organisatie van innovatie

2e innovatiedag Rijkswaterstaat

organisatie van innovatie

Donderdag 19 februari 2004 in het Mobilion te Utrecht

Ontwikkelfunctie Rijkswaterstaat De Ontwikkelfunctie richt zich op het duurzaam versterken van het innovatieve vermogen binnen Rijkswaterstaat. Centraal staat het criterium ‘publieksgericht’. De uitwerking van de vier thema's van de Ontwikkelfunctie in concrete resultaten geeft invulling aan RWS als publieksgerichte dienstverlener. De Ontwikkel-functie is een van de veranderprojecten van de Agentschapvorming.

Info: [email protected]

2e innovatiedag Rijkswaterstaat

Organisatie van innovatie

Donderdag 19 februari 2004 in het Mobilion te Utrecht

Ontwikkelfunctie Rijkswaterstaat De ontwikkelfunctie richt zich op het duurzaam versterken van het innovatieve vermogen binnen Rijkswaterstaat. Centraal staat het criterium 'publieksgericht'. De uitwerking van de vier thema's van de Ontwikkelfunctie in concrete resultaten geeft invulling aan Rijkswaterstaat als publieksgerichte dienstverlener. De Ontwikkelfunctie is een van de veranderprojecten van de Agentschapvorming.

Organisatie van innovatie, 19 februari 2004

1

Colofon Uitgegeven door: Informatie: Telefoon: E-mail: Samenstelling en opmaak: Datum: Status:

2

Project Ontwikkelfunctie Rijkswaterstaat Baldwin Henderson 030 2857324 [email protected] Roel Meeuwsen en Dyana Loehr-van Dijk 24 maart 2004 definitief


Inhoudsopgave

Welkomstwoord Martin Beljaars............................................................................................................ 5 Workshops............................................................................................................................................ 7 Thema Inspiratie van innovatie buiten Rijkswaterstaat ....................................................................... 7 Octrooien, bron van inspiratie door innovatie en marktverkenning ................................................ 7 De Innovatiemonitor Openbaar Bestuur......................................................................................... 8 Terug naar de ingenieur; consensus door fysica, technologie door democratie............................... 9 E-learning een nieuwe manier van leren? ..................................................................................... 10 PSIB 'Bouw in een nieuw perspectief'........................................................................................... 11 Thema Innoveren met de markt....................................................................................................... 12 Investeren in innoveren ................................................................................................................ 12 Spelregelkader Innovaties............................................................................................................. 12 Innoveren samen met de markt.................................................................................................... 13 Thema Instrumenten en methoden voor innovatie .......................................................................... 14 Gemakkelijker konden we het niet maken!................................................................................... 14 De wereld gezien door een andere bril ......................................................................................... 14 'En nu nadenken.kom' ................................................................................................................. 17 Onze eindgebruikers: Lust of last? ............................................................................................... 18 Kiezen van ontwerpvarianten op basis van integrale kosten en milieubelasting ............................ 18 Innovatiemarketing? .................................................................................................................... 19 De gestolen kilometers ................................................................................................................. 21 Maatschappelijke trends en systeemvernieuwing: kansen voor nieuwe oplossingsrichtingen........ 22 Trendcatcher, een methodiek om trends en ontwikkelingen binnen te halen ............................... 23 Sqan: Open oog voor relevante ontwikkelingen in maatschappij en wetenschap ......................... 23 Thema Innovatie en organisatie ....................................................................................................... 24 Innovatie in beeld......................................................................................................................... 24 Spelen met leerstijlen; Organisatiecultuur in relatie tot innovatie.................................................. 25 Innovatie, flexibiliteit en de RWS-organisatie in 2004-2008 ......................................................... 26 Thema Innovatieprogramma's en projecten..................................................................................... 28 Innovatiepolder; een woon- en waterinnovatiegebied in Nederland? ........................................... 28 Wat wilt u leren over innoveren? ................................................................................................. 30 Robuustheid HoofdWegenNet (HWN)......................................................................................... 33 Functioneel specificeren in de praktijk .......................................................................................... 34 Functioneel specificeren in de praktijk .......................................................................................... 35 Ruimtelijke Kwaliteit..................................................................................................................... 35 Thema Creatieve methoden voor innovatie ..................................................................................... 36 Creativiteit in innovatieve processen ............................................................................................ 36 Het sprookje als impuls voor goede ideeën................................................................................... 36 Verhalen vertellen over innovatie ................................................................................................. 37 Ideeënmanagement ..................................................................................................................... 37 Innovatiemarkt.................................................................................................................................... 41 Innovatieprogramma Water als Innovatiebron (WINN).................................................................... 41 Innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst (WnT) ................................................................... 42 Ontwikkelfunctie ............................................................................................................................. 43 Leren van innoveren..................................................................................................................... 43 Steunpunt Gebruikersoriëntatie en Publieksgerichte Dienstverlening............................................ 45


3

Ideeënmanagement ..................................................................................................................... 47 Novatief........................................................................................................................................... 47 Waterbouw InnovatieSteunpunt DWW-BWD (WIS) ....................................................................... 48 Innovatie TestCentrum DWW (ITC)................................................................................................. 49 Samenhang en Profijt in de Informatievoorziening Nat (SPIN) ......................................................... 49 Octrooiraad ..................................................................................................................................... 50 Deelnemerslijst .................................................................................................................................... 52

4


Welkomstwoord Martin Beljaars

Goedemorgen! Welkom op deze tweede Rijkswaterstaat innovatiedag. Waarom nou een innovatiedag? Een simpele vraag waarschijnlijk tussen al deze innovatoren hier, maar wel eentje waar ik graag bij stil wil staan, want we vinden het als Rijkswaterstaat niet voor niks belangrijk dat we innoveren, dat we blijven verbeteren en vernieuwen. Ook en juist in deze tijd waarin we de broekriem aan moeten halen, waarin we met minder mensen meer en betere kwaliteit moeten leveren. We zien om ons heen een snel veranderende samenleving die in hoog tempo verandert. Als Rijkswaterstaat moeten we daarin mee veranderen, want niet mee veranderen betekent stilstand, betekent dat we producten en diensten gaan leveren die niet aansluiten bij wat de maatschappij ons vraagt. In het Ondernemingsplan hebben we als doel gesteld om binnen een paar jaar de publieksgerichte rijksoverheidsorganisatie te zijn. Dat vraagt dus om een continue ontwikkeling van Rijkswaterstaat en van zijn producten en diensten. Daarom ook zijn we in 2002 gestart met de Ontwikkelfunctie: een project dat zich richt op de versterking van het innovatieve vermogen van Rijkswaterstaat. Het vermogen van de organisatie om actief in te kunnen spelen op dat wat de maatschappij van Rijkswaterstaat vraagt. We richten ons daarin op het professioneel innoveren, op de vertaling van signalen uit de maatschappij naar onze producten voor de langere termijn, op de vragen en wensen van onze gebruikers, we richten ons op ideemanagement en op de ontwikkeling van methoden en technieken om zo goed mogelijk te kunnen innoveren. Eén van de activiteiten van de Ontwikkelfunctie is de organisatie van deze innovatiedagen. Rijkswaterstaat is heel groot, we doen erg veel aan innovatie in alle delen van onze organisatie. Het is belangrijk dat we dat van elkaar weten, dat we geen wielen twee keer uitvinden, en dat we niet allemaal dezelfde fouten maken, maar dat we van elkaar leren. Daarom organiseren we deze dag. Om een inzicht te geven in wat er allemaal gebeurt aan innovatie (en het is maar een deeloverzicht natuurlijk, er gebeurt nog veel meer maar dat kunnen we niet allemaal hier op één dag kwijt). We laten ook een aantal interessante innovaties van buiten Rijkswaterstaat zien, omdat we denken dat wij daar ook van kunnen leren. Want daar gaat het om deze dag, leren wat er nog meer gebeurt, collega innovatoren treffen, kennis, kunde en ervaring uitwisselen. En dat kan volop vandaag. Op de innovatie markt, in de 35 workshops en via de innovatietelefoon. Ik wens jullie een hele goede en inspirerende dag!

"We willen een infrastructuur voor innovatie!" "Vernieuwen en verbeteren is niet makkelijk."

Martin Beljaars Utrecht, 19 februari 2004

"Innovatie is een voortdurend proces." "Innoveren om met hetzelfde budget meer te kunnen doen." "Iets wat in directie Groningen al bedacht is, hoeft in Zeeland niet opnieuw bedacht te worden." "… met elkaar delen van kennis…!" "… samen doen…"


5

09:30 10:00

lokatie Ronde1 10:20 11:05

Ronde2 11:15 12:00

12:00 12:15 Ronde3 12:15 13:00

13:00 Ronde4 14:15 15:00

Ronde5 15:10 15:55

16:00

Programma 2e innovatiedag 19 februari 2004 Mobilion Utrecht Ontvangst met koffie en thee in Auditorium/innovatiemarkt Plenaire opening door Martin Beljaars, Portefeuillehouder Bouw, Markt, Grote Projecten en Kennis en Expertise, Hoofddirectie Rijkswaterstaat inspiratie van innovatie innoveren met de markt instrumenten en legenda innovatie en organisatie buiten RWS methoden voor innovatie Eerste Kamer Tweede+ derde Kamer Vierde Kamer Van A naar Beter Spiegelbos E-government Innovatiepolder: een woon Octrooien: bron van De wereld gezien door Gemakkelijker konden en water innovatiegebied in inspiratie voor innovatie en een andere bril we het niet maken! NL? marktverkenning Andere mogelijkheden Nut en noodzaak van Meedenken en doen met het De service van de om met de omgeving digitale overheidsthema wonen en water van Octrooiraad ter informatie kennis te maken en van dienstverlening vanuit WINN. en inspiratie. te leren. Wat werkt wel perspectief van een Patrizia Bernardini, Jan-Dirk Rita Blijdorp, DWW; Dik en wat niet? van Duijvenbode, van Harte en Rene Flint van vergunningaanvrager. Annelies van 't Hof, AVV BWD/WINN het Min. EZ Han de Lange, AGI en Astrid Glasius, BWD wisselen Creativiteit in De Innovatiemonitor Octrooi: bron van inspiratie Onze eindgebruikers: Het sprookje als impuls innovatieve processen Openbaar Bestuur voor innovatie en Lust of last? voor goede Ideeën marktverkenning Het belang van De innovatiemonitor gaat Investeren in de dialoog Een sprookje als De service van de creativiteit aan de hand over de relatie tussen met eindgebruikers als werkvorm om goede Octrooiraad ter informatie van voorbeelden. Maar prestaties, innovaties en methode om de ideeën te genereren. en inspiratie. welke drijvende factoren organisatieontwikkeling. Is efficiency en effectiviteit Henri Schuurmans, DNB Rita Blijdorp, DWW; Dik zitten er nog meer achter dit een interessant van onze primaire rws van Harte en Rene Flint van innovatieve processen? instrument voor RWS? taken te vergroten. het Min. EZ Jan van der Zwan, Robert van Doesburg, Aris Jos van Uden, Monique DWW; Stan Spangenberg van Veldhuisen, Bureau van Raamsdonk, AVV; Ed IDP; Kees Groot, WEST6. AEF/InAxis Peelen, ICSB. koffie/thee pauze Terug naar de Ingenieur; Consensus door fysica, technologie door democratie'. De nieuwe rol van de ingenieur voor consensus building bij modern procesmanagement. Jurgen van der Heijden, XPIN lunch E-learning een nieuwe manier van leren? Hoe past het nieuwe tijd en plaats onafhankelijke leren in de innoverende strategie van Ministeries? Aad Verdoorn, TNO-FEL

wisselen PSIB 'Bouw in een nieuw perspectief' Het impulsprogramma Proces en Systeeminnovatie in de Bouwsector en de rol van Rijkswaterstaat daarin. Ruud Termaat, CUR

innovatieprogramma's en projecten A2 Hoek Innovatie in beeld Verbeelding van grote RWS innovaties met strips. Snelstriptekenaar Matthijs Wansink (Comic House) vat de presentatie en discussie samen. Linda Miete, Bert Toussaint, HKW

creatieve methoden voor innovatie Ronde Tafel 'En nu nadenken.kom' Kennismaking met het electronisch groepsondersteunend systeem a.d.h.v.: welke rol speelt innovatie in het RWS van de toekomst? Hank Kune, Educore; Herman Meines, VROM

Innovatie in beeld idem als boven; De strips zijn gebaseerd op het essay over het historisch onderzoek naar het innovatief vermogen van Rijkswaterstaat.

'En nu nadenken.kom' Kennismaking met het elektronisch groepsondersteunend systeem a.d.h.v.: welke rol speelt innovatie in het RWS van de toekomst? Hank Kune, RWS Future Centre/Educore; Herman Meines, VROM-GDR.

Robuustheid van het HoofdWegenNet (HWN) De relatie tussen de robuustheid van het netwerk en de betrouw-baarheid van reistijden. Hoe pakken we als net-werkmanager/infraprovider knelpunten daarin aan? Lindy Molenkamp, AVV; Lex Dekker, BWD.

Innovatiemarketing? Hoe marketeren we RWS-innovaties? Met mindmappen gaan we zelf op zoek naar een goede manier daarvoor. Gijsbert de Boer, WIS

Investeren in innoveren Hoe betrekken we het bedrijfsleven in een vroeg stadium voor het ontwikkelen van innovaties zodat zij beter kunnen meedenken en mee investeren? Bert Polak, Water als Innovatiebron (WINN)

Wat wilt u leren over innoveren? Wat wilt u weten om beter/slimmer/sneller te innoveren? Novatief is benieuwd hiernaar, om betere antwoorden hierop te kunnen geven. Richard van der Elburg, AVV

Kiezen van ontwerpvarianten op basis van integrale kosten en milieubelasting Verlagen van kosten en milieubelasting van RWSobjecten aan de hand van Life Cycle Cost Analysis (LCCM). Mink Ros, BWD.

