09-‐09-‐14
Paramedische zorg en bewegen bij Parkinson
dr. Maarten Nijkrake Fysiotherapeut, bewegingswetenschapper @MaartenNijkrake 6 september 2014
Inhoud
• Bewegen en Parkinson • Problemen • Oplossingen
• Paramedische zorg • Fysiotherapie/oefentherapie Mensendieck, Cesar • Ergotherapeut • Logopedist • DieNst • Meer bewegen of sporten
1
09-‐09-‐14
Bewegen bij Parkinson is complex
Probleem met aansturing
2
09-‐09-‐14
FuncNes basale kernen • Automa<sche uitvoer motorische programma’s
AutomaNsche en bewuste bewegingen AutomaNsch
Bijv. lopen, opstaan, spreken etc.
Bewust
Bijv. serveren bij tennis
3
09-‐09-‐14
FuncNes basale kernen • Automa<sche uitvoer motorische programma’s
• Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen
Simultane bewegingen
Dubbeltaken = Twee dingen tegelijk doen
4
09-‐09-‐14
Opeenvolgende bewegingen
5. rusNg 4. buig uw opstaan romp vanuit uw 3. schuif benen uw 2. verplaats heupen uw voeten vooruit richNng stoel 1. leg uw handen op de leuning
FuncNes basale kernen • Automa<sche uitvoer motorische programma’s
• Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen • Logische planning / organisa<e
5
09-‐09-‐14
Planning en organisaNe
Plannen, organiseren en uitvoeren (bijv. koken, aankleden, werk)
Bewegingsproblemen: kleiner en trager
6
09-‐09-‐14
Bewegingsproblemen: minder
Bewegingsproblemen: doven uit Voorbeeld schrijven
Kim, Parkinsonism Relat Disord, 2005 Voorbeeld lopen
Nu_, Lancet Neurol, 2011
7
09-‐09-‐14
Bewegingsproblemen: dubbeltaken
Oplossing: bewust ipv automaNsch? AutomaNsch
Bewust
8
09-‐09-‐14
Automa<sch vs. bewust bewegen
Petzinger, Lancet Neurology, 2013
Truc is compenseren Hersen schors
Basale kernen
9
09-‐09-‐14
Trucs • Automa<sche uitvoer motorische programma’s
Bewuste uitvoering van bewegingen; externe prikkeling
• Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen • Logische planning / organisa<e
Trucs Zonder cue
Met cue
10
09-‐09-‐14
Trucs • Automa<sche uitvoer motorische programma’s
Bewuste uitvoering van bewegingen; externe prikkeling (cue)
• Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen Opsplitsen in eenvoudige, opeenvolgende componenten
• Logische planning / organisa<e
Trucs Zonder strategie
Met strategie
(met dank aan Dr YPT Kamsma)
11
09-‐09-‐14
Trucs • Automa<sche uitvoer motorische programma’s
Bewuste uitvoering van bewegingen; externe prikkeling
• Reguleren van: ü Simultane bewegingen ü Series van opeenvolgende bewegingen Opsplitsen in eenvoudige, opeenvolgende componenten
• Logische planning / organisa<e Opsplitsen; organisaNe externaliseren
Trucs: structuur
12
09-‐09-‐14
Medisch versus Paramedisch • Medisch
• Paramedisch
• Focus op ziekte proces
• Focus op impact van ziekte proces op dagelijks funcNoneren
• Symptoom bestrijding en minimaliseren ziekte progressie
• Verbetern acNviteiten niveau en voorkomen van beperkingen
• Werkingsmechanisme is corrigeren • Werkingsmechanisme is compenseren met trucs van dysfuncie in basale kernen
Video’s paramedische zorg
www.parkinsonnet.nl
13
09-‐09-‐14
Fysiotherapie = oefentherapie
www.kngf.nl Richtlijn Parkinson Cesar & Mensendieck
www.vvocm.nl
14
09-‐09-‐14
Voorbeelden fysiotherapie Virtuele loopband training Nordic Walking Lopen AudiNeve cueing
Beweging
Cueing
Voorschommelen bij opstaan
Kracht, balans, houdings-‐ oefeningen
Bewegings-‐ strategieen
Omdraaien In bed
Dansen
Wanneer naar fysiotherapeut? Problemen lopen (inclusief freezing) Problemen transfers (opstaan, omrollen in bed, opstaan van de vloer etc.) Problemen balans (vallen / bijna vallen / valangst) Problemen houding Problemen lichamelijke condi<e (inacNef: < 30 min. per dag lichamelijk acNef)
15
09-‐09-‐14
Wrijven helpt niet!
