Orde en burgerschap Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2007

Orde en burgerschap Jaarverslag | Nederlandse Orde van Advocaten | 2007

Nederlandse Orde van Advocaten Neuhuyskade 94 2596 XM Den Haag Postbus 2500 GW Den Haag T 070 335 35 35 F 070 335 35 31 E [email protected] www.advocatenorde.nl

Het jaarverslag kunt u ook downloaden via de website van de Nederlandse Orde van Advocaten www.advocatenorde.nl/jaarverslag

Orde en burgerschap Jaarverslag | Nederlandse Orde van Advocaten | 2007

Vo o rwoord | Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2007

Voorwoord U hebt het jaarverslag 2007 van de Nederlandse Orde van Advocaten opengeslagen en leest nu dit voorwoord. Hoogstwaarschijnlijk bent u een collega, maar het kan ook zijn dat u een geïnteresseerde rechter, officier van justitie, politicus, wetenschapper, beleidsambtenaar of vertegenwoordiger van de pers bent. Het beleid van de Nederlandse Orde van Advocaten wordt – zo is bij ons bekend niet alleen gevolgd door advocaten, maar ook door andere geïnteresseerden en belanghebbenden.

>

Een steekproef uit eigen kring heeft

waar nodig in regelgeving vastgelegd. Mag

me geleerd dat een ‘voorwoord’ als

het allerminst vanzelfsprekend heten dat

het onderhavige door zowel ‘binnen-‘ als

beroepsbeoefenaars buiten hun dagelijkse

‘buitenstaanders’ nog wel gelezen wordt,

werkzaamheden en meestal zonder beta-

maar dat de overige delen van het verslag

ling hun krachten wijden aan de beroeps-

overwegend ‘diagonaal’ worden doorgeno-

beoefening, het heeft de Orde in zekere zin

men. Voor dat laatste zal naar de overtui-

voor hen en hun beroepsgenoten wel tot

ging van de Algemene Raad, zeg maar het

een vanzelfsprekendheid gemaakt.

‘hoofdbestuur van de Orde’, steeds minder

En dat vanzelfsprekende, hoezeer ook de

reden zijn.

uitdrukking van het succes, kan in zijn tegendeel verkeren. Dat zal gebeuren

De Nederlandse Orde van Advocaten is in

als de Orde haar beleid niet voortdurend

1952 bij de Advocatenwet ingesteld. De

aanpast aan de ontwikkelingen in de

Orde beleefde in 2007 dus een lustrum.

samenleving en meer in het bijzonder aan

Het elfde. We hebben te maken met een

de eisen die een moderne rechtspleging

oud beroep, georganiseerd in een open-

en ook de advisering van cliënten stellen.

baar lichaam (PBO). De beroepsorganisatie

Daarbij geldt, als voorheen, dat de Orde er

zelf is betrekkelijk jong. De Advocatenwet

alleen in zal slagen zich te vernieuwen als

is verouderd en verdient aanpassing.

advocaten hun opvattingen en werkkracht

Alle in Nederland werkzame advocaten zijn

ter beschikking stellen. Het beleid van de

verplicht bij de Orde aangesloten. Naar de

Orde is in toenemende mate op die beide

wet is de Orde dus een openbaar lichaam

gericht: aanpassen van wat vernieuwd

en niet een beroepsorganisatie waarin

moet worden en het vergroten van de

beroepsbeoefenaars zich op basis van

mogelijkheden voor advocaten om in dat

vrijwilligheid verenigen. Veel advocaten

proces te participeren.

hebben echter in de loop der jaren de Orde

De belangrijkste kwesties die om een ver-

tot hun beroepsorganisatie gemaakt. Zij

nieuwend beleid vragen in dezen heb ik in

leveren tot op de dag van vandaag belang-

mijn eindejaarsbrief 2007 aan alle advoca-

rijke bijdragen aan het reilen en zeilen van

ten vragenderwijze als volgt voorgesteld:

de Orde, aan de inrichting en ontwikke-

Geheel in lijn met de maatschappelijke

ling van de beroepsuitoefening en aan de

ontwikkelingen vragen velen zich af hoe

beïnvloeding van wetgever en overheid

het toezicht in ons beroep is geregeld. Die

met het oog op een verbeterd functione-

vraag komt natuurlijk niet uit de lucht val-

ren van de rechtsstaat. De Orde heeft al

len. Overal spelen kwesties van integriteit,

dit werk in dank aanvaard en het aange-

zo ook in de advocatuur. Een tweede punt.

leverde gedachtegoed geabsorbeerd en

Niemand twijfelt aan de betekenis van de

Vo o r w o o rd | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

advocatuur voor de rechtsstaat. Wel vraagt

op gericht. In 2007 heeft de Orde voor het

dacht. Dat geldt ook de onder druk staande

men zich af hoe de beroepsgroep omgaat

eerst een beleidsplan opgesteld en daarin

toegang tot Recht en bereikbaarheid van

met de heterogeniteit van de beroepsuitoe-

prioriteiten gesteld. In 2008 zal voor het

de rechtshulpverlening. Een open Orde,

fening. Welke activiteiten ondernemen wij

eerst de Raad van Advies ons beleidsplan

die met velen in gesprek wil zijn over haar

onder de paraplu van ons beroep en leggen

tegen het licht houden. Onze doeleinden,

beleid, is niet bepaald een tandeloze Orde.

wij ons daarbij grenzen op? Een derde punt

de ter bereiking daarvan te treffen maatre-

betreft de kwaliteit van ons optreden en de

gelen en in te zetten instrumenten raken

En dat brengt me tot de kern van de zaak.

verhouding tussen prijs en kwaliteit. Hoe

bekend en worden onderwerp van discus-

Burgers en maatschappelijke organisaties

zorgen wij ervoor dat adviezen aan en de

sie.

doen dagelijks een beroep op advocaten.

belangenbehartiging van cliënten volgens

Dat vergt zowel van de Algemene Raad als

Zij willen adviezen, zij willen hun belangen

de regels van de kunst geschieden.

van het College van Afgevaardigden, het

behartigd zien. En dat in een woud van

De nadruk op vernieuwing impliceert dat

uit ongeveer honderd leden bestaande

vaak tegenstrijdige belangen en binnen de

de Orde zich niet kan permitteren met

‘parlement van de advocatuur’ waaraan de

kaders van niet zelden complexe regelge-

betrekking tot haar ‘staande beleid’ (te

Raad voortdurend verantwoording aflegt,

ving. Dat vergt van ons dat wij in volkomen

denken valt daarbij aan het opleidingen-

een andere werkwijze, een andere wijze

onafhankelijkheid door dik en dun gaan

beleid en vooral ook aan het tuchtrecht)

van omgaan met elkaar. Het gewennings-

voor onze cliënten. Deskundigheid is daar-

op haar lauweren te rusten. De dynamiek

proces is in volle gang en binnen beide

toe een absolute voorwaarde, maar passie

van markten, als besloten in de vragen

gremia bestaat de erkenning dat er veel te

en lef zijn dat ook. Dit in de wetenschap

van cliënten, de voortgaande discussie

leren valt.

dat het werk morgen weer beter kan en

over de rechtsstaat en het functioneren

Ook onze maatschappelijke mee- en

moet dan vandaag. En dat geldt ook voor

van instituties daarbinnen en vooral ook

tegenspelers kunnen in toenemende mate

de Orde, die zijn enige bestaansreden vindt

voortschrijdend inzicht als gevolg van

zien waar de Orde voor staat en dus ook

in het scheppen van voorwaarden voor een

toenemende ervaring, maken het noodza-

vaststellen hoe de advocaat zijn rol ziet en

effectieve advocatuur. In dit jaarverslag

kelijk om ook ‘staand beleid’ voortdurend

zich binnen de samenleving positioneert.

kunt u lezen of de Orde zijn ambities waar-

kritisch te volgen en waar nodig bij te stel-

Zij reageren volop en wij doen dat op onze

maakt. Laat ons weten wat u ervan denkt.

len. Daarbij zal de Orde moeten laten zien

beurt op hun plannen en voornemens. Zo

dat het een maatschappelijke Orde is. Wij

sluit bijvoorbeeld het beleidsplan aan bij

verwachten dat bij het realiseren daarvan

de kernwaarden van ons beroep. Deze zijn

Willem Bekkers

de recent ingestelde Raad van Advies een

door de Commissie-Van Wijmen nog eens

Deken van de Nederlandse Orde van

belangrijke rol zal gaan spelen.

nader geformuleerd en inmiddels door het

Advocaten

kabinet overgenomen met de bedoeling ze Zinnen als de voorgaande hebben alleen

in de Advocatenwet te verankeren. Naast

betekenis als zij in de dagelijkse praktijk

aansluiting is er ook tegenspel. De wijze

van de Orde in daden worden omgezet. Die

waarop bijvoorbeeld de overheid de verde-

praktijk is daar – en inderdaad, hier moet

digingsrechten van verdachten dreigt aan

een noot gekraakt worden – maar ten dele

te tasten heeft onze voortdurende aan-

S a menstelling Algemene Raad | Jaarverslag Nederlandse Orde van A d v o c a t e n 2 0 0 7

Samenstelling Algemene Raad (per 1 april 2008) Taakgebieden Algemene Raad *

Bureau van de Orde

• Mr. W.M.J. Bekkers, deken

• Mr. J.J.H. Suyver,

Voorzitter, internationale zaken

algemeen secretaris

• Mw. mr. Ch.L. van den Puttelaar, wnd. deken

• Mw. drs. A.C.M.J. van Eekelen, hoofd Beleidsontwikkeling

Vakbekwaamheid, toegang tot het recht, Ordebureau, strafrechtelijke aangelegenheden • Mr. B.J.Th. Bouma (tot 1 april 2008) Vakbekwaamheid, communicatie • Mr. H.D. Cotterell Handhaving (klachten tuchtrecht), toegang tot het recht, bezwaar en beroep • Mr. J.D. Kleyn NMa, CCBE, Handhaving (versterking toezicht), mededinging, wetgevings advisering • Mw. mr. L.J. van der Veen Opleidingen • Mw. mr. P.H.E. Voûte Voorlichting en publiciteit

* Taakgebieden zijn geclusterde onderwerpen met prioriteit. Kleinere of tijdelijke onderwerpen worden ad hoc toebedeeld. Deze verdeling laat uitdrukkelijk onverlet dat de Algemene Raad als collegiaal bestuur in zijn geheel verantwoordelijk is.

• Prof. dr. R.C.H. van Otterlo, hoofd Uitvoering Wet- & Regelgeving

Inhoud Orde en burgerschap

7

Beleidsplan, beleidskeuzes

8

Vakbekwaamheid

interview: Peter van Alkemade, lid van het College van Afgevaardigden interview: Bart Jan van Ettekoven, bestuursrechter Utrecht interview: Fred Teeven, Tweede Kamerlid voor de VVD

Toegang tot het recht

interview: Jan Loorbach, advocaat en lid bestuur NautaDutilh interview: Henri Niezink, vestigingsmanager Juridisch Loket Rotterdam interview: Jan de Wit, Tweede Kamerlid voor de SP

11 14 16 18 21 24 26 26

Toezicht, klachtenen geschillenregeling en tuchtrecht 31 interview: Frans Knüppe, deken van Arrondissement Arnhem interview: Pieter Kalbfleisch, voorzitter Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit NMa interview: Nicolien van Vroonhoven, Tweede Kamerlid voor de CDA

34

36 38

Bestuur en communicatie 40 Bijlagen Overzicht overige onderwerpen Helpdesk & Service Klachten- en Geschillenregeling Advocatuur Opleidingen Bezwaar en beroep Uitvoering Wet- en Regelgeving Wetgevingsadvisering 2007 Financiën De Balie in cijfers Samenstelling College van Afgevaardigden en het Bureau van de Orde Samenstelling Adviescommissies Wetgeving Specialisatieverenigingen

45 48 49 50 54 56 58 62 64 66 71 73

O rd e e n b u rg e r s c h a p | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

Orde en burgerschap >

De Orde van Advocaten heeft twee betekenissen. De enige echte staat in artikel 17 van de Advocatenwet: de gezamenlijke advocaten vormen de lan

delijke respectievelijk de lokale Orde. Advocaten vormen de Orde, ze zijn geen leden. Burgers zijn immers ook geen lid van een gemeente, een provincie of van Nederland. Burgers zijn ingezetenen, kiezers. De Nederlandse Orde van Advocaten is een openbaar lichaam. De advocaten zijn de burgers en kiezers van de Orde. In het spraakgebruik bedoelen we met de Orde doorgaans het bestuur van de landelijke en lokale Ordes. Overheid in advocatenland, bij wijze van spreken. Maar zoals overheid een onnauwkeurig begrip is, zo is Orde in deze betekenis dat ook. Het gaat om de organen van die overheid, zoals het College van Afgevaardigden, de Raden van Toezicht en de Algemene Raad. Al deze organen bestaan uit gekozen advocaten. Democratischer kan niet. Dat hoort bij een openbaar lichaam. Daaruit vloeit de “plicht” van burgerschap voort voor elke advocaat. Zonder een dergelijke betrokkenheid erodeert het besef dat de advocatuur een bijzondere beroepsgroep is die een essentiële rol speelt in de rechtsbedeling. Het gevoel van burgerschap neemt toe als advocaten vinden dat de Orde ertoe doet, ongeacht of zij de beleidskeuzes delen of niet. Een onzichtbare Orde is zonder waarde. Het gaat om een levendige discussie, in alle geledingen van de balie. De Algemene Raad wil die discussie in en buiten het College van Afgevaardigden krachtig bevorderen. De Algemene Raad zal daarom met overtuiging tegenspraak, het openbare debat en de kritische inbreng van niet-advocaten organiseren. De Raad van Advies, waarvan de verordening in 2007 is vastgesteld en die in 2008 zal beginnen, is hiervan een sprekend voorbeeld. Alleen door ons op deze manier open te stellen, vormen wij een maatschappelijke Orde met de daarvoor vereiste externe legitimering, zoals geformuleerd in het rapport van de Commissie-Van Wijmen en in de daaropvolgende kabinetsreactie. Een Orde die de juiste beleidskeuzes weet te maken en zich zo laat kennen. <<<

B e l eidsplan, beleidskeuzes | Jaarverslag Nederlandse Orde van Ad v o c a t e n 2 0 0 7

Beleidsplan, beleidskeuzes >

In 2007 heeft de Algemene Raad in overleg met het College van Afgevaardigden een beleidsplan opgesteld. Dat is niet eerder gebeurd. Het beleids-

plan is de basis onder de begroting voor 2008. Het plan laat keuzes zien en maakt de prioriteiten in het beleid zichtbaar. De prioriteiten voor de komende jaren zijn: 1. de vakbekwaamheid van de advocaat, hieronder begrepen zijn morele professionaliteit; 2. de toegang tot het recht, in het bijzonder de toegang voor elke rechtzoekende tot een advocaat en de vernieuwing van de dienstverlening en van de vakbewaamheidsbevordering; 3. het toezicht op en handhaving van regels, klachtbehandeling en tuchtrecht; 4. het bestuur door de Algemene Raad en de Raden van Toezicht, informatievoorziening en communicatie. Deze thema’s zullen in 2008 projectmatig en met inbreng van zowel de advocatuur als daarbuiten worden uitgewerkt. Toch kan er in dit verslag al over worden gerapporteerd. Stuk voor stuk zijn het immers geen nieuwe onderwerpen. Het gaat om onderwerpen die de advocatuur per definitie al sinds jaar en dag bezighouden. Maatschappij en advocatuur veranderen echter snel. Van de Orde mag daarom worden verwacht dat zij in de discussie de leiding neemt en tevens vernieuwende ideeën en andere richtingen verkent. Het beleidsplan is ambitieus. Bij de uitwerking ervan staat het gereorganiseerde, enthousiaste bureau van de Orde en de Algemene Raad bij, en waar nodig en mogelijk de locale Ordes. De hoofdwerkzaamheden van het bureau zijn organisatorisch gesplitst in een kleine werkeenheid die beleidsvoorstellen voor de Algemene Raad voorbereidt en een grote werkeenheid waar alle aan de Orde opgedragen uitvoerende taken worden verricht, zoals de organisatie van de oplei-

B e l e i d s p l a n , b e l e i d s k e u z e s | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

Meer dan alleen een verant woording achteraf is het verslag een moment opname van het heden en richt het af en toe zelfs een blik naar de toekomst

dingen, het nemen van primaire beslissingen op verzoeken, voorlichting, helpdesk, audits, centrale controle van verordeningen en zo voorts. Elke afdeling staat onder een eigen, voor die taken toegeruste leiding. De Algemene Raad vertrouwt erop dat hij, zo werkende, in 2008 echt resultaten kan laten zien. Dit jaarverslag zal zich, anders dan voorheen gebruikelijk was, concentreren op de vier genoemde prioriteiten. Meer dan alleen een verantwoording achteraf is het verslag een momentopname van het heden en richt het af en toe zelfs een blik naar de toekomst. De vier hoofdthema’s worden elk in een apart hoofdstuk behandeld dat steeds eenzelfde opbouw heeft. Duidelijk wordt wat telkens de taak van de Orde is, wat de stand van zaken is en wat de te bereiken doelstellingen zijn. Om de ambitie kracht bij te zetten, discussie te entameren en de blik naar buiten te richten, zijn in de eerste drie hoofdstukken interviews opgenomen met binnen- en buitenstaanders die zich vrij uitspreken over de genoemde onderwerpen. De benoeming van de prioritaire thema’s betekent niet dat de aandacht van de Algemene Raad niet ook naar andere onderwerpen uitgaat. In de bijlagen staat daarom een opsomming van beleidsonderwerpen die voor de balie en de samenleving eveneens van belang zijn en die op de agenda van de Algemene Raad staan. In de bijlagen wordt eveneens verantwoording afgelegd over andere activiteiten die de Orde in 2007 ontplooide, zoals de uitvoering weten regelgeving, en de wetgevingsadvisering. <<<

10

Va k b e k w a a m h e i d | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

Vak

bekwaam

heid

> Wat is de taak van de Orde?

Vakbekwaamheid gaat over juridische deskundigheid, professionele inte

griteit en professionele dienstverlening. Waar staat de advocaat voor? De combinatie van deze elementen vormt samen met de kernwaarden het bestaansrecht van de advocatuur. In de woorden van de Commissie- Van Wijmen: het permanente bewustzijn bij elke advocaat aan een aantal kernwaarden te moeten voldoen. Dit bewustzijn is samen te vatten als een gemeenschapsmoraal die alle advocaten bindt, hoe verschillend zij ook zijn. Vakbekwaamheid is dus een meervoudig begrip. Maar nieuw is het niet. Vakbekwaamheid vormt in wezen het bestaansrecht van de Orde en van elke advocaat. Het woord “vakbekwaamheid” doet misschien te veel denken aan de voor elke professional vereiste “technische” kennis. De Algemene Raad realiseert zich dat. Het gaat natuurlijk om de typisch voor het beroep van advocaat noodzakelijke kennis en vaardigheden. Niet voor niets werd daarom in de vorige alinea uitdrukkelijk verwezen naar de kernwaarden zoals de Commissie-Van Wijmen heeft geformuleerd. Voorlopig is het begrip “vakbekwaamheid” de werktitel waarmee de discussie wordt gevoerd over wat het precies moet inhouden. De concrete invulling maakt de samenleving duidelijk waar een advocaat voor staat. Het belangrijkste middel om de vakbekwaamheid steeds verder te ontwikkelen en verbeteren is het onderwijs. De in 2007 vernieuwde Beroepsopleiding voor beginnende advocaten en de levenslange permanente opleidingsverplichting zijn daarvan het bewijs. Daarnaast bevordert de Algemene Raad de groei en bloei van de specialisatieverenigingen. Hij onderhoudt contacten met de juridische faculteiten over de inhoud van de juridische bachelor en master. >>>

11

Va k bekwaamheid | Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 20 0 7

Elke onder de maat presterende advocaat, om nog maar te zwijgen van een criminele advocaat, en elke zware tuchtrechtelijke maatregel is een klap voor de Balie

Hij houdt een bij studenten populaire leerstoel advocatuur aan de Universiteit van Amsterdam in stand. Waar het gaat om de handhaving van de integriteit van de advocaat, zijn er essentiële regels neergelegd in onder meer de Boekhoud verordening en de Richtlijnen ter voorkoming van betrokkenheid van de advocaat bij criminele handelingen. Zo bezien doet de Orde al veel aan de bevordering van de vakbekwaamheid van de Nederlandse advocaat. Maar nog niet genoeg. De Commissie-Van Wijmen, het kabinet en al helemaal de rechtzoekende verlangen meer, en de Algemene Raad deelt hun opvatting. Extra inspanningen zijn nodig, ook omdat de advocatuur kwetsbaar is als het om vakbekwaamheid gaat. Een misdraging van een enkele advocaat wordt al snel aan de hele beroepsgroep toegedicht. Derdengeld-schandalen en daarmee verband houdende faillissementen van kantoren drukken een stempel. Er zijn rechters die kritiek uiten op de kwaliteit van de advocatuur, zoals de oud-voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, Bert van Delden. Hij merkte bij zijn afscheid in NRC Handelsblad op dat in de advocatuur negens en tienen rondlopen, maar ook drieën. Elke onder de maat presterende advocaat, om nog maar te zwijgen van een criminele advocaat, en elke zware tuchtrechtelijke maatregel is een klap voor de Balie. Dat betekent allerminst dat het met de vakbekwaamheid van de Nederlandse advocatuur slecht is gesteld. Uit onderzoek is gebleken dat klanten over het algemeen heel tevreden zijn. Wel bereiken meer klachten de Geschillencommissie. Extra aandacht is nodig om de hoge kwaliteit van de Nederlandse advocatuur te blijven waarborgen. De Algemene Raad ziet het als zijn wettelijke en maatschappelijke plicht te zorgen voor de best mogelijke rechtshulp in ons land.

> Stand van zaken

De Beroepsopleiding is in 2007 vernieuwd. Er is meer aandacht gekomen

voor de ontwikkeling van vaardigheden en voor het gedragsrecht, waaronder de beroepsethiek. Het doel van de veranderingen is om de kwaliteit van de opleiding te verhogen en meer te laten aansluiten bij de praktijk.

12


De Algemene Raad wil uitdrukkelijk buiten staanders betrekken bij de verdere ontwikkeling van instrumenten die de vakbekwaamheid van de advocaat kunnen vergroten

Het toezicht op advocaten is in 2007 verscherpt. Zo bevat het jaarlijkse “aangifteformulier” van de Centrale Controle Verordeningen meer toegespitste vragen over de naleving van de Wet identificatie bij dienstverlening (Wid) en de Wet Melding Ongebruikelijke Transacties (MOT). Ook is het toezicht op de derdengelden verbeterd. In 2007 is ter gelegenheid van het 55-jarig bestaan van de Orde een bundel getiteld De advocatenstandaard uitgegeven door Sdu. De bundel bevat essays van advocaten en niet-advocaten over de wenselijke standaard – de vakbekwaamheid – op verschillende rechtsterreinen. Het boek is ruim verspreid. Elke advocaat die het jaarcongres in september 2007 bezocht ontving een exemplaar. De Algemene Raad hoopt dat het boek een bijdrage levert aan de vergroting van de aandacht voor het brede thema van de vakbekwaamheid.