Verhalen vertellen over innovatie

Spelregelkader Innovaties Hoe willen we als RWS bij innovatie helder en consistent met de markt omgaan? Ontdek zelf het nut van het spelregelkader als relatiebemiddelaar. Aad de Winter, Saskia Flesch; WnT

Functioneel specificeren in de praktijk Ervaringen met functioneel specificeren binnen het design, build en maintenance (DBM) contract voor het project N11 Alphen-Bodegraven. Dennis van Ooyen, DZH

De gestolen kilometers Het sprookje van de gestolen km's, hoe halen we dat naar de realiteit? Henri Schuurmans, DNB,

Maatschappelijke trends en systeemvernieuwing Hoe passen we kennis over maatschappelijke trends toe voor projectleiders in het kader van de publieksgerichte dienstverlener. Peter Jorritsma, Anne Boumans en Frans van Beek, AVV

Spelen met leerstijlen; Organisatiecultuur in relatie tot innovatie. Komt uw leerstijl overeen met het profiel van de 'gemiddelde RWSmedewerker'? Wat is de beste leerstijl voor een innovatief RWS? Paul Schepers, Hanno van Dijk, AGI

Trendcatcher Ontwikkelen van een methodiek voor het leren luisteren naar de voorspellende omgeving van RWS. Tiede Bakker, HKW/RIZA

Innoveren samen met de markt De do's en dont's bij het inschakelen van de markt bij vraaggestuurde innovaties. Marlène van Benthem, AGI; Caspar Pompe, DUT; Ben Spiering, HKW; Sander Bakkenist, GEOmaticapark.

Ruimtelijke kwaliteit Toepassing van de werkbank ruimtelijke kwaliteit van Habiforum in de praktijk van Rijkswaterstaat. Roel Meeuwsen, BWD; Peter Heerema, Locus ruimtelijke verkenningen.

Ideeënmanagement Goede ideeën? Wel degelijk mee doorpakken met creatieve methoden! Impulsen voor inspiratie, creatief leren denken en nieuwe denkbeelden ontwikkelen. Henri Schuurmans, DNB; Judith de Bruijn, ACTA

Voorbereiding voor workshop na afloop carrousel:

Innovatie, flexibiliteit en de RWS organisatie in 20042008. In hoeverre zet het ondernemingsplan RWS de voor innovatie gewenste flexibiliteit van de organisatie onder druk? Wat zijn de kansen en wat kunnen we leren van andere ervaringen? Frans Cortenbach, HKW.

Sqan: Open oog voor relevante ontwikkelingen in maatschappij en wetenschap. Van signaleren naar verwerken en implementeren van ontwikkelingen; hoe doen we dat bij RWS? Tiede Bakker, RIZA

Afsluiting van het programma en aansluitend borrel en Oosters buffet in het Auditorium

Ton Knoester, HKW. (Maximaal 6 personen)

Rhythm of Life Miniworkshop trommelen (slagtechniek en ritme) voor 10 deelnemers. Frank Noppert. Aanvang workshop 16:30

Expo Gehele dag doorlopende innovatiemarkt:

Auditorium Gehele dag doorlopende innovatiemarkt met:

Innovatieprogramma Water als Innovatiebron (Winn): • dijk met bereik • diversen • contact en informatie

Ontwikkelfunctie: • Leren van Innoveren • Sqan en trendcatcher • Steunpunt gebruikersoriëntatie • Ideeën management • contact en informatie

Innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst (WnT): • beelden van vervoer in de toekomst en de drijvende weg • informatie over pilots • contact en informatie

NOVATIEF: • High tea (communicatie op maat, Innovatiestartpagina) • Helpdesk voor innovatie (call centre en yellow pages) • Platform Innovatoren • Historisch onderzoek innovatief vermogen RWS in strips • Contact en informatie Waterbouw Innovatie Steunpunt DWWBWD (WIS): • WIS jaarboek • contact en informatie Innovatie Test Centrum DWW (ITC): • Informatie en contact SPIN (Samenhang en Profijt in de Informatievoorziening Nat): • Informatie Octrooiraad (Bureau voor het Industriële eigendom van het Ministerie van Economische Zaken): • Contact en informatie

Workshops

Thema Inspiratie van innovatie buiten Rijkswaterstaat Octrooien, bron van inspiratie door innovatie en marktverkenning Nog nooit in de octrooiliteratuur gekeken en staat u voor een nieuw project? Deze workshop was uw kans om wereldwijd gratis te (laten) kijken wat anderen op dit terrein al hebben ontdekt. Niet alleen productinformatie kunt u uit de octrooiliteratuur halen; octrooien zijn ook een geweldige informatiebron voor marktverkenning. Workshopresultaat Bijdrage Rita Blijdorp (contractzaken DWW): Rita vertelde vooral over de rol die octrooien kunnen spelen bij marktverkenning en bij het verkrijgen van inspiratie voor innovatie. Hierdoor kan tijd, menskracht en geld bespaard worden. Zij gaf aan dat octrooien een geweldig inzicht geven in alles wat al eens bedacht, ontwikkeld en soms ook uitgetest en vermarkt is en waar en door wie in de wereld dit is gebeurd. Octrooien kunnen succes- en faalfactoren laten zien, zodat valkuilen vermeden kunnen worden wanneer verdergaand onderzoek naar gelijke of aanverwante onderwerpen wordt gedaan. Octrooien ontsluiten kennis van ontwikkelingen/producten en markten/onderzoeksgebieden zodat vermeden kan worden dat het wiel voor een tweede keer uitgevonden wordt. Octrooionderzoek voorkomt dat schaarse financiële middelen worden gestopt in het ontwikkelen van oplossingen die eigenlijk al bekend zijn. Een ander heel belangrijk punt is dat het Bureau IE (OctrooiRaad) de octrooi-informatie gratis aan Rijkswaterstaat ter beschikking stelt! Veel meer kan zo op bestaande kennis worden doorontwikkeld. Voor meer informatie of samenwerking, kan gericht worden georiënteerd op bepaalde landen en bepaalde producenten. Ook kunnen combinaties van octrooidocumenten stimuleren tot het bedenken van nieuwe oplossingen. Rita gaf aan, dat zij sinds drie jaar contact heeft met het Bureau IE en dat steeds meer projectleiders binnen DWW overtuigd raken van de waarde van de dienstverlening van het Bureau IE.


7

Bijdrage René Flint (accountmanager bij Bureau Industriële Eigendom): René gaf aan, dat octrooidocumenten gedetailleerde technische kennis bevatten en openbaar zijn. In de loop der jaren heeft zich een bestand opgebouwd van meer dan 40 miljoen unieke octrooidocumenten. Veel van deze documenten betreffen vindingen, die nog niet op de markt geïntroduceerd zijn. Daarmee is de octrooiliteratuur een enorme bron van technische kennis. Deze bron is tegenwoordig ook via internet raadpleegbaar. Het probleem is, dat mogelijk geïnteresseerden vaak niet met deze kennisbron bekend zijn. Voor zover men dat wel is, is het zoeken naar relevante documenten een specialisme. Het gevolg is, dat er relatief weinig gebruik van deze kennisbron wordt gemaakt. De politiek heeft dit ook vastgesteld. Vanuit de Tweede Kamer heeft het Bureau IE (agentschap van het Ministerie van Economische Zaken) opdracht gekregen de bekendheid met deze kennisbron onder doelgroepen te vergroten en de kennis die er in zit (helpen) te ontsluiten. Immers, een belangrijk item binnen de politiek is het tegengaan van het verspillen van belastinggeld. Het kan niet zo zijn, dat schaarse middelen (belastinggelden) worden geïnvesteerd in het ontwikkelen van oplossingen die vanuit de octrooiliteratuur al bekend zijn. Ook EZ heeft veel belang bij dit beleid. Een belangrijke missie van EZ is het versterken van de concurrentiepositie van de BV Nederland. Met doorontwikkelen kom je verder dan opnieuw uitvinden. Dit maakt, dat deze dienstverlening juist ook voor de overheid belangrijk is. Om die reden zijn deze diensten gratis. René sloot af met het toelichten van de werkwijze. Per mail stuurt men (bijvoorbeeld een projectleider) informatie over het project naar René. Een onderzoeker doet vervolgens een eerste verkennend onderzoek. Vervolgens wordt een afspraak gemaakt. Daarbij zijn aanwezig de projectleider, de onderzoeker en René. De documenten worden besproken en nadere informatie over het project wordt verkregen. Zo kan gericht verder worden gezocht. Het resultaat is (veelal snel) relevante informatie over vindingen, markten en octrooihouders. Zo kan zeer efficiënt en daarmee ook effectief binnen de projectgroep worden verder gewerkt aan de oplossing van het probleem. Bijdrage Dik van Harte (octrooiadviseur bij Bureau Industriële Eigendom): Dik heeft vooral voorbeelden laten zien van octrooidocumenten die voor de projectgroep 'Antigeluid' zijn opgezocht en hoe dat is gebeurd. Een eerste verkennende onderzoek liet zien, dat er oplossingen zijn bedacht voor het reduceren van geluid op het niveau van de veroorzaker. Gedacht moet worden aan vindingen rond autobanden en uitlaten. Ook kunnen voorzieningen worden aangebracht aan geluidsschermen langs autowegen. Ook op het niveau van de 'slachtoffers' zijn oplossingen bedacht, middels bijvoorbeeld het aanbrengen van extra voorzieningen aan ramen van huizen, die langs een autoweg zijn gebouwd. Met voorzieningen aan geluidsschermen is men in eerste instantie verder gegaan. Concreet heeft men ook contact opgenomen met een octrooihouder. In latere instantie bleken ook de voorzieningen aan ramen e.d. zeer interessant. Gericht kan men op basis van informatie uit de octrooiliteratuur verder werken aan oplossingen voor het onderkende probleem. Contact Rita Blijdorp, DWW Tel. 015-2518518 E-mail [email protected] Drs. Rene Flint, Bureau Industriële Eigendom (Octrooiraad) E-mail [email protected]

De Innovatiemonitor Openbaar Bestuur De Innovatiemonitor gaat over de relatie tussen prestaties, innovaties en organisatieontwikkeling. Is de Innovatiemonitor Openbaar Bestuur een interessant instrument voor Rijkswaterstaat? De monitor is in het afgelopen jaar ontwikkeld voor gebruik in grote gemeenten. Een pilot bij het RIKZ is net begonnen.

8


In de workshop werden de eerste resultaten en ervaringen uit gemeenten gepresenteerd. Aan de hand van een verkorte versie van de monitor vond een discussie plaats over belangrijke thema's op het gebied van innovatie en organisatieontwikkeling bij Rijkswaterstaat en de vraag hoe de Innovatiemonitor daar een rol bij kan spelen. Contact Robert van Doesburg en Aris van Veldhuisen, Andersson Elffers Felix / InAxis Tel. 030-2363030 E-mail [email protected]

Terug naar de ingenieur; consensus door fysica, technologie door democratie Een fenomeen uit de geschiedenis van Rijkswaterstaat is het Infralab. Dit introduceerde methodes van werken waarin de mening van de burger ging meetellen bij de voorbereiding van infrastructurele ingrepen. Later is dat opgenomen in een geheel van methodes voor samenwerking tussen overheden, burgers, bedrijven en belangenorganisaties. Die methodes staan tegenwoordig bekend als procesmanagement. Dit richt zich overwegend op het creëren van draagvlak onder de betrokken personen. Het betrekken van personen met uiteenlopende achtergronden bij projecten is een veel gehoord argument voor procesmanagement. Deze personen brengen kennis in. Die kennis kan in de eerste plaats zorgen dat de betrokken personen zelf veranderen. Zij leren elkaar en de diverse belangen begrijpen en zien zo het nut van het project in. Die wijze van draagvlak creëren staat voorop bij procesmanagement. In de tweede plaats kan de ingebrachte kennis nuttig zijn om het fysieke ontwerp van het project te veranderen. Dit kan op drie manieren: 1. Het veranderen van het fysieke ontwerp heeft een directe functie voor het creëren van draagvlak. Een beter ontwerp kan op meer steun rekenen; 2. Situaties van vergaande interactie met betrokkenen kunnen dienen als laboratoria voor de ontwikkeling van technologische innovaties. Er zijn voorbeelden bekend van nieuwe fysieke oplossingen die juist door overleg met uiteenlopende betrokkenen tot stand kwamen (die voorbeelden zullen wij geven); 3. Een innovatief fysiek ontwerp dat tot stand komt met betrokkenen, en daarom recht doet aan hun ideeën, komt mogelijk eerder in aanmerking voor een innovatieve aanbesteding, dan een ontwerp dat eenzijdig tot stand komt. Een dergelijke aanbesteding geeft kansen op een betere inkoop van het project. Een lijn in de geschiedenis van Rijkswaterstaat is de teruggang van het percentage ingenieurs dat in dienst is, en de groei van het percentage sociale wetenschappers. Procesmanagement is een sociaal wetenschappelijke discipline. Het richt zich voornamelijk op verandering van de personen die bij een