Geen plaats voor bijvoorbeeld massage
Richtlijn Ergotherapie bij Parkinson Ontwikkeling: 2006-‐2008 ImplementaNe: ParkinsonNet Engelse vertaling: 2010-‐2011
Basisaanbevelingen: -‐ Parkinson revalidaNeliteratuur -‐ ET literatuur chronische ziekten -‐ Expert opinion
16
09-‐09-‐14
Ergotherapie
WONEN Focus op mogelijkheden en oplossingen in dagelijks HANDELEN
VRIJE TIJD
WERKEN
Impressie doelen PD pa<ent Niet meer opzien tegen het afrekenen in een winkel
s’middags met bezoek mee kunnen gaan naar restaurant (vermoeidheid)
Mijn handtekening kunnen ze_en
Overzicht hebben in administraNe/dingen die moeten gebeuren
Kunnen eten en drinken zonder teveel te knoeien (houding, tremor) Op veiliger manier naar toilet kunnen gaan (draaien kleine ruimte)
17
09-‐09-‐14
Impressie ET doelen mantelzorger Op minder belastende wijze helpen bij het aankleden
Ruimte/vertrouwen hebben om met vriendin paar uurtjes weg te gaan
Betere afstemming met partner over wanneer wel/ niet te helpen bij het eten
Interven<es ergotherapie Ac
Persoon § ↑Inzicht/ zelf management (i.r.t
handelen)
§ Toepassen strategieën in acNviteit: m.n. cues,
cogniNeve bewegingsstrategieën, cogniNeve strategieën
§ OpNmaliseren dagbesteding/ structuur
Aanpassen: § Duur , NjdsNp § Complexiteit
Omgeving § Advies inrichNng ruimte § Advies hulpmiddelen/ voorzieningen § Adviseren naasten:
m.b.t. ondersteuning paNënt bij acNviteiten
18
09-‐09-‐14
Wanneer ergotherapie?
1. Pa<ënt: ervaart beperkingen in ac
Logopedie:
Moeite met verstaanbaar spreken: ± 70% Moeite met slikken: ± 40%
Moeite met speekselbeheersing ± 30%
19
09-‐09-‐14
Tot ongeveer 10 jaar geleden: Gericht op: • spreekritme / le_ergreepspraak • ontspanning (massage) • alleen adem of alleen stem • alleen arNculaNe • gebruik van spraakversterking Effecten beperkt of zeer kortdurend
We weten nu: bij parkinson moet het anders! ‘Normale’ motoriek uitlokken: grote bewegingen • met meer intensiteit spreken = direct beter verstaanbaar! want verbetering op alle niveaus
Hersenschors inschakelen: • bewust harder praten
Vermijden dubbeltaken: • één ding onthouden: HARDER praten
CogniNe ook nodig om te bedenken wàt je wilt zeggen • intensief oefenen: automaNseren + cues
20
09-‐09-‐14
Hoe? • Lukt alleen met intensief oefenen! = 4 – 6 weken tenminste 3x per week, ook via Skype of e-‐learning En als de parkinsonpaNënt: • gemoNveerd is, d.w.z. er voldoende last van heew en verstaanbaarheid bovenaan zijn lijst heew staan; • voldoende energie en leerbaarheid heew; • in die periode géén andere (intensieve) therapieën heew,
Video: PLVT
Dië<st Het geven van voedingsadviezen en dieetadviezen om: • Voedingstoestand te verbeteren • Gewicht te stabiliseren • ObsNpaNe te verminderen • Opname van levodopa te verbeteren • Kwaliteit van leven te bevorderen
21
09-‐09-‐14
Dië<st * Rela<e eiwit uit voeding – levodopa inname medica<e bij responsfluctuaNes een licht eiwitbeperkt dieet * Gastro-‐intesNnale problemen maagledigingsstoornissen, obsNpaNe * Gewicht en gewichtsverloop gewichtsverlies en gewichtstoename (DBS) * Belang van een volwaardige voeding aandacht voor micronutriënten
Kijk ook ParkinsonTV!
www.parkinsonTV.nl
22
09-‐09-‐14
Structureel bewegen belangrijk!