> Doelstellingen

Vakbekwaamheid is een omvangrijk project voor de komende jaren dat

zeker tot 2010 zal doorlopen. De Algemene Raad wil om te beginnen meer studie naar en analyse van het thema. In 2007 heeft de Raad daarom een tweede leerstoel in Amsterdam in het leven geroepen met als opdracht de organisatie van de juridische dienstverlening. Dr. Rob van Otterlo van het bureau van de Nederlandse Orde van Advocaten is in februari 2008 benoemd tot parttime bijzonder hoogleraar. Op deze manier kan aan de Amsterdamse universiteit een wetenschappelijk centrum ontstaan met drie hoogleraren: een hoogleraar advocatuur, een hoogleraar sociale rechtshulp - deze leerstoel is door de Raden voor Rechtsbijstand ingesteld - en een hoog leraar organisatie van de juridische dienstverlening. Zij kunnen de Orde voeden met ideeën en wetenschappelijke publicaties. Daarnaast wil de Algemene Raad een nauwe communicatie met de balie stimuleren. In de eerste plaats zal die communicatie met het College van Afgevaardigden plaatsvinden. Daarnaast wil de Raad uitdrukkelijk buitenstaanders betrekken bij de verdere ontwikkeling van instrumenten die de vakbekwaamheid van de advocaat kunnen vergroten. De Raad wil verder het debat openen over de vraag of in de Beroepsopleiding meer plaats voor differentiatie moet komen. Het initiatief van enkele grote advocatenkantoren een eigen opleiding op te zetten onder de naam Law Firm School nodigt uit tot dit debat. De Permanente Opleiding kan verder worden verbeterd. De Raad wil ten slotte ook de bestaande regelgeving meer bundelen en toespitsen, vooral op het gebied van de beroepsethiek en de integriteit. Het toezicht kan doeltreffender en moderner worden opgezet. <<<

13


Lid CvA Van Alkemade pleit voor meer beroepsvaardigheden in opleiding Orde

‘Geen discussie met stropdas om beroepseer te behouden’ Het verschil in de praktijk die iemand voert, heeft geen invloed op de eisen die aan de vakbekwaamheid mogen worden gesteld, zegt Peter van Alkemade, advocaat in ’s-Hertogenbosch en lid van het College van Afgevaardigden. In een praktijk als de zijne, met veertig procent strafzaken, veertig procent vreemdelingenzaken en zo’n twintig procent bijstandszaken, moet een advocaat goed met mensen “van de straat” kunnen praten. Een advocaat die werkt in een kantoor aan de Zuidas moet “mannen in pak” leuk vinden. ‘Maar voor ons beiden geldt dat we communicatief vaardig moeten zijn en goed moeten kunnen omgaan met cliënten’, zegt Van Alkemade. ‘Die eis van vakbekwaamheid geldt voor iedereen.’

‘De omzetdruk nekt ons allemaal’

Het zijn de algemeen geldende eisen van vakbekwaamheid die de Orde moet bewaken, vindt de sociaal advocaat. In de Beroepsopleiding moet vooral daaraan aandacht worden besteed. ‘Ik vind dat vakken op het gebied van de beroepsvaardigheden en de praktijkleer moeten worden versterkt. Dat is het belangrijkste. Als die grote Zuidas jongens een eigen opleiding willen starten (de Law Firm School), laat ze lekker. Al die kennisvakken, koop het in, het maakt mij niet uit waar, als het maar kwalitatief hoogstaand onderwijs is. In het College van Afgevaardigden sta ik redelijk alleen met deze opvatting, de meerderheid wil nog altijd dat beginnend advocaten allemaal hetzelfde leren en dat alleen de Orde het onderwijs organiseert en aanbiedt. Ik denk dat dat geen zin heeft. Beter is het volgens mij om te kijken naar de vaardigheden die een advocaat tot advocaat maakt. Dan heb ik het over het tuchtrecht, pleiten, omgaan met anderen, mediation-vaardigheden. Aan dergelijke vaardigheden zou door de hele opleiding heen flink aandacht moeten worden besteed. Steeds opnieuw terugkomen en testen. Dát bevordert vakbekwaamheid.’

Omgang met lastige cliënten

De kritiek op de ideeën van Van Alkemade hebben met name betrekking op wat hij de “cohesie binnen de

14

Nederlandse advocatuur” noemt. Als de Beroepsopleiding zou worden gedifferentieerd en niet elke advocaat per se hetzelfde pakket zou moeten afronden, zou het onderlinge gevoel van beroepstrots, het gildegevoel kunnen afbrokkelen. Van Alkemade is daar niet bang voor. ‘Over beslagleggen hoef je niet eindeloos samen te praten. Of neem het vak balanslezen. Wat moet ik daarmee? Ik lees één keer per jaar mijn balans en dan vraag ik aan mijn boekhouder of het goed gaat. Klaar. Daarover hoef ik toch niet in discussie met die jongens met stropdas om het gevoel van beroepstrots te behouden? Maar ik wil wel met die jongens en meisjes in discussie over de omgang met lastige cliënten. Over de houding ter zitting, over de vraag hoe je om moet gaan met de rechter, of met andere advocaten. Het tuchtrecht is op iedere advocaat van toepassing, en op iedere zaak. Integriteit geldt voor alle advocaten. Over de vraag wat fatsoenlijk is, en wat niet, hoe je je als advocaat dient te gedragen, daarover moet je samen praten, dat bindt de groep.’

Zo, en nu ben jij te vertrouwen

Over de vraag wat de Orde kan doen om de vakbekwaamheid binnen de advocatuur te bevorderen, moet Van Alkemade lang nadenken. Hij noemt de Permanente

Opleiding, waarbinnen bijvoorbeeld peer to peer reviews kunnen worden georganiseerd. Maar: ‘Integriteit kun je niet afdwingen. Je kunt niet tegen iemand zeggen “zo, en nu ben jij te vertrouwen”. Integriteit bevorderen is een kwestie van integriteit uitdragen. Mensen aan het


denken zetten. Integriteit bevorderen is niet alleen een kwestie van een verordening uitvaardigen. Alsof dat wat helpt.’ Van Alkemade doelt hier op de verordening Wid/MOT die bepaalt dat de dekens de advocaten steekproefsgewijs controleren op hun meldplicht. Volgens hem is die verordening niets anders dan een reactie op de druk die het Bureau Financieel Toezicht op de Orde legde en heeft de verordening niets met integriteitsbevordering te maken. ‘Als iemand zich maar conformeert aan de regels, is hij integer? Dat is onzin. Maak dan een verordening op de integriteit. Daaronder zouden dan onder meer de Boekhoudverordening, de derdengeldregeling en de Bruyninckx-richtlijnen kunnen vallen. Zo’n verordening zouden we vervolgens als Orde zelf moeten controleren en als dan bij controle blijkt dat een

advocaat er niet aan voldoet, nemen we zelf maatregelen. Ik vind dat de Orde meer in eigen hand moet houden als het gaat om integriteit. Het moet niet via de band van het BFT, of de overheid in het algemeen lopen.’

Bureaucratie maakt grimmig

Om zijn eigen vakbekwaamheid op peil te houden organiseert Van Alkemade mensen om zich heen. Hij praat met bevriende professionals over dilemma’s, of belt oude en/of wijze collega’s op. Dat vraagt om een bepaald bewustzijn, zegt hij. ‘Het moet een beetje in je zitten.’ Bedreigingen van de vakbekwaamheid ziet hij ook, zowel in de sociale als in de commerciële advocatuur. ‘De omzetdruk nekt ons allemaal. De richtlijn bewerkelijke zaken bijvoorbeeld komt erop neer dat de persoon van de cliënt er niet meer toe doet. Dus als ik een cliënt heb die nauwelijks Nederlands spreekt en die ik drie keer moet uitleggen wat jij in één keer snapt, mag ik die extra tijd niet meer declareren. Mijn uitgangspunt was altijd dat ik net zoveel tijd aan een betalende zaak zou besteden als aan een toevoeging, maar dat is nauwelijks vol te houden.’ Ook de bezuinigingen op de gefinancierde rechtshulp stellen de advocaat op de proef. ‘Mijn vakbekwaamheid mag daar niet onder lijden’, zegt hij. ‘Die moet altijd recht overeind blijven staan. Maar het wantrouwen waarmee een Raad voor Rechtsbijstand jou als advocaat benadert, maakt wel grimmig. De kwaliteitsstandaard die wordt aangelegd staat in geen verhouding tot de bezuinigingen, en dat maakt je wel eens kwaad.’ ‘Uit de kwaliteitsstandaard blijkt niet dat iemand vakbekwaam is’, besluit Van Alkemade zijn betoog. ‘Iemand kan keurig de kwaliteitsaudit doorlopen, maar daaruit blijkt niet dat hij zijn vak beheerst. Je weet na zo’n audit hooguit dat iemand binnen een bepaalde tijd zijn telefoon opneemt, maar of hij vervolgens een juridisch slecht advies schrijft of zijn cliënt niet netjes behandelt, haal je er niet uit.’ <<<

‘Als die grote Zuidas jongens een eigen opleiding willen, laat ze lekker’

15


Bestuursrechter Van Ettekoven over advocaten die ruis creëren

‘Geef mij de feiten en ik geef u het recht’ Bart Jan van Ettekoven is bestuursrechter bij de rechtbank in Utrecht, en adviseur kwaliteit. Hij onderzoekt wat nodig is om de kwaliteit van rechters en ondersteunend personeel op peil te houden dan wel te verhogen. Het gaat dan bijvoorbeeld over het niveau van uitspraken, de attitude op de zitting, en de omgang met partijen. Zaken, kortom, die met vakbekwaamheid hebben te maken. ‘Een éénpitter moet je als rechter anders benaderen dan de echte specialisten.’ ‘Het verschil in kennis van rechters, en daarmee in vakbekwaamheid, is groot’, stelt Van Ettekoven. ‘In eerste aanleg werken vooral generalisten. Die zijn breed inzetbaar, maar geen toppers op een deelterrein. Die zitten meer bij de appelinstanties.’ Eenzelfde verschil in kennis valt op binnen de advocatuur. ‘Een éénpitter met een algemene praktijk die slechts een enkele keer een zaak voor de bestuursrechter moet bepleiten, heeft niet hetzelfde in huis als de specialisten van de grote of nichekantoren. Het overgrote merendeel functioneert ergens in het midden. Een goede rechter maakt gebruik van de voorlichting door specialistische advocaten, maar laat zich niet meeslepen. Bij minder kundige advocaten moet de rechter er voor waken dat de cliënten daarvan niet de dupe worden.’

Niet uit de hoogte blazen

Op bepaalde rechtsgebieden, zo stelt Van Ettekoven, daalt het niveau van de advocatuur. Vooral op gebieden waar de burger het moet hebben van gefinancierde rechtshulp, zoals het vreemdelingenrecht. Hij maakt zich hierover “wel wat zorgen”. ‘Bestuursrecht is moeilijk en

kent veel formele valkuilen. Soms hebben rechtshulpverleners een geringe toegevoegde waarde; een enkele keer richten ze meer schade aan dan dat ze de rechtszoekende helpen. Dat is qua rechtsbedeling niet goed.’ Op rechters en advocaten rust een gezamenlijke verantwoordelijkheid, vindt Van Ettekoven. Hij verwacht van beiden dat zij kritisch naar hun eigen functioneren kijken en dat zij eventuele

16

lacunes in kennis, en andere kwaliteiten, trachten te compenseren. Wie kan schakelen naar gelang de tegenspeler en de aard van de zaak toont zich wat hem betreft de echte meester. ‘Gedrag en toon aanpassen aan de situatie, de rechter informeren en trachten te overtuigen, zonder daarbij uit de hoogte te blazen. Dat vind ik een onderdeel van vakbekwaamheid.’

Liegen mag niet, selecteren wel

Vakbekwaamheid is niet alleen kennis van het recht, onderstreept Van Ettekoven. Minstens zo belangrijk is het om de relevante feiten boven tafel te krijgen, te ordenen, en daaraan conclusies te verbinden. ‘Geef mij de feiten en ik geef u het recht, dat is het adagium van een rechter’, zegt hij. De rol van de advocaat ten aanzien van de feiten is afhankelijk van de positie van zijn cliënt. ‘Als advocaat van een particuliere rechtzoekende of een bedrijf mag je wat selectiever zijn in de presentatie van de feiten. Liegen mag niet, selecteren wel. Dat brengt het beginsel van partijdigheid met zich mee. Een advocaat die optreedt namens de overheid zit in een andere positie. De overheid dient per definitie het algemeen belang en dat wordt alleen gediend als alle relevante feiten worden gepresenteerd. Alleen als de nodige informatie op tafel komt kan de bestuursrechter de ambitie waarmaken om niet alleen formeel, maar ook in materieel opzicht knopen door te hakken.’ ‘De kritiek op de bestuursrechter is dat hij wel zegt hoe iets niet moet, maar geen antwoord geeft op de vraag

hoe het dan wel moet’, legt Van Ettekoven uit. ‘Het systeem van het bestuursprocesrecht, met zijn vernietigingsberoep, werkt formaliserend en maakt het minder makkelijk de kern te raken. Als een beschikking wordt vernietigd, omdat aan bepaalde voorwaarden niet is voldaan, is in de regel het bestuur weer aan zet. Soms begint


het hele circus dan weer opnieuw. De uitdaging voor de bestuursrechter anno 2008 is om meer bij te dragen aan materiële geschillenbeslechting. Concreet betekent dat, dat de bestuursrechter niet stopt bij de vernietiging van een overheidsbesluit, maar ook nadenkt over de vraag welke vervangende beslissing kan of moet worden genomen.’ Van de in het bestuursrecht gespecialiseerde advocaat wordt verwacht daarop te anticiperen. Strategisch leren denken, noemt Van Ettekoven het. ‘Twee stappen vooruit denken hoe het verder moet in een zaak. Ook dat maakt onderdeel uit van de vakbekwaamheid van een jurist.’

Noeste arbeid

Om het feitencomplex zo compleet mogelijk aan de rechter aan te bieden, is vooral noeste arbeid nodig, zegt Van Ettekoven. ‘Lezen, doorvragen, stukken opzoeken. De meeste zaken worden uiteindelijk nog altijd gewonnen op de feiten. Ook voor de rechter is dat belangrijk. Op basis van de relevante feiten kan en zal de rechter de rechtsgronden aanvullen. Feiten aanvullen mag de bestuursrechter wel, maar daartoe is hij lang niet altijd bereid. Hij is er immers niet voor om het huiswerk van partijen op zich te nemen.’ Sommige rechters ergeren zich aan een te eenzijdige en selectieve presentatie van de feiten, weet Van Ettekoven. ‘Een goede advocaat analyseert niet alleen zijn eigen positie, maar verplaatst zich ook in die van de tegenpartij. Hij laat zich niet verrassen door het pleidooi van de tegenstander. En evenmin door vragen van de rechter. Hij houdt rekening met de denkstrategie - het toetsingsmodel - van de rechter en anticipeert daarop. Als je weet welke (rechts)vragen de rechter zal stellen, en in welke volgorde, zal dat de voorspelbaarheid van het verloop van de procedure en de uitkomst van de zaak verhogen. En dat is in het belang van de cliënt.’ Een enkele keer heeft een rechter te maken met acties van advocaten die de rechtsgang zo veel mogelijk proberen te frustreren en te vertragen. Ze creëren ruis door zout op procedurele slakken te leggen, bevoegdheidskwesties aan te kaarten of rechters te wraken. Van Ettekoven: ‘Als de belangen maar groot genoeg zijn, is men tot veel in staat. Het bestuursrecht kent vele formele en procedurele vereisten, en daarmee een keur van mogelijkheden voor de partij die iets wil tegenhouden. Het gaat dan vaak niet over de inhoud van de zaak, maar uitsluitend om het veroorzaken van vertraging. Ik ken advocaten die dat spel heel goed beheersen. Of ze daarmee een goede invulling aan het begrip partijdigheid geven? Ik heb daar als rechter wel eens moeite mee, omdat het mij toch primair om de inhoudelijke beslissing gaat. Maar als het bestuur steken heeft laten vallen, kan ik de advocaat die daar in het belang van zijn cliënt op wijst alleen maar respecteren. Ook al is het soms knarsetandend.’ <<<

‘Als de belangen maar groot genoeg zijn, is men tot veel in staat’

17


Fred Teeven is tevreden over niveau strafrechtadvocaten

‘Ik geloof erg in het heilzame effect van naming and shaming’ Fred Teeven is lid van de fractie van de VVD in de Tweede kamer en oud-officier van justitie. Volgens hem is het met de vakbekwaamheid van de Nederlandse strafrechtadvocaten niet zo slecht gesteld. Op basis van zijn eigen ervaring in de rechtszaal – “ik heb in de jaren negentig heel veel op zitting gestaan”- noemt Teeven de kwaliteit van de strafrechtadvocaten “ruim voldoende tot goed”.

Wie verwacht de wind van voren te krijgen van crimefighter en VVD coryfee Teeven, heeft het mis. ‘Ik heb over het algemeen een vrij positieve indruk van de advocatuur’ vertelt Teeven op weg naar een werkbezoek in het Zuiden van het land. ‘In elke specialisatie zijn er wel mensen die het vak tot in de details beheersen. De groep advocaten die het oorlogsstrafrecht en de misdrijven tegen de menselijkheid echt kennen, is weliswaar heel klein, maar dat is dan ook echt een superspecialisme.’

‘Advocatuur moet meer aandacht voor slachtoffer krijgen’

18

Niet zeuren

Een goede strafrechtadvocaat heeft maar één primair belang, en dat is het belang van zijn cliënt, vindt Teeven. Partijdigheid is wat hem betreft een kernwaarde van de advocatuur, en het belangrijkste onderdeel van de vakbekwaamheid. ‘Ik geloof niet zo in het maatschappelijk belang dat een advocaat heeft te dienen. De individuele advocaat moet voor zijn cliënt staan.’ Dat is iets anders dan klakkeloos doen wat een cliënt zegt. ‘De allergrootste bedreiging van de integriteit van een advocaat is het grote geld. De wil van een cliënt moet dan ook nooit de wijze van betaling betreffen.’

Naast partijdigheid noemt Teeven de parate kennis van het (straf)recht en het vermogen te kunnen pleiten als essentiële onderdelen van de vakbekwaamheid. ‘Je moet als strafrechtadvocaat niet alleen een goed verhaal hebben, je moet het ook kunnen brengen. Voor de rechter én in de media. Ik heb als politicus geen moeite met advocaten die in de media optreden. Een goede advocaat maakt de afweging of zo’n optreden in het belang van de zaak is, samen met zijn cliënt, en met niemand anders. Ik geloof niet zo in regels als “respectvol met elkaar omgaan”. Als een cliënt ervoor kiest stukken uit zijn dossier openbaar te maken, prima. Maar dan ook niet zeuren als het Openbaar Ministerie dat ook doet. Voor de rest moet de beroepsgroep ervoor zorgen dat ze deugt. Maatschappelijke verantwoordelijkheid zit in de manier waarop je met de wet omgaat.’

Tuchtzaken in openbaarheid

De positieve grondhouding van Teeven ten opzichte van de kwaliteit van de advocatuur impliceert niet dat er volgens hem niets meer te verbeteren valt. Om de vakbe-

kwaamheid van advocaten te verhogen, zou er wat hem betreft allereerst meer aandacht aan de tuchtrechtspraak moeten worden geschonken. ‘Tuchtzaken moeten meer in de openbaarheid komen. Schorsingen en berispingen moeten breed worden uitgemeten. Ik geloof erg in het heilzame effect van naming and shaming.’ Ten tweede juicht hij de verplichte Permanente Opleiding


toe. ‘Je moet professionals voortdurend scherp houden, ook als het op vaardigheden en integriteit aankomt. Het is belangrijk dat advocaten goed weten hoe ze met voorschotnota’s moeten omgaan en hoe de Wet Bibob, de Wid en de Wet MOT in elkaar steken.’ Verder zou hij graag zien dat advocaten en officieren van justitie wat makkelijker met elkaar zouden omgaan. Dat zou de professionaliteit van beiden ten goede kunnen komen, denkt Teeven. ‘Het is onzin te veronderstellen dat de beste juristen in de advocatuur zitten. De kwaliteit bij het OM is ook goed. In ons systeem zit het OM “bij de rechter aan tafel” wat misschien de afstand tot de advocatuur vergroot. Ik vind dat jammer, want magistratelijkheid is wat anders dan afstandelijkheid. In de VS gaan OM en advocatuur intensiever met elkaar om, en dat zou ook in Nederland de scherpte van het juridische debat kunnen vergroten.’

Meer aandacht slachtoffer

Ten slotte zou de kwaliteit van de strafrechtadvocatuur zijn gebaat bij meer aandacht voor het slachtoffer, besluit Teeven zijn betoog. ‘Ik denk dat daar nog veel valt te leren. Het is raar dat alles wat met het slachtoffer heeft te maken nu bij het OM ligt. Ik denk dat er behoefte bestaat aan een in schadevergoedingen en artikel 12 procedures gespecialiseerde advocatuur. Aan advoca ten die verder kijken dan de dader lang is. Dat zou de kwaliteit van het strafproces als geheel beslist ten goede komen.’ <<<

‘De allergrootste bedreiging van de integriteit van een advocaat is het grote geld’

19

20

To e g a n g t o t h e t re c h t | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

Toegang tot het

recht

> Wat is de taak van de Orde?

De advocaat is in veel gevallen de poortwachter tot het recht. Hij moet voor

iedereen bereikbaar zijn. Dat geldt ook voor de rechter. Toegang tot het recht is verbonden met het begrip rechtsstaat, vaak aangeduid als de Rule of Law. Bij de bevordering daarvan in landen waar dit nodig is, zijn internationale advocatenorganisaties als CCBE (de Europese koepel van advocatenorganisaties) en de wereldwijde International Bar Association, waarvan de Orde lid is, actief. In ons land staat het rechtsstatelijk principe van een behoorlijke toegang tot het recht en een behoorlijke rechtspleging niet ter discussie. Toch is voortdurende waakzaamheid geboden. De gefinancierde rechtsbijstand is geen rustig bezit en ook op andere terreinen kan de rechtsbescherming van burgers onder druk komen te staan. De Algemene Raad is zich bewust van het feit dat rechtsbescherming geen statisch begrip is en dat de invulling ervan door maatschappelijke, politieke of economische factoren kan worden beïnvloed. Rechtsbescherming heeft echter grenzen die nauwlettend moeten worden bewaakt. De Algemene Raad heeft eerder kenbaar gemaakt dat delen van de antiterreurwetgeving de grenzen van een goede rechtsbescherming overschrijden. Ook de manier waarop onder andere politici soms praten over de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht van onder meer advocaten raakt soms aan de rechtsstaat zelf. Niet zelden wordt het overal in de westerse wereld erkende en beschermde beroepsgeheim van advocaten zonder grondige belangenafweging achtergesteld bij de criminaliteitsbestrijding. Dat is bijvoorbeeld het geval in de wetgeving over het witwassen van geld. Het op grote schaal onrechtmatig tappen van geheimhouders kan een bedreiging zijn van de Rule of Law. Inmiddels hebben rechters in bijvoorbeeld de zaak tegen de Hells Angels het OM niet-ontvankelijk verklaard, omdat in het dossier gesprekken met verschoningsgerechtigden zaten. >>>

21

To e gang tot het Recht | Jaarverslag Nederlandse Orde van Advoca t e n 2 0 0 7

Een krachtige en integere advocatuur is onmisbaar in een rechtvaardige samenleving waarin rechts bescherming deel uitmaakt van de zo noodzake lijke checks en balances Toespraak door staatssecretaris Albayrak van Justitie ter gelegenheid van het Jaarcongres op 28 september 2007

De Orde heeft het altijd mede tot haar taak gerekend een bijdrage te leveren aan een goed functionerende rechtsstaat. Dit hoort immers bij de ook als kernwaarde gedefinieerde publieke verantwoordelijkheid van de advocaat. De Algemene Raad levert deze bijdrage onder andere door zijn adviezen over wetsvoorstellen, door publieke uitlatingen en publicaties zoals het jaarverslag, en door aandacht te vragen voor belangrijke ontwikkelingen bij de minister van Justitie, bij het College van procureurs-generaal of bij de Raad voor de rechtspraak. De Orde en elke advocaat hebben daarnaast zelf bepaalde verantwoordelijkheden voor dit thema. Het gaat daarbij om minstens drie zaken: a. ons stelsel van overheidsgefinancierde rechtshulp voor minder draagkrachtigen moet op peil blijven. De overheid dient primair een behoorlijke realisering van dit grondrecht te garanderen. De advocatuur heeft echter ook een verantwoordelijkheid: te zorgen voor voldoende aanbod van gekwalificeerde advocaten voor dit werk. b. de particuliere rechtsconsument moet een voor zijn zaak geschikte advocaat kunnen inschakelen, ook degenen die boven de inkomensgrens zitten om voor gefinancierde rechtshulp in aanmerking te komen. Voor particulieren en kleine en middelgrote ondernemers is meer transparantie nodig over de specialisaties binnen en kosten van de advocatuur. In het algemeen valt, zoals de CommissieVan Wijmen heeft gesignaleerd, de bereikbaarheid van de landelijke en plaatselijke Ordes voor algemene informatie en klachten over advocaten te verbeteren. c. de dienstverlening is toe aan vernieuwing. Van ad hoc dienstverlening naar verbreding van rechtsbijstand en zorg voor de rechtzoekende, dát is het thema. Alternatieve honoreringsmethoden moeten worden gestimuleerd. Internet leent zich voor elektronische adviezen en er kan meer gebruik worden gemaakt van ICT. HBO-juristen kunnen een plaats krijgen in de dienstverlening en mediation zou een grotere rol kunnen gaan spelen in de totale juridische dienstverlening. Over deze en andere onderwerpen moeten het denken en het doen binnen de balie worden gestimuleerd.