9

project betrokken zijn, en minder op verandering van het fysieke ontwerp. Die traditie is ingezet met het Infralab. Idee is nu om in zo'n laboratorium een plaats in te ruimen voor de ingenieur, maar wel in een nieuwe rol. Hij moet in het proces van samenwerking tussen uiteenlopende partijen aanwezig zijn om precies dat ontwerp te vinden dat maximaal profiteert van de kennis van partijen en maximaal tegemoet komt aan hun wensen. Het fysieke ontwerp is dan een direct instrument voor het bouwen aan consensus. Nieuw is ook de gedachte dat consensus building een omgeving creëert voor het ontstaan van technologische innovaties. Is die omgeving zo open mogelijk bij het vaststellen van belangen, feiten en meningen, dat wil zeggen zo democratisch mogelijk, dan is het idee dat daaruit de beste technologische oplossingen kunnen voortkomen. Nieuw is ook de gedachte dat zo'n werkwijze leidt tot producten die aangeboden kunnen worden in een traject van innovatieve aanbesteding. Dat traject geeft mogelijkheden tot onderhandeling met de aanbieders, en dwingt niet tot een keuze uit vastgelegde aanbiedingen die concurreren op de prijs. Dit is wat XPIN tijdens zijn workshop ter discussie wilde stellen, en 'discussie' moet hier letterlijk worden genomen. Het bovenstaande is voor ons omgeven met veel vragen, en de bezoekers van de workshop waren de juiste mensen om die vragen aan te stellen. Dat heeft het gedachtegoed voor allen helder gemaakt. Wij hebben daarbij een reeks voorbeelden geleverd. Contact Dr. Jurgen van der Heiden, XPIN, Expertise Innovatie beleidsvorming Tel. 070-8887342 E-mail [email protected]

E-learning een nieuwe manier van leren? Tijd- en plaatsonafhankelijke leerprocessen zullen in toenemende mate een rol gaan spelen bij onderwijstrajecten. Voor bedrijven betekent het inzetten van nieuwe leermethodes: • efficiënter leren; • goede kwaliteit; • lagere kosten; • grens tussen leren en werken vervaagt; • competentiegericht leren; • onderwijs dat zich aanpast bij de gebruiker i.p.v. het traditionele model; • eigen verantwoordelijkheid voor carrière, etc. Deze vernieuwingen worden in grote mate door de maatschappelijke veranderingen geïnitieerd: computers, internet, technologie, communicatie, individualisering etc. zijn alle katalysators voor een dergelijk proces. Hoe past deze ontwikkeling in de 'innoverende strategie' van de ministeries? Contact Drs. Aad Verdoorn, TNO-FEL Tel. 070-3740812 of 06-29005448 E-mail [email protected]

"Die trommel blijft echt doorgaan totdat je stopt." "Er komen zo nieuwe worstjes!" "Je naam kende ik al, maar nu weet ik wie je bent." "… veel nieuwe contacten/gezichten op zo’n Innovatiedag…"

10


PSIB 'Bouw in een nieuw perspectief' PSIB staat voor nationaal impulsprogramma 'Proces- en Systeeminnovatie in de Bouwsector'. Dit programma moet gaan zorgen voor een structurele verandering van de bouwsector, door het bundelen van bestaande initiatieven en het initiëren van gerichte nieuwe initiatieven. In deze workshop zijn de deelnemers geïnformeerd over het programma en is gediscussieerd over de rol die Rijkswaterstaat in dit programma speelt. Contact Ing. Ruud Termaat, Rijkswaterstaat/CUR Tel. 0182-540670 E-mail [email protected]


11

Thema Innoveren met de markt Investeren in innoveren Centrale vraag in deze workshop: Hoe kan Rijkswaterstaat het bedrijfsleven in een vroeg stadium interesseren voor innovatie, zodat Rijkswaterstaat minder hoeft te investeren en het bedrijfsleven juist meer? Doelgroep: Collega-innovatoren Rijkswaterstaat, beleidsmakers, programmamanagers. Methode: Presentatie gevolgd door kringgesprek. Inhoud kringgesprek: Probleemerkenning en het delen van mogelijke oplossingen onder het motto 'leren van elkaar'. Contact Bert Polak, WaterINNovatiebron (WINN) Tel. 070-3519066 of 06-15025877 E-mail [email protected] afschrift aan [email protected]

Spelregelkader Innovaties Hoe willen we als Rijkswaterstaat bij innovatie helder en consistent met de markt omgaan? In deze workshop konden de deelnemers zelf het nut van het spelregelkader als relatiebemiddelaar ontdekken. De innovatieprogramma's WnT en ITC ontwikkelen op dit moment een Spelregelkader Innovaties dat moet leiden tot een heldere en consistente relatie met de markt. In deze workshop zijn, vanuit verschillende rollen, de belangrijkste aandachtspunten uit de innovatiepraktijk in de relatie overheid <-> markt benoemd, en is besproken hoe we daar in de toekomst mee om kunnen gaan. De deelnemers hebben inzicht verkregen in deze relatieproblemen en ontdekt hoe het spelregelkader daarbij kan helpen.

12


Contact Aad de Winter, Wegen naar de Toekomst Tel. 015-2518356 E-mail [email protected] Saskia Flesch, Wegen naar de Toekomst Tel. 030-2857304 E-mail [email protected] Studio Wegen naar de Toekomst Tel. 015-2517425 [email protected] www.wegennaardetoekomst.nl

Innoveren samen met de markt Innoveren is: • risico nemen; • geloven in de kansen; • analyseren van de bedreigingen; • een kosten-batenanalyse maken; • de rollen definiëren; • de vraag concreet maken; • een strak projectmanagement; • publiek-privaat samenwerken in een context van duurzaamheid; • van te voren goede afspraken maken over eigendomsrecht, terugverdientijd en afnamegarantie. Kortom: wat zijn de do's en de don't's als overheid in je rol als aanjager en gebruiker om verantwoord en succesvol te innoveren. Contact Marlène van Benthem, AGI Tel. 015-2757142 E-mail [email protected]


13

Thema Instrumenten en methoden voor innovatie Gemakkelijker konden we het niet maken! Deze workshop is vervallen. De overheid moet anders, innoveren. Rijkswaterstaat kent een aantal trajecten om dit tot stand te brengen. Eén van die trajecten betreft e-government. Aan de hand van het voorbeeld van vergunningverlening zou e-government in deze workshop onder de aandacht gebracht worden. Kort zou een schets gegeven worden van de stand van zaken vanuit het perspectief van de aanvrager van de vergunning. Verder zou gebrainstormd worden over nut/noodzaak en aanpak van digitaliseren van deze overheidsdienstverlening. Contact Han de Lange, AGI Tel. 015-2757271 E-mail [email protected]

De wereld gezien door een andere bril Er zijn meerdere mogelijkheden om met de omgeving kennis te maken en ervan te leren. Binnen de innovatiepilots is een aantal manieren geprobeerd. Tijdens de workshops kwamen 'De ontmoeting bij het naviduct' en 'Meerijden met de weggebruiker' aan de orde. Wat werkt wel en wat niet? Doelgroep: projectleiders die wat anders willen. Workshopresultaat Een belangrijke conclusie van de workshop was de volgende: Er is meer mogelijk in publiekscontacten dan je denkt. Zoek wel de juiste methode bij de onderzoeksvraag en niet andersom!

14


Contact Astrid Glasius, Bouwdienst Tel. 030-2857963 E-mail [email protected] Annelies van 't Hof, AVV Tel. 010-2825906 E-mail [email protected]


15

16


'En nu nadenken.kom' MobilionPlus heeft er een nieuw innovatie-instrument bij: een elektronisch groepsondersteunend systeem (soms Group Decision Room genoemd). Men kan veel doen met het systeem. Het doel van deze workshop, die voorbereid was in samenwerking met Hank Kune (Rijkswaterstaat Future centre), was dan ook om mensen de mogelijkheden van het systeem te laten ervaren. Tegelijkertijd bood de workshop de kans om mensen op een ongewone manier aan het denken te zetten over de rol van innovatie binnen een veranderende Rijkswaterstaat-organisatie. Er zijn vragen gegenereerd en antwoorden geprioriteerd rond het vraagstuk: Welke rol speelt innovatie in het Rijkswaterstaat van de toekomst? Doelgroep: innovatoren, projectleiders en belangstellenden. Iedereen die op zoek was naar manieren om besprekingen, workshops en vergaderingen effectief te maken. Contact Herman Meines, VROM/Group Decision Room Tel. 070-3395176 E-mail [email protected]


17

Onze eindgebruikers: Lust of last? Aan de hand van een gestructureerde discussie werd gedemonstreerd dat goed en professioneel aanleggen en onderhouden van contacten met eindgebruikers de kwaliteit van onze primaire taken kan verbeteren en de efficiency en effectiviteit van ons werk kan worden vergroot. Bij aanvang van de workshop vulden de deelnemers een kleine vragenlijst in aan de hand waarvan de 'gebruikersgerichtheid' van de groep werd bepaald. Vervolgens is al discussiërend ingegaan op een aantal concrete aandachtspunten voor het organiseren van goede gebruikerscontacten. Eindresultaat was een ideaalbeeld van gebruikersgerichtheid van Rijkswaterstaat, waarbij gedifferentieerd werd voor verschillende segmenten binnen de totale gebruikersgroep. Contact Jos van Uden, AVV Tel. 010-2825719 E-mail [email protected]

Kiezen van ontwerpvarianten op basis van integrale kosten en milieubelasting Bij Life Cycle Cost Management (LCCM) wordt gestreefd om keuzes van ontwerp- en materiaalvarianten objectief te maken op basis van de contante waarde van de integrale kosten die in de gehele levensduur en bij het afdanken van het object zullen worden gemaakt. Met de integrale kosten wordt hier bedoeld het totaal van: • ontwerpkosten; • bouwkosten; • onderhoudskosten; • montagekosten; • bedrijfskosten voor het maken van het onderhoudsbestek; • bedrijfskosten voor het begeleiden van de uitvoering van onderhoud en milieumaatregelen; • indirecte kosten voor het realiseren van (vaar)wegafzettingen; • maatschappelijke kosten door wachttijden, etc.

18

"De markt vermijdt risico's en heeft daarom geen belang bij innovaties." "Stel geen eisen aan bedrijfsgrootte, -omzet en leeftijd. Jonge bedrijven zijn vaak innovatief." "Ontwerp door weg te laten." "Wat je niet maakt, hoef je ook niet te onderhouden." "Kies de contractvorm waardoor de markt belang heeft bij een onderhoudsarm ontwerp." "Onderhoudspijn moet gevoeld worden door het hoofdkantoor." "Het hoofdkantoor financiert hogere aanvangskosten indien daar lagere integrale kosten tegenover staan." Organisatie van innovatie, 19 februari 2004

Uit praktijkervaring blijkt dat met name de bedrijfskosten, waaronder de kosten voor milieumaatregelen, een groot deel uit kunnen maken van de integrale kosten. De onderhoudsvrije periode van objecten heeft grote invloed op de integrale kosten. Hoe langer deze is, hoe groter het onderhoudsinterval kan zijn. Het onderhoudsinterval heeft daardoor een dominerende invloed op de integrale kosten. Het aantal malen dat de onderhouds- en bedrijfskosten uitgegeven moeten worden gedurende de levensduur van het object, kan dan dalen. Dit betekent dat een duurdere variant bij het bouwen over de totale levensduur gezien toch goedkoper kan zijn. De ontwerper legt de kiem voor deze kosten. In de gebruiksfase kunnen technische innovaties voor het verlagen van de integrale kosten vaak alsnog worden toegepast. Contact D. (Mink) Ros, Bouwdienst Rijkswaterstaat afdeling Ontwikkeling Technieken NIO Tel. 079-3292407 E-mail [email protected]

Innovatiemarketing? Rijkswaterstaat heeft talloze ideeën en innovaties. Hoe krijgen we het voor elkaar om deze bekendheid te geven? Met behulp van mindmapping zijn we op zoek gegaan naar een goede manier om onze innovaties te marketeren.


19

Implementeren:

Marketing:

20


Verkopen:

Contact Gijsbert de Boer, Bouwdienst Rijkswaterstaat Tel. 06-51747330 E-mail [email protected] "Loopt het sprookje van kilometers aanbieden eigenlijk goed af? "

De gestolen kilometers Het sprookje van de gestolen kilometers, hoe halen we dat naar de realiteit? Contact Henri Schuurmans, Rijkswaterstaat Directie Noord-Brabant, Provincie Noord-Brabant en DGP Tel. 06-53932471 E-mail [email protected]

"De implementatie is een kwestie van intelligent organiseren." "Ik vind dat er een afwerkplek (of afwerkstrook) moet komen voor automobilisten, waar ze alles mogen: snijden, bumperkleven..” , “..niet te verwarren met een verzorgingsplaats." "Innoveren om te kunnen laten zien dat je er als Rijkswaterstaat alles aan hebt gedaan om een probleem op te lossen." "Je moet de gebruikers aan een nieuw systeem laten wennen." "Wat wil de gebruiker/je klant/het publiek?"


21

Maatschappelijke trends en systeemvernieuwing: kansen voor nieuwe oplossingsrichtingen Rijkswaterstaat wil een publieksgerichte dienstverlener zijn. Daarvoor is het nodig om de omgeving waarin hij opereert, in casu de Nederlandse samenleving, zo goed mogelijk op zijn waarde in te schatten. Dit betekent dat kennis over ontwikkelingen in die samenleving nodig is om tot op het publiek afgestemde producten te komen. Het benutten van die kennis kan tevens een impuls geven aan het innovatieve karakter van het werk van Rijkswaterstaat. De vraag is nu hoe kennis over maatschappelijk trends kan worden ingezet en toepasbaar wordt gemaakt in verschillende situaties waarmee Rijkswaterstaatprojectleiders te maken hebben in hun dagelijkse werkomgeving. Bijvoorbeeld, hoe kan een projectleider van Fileplan Rotterdam in de productontwikkeling rekening houden met het 'spitsuurgezin met drievoudige taak1' dat opmars zal gaan maken? Het doel van dit project is om een werkwijze te ontwikkelen voor deze projectleiders. De werkwijze probeert aan te geven hoe, op welk moment en op welke wijze maatschappelijke trendkennis en signalen uit de samenleving in een Rijkswaterstaatproject of -werkproces moeten worden ingebracht. Doel van de workshop was: 1. inhoud van het project en methodiek voor het voetlicht brengen; 2. toetsing bij deelnemers in hoeverre en op welke wijze maatschappelijke kennis wordt meegenomen in trajecten van Rijkswaterstaat; 3. interesse van de deelnemers peilen of men wil participeren. Ten bate van het tweede doel is een interactieve workshop gehouden. De deelnemers zijn actief bevraagd over hoe men in de dagelijkse praktijk omgaat met informatie uit de 'buitenwereld'. Verder is aan de hand van een voorbeeld uitgelegd hoe de in ontwikkeling zijnde methodiek werkt. Doelgroep: Projectleiders van regionale directies. Contact Peter Jorritsma, AVV Tel. 010-2825666 E-mail [email protected] In samenwerking met: Anne Boumans en Frans van Beek Tel. 06-52505557

1

Spitsuurgezin met drievoudige taak: steeds oudere ouders (40'ers) moeten brood verdienen, hebben zorg voor jonge kinderen en voor hulpbehoevende (schoon)ouders, uit onderzoek van NIDI 2003

22


Trendcatcher, een methodiek om trends en ontwikkelingen binnen te halen De ontwikkelfunctie en het Future center hebben het afgelopen jaar geëxperimenteerd met de Trendcatchermethode. Met de trendcatcher willen we een methode ontwikkelen om trends en ontwikkelingen die door de omgeving worden gesignaleerd binnen te halen in de organisatie. In de tweede helft van 2003 is met de methode een pilot uitgevoerd bij de hoofdafdeling Inrichting en Herstel (IH) van het Riza. Deze eerste pilot is door de betrokkenen positief ervaren. Samen met Rijkswaterstaat Directie Noord-Holland wordt op dit moment bekeken of daar in 2004 een tweede pilot uitgevoerd kan worden. Tijdens de workshop zijn eerst de methodiek en de ervaringen bij de eerste pilot gepresenteerd. Daarna zijn de mogelijkheden voor verbetering en kansen voor toepassing verkend. Uiteindelijk gaat het erom dat we als Rijkswaterstaat een goed en breed bruikbare methode krijgen waarmee we als open(staande) overheidsorganisatie 'van buiten naar binnen' kunnen werken. Contact Tiede Bakker; Ontwikkelfunctie, RIZA Tel. 0320-298761 E-mail [email protected]

Sqan: Open oog voor relevante ontwikkelingen in maatschappij en wetenschap Het afgelopen jaar is onder auspiciën van het hoofdkantoor van Rijkswaterstaat Afdeling Q en de ontwikkelfunctie zes maal een Sqan uitgebracht. Met Sqan willen we ontwikkelingen in de samenleving signaleren die relevant kunnen zijn voor de vernieuwing van het werk, de werkwijze en de organisatie van Rijkswaterstaat. Sqan wil primair de gedachtevorming binnen Rijkswaterstaat stimuleren. De ontwikkelfunctie heeft als doelstelling om onder meer daadwerkelijk vernieuwing te realiseren. De vraag is dan ook wat we met de signalen uit Sqan in ons werk kunnen. Tijdens de workshop hebben we eerst een snel overzicht gegeven van de signalen die Sqan tot nu toe heeft doorgegeven. Daarna is even stilgestaan bij de manier waarop de signalen het beste kunnen worden doorgegeven binnen de organisatie en daarna is samen gezocht naar concrete toepassingsmogelijkheden. Om het implementatietraject daadwerkelijk op gang te brengen is voor dit jaar door de Ontwikkelfunctie een beperkt budget gereserveerd. Als er goede ideeën naar voren komen kunnen daar op korte termijn verdere werkafspraken over worden gemaakt. Contact Tiede Bakker, Ontwikkelfunctie, RIZA Tel. 0320-298761 E-mail [email protected]


23

Thema Innovatie en organisatie

Innovatie in beeld Door middel van strips die enkele grote innovaties uit het verleden verbeelden, is een discussie op gang gebracht over de kernboodschappen van het onderzoek naar innovaties uit het verleden. De strips verbeelden enkele rode draden uit het essay over het innovatief vermogen van Rijkswaterstaat. Dit essay vormt de beknopte versie van het historisch onderzoek. Een snelstriptekenaar heeft de discussie die tijdens de workshop plaatsvond in snelle schetsen vastgelegd. De workshop is gehouden in samenwerking met Linda Miete en Matthijs Wansink. Contact Bert Toussaint; Hoofdkantoor Rijkswaterstaat Tel. 070-3519447 E-mail [email protected]

"Kleine innovaties zijn minstens zo belangrijk als grote. " "Innovatief vermogen en probleem oplossend vermogen van de organisatie kan je los zien." "Een hoog probleem oplossend vermogen van de organisatie zit hem ook in het zich openstellen voor innovatie van buitenaf."

24


Spelen met leerstijlen; Organisatiecultuur in relatie tot innovatie In de Workshop Spelen met Leerstijlen stonden de leerstijlen van Kolb centraal. Leerstijlen zijn gemeten, vergeleken met de 'gemiddelde Rijkswaterstaatmedewerker' en in relatie gebracht met innovatie. Naar aanleiding hiervan vond een groepsdiscussie plaats. Workshopresultaat Figuur 1 geeft een beschrijving van de 4 leerstijlen van Kolb. Zoals in de figuur te zien is hebben de deelnemers van de workshop een overwegend divergerende en enigszins assimilerende leerstijl. De resultaten van een groot onderzoek van Paul Spierings en Bart van Doorn laten zien dat onder medewerkers in de Civiele Bouw (waaronder Rijkswaterstaat) convergeren de dominante leerstijl is. De leerstijlen kunnen in relatie worden gebracht met innovatie. Creatieve processen verlopen van divergeren (breed perspectief scheppen) naar convergeren (oplossing uitwerken en toepassen). Divergeerders zijn vooral sterk in de 1e fase; convergeerders in de 2e. De dominante leerstijl van Rijkswaterstaat is in zoverre een probleem dat het voor hen moeilijk is om breed te kijken en in te spelen op veranderingen in de omgeving. Deze leerstijl staat wel garant voor uitstekende, duurzame en veilige civiele werken. Figuur 1 Leerstijlen van deelnemers tegenover gemiddelde RWS-leerstijl Nadruk op concrete ervaringen en experimenteren. Hun kracht ligt in het doen van dingen en ze vertrouwen op ervaringen van anderen.

Nadruk op de vorming van begrippen en experimenteren. Gericht op het praktisch toepassen van ideeën en planmatig werken.

Accomodeerder

Divergeerder

Nadruk op concrete ervaring en overdenking. Staan open voor nieuwe ervaringen en analyseren die.

Deelnemers Workshop

Gemiddelde RWSmedewerker Convergeerder

Assimileerder

Nadruk op het vormen van begrippen en concepten en het waarnemen en overdenken. Hun kracht is inductief denken.

Hieronder is puntsgewijs de discussie samengevat: • In de innovatieprogramma's als Wegen naar de Toekomst zullen waarschijnlijk ook andere leerstijlen dan die van convergeerder te vinden zijn. Dat kan het makkelijker maken om te divergeren. Dat medewerkers binnen deze programma's een andere leerstijl hebben ligt zelfs voor de hand. Ook de deelnemers aan de workshop verschillen qua leerstijl van de gemiddelde Rijkswaterstaatmedewerker. • Binnen Rijkswaterstaat zou een cultuurverandering bereikt kunnen worden door mensen aan te nemen met andere leerstijlen, bijvoorbeeld divergeerders. Er moet wel kritische massa zijn, anders blijven het alleenstaanders. • Een andere mogelijkheid voor gedragsverandering is competentiemanagement. • Leerstijlen zijn relatief stabiel. Mogelijk zijn 'denkstijlen' beter te veranderen en kan daarmee divergeren worden gestimuleerd. • Om divergeren aan het begin van projecten te stimuleren zouden startbijeenkomsten kunnen worden georganiseerd waar nieuwe ideeën ingebracht kunnen worden. Dit past ook bij goed kennismanagement.


25

Contact Paul Schepers, AGI Tel. 06-51437386 E-mail [email protected]

Innovatie, flexibiliteit en de RWS-organisatie in 2004-2008 Het ondernemingsplan 2004- 2008 geeft 'corporate' sturing aan de ontwikkeling van een nieuw Rijkswaterstaat. In hoeverre zet dat de voor innovatie gewenste, noodzakelijke flexibiliteit onder druk of biedt het juist nieuwe kansen? Welke oplossingen hebben andere overheidsorganisaties bedacht en wat kunnen we daarvan leren? In de workshop werd vooral ingegaan op concrete hefbomen en herkenbare dilemma's rond het thema flexibele organisatie en omgaan met organisatieontwikkelingsprocessen, zoals beschreven in de toolkit flexibiliteit, 'die oortjies van die seekoei', een onderzoek in opdracht van de directeuren P&O van de rijksdienst. De deelnemers zijn uitgenodigd om actief bij te dragen aan het verzamelen van aandachtspunten die bij de komende verandering vanuit ieders perspectief essentieel zijn voor versterking van het innovatievevermogen van Rijkswaterstaat. Workshopresultaat In de workshop is door de deelnemers nagegaan of het ondernemingsplan RWS de voor innovatie gewenste 'flexibiliteit' onder druk zet of dat het juist nieuwe kansen biedt. Aan de plus-kant (kans) zag men: • Verandering schept ruimte voor innovatie; • Huis op orde kan juist het innoveren vrijspelen (ook verbanden duidelijker neerzetten); • Er blijven genoeg inhoudelijke uitdagingen; • Een kleinere D2 top geeft minder kaders mee. Aan de min-kant (bedreiging) werd genoemd: • Overmatige aandacht voor bedrijfsvoering; • Er is geen borgingsconstructie voor innovatie; • De focus op kerntaken; • Gecontroleerde innovatie kan te geforceerd zijn.

26


Dit heeft geresulteerd in vier aanbevelingen aan de DG-RWS om het innovatief vermogen te vergroten: • (Onderling) samenwerken koppelen aan een doel; samenwerking een (heldere) ambitie meegeven; • Bied ruimte voor innovatie door alleen vast te leggen wat moet en laat de rest (vrij) ontstaan; • Spreek 'key performance indicators' af over 'innovatie' in het DG-HID gesprek; • In ondernemingsplan meer ruimte voor de 'zachte Ssen' (staff, style, skills, shared values). De toolkit 'Flexibele organisatie' is te downloaden op: http://intra.ryx.nl/SubSites/kroon/flexibelrijk/flexibelrijk.jsp Contact Drs. Frans M. Cortenbach, CDP (en parttime RWS/P&O) Tel. 06-50277240 E-mail [email protected]


27

Thema Innovatieprogramma's en projecten Innovatiepolder; een woon- en waterinnovatiegebied in Nederland? In deze workshop is een toelichting gegeven op WINN in het algemeen en het thema wonen en water in het bijzonder. Binnen WINN bestaat het idee om ergens in Nederland een woon- en watergebied te maken. De innovatiepolder is een dijkring of een gedeelte daarvan waar natte en misschien ook droge innovaties worden gedemonstreerd. Mogelijke locaties zijn dijkring Zuid-Holland, Flevopolder of Overdiepse Polder of misschien een andere projectlocatie van Ruimte voor Rivieren. In het laatste half uur is aan de deelnemers gevraagd om dit concept handen en voeten te geven door het schetsen van ideeën en problemen op 1 of meerde A3-tjes.