InacNviteit bij Parkinson PaNënten 29% minder acNef dan controle Niet vallers besteden 32% meer Njd aan bewegen dan vallers Vallen, valangst, depressie, angst geassiocieerd met minder bewegen
van Nimwegen, J Neurol , 2011
23
09-‐09-‐14
Vicieuze cirkel inacNviteit
Bloem, Mov Disord, 2004
Beweging en ziekte beloop Ziekte gaat langzaam door veel bewegen? OF Ziekte gaat langzaam waardoor veel bewegen mogelijk is?
24
09-‐09-‐14
Bewegen goed voor brein
Petzinger, Lancet Neurology, 2013
NeuroplasNciteit en bewegen Algemene parameters : Intensief (Use it or loose it) Herhalen (veel herhaling) Specifiek (taak en omgevingsgericht) Moeilijk (uitdagend) Complex (verrijkend) Parkinson specifiek: Verhoogde aandacht, cues Petzinger, Lancet Neurology, 2013
25
09-‐09-‐14
Top 10: potenNele voordelen PrevenNe van cardiovasculaire complicaNes Tegengaan van osteoporose PrevenNe depressie Afname consNpaNe Afname vermoeidheid Betere motore funcNes Betere cogniNe Betere medicijn werking OpNmalere werking dopaminerge systeem Risico als vallen, cardiale problemaNek,vermoeidheid, uitpu}ng dopaminerge systeem niet bewezen Speelman, Nat Rev Neurol, 2011
Risico sporten bij Parkinson minimaal
Vallen, freezing bij zwemmen, duizeligheid
26
09-‐09-‐14
Autonome dysfuncNe: hartslag Factoren geassocieerd met een verhoogd risico op inadequate hartslag toename: Hoger lichaamsgewicht Lagere bloedruk in rust (zowel systolisch als diastolisch) Lagere rust hartsalg Lagere maximale workload Geen verband met ziekte duur, ernst of medicaNe Speelman, J Parkinson Disease, 2012
Sport bij Parkinson = compenseren
Sport, dans en muziek beva_en externe prikkels en vragen om verhoogde aandacht
27
09-‐09-‐14
Voorbeeld sport
Voorbeeld muziek h_p://rgrminternaNonal.com/node/34
Pilot studie: veilig en posiNeve effecten op mobiliteit, cogniNe en kwaliteit van leven
Pohl, Disabil Rehabil, 2013
28
09-‐09-‐14
Alternatieve bewegingsvormen
Tai Chi, Qi-‐Qong, Yoga is bewust bewegen!
ParkFit: coaching sessies Voorlich
van Nimwegen, BMC Neurology, 2010
29
09-‐09-‐14
ParkFit: resultaten AcNvity Monitor AcNvity Diary 6MWT
-‐> 38.7 kcal/day (p<0.001) -‐> 1.3 hours/week (p<0.001) -‐> 8.4 meter (p=0.05)
Van Nimwegen, BMJ, 2013
Therapietrouw 79% voor oefentherapie (kracht, ROM en balans) Lagere adherenNe indien: • Ouder • Slechtere condiNe • Angst/depressie Pickering, Parkinsonism Relat Disord, 2013
30
09-‐09-‐14
Therapievoorkeuren
Abrantes, J Geriatr Psychiatry Neurol, 2012
Workout: app of oefenboek
Parkinson home exercises (Apple en Android)
ISBN10 9086596223 ISBN13 9789086596225
31
09-‐09-‐14
InnovaNes Google glasses
Serious gaming
Lopen verbeteren en vallen voorkomen Trainen met of zonder een virtuele wereld?
Vergelijken van twee loopbandtrainingen Afgestemd op individu Eén op één begeleiding In Groesbeek Kosteloos Reiskostenvergoeding
• • • • •
32
09-‐09-‐14
Lopen verbeteren en vallen voorkomen Trainen met of zonder een virtuele wereld?
Freek Nieuwhof 06 81404600
[email protected]
Bike4Parkinson
Afstanden 30, 60, 100 km www.bike4parkinson.com Zaterdag 13 september Inschrijven kan nog!
33
09-‐09-‐14
Workout: Opstaan
Lopen
Loop weg met grote (niet overdreven) passen en tel in gedachten links, rechts, links rechts etc.
34