> Stand van zaken

Dankzij advies en voorlichting aan de politiek door verschillende geledin-

gen van de balie en door de Algemene Raad is de ‘bezuinigingstaakstelling’ van het regeerakkoord voor de gefinancierde rechtsbijstand voor 2008 van 25 miljoen euro teruggebracht naar 10 miljoen euro. De Raad neemt deel aan een kritische doorlichting van het stelsel en hoopt mede daardoor de nog grotere taakstelling van 50 miljoen euro voor de jaren 2009 en verder bij voorkeur tot nul te reduceren. De bezuinigingen zijn zonder enige motivering in een financiële bijlage bij het regeerakkoord van februari 2007 uit de lucht komen vallen. Op een totaal budget van ongeveer 400 miljoen euro inclusief uitvoeringskosten is de voorgestelde ingreep onverantwoord. De toegang tot het recht wordt door de taakstelling voor grote groepen burgers sterk beperkt of onmogelijk gemaakt. De Orde heeft echter ook de plicht om eventueel goedkopere alternatieven te onderzoeken.

22


Intussen voert de Algemene Raad met het ministerie van Justitie overleg over de eind 2007 gewijzigde Leidraad bewerkelijke zaken. Strikte hantering van de leidraad maakt het declareren voor bewerkelijke zaken voor advocaten zo moeilijk en bureaucratisch dat aanboduitval dreigt. Dat laatste moet tot het uiterste worden voorkomen. De Orde moet zich ten doel stellen te allen tijde de rechtshulp aan minder draagkrachtigen te garanderen. De Algemene Raad wil ook naar dit onderwerp meer onderzoek en analyse doen. Hij wil weten waar precies de belemmeringen zitten per categorie rechtzoekende om zich tot een advocaat te wenden. Daarbij moet ook onderzoek naar de prijs van de advocaat worden gedaan. De Algemene Raad heeft over dit onderwerp in april 2007 een levendig debat in De Balie in Amsterdam georganiseerd als reactie op het artikel in het Nederlands Juristenblad (oktober 2006) “De advocaat tussen professie en profijt” van mr. Coen Drion, advocaat in Amsterdam. De Algemene Raad wil de transparantie verhogen. Al in 2006 heeft hij het College van Afgevaardigden voorgesteld een Rechtsgebiedenregister op te richten: een publieke website met gegevens over advocaten en kantoren, vooral over hun kwaliteiten en aandachtsgebieden. De discussie hierover loopt door in 2008. De Algemene Raad onderzoekt of de door de Commissie-Van Wijmen aanbevolen

De Orde moet zich ten doel stellen te allen tijde de rechtshulp aan minder draag krachtigen te garan deren

variant op no cure no pay, te weten no win no fee, in de letselschadepraktijk werkelijk tot vergroting van de toegang tot het recht zal leiden. De Justitiecommissie van de Tweede Kamer heeft de staatssecretaris van Justitie weliswaar voorzichtig groen licht gegeven om met de Algemene Raad te overleggen, maar heeft tegelijkertijd begin 2008 nog tal van principiële vragen gesteld. Indien geen politieke bezwaren tegen no win no fee bestaan, zal de Algemene Raad het College van Afgevaardigden voorstellen een experiment te starten, na gedegen onderzoek te hebben gedaan naar de voorwaarden die aan een dergelijk experiment moeten worden gesteld.

> Doelstellingen

Zoals hierboven reeds vermeld, komt er in 2008 een onderzoek naar de

belemmeringen die de particulier en de kleine ondernemer bij het zoeken naar een advocaat ondervinden. In dit onderzoek zal ook aandacht worden besteed aan de prijs van de advocaat. De Algemene Raad zal in 2008 een voorstel doen voor no win no fee honorering als experiment in de letselschadepraktijk. Er komt een projectgroep vernieuwing dienstverlening. Daarin zullen advocaten zitting nemen, maar ook wordt gedacht aan vertegenwoordigers van de rechtsbijstandverzekeraars, de Consumentenbond, Raden voor Rechtsbijstand en Juridi sche Loketten. Zij zullen vrij denkend moeten bekijken hoe advocaten hun dienstverlening kunnen verbeteren en kunnen uitbreiden. Naar de overtuiging van de Algemene Raad ligt hier nog een terrein braak. Het openbare debat over dit onderwerp zal worden bevorderd. <<<

23


Jan Loorbach van NautaDutilh:

‘Toegang tot recht geen kwestie van te hoge tarieven, maar een kwestie van eer’ De dure advocatenkantoren zijn niet te duur, maar de goedkope kantoren zijn niet goedkoop genoeg. Dat zegt Jan Loorbach, advocaat en lid van het bestuur van NautaDutilh. ‘De markt wil en kan onze tarieven betalen’, reageert hij op de stelling dat het vooral de hoge tarieven zijn die de toegang tot het recht belemmeren. ‘Ons soort cliënten kan onze diensten inkopen, daar zit geen belemmering. Elders in de markt is de verhouding tussen het aanbod en de vraag van het juridische product wel verstoord, zowel in het soort werk als in de prijs die daarvoor moet worden betaald. Ik geef onmiddellijk toe dat het voor het midden- en kleinbedrijf en voor veel particulieren lastig is om de kosten voor juridische bijstand te dragen.’

‘Onze prijzen zijn het gevolg van een beweeglijke markt’

24

Loorbach wijt het euvel aan het gebrek aan elasticiteit van de markt. ‘Er zit een bodem onder het aantal uren dat iemand met goed fatsoen aan een zaak kan besteden en aan het tarief dat hij daarvoor per uur kan rekenen. Bij kantoren als het onze is de ondersteuning zó goed dat onze advocaten per jaar 1500 tot 1600 declarabele uren kunnen wegzetten. Dat kunnen veel advocaten niet, omdat zij meer indirecte uren maken. Ga uit van 1200 declarabele uren met een tarief van 150 euro per uur. Dan praat je over een omzet van zo’n 180.000 euro per jaar. Nou, dan moet je een bescheiden kostenprogramma hebben om net uit te komen boven het salaris van een rechter. Ik bedoel daar mee te zeggen, dat een advocaat als zelfstandig ondernemer niet zo makkelijk minder dan 150 euro kan vragen. Wie te laag gaat zitten, gaat dood.’

Gevoelstemperatuur

Het betoog van Coen Drion in het NJB van 2006, getiteld “De advocaat tussen profijt en professie”, vond Loorbach ‘een klein beetje ongenuanceerd’. Er is volgens hem zeker geen sprake van prijsopdrijving binnen de (grote) advocatuur, maar van “duidelijke concurrentie”. ‘Onze prijzen zijn het gevolg van een beweeglijke markt.’ Dat er

desondanks zoveel over wordt gepraat, wijt Loorbach aan de “gevoelstemperatuur” die blijkbaar aan advocatendeclaraties hangt. ‘Niemand doet moeilijk over de aanschaf van een nieuwe breedband televisie, maar een rekening van een advocaat is altijd “sneu geld”. Mensen geven met groot gemak enorme bedragen uit aan hun huwelijksfeest, maar als zij gaan scheiden, is het opeens allemaal te duur. Ik ontken niet dat het om fikse bedragen kan gaan in de advocatuur. Juridische dienstverlening kan duur zijn. Maar iedereen loopt in zijn leven wel eens tegen een financieel probleem op. En ook met het halen van je recht loop je een risico.’

Eer als prikkel

In de westerse wereld bestaat een beproefd middel tegen dergelijke risico’s, dat verzekering heet. Rechtsbijstandver zekeringen zijn tegenwoordig zelfs bij de HEMA te koop. ‘Misschien moet je mensen stimuleren een dergelijke verzekering af te sluiten’, oppert Loorbach voorzichtig, ‘maar ik ben geneigd dat niet te verplichten. Ik wil de burger niet beroven van zijn eigen verantwoordelijkheid. Iedereen loopt zijn eigen risico.’ Evenmin ziet Loorbach veel heil in de overheid als bruggenbouwer tussen de gefinancierde rechtshulp en de commerciële grootadvocatuur. Maar waar moeten particulieren en kleine ondernemers dan heen als zij om een advocaat verlegen zitten? En is het niet de taak van elke advocaat om zijn verantwoordelijkheid te nemen als het gaat om een “goede rechtsbedeling”? ‘Nee’, vindt Loorbach.


‘De advocatuur moet in zijn totaliteit zorgen voor een goede rechtsbedeling. Maar je mag niet van een individuele advocaat verwachten dat hij het gat overbrugt tussen de 10.000 euro die de zaak kost en de 4.000 euro die zijn cliënt ter beschikking heeft. Natuurlijk zou het elke advocaat sieren als hij af en toe iets onder de kostprijs zou doen. Ik denk dat velen dat ook doen, nog steeds. Waarom? Dat heeft te maken met beroepseer. Eer is een belangrijke prikkel voor mensen. Het heeft ook te maken met het belang van “immaterieel inkomen”, de vreugde die je kunt ervaren als iemand dankbaar is voor wat je hebt gedaan. Ik geef toe dat advocaten steeds minder romantisch worden, maar het komt toch nog wel voor. En er bestaat iets dat esprit de corps heet. Wij moeten als advocatuur wel de gaten willen opvangen die vallen. Onder het motto “vandaag help ik iemand, morgen een ander”. Ja, de grote kantoren zijn de afgelopen jaren erg zakelijk geworden en kijken kritisch naar de dingen die niets opleveren. Maar desondanks is wel sprake van een groter wordend gevoel voor het belang van maatschappelijke verantwoord ondernemen, van corporate pride. Het leveren van een bijdrage aan een goede rechtsbedeling hoort daar bij.’

Sociaal fonds voor good cause

Eer kan niet worden afgedwongen, vindt Loorbach. De Orde kan volgens hem hooguit een appel doen op de balie om onder het primaat van gezond ondernemerschap in voorkomende gevallen ook sociale verantwoordelijkheid te nemen en eens een zaak buiten de kostprijs te doen. Maar al te grote verwachtingen koestert hij niet. ‘Het is te idealistisch te veronderstellen dat mensen op een kantoor als dit nog zaken op het gebied van het familierecht zouden kunnen behandelen. Het is doodeng om zaken op het gebied van het sociaal verzekeringsrecht aan ons toe te vertrouwen. Dat kunnen we namelijk gewoon niet. Wij willen best iets bijdragen aan een pro bono praktijk, maar onze juristen hebben niet de nodige expertise om de kloof te dichten.’ Moet er dan maar een fonds komen waarin alle advocaten een deel van hun winstdeling storten om de minder draagkrachtigen met een “good cause” toch juridische bijstand te kunnen verlenen? Loorbach kan zich daar, zij het met moeite, iets bij voorstellen. Wel vindt hij het belangrijk dat in zo’n geval per zaak wordt bekeken waarom iemand zijn eigen rechtsbijstand niet kan betalen. En wie dat moet doen? ‘De Advocatenwet geeft niet veel ruimte aan de Orde om het initiatief te nemen tot de oprichting van zo’n fonds. Zoiets moet van het College van Afgevaardigden komen. Of het zou op het niveau van wetgeving moeten komen.’ <<<

‘Het zou elke advocaat sieren als hij af en toe iets onder de kostprijs zou doen.’

25


Het Juridisch Loket heeft de toegang tot het recht verbeterd

‘Wij staan open voor iedereen’ Met de komst van het Juridisch Loket in 2002 is de toegang tot het recht aanzienlijk verbeterd, stelt Henri Niezink, vestigingsmanager in Rotterdam. In 2007 had het Juridisch Loket landelijk ruim 600.000 publiekscontacten, en elk jaar groeit de vraag met zo’n dertig procent. ‘De latente vraag naar rechtshulp wordt nu beter beantwoord.’

‘Ik zie geen leemte in de rechtshulp’

26

‘De Rotterdamse vestiging van het Juridisch Loket beslaat een flink gebied, inclusief de ZuidHollandse eilanden’, legt Niezink uit. ‘Wij hebben hier zo’n 3500 tot 4000 contacten per maand, en dat aantal groeit. Met 425 advocaten hebben we een contract gesloten, landelijk zijn dat er 4000. En dat zijn niet alleen sociaal advocaten. Veel, met name jonge advocaten op commerciële kantoren doen dit werk er gewoon bij. We hebben daardoor voldoende aanbod van goede mensen, alleen al op het gebied van het arbeidsrecht zijn hier in Rotterdam 260 specialisten beschikbaar. Ook als er 7000 mensen per maand een beroep op ons zouden doen, kan ik hun vragen kwijt. Nee, ik zie geen leemte in de rechtshulp.’

Liever fysiek

Na alarmerende berichten in de juridische vakpers,

discussies en ingezonden brieven in de kranten, is het een opvallend geluid dat Niezink laat horen. Waar velen vrezen dat de bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand zullen leiden tot een uitstroom uit de sociale advocatuur en anderen constateren dat veel advocaten eenvoudig te duur zijn geworden om de toegang tot het recht voor iedereen te garanderen, signaleert Niezink dat de toegankelijkheid van het recht de afgelopen jaren alleen maar groter is geworden. ‘Ten tijde van de buro’s voor rechtshulp hadden we het gevoel dat we lang niet iedereen bereikten die voor juridische hulp in aanmerking kwam. Dat gevoel hebben we nu wel.’ Het is de bedoeling dat iedereen in Nederland binnen een uur een vestiging van het Juridisch Loket kan bereiken. Dat doel is niet overal gehaald, geeft Niezink toe. Wel zijn de loketten telefonisch goed bereikbaar, elke werkdag tot

20.00 uur. ‘En we behandelen rechtshulpverzoeken per mail. Het is opmerkelijk dat dit vaker verzoeken zijn van autochtone Nederlanders. Allochtonen maken veel liever fysiek contact aan de balie.’

Geen gedwongen winkelnering

De opzet van het Juridisch Loket is principieel anders dan die van de voormalige bureaus, legt Niezink uit. Ging het bij de Bureaus Rechtshulp nog om eerstelijns advies én juridische rechtsbijstand, het Juridisch Loket houdt zich uitsluitend met de eerste lijn bezig. Dat heeft het voordeel dat zaken in een veel vroeger stadium worden gefilterd. ‘Onze medewerkers schatten snel in om wat voor zaak het gaat, of iemand überhaupt wel een rechtsvraag heeft, of een heel ander probleem. Gaat het om een juridische vraag, dan kijken we eerst of we de kwestie zelf kunnen afdoen. Als er een advocaat aan te pas moet komen, kunnen wij via een computerprogramma uitzoeken wie daarvoor in aanmerking komt.’ Het programma koppelt de juridische specialisatie, de beschikbaarheid en de afstand tot de klant aan een bepaalde advocaat. Eerdere verwijzingen worden meegenomen. ‘Maar het gaat niet om gedwongen winkelnering’, zegt Niezink met klem. ‘Vroeger lag er een lijstje met tien advocatenkantoren bij het Bureau Rechtshulp waar alle klanten naartoe werden verwezen. Die kantoren werden overladen met zaken. Nu is er dankzij het verwijsarrangement een betere spreiding over de bij ons aangesloten advocaten.’ Van de gevreesde uitstroom uit de sociale advocatuur merkt Niezink vooralsnog niets. Hij merkt juist dat veel, met name jonge advocaten graag op zijn verwijslijst komen te staan. ‘De ene week schrijven ze zich in bij de balie, en de volgende week staan ze bij ons op de stoep. Wel stappen sommige advocaten na een paar jaar op, als hun eigen commerciële praktijk eenmaal goed draait en zij de bureaucratie van de Raden voor Rechtsbijstand zat zijn. Maar een kantoor met genoeg stagiaires kan de sociale rechtshulp er gewoon bij blijven doen.’


Is dat nou echt nodig?

Bij de selectie van een advocaat houden de medewerkers van het Juridisch Loket op dit moment geen rekening met de prijs. Niezink zou dat graag anders zien. Het uurtarief van een advocaat zou wat hem betreft een volwaardige wegingsfactor mogen zijn in het reeds bestaande verwijsarrangement. ‘Vooral als we verwijzen in betalende zaken.’ Het zou de marktwerking stimuleren en de klant uiteindelijk ten goede komen, denkt hij. ‘Mediators hanteren vaak een aantrekkelijker uurtarief dan advocaten. Het Juridisch Loket zal daar in de toekomst steeds meer naar verwijzen; in de eerste plaats als een alternatieve manier van geschillenbeslechting, maar ook omdat het kostenbesparend voor de klant is. Misschien dat advocaten dan ook wat scherper gaan concurreren op prijs.’ Geld speelt dus toch een rol bij de toegang tot het recht? ‘Natuurlijk’, zegt Niezink. Hij merkt het aan de klanten die hij krijgt. ‘Wij worden betaald uit de pot van de gefinancierde rechtsbijstand, en we richten ons in onze voorlichting op die doelgroep, maar we staan open voor iedereen. Er is geen inkomenstoets aan de voordeur. Ik merk dat ook mensen met een hoger inkomen in toenemende mate het Juridisch Loket bellen. Wij zijn namelijk gewoon gratis en veel advocaten gewoon erg duur. Het zou de advocatuur sieren om eens de vraag te stellen: “is het nou echt nodig?” Maar ja, het is wat de gek ervoor geeft. En een beetje schilder kost ook kapitalen.’ De mensen die in aanmerking komen voor gefinancierde rechtsbijstand hebben niet veel last van de hoge tarieven die inmiddels gangbaar zijn in de advocatuur. ‘Hoewel de eigen bijdragen ook behoorlijk kunnen oplopen, tot 700 euro. Dat is voor veel mensen veel geld.’ Kwetsbaarder is de groep die nét teveel verdient, of net teveel heeft gespaard. Voor deze groep zou de advocatuur een gereduceerd tarief moeten rekenen, vindt Niezink. ‘Uit onze cijfers blijkt dat vijftien procent van de zaken die wij doorverwijzen naar de advocatuur, daar nooit aankomt. We weten nog niet hoe dat komt, of welke zaken dat

‘Meer verwijzen naar mediators, ook omdat het kosten bespaart’

zijn; dat moet worden onderzocht. Maar het zou mij niet verbazen als het te maken heeft met de prijs. Iemand die van ons het advies krijgt een advocaat te zoeken, omdat sprake is van verplichte procesvertegenwoordiging, maakt toch een rekensom.’ Een rechtsbijstandsverzekering kan in deze gevallen uitkomst bieden. Niezink merkt dat steeds meer mensen er één hebben. ‘Ik betaal zelf zo’n 185 euro per jaar voor een rechtsbijstandverzekering, dat is nog geen uur van wat een commercieel advocaat kost.’ Toch zitten er ook nadelen aan, zeker met het oog op de toegang tot het recht. ‘Rechtsbijstandverzekeraars hanteren de wet van de grote getallen en dienen collectieve belangen. Dat gaat soms ten koste van de kwaliteit. Er is een grote werkload bij de verzekeraars. We krijgen regelmatig zaken terug.’ <<<

27


Prijsopdrijving en bureaucratie belemmeren toegang tot het recht, vindt Jan de Wit (SP)

‘Vroeger heette het honorarium. Geld voor een erebaan’ Dat het recht te duur is geworden, is te wijten aan de grote commerciële advocatenkantoren en aan de overheid, stelt Tweede Kamerlid Jan de Wit van de Socialistische Partij (SP). ‘Ik heb nog meegemaakt dat vrijwel elk kantoor pro deo zaken deed, dat was eigen aan de advocatuur. Nu heb je als rechtzoekende gewoon botte pech als je net boven de grens voor gefinancierde rechtshulp zit.’

‘We moeten geen eersteklas kantoren met tweederangs klanten krijgen’

28

Jarenlang draaide Jan de Wit in Heerlen een sociale advocatenpraktijk, vrijwel volledig op basis van toevoegingen. Ook toen al was de gefinancierde rechtsbijstand “geen ruimhartig systeem”, maar sindsdien is het volgens hem alleen maar slechter geworden. De overheid verhoogde wel de eigen bijdrage, maar niet de uurtarieven voor de rechtshulpverleners, zodat beiden er eigenlijk op achteruit gingen. Daardoor wordt de toegang tot het recht bedreigd, vindt De Wit. ‘De rechtszoekende staat wankel, zeker als hij een eigen bedrijf heeft of net te veel verdient’, oordeelt de politicus. ‘Mensen met een eigen bedrijf komen niet in aanmerking voor gefinancierde rechtshulp. Als ze willen procederen, bijvoorbeeld omdat ze vorderingen open hebben staan, moeten ze dat zelf bekostigen. Veel mensen aarzelen dat te doen, omdat ze de volle mep moeten betalen. Het recht is gewoon te duur geworden, omdat advocaten zelf de tarieven hebben opgestuwd.’

Afkoopsom van grote jongens

Het stoort De Wit zichtbaar dat advocaten niet langer bereid lijken een deel van hun praktijk te wijden aan de goede zaak. In zijn tijd deed vrijwel elk kantoor wel een paar zaken pro deo op het gebied van het sociaal zekerheidsrecht, het familierecht, of het huurrecht. ‘Dat waren advocaten aan hun stand verplicht’, zegt De Wit. ‘Nu vragen ze zich niet eens meer af of het verantwoord is de tarieven te rekenen die inmiddels gangbaar zijn. Ja, ze overwegen een fonds in het leven te roepen om

daaruit wat principiële zaken te bekostigen. Ik noem dat een afkoopsom van de grote jongens. Wat is er mis om een bepaalde sectie binnen je kantoor in te richten waar mensen met een huurschuld, met arbeidsrechtelijke problemen of een conflict met een uitkeringsinstantie naartoe kunnen? Daar moet je dan geen jongste bedienden neerzetten, maar gewoon advocaten die zijn opgeleid om naast hun specialistische werk een deel van dit soort zaken te doen.’ De Wit vindt dat elke advocaat “tot de bodem” moet willen gaan als het om onrecht gaat. ‘Die empathie is essentieel om het vak te kunnen beoefenen. Vroeger kregen advocaten geen winstdeling en spraken ze niet over billable hours. Het heette toen honorarium, dat is geld voor de erebaan die je hebt. De advocatuur is bedoeld om onrecht te bestrijden, en nergens anders voor.’ De Wit herinnert zich nog hoe hij zelf ooit over 46 gulden procedeerde in opdracht van een drukker die op principiële gronden weigerde een folder over wapens te drukken. Die drive herkent hij al lang niet meer in alle jonge advocaten. Hoewel er bevlogen juristen tussen zitten, zijn velen volgens de politicus toch vooral geïnteresseerd in het grote geld. Het is de taak van de Orde daar tegenwicht aan te bieden, vindt De Wit. ‘In de opleiding zou expliciet de vraag aan de orde moeten komen waarom mensen advocaat willen worden, waarom ze rechten hebben gestudeerd. Stel je je talent beschikbaar om bakken geld te verdienen of om een maatschappelijk belang te dienen? Ik vind dat daarover veel meer moet worden gepraat.’

Betrokkenheid leren

De Orde zou ook van bovenaf kunnen bepalen dat elk kantoor zijn sociale bijdrage levert. De Wit is daarvan geen groot voorstander. ‘Als mensen het gevoel hebben


dat ze moeten, werkt het niet’, zegt hij. ‘Dan krijg je eersteklas kantoren met tweederangs klanten en dat is niet goed. Ik zie meer heil in het opnieuw investeren in en creëren van betrokkenheid. Tot op zekere hoogte kun je die betrokkenheid leren, denk ik, hoewel je wel iets met de samenleving moet hebben. Maar we hebben het hier wel over grondwettelijke waarborgen hè? Iedereen heeft recht op toegang tot het recht. Daarom wil ik graag een appèl doen op alle advocaten die zulke hoge tarieven hanteren. Een appel tot matiging. Hun collega’s in de sociale sector trekken de consequenties van hun keuze voor het beroep. Ze leggen er allemaal op toe, maar ze laten ook zien dat het kan. Waarom zou dat niet voor de grote kantoren gelden?’

Praktijk opgeven

Niet alleen het geld, ook de bureaucratie belemmert de toegang tot het recht, vreest De Wit. ‘De argwaan jegens de advocatuur van de zijde van de Raden voor Rechts bijstand is altijd groot geweest, en dat is best begrijpelijk. Binnen een modulesysteem kun je schrijven wat je wilt. Het is terecht dat advocaten hun uren moeten verantwoorden. Maar het ingesleten wantrouwen demotiveert advocaten wel heel erg. Neem de Leidraad bewerkelijke zaken. Die gaat uit van één soort cliënt, maar gaat daarmee voorbij aan de werkelijkheid. Je kunt niet standaardiseren, er moet maatwerk mogelijk zijn. Als een advocaat niet meer de tijd mag nemen om een cliënt zo nodig drie keer hetzelfde uit te leggen, verschraalt het systeem.’ Tel daarbij de voorgestelde bezuinigingen op de gefinancierde rechtshulp en uitstroom dreigt, waarschuwt De Wit. ‘Uit een enquête van de SP in samenwerking met de Vereniging van Sociaal Advocaten Nederland (VSAN) is gebleken dat zestig procent van de sociaal advocaten overweegt zijn praktijk op te geven of minder te gaan doen aan gefinancierde rechtshulp als de voorgestelde bezuinigingen doorgaan. Dat is heel ernstig. De Orde moet daar echt wat aan doen.’

‘Zestig procent van de sociaal advocaten overweegt zijn praktijk op te geven als de voorgestelde bezuinigingen doorgaan’

Geen leemte in rechtshulp

Eén keer in zijn politieke loopbaan heeft hij er naast gezeten op het gebied van de sociale rechtshulp en de toegang tot het recht, geeft De Wit toe. Dat was in 2002, toen hij actie voerde tegen de komst van het Juridisch Loket. ‘Wij vreesden dat door de komst van het Juridisch Loket een nieuwe leemte in de rechtshulp zou ontstaan. Dat blijkt niet zo te zijn. De vraag naar rechtshulp is toegenomen en kennelijk weten mensen het loket te vinden.’ Wat hem wel zorgen baart, is het feit dat van alle zaken die het Juridisch Loket doorverwijst naar de advocatuur zo’n tien procent in het niets lijkt te verdwijnen. De Wit heeft op dit punt om een onderzoek gevraagd, dat de Staatssecretaris inmiddels heeft toegezegd. ‘Ik wil weten wie die mensen zijn en waarom ze wegvallen. Want als blijkt dat ze geen advocaat raadplegen omdat ze die te duur vinden, hebben we alsnog een probleem.’ <<<

29

30

Toezicht, klachten- e n g e s c h i l l e n re g e l i n g e n t u c h t re c h t | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

Toezicht klachtenen geschillenregeling

tuchtrecht > Wat is de taak van de Orde?

Wie de vakbekwaamheid met inbegrip van de morele professionaliteit van

advocaten wil bevorderen en bewaken, heeft een doeltreffend stelsel van toezicht en handhaving nodig. Het toezicht op de individuele advocaat ligt bij de lokale deken. Daar moet die verantwoordelijkheid ook blijven. Daartoe dienen de dekens voldoende te zijn geëquipeerd. De samenleving verwacht immers steeds meer. Er gaat geen dag voorbij of een journalist belt met de vraag wat er gedaan wordt aan…. (vul maar een actualiteit in waarbij een advocaat betrokken is). Wij hebben als advocatuur op dergelijke vragen naar behoren te antwoorden. Het huidige toezicht is overwegend reactief. Het reageert grotendeels op klachten. De Algemene Raad is van mening dat het toezicht pro actiever moet worden. Kantoren en individuele advocaten dienen klachten primair zelf te behandelen. Daardoor kan de meerderheid ervan worden opgelost. Een algemene klachtenen geschillenregeling zou verplicht moeten zijn voor een maatschappelijke Orde. Nu geldt slechts een niet bindende richtlijn. >>>

31

To e zicht, klachtenen geschillenregeling en tuchtrecht | Jaarversla g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

De huidige organen voor advocatentuchtrecht dienen een herkenbare positie te behouden

De deken of zijn staf kan vraagbaak voor de klagende burger zijn en hem naar de goede instantie verwijzen in het geval de deken het geschilpunt zelf niet kan oplossen. Het tuchtrecht is in ontwikkeling. Na de verschijning van het rapport van de werkgroep-Huls heeft de staatssecretaris van Justitie in december 2007 haar visie gegeven. De Algemene Raad zal zich in het debat over de modernisering van het tuchtrecht mengen. De Algemene Raad meent dat het tuchtrecht gereserveerd zou moeten zijn voor klachten die de beroepsethiek van de advocaat raken. De Raad vindt ook dat de huidige organen voor advocatentuchtrecht, de Raden van Discipline en het Hof van Discipline, een herkenbare positie dienen te behouden. Het kabinet lijkt de Raden en het Hof in de rechterlijke macht te willen integreren. De Algemene Raad is daarvan om principiële redenen geen voorstander. De bijzondere omstandigheid dat advocaten, anders dan alle andere beroepsgroepen die aan een wettelijk tuchtrecht zijn onderworpen, onder de ogen van de rechter optreden, maakt een aparte organisatie van het advocatentuchtrecht noodzakelijk. De indruk moet worden vermeden dat de rechterlijke macht oordeelt over de vraag hoe advocaten zich hebben te gedragen.

32


Elk kantoor zal een eenvoudige klachten regeling moeten invoeren. Elke ondernemer of beroeps organisatie in ons land heeft immers de plicht consumenten op een fatsoenlijke manier te bejegenen

> Stand van zaken

Wat het toezicht betreft, is sprake van een goede samenwerking tussen

de Algemene Raad en de dekens. Onverlet de eigen verantwoordelijkheid van de deken, wordt onderkend dat de effectiviteit van het toezicht wint bij onderlinge afspraken. Het bureau van de landelijke Orde assisteert de dekens via de Centrale Controle Verordeningen. Nieuw verkozen dekens krijgen sinds 2007 een speciaal voor hun werk ingerichte introductiecursus op het landelijk bureau. Vermeldenswaard is ook het voorstel tot een spoedprocedure die de deken de bevoegdheid geeft eerder de tuchtrechter in te schakelen op het moment dat een advocaat dreigt te ontsporen. Dit voorstel vloeit voort uit een motie van het (oud-)kamerlid Wolfsen van 3 juli 2007.

> Doelstellingen

De Algemene Raad stelt zich ten doel in goede en faciliterende samenwer-

king met de dekens het toezicht verder te verbeteren en te instrumenteren. Het is de vraag of het beproefde systeem van verordeningen met een jaarlijkse controle daarop niet wordt ingehaald door meer eigentijdse, intelligentere systemen van handhaving. Dergelijke systemen gaan enerzijds meer uit van vertrouwen in de individuele advocaten, maar zijn anderzijds beter uitgerust om werkelijke ontsporingen tijdig te ontdekken. Dat kan bijvoorbeeld met doeltreffender, baliebrede steekproef-audits (het zogeheten high trust stelsel). Een bijkomend voordeel van een dergelijk systeem is dat de anomalie verdwijnt tussen de verplichte audits voor advocaten die toevoegingen doen en het ontbreken van audits voor kantoren die dat niet doen. De Algemene Raad bereidt voorstellen en alternatieven voor. Elk kantoor zal een eenvoudige klachtenregeling moeten invoeren. Elke ondernemer of beroepsorganisatie in ons land heeft immers de plicht consumenten op een fatsoenlijke manier te bejegenen. Dat geldt zeker ook voor het vertrouwensberoep advocaat. Over veranderingen in het advocatentuchtrecht zal de Algemene Raad intensief overleg met het ministerie van Justitie en met de politiek onderhouden. Dit overleg zal moeten leiden tot goede nieuwe regelgeving in formele zin waar het om tuchtrecht gaat en regelgeving betreffende de klachten - en geschillenregeling. Met Fred Teeven (zie interview) is de Algemene Raad het eens dat het tuchtrecht voor de rechtzoekende transparanter moet worden. <<<

33


Deken Frans Knüppe (Arnhem) wil meer afstemming van het toezicht

‘Een geschillencommissie voelt anders dan een Raad van Discipline’ Frans Knüppe is nu tweeëneenhalf jaar deken van de Orde van advocaten in het arrondissement Arnhem. In die jaren heeft hij misschien ‘twee, drie keer’ het wapen van de ambtshalve maatregel getrokken om een advocaat zover te krijgen mee te werken aan een ambtshalve onderzoek en relevante stukken voor de beoordeling van een zaak op tafel te leggen. Liever probeert Knüppe via minder formele wegen het toezicht op de ruim achthonderd advocaten in zijn arrondissement uit te oefenen.

‘Een deken moet niet te snel een ambtshalve maatregel nemen’

34

‘Als ik, bijvoorbeeld via een klacht, iets hoor, ga ik eerst eens informeren bij de betreffende advocaat. Gewoon, praten. Misschien kom je er achter dat iets niet helemaal klopt. Dan zeg ik duidelijk: “dat kán toch niet”. Als het dan om iets redelijk onschuldigs gaat, is het wat mij betreft afgedaan. Een deken moet niet te snel een ambtshalve maatregel nemen. Wèl als het gaat om gesjoemel met derdengelden of om het meewerken aan onregelmatige transacties. Wèl als blijkt dat een derdenrekening is gebruikt voor andere doeleinden dan waarvoor zij is bedoeld. Maar zover komt het zelden. Als er iets serieus speelt, blijkt dat vaak al uit andere klachten, dan zijn er meerdere signalen. Echt gesjoemel komt zelden uit de lucht vallen. Als iemand jaren een deugdelijke advocatenpraktijk voert waarmee nooit iets aan de hand is geweest en hij gaat in één zaak in de fout met een derdenrekening, is de kans niet groot dat ik daar achter kom en er iets aan kan doen. Tenzij het mis gaat natuurlijk en er wordt geklaagd. Advocaten, bij wie echt structureel wat speelt, hebben we volgens mij redelijk op de korrel. En ik heb als deken ook voldoende middelen om die enkeling bij de les te houden.’

Voorlopige schorsing

Toezicht, zegt Knüppe, heeft zeker ook een preventieve werking. ‘Tuchtrechtelijke beslissingen worden goed gelezen, dat heeft effect.’ Een deugdelijke klachtenen geschillenregeling is ook een vorm van toezicht. ‘Ook al heeft de Orde daar inhoudelijk verder geen grip op, dat neemt niet weg dat het uit een oogpunt van een professionele dienstverlening wel verstandig is om je bij deze regeling aan te sluiten. Niet alleen voor de rechtzoekende die ergens met zijn klacht heen wil, maar ook voor ons. Het is goed als een geschillencommissie bepaalde, minder beladen zaken afdoet, waardoor die zaken buiten het tuchtrecht worden gehouden. Advocaten die voor een Raad van Discipline moeten verschijnen, nemen dat over het algemeen hoog op. Een geschillencommissie voelt toch anders.’

Tuchtrecht op de schop

Het tuchtrecht, zegt Knüppe, is formeel een middel om de kwaliteit van de advocatuur zo goed mogelijk te borgen. Het is niet primair bedoeld om de rechtzoekende genoegdoening te geven. De deken bepleit op dit punt een fundamentele discussie. ‘We moeten ons fundamenteel de vraag stellen of het tuchtrecht een geschikt middel is om ontevreden rechtzoekenden “recht” te doen, of dat het is bedoeld als normstellend middel voor de beroepsgroep zelf. In het eerste geval moet het tuchtrecht op de schop, want zoals het nu werkt, is het voor


veel rechtzoekenden een bezoeking. De procedure is in hun beleving ondoorzichtig, duurt lang, en de uiteindelijke uitspraak, bijvoorbeeld een berisping, is vaak lastig uit te leggen. Het zou al helpen als de procedure wordt uitgebreid met bijvoorbeeld de mogelijkheid een voorlopige voorziening te treffen zoals een voorlopige schorsing. Dat zou, bijvoorbeeld in zaken waarin het gaat om mogelijke financiële malversaties, sneller duidelijkheid kunnen geven. Het is goed dat er een wetswijziging in deze zin op stapel staat. Maar er zijn meer kwesties: neem zaken waarin het gaat om de vraag of een advocaat op grond van artikel 7 Advocatenwet wel vrij is om voor iemand op te treden in verband met mogelijke belangenverstrengeling. Ik heb daarover als deken de afgelopen jaren vaak met advocaten gepraat, en die zaken zijn niet altijd glashelder. Ik denk dat ook hier behoefte bestaat aan een voorlopige voorziening van een tuchtrechter. Dan ligt er snel een antwoord op tafel en kan een advocaat in een voorkomend geval ook meteen van de zaak worden gehaald. Hetzelfde geldt voor de afgifte van dossiers aan een andere advocaat die een zaak overneemt. In de huidige situatie kan het wel acht maanden duren eer er een tuchtrechtelijke maatregel op tafel ligt. Door een voorlopige voorziening te creëren, kan je sneller tot actie overgaan. Zoals het er nu naar uit ziet, blijven dit soort voorlopige voorzieningen buiten de komende wetswijziging. Dat vind ik een gemiste kans.’

Advocatentuchtrecht is specifiek

Knüppe betreurt dat het kabinet voornemens is het Hof van Discipline te integreren in een “gewoon” rechtelijk college. ‘Rechtsstatelijk is dat geen goed idee. Het is niet verstandig als rechters die advocaten tegenkomen in het reguliere rechtsbedrijf ook moeten gaan oordelen over hun handelen. Bovendien biedt het bestaande Hof veel kwaliteit. Ik ben bang dat integratie in een algemeen tuchtrechtelijke kamer van een gewoon college een verarming zal betekenen. Advocatentuchtrecht is nou eenmaal zeer specifiek.’ Tot slot betwijfelt Knüppe of het toezicht op de individuele advocaten wel enkel de verantwoordelijkheid is van de lokale dekens, zoals in het jaarverslag wordt gesteld. Hij pleit ook op dit punt voor een stevige discussie. ‘Formeel ligt het toezicht bij de lokale deken, maar de regelgeving wordt vastgesteld op landelijk niveau. Dat betekent wat mij betreft dat ook de landelijke organisatie zich het toezicht moet aantrekken. De landelijke Orde zou bijvoorbeeld het initiatief kunnen nemen om

‘De landelijke Orde mag meer pro-actief optreden, ook als het om toezicht gaat’

de manier waarop de lokale dekens invulling geven aan hun toezichthoudende taak, meer af te stemmen. Neem een verdergaande inhoudelijke controle op de Boekhoudverordening. Ik kan bijvoorbeeld in mijn arrondissement kiezen voor een extra steekproefsgewijze aanpak, maar als andere dekens dat niet of anders doen, vind ik dat wel gek. Ik hoor graag van de landelijke Orde wat zij van dit soort zaken vindt. Net zoals ik benieuwd ben wat de landelijke Orde vindt van de herziening van de juridische gebiedsindeling die er aan schijnt te komen. Wat mij betreft mag “Den Haag” meer pro-actief en initiërend optreden, ook waar het om toezicht gaat. Zonder dat dat ten koste gaat van de lokale bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Een systeem van zelfregulering is alleen houdbaar als de professionals het ook echt zelf dragen, en daarvoor heb je een herkenbare deken nodig op lokale schaal. Als de deken spreekt, is dat niet zonder betekenis, advocaten in een arrondissement voelen zich op de eerste plaats aangesproken door hún Orde en hún deken. Dat laat onverlet dat de landelijke Orde voor meer coördinatie en afstemming kan zorgen. En voor discussie.’ <<<

35


Interne regels advocatuur soms in strijd met mededinging

Toezichthouder NMa tevreden over marktwerking binnen advocatuur Toezicht helpt, stelt Pieter Kalbfleisch, voorzitter van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit NMa en oud-advocaat. ‘Als je weet dat je in de gaten wordt gehouden, denk je een keer extra na. Dat is heel nuttig.’ Zijn werkkamer kijkt uit over de breedte van Den Haag. Achter het Malieveld is de Rode Olifant zichtbaar, het markante bakstenen gebouw waarin advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek jarenlang kantoor hield. Maar De Brauw vertrekt uit de Hofstad om zich, net als alle andere grote advocatenkantoren, te nestelen in de flanken van de A10. In 2009 is het zover.

De markt doet haar werk

‘Het dienen van een publiek belang kan marktwerking beperken’

36

Dat de grootadvocatuur gezellig bij elkaar klit aan de Zuidas van Amsterdam, zal Kalbfleisch een zorg zijn. Zolang de vrije beroepen geen kartel vormen en flink de concurrentie met elkaar aangaan, is het wat hem betreft goed. En concurreren, dat kunnen advocaten wel, verzekert de voorzitter van de Raad van Bestuur van de mededingingsautoriteit, zelf oud-advocaat. ‘De advocatuur is een bloeiende beroepsgroep, waarin marktwerking geldt. De dienstverlening staat op hoog niveau, er zijn veel specialisaties en de advocatuur is bereikbaar voor veel mensen. Duur? Misschien, maar de markt doet haar werk. Er zijn blijkbaar cliënten die de tarieven willen en kunnen betalen.’ ‘De politiek heeft de keus voor verplichte procesvertegenwoordiging gemaakt’, gaat Kalbfleisch verder. ‘Daar kunnen wij als toezichthouder niets aan doen. De advocatuur is een moeilijk vak, advocaten dragen grote verantwoordelijkheid voor de rechtspleging in haar geheel. Tot een dergelijk vak kun je niet zomaar toetreden. Maar als je

eenmaal bent toegetreden, is er voldoende ruimte voor concurrentie.’

Boetes uitdelen

De NMa beoogt belemmeringen weg te nemen, opdat de markt haar werk kan doen, legt Kalbfleisch uit. Dat impliceert onder andere dat nieuwe aanbieders moeten kunnen toetreden tot de markt, dat geen sprake mag zijn van prijsafspraken, geen kartels mogen worden gevormd, geen machtposities mogen worden misbruikt. En dat alles om ervoor te zorgen dat de consument er voordeel van heeft. ‘Zo werkt het ook echt’, verzekert Kalbfleisch. ‘Toezicht helpt. We vinden kartels, we sporen misbruik van machtsposities op, we delen boetes uit of treffen regelingen met partijen die inbreuk hebben gemaakt op de mededingingsregels. Dat heeft effect. De NMa toetst veel fusies op eventuele strijd met de regels, en we zien met name op dat gebied dat bedrijven en organisaties al van te voren rekening houden met ons. Het anticipatie-effect heet dat. Als je weet dat je in de gaten wordt gehouden, denk je een keer extra na, en dat is heel nuttig. We houden sectoren als de energiemarkt nauwlettend in de gaten, opdat er geen misbruik wordt gemaakt van de relatieve monopoliepositie van aanbieders. En al die inspanningen leveren gewoon geld op. Onze inspanningen hebben de burger vorig jaar zo’n 615 miljoen euro opgeleverd. Wij leveren zo een efficiënte bijdrage aan de consumentenwelvaart.’

Meer recht voor minder geld

Tot zover het succesverhaal. Maar hoe zit dat nou met het wegnemen van belemmeringen die de toegang tot de markt blokkeren? De toegang tot de advocatuur


– en tot andere vrije beroepen, zoals het notariaat, de architectuur en de accountancy – lijkt nog steeds geplaveid met belemmeringen. Neem alleen al de strenge

opleidingseisen, die bijvoorbeeld tot gevolg hebben dat HBO-juristen (nog) geen toga mogen dragen. Terwijl juist deze juristen misschien wel heel concurrerende activiteiten zouden kunnen ontplooien die zouden bijdragen aan wat Kalbfleisch zo mooi de consumentenwelvaart noemt. Tot meer recht voor minder geld. Maar zo werkt het niet, legt Kalbfleisch uit. ‘De advocaat dient een publieke taak. Om die taak optimaal te kunnen uitoefenen, heeft de wetgever kwaliteitseisen gesteld. Ook heeft de beroepsgroep zelf allerlei andere beroeps- en gedragsregels opgesteld. Die regels mogen niet in strijd zijn met de Mededingingswet. Ze zijn alleen toegestaan als zij noodzakelijk zijn om de specifieke kernwaarden van het beroep in leven te houden, om er dus voor te zorgen dat het publieke belang zo optimaal mogelijk wordt gediend.’

Kostprijsdekkend

Dat het de beroepsgroep zelf is die toezicht houdt op de naleving van al die regels, hoeft geen probleem te zijn, zegt Kalbfleisch. Zelfregulering is een beproefd middel om mensen in het gareel en de kwaliteit hoog te houden. De door de beroepsgroep opgestelde regels mogen echter niet verder gaan dan strikt noodzakelijk is om de kwaliteit te borgen. Om te onderzoeken of dat al dan niet het geval is, inventariseerde de NMa in 2006 de regels van de Nederlandse Orde van Advocaten die mogelijk effect op de mededinging hebben. Uit het onderzoeksrapport van de NMa blijkt dat dergelijke regels inderdaad bestaan, met name op het gebied van samenwerking, reclame, vestiging en prijsvorming. Neem bijvoorbeeld het uurtarief. In het Vademecum Advocatuur staat dat “het gehanteerde uurtarief per saldo de kostprijs moet dekken. De kostprijs zal bovendien minimaal verhoogd moeten worden met 10% ondernemersloon en 10% vergoeding voor het geïnvesteerde vermogen.” In haar inventarisatie overweegt de NMA dat er ook andere

manieren zijn om prijzen vast te stellen. En dat een advocaat ook best kan besluiten bepaalde diensten al dan niet tijdelijk onder de kostprijs aan te bieden. Of neem de Samenwerkingsverordening 1993. De NMa betwijfelt of met het verbod op samenwerking met beroepsbeoefenaren die niet in hoofdzaak actief zijn in de rechtspraktijk (artikel 3) of met niet-academici (artikel 6) de noodzakelijke vernieuwing niet wordt tegengegaan. In het rapport staat daarover: “Duidelijk is dat de vrije en onafhankelijke praktijkuitoefening vergt dat de advocaat niet met iedere beroepsbeoefenaar zeggenschap over alle onderdelen van de praktijkuitoefening kan delen. De vraag is echter of de huidige regeling gewenste ontwikkelingen in de markt (…) voldoende ruimte kan geven.”

Vakbekwaamheid zonder dwang

De inventarisatie heeft hier en daar al geleid tot aanpassing van de regelgeving. De intrekking van de publiciteitsverordening is daarvan een sprekend voorbeeld. Advocaten mogen vanaf 1 april 2007 zichzelf rustig publiekelijk met een ander vergelijken, en ook hun successen etaleren. Kalbfleisch juicht het toe dat de beroepsgroep zelf tot dit soort maatregelen overgaat. ‘Het is niet aan ons te bepalen wat vakbekwaamheid inhoudt, wat onafhankelijkheid betekent’, zegt hij. ‘De NMa moet laten zien waar mogelijk de regelgeving knelt met de uitgangspunten van de Mededingingswet. We willen, waar mogelijk, de dialoog aangaan met de beroepsorganisaties van de vrije beroepen en hen zo tot bezinning bewegen. Het is natuurlijk effectiever als de beroepsgroep zelf zorgt dat regels compliant zijn aan de Mededingingswet, dan dat de NMa moet gaan ingrijpen als toezichthouder. Concurrentie moet gewaarborgd blijven, ook binnen de advocatuur.’ ‘Het gaat om vertrouwen’, besluit de voorzitter. ‘En dat vertrouwen komt te voet, en gaat te paard. Vertrouwen krijgt pas gestalte als je weet dat anderen overeenkomstig de wet en de bedoelingen van de wet handelen.’ <<<

37


CDA-Kamerlid Van Vroonhoven over tuchtrechtspraak en beroepseer

Toezicht in eigen kring Vertrouwd met het beginsel van de soevereiniteit in eigen kring – een van de pijlers waarop de christen democratie nog steeds rust – is Tweede Kamerlid Nicolien van Vroonhoven van het CDA een groot voorstander van zelfregulering. ‘Advocaten moeten niet naar de rechter.’

‘Teveel toezicht slaat beroepseer dood’

38

Dat de juridische beroepsgroepen hun toezicht in eigen hand willen hebben, begrijpt Nicolien van Vroonhoven goed. En de advocatuur heeft het toezicht “goed geregeld”. Toch zal er iets veranderen in de komende tijd, denkt het Kamerlid, dat naast onder andere cultuur, burgerlijk recht, het rechtsbestel, en de advocatuur in haar portefeuille heeft. ‘De politiek is bang voor vermenging van de onder- en de bovenwereld’, schetst ze de realiteit van het moment. ‘Iedereen weet dat advocaten, notarissen en accountants schakels kunnen zijn in witwasprocessen. Daar kunnen we als politiek niet omheen. Bovendien is het voor de consument lastig om te weten waar hij zijn recht kan halen, omdat de diverse juridische beroepen dat allemaal op een andere manier hebben geregeld. Daarover rapporteerde de Commissie-Huls in 2006. De toenmalige minister van Justitie, Donner, vond dat het toezicht binnen de advocatuur – met de rol van de dekens, de Raden van Toezicht, de Raden en het Hof van Discipline – goed was geregeld, maar de huidige staatssecretaris Albayrak gaf eerder aan dat ze toch meer sturing van boven wil. Wat betreft de accountants kan ik me daarbij wel wat voorstellen. Zij hebben een publiekrechtelijke taak en een civielrechtelijke taak, en het is goed dat duidelijk wordt hoe het toezicht op met name die publiekrechtelijke taak is geregeld. Maar een advocaat moet zich niet ten overstaande van een tuchtrechter moeten verantwoorden. Dat tast de onafhankelijkheid teveel aan.’

Zelfregulering en betrokkenheid

Van Vroonhoven doelt op het voorstel om de tuchtrechtspraak van professionals, met uitzondering van de artsen, in de reguliere rechtspraak te integreren. Van de zijde van de advocatuur is veel kritiek op dat plan. De aard en de historie van het ambt zouden zich niet lenen voor beoordeling door een gewone rechter die immers dagelijks werkt met advocaten. ‘Het CDA heeft zich altijd tegen het idee van de een vormige tuchtrechtspraak verzet’, zegt Van Vroonhoven. ‘Wij vinden dat het zelfreguleringssysteem op zich goed werkt. Bovendien staat het mensen altijd vrij de gewone civiele procedure te voeren. Dat is als het ware de achterwacht van het toezicht.’ Inmiddels lijkt de hele Kamer ervan overtuigd dat voor advocaten een aparte vorm van tuchtrechtspraak moet bestaan, los van de andere juridische dienstverleners. ‘Ik ben niet ongevoelig voor het argument dat de burger moet weten waar hij aan toe is’, zegt Van Vroonhoven, ‘ maar aan de scheiding van machten wordt wat mij betreft niet getornd. Een advocaat moet onafhankelijk en partijdig de zaak van zijn cliënt kunnen voorleggen aan een onafhankelijke en onbevooroordeelde rechter. Het is praktisch en principieel onjuist als diezelfde rechter over het functioneren van de advocaat oordeelt. Dat raakt aan de onafhankelijkheid van het rechtsbedrijf zelf. Aan de andere kant is het vervelend als de burger voor verschillende situaties bij verschillende instanties moet aankloppen. De bestaande differentiatie in toezichthouders holt het interne systeem wel uit. Dat is waarop we de komende tijd zullen letten, en waarover we met de staatssecretaris in gesprek zullen gaan. De zelfregulering van een beroepsgroep staat of valt verder bij de manier waarop het intern wordt


gedragen. Zelfregulering vergt, meer dan andere vormen van toezicht, een extra inspanning, en dat vraagt om een betrokken houding van mensen zelf.’ Concreet betekent die volgens Van Vroonhoven dat de beroepsgroep zelf kritisch moet letten op mogelijke verbeteringen binnen het bestaande kader. ‘Dat betekent bijvoorbeeld dat er moet worden gewerkt aan de eenheid van uitspraken. Bovendien kunnen wat mij betreft de sanctiemogelijkheden worden uitgebreid, bijvoorbeeld door publicatie van uitspraken op internet of schorsing.’

Beroepseer of bakmeel

‘Een laatste argument tegen een fundamentele stelselwijziging van het toezicht binnen de advocatuur is de evolutie van het toezicht zelf’, besluit Van Vroonhoven. Haar collega Frans de Nerée tot Babberich citerend, zegt ze dat toezicht geen “zelfrijzend bakmeel” moet worden. ‘De manier waarop het toezicht bij bijvoorbeeld de Autoriteit Financiële Markten is geregeld, is bijna niet meer werkbaar’, vindt het Kamerlid. ‘Een gezond systeem van checks and balances is prima, maar toezicht moet het gewone functioneren niet verlammen. De wereld is veel te gecompliceerd om alles aan het toezicht op te hangen. Liever zet ik in op een begrip als beroepseer. Door teveel toezicht op te tuigen, sla je dat dood, kijk maar naar de verpleegsters of de leraren. We moeten er weer van uitgaan dat professionals gewoon goed gekwalificeerd zijn, en zelf hun standaarden hoog houden. En laten we wel wezen; in de beeldvorming liggen advocaten weliswaar onder vuur, maar uit bijvoorbeeld de Trendrapportage advocatuur van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum blijkt dat mensen best positief zijn. Ze vinden de advocatuur alleen duur. Goed, het aantal tuchtzaken is gestegen, maar dat kan je ook verklaren uit de groei van de balie, en de verdergaande juridisering van de samenleving. Als je eerlijk kijkt, hebben we gewoon een prima beroepsgroep.’ <<<

‘Systeem van zelfregulering werkt goed’

39

40

B e s t u u r e n c o m m u n i c a t i e | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

Bestuur en

communicatie > Wat is de taak van de Orde?

De Algemene Raad wil het bestuur en de controle daarop door het College

van Afgevaardigden verder verbeteren. Dit democratische stelsel werkt, maar praktische werkwijzen vallen te verbeteren. Los van wat de nieuwe Advocatenwet ons in dit opzicht zal brengen, zou er overeenstemming moeten zijn over de openbaarheid van collegevergaderingen. Openbaarheid is onlosmakelijk verbonden met democratie en daarom zou het adagium “openbaar, tenzij” moeten gelden. Een lijst met namen en gegevens van de afgevaardigden is als bijlage opgenomen. De Algemene Raad zal zijn informatieverschaffing aan het College verbeteren. >>>

41

B e s tuur en communicatie | Jaarverslag Nederlandse Orde van Advo c a t e n 2 0 0 7

De Algemene Raad wil het contact met de dekens intensiveren en professionaliseren. Voor de eisen die aan goed toezicht worden gesteld, is hechte samenwerking nodig. De Algemene Raad is van oudsher een collegiaal bestuur, maar de tot 2007 bestaande scherpe portefeuilleverdeling vormde een belemmering. De portefeuil les van de Raad zijn nu teruggebracht. Financiën en gefinancierde rechtshulp zijn nog traditioneel verdeeld, maar voor het overige wordt vooral in projectvorm gewerkt. Dit maakt de inzet van leden van de Algemene Raad flexibeler. Het bureau van de Orde zal zijn helpdeskfuncties van dekens en Raden van Toezicht intensiveren. Communicatie met zowel de balie als met de samenleving, de pers en de politiek is een voortdurende uitdaging. Verbeteringen zijn wenselijk. De Orde moet meer in het maatschappelijke debat over de waarden van de rechtsstaat worden gehoord.

> Stand van zaken

De Algemene Raad heeft in 2007 de verhouding met het College van Afge

vaardigden verbeterd en geïntensiveerd. Het College zelf heeft in een eigen commissie aanbevelingen gedaan, onder meer over de mogelijkheid van een snelle consultatie als de volgende collegevergadering niet kan worden afgewacht. Voor de Algemene Raad is het College meer dan ooit het rechtstreeks gekozen demo-

42

B e s t u u r e n c o m m u n i c a t i e | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

cratisch forum waaraan hij verantwoording aflegt en waarmee hij in samenspraak tot nieuw beleid komt. De Raad is verheugd dat zijn beleidsplan behorend bij de begroting 2008 constructief met het College is besproken en is aanvaard. De Algemene Raad heeft besloten op het bureau van de Orde een ervaren communicatiemanager aan te stellen. Deze functionaris zal over de hele breedte van de communicatie adviseren, zoals over de publieke woordvoering en manifestatie door de deken, over de websites, het jaarverslag, het jaarcongres en alle andere uitingen van de Orde.

> Doelstellingen

De Algemene Raad beschouwt het verbeteren van het bestuur en het pro-

fessionaliseren van de communicatie als een opdracht. Hij wil daar in de komende jaren duidelijker vorm aan geven. De manier waarop de Raad de contacten met bijvoorbeeld de Raden van Toezicht en met grote, kleine, en middelgrote kantoren onderhoudt, wordt vernieuwd. Wat het overleg met de grote kantoren betreft, denkt de Algemene Raad aan individuele gesprekken in klein verband met de besturen van die kantoren. Na de aanstelling van de communicatiemanager zal de Algemene Raad met een plan van aanpak op het gebied van de communicatie komen. Dit alles is in 2008 voorzien. <<<

43

Bijlagen

44

B i j l a g e n | J a a r v e r s l a g N e d e r l a n d s e O rd e v a n A d v o c a t e n 2 0 0 7

Overzicht overige onderwerpen Hoewel de hierboven genoemde onderwerpen in het beleidsplan 2008 als speerpunten zijn benoemd en om die reden in dit jaarverslag extra aandacht krijgen, zijn er diverse andere onderwerpen waaraan in 2007 aandacht is besteed. Hieronder volgt een samenvatting van die onderwerpen op hoofdlijnen. In de overige bijlagen is nog wat uitgebreider ingegaan op enkele andere activiteiten van de Orde.

Stand onderzoek advocatuur tijdens de Tweede Wereldoorlog

Onder auspiciën van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) en in opdracht en voor rekening van de Orde heeft de heer Joggli Meihuizen de studie naar de advocatuur tijdens de

De parlementaire discussie over het rapport van de Commissie-Van Wijmen

Advocaat bij politieverhoor

De Vaste Commissie voor Justitie van de

Tweede Wereldoorlog ter hand genomen. Het boek zal naar verwachting in 2010 of

Het experiment om de raadsman bij

eerste helft 2011 verschijnen. Het onder-

verdenking van een levensdelict bij het

zoek ligt op schema. Eerste verkenningen

politieverhoor toe te laten had op 1 januari

van Meihuizen hebben wel aan het licht

Tweede Kamer heeft in een algemeen over-

2008 in twee arrondissementen moeten

gebracht dat veel archieven van plaatselij-

leg op 31 mei 2007 in beginsel de discussie

starten. De voorbereidingen duren echter,

ke Ordes of zijn verdwenen of niet op orde

over de kabinetsreactie van 13 oktober

vooral aan de zijde van de politie, langer

zijn. Oral history is na meer dan zestig jaar

2006 op het rapport beëindigd. In begin-

dan gepland.

vrijwel niet meer voorhanden.

Interventies

Interceptie

heeft plaatsgehad. Vervolgens is een motie

vooral door brieven te sturen, te interve-

advocaten” - dat zijn advocaten die wor-

aanvaard die het kabinet vraagt voorwaar-

niëren bij balies en regeringen van landen

den gebeld door een getapte cliënt - is nu

den te verbinden aan een no win no fee

(of hun vertegenwoordiger in Nederland)

al enkele jaren oud. Van beweging lijkt

experiment in verband met de noodzake-

waar verdedigingsrechten vertrapt of

geen sprake. Noch de minister van Justitie

lijke onafhankelijkheid van de advocaat.

bedreigd worden of waar in het algemeen

noch het College van procureurs-generaal

Voor het overige zijn de conclusies van het

de mensenrechten worden geschonden.

is bereid het probleem op te lossen door

kabinet overgenomen. Het woord is nu

Dat is in 2007 onder andere gebeurd met

een systeem van nummerherkenning.

aan de wetgever. De verwachting is dat in

betrekking tot de situatie in de Filippijnen,

Het College van procureurs-generaal heeft

het voorjaar van 2008 het wetsvoorstel tot

Congo en Pakistan. Ook de Verenigde

zeker oog voor de bescherming van het

wijziging van de Advocatenwet voor con-

Staten zijn samen met een groot aantal

beroepsgeheim. Na de uitspraak in de Hells

sultatie het land ingaat.

buitenlandse balies bekritiseerd in verband

Angels zaak eind 2007 heeft het College

met de ontoelaatbare vrijheidsbeneming

van PG’s aan leden van het OM en aan

in Guantanamo Bay.

opsporingsambtenaren opnieuw laten >>>

sel, omdat over het principe no win no fee, zoals door Van Wijmen voorgesteld, een voortgezet algemeen overleg op 27 juni

De Algemene Raad pleegt zoveel mogelijk,

Het dossier “tappen van niet-verdachte

45

B i j l a gen | Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2007

Naar verwachting treedt het wetsvoorstel Afschaffing procuraat en invoering elektronisch berichten verkeer op 1 september 2008 in werking

weten hoe belangrijk het beroepsgeheim is. Toch is de Algemene Raad allerminst gerust op grond van signalen die hij van de strafrechtadvocatuur over de tappraktijk verneemt. Naar aanleiding van de niet-ontvankelijkheid van het OM in de genoemde zaak tegen de Hells Angels, heeft de Algemene Raad nogmaals de mogelijke technische oplossing aan het College van PG’s voorgesteld.

Diversiteit

In 2007 heeft de Algemene Raad de Commissie Diversiteit opgericht onder voorzitterschap van oud-Deken Els Unger. De balie is gediend met talent uit alle geledingen van de samenleving.

Verordening op de publiciteit ingetrokken

Op voorstel van de Algemene Raad heeft het College van Afgevaardigden de verordening op de publiciteit met ingang van 1 april 2007 ingetrokken. Het reclame verbod is verouderd en eventuele uitwassen zijn civielrechtelijk te bestrijden.

Afschaffing procuraat, Bar/Lat

Naar verwachting treedt het wetsvoorstel Afschaffing procuraat en invoering elektronisch berichtenverkeer op 1 september 2008 in werking. De afschaffing van het verplichte procuraat zal voor veel advocaten grote gevolgen hebben. De Algemene Raad werkt samen met de Raad voor de rechtspraak om dit project tot een goed einde te brengen. De procesreglementen

46


worden aangepast en er komt een nieuwe

is mededingingsproof en in het uitzonde-

ten in dienstbetrekking (in-house counsel,

versie van het roljournaal waarin de B-for-

ringsgeval waarin dat niet zo is, wordt die

zie verder in de bijlage bezwaar en beroep).

mulieren digitaal kunnen worden aange-

inbreuk gerechtvaardigd door het publieke

Zowel de CCBE als de Orde gaat tegen de

leverd. De Orde heeft hierover een aparte

belang. Vergelijk de uitspraak in het inter-

uitspraak in hoger beroep.

informatieve pagina op haar openbare site

view met Pieter Kalbfleisch.

www.advocatenorde.nl ingericht.

Civiele cassatiebalie

CCBE

Positiever was de uitkomst in de zaak waarin prejudiciële vragen waren gesteld

In 2007 is door de eenendertig leden van

over de implementatie van de tweede wit-

In 2007 zijn de Hoge Raad en de Algemene

de Council of Bars and Law Societies of

wasrichtlijn in België. Het Hof van Justitie

Raad tot een gemeenschappelijk voor-

Europe (CCBE) overeenstemming bereikt

oordeelde weliswaar dat artikel 6 EVRM

stel gekomen over de inrichting van een

over de grondbeginselen van het tucht-

niet was geschonden, maar wijdde wel een

gekwalificeerde civiele cassatieadvocatuur.

rechtelijke proces, en de richtlijnen voor

aantal overwegingen aan de omvang van

De wet dient daartoe de basis te verschaf-

de elektronische ID-kaart voor Europese

de meldingsplicht voor de advocaat in het

fen. Vervolgens kunnen bij verordening

advocaten. Ook zijn acht kernwaarden voor

arrest van 26 juni 2007. Inmiddels heeft

nadere voorwaarden worden geformuleerd

de advocatuur vastgesteld en is een aanbe-

het Belgische constitutionele Hof uitspraak

waaronder men tot die balie kan toetre-

veling aangenomen over hoe de opleiding

gedaan op 23 januari 2008. Deze uitspraak

den. Het voorstel is in het College van

van een advocaat-stagiaire er in elke lid-

is zeer positief voor de advocatuur. Het

Afgevaardigden besproken. Het College

staat zou moeten uitzien.

Hof heeft de Belgische wet niet onverbin-

had er begrip voor dat de opheffing van

De CCBE maakt zich zorgen over de situ-

dend verklaard, maar geoordeeld dat het

het “Haagse monopolie” gepaard moet

atie in Polen, omdat in Polen diverse

beroepsgeheim van de advocaat voorrang

gaan met het stellen van kwaliteitseisen,

wetsvoorstellen zijn opgesteld waardoor

heeft boven de meldingsplicht van de anti-

opdat de Hoge Raad niet onnodig wordt

de onafhankelijkheid van zowel de advoca-

witwaswetgeving, zolang de advocaat zijn

belast met gebrekkige cassatieberoepen.

tuur als de rechterlijke macht onder druk

kernactiviteiten uitvoert.

Het voorstel zal verder met het Ministerie

zou kunnen worden gezet. Tevens is een

van Justitie worden besproken.

rapport opgesteld op basis van een geza-

Tot slot is de CCBE in 2007 begonnen met

menlijke missie van de CCBE en de Human

het ontwikkelen van activiteiten om de

Rights Institutie van de International

Rule of Law in Europa onder de aandacht

De NMa heeft haar eindrapportage over de

Bar Association in Polen. Inmiddels is de

te brengen. Het is de bedoeling dat dit zal

regelgeving van de Orde in verhouding tot

samenstelling van de regering in Polen

leiden tot de oprichting van een instituut

de mededingingsregels aangehouden han-

gewijzigd. Onduidelijk is nog of dit invloed

dat op basis van subsidies projecten initi-

gende de parlementaire bespreking van

zal hebben op de genoemde wetsvoorstel-

eert om opkomende democratieën aan de

de kabinetsreactie op het rapport van de

len.

grens met de Europese Unie te helpen bij

NMa

Commissie-Van Wijmen (vooral in verband

de opbouw van de rechtsstaat. De focus zal

met het principe van no win no fee). De

Net als de Orde heeft ook de CCBE zich

rapportage wordt nu in de loop van 2008

gevoegd in de Akzo-Nobel zaak, die teleur-

verwacht. De Algemene Raad ziet die met

stellend eindigde wat betreft de reikwijdte

vertrouwen tegemoet. Onze regelgeving

van de geheimhoudingsplicht van advoca-

daarbij op de advocatuur liggen. <<<

47


Helpdesk & Service >

In 2007 werden op het gebied van communicatie en voorlichting verschillende initiatieven ontplooid. Zo verscheen

>

In het kader van de voorlichting aan scholieren

het boekje “Wie is wie” bij de Nederlandse Orde van Advocaten en

en studenten verscheen een

de lustrumbundel “De Advocatenstandaard”.

nieuwe druk van de scholierenkrant. De Orde was aanwezig op verschillende beurzen, zoals de Studiebeurs, het Nationaal Juristencongres en de Nobiles Carrièredagen. Het landelijk bureau van de Orde ontving enkele malen groepen studenten. Verder werd een aantal congressen en bijeenkomsten georganiseerd. Noemenswaardig zijn de bijeenkomsten over de prijs van de advocaat, de advocatuur en de Rule of Law en het proces in het advocatentuchtrecht.

De lustrumbundel “De Advocaten

Het jaarcongres stond in 2007 in het teken

standaard” werd aangeboden aan

van het 55-jarig bestaan van de Orde.

staatssecretaris Albayrak van Justitie

Ruim 1.100 advocaten bezochten het

op 18 december 2007

congres. De nadruk lag op presentaties van

>

de specialisatieverenigingen. De informatievoorziening aan de eigen beroepsgroep en het publiek wordt steeds verder gedigitaliseerd. Vragen worden

vaker per mail gesteld en beantwoord. Door de goede informatievoorziening op de site kan gerichter worden doorverwezen. Op de site staan ook steeds de laatste wijzigingen op het gebied van

>

Tot slot zijn de door de Orde uitgegeven brochures aangepast. De nieuwsbrief Orde van de Dag

regelgeving en personen.

is het eind 2007 wegens geringe belangstelling gestopt met de

Het aantal advocaten met een BalieNetcertificaat, dat toegang

publicatie van de knipselkrant.

geeft tot het besloten ledengedeelte op de site, groeit sterk, van ongeveer 7500 tot ongeveer 9500. De toekomstige afschaffing van het procuraat in september 2008 draagt daaraan flink bij. Het roljournaal van de rechtbanken is straks namelijk alleen toegankelijk voor advocaten met een BalieNetcertificaat. Er is een begin gemaakt met het toekennen van kantoorcertificaten.

48


in totaal 394 klachten behandeld. 120

Geschillenregeling Advocatuur toegezegd

uitspraken werden verzonden. De uit-

de regeling door middel van gerichte

spraken zijn doorgestuurd naar de dekens

voorlichting onder de aandacht van de

van het betreffende arrondissement.

advocaten te brengen. Ten behoeve van

Samenvattingen van belangwekkende

implementatie van de regeling op de kan-

uitspraken verschenen, vaak voorzien van

toren is informatiemateriaal ontwikkeld

een annotatie, in het Advocatenblad.

dat kosteloos ter beschikking is gesteld.

lijke Ordes informatie over de regeling

verkrijgbaar.

advocaten kantoren

jun 99 start

dec 00

dec 01

1 74

dec 02

dec 03

413

1 14

78

60 7 70

566

Ä

7 32

947

missie.

26 3

(3707 advocaten) aangesloten bij de com-

1 . 40 6

Aan het eind van 2007 waren 901 kantoren

Geschillencommissie Advocatuur

528

2.1 3 1

Geschillencommissie Advocatuur is gratis

krijgen. De publieksbrochure over de

dec 04 dec 05

62 4

2.628

site van de Nederlandse en de plaatse-

Rechtzoekenden kunnen op de publieks-

dec 06

4.0004.000

3.5003.500

3.0003.000

2.5002.500

2.0002.000

1.5001.500

90 1

De Geschillencommissie heeft in 2007

kingtreding van de Richtlijn Klachten- en

3.177

De Algemene Raad heeft bij de inwer-

3.707

Klachten- en Geschillenregeling Advocatuur

dec 07

1.0001.000

500

500

0

0

49


Opleidingen In het voorjaar van 2007 werd het gewijzigde curriculum van de Beroepsopleiding (BO) ingevoerd. Daarnaast stond 2007 in het teken van een betere kwaliteitswaarborging van het cursusaanbod van de Voortgezette Stagiaire Opleiding (VSO) en Permanente Opleiding (PO).

• er worden geen vrijstellingen meer gegeven voor het onderwijs van de onderdelen Introductie in de Advocatuur (inclusief Gedragsrecht), Praktijkleer (inclusief Basiscommunicatie Praktijkleer en Eindgesprek Praktijkleer) en

Beroepsopleiding

Gedragsrecht/Intervisie; • behoudens uitzonderingsgevallen wordt

Vanaf de voorjaarcyclus 2007 is een aantal

geen vrijstelling meer gegeven voor de

wijzigingen in de Beroepsopleiding door-

toetsen;

gevoerd. Het doel van de veranderingen is

• de toetsen worden strikter nagekeken;

om de kwaliteit en de praktijkgerichtheid

• na de reguliere toets per cursusonder-

van de opleiding te verhogen. De veran-

deel zijn slechts twee herkansingen

deringen gelden voor elke advocaat-stagi-

mogelijk (dat wil zeggen ten aanzien

aire die vanaf 2007 is gestart. In het kort

van de toetsen: ‘three strikes and you are

komen de veranderingen hierop neer:

out’);

• de cursusdagen vergen meer zelfstudie en voorbereiding door de stagiaire; • de stof in de cursusboeken is het uitgangspunt voor de toets;

• de eerste twee toetsen per onderdeel volgen verplicht aansluitend op het onderwijs; • de “terme de grâce” bij het doen van

• het accent komt op de vaardigheden

toetsen tijdens schrapping (artikel 14 lid

te liggen: er is een nieuwe cursusdag

4 Stageverordening) dient gemotiveerd

Basiscommunicatie; er vindt een eindge-

te worden aangevraagd bij de Algemene

sprek Praktijkleer plaats tussen de sta-

Raad.

giaire en de trainers; en er is sprake van revisie van het onderdeel Schriftelijke

Ingevolge de Stageverordening 2005 zal

vaardigheden (met een verplichte huis-

voor het afleggen van toetsen in begin-

werkopdracht);

sel geen vrijstelling worden verleend.

• een extra onderdeel Gedragsrecht wordt

vrijstelling van het volgen van onderwijs

(met verplichte huiswerkopdracht);

kan worden verleend. Voor het cursuson-

• het cursusonderdeel Belastingrecht

derdeel Introductie in de Advocatuur is

is verplaatst naar de Voortgezette

geen onderwijsvrijstelling mogelijk. Vanaf

Stagiaire Opleiding (VSO);

het voorjaar 2007 geldt hetzelfde voor

• het cursusonderdeel Jaarrekeninglezen

50

In de verordening is bepaald dat slechts

opgenomen in combinatie met Intervisie

het cursusonderdeel Praktijkleer (inclu-

van twee cursusdagen is teruggebracht

sief Basiscommunicatie Praktijkleer en

naar één cursusdag;

Eindgesprek Praktijkleer). Vanaf het najaar


2007 geldt voorts dat geen onderwijsvrij-

Advocaten zijn door de verplichte PO meer

stelling mogelijk is voor het cursusonder-

aandacht aan opleiding gaan besteden.

deel Intervisie/Gedragsrecht.

Bijna alle advocaten volgen opleidingen op

Verdeling cursusaanbod per hoofdgebied in 2007

juridisch gebied. Beroepsvaardigheden zijn

Juridisch 3.523

75%

duidelijk minder in trek: tussen de dertig

Beroepsvaardigheden 903

19%

en veertig procent van de advocaten heeft

Management/

In 2007 heeft de Orde ongeveer 260 oplei-

op dit gebied opleidingen gevolgd. Slechts

Organisatie

dingsinstellingen erkend. De laatste groep

vijftien procent van de advocaten heeft

Totaal 4.691 100%

van de door de Orde erkende instellingen

recente ervaring met management- en

heeft een audit doorlopen. De periodieke

organisatieopleidingen. >>>

Voortgezette Stagiaire Opleiding en Permanente Opleiding

265

6%

audit Voortgezette Stagiaire Opleiding/ Permanente Opleiding (VSO/PO) heeft als doel de kwaliteit van het cursusaanbod, de cursusorganisatie, de cursusadministratie en de tevredenheid van de cursisten te toetsen. Het externe onderzoeksbureau

Verdeling cursusaanbod per maand in 2007

Cedeo voert de audits uit.

Januari

268

6%

De resultaten van de audits zijn bemoedi-

Februari

246

5%

gend. De meeste instellingen voldoen aan

Maart 405

9%

de regelgeving en de klanttevredenheid

April 432

9%

van de advocatuur over de onderzochte

Mei 410

9%

cursussen is positief te noemen.

Juni

529

11%

Verdeling cursusaanbod per doelgroep in 2007

Juli

91

2%

Om de Permanente Opleiding zo goed

Augustus

58

1%

mogelijk af te stemmen op de praktijk

September 430

9%

VSO

en om een helder beeld te krijgen van de

Oktober

532

11%

VSO/PO

inhoud en kwaliteit van het cursusaanbod,

November

837

18%

PO 4.350

93%

is in 2007 een onderzoek uitgevoerd door

December 453

10%

Totaal 4.691

100%

EIM-Stratus. De respons - ruim dertig pro-

Totaal 4.691

100%

53

1%

288

6%

cent van de 7800 aangeschreven advocaten - is zeer representatief te noemen. Uit het rapport blijkt dat de overgrote meerderheid van de advocaten vindt dat permanente educatie een voorwaarde is om de vakbekwaamheid te onderhouden. De verplichte PO levert een bijdrage aan de kwaliteit van de praktijkvoering.

51


De huidige norm van 16 punten op jaarbasis met verplicht tenminste 8 punten voor

Aantallen stagiaires per arrondisement in getallen en procenten (voorjaars- en najaarscyclus 2007)

juridische vakken is onder de respondenten breed geaccepteerd. Wel is men van mening dat een zwaarder accent moet komen liggen op onderwerpen als ethiek, attitude en gedragsrecht.

Arrondissement 1 Alkmaar

Stagiaires

%

249

12

5,06

309

15

5,10

4.193

394

10,37

4 Arnhem

779

78

11,13

5 Assen

182

18

10,98

6 Breda

700

40

6,06

vaker interne opleidingen. Respondenten

7 Dordrecht

199

10

5,29

bij de grote kantoren behalen doorgaans

8 Den Haag

1.660

165

11,04

313

14

4,68

10 Haarlem

470

26

5,86

11 Den Bosch

920

72

8,49

12 Leeuwarden

251

18

7,73

13 Maastricht

464

31

7,16

opleidingen is gemiddeld genomen hoog.

14 Middelburg

178

7

4,09

Jongere advocaten zijn iets positiever. De

15 Roermond

238

21

9,68

prijs-kwaliteitverhouding wordt kritisch

16 Rotterdam

1.563

148

10,46

17 Utrecht

1.260

66

5,53

301

11

3,79

419

19

14.648

1.165

Veruit de meeste advocaten (95 procent) behalen hun opleidingspunten door een cursus te volgen bij een door de Orde erkende opleidingsinstelling. Naarmate kantoren groter worden, organiseren zij

ook hun punten door een cursus te geven (77 procent). Zij verzorgen ook ongeveer drie keer zo vaak publicaties als advocaten bij kleinere kantoren. In het buitenland worden zelden opleidingen gevolgd. De tevredenheid over de kwaliteit van de

beoordeeld. De kwaliteit van de docenten is goed. De uitgebreidheid van het aanbod is bij de juridische opleidingen groot. Bij de andere hoofdgebieden blijft het oordeel over de uitgebreidheid van het cursusaanbod iets achter. In oktober 2007 organiseerde de Orde een periodieke voorlichtingsbijeenkomst voor alle erkende opleidingsinstellingen. De bijeenkomst stond in het teken van de evaluatie PO en de auditresultaten van de instellingen. <<<

52

2 Almelo

Adocaten

3 Amsterdam

9 Groningen

18 Zutphen 19 Zwolle Totaal

4,75 8,64


Verdeling stagiaires naar leeftijd

Verdeling stagiaires naar geslacht

(voorjaars- en najaarscyclus 2007)

(voorjaars- en najaarscyclus 2007)

Verdeling stagiaires naar vooropleiding (voorjaars- en najaarscyclus 2007)

22

11

23

77

24

180

25

209

26 27

179

Ä+Å 499

666

110

28

78

29

56

30

36

31

31

32

21

33

18

34

Verdeling aantal stagiaires naar kantoorgrootte, najaar 2007 (voorjaars- en najaarscyclus 2007)

1-5

251

21,55%

35

18

6-20 329

28,24%

36

15

21-60

218

180

Universiteit Leiden

162

Universiteit van Amsterdam

156

Rijksuniversiteit Groningen

149

Radboud Universiteit Nijmegen

132

Erasmus Universiteit Rotterdam

106

Universiteit van Tilburg

99

Universiteit Maastricht

98

Vrije Universiteit Amsterdam

52

Overig (niet ingevuld)

18

Open Universiteit

12

12

> 60 367 31,50%

38

5

Totaal

1.165

TOTAAL

1 1.165

18,71%

37

100%

15

40

6

41

8

42

4

43

5

44

7

45

6

46

4

47 48

Universiteit Utrecht

Amsterdam Nyenrode Law School

23

39

10 2

49

3

50

4

51

4

54

3

55

1

56

2

57

1

60

1

53


Bezwaar en beroep Op 17 september 2007 heeft het Europese Hof in Luxemburg geoordeeld dat er nog onvoldoende ontwikkelingen zijn binnen de Europese Gemeenschap om het legal privilege op gemeenschaps niveau uit te breiden tot de advocaat in dienstbetrekking

54

>

Hieronder volgt een greep uit de bezwaar- en beroepsprocedures die

in het jaar 2007 dienden en andere procedures waarbij de Orde was betrokken.

Europese Hof van Justitie

Klachtenregeling van de Nederlandse Orde van Advocaten Een rechtzoekende heeft twee klachten

ingediend tegen de Algemene Raad. In het eerste geval richtte de klager zich tot de Algemene Raad in verband met het func-

Naast andere organisaties treedt de Orde

tioneren van het tuchtrecht en verzocht te

op als interveniënt in een sinds 2003

interveniëren. De klacht is kennelijk onge-

lopende zaak. Het gaat om een onderne-

grond verklaard, omdat de klacht zo alge-

ming (AKZO Nobel) met een Nederlandse

meen was geformuleerd dat er geen sprake

advocaat in dienstbetrekking bij welke

was van een “bepaalde aangelegenheid”.

de Europese Commissie stukken in

Daarnaast heeft de Algemene Raad geen

beslag heeft genomen. Op 17 september

bemoeienis met het functioneren van het

2007 heeft het gerecht in eerste aanleg

tuchtrecht en is hij niet bevoegd te interve-

te Luxemburg uitspraak gedaan in de

niëren. Omdat de tweede klacht – die een

bodemprocedure. Het gerecht sprak zich

dag na de eerste werd ingediend - dezelfde

onder andere uit over de vraag of door

kwestie betrof, besloot de Algemene Raad

advocaten in dienstbetrekking een beroep

de klacht niet in behandeling te nemen.

kan worden gedaan op legal privilege. Het gerecht oordeelde dat er nog onvoldoende ontwikkelingen zijn binnen de Europese Gemeenschap om het legal privilege op

Wet openbaarheid van bestuur (Wob) Een rechtzoekende vroeg de Algemene

gemeenschapsniveau uit te breiden tot de

Raad tot openbaarmaking van eventuele

advocaat in dienstbetrekking. De onder-

informatie op grond waarvan het tucht-

neming waar de desbetreffende advocaat

recht uitgezonderd zou (kunnen) zijn van

werkzaam is, heeft besloten in appel te

de Wob. Het verzoek is afgewezen, omdat

gaan. De Orde zal ook in deze fase inter

het een tuchtrechtelijke en dus geen

veniëren.

bestuurlijke aangelegenheid betrof, zoals de Wob vereist. Ten overvloede deelde de Algemene Raad mee niet over dergelijke informatie te beschikken.


Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa)

de naleving, handhaving en/of tenuit-

met het verzoek de verzending van de

voerlegging van bedoelde tuchtrechtelijke

brief tot schrapping van de stagiaire voor

In 2005 hebben twee vrijgeves-

uitspraak voor de duur van de behandeling

bepaalde tijd aan te houden. Het verzoek

tigde asieladvocaten een procedure

van het door eiser ingediende herzienings-

hield verband met het door betrokkene

bij de NMa gestart tegen de Raden

verzoek en/of rechtsgevolgen te verbinden

ingestelde administratief beroep bij het

voor Rechtsbijstand, de Stichtingen

aan het handelen van eiser gedurende

Curatorium over de afwijzing van het ver-

Rechtsbijstand Asiel en de Nederlandse

deze herzieningsprocedure in strijd met

zoek om een bepaalde toets mondeling

Orde van Advocaten wegens vermeende

de bij voormelde uitspraak aan hem opge-

te mogen afleggen (buiten het reguliere

schending van de artikelen 6 en 24

legde tuchtrechtelijke maatregel.

rooster om). De voorzieningenrechter oor-

Mededingingswet. De NMa heeft het

Alle vorderingen werden afgewezen. Voor

deelde dat de weigering een mondeling

beroep ongegrond verklaard tegen welke

zover van belang voor de Orde(n) heeft de

tentamen te mogen afleggen, gelet op de

beslissing betrokkenen in beroep zijn geko-

rechter overwogen dat de tuchtrechter niet

gedragslijn die daartoe wordt gevolgd, niet

men bij de rechtbank Rotterdam. In haar

in een hiërarchische verhouding staat tot

onrechtmatig is.

beslissing van 25 september 2007 verklaar-

de Orde(n). Een bevel tot schorsing of een

Het bezwaar tegen de schrappings-

de de rechtbank het beroep ongegrond

verbod van een tenuitvoerlegging van een

brief werd niet-ontvankelijk verklaard,

en stelde – samengevat - dat de NMa in

tuchtrechtelijke maatregel kan dan ook

omdat dit handelen rechtstreeks uit de

het onderhavige geval terecht had mogen

niet worden opgevolgd door de Orde(n).

Advocatenwet volgt. Alles wat aan die

afzien van een (nader) onderzoek, omdat een dergelijk onderzoek doeltreffend noch doelmatig werd geacht en omdat er sprake was van beperkte economische importan-

Administratieve beroepsprocedures

handeling voorafgaat, kan niet worden aangemerkt als een besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht.

Een stagiaire heeft drie toetskansen in

tie. Tegen deze beslissing is hoger beroep

het kader van de Beroepsopleiding. Als die

Veruit de meeste administratieve beroeps-

ingesteld bij het College van beroep voor

kansen niet worden benut of onvoldoende

procedures hebben betrekking op de

het bedrijfsleven.

worden beoordeeld, wordt de betrokkene

Stageverordening, vooral op de goedkeu-

geschrapt van het tableau. Als gevolg van

ring van het patronaat en de verlenging

Kort geding

deze strengere aanpak ten behoeve van

van de stageduur. Waar in het verslagjaar

Op 26 juni 2007 diende een kort geding,

de kwaliteit van de advocatuur, doen sta-

2006 nog sprake was van een toename

ingesteld door een advocaat tegen de

giaires thans een verzoek tot behoud van

van deze procedures als gevolg van de

Staat, de Nederlandse Orde van Advocaten

toetskansen. De Algemene Raad is doende

stelselherziening, is er nu nog maar één

en een plaatselijke Orde. Eiser verzocht

hierop beleid te formuleren en bekijkt

zaak in behandeling die daarmee heeft

de voorzieningenrechter gedaagden te

eveneens de mogelijkheid tot het monde-

te maken. <<<

bevelen een uitspraak van het Hof van

ling afleggen van toetsen. Dit laatste is het

Discipline te schorsen, zich te onthouden

gevolg van een actie van een stagiaire die

van iedere (in)directe medewerking aan

zich tot de voorzieningenrechter wendde

55


Uitvoering Wet- & Regelgeving >

Vanaf juli 2007 is een aantal onder-

moet vinden. In september 2007 zijn de

bij de doelmatigheid van dit toezicht.

delen van het landelijk bureau van

resultaten gepresenteerd van een ana-

Overwogen wordt in overleg met de

de Orde die met de uitvoering van regel-

lyse die is gemaakt van de rapporten uit

dekens de steekproef voor 2008 anders in

geving zijn belast, samengevoegd in de

de standaard 2004. De constatering dat

te richten door andere selectiecriteria te

afdeling Uitvoering Wet- & Regelgeving.

eenmanskantoren naar verhouding vaker

hanteren.

Deze ingreep vloeide logischerwijs voort

een verbeterpunt krijgen opgelegd, is in

uit de reorganisatie en had direct zichtbaar

de Algemene Raad onderwerp van gesprek

effect. De samenwerking is verbeterd en

geweest. Vooral op de onderdelen ‘vervan-

medewerkers zijn beter op de hoogte van

gingsregeling en archivering’ scoorden de

ken, ontheffingsverzoeken, toekennings-

elkaars werkzaamheden. De afdeling zet in

eenmanskantoren minder goed dan de

verzoeken et cetera bij het bureau van de

op meer efficiency, snellere doorlooptijden

anderen. Het auditbureau voert inmiddels

Orde ingediend. De grondslagen voor deze

en behoud van de kwaliteit. De activiteiten

een permanente analyse van de audits uit

verzoeken zijn bijvoorbeeld te vinden in de

van deze afdeling worden hieronder kort

volgens de standaard 2007 en zal daarover

Verordening op de Permanente Opleiding,

uiteengezet.

rapporteren.

de Verordening op de Beroepsopleiding,

Het auditbureau

Wid/Mot

Er zijn 250 advocaten geselecteerd voor

maken met de toepassing van dit laatste

een derde keer geaudit. De “derde audit-

de Wid/MOT steekproef. De auditoren heb-

besluit. Doorgaans wordt conform verzoek

ronde” is ingegaan. De auditoren hebben

ben gemiddeld tien dossiers per advocaat

beslist. Slechts in negen procent van de

aan de hand van de door het College van

geaudit. Slechts in negentig dossiers was

gevallen is vastgesteld dat, gelet op de

Afgevaardigden vastgestelde kwaliteits-

sprake van Wid-plichtige diensten.

desbetreffende verordening, een verzoek

standaard 2007 de audit uitgevoerd. Een

De Algemene Raad plaatst vraagtekens

niet kon worden gehonoreerd.

Veel advocatenkantoren zijn in 2007 voor

Primaire beslissingen

Advocaten hebben 1599 vrijstellingsverzoe-

het Besluit Aanmerken Als Opleiding. Het merendeel (1104) van de verzoeken had te

nieuw element in deze derde ronde is de toets op de kennismaking met intervisie. Met de vaststelling van de standaard 2007

Details verzoeken Beroepsopleiding,

heeft het College aangegeven te hechten

één verzoek betreft vaak meerdere vakken.

Jaarrekeninglezen

142

aan de introductie van het kwaliteitsin-

Bestuursprocesrecht

strument intervisie op de kantoren.

Schrijfvaardigheid

In 2007 zijn door de auditoren 1250 audits

Strafprocesrecht

93

uitgevoerd. Het overgrote deel van die

Burgerlijk procesrecht

127

kantoren kreeg een auditverklaring voor

ADR/Mediation

69

drie jaar. In 12,5 procent van de audits

Praktijkleer 40

is sprake van verbeterpunten waardoor

Basiscommunicatie 3

er na zes maanden een her-audit plaats

Totaal

56

97 103

674


Centrale Controle Verordeningen De uitrol van de formulieren van de CCV

Status CCV 2006

Status CCV 2005

(voor de controle over 2006 betrof het 14.700 individuele en 3400 kantooropgaven), het monitoren van de respons en het verwerken van de geretourneerde gegevens is een jaarlijks terugkerende operatie waarvoor het bureau van de Orde gedurende een half jaar versterkt wordt met drie fte werkstudenten. Een onderdeel van de controle is de steekproef op de nale-

Voldaan

ving van de Verordening op de Permanente

Niet gereageerd

Opleiding. Aan duizend advocaten wordt gevraagd de opgave PO punten te staven

84,4%

Voldaan

78,8%

4,6%

Niet gereageerd

5,2%

Niet voldaan

6,2%

Niet voldaan

8,1%

Incompleet

4,8%

Incompleet

7,9%

met bewijsstukken. De controle CCV voert het bureau van de Orde uit in opdracht van

In 2006 verzonden opgaven: 14.700

In 2005 verzonden opgaven: 14.167

Niet voldaan gespecificeerd CCV 2006

Niet voldaan gespecificeerd CCV 2005

de plaatselijke dekens. De afdeling CCV rapporteert aan hen en retourneert uiteindelijk ook alle formulieren. De Algemene Raad wordt in grote lijnen over de bevindingen geïnformeerd. Advocaten worden opgeroepen hun aangifte CCV vooral digitaal te doen, omdat een digitale inzending de afdeling veel minder verwerkingstijd kost dan een papieren formulier. Voor de controle 2006

Permanente Opleiding

maakte slechts 11,2 procent van de advoca-

Beroepsaansprakelijkheid

ten gebruik van de digitale mogelijkheid.

Boekhoudverordening Praktijkuitoefening

71,3% 1,3% 25,3% 2,1%

Permanente Opleiding Beroepsaansprakelijkheid

59,7% 2,2%

Boekhoudverordening

19,5%

Praktijkuitoefening

18,6%

Hiernaast de uitkomst van de controle CCV 2006 in vergelijk met 2005.

Onder “niet gereageerd” vallen ook de advocaten die vanwege het feit dat zij in 2006 zijn uitgeschreven niet hebben gereageerd. Het beleid voor de controle van die groep wordt voor de controle 2007 aangepast. Het is op grond van hun wettelijke verantwoordelijkheid aan de dekens of zij optreden tegen advocaten die niet hebben voldaan.

57


Wetgevingsadvisering 2007 “De leden van de PvdAfractie constateren dat verschillende instanties, waaronder de Nederlandse Orde van Advocaten, het College Bescherming Persoonsgegevens alsook de Raad van State, in hun reacties op het wetsvoorstel aangeven een solide argumentatie te missen voor het instellen van een bewaartermijn van achttien maanden. Kan de regering een reactie geven op deze kritiek? Ook de leden van de PvdA-fractie missen een behoorlijke onderbouwing voor de keuze van achttien maanden.” PvdA-fractie over het wetsvoorstel Bewaarplicht telecommunicatiegegevens, 31 145, nr. 8

58

>

De Nederlandse Orde van Advocaten heeft een belangrijke taak op het gebied van advisering over weten regelgeving en beleid. In 2007 werden veertig adviezen uitgebracht, waarvan een ruime meerderheid voor rekening kwam van de Adviescommissie Strafrecht en de Gecombineerde Commissie Vennootschapsrecht. De rechterlijke macht betrok de Algemene Raad meerdere malen bij de herziening van procesreglementen. Minder bekend is dat de Orde ook participeert in diverse werkgroepen of bijeenkomsten van Justitie, het Openbaar Ministerie en de rechtspraak ter voorbereiding van wetgeving of beleid. Het kan dan gaan om eenmalige expertmeetings met een brede samenstelling, maar ook om intensieve werkgroepen die tot doel hebben concreet resultaat te boeken. Een voorbeeld van dat laatste is de werkgroep waarin leden van de Adviescommissie Strafrecht het experiment met de advocaat bij het politieverhoor hebben voorbereid tezamen met vertegenwoordigers van Justitie, politie en OM. Een ander voorbeeld is een werkgroep van het Landelijk overleg voorzitters civiele sectoren (LOVC), waar leden van de Adviescommissies IE en BPR een actieve inbreng hebben bij de opstelling van richtlijnen voor de proceskostenveroordeling in IE-zaken. In deze bijlage zijn alle uitgebrachte adviezen gerubriceerd. Enkele wetgevingsadviezen worden om te beginnen kort toegelicht. Daarnaast wordt een overzicht gegeven van de genoemde bijeenkomsten die in 2007 plaatsvonden.

Enkele adviezen nader toegelicht Invoeringswet Titel 7.13 BW

Voor de beroepsgroep is de komende aanpassing van het personenvennootschapsrecht van belang. Dit jaar adviseerde de met de notarissen Gecombineerde Commissie Vennootschapsrecht over de Invoeringswet Titel 7.13 BW. In 2003 adviseerde zij al over het wetsvoorstel Titel 7.13 BW. De Minister heeft toen met een aantal opmerkingen rekening gehouden, evenals met open aanmerkingen uit de wetenschap en praktijk. Dat is de kwaliteit van het wetsvoorstel ten goede gekomen. De Invoeringswet vormt het sluitstuk van de aanpassing van het personenvennootschapsrecht en bevat onder meer het overgangsrecht en de fiscale begeleidingswetgeving. De commissie meent dat het wetgevingsproces zowel civielrechtelijk als fiscaalrechtelijk grondig aandacht verdient. Daarom is het jammer dat de fiscale begeleidingswetgeving pas in het stadium van de invoeringswetgeving aan de Tweede Kamer is gepresenteerd. De commissie heeft aandacht gevraagd voor de fiscale kritiek in de literatuur. Nu er vijf jaren zijn verstreken na indiening bij de Tweede Kamer, pleit de commissie krachtig voor spoedige invoering, liefst tegelijk met de nieuwe Handelsregisterwet. Om die reden heeft de commissie zich in dit advies beperkt tot enkele opmerkingen. Nieuw is dat openbare maatschappen die openbare vennootschappen worden een inschrijfplicht krijgen voor het handelsregister. Daarop staat de sanctie dat er voor de vertegenwoordiging geen beperking geldt voor doeloverschrijdende handelingen, tenzij de derde op de


hoogte was van eventueel wel geldende beperkingen. Zonder overgangsbepaling zou deze ingrijpende regeling onmiddellijk werken. De commissie pleit er voor om (openbare) maatschappen naar huidig recht een langere termijn te geven dan drie maanden om de vennootschap te doen inschrijven. Een periode van twaalf maanden ligt eerder voor de hand. Omdat in die tussentijd onduidelijk is welk regime geldt, stelt de commissie voor dat zolang de bepalingen uit de oude wetgeving geacht worden te gelden. Een andere opmerking betreft de invoering van een (beroeps)vennootschap met beperkte aansprakelijkheid zoals die in andere jurisdicties wel voorkomt (LLP of LLC). In wetsvoorstel Titel 7.13 heeft de regering daar bewust van afgezien. De commissie juicht toe dat er alsnog onderzoek naar is verricht en dat wordt nagedacht over een wetsvoorstel.

Bewaarplicht telecommunicatiegegevens

Eén van de strafrechtelijke adviezen betrof de implementatie van de zogenoemde richtlijn dataretentie door wijziging van met name de Telecommunicatiewet. De richtlijn wil de nationale bepalingen harmoniseren die aanbieders van elektronische communicatiediensten verplichten om gegevens omtrent door hun verleende diensten te bewaren. Het gaat daarbij om de zogenaamde verkeers- en locatiegegevens, evenals de gegevens die nodig zijn om de abonnee of geregistreerde gebruiker te identificeren. Daarnaast worden aan aanbieders van openbare elektronische communicatienetwerken of -diensten aanvullende bewaarplichten opgelegd. Voor de telecombedrijven brengen deze verplichtingen hoge kosten met zich. Voor de burgers betekent het een aantasting van de privacy. De lidstaten kregen bij de implementatie onder meer beleidsvrijheid voor de duur van de bewaartermijn: minimaal 6 maanden en maximaal 24 maanden. De Nederlandse regering koos voor 18 maanden. De Algemene Raad deelde het oordeel van de Adviescommissie Strafrecht dat de noodzaak voor deze lange termijn onvoldoende is aangetoond, terwijl dat vergaande gevol-

gen kan hebben voor onschuldige burgers. De Algemene Raad pleitte er voor om de bewaartermijn te beperken tot 6 maanden, waarvoor bijvoorbeeld ook Duitsland heeft gekozen. D66 heeft dat advies overgenomen in een amendement van deze strekking. Uit dat amendement blijkt dat vele andere organisaties, zoals het College Bescherming Persoonsgegevens en de CCBE, eveneens voorstander zijn van een kortere termijn. Ook andere Kamerfracties stelden vragen over de lange bewaarduur. Een regeringsfractie schaarde zich daarentegen achter de roep van de politie om de maximale termijn op 24 maanden te stellen. De regering is niet overtuigd door alle bezwaren. De plenaire behandeling van het wetsvoorstel moet nog plaatsvinden. Dan zal ook blijken of het amendement van D66 wordt aangenomen. Voor de advocatuur kan het wetsvoorstel tot een verdere uitholling van het beroepsgeheim leiden. Informatie over het moment en de wijze waarop een advocaat contact heeft gehad met een cliënt kan na een vordering namelijk onbeschermd ter beschikking van politie en justitie komen. De regering acht dergelijke verkeersgegevens niet “als zodanig” aan de advocaat toevertrouwd en daarom niet beschermd. De Algemene Raad heeft hierover zijn zorg uitgesproken en opgeroepen om na te gaan hoe het verschoningsrecht in het (tele)communicatietijdperk effectiever kan worden vormgegeven.

Implementatie Derde Witwasrichtlijn

De Algemene Raad heeft ook gereageerd op het voorstel ter implementatie van Europese richtlijn 2006/50/EG en het samenvoegen van de Wid en Wet MOT. Uiteindelijk zullen deze twee voorstellen resulteren in één nieuwe Wet ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering. Het wetsvoorstel introduceert onder andere een risicogebaseerde benadering voor de naleving. Dit komt erop neer dat de advocaat zelf bepaalt in hoeverre een cliënt een risico vormt voor witwassen en/of financiering van terrorisme. Het is dan aan de advocaat om op basis van deze inschatting onderzoek te doen naar de cliënt.

“De leden van de VVD-fractie vragen of de regering het eens is met de Nederlandse Orde van Advocaten dat het tipping off verbod zich niet verdraagt met het verschoningsrecht van de advocaat en daarom niet op de advocatuur van toepassing zou mogen zijn. Deze leden verzoeken de regering hierop te reageren.” VVD-fractie over het wetsvoorstel ter implementatie van de Derde Witwasrichtlijn, 31 237, nr. 5

De Algemene Raad heeft in zijn reactie onder andere aandacht gevraagd voor de positie van de advocaat in verband met de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht, (de onduidelijkheid over) het begrip bepaling van de rechtspositie van de cliënt, de reikwijdte van het begrip juridisch advies, het ‘tipping off’ verbod en naast lastenverlichtingen diverse lastenverzwaringen voor de advocatuur. Het advies heeft geleid tot een aantal wijzigingen in het wetsvoorstel. Daarnaast heeft de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer naar aanleiding van het advies onder andere vragen gesteld over het ontbreken van een vrijstelling voor advocaten bij juridisch advies en het waarborgen van de vertrouwelijkheid van de derdengeldrekening. De reactie van de regering is nog niet bekend. Naar verwachting zal het wetsvoorstel ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering in 2008 in werking treden. >>>

59


Overzicht uitgebrachte adviezen Wetsvoorstellen en besluiten Aanwijzingen ernstige overlast (bevelen van de burgemeester ter handhaving van de openbare orde en het geven van gedragsaanwijzingen door de officier van justitie bij de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde) Advies aan de Minister van Justitie, 16 januari 2007, adviesnummer 477 Vierde tranche Algemene wet bestuursrecht Advies aan de Minister van Justitie, 26 januari 2007, adviesnummer 482 Handelsregisterwet 2007 Advies aan de Vaste Commissies voor Justitie en Economische Zaken van de Tweede Kamer, 9 maart 2007, adviesnummer 483 Bewaarplicht telecommunicatiegegevens Advies aan de Minister van Justitie, 30 januari 2007, adviesnummer 481 Aanpassing van de Uitvoeringswetten Bewijsverdrag 1970 en Rechtsvorderings verdragen 1954 en 1905 aan Uitvoeringswet EG-bewijsverordening Advies aan de Minister van Justitie, 15 februari 2007, adviesnummer 484 Grensoverschrijdende fusies van kapitaal vennootschappen (wijziging boek 2 BW) Advies aan de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer, 9 maart 2007, adviesnummer 487 Beëindiging van de maatregel van terbeschikkingstelling met bevel tot verpleging van overheidswege Advies aan de Minister van Justitie, 3 april 2007, adviesnummer 485 Implementatie van de Derde Witwasrichtlijn en integratie van de Wid en Wet MOT Advies aan het ministerie van Financiën, 6 april 2007, adviesnummer 514

60

Partiële wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering en enkele aanverwante wetten (verjaringstermijn vrouwenbesnijdenis, opsporing kinderpornografie, ontzetting uit het beroep, beroepsverbod voor bestuurders van vennootschappen, training van terroristen) Advies aan de Minister van Justitie, 1 mei 2007, adviesnummer 489 Toezicht op rechtspersonen: voorkoming en bestrijding van misbruik, vervallen van verklaring van geen bezwaar Advies aan de Minister van Justitie, 5 juni 2007, adviesnummer 491 Verbetering en versterking van de vaststelling van de identiteit van verdachten en veroordeelden Advies aan de Minister van Justitie, 14 juni 2007, adviesnummer 493 Invoering van de hoofdstraf van thuisdetentie Advies aan de Minister van Justitie, 26 juni 2007, adviesnummer 495 Wijziging Wet giraal effectenverkeer Advies aan het ministerie van Financiën, 6 juli 2007, adviesnummer 496 Aanwijzing van Wageningen, Gorinchem, Winschoten, Groenlo en Oude IJsselstreek als nevenzittingsplaatsen Advies aan de Minister van Justitie, 26 juni 2007, adviesnummer 494

Derde Evaluatie Wet BOPZ Advies aan de Minister van Justitie, 6 augustus 2007, adviesnummer 498 Griffierechten burgerlijke zaken Advies aan de Minister van Justitie, 28 augustus 2007, adviesnummer 502 Reisverbod als bijkomende straf Advies aan de Staatssecretaris van Justitie, 30 augustus 2007, adviesnummer 499

Vrijstellingsbesluit overnamebiedingen Wft Advies aan het ministerie van Financiën, 17 augustus 2007, adviesnummer 501 Invoeringswet titel 7:13 BW Advies aan de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer, 20 september 2007, adviesnummer 505 Vereenvoudiging en flexibilisering van het BV-recht Advies aan de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer, 20 september 2007, adviesnummer 506 Aanpassing tbs met voorwaarden Advies aan de Minister van Justitie, 2 oktober 2007, adviesnummer 507 Boetewet en het besluit boetestelsel financiële wetgeving Advies aan het ministerie van Financiën, 2 oktober 2007, adviesnummer 508 Uitvoering van de richtlijn aandeelhoudersrechten Advies aan het ministerie van Justitie, 3 oktober 2007, adviesnummer 509 Bevoegdheid van de notaris tot indiening van gemeenschappelijke verzoeken tot echtscheiding Advies aan de Minister van Justitie, 11 oktober 2007, adviesnummer 510

Nadeelcompensatie en schadevergoeding bij onrechtmatige besluiten Advies aan de Ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 16 oktober 2007, adviesnummer 512 Besluit gedragsbeïnvloeding jeugdigen Advies aan de Minister van Justitie, 15 oktober 2007, adviesnummer 511


Rechtsvorm voor de maatschappelijke onderneming Advies aan de Minister van Justitie, 25 oktober 2007, adviesnummer 513 Besluit bezuinigingen gefinancierde rechtsbijstand Advies aan Staatssecretaris van Justitie, 14 november 2007, adviesnummer 515 Jaarrekening kleine rechtspersonen volgens fiscale grondslagen Advies aan de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer, 10 december 2007, adviesnummer 517 Implementatie transparantierichtlijn (Wet financieel toezicht) Advies aan de Vaste Commissie voor Financiën van de Tweede Kamer, 10 december 2007, adviesnummer 522

Ontwerp Richtsnoeren Clementie Advies aan de NMa, 7 september 2007, adviesnummer 503

Klankbordgroep richtlijnen strafvordering College van procureurs-generaal, vanaf mei 2007

Procesreglementen

Overleg over de uitwerking van GPS voor de advocatuur College van procureurs-generaal en Raad voor de rechtspraak, zomer 2007

Rolregeling kantonsectoren Advies aan de sectorvoorzitter rechtbank Amsterdam, 3 april 2007, adviesnummer 488 Procesreglement kort gedingprocedure rechtbank sector civiel en het aanvraag formulier kort geding Advies aan de Werkgroep Project Procesreglementen, 1 juni 2007, adviesnummer 490 Procesregeling bestuursrecht 2007 Advies aan de Landelijke werkgroep procesrecht van 14 juni 2007, adviesnummer 492

Schadecompensatie strafvorderlijk overheidsoptreden Advies aan de Minister van Justitie, 14 december 2007, adviesnummer 516

Procesreglement verzoekschriftprocedures familiezaken gerechtshoven Advies aan de Werkgroep Project Procesreglementen, 19 september 2007, adviesnummer 504

Beleid

Europese regelgeving

Nota ‘Een visie op de justitiële jeugdinrichtingen in het strafrechtelijk traject’ Advies aan het ministerie van Justitie, 5 maart 2007, adviesnummer 486

‘Settlement’ package - raamwerk voor schikkingen bij Europeese kartelonderzoek Advies aan de Europese Commissie, 21 december 2007, adviesnummer 518

Eindrapport Derde evaluatie Algemene wet bestuursrecht Advies aan de Ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 10 juli 2007, adviesnummer 497

Werkgroepen en expertmeetings

Nota ‘Verkenning DNA-onderzoek in strafzaken vanuit wetgevings- en juridisch perspectief’ Advies aan de Minister van Justitie, 11 september 2007, adviesnummer 500

Werkgroep Handhavingsrichtlijn IE kostenveroordeling Landelijk overleg voorzitters civiele sectoren, vanaf herfst 2006 Werkgroep advocaat bij het politieverhoor Ministerie van Justitie, vanaf december 2006 Overleg over telehoren Raad voor de rechtspraak, april 2007

Expert meetings over een landelijk register van deskundigen in strafzaken Ministerie van Justitie, september 2007 Klankbordbijeenkomst verbreding kantonrechtspraak Adviescommissie verbreding kantonrechtspraak van de Raad voor de rechtspraak, 19 september 2007 Conferentie over de evaluatie van de Wet BOPZ Ministerie van VWS, 25 september 2007

“Deze leden zouden het ook op prijs stellen als de regering wil ingaan op het advies van de Gecombineerde Commissie Vennootschapsrecht van de Nederlandse Orde van Advocaten en de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie.” PvdA-fractie over het wetsvoorstel Vereenvoudiging en flexibilisering van het BV-recht, 31 058, nr. 5

61


Financiën >

De Balans en Staat van baten en las-

lasten 5,7 procent hoger uitkwamen

meerjarig historisch onderzoek,

ten zijn ontleend aan het Financieel

dan begroot.

e 2.208.000 bedraagt. Het eigen vermo-

Verslag 2007 dat door het College van

Het resultaat over 2007 is aan het eigen

gen is daarmee lager dan het berekende

Afgevaardigden werd goedgekeurd op

vermogen onttrokken waardoor het eigen

normvermogen groot e 2.670.000. Onder

27 maart 2008. Uit de Staat van baten en

vermogen per 31 december 2007, na aftrek

normvermogen wordt verstaan 40 procent

lasten blijkt dat de inkomsten van de Orde

van de in 2005 gevormde bestemmings

van een deel van de voor 2008 begrote

in het afgelopen jaar 4,8 procent en de

reserve (ultimo 2007: e 200.000) voor

vaste kosten.

Balans per 31 december 2007 Bedragen x € 1.000

2007 2006

ACTIVA Vaste activa Materiële en immateriële vaste activa Financiële vaste activa

453

436

1.685

1.885

2.138

2.321

Vlottende activa Vorderingen en vooruitbetaalde bedragen Liquide middelen

641

648

4.529

4.124

5.170

4.772

TOTAAL ACTIVA

7.308

7.093

PASSIVA Eigen vermogen

2.408

2.571

Fondsen en voorzieningen

1.216

1.092

Overige schulden en vooruitontvangen bedragen

3.684

3.430

TOTAAL PASSIVA

7.308

7.093

62


Staat van baten en lasten over 2007 Bedragen x € 1.000

Begroting 2007

Uitkomst 2007

Uitkomst 2006

Baten

Financiële bijdrage

5.928

6.014

5.996

Inkomsten uit opleiding

5.273

5.642

5.143

Overige inkomsten

1.178

1.263

1.149

Rente inkomsten

160

226

180

TOTAAL BATEN 12.539

13.145

12.468

Lasten 1. Bestuur der Orde

1.254 1.463 1.251

2. Organisatie algemeen 2.1

Bureau der Orde

4.510

4.689

4.553

2.2

Algemeen en Buitenland

1.480

1.600

1.512

Organisatie algemeen

5.990

6.289

6.065

3. Beleidsontwikkeling

195

216

169

4. Uitvoering Wet- & Regelgeving 4.1

Helpdesk & Service

4.2

Uitvoering regelgeving

4.3

Bezwaar en beroep

4.4.1 Beroepsopleiding 4.4.2 Permanente opleiding

975

879

801

455

512

664

30 3.428 195

Uitvoering Wet- & Regelgeving

11 3.750 119

5.083

TOTAAL lasten 12.522

24 3.226 135

5.271

4.850

13.239

12.335

-94

133

-70

-50

Resultaat uit gewone activiteiten

17

Buitengewone last: historisch onderzoek

0

Resultaat

17

-164

83

-70

-50

Resultaatbestemming Bestemmingsreserve: historisch onderzoek Vermogenspendel

0

0

Onttrekking/Toevoeging Algemene reserve

-94

133

-164

83

63

64

9.000

6000

6.000

3000

3.000

0

0

2.063

1970

6,0%

5,7%

6,7%

5,4%

6,0%

7,0%

4,1%

3,3%

3,3%

5,0%

3,7%

4,0%

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

1200012.000 14.882

14.274

13.765

13.111

12.691

12.290

11.807

11.033

1500015.000

10.406

9.872

9.252

8.757

113

953

201

287

585

165

326

121

143

Dordrecht Den Haag Groningen Haarlem ‘s-Hertogenbosch Leeuwarden Maastricht Middelburg Roermond

Zwolle-Lelystad

Zutphen

Utrecht

247

187

756

946

451

Breda

Rotterdam

104

Assen

2.522

465

Amsterdam Arnhem

0 Groei van de Balie

Jaarlijkse stijging in %

4,2%

6.381

4.975

3.726

1995

1990

1985

1980

1.509

500

1947

201

1500

Almelo

1000

8.264

9000

877

2000

1920

323

82

259

89

728

120

184

352

90

146

61

105

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

174

119

537

655

1.717

+

+

116

+

2500

= 421

= 306

= 1.293

= 1.601

= 248

= 182

= 472

= 255

= 937

= 471

= 321

= 1.681

= 202

= 710

= 186

= 788

= 4.239

= 317

= 252

Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Å Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä 107

3000

+

3500

145

4000

Alkmaar


De Balie in cijfers

(per 31 december 2007)

Aantallen advocaten in Nederland

Totaal aantal advocaten 14.882 van wie 5.964 vrouw

12 februari 2008 is de 15.000 ste advocaat bijgeschreven


Jaarlijks beëdigde stagiaires Arrondissement Alkmaar Almelo

Amsterdam

1999 2000 11

12

Assen

14

36

57

31

34

141

92

144

19

25

21

19

Breda

Dordrecht

13

Den Haag

Groningen

13

Haarlem

9

12

281 299

Arnhem

2001 2002 2003 20

10

17

45

50

127 106

11

8

27

16

14

Roermond

17

23

11

81

94

27

24

Zutphen

12

Zwolle-Lelystad

Totaal

945

85

20

958

21

33

1.126

14

13

15

30

14

28

24

81

93

27

31

6

138 120 13

992

18

1 .013

7

109

83 17

28

939

9

16

64

13

17

26

18

45

12

81

23

25

164

15

28

22

137 126

20

420

26

20

24

Utrecht

14

62

195

18

Rotterdam

378

52

144

Maastricht

10

356

50

120

64

9

280

16

94

27

65

12

16

47

22 25

17

38

45

6

22

42

12

46

Middelburg

17

52

12

14

21

53

59

12

21

42

‘s-Hertogenbosch Leeuwarden

2007

50

25

13

2006

31

14

18

2005

13

19

376 294 289

14

2004

30

51

18

19

61

80

30

28

28

10

9

31

25

14

5

11

128

129

14

25

74

95

25

35

1.051

1.151

23 11

173

103

14 31

1.360

Kantoren en kantooromvang Alkmaar Almelo

Amsterdam Arnhem Assen Breda

Dordrecht Den Haag

Groningen Haarlem

Maastricht

Middelburg Roermond

Rotterdam Utrecht

Zutphen

6-20

21-60

>60

totaal

40

37

9

1

1

88

369

252

34

27

108

98

28

76

91 19

72

4

207

205

150

50

8

2

415

77

55

18

2

152

16

37

31

37

8

11

3

55

88

136

107

28

4

1

276

83

69

17

1

170

31

28

21

27

118

48

47

37

12

147

47

36

31

16

197

741

212

11

13

9

28

29

16

83

77

151

54

24

Totaal Advocaten

15

Zwolle - Lelystad Buitenland

2-5

40

‘s-Hertogenbosch Leeuwarden

1

5

1

13 5

5

4.237

66 72

373

47

6

1

352

14

3

118

1

1

1.798 1.416 461 64 23 1.798

64

4.310

1.992

2.545

97 61

3.762

14.882

65


Samenstelling College van Afgevaardigden (per 1 april 2008, leden en plaatsvervangende leden) Arrondissement Alkmaar

• Castelijns Kaandorp Hoekstra

De heer mr. A.W.J. Castelijns 24-10-1974, CvA Lid

• Van Diepen Van der Kroef Advocaten

De heer mr. K.A. Cerutti 09-03-1989, CvA Lid

• Bureau Orde van Advocaten Mevrouw mr. A.I. Lunshof

28-01-1993/18-05-2006, CvA Lid

• Klaver Van der Hooft & Posch

Mevrouw mr. J.C. Brouwer

19-08-1999, CvA PlvLid

• Boddaert Verweel Advocaten

Mevrouw mr. E.H. Copini 26-08-1993, CvA PlvLid

• Prins & Koster Advocaten

De heer mr. A.E. Koster


Arrondissement Almelo

• Blankestijn & Oortman Advocaten De heer mr. A.C. Blankestijn 16-02-1994, CvA Lid

• Haafkes Nijkamp & Van Gurp B.V. De heer mr. A.J.C. van Gurp

12-08-1998, CvA Lid

• JPR Advocaten

De heer mr. W.H. Kesler

22-07-1980, CvA Lid

• Huiskes Stellingwerf Advocaten Notaris

Mevrouw mr. M.D. Ubbink 01-06-1994, CvA Lid

• Damsté Advocaten

De heer mr. J.M. Eringa


• JPR Advocaten

Mevrouw mr. R.H.H.G. Kroeze


66

• JPR Advocaten

De heer mr. K.J.J. Kroeze


• KienhuisHoving advocaten en notarissen

De heer mr. P.H.J. Nij Bijvank


Arrondissement Amsterdam • Beer Advocaten

De heer mr. J.M. Beer

02-06-1977, CvA Lid

• Schneider & Van Dalsum

De heer mr. O.A.H. van Dalsum

09-06-1992, CvA Lid

• Groen Advocaten

Mevrouw mr. G.N.M. Groen 13-02-1980, CvA Lid

• Raad van Toezicht Amsterdam

De heer mr. G.J. Kemper 22-04-1975, CvA Lid

• Seegers & Lebouille Advocatenkantoor

De heer mr. J.M.H. Lebouille 13-05-1986, CvA Lid

• Raad van Toezicht Amsterdam

Mevrouw mr. A. Reijnders-Sluis

23-03-1982/08-03-1988, CvA Lid

• Palthe Oberman

Mevrouw mr. A.P.J.M. Verbeek

12-10-1988, CvA Lid

• Beydals Mungroop Klokkers Advocaten

De heer mr. G. Beydals 03-04-1984, CvA PlvLid

• Van Aalst & Daniëls Advocaten

Mevrouw mr. M.L. Daniels-Vetter 14-10-1980, CvA PlvLid

• Freshfields Bruckhaus Deringer

De heer mr. H.J.M. Harmeling 06-12-1983, CvA PlvLid

• Höcker Advocaten

De heer mr. J.J.J. Janse de Jonge


Mevrouw mr. M.J.V.

van der List


• SchramOosterveenSarfaty Advocaten

De heer mr. J.H. Oosterveen 17-04-1980, CvA PlvLid

• Van Santbrink Van Waart

De heer mr. M.W. Veldhuijsen 30-07-1991, CvA PlvLid

Arrondissement Arnhem • Ross Advocaten

De heer mr. J.R.O. Dantuma

16-01-1981, CvA Lid

• Bierman Advocaten

De heer mr. E.W.J. van Dijk

25-08-2000, CvA Lid

• Poelmann van den Broek Advocaten

De heer mr. C.W. Houtman

30-08-1989/25-08-1999, CvA Lid

• Nysingh advocaten - notarissen N.V.

De heer mr. B.S. ten Kate

15-11-1989, CvA Lid

• Voets en van der Plas advocaten Mevrouw mr. W.A.

van der Plas-Slot

18-12-1985, CvA Lid

Mevrouw mr. A.M. van Rossum 21-02-1980, CvA Lid

• Hekkelman Advocaten N.V. Mevrouw mr. W.P.G.M.

Schellens-Stoks

27-05-1987, CvA Lid

• CMS Derks Star Busmann N.V. De heer mr. R.J.A. Dil

27-10-1982, CvA Lid

• Van Emstede & Heijbroek

Mevrouw mr. E.W. Heijbroek 22-03-1973, CvA PlvLid

• Raad van Toezicht Arnhem Mevrouw mr. M-L.A.J. Hoppenbrouwers

31-10-1978/22-11-1989, CvA PlvLid

• Dirkzwager advocaten & notarissen N.V.

De heer mr. F.A.M. Knüppe


• Ganzeboom Driessen Van Ojen

De heer mr. H.R.T.M. van Ojen 09-02-1994, CvA PlvLid

• GIBO Groep B.V.

Mevrouw mr. M.A.E. Peters

31-07-1991/09-04-1997, CvA PlvLid

• Van Veen Noppen & De Vries advocaten

De heer mr. P.A.C. de Vries 23-08-1979, CvA PlvLid

Arrondissement Assen • Doornbos | Suringar |

Wiersema advocaten|

De heer mr. M.G. Doornbos 01-04-1980, CvA Lid

• PietersMeijerink Advocaten

Mevrouw mr. H. Meijerink

26-11-1999, CvA Lid

• Van Steen & Pronk

De heer mr. P.J. van Steen

09-09-1975, CvA Lid

• Homveld Van Roosmalen Advocaten

Mevrouw mr. M.J.J.M. van Roosmalen


• Trip Advocaten & Notarissen

De heer mr. H.J. de Ruijter 15-04-1975, CvA PlvLid


• TVM Verzekeringen

De heer mr. L.G. Stiekema


Arrondissement Breda • BomSchoenmakers Advocaten De heer mr. R. Bom

04-02-1986, CvA Lid

• Baronie advocaten

Mevrouw mr. M.J.E.M. Edelmann 13-06-1984, CvA Lid

• Koch & Van den Heuvel

Mevrouw mr. C.L.M. Gommers

10-01-1989, CvA Lid

• Hertoghs advocatenbelastingkundigen

De heer mr. J.J.M. Hertoghs 24-09-1970, CvA Lid

• Van Iersel Luchtman N.V.

De heer mr. B.F. Louwerier

26-01-1999, CvA Lid

• Mannaerts & Appels Advocaten en Notarissen

De heer mr. J.H.Th. Veldman 03-01-1972, CvA Lid

• Bureau van de orde van Advocaten

Mevrouw mr. E. van Empel


• Esq Serraris Advocaten

De heer mr. G.S. dHaas 26-08-1997, CvA PlvLid

• Vreijling LCK Advocaten

De heer mr. W.A. Lensink


• Holla Poelman van Leeuwen advocaten

Mevrouw mr. N.M.

• AKD Prinsen Van Wijmen N.V.

De heer mr. H.J.M. van Mierlo


• Advocatenkantoor meester Rouw De heer mr. drs. H.J. Rouw


Arrondissement Dordrecht • Borsboom & Hamm

Mevrouw mr. A.J. de Jong

20-04-1977/30-05-1989, CvA Lid

• Veldhuijzen Evenboer & Nuiten Advocaten

De heer mr. P.J.E.M. Nuiten 23-02-1989, CvA Lid

• Meeuwsen Van den Pol Advocaten

De heer mr. W.M. van den Pol 23-05-1991, CvA Lid

• Gilhuis Advocaten

De heer mr. P.A. van Lange 04-02-2000, CvA PlvLid

• Jongeneel c.s.

De heer mr. J.R. van Manen 03-02-1994, CvA PlvLid

• Ten Holter Advocaten

De heer mr. M.J. Smit


Arrondissement Den Haag • La Gro Advocaten

De heer mr. R.P. de Bruin 21-04-1988, CvA Lid

• Wille Donker advocaten De heer mr. A.Y. Kroll

05-11-1999, CvA Lid

Lindhout - Schot

De heer mr. W. Taekema

CvA PlvLid

• Wessel, Tideman & Sassen

20-08-1999/20-08-1999,

21-06-1966, CvA Lid

Baron mr. L.Ph.J. van Utenhove 14-11-1977/10-11-1977, CvA Lid

• Krans & van Hilten Advocaten

• Advocaten-& Mediationpraktijk

30-10-1978/26-10-1978, CvA Lid

Mevrouw mr. H.G.E. Klatter

De heer mr. W. de Vries

• Geelkerken & Linskens Advocaten Mevrouw mr. C.A. de Weerdt 23-03-1990, CvA Lid

• De Clercq advocaten notarissen

Klatter

27-08-1993, CvA Lid

• Plas|Bossinade

De heer mr. J.P. van Stempvoort 17-03-1972, CvA Lid

belastingadviseurs

• Bakker & Kievitsbosch

19-05-1983, CvA Lid


De heer mr. E.A. van Win • Beelaard Breetveld Advocaten

De heer mr. A.B.B. Beelaard 31-08-1978, CvA PlvLid

• Bondam Advocatenpraktijk

De heer mr. O.C. Bondam 30-12-1993, CvA PlvLid

• Krans & van Hilten Advocaten

Mevrouw mr. L.M. Bruins


• Van Delft Advocaten

De heer mr. C.F. van Delft 18-12-1974, CvA PlvLid

• Hattinga Verschure, Koning & Pit De heer mr. M.C.L. Hattinga Verschure


• Van Diepen Van der Kroef Advocaten

De heer mr. J.L.G.M. van der Lans


• HofWijck Advocaten

De heer mr. N. Roodenburg

10-07-1996/09-01-2004,

CvA PlvLid

Arrondissement Groningen • Derix & Van Dalen

Mevrouw mr. M.E. Derix

19-09-1979, CvA Lid

• Overes Advocaten

De heer mr. L.G. van Dijk

De heer mr. P.T. Bakker

• Dorhout Advocaten

De heer mr. J.Sj. Dijkstra


• Heeg & Schuur Advocaten Mevrouw mr. M.H. Heeg


• Omtzigt & Schuringa Advocaten Mevrouw mr. T.H.G. Schuringa

18-08-1989/18-07-2003,

CvA PlvLid

Arrondissement Haarlem

• Abma Schreurs Advocaten

De heer mr. H.P. Abma 12-07-1973, CvA Lid

• De Saen Advocaten

De heer mr. E.M. van Hemert 13-01-1988, CvA Lid

• Van Schagen & Klop Advocaten

De heer mr. drs. Th.C. van Schagen 23-02-1982, CvA Lid

• Smeets Advocaten

De heer mr. J.H.P. Smeets

22-05-1979, CvA Lid

• Muller & Partners Advocaten

De heer mr. M.E.M. Vermeij

26-08-1997, CvA Lid

• Elmas EA Advocatenkantoor

Mevrouw mr. H. Elmas 24-08-2001, CvA PlvLid

16-08-2002, CvA Lid

67


• Winkel Heijsteeg Advocaten Mevrouw mr. M. Heijsteeg 26-09-2000/30-08-2005,

CvA PlvLid

• Pot Jonker Seunke Advocaten N.V. De heer mr. P. Ingwersen 15-02-1983, CvA PlvLid

• Kalbfleisch Van der Blom & Fritz De heer mr. B.J. Sol


• Mesland & Vroegh Advocaten

Mevrouw mr. E.P. Vroegh


Arrondissement ‘s-Hertogenbosch

• Collet Advocaten ‘s-Hertogen bosch

De heer mr. P.Th. van Alkemade

16-06-1992, CvA Lid

• Boskamp & Willems Advocaten

De heer mr. C.J.A. Boskamp

20-11-1968, CvA Lid

• Claassen Advocaten

Mevrouw mr. C.M.

Kool - van Eerdenburg

22-12-2000, CvA Lid

• Van den Boomen Advocaten, Belastingadviseurs

De heer mr. J.C. Lang 25-04-1979, CvA Lid

• Bierens Advocaten

De heer mr. E.A. Leeman 30-07-1991, CvA Lid

• Capra

De heer mr. dr. M.J.M. Schoonhoven 24-01-2003, CvA Lid

• Van der Kruijs Advocaten

Mevrouw mr. L. Stam

11-02-1998, CvA Lid

• Advocatenkantoor Van Mierlo

Mevrouw mr. M.M.S. Ehren 30-09-2004, CvA PlvLid

• Hendrickx & Freeman Advocaten De heer mr. R.R. Freeman


• Van Amstel & Partners

Mevrouw mr. H.A.M. Goijer Janssen

14-08-1980/29-09-1993,

CvA PlvLid

• Bavaria N.V.

De heer mr. H.H.M. van Litsenburg 22-08-2003, CvA PlvLid

• GLDK-Advocaten

De heer mr. H.A.M.J. Loeffen 23-12-1981, CvA PlvLid

• Raad van Toezicht ´s-Hertogen bosch

Mevrouw mr. A.P. van Putten

31-08-1983/10-03-1992, CvAPlvLid

• Du Fossé Sanders Vullings Advocaten

Mevrouw mr. A.S. Sanders-Sijbom


Arrondissement Leeuwarden

• Alderse Baas Advocaten

De heer mr. J.H. van der Meulen

16-12-1982, CvA Lid

• Van den Elst, Pots & Rouwé Advocaten

Mevrouw mr. J.F. Rouwé-Danes 24-06-1982, CvA Lid

• Omny De Vries Advocaten

De heer mr. E.H. de Vries 13-01-1983, CvA Lid

• Dommerholt Advocaten N.V. De heer mr. W.H.M. Cnossen

11-04-1984/17-10-2001, CvA PlvLid

• Dommerholt Advocaten N.V.

De heer mr. E.W. Kingma


• Beek Advocaten

De heer mr. A.H. Lanting


Arrondissement Maastricht

• Rauh & Kikken Advocaten

De heer mr. G.J. Bordes

25-11-1976, CvA Lid

• Boels Zanders Advocaten

De heer mr. drs. M.L.M. van de Laar

22-10-1997, CvA Lid

• Linders Advocaten

De heer mr. G.J.F.M. Linders 27-03-1980, CvA Lid

• Menger Advocaten

De heer mr. H.E. Menger 01-03-1977, CvA Lid

• Stikkelbroeck Van Uden Cratsborn Advocaten

De heer mr. A.L.M. van Uden 13-11-1975, CvA Lid

• Walram Advocaten

Mevrouw mr. A.M.B.J. DerksHöppener


Mevrouw mr. M.A.H.A. van den Hof


• Thuis & Partners advocaten

Mevrouw mr. C.A.H. Lemmens


• Advocatenkantoor Prickartz

De heer mr. E.H.M.H. Prickartz 16-09-1974/24-01-2007,

CvA PlvLid

• Paulussen Advocaten N.V.

De heer mr. E.P.C.M. Teeuwen


68

Arrondissement Middelburg

• Adriaanse van der Weel Advocaten

De heer mr. U.T. Hoekstra

15-08-1984/27-07-1988, CvA Lid

• Olie & De Jonge Advocaten

De heer mr. J.M. de Jonge 24-09-1980, CvA Lid

• Van Leeuwen & De Waard Advocaten

De heer mr. J.A. de Waard 28-04-1999, CvA Lid

• Leenders Advocaten

De heer mr. W.R. Aerts

16-01-1991/21-10-1998, CvA PlvLid

• Flos Dieleman Advocaten

De heer mr. M.W. Dieleman 31-08-1983, CvA PlvLid

• Van den Doel Koole &

Van der Want Advocaten

De heer mr. J.C. van den Doel 12-05-1993, CvA PlvLid

Arrondissement Roermond

• Offermans Advocaten

De heer mr. H.M.J. Offermans 23-02-1988, CvA Lid

• Berger advocaten

De heer mr. A.J.T.M. Oudenhoven 08-01-2004, CvA Lid

• Aben & Slag

Mevrouw mr. E.J.M. Stals

08-09-1982, CvA Lid

• PHS2 Advocaten &

Belastingadviseurs

De heer mr. M.J.P. Hennissen 29-01-1998, CvA PlvLid

• Van der Putt Advocaten

De heer mr. drs. P.A.M. van Hoef



De heer mr. J.A.W.M. Vogels 02-02-1989, CvA PlvLid

Arrondissement Rotterdam

• Van Traa Advocaten N.V.

De heer mr. J.W. Bruidegom

08-10-1980, CvA Lid

• Van Mens & Wisselink

De heer mr. W.H. Claassen

29-09-1976, CvA Lid

• Wybenga Wildeboer van den Puttelaar

De heer mr. B.F. Desloover 09-03-1988, CvA Lid

• Van den Herik & Verhulst

De heer mr. J.R. Maas 02-03-1977, CvA Lid

• Van den Bos Ceelen Bosveld & Slager Advocaten

De heer mr. J. Slager

20-08-1982, CvA Lid

• Borsboom & Hamm

De heer mr. H.S. Snijders

25-10-1978, CvA Lid

• Schipper Noordam Advocaten

De heer mr. B.J.R. van Tongeren 14-02-1990, CvA Lid

• Houthoff Buruma N.V.

De heer mr. drs. R.R. Crince le Roy


• AKD Prinsen Van Wijmen N.V.

De heer mr. G.J.K. Elsen 13-02-1991, CvA PlvLid

• Leijnse Artz

De heer mr. drs. B.P.H. Leijnse


• Raad van Toezicht Rotterdam Mevrouw mr. C.W.A. van der Stelt

10-11-1976/03-05-1995, CvA PlvLid

• Van Mens & Wisselink

De heer mr. A. Stendahl 14-01-1987, CvA PlvLid

• De Jonge Advocaten

De heer mr. drs. C.J.M. Stubenrouch


• Bannenberg Van Velthoven Advocaten

Mevrouw mr. M.D. van Velthoven 04-02-200, CvA PlvLid

Arrondissement Utrecht • Ruers & Cornelis Advocaten

Mevrouw mr. H. Cornelis

05-11-1986, CvA Lid

• Van Benthem & Keulen

De heer mr. H. Dulack 21-09-1983, CvA Lid

• Van Lieshout

De heer mr. D.M. van Lieshout

12-09-1979, CvA Lid

• Van Slagmaat Advocaten Mevrouw mr. D. van de Lockant-Geschiere 30-11-1988, CvA Lid

• Van Benthem & Keulen De heer mr. W.Th.A. Schermer

05-06-1985, CvA Lid

• Schyns Advocaten

De heer mr. M.L.F.J. Schyns 24-06-1981, CvA Lid

• De Waal & Zumpolle Advocaten

De heer mr. M.Th.M. Zumpolle 24-11-1982, CvA Lid

• Van Odijk Advocaten

Mevrouw mr. IJ.M.J.I Baauw-

de Bruijn


• Marree en Dijxhoorn Advocaten De heer mr. A.J. de Hamer 28-09-1994, CvA PlvLid

• KBS Advocaten

De heer mr. H.C.M. Hendriks


• CMS Derks Star Busmann N.V.

Mevrouw mr. M.J.G.M. Lamers


• Noordzij

Mevrouw mr. A.S. Noordzij 06-01-1982/26-03-1986,

CvA PlvLid

• Van Mens & Wisselink De heer mr. H.H. Tan


• Koninklijke BAM Groep N.V. De heer mr. J.Ch. Verheijen 01-05-1986/03-07-1998,

CvA PlvLid

Arrondissement Zutphen

• Bax advocaten belastingkundigen De heer mr. V.F.M. Jongerius

18-07-1990, CvA Lid

• Snellink

De heer mr. J.M. Snellink

12-08-1982, CvA Lid

• Verdoorn, Schalken & Van der Linden

De heer mr. P.P. Verdoorn

15-05-1986, CvA Lid

• Kadaster

De heer mr. J.A.J.M. van Aken 04-07-2002, CvA PlvLid

• Raad van Toezicht Zutphen

Mevrouw mr. D. van Haaften 22-04-1987, CvA PlvLid

• JPR Advocaten

Mevrouw mr. M.L.W.J.S. Knook


• JPR Advocaten

Mevrouw mr. A.M.T. Weersink


Arrondissement Zwolle-Lelystad

• Van Dijk Advocatenkantoor

De heer mr. J.P. van Dijk

19-08-1981, CvA Lid

• Timmer & Van Meurs

De heer mr. J.H. van Meurs

11-11-1981, CvA Lid

• Okkerse & Schop Advocaten

De heer mr. C.W.J. Okkerse

09-07-1981, CvA Lid

De heer mr. H.J. Schaatsbergen 29-04-1970, CvA Lid

• Beutener/Staal Advocaten

Mevrouw mr. M.B.W.G. Beutener 16-08-1990/27-04-2005,

CvA PlvLid

• Nysingh advocaten notarissen N.V.

De heer mr. J.J.D. de Leur


• Dommerholt Advocaten N.V.

Mevrouw mr. J.H. Rump 03-09-1997, CvA PlvLid

• Van Zeijl Bijl Aartsen Advocaten

De heer mr. C.J.M. van Zeijl 08-03-1978, CvA Lid

69


Samenstelling van het Bureau van de Orde (per 1 april 2008) mr. J.J.H. (Jan) Suyver Algemeen secretaris

• M.J. (Miranda) Kuiper

Medewerker VSO/PO

• J.I. (Hanneke) Siegert

• M. (Marja) van der Linde

• D.C. (Daniëlle) Ball

• M. (Marijke) Noordermeer

Bestuurssecretaris

Senior secretaresse;

Medewerker Beroepsopleiding Medewerker Beroepsopleiding

secr. Algemeen Secretaris/Algemene Raad

• S. (Sabrina) den Otter

Secretaresse

• D.J. (Debby) Philips

• F.J.R.N. (Nancy) van Dam

Beleidsontwikkeling

drs. A.C.M.J. (Ank) van Eekelen Hoofd Beleidsontwikkeling • E.W. (Elly) Langelaan Senior secretaresse;

secretaresse Beleidsontwikkeling/HRM

• mr. F. (Fenneke) van der Grinten Beleidsadviseur

• mr. A.L.H. (Adrienne) Hoevers

• D. (Dirk) Geers

Medewerker Beroepsopleiding

• F. (Freek) Hessing


• P.G.H.J. (Petra) Knoester


• H.J. (Hester) Kooijmans

• C.E.P. (Carola) van Rijn • M. (Marit) Roeloffs

• E.E. (Engeline) Slager

Uitvoering Regelgeving • mr. E. (Elise) Bravenboer

Manager Uitvoering Regelgeving

• M.M. (Maarten) Goossensen

Juridisch medewerker

Senior medewerker CCV

Beleidsadviseur

• J. (Jacqueline) van Loenen

Beleidsadviseur

• mr. L.B. (Lucille) Vossenberg

Uitvoering Wet- & Regelgeving Prof. dr. R.C.H. (Rob) van Otterlo Hoofd Uitvoering Wet- & Regelgeving • W.M. (Maureen) Davis Senior secretaresse

• P.J. (Yvonne) Weber

H.J. (Henkjan) Schras a.i. Controller/Manager Financiële Administratie


Beleidsadviseur

• mr. M.E. (Marian) Pirinu

Financiële administratie

• E.W.T. (Erik) Oltmans

• J.E. (Joke) Dieters

• mr. M.J. (Marieke) van der Pijl

Sr. medewerker Bezwaar & Beroep

Medewerker VSO/PO

Beleidsadviseur

• drs. N. (Niels) Hupkes MSc

• mr. M.E. (Marian) Veenboer

Medewerker BAAO

Senior juridisch medewerker

Coördinator Financiële Administratie Medewerker Financiële Administratie Salarisadministrateur Medewerker BAR

Medewerker Financiële Administratie

• E.S.M. (Eric) van der Lely

Medewerker Financiële Administratie

HRM & Interne Zaken

• mr. L.L. (Laurence) van Gelderen

Manager HRM & Interne Zaken

• E.W. (Elly) Langelaan Seniorsecretaresse;

Secretaresse Hoofd Beleidsontwikkeling/ HRM

Huishoudelijke dienst

• Drs. H.C. (Heleen) Westdorp

• P.J. (Nellie) Eikelenboom

Helpdesk & Service

• P.S. (Sofia) Mascarenhas

Medewerker Kwaliteitszorg

• mr. E.M. (Els) van der Meijden

Medewerker interne dienst Medewerker interne dienst

Manager Helpdesk & Service

• M. (Miranda) Bol

Medewerker Helpdesk

Receptie/telefoon

• B. (Belinda) Beliën

Medewerker interne dienst

• J. (Jessica) Havinga

• S.L. (Sylvia) Barendregt

• mr. P.H. (Pieter) Smits

• M. (Miranda) van Loenhout

• J.G. (Suzanne) Knoester

• M.A.M. (Margot) Groenhuijsen

• mr. W. (Wilma) de Smit

• A.A. (Anneke) van Wingerden

Secretaresse

Opleiding

Manager Opleiding


70

Medewerker Communicatie Documentalist

Senior medewerker Helpdesk

Medewerker telefoon/receptie Medewerker telefoon/receptie Medewerