Ouderen met autismespectrumstoornissen.
• Frédérique Geven, gezondheidszorgpsycholoog, cognitief gedragstherapeut VGCt,
[email protected] • Rosalien Wilting, klinisch psycholoog – psychotherapeut,
[email protected]
Programma: • • • • •
Inleiding. Cliëntengroep in getallen en indrukken. Casuïstiek. Fragmenten. Vragen?
Vraag: • Is het wel mogelijk om de diagnose autisme op latere leeftijd te stellen, of is het zoeken naar een speld in een ?
Vraag: • Is het stellen van de diagnose autisme wenselijk? Is onderzoeken op autisme niet
na de maaltijd?
Onze mening: Ook na 60 jaar en ouder is het mogelijk en noodzakelijk om de (juiste) diagnose te stellen. Voor persoon zelf, zijn familie (denk ook aan erfelijkheid), andere naastbetrokkenen en de hulpverleners.
Groep 1: • Met een normale, bovengemiddelde of begaafde intelligentie • Actief (geweest) in het arbeidsproces, veelal zeer succesvol • Beschikt over sociale vaardigheden • Vaak met partner/gezin • Partnerrelatieproblematiek is ernstig • Bepaalde testen (sterkte/zwakte) zijn te eenvoudig
Groep 2: • Benedengemiddelde tot bovengemiddelde intelligentie • Actief (geweest) in arbeidsproces, soms succesvol, soms ook niet. • Meer typische uiterlijke kenmerken • Vaak langer bij ouders gewoond • Weinig belangstelling voor een partnerrelatie, of op latere leeftijd relatie • Meer afwijkende contactname, gespreksvoering, minder sociale vaardigheden
Groep 3: •zwakbegaafd-verstandelijke beperking •autisme en dementie •onderscheid persoonlijkheidsstoornis (cluster A) en autisme is niet te maken
De partners, bij aanmelding: • Groot aanpassingsvermogen - moeite met grenzen • Sterk maar hebben zich ook sterk moeten maken (‘dominant’) • Grote groep heeft diverse keren bij de hulpverlening aangeklopt. • Uitgeput – depressief – boos (soms getraumatiseerd) • Contact met zichzelf gaandeweg kwijtgeraakt • Weinig energie om zich opnieuw aan te passen • Nog weinig krediet aanwezig
Ervaringen na de diagnose van cliënten en naastbetrokkenen: De puzzelstukjes vallen op zijn plaats: verklaringen, opluchting, begrip, boosheid, onmacht. Verdriet/rouw. Beeld van verleden en heden is veranderd, moet het toekomstbeeld veranderd worden? Ontreddering, hoe nu verder? ‘Dit is een gegeven’. Nu kunnen we verder maar wel met hulp. Een verrijking.
Enkele cijfers: Dossieronderzoek bij 121 cliënten. •106 mannen, 15 vrouwen (12%). Leeftijd: V M •50 – 59 jaar 2 8 •60 – 69 jaar 8 68 •70 - 79 jaar 5 26 •80 – 89 jaar 4 •71% is jonger dan 70 jaar.
T 10 76 31 4
Burgerlijke staat •Weduwe/weduwnaar 3 •Gescheiden •Alleenstaand •Gehuwd
V
M
T
5 3 2 7
8 15 17 69
18 19 76
•Leefsituatie: samen = 63%, alleen = 37%.
Intelligentie (WAIS) •60 – 69 •70 – 79 •80 – 89 •90 – 99 •100 – 109 •110 - 119 •120 – 129 •130 – 139 •140 – 149 Onbekend/anders: 13
V 0 0 4 2 5 1 3 0 0
M 2 1 11 14 13 24 16 10 2
T 2 1 15 16 18 25 19 10 2
Intelligentie: • 108 WAIS-profielen • 34 = 31% 100 of lager, 74 = 69% 101 of hoger • 52 = 48% 110 of lager, 56 = 52% 111 of hoger
Opleiding: • • • • • • •
Basisonderwijs niet afgerond Basisonderwijs LBO niet afgerond LBO MAVO/MBO HAVO/VWO/HBO Universiteit
1 7 3 18 27 51 14
• 54% HAVO/VWO/HBO/Universiteit
ASS in familie: • 33 x, 27%, diagnose ASS gesteld bij een kind of een kleinkind. • 19x, 16%, sprak serieus vermoeden uit van ASS bij een ouder en/of broer/zus.
Nader te onderzoeken: • Suïcidaliteit (o.a. Honos, subschaal 2) 19 (16%) melden TS in voorgeschiedenis. 7 (6%) scoren 3 op Honos. 10 regelmatig gedachten, liever niet meer willen leven. • Agressie, verbaal - fysiek
Verwijzing: • 43 intern, 36%, na intake of na jaren in behandeling zijn. Mieke, cluster A, (zelf) verwaarlozing Clara, cluster B (borderline) • 78 extern, binnen en buiten regio, 64%, bij verwijzing vraag naar ASS of ….. aantal vaker in therapie, andere diagnose
Na psychodiagnostiek: • Veel V-codes: Partnerrelatieproblematiek (76 partners: 64 ernstige problematiek, 5 niet, 7 ?) Ouder-kindrelatieproblematiek Levensfaseproblemen • Co-morbiditeit: Ruim 30% stemmings- of angststoornissen. Verslavingsproblematiek Dementie As II. • In EPCD: onderrapportage.
Ronald: • Enkele gegevens: – 66 jaar – 42 jaar getrouwd met Ineke – 2 kinderen, een dochter en een zoon
• 36 jaar gewerkt bij Philips – sinds 2006 met pensioen
• autismespectrumstoornis sinds 2010 • aanmelding via PsyQ, men dacht aan ADHD.
Ronald over zichzelf: • Weinig empathisch vermogen – Zie de emotie bij anderen meestal niet – Kan deze wel bedenken indien uitgesproken
• Wat rigide, niet erg flexibele denkwijze – Denk sterk rationeel, oplossing gericht
• Communicatie problemen – Veel inhoud, weinig context – Moeite met afstemming – Vaak monologen
Ronald: na de diagnose: • Voor mijzelf een opluchting (rationeel) Het beestje had een naam Mijn gedrag was verklaarbaar Kon/kan daar meestal niets aan doen (patroon?) • Niet voor Ineke (emotioneel) Verdriet, boosheid, altijd fout bij haarzelf gezocht Puzzelstukjes vallen steeds meer op hun plek Gaat nooit meer over, wat nu?
Traject: • Ronald: cursus ik en autisme. • Ineke: de partnergroep. • Tevens echtpaargesprekken in kader van crisisinterventie. • Echtpaargesprekken. • Nu: echtparengroep. • Initiatief van Ronald + andere cursisten in zijn groep: themabijeenkomsten • Ronald: ervaringsdeskundige.
Traject van Peter: • Beëindiging van werk (op moment van aanmelding in ziektewet). • Behandelen van de depressie. • Opstarten woonbegeleiding, ernstige (zelf)verwaarlozing. • Deelname aan cursus ‘ik en autisme’. • Psycho-educatie aan ex-vrouw, nu een vriendin, dit is zijn sociale netwerk. • Opstart dagbesteding.
Nazorg, behandeling en begeleiding: • Zowel persoon met autisme als zijn/haar omgeving. • Kernproblematiek van autisme is door behandeling niet te genezen. • Veranderen van gedrag, communicatie en omgaan met gebeurtenissen en mensen. • Contact met gelijkgestemden.
Hulpvragen in kaart brengen aan de hand van de 5 levensgebieden: • Gezondheid: lichamelijk-psychisch, zelfzorg, voeding, medicatie, normale veroudering • Financiën/administratie • Wonen: huisvesting, huishouden • Dagbesteding: studie, vrije tijd, werk • Sociaal netwerk: (behoefte aan) contacten, relaties, intimiteit en seksualiteit
Geen standaardbehandeling.
Samen zoeken, wat in welke fase, mogelijk en noodzakelijk is. Bij echtparen: soms tijdelijk separate trajecten.
GGzE, team Ouderen en ASS: • Diagnostiek • Cursus: ‘Ik en Autisme’ voor 60+ • Partnergroep: ‘Samen leven op eigen kracht’, voor 55+ • Cursus: ‘Omgaan met autisme’, 60+ • Echtparen cursus, 55+ • Casemanagement • Psychiatrische Intensieve Thuiszorg • Mindfulness
Team ouderen en ASS: • • • • • • •
Thema bijeenkomsten. Gesprekken met ervaringsdeskundigen. Gezinsbegeleiding (andere centra). Trajectbegeleiding wonen, werken, vrije tijd. Psychologische behandeling. Psychiatrische behandeling (medicatie). Voorlichting/trainingen aan professionals in ouderenzorg en ouderenpsychiatrie.