Het kader: waterinnovatieprogramma WINN De innovatiepolder is een project binnen het Rijkswaterstaatinnovatieprogramma 'Water als Innovatiebron' (WINN). Dit programma werkt voor de watertaken van het hele Ministerie van Verkeer en Waterstaat en ontwikkelt lange termijn perspectieven, concrete proefprojecten en demonstraties. Voor waterproblemen wil WINN het denken op lange termijn koppelen aan realisaties op korte termijn. Ook andere disciplines kunnen profiteren van deze polder, bijvoorbeeld het innovatieprogramma 'Wegen naar de toekomst'. Dijkringgebieden als potentiële locatie Een ideale plek is mogelijk een meestroomgebied of groene rivier binnen het project 'Ruimte voor de Rivieren'. Misschien kan er ook een locatie worden gevonden in Flevoland waar nieuwe woningen en water om ruimte vragen. Nederland is verdeeld in dijkringgebieden. Ieder dijkringgebied is in potentie een mogelijke plek voor een innovatiepolder. Iedere dijkring heeft zijn specifieke begrenzingen, bebouwing en grootte. Mogelijke dijkringen zijn Flevoland (dijkringgebied 8), Zuid-Holland (Dijkringgebied 14) en de Overdiepse polder ligt aan de Bergsche Maas in de provincie Noord Brabant en maakt onderdeel uit van dijkringgebied 35. 28


Workshopresultaat: Uitwerking van het idee M.V. stelt de compartimenteringsdijk centraal inclusief koppeling met woontorens boven water, een drijvend dorp en watertaxis. R.G. schetst een beeld van bedrijven op palen boven het water. P.G. stelt voor om de polder te beschermen met meerdere dijkringen. F.C. schetst de snorkelstad een overkoepelde stad en de drijvende stad/vlotstad. H. stelt voor om de innovatiepolder vooral te realiseren op vooral diepe, volle natte plekken met veel hulpmiddelen als reddingsvesten, boten etc. C.L. schetst een wijk van losse terpen verbonden door bruggen. P.J. schetst een ketting van drijvende huizen en een multifunctionele dijk met bedrijven en woningen. L. schetst een innovatief six-flags met huizen op palen. J.P.J. tekent drijvende kassen in de Overdiepse polder dat permanent onder water staat. A.H. Hendriks tekent een nieuw groen/blauw hart door Zuid Holland. S.F. schets een vakantiebungalowpark met paalwoningen, drijvende vakantiewoningen. N.K. tekent de slogan op voor recreatiepark 'natte voeten': ervaar het gevaar van water. J.P. maakt van de overdiepse polder een polder met verschillende compartimenten zien met verschillende waterbeheerconcepten en een centraal overlevingshuis. Genoeg inrichtingsvarianten voor een innovatiepolder, maar zien de bestuurders er ook brood in? Contact Patrizia Bernardini, Jan-Dirk van Duijvenbode, Bouwdienst, WINN Tel. 030-2857378 E-mail [email protected]


29

Wat wilt u leren over innoveren? Innoveren doet Rijkswaterstaat al meer dan 200 jaar. Daarbij is veel leergeld betaald, en dat kan misschien wel wat minder. Novatief werkt aan de ondersteuning van innovatie en innovatoren. Het doel van deze workshop was om erachter te komen wat innoveerders zoal willen of moeten weten. Vanuit Novatief kunnen we dan meer gericht op zoek naar kennis, ervaring en instrumenten binnen en buiten Rijkswaterstaat. Die maken we vervolgens beschikbaar (via helpdesk, kennisbank en methodiek) aan iedereen die daar behoefte aan heeft. Workshopresultaat De workshop begon met een korte introductie en uitleg over Novatief met het 'kookboek (lonely planet in innovatieland)' en de connectie met Agentschapvorming en Ontwikkelfunctie. Aangehaald werd het onderzoek bij het Bouwteam A5 waarbij gekeken is naar de organisatorische en technische innovatie van het infraproject met alle partijen. Opdracht hierbij was om zo creatief mogelijk te zijn. Ook het onderzoek bij de HSL-zuid werd als voorbeeld genoemd, waarbij innovatief met de contractbeheersing werd omgegaan. Dit bezorgde uiteindelijk een goedkeurende accountantsverklaring. Er zullen nog een aantal volgen. Richard van de Elburg deelde invulschema's met instructie uit die door de aanwezigen werden ingevuld. In kolom 1 werden de zaken ingevuld die men zou willen weten om beter, slimmer, sneller en goedkoper te innoveren. Daarna werden de schema's doorgegeven aan de buurman. Zo konden ze van elkaar lezen over en leren van wat de ander heeft ingevuld. (Het moest in evenwicht zijn en niet direct iets nieuws.) In kolom 2 werd ingevuld wat men graag had willen weten toen men bezig was met innoveren en weer werd gewisseld. Dit werd een aantal malen herhaald. Er ontstond een korte discussie over de vragen met de volgende opmerkingen: • "We kunnen pas innoveren als daar een projectcode voor bestaat." Dit werd door iedereen herkend, m.a.w. de leidinggevenden zien innovatie blijkbaar nog als een te instrumenteel ding waar je als projectleider/adviseur, afhankelijk van hoe belangrijk het wordt gevonden, wel of niet aan kunt werken. (Men zat in deze workshop als niet-productief.) • Informatie over innovatie en het belang daarvan komt vanuit het hoofdkantoor niet overal in de Rijkswaterstaatorganisatie (met name de regio) binnendruppelen. Het heeft tijd nodig en er moet op worden gestuurd van bovenaf. Een scala van verschillende vragen en opmerkingen werden genoteerd waarvan hierboven een paar genoemd zijn. De overige vragen en opmerkingen staan op het gecompleteerde schema. Conclusie: iedereen is het eens met het feit dat innovatie ruimte nodig heeft op velerlei gebied (tijd, geld, letterlijk, figuurlijk), dat bezorgt je creativiteit. (Soms is licht aandringen nodig om die ruimte te krijgen.) Pas wanneer iedereen zich bewust is van het belang van innovatie kan het een verdiende plaats krijgen binnen onze primaire werkprocessen. Dan voorkom je ook dat het een hype wordt waar alleen nu tijd en aandacht naar uitgaat. De maatschappelijke en economische veranderingen, die elkaar soms zo snel opvolgen, verplichten ons om te innoveren! De meeste multinationals hebben een bepaald percentage van de omzet in het budget opgenomen voor innovatie. In kolom 3 kwam achter de vragen, waarvan men dacht ervaring, een oplossing of bruikbare informatie over te kunnen geven, de naam, dienst en telefoonnummer. Ook aanvullende opmerkingen waren welkom. Er zal zorg gedragen worden voor een verdere follow up, bijvoorbeeld in die gevallen waar mensen met hun naam en telefoonnummer hebben gereageerd. Voor de overige vragen kunnen belangstellenden die hierop een antwoord weten, reageren.

30


Vragen van de aanwezige workshopbezoekers: • Wat is er al uitgevonden en waar vind ik die informatie; • Ik wil graag een betere uitwisseling van kennis en ervaring met diverse soorten innovaties (van product tot systeem) in de natte en de droge waterstaat; • Octrooibestanden + kennisorganisaties; • Ik wil snel maatwerk; • Zorg voor korte lijnen; • Wie de actoren zijn die mijn idee steunen/belagen/afschieten; • Slaagkans en faalkansen van projecten moet ergens snel op te pakken zijn. Er zouden kennisnetwerken moeten zijn rondom de voor de BV Nederland belangrijke maatschappelijke thema's; • Innovatie is een valkuil als je de doelen niet helder hebt; dat werkt verstikkend; • Wat is het uiteindelijke doel van een innovatie (visie). Randvoorwaarden en capaciteit mogen innovaties niet (te veel) belemmeren; • Hoe kan ik mijn innovaties succesvol maken bij de gebruikers? (1); • Wat zijn de kosten van uren, materiaal, materieel van mijn product; • Wie zijn mijn gebruikers bij het waterbeheer? En wat willen deze gebruikers van/met ons (hoofd) watersysteem? Wat verwachten deze gebruikers van RWS? En wil RWS rekening houden met deze verwachtingen? • Hoe ik snel mensen in mijn organisatie vind die open staan voor de innovatie waar ik mee bezig ben; • Waar ik de kennis vandaan haal in mijn organisatie; • Wie heeft er geld over voor innovatie (lange termijn); Commentaar van workshopdeelnemer hierop: goede vraag. Rijkswaterstaat investeert niet in de lange termijn kennisontwikkeling en innovatie. Ze trekt zich terug op haar kerntaken!! • Hoe kan ik snel aan de juiste informatie komen; • Hoe kom ik erachter of iemand zich al met het onderwerp heeft beziggehouden? (2); • Wat grote belemmeringen zijn tijdens innovatieprocessen in/extern; • Of externe commerciële organisaties ook bereid zijn kennis te delen met overheidsorganisaties en hoe ik ze het beste kan benaderen; • Hoe ga ik zo effectief mogelijk om met de branche, hoe kan ik hun kennis toepassen? • We zouden een 'innovatiepas' moeten hebben waar iedereen uren op kan boeken; • Welke banden er zijn met onderzoeksinstituten; • Welke eigenschappen van de innovatie van belang zijn om implementatie/adoptie te bereiken; • Hoe ik zo goed mogelijk kan inschatten of de innovatie aan zal slaan en welke weerstanden overwonnen moeten worden;


31

• •

• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

• • • • • • •

Hoe ik de beheerder en innovator in een vroeg stadium dezelfde richting op kan laten kijken (Rob Langen); Hoe ik de burgers beter kan benaderen in een vroeg stadium: bijvoorbeeld bij het onderwerp; (4) Opmerking bij deze vraag: Ik ben betrokken bij een project waarbij betrokkenen worden uitgenodigd om te praten over de ontwikkelingsrichting van een gebied o.a. landschapsontwerpers, Petra van Zijst, Dienst landelijk gebied Hoe het zit met beleidsvorming, wetgeving en uitvoering binnen Rijkswaterstaat; Of er innovatieborrels komen; Doelen (meetbaar); Randvoorwaarden; Organisatievermogen; Kennisnetwerken voor een thema; Mislukkingen; Gemakkelijk toegang tot ervaringsdeskundigen (5); Welke methode ik moet/kan gebruiken; Welke kennis beschikbaar is; Of het niet al eens eerder is gedaan; Hoe beter te communiceren en waar kan ik kennis uitwisselen; Wat voor cultuur/structuur kenmerken binnen Rijkswaterstaat bevorderen innovaties; Soorten innovaties, groot/klein, product/proces; Gevolgen: omslag in kennis, cultuur en netwerk; Of mijn idee kansrijk is; Of Rijkswaterstaat wel echt wil innoveren (want dat bepaalt uitzonderlijk of je met kansrijke ontwikkelingen bezig bent. In korte bocht termen; wil Rijkswaterstaat aan 'tussendoortjes werken' of wil men een 7-gangen maaltijd? Of er nog anderen zijn die met soortgelijke problemen worstelen; Ik (mijn afdeling) werk aan systeeminnovaties op het gebied van waterbeheer. Ik wil graag weten of Rijkswaterstaat hier serieus in wil investeren en dus in de regio ook als serieuze partner gezien wil worden. Ik wil graag gevoed worden met goede voorbeelden van systeeminnovaties in de 'droge' wereld. Wat mijn opdrachtgever als eindresultaat precies wenste; Dat binnen Rijkswaterstaat zo verschillende initiatieven en groepen bestaan die te maken hebben met innovatie (3) Buitenlandse dame van de Bouwdienst; Of dit gewenst was, Rob Langen; Hoe een stakeholder analyse te maken; Wat de snelste manier is om de noodzakelijke kennis te vergaren; In welke mate (vooral hogerop) wordt innovatie gedragen in de organisatie. T.M Eeuwes, dienst Ideeuwes, tel. 026-3252194, e-mail [email protected] Wie hiervoor belangstelling had.

Onderstaand de namen van collega's die bruikbare informatie hebben: ad1 R.v.d. Schot, AGI ad 2 N.S. Eelman, Bouwdienst. Opmerking: Het octrooibureau van EZ heeft online aangevraagde vindingen ad 3 R. v.d. Schot, AGI ad 4 Petra van Zijst, Dienst Dienst landelijk gebied (Utrecht), telefoon 030-2756782, e-mail [email protected] ad 5 T.M. Eeuwes, Dienst Ideeuwes, telefoon 026-3252194, e-mail [email protected] Contact Richard van de Elburg, Rijkswaterstaat AVV Tel. 010-2825929 E-mail [email protected]

32


Robuustheid HoofdWegenNet (HWN) Vertragingen op het hoofdwegennet vertegenwoordigen aanzienlijke economische schade. Door de steeds zwaardere belasting van het netwerk groeit deze schade naar verwachting van ca. 1 miljard euro in 2000 tot 3 miljard euro in 2020 (prijspeil 2003). Structurele overbelasting, vooral in de spitsen, ligt ten grondslag aan een deel van de vertragingen: 'de dagelijkse files in de spits'. Daarnaast ontstaan vertragingen door incidentele oorzaken, zoals ongevallen, slecht weer, wegwerkzaamheden en calamiteiten. Hun - voor de weggebruiker - weinig voorspelbare karakter maakt incidentele vertragingen extra storend en schadelijk. De betrouwbaarheid van reistijden wordt voor een belangrijk deel bepaald door het optreden van verstoringen zoals incidenten, calamiteiten, weersomstandigheden en wegonderhoud. Afhankelijk van de robuustheid van het wegennet hebben deze verstoringen meer of minder invloed op de kwaliteit van verplaatsingen. Kenmerk van een robuust wegennet is een hoge mate van functiebehoud bij verstoringen. Voor de weggebruiker betekent dit dat hij of zij een betrouwbare verplaatsingsmogelijkheid krijgt aangeboden, min of meer ongeacht de toevallige omstandigheden. Hoofdlijn van de workshop: • Presentatie o 'Robuustheid', aanleiding, quick scan en resultaten; o Relatie met Nota mobiliteit, Slim Bouwen en de Infrastrategie; • Discussie 'Robuustheid, wat houdt dat in?' en het belang ervan voor de netwerkmanager; • Behandeling van een voorbeeld uit de zaal, analyse van een kwetsbaar punt in het netwerk, wie moeten er worden betrokken bij het verzinnen van een oplossing? Hoe organiseer je dat? Wat gebeurt er nú al op dat gebied? Workshopresultaat Zie volgende pagina. Contact Lex Dekker, Bouwdienst Tel. 030-2857851 E-mail [email protected] Lindy Molenkamp, AVV Tel. 010-2825912 E-mail [email protected]


33

Workshopresultaat Betrouwbaarheid & Robuuste netwerken: 1. Betrouwbaarheid Workshop Innovatiedag RWS 19 februari 2004 • Betrouwbaarheid: “weten waar je van op aan kan” • Betrouwbaarheid is gebruikersperspectief en gebruikerskwaliteit • Robuustheid is netwerkperspectief en netwerkkwaliteit • Een robuust netwerk draagt bij aan een betrouwbare verplaatsing

2b. Robuustheid = de mate van functiebehoud bij verstoringen alledaags

uitzonderlijk

verwacht

Spitsen Brugopening

Onderhoud Vakantie-uittocht

onverwacht

Ongevallen Regen, mist

Calamiteiten Extreem weer

Lex Dekker Lindy Molenkamp

Bouwdienst RWS AVV

2a. Robuustheid = de mate van functiebehoud bij verstoringen

• Robuustheid = regie tussen de infraprovider en de netwerkmanager • Robuustheid = troubleshooting naast incidentmanagement • Robuustheid = infrastructuur onderdeel van de logistieke keten • Robuustheid = Win-Win situatie over de landsgrenzen heen

We richten ons nu vooral …

verstoringen

Verstoring v.d. verkeersafwikkeling 60 – 80% v.d. verliesuren verwacht

onverwacht

alledaags

alledaags

uitzonderlijk

verwacht

Aanleg ‘Benutting’

Planning WiU Verk.management Informeren

onverwacht

Incident management

Incident management Verkeersmanagement Informeren

uitzonderlijk

Spitsen Brugopening

Onderhoud Vakantie-uittocht

Ongevallen Regen, mist

Calamiteiten Extreem weer

… op de dagelijkse files

Maar redden we het daarmee ? Meer hinder voor weggebruiker per verliesuur

Wat kan nu al anders worden gedaan? alledaags

Weg en ICT integreren

34

uitzonderlijk Meer coörd. onderhoud Onderhoudsvrije weg (verharding, ICT)

verwacht

onverwacht

Alledaagse situatie bepaalt verwachtingen

Aanpak zwakke schakels, mede i.r.t. OWN

Aanleg ‘Benutting’

Planning WiU Verk.management (Informeren)

Incident management

Incident managemt. Verk. Management (Informeren)

Uitzonderlijke situaties bepalen kwaliteitsbeleving

Zwaar inzetten op Incident Management Alternatieve routes - samenwerking, beborden, obstakels weg) Herinrichten t.b.v. IM


Functioneel specificeren in de praktijk In deze workshop ging het om ervaringen met functioneel specificeren binnen het design-, build- en maintenance-contract (DBM-contract) voor het project N11 Alphen-Bodegraven. Doel van de presentatie was de deelnemers inzicht te geven in de praktische beheersing en uitwerking van functionele eisen aan de hand van praktijkvoorbeelden van het project N11 Alphen-Bodegraven. Dit project wordt gerealiseerd middels een DBM-overeenkomst. De aannemer is dus verantwoordelijk voor het ontwerp en de uitvoering en is tevens gedurende 10 jaar verantwoordelijk voor het onderhoud van de N11. Er is inzicht gegeven in de mate van functioneel specificeren in het contract en de ervaringen hiermee gedurende de uitvoering van het contract. De doelgroep is: contractvoorbereiders, contractbegeleiders en projectmanagers/-medewerkers. Gedurende de presentatie waren de deelnemers in de gelegenheid om vragen te stellen. Contact D.B.J. van Ooyen, Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland Tel. 071-3412726 E-mail [email protected]

Ruimtelijke Kwaliteit Toepassing van de werkbank Ruimtelijke Kwaliteit van Habiforum in de praktijk van Rijkswaterstaat Hoe kan Rijkswaterstaat handen en voeten geven aan het begrip Ruimtelijke Kwaliteit? Deze workshop gaf antwoord op deze vraag. Aan de hand van de praktijk van Rijkswaterstaat, het project A27, en met behulp van de werkbank Ruimtelijke Kwaliteit van Habiforum zijn we in deze workshop aan de slag gegaan. In 2003 heeft Peter Heerema van Locus Ruimtelijke Verkenningen in opdracht van de Bouwdienst een serie practica georganiseerd waar de opgave van Ruimtelijke Kwaliteit op het traject A27 EverdingenHooipolder centraal stond. Samen met partijen uit de omgeving zijn de projectomgeving en de problemen die daar spelen geanalyseerd, zijn er ambities geformuleerd en is er gewerkt aan mogelijke oplossingsrichtingen. Deze gehanteerde werkwijze is in deze workshop nog eens dunnetjes overgedaan. Uiteraard was er ruimte voor discussie over de gehanteerde aanpak, de resultaten en het belang van Rijkswaterstaat om te werken aan Ruimtelijke Kwaliteit. Contact Peter Heerema, Locus Ruimelijke Verkenningen Tel. 071-5767107 E-mail [email protected] Roel Meeuwsen, Bouwdienst Rijkswaterstaat Tel. 030-2857905 E-mail [email protected]


35

Thema Creatieve methoden voor innovatie

Creativiteit in innovatieve processen Creativiteit is bij innovatieve processen van belang. Creativiteit is echter geen unieke eigenschap van enkelingen. Creativiteit wordt beïnvloed door de omgeving. Het is vaak het benutten van kansen, verbindingen maken en doorzetten. Het doen slagen van innovaties is soms een kwestie van geluk, meeliften in de vaart der volkeren, maar vaak ook van doorzettingsvermogen en op het juiste moment de juiste personen benaderen. In de workshop is vanuit het Innovatie Test Centrum een inzicht gegeven in het creatieve proces dat geleid heeft tot het realiseren van het ITC. Daarnaast heeft een ondernemer het creatieve proces toegelicht, dat bij hem heeft geleid tot de ontwikkeling van een specifieke innovatie die bij het ITC wordt beoordeeld. Het doel was om in dialoog met betrokkenen het inzicht in drijvende factoren achter innovatieve processen te vergroten. Dit is gedaan door middel van een presentatie waarbij de dialoog met de deelnemers is gezocht. Deelnemers werden uitgedaagd mee te denken en hun visie te geven. Contact Jan van de Zwan, ITC-DWW; (Keest Groot, West 6) Tel. 015-2518391 E-mail [email protected]

Het sprookje als impuls voor goede ideeën Contact Henri Schuurmans, Rijkswaterstaat Directie Noord-Brabant Tel. 06-53932471 E-mail [email protected]

36


Verhalen vertellen over innovatie Contact Ton Knoester, Hoofdkantoor Rijkswaterstaat Tel. 070-3518606 E-mail [email protected]

" Mensen zijn gericht op het herkennen van patronen en minder goed in patronen doorbreken. "

Ideeënmanagement Tijdens de innovatiedag is er een overleg geweest tussen enkele innovatieve projecten/partijen, met als doel om werkzaamheden en communicatie beter af te stemmen. Tevens bestaat de wens om de contactpersonen, die het merendeel van de partijen (nodig) heeft, te bundelen en formeler in de organisatie te plaatsen. Tijdens dit overleg is afgesproken dat de aanwezigen beknopt uitleg geven over hun project, en aangeven wat zij verwachten van de contactpersonen. Hierbij de inbreng van Ideeënmanagement. Uitleg van het project Waarom ideeënmanagement Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat wil veranderen. Vanaf 2006 zijn wij een agentschap, en willen we: • Corporate denken en doen; • Onze efficiency verbeteren; • Slagvaardig en flexibel werken. Daar is inzet van iedereen voor nodig. Een inzet die zich terugverdient. Er is veel kennis en ervaring aanwezig binnen de organisatie. Deze kennis en ervaring resulteren in goede ideeën om het dagelijkse werk te verbeteren. Deze ideeën komen nu slechts in beperkte mate naar boven. De uitvoering van ideeën strandt met regelmaat op de zogenaamde 'leemlagen' van de organisatie: er wordt geen ruimte gecreëerd door het lijnmanagement om ideeën uit te werken. Ook komt het voor dat ideeën slechts lokaal worden toegepast, terwijl een landelijke implementatie (vanuit het oogpunt van de gebruiker) wenselijk is. Dat moeten, maar vooral kunnen, we beter doen. Om het innovatief vermogen van Rijkswaterstaat blijvend te versterken is het project Ontwikkelfunctie gestart (projectleider is Edwin Kuil). Eén van de doelstelling van dit project is het op gang brengen van een continue stroom van (kleine) verbeteringen en vernieuwingen. We realiseren dit met Corporate Ideeënmanagement Rijkswaterstaat. De opdracht van Ideeënmanagement Rijkswaterstaat is: versterk het klimaat zodanig dat alle medewerkers geprikkeld en gesteund worden in het zoeken naar mogelijkheden om het dagelijkse werk te verbeteren. Concreet betekent dit dat we meer en actief gebruik gaan maken van de ideeën die in de organisatie leven, en deze ook landelijk gaan uitdragen.


37

Eén loket voor alle ideeën Er is binnen Rijkswaterstaat geen centraal punt voor het indienen van ideeën. Ideeënmanagement Rijkswaterstaat gaat hierin voorzien. De huidige regionale ideeënbussen en de V&W ideeëncommissie zijn sterk gericht op de eigen directie of op geheel V&W. Actieve behandeling van ideeën Ervaring heeft ons geleerd dat een actieve ondersteuning van ideeënontwikkeling noodzakelijk is om te komen tot een continue stroom van ideeën en innovaties. Ideeënmanagement is daarom niet passief, maar zal de organisatie actief benaderen als ideeën, gericht op een bepaald probleem, wenselijk zijn. Ook zal Ideeënmanagement haar 'producten' actief tonen en uitdragen. Transparante behandeling van jouw idee Heb je een goed idee? Dien het in bij Ideeënmanagement. Ideeënmanagement zal het idee vervolgens toetsen, uitwerken en de uitvoering ervan stimuleren. We doen dit zichtbaar, en open. Vanaf medio 2004 kan iedereen zien welke ideeën zijn ingediend, wie er aan werkt, en wat de status is. Een volledig transparant systeem dus. Vormgeving Ideeënmanagement Rijkswaterstaat Om Ideeënmanagement te kunnen realiseren is een projectgroep geformeerd, die de taak heeft om Ideeënmanagement vorm te geven. De vormgeving betreft het realiseren en opzetten van: • Een structuur, bestaande uit een procesbeschrijving en een intranetsysteem; • Een organisatie, die het proces faciliteert; • De communicatie rondom het project. Bureau Ideeënmanagement Rijkswaterstaat Om Ideeënmanagement efficiënt en succesvol binnen Rijkswaterstaat op te zetten en actief operationeel te houden, is een organisatie met faciliteiten en personele ondersteuning opgezet. Dit bureau Ideeënmanagement is de spin in het web en is de aanjager van het genereren, beoordelen, versterken en implementeren van ideeën. Wat levert Ideeënmanagement ons op Samen Ideeënmanagement tot een succes maken, levert ons: • Imagoverbetering; • Openheid; • Gemotiveerde medewerkers; • Besparing van tijd en geld; • Brede benutting van kennis en ervaring; • Eenvoudiger en slagvaardiger werken. Zie voor meer informatie het Business plan Ideeënmanagement Rijkswaterstaat.

38


Wensen met betrekking tot een contactpersonennetwerk Contactpersonen voor Ideeënmanagement Voor de invulling van Ideeënmanagement zal nadrukkelijk gebruik worden gemaakt van de inzet van mensen vanuit alle diensten en directies. De afstand tussen de werkvloer en een centraal punt (bureau) in een grote en complexe organisatie als Rijkswaterstaat wordt vaak als (te) groot ervaren. Daarnaast is het belangrijk dat Ideeënmanagement voor iedereen een echt gezicht heeft waar men met vragen terecht kan. Van de diensten en directies wordt verwacht dat vanaf 1 april 2004 elke medewerker gebruik kan maken van Ideeënmanagement, en dat zij aansluiten op de coördinatie vanuit een centraal punt; het bureau Ideeënmanagement. Per die datum is ook per dienst en directie een contactpersoon aangesteld (is onze wens). Het bureau Ideeënmanagement zal contact onderhouden met deze vertegenwoordiger. De contactpersoon is door het management van de betreffende dienst aangewezen (werkelijke taak) als aanspreek- en coördinatiepunt. Bij voorkeur is deze persoon ook aanspreekpunt voor andere innovatieve projecten. Deze persoon is voor die dienst 'het gezicht' van Ideeënmanagement waar binnengelopen kan worden voor vragen, maar is ook de persoon die terugkoppeling geeft vanuit de 'gebruikers/werkvloer', en meewerkt en meedenkt over (communicatie)activiteiten die ontwikkeld moeten worden voor Ideeënmanagement. Een intermediair dus. Deze persoon is goed op de hoogte van de innovatieve ontwikkelingen van Rijkswaterstaat, en is goed op de hoogte van de behoeften en vragen van de 'werkvloer'. IDM heeft periodiek overleg met deze contactpersoon. De contactpersoon hoeft zelf geen innovator te zijn. Contact Henri Schuurmans, Rijkswaterstaat Directie Noord-Brabant Tel. 06-53932471 E-mail [email protected]


39

40


Innovatiemarkt

Innovatieprogramma Water als Innovatiebron (WINN) Het innovatieprogramma WaterINNovatiebron was in de exporuimte aanwezig met een stand. De bezoekers konden hier via een doorlopende powerpointshow, een animatie en diverse folders en rapporten informatie verzamelen over WINN en de pilots die dit jaar binnen het programma tot uitvoering komen. Overzicht lopende pilots: • Dijk met Bereik • Terpen van Baggerspecie • BNN Benutting Natte Netwerken • IJsselmeer zoekt verdieping • Combikering Den Helder • INSIDE (Innovatieve Dijkversterking) Wil je op de hoogte blijven van de voortgang van de pilots, meld je dan aan voor de nieuwsbrief van WaterINNovatiebron, door een mailtje met je adresgegevens te sturen aan [email protected] onder vermelding van 'abonnement WINN-nieuws'.

Denk mee en doe mee! WINN nodigt iedereen die belang heeft bij en belang stelt in de toekomst van water uit om mee te denken en mee te doen. Want samen met in- en externe partners ontwikkelt WINN niet alleen toekomstperspectieven, maar ook innovatieve en kansrijke kortetermijnoplossingen, voor een duurzaam beheer van water. Meer informatie op: www.waterinnovatiebron.nl


41

Innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst (WnT) Het innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst was in de exporuimte aanwezig met een stand. Hier werden de hele dag bewegende beelden getoond van mogelijke vervoersmiddelen van de toekomst en konden deelnemers tijdens pauzes foldermateriaal en rapporten inzien van enkele afgeronde en lopende pilots. Belangstellenden kregen een beeld van de onderwerpen waar Wegen naar de Toekomst zich de afgelopen zeven jaar mee bezig heeft gehouden, welke resultaten de pilots hebben opgeleverd en aan welke pilots nu hard wordt gewerkt.

42


Overzicht lopende pilots: • Belonitor: de kracht van belonen • Missing link • Optimale corridor • Reinigende weg • Reistijdverwachting: weten is kiezen • Stadsbox • Triatlon • Verzorgingsplaats van de toekomst • Wijzer op weg Wil je op de hoogte blijven van de voortgang van de pilots, meld je dan aan voor de nieuwsbrief van Wegen naar de Toekomst, door een mailtje met je adresgegevens te sturen aan [email protected] onder de vermelding van 'abonnement WnT nieuws'. Meer informatie op: www.wegennaardetoekomst.nl

De drijvende weg

Ontwikkelfunctie Leren van innoveren Wie wil meewerken aan de pilots: Hoe vergroten wij het innovatief vermogen van onze groep? Doelgroep Een afdelingsteam, een projectteam Doel • Vergroten van het innovatieve vermogen van de groep; • De groep is bekend met de actuele inzichten in de succesfactoren voor innovatief vermogen; • De groep is bekend met de drie meest relevante aanpakken rond innovatie en kan deze methodieken zelfstandig, of onder begeleiding van een coach toepassen in de eigen groep; • De groep is in staat de effectiviteit van het eigen innoveren te monitoren. Opzet Workshop bestaande uit inleidingen en oefeningen, twee dagen


43

Hoe organiseren wij simpel en effectief het leren in ons project? Doelgroep Een projectlid, projectteam, afdeling die het leren in projecten wil introduceren Doel • Deelnemers zijn bekend met actuele inzichten in het organiseren van het leren voor, tijdens en na projecten; • Deelnemers zijn bekend met de faal- en slaagfactoren bij het organiseren van het leren in een project; • Deelnemers zijn bekend en vertrouwd met een aantal eenvoudige aanpakken om het leren in een project te organiseren en kunnen deze aanpakken in de eigen omgeving zelfstandig toe te passen. Opzet Workshop van één dag Hoe organiseren wij een vitaal kennisnetwerk? Doelgroep Een verantwoordelijke voor een kennisnetwerk/ een kennisnetwerk Doel • Deelnemers zijn bekend met actuele inzichten in het organiseren van een kennisnetwerk en zijn bekend met de recente ervaringen in de Rijkswaterstaatomgeving; • Deelnemers zijn bekend met de faal- en slaagfactoren bij het organiseren van vitale kennisnetwerken; • Deelnemers zijn bekend en vertrouwd met de ontwikkelingsstadia van kennisnetwerken, de verschillende rollen en de wijze waarop kennisnetwerken ontwikkeld en afgebouwd kunnen worden; • Deelnemers hebben de beschikking over eenvoudige instrumenten voor de ontwikkeling van het netwerk; • Deelnemers hebben inzicht in de beschikbare ICT binnen Rijkswaterstaat voor het opstarten van een kennisnetwerk. Opzet Workshop van drie dagen

44


Deelnemers gevraagd voor de workshops: Professioneel innoveren medio april Doelgroep Rijkswaterstaatmedewerkers die ervaring hebben met, of betrokken zijn bij innovaties Doel • Rijkswaterstaatbrede ervaringen met innoveren identificeren; • Rijkswaterstaataanpak voor innovatie toetsen; • Instrumenten om innovatie te bevorderen identificeren en toetsen; • Kritieke succesfactoren voor het vergroten van het innovatieve vermogen van Rijkswaterstaat identificeren. Opzet Interactieve workshop van één dag Leren in projecten medio april Doelgroep Medewerkers van Rijkswaterstaat die betrokken zijn bij, of ervaring hebben met het organiseren van het leren voor, tijdens en na projecten Doel • Identificeren van ervaringen binnen Rijkswaterstaat met het organiseren van het leren in projecten; • Doorspreken van ervaringen met het leren in projecten om de rode draad en de kritische succesfactoren te identificeren; • Aanpak ontwikkelen rond het leren voor, tijdens en na projecten die toegespitst is op en getoetst is in de Rijkswaterstaatpraktijk. Opzet Interactieve workshop van één dag Uitwisselen van innovatie-ervaringen medio mei Doelgroep Medewerkers van Rijkswaterstaat die betrokken zijn, of zijn geweest bij het uitwisselen van innovatie ervaringen Doel • Identificeren van succesvolle manieren om innovatie ervaringen over te dragen in de Rijkswaterstaatorganisatie; • Aanpak(ken) ontwikkelen rond het overdragen van innovatie ervaringen toegespitst op en getoetst in de Rijkswaterstaatpraktijk. Opzet Interactieve workshop van één dag Wij zijn op zoek naar: • Succesfactoren voor innovaties • Interessante evaluatievormen • Geëvalueerde innovatietrajecten • Evaluatierapporten Wie zich op wil geven voor 1 van de workshops, zijn team wil aanmelden voor een pilot, of een evaluatierapport over een innovatietraject heeft, kan contact opnemen met: dr. ir. Kyra van Onselen Adviesdienst Geo-informatie en ICT Derde Werelddreef 1 Postbus 5023 2600 GA Delft Tel. 015-2757107 E-mail [email protected]

Steunpunt Gebruikersoriëntatie en Publieksgerichte Dienstverlening Bij het Steunpunt kunnen medewerkers van Rijkswaterstaat terecht met vragen over Gebruikersoriëntatie en Publieksgerichte Dienstverlening, gericht op zowel het droge als het natte werk binnen Rijkswaterstaat.


45

Binnen het Steunpunt staan de Specialistische Diensten klaar voor vragen als: • Wie zijn onze gebruikers en belanghebbenden? • Wat verwacht het publiek van mijn Directie? • Welke methodes zijn er om achter de wensen van ons publiek te komen? • Welke methode is het meest geschikt in welke situatie? • Hoe weet ik of ze bij een andere Regionale Directie niet al hetzelfde hebben gedaan als ik nu van plan ben? Het Steunpunt baseert zich bij het beantwoorden van deze vragen in eerste instantie op: • Bestaande kennis over gebruikers en belanghebbenden van de systemen en diensten van Rijkswaterstaat; • Een uitgebreid netwerk van Rijkswaterstaatmedewerkers die zich bezighouden met de gebruiker en publieksgerichte dienstverlening. In sommige gevallen zal het nodig zijn om een nieuw publieksgericht project op te zetten. Het Steunpunt kan dan adviseren over de aanpak, de keuze van het onderzoeksbureau, gebruik van instrumenten en de doorvertaling van de resultaten naar het werkproces. Onze functie bestaat uit het bijeenbrengen van kennis en mensen. De voordeur van een netwerk dus. De coördinatie rond het Steunpunt vindt plaats bij de Adviesdienst Verkeer & Vervoer. Voor meer informatie over wat het Steunpunt voor u kan doen, nodigen wij u uit om contact op te nemen met één van onderstaande contactpersonen: Mireille van Twuijver Projectleider Steunpunt GO & PD Tel. 010-2825674 Monique van Raamsdonk Adviseur Steunpunt GO & PD Tel. 010-2825729 Jos van Uden Adviseur Steunpunt GO en PD Tel. 010-2825719 E-mail: [email protected] Meer informatie op: http://dgrws.venwnet.minvenw.nl Klik op Agentschapvorming, Publieksgerichte dienstverlener, Ontwikkelfunctie.

46


Ideeënmanagement

Novatief Het Platform voor Innovatoren is in 2003 vier keer bij elkaar gekomen en had een opkomst van 20 tot 25 deelnemers per keer. Onderwerpen die behandeld zijn: • Novatief; • Startpagina innovatie; • Call centre; • Kritische succesfactoren voor innoveren; • Ideeënmanagement. De evaluatie over 2003 heeft aangegeven dat het Platform voor Innovatoren duidelijk in een behoefte voorziet. Het platform zal dan ook, nadat de Ontwikkelfunctie dit jaar ten einde loopt, worden voortgezet. De deelnemers van het Platform voor Innovatoren komen uit alle geledingen van Rijkswaterstaat, en komen op vrijwillige basis. Ze dragen actief bij aan het programma (brengers) en zien het platform voor zichzelf als een toegevoegde waarde. Een platform is een omgeving waar mensen, die een gemeenschappelijk doel of belangstelling hebben, georganiseerd kennis kunnen uitwisselen en genereren. In 2003 zijn tijdens de eerste bijeenkomsten drie doelen benoemd voor het Platform van en voor Rijkswaterstaatinnovatoren: 1. Kijken waar innovatieve projecten of ideeën in de praktijk stranden en hoe deze hindernissen overwonnen kunnen worden. Dus gericht op de focus van managers van innovatie.


"Zoveel ideeën en inspiratie!" "Er liggen zoveel kansen die de organisatie kan grijpen!" "Het uitwerken van innovatieve ideeën zou in de organisatie ingebed moeten worden/prioriteit moeten krijgen." "We weten nu van andere parallel lopende initiatieven en hebben vandaag een eerste aanzet gedaan om tot gestructureerde onderlinge afstemming te komen."

47

2. Het oplossen van acute problemen. Een soort denktank: als er een probleem is in de organisatie, breng het dan in bij het platform en laat die mensen brainstormen over oplossingen. 3. Het informeren wat er allemaal gebeurt op innovatiegebied. Op die manier kan men dan motivatie en inspiratie krijgen voor eigen innovatieve projecten.

Waterbouw InnovatieSteunpunt DWW-BWD (WIS) Innovatie, waar staat dat voor? En waarom houdt een hele, aparte afdeling zich daar mee bezig? Dat zijn twee vragen die een antwoord krijgen in deze tekst. Hiervoor wordt de Dikke van Dale te hulp geroepen en wordt, aan de hand van een analogie, de positie en de noodzaak van WIS uitgelegd. En uiteindelijk, met deze kennis onder uw linkerarm geklemd, krijgt u van WIS de langverwachte uitnodiging voor de dag van morgen: 'Welcome to tomorrow'. Innovatie, het magische woord. Al ware het een toverspreuk, zo komen de klanken over de lippen van de spreker. De overige leden van de vergadering knikken elkaar geruststellend toe, instemmend gemompel vult de zaal. 'Innovations, Improvements, Executive Creativity', door slechts de woorden uit te spreken bezweert men stilstand en achteruitgang. Maar wat schuilt er nu werkelijk achter de vier lettergrepen die het woord innovatie vormen? Laten we bij de basis beginnen, allereerst de definitie uit de Dikke van Dale. Hier staat innovatie beschreven als 'vernieuwing'. WIS wil echter niet alleen vernieuwingen doorvoeren, de vernieuwingen moeten ook verbeteringen zijn. Het product moet bijvoorbeeld veelzijdiger, eenvoudiger of goedkoper worden. Zulke verbeteringen kunnen bijvoorbeeld ontstaan binnen productgroepen of afdelingen. Deze vorm van innovatie wordt incrementele of productinnovatie genoemd. Binnen deze groepen mensen is namelijk de kennis van een product gebundeld en daardoor zijn zij, mits zij daar de ruimte voor krijgen, in staat te innoveren. Voorbeelden van productinnovaties binnen Rijkswaterstaat zijn: een houten wegportaal, een hydrovoet voor een sluisdeur of natuurvriendelijke oevers. "Hebben jullie nog een plekje voor mij bij WIS?" Kortom, velen binnen Rijkswaterstaat innoveren, maar wat maakt WIS nu zo specifiek? "Waarom is RIZA niet betrokken bij WIS?" Het Waterbouw Innovatie Steunpunt (WIS) vormt een brug tussen de Dienst Weg- en "Zonder WIS was WINN er niet geweest." Waterbouwkunde en de Bouwdienst. Zoals een brug de fysische verbintenis vormt tussen de "WIS praat niet over innovatie maar doet het." twee zijden van een rivier, zo is ook de afdeling WIS de weg waarover de Bouwdienst en de "Als je WIS vraagt om te helpen doen ze nooit moeilijk." Dienst Weg -en Waterbouwkunde elkaar kunnen bereiken. Een brug is niet het eigendom van een der zijden, er is geen sprake van 'wij' en 'zij', maar van 'ons'. In deze hoedanigheid faciliteert WIS beide diensten bij de totstandkoming van hun innovaties. Bovendien is de brug zoals WIS die vormt een vrijplaats: een plek om concrete alternatieven en verbeteringen te realiseren. WIS gebruikt deze ruimte voor haar eigen innovaties. Staande op deze brug, hoor je de beleidswensen uit Den Haag en proef je de verlangens van de maatschappij. Door deze unieke positie is WIS juist in staat productoverstijgende innovaties, ofwel radicale innovaties, in de natte sector te realiseren.

Een Innovatief programma Elk idee heeft een intrinsieke waarde, maar niet elk idee is succesvol. Om verder te komen moet men vallen en opstaan, en dan nog; alles en eenieder kan onderweg sneuvelen. Kracht en wil moeten innovatie tot stand brengen, innovatie moet verdedigd worden, beschreven worden in de bladen. Innovatie kost tijd, kost geld. Maar uiteindelijk zullen uit het programma van innovatieve ideeën enkele de eindstreep halen. Na twee maanden, of twee jaar, maar zij zullen meer dan goedmaken wat verloren is gegaan. Deze ideeën zijn vervolmaakt in de praktijk, zij maken de toekomst. Welcome to tomorrow.

48


Innovatie TestCentrum DWW (ITC) Het Innovatie TestCentrum (ITC) is hét centrum waar de meerwaarde van innovaties in de Grond-, Weg- en Waterbouwsector (GWW-sector) in kaart wordt gebracht. Waarom ITC? Rijkswaterstaat heeft belang bij nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de GWW-sector. Ook wil Rijkswaterstaat op deze manier de markt stimuleren. Wat doet ITC? ITC daagt de markt uit om met innovaties te komen. Het afstemmen van de wensen en eisen van Rijkswaterstaat zijn belangrijke randvoorwaarden voor succesvolle implementatie. Samenwerking Samen met de ondernemer wordt een onderzoeksplan gemaakt en uitgevoerd. De kosten van het onderzoek worden verdeeld tussen de DWW en de ondernemer. Beoordelingscriteria: 1. De innovatieve kracht van het voorstel; 2. Het probleemoplossend vermogen voor Rijkswaterstaat; 3. De verwachte verbetering in prijs/prestatie ten opzichte van de huidige oplossing. Alle ideeën en voorstellen worden vertrouwelijk behandeld.

Samenhang en Profijt in de Informatievoorziening Nat (SPIN) SPIN kan gezien worden als de 'denktank' voor de FWTA. De FWTA is het informatie-coördinatieoverleg Water van (hoofd-)afdelingshoofden Rijkswaterstaatbreed. De FWTA wil de efficiency, de effectiviteit en de samenhang van de geautomatiseerde 'natte' informatievoorziening van Rijkswaterstaat optimaliseren. SPIN verwoordt de doelen van de FWTA in concrete projecten. Het bepalen van projecten die door SPIN uitgevoerd worden is een dynamisch gebeuren, waarbij input vanuit veel medewerkers en overlegcircuits gebruikt wordt. SPIN neemt allerlei zaken met betrekking tot Informatie- en CommunicatieTechnologie (ICT) nader onder de loep. ICT is hier bedoeld als brede term: alles wat met


49

informatietechnologie, informatievoorziening en automatisering te maken heeft. Denktank staat voor prikkels gevend aan Rijkswaterstaat-Nat in brede zin en in het bijzonder aan de FWTA, én staat voor onbelemmerd en initiatiefrijk. De prikkels kunnen zowel betrekking hebben op bestaande zaken, die eens met een ander oog worden bekeken, maar kunnen evengoed betrekking hebben op nieuwe zaken buiten de huidige scope van RWS-Nat. SPIN homepage: www.venwnet.minvenw.nl/rws/fwta/spin/index.htm

Octrooiraad Zie de informatie over de workshop octrooien.

50


Rhythm of Life


51

Deelnemerslijst

naam

organisatie

Akkermans M.

AGI

[email protected]

Baarspul Evert

HKW

[email protected]

Bakker Tiede

RIZA

[email protected]

Barneveld Albert

BWD

Beek Frans van

AVV

Belgraver Piet

DWW

0152518444

[email protected]

Berendsen E.

BWD

0302858881

[email protected]

Bernardini P.

BWD

Bestebreur H.C.

HKW

Blijdorp M.G.

DWW

Bock Marco de

MIN FIN

Boekesteijn Luc

HKW

0703518207

[email protected]

Boer Gijsbert de

BWD

0651747330

[email protected]

Bohemen H. van

DWW

Bos Willem

Bosvariant

0793521998

[email protected]

Boumans Anne

AVV

0102825673

[email protected]

Braams Marion

AVV

0622526533

[email protected]

Bruggeman Willem

HKW

0703518981

[email protected]

Bruijne Arnoud de

AGI

Burger Tineke

DZH

Cammaert Floor

RIKZ

Casteren van Cattenburch Iris

Cattenburch

Cornax Robert

MIN FIN

Cools P.M.C.B.M.

BWD

0302857785

[email protected]

Cortenbach F.M.

DNN

0650277240

[email protected]

Dekker A.

BWD

0302857851

[email protected]

Dierikx D.

AGI

Diesveld P.

AGI

Dijk Hanno van

AGI

[email protected]

Dijk Mariëlle van

DWW

[email protected]

Dijkink J.H.

KWS BV

Dinter Werner van

DGG

Dofferhoff Natascha

AVV

012825034

[email protected]

Doorn Roland van

DWW

0152518294

[email protected]

Driel N.L. van

Van Driel Mechatronica

0182630988

[email protected]

Duijvenbode J.D.van

BWD

Dulfer J.W.

RIKZ

Duynstee M.L.

AVV

52

telefoon

0302857319

e-mail

[email protected] [email protected]

[email protected] [email protected] 0152518518


[email protected]

[email protected] 0104026349

[email protected]

0343443998



0347357343

[email protected]


[email protected] [email protected] 0102825714

[email protected]


naam

organisatie

telefoon

e-mail

Eelman N.S.

BWD

0555776233

[email protected]

Elburg R.W. van der

AVV

0102825929

[email protected]

Filon Esther

HKW

Firet Joep

Rijnconsult

0622900766

[email protected]

Fischer, S.

AGI

0152757324

[email protected]

Flesch Saskia

BWD

0302857304

[email protected]

Flint Réne

MIN EZ

0703986496

[email protected]

Förster U.

DWW

0152518422

[email protected]

Frissen B.M.C.

DLB

Garritsen T.

RIZA

0320249795

[email protected]

Geldermalsen L.A. van

BWD

0302857829

[email protected]

Gerritsen J.B.M.

RIZA

0320298320

[email protected]

Gladius A.

BWD

0302857963

[email protected]

Graaf Ron de

CEND

[email protected]

Grave Peter de

HKW

[email protected]

Groen W.

BWD

[email protected]

Haas Wim de

DLG

0302756831

[email protected]

Haksteeg H.L.

DUT

0653702637

[email protected]

Haltholt H.

RIKZ

0703114434

[email protected]

Hamel B.

AVV

0102825897

[email protected]

Harte D. van

MIN EZ

0703986659

[email protected]

Heijden A.J.T.S. van der

AGI

0152757323

[email protected]

Heijden dr.G.M.A. (Jurgen)

XPIN

[email protected]

Heinen Peter

RIZA

[email protected]

Henderson Baldwin

HKW

[email protected]

Hendriks A.

AGI

0152757415

[email protected]

Hengel R.A. van den

AVV

0102825847

[email protected]

Hoesel Roger van

Rijnconsult

0302984255

[email protected]

Hof A. van 't

BWD

0102825906

[email protected]

Hofman Marco

AVV

0102825702

[email protected]

Hofstra M.

RIZA

Holland Albert

RIKZ

0118672297

[email protected]

Holthuis C.J.M.

DWW

0152518475

[email protected]

Hombergen L.P.

HKW

0703518057

[email protected]

Hoskam Jan

HKW

06524993718

[email protected]

Hutter Remco

AVV

0152517419

[email protected]

Jager Joke

AVV

0102825892

[email protected]

Jansen Eijken Sluyters N.C.A. AVV

0102825979

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

Jol Peter

RIKZ

Jongejan Paul

Twijnstra Gudde 0622795827

[email protected]

Jonges J.P.

AVV

0102825760

[email protected]

Jorritsma P.

AVV

0102825666

[email protected]

Keijzer Jurgen

HKW

0703518724

[email protected]

Kempen Bart

RIZA

0622427748

[email protected]

Kievit E.R. de

AVV

0102825876

[email protected]

Kingsma Bert

DGG

0703511559

[email protected]

Kinneging N.A.

AGI

0152757116

[email protected]

Kleinhout E.

Prorail

0302357744

[email protected]

Knaapen Marc

DNB

0736817730

[email protected]

Knoester T.

HKW


[email protected]

[email protected]

53

naam

organisatie

telefoon

e-mail

Kock Frans de

DUT

0306009692

[email protected]

Kock R.W.

AVV

Koning Michelle de

Netwerk RWS

0715162050

[email protected]

Kuil Edwin

HKW

0703518068

[email protected]

Kune Hank

Educore

0294457880

[email protected]

Kuperus Jan

RIKZ

0703518338

[email protected]

Kuperus S.A.

Belastingdienst

0302756411

[email protected]

Lammert Eibrink

DGG

0703511608

[email protected]

Lange Han de

AGI

0152757271

[email protected]

Lange Tiemen de

Amsterdam 0206013634 Airport Schiphol

[email protected]

Langen R.

DNZ

[email protected]

Lemmen M.

DUT

0306009725

[email protected]

Lievens Réne

F-actgroep

0626712633

[email protected]

Loenen Claudia van

RIKZ

Löffler M.

RIKZ

0703114346

[email protected]

Maas F.

DNH

0582344159

[email protected]

Manders W.

SHELL

0206303104

[email protected]

Meeuwsen Roel

BWD

0302857905

[email protected]

Meines Herman

VROM

0703395176

[email protected]

Middendorp F.

HKW

0703518741

[email protected]

Mink Astrid

AGI

0152757322

[email protected]

Mol G.

AVV

[email protected]

Molenkamp L.

AVV

[email protected]

Need Yvonne

AVV

0102825668

[email protected]

Oenema R.

DNN

0582344390

[email protected]

Ooyen D.B.J. van

DZH

Outer Ard den

IGWR

0104897888

[email protected]

Ovaa Erna

RIZA

0320298876

[email protected]

Overbeke Olivier

DGP

0703517505

[email protected]

Papenhuizen Bob

DSB

[email protected]

Peters R.

BWD

[email protected]

Polak Bert

HKW

Polman Mark

HKW

0703518497

[email protected]

Pompe Caspar

DUT

0306009593

[email protected]

Poot J.

HKW

0703518535

[email protected]

Postema F.

BWD

Prast G.G.

AVV

Raalten C.W.A.O. van

HKW

Raamsdonk M. van

AVV

0102825729

[email protected]

Rijckevorsel P. van

RIZA

0320297109

[email protected]

Rijn Helene van

AVV

0152518571

[email protected]

Ros D.

BWD

0793292407

[email protected]

Saathof L.E.B.

DWW

0152518378

[email protected]

Schelt W. van

BWD

[email protected]

Schepers P.

AGI

[email protected]

Schiphorst A.J.

Twijnstra Gudde

[email protected]

Schoonhoven J. van

RIKZ

[email protected]

Schoorlemmer André

AVV

Schoot R.C.P. vd

AGI

54

[email protected]

[email protected]

[email protected]



0102825750



naam

organisatie

Schuurmans H.T.A.

DNB

Schweitzer Gerwin

BWD

Senhorst S.

RIZA

[email protected]

Sijtsema F.H.M.

AVV

[email protected]

Sistermans J.J.T.

AVV

[email protected]

Solinger André

DUT

[email protected]

Son M. van

DNN

Spangenberg J.C.S.

IDP

0204273989

[email protected]

Stroeve R.

BWD

0302857877

[email protected]

Stuyven B.

DNB

[email protected]

Sucur Aleksandra

HKW

[email protected]

Termaat R.J.

CUR

0182540670

[email protected]

Tol P.J.

West 6 bv / Syntens

0725410996

[email protected]

Toussaint Bert

HKW

0703519447

[email protected]

Twuijver M. van

AVV

0102825674

[email protected]

Uden Jos van

AVV

0102825719

[email protected]

Veen N. van

BWD

[email protected]

Verdonk Martien

DUT

[email protected]

Vermetten A.W.M.

AGI

[email protected]

Verweij R.

RIKZ

[email protected]

Visser J.

RIKZ

[email protected]

Vissers H.

RIZA

Vonk Hannie

DUT

0302845976

Vreeken Madelein

AGI

0152757048

Vrugt René

HKW

[email protected]

Wesseling J.J.W.

BWD

[email protected]

Winter A. de

DWW

[email protected]

Wit L. de

DLB

[email protected]

Woude J.D. vd

AGI

Wouters Jacorien

AVV

Wouters P.C.A.

AGI

Zandvliet W.P.

BWD

Zegveld vd Ben L.M.

AGI

Zijst P.C. van

DLG

Zoetmulder Herman

DLB

Zonderland Irene

DNN

Zwaan M.

DZL


telefoon

e-mail [email protected]

0302858106

[email protected]

[email protected]




0302857985


0302756782

[email protected] h.a.h.m.zoetmulder@dlb. rws.minvenw.nl

0582344360


55

Edwin Kuil: ".. er is een echte innovatieve beweging aan de gang (er zijn een heleboel initiatieven in gang gezet).." "Net als vorig jaar, spettert de energie er weer vanaf op deze Innovatiedag." "… Moeten we dit niet twee keer per jaar doen?" "Je moet je op de toekomst voorbereiden."

56


organisatie van innovatie

Recommend Documents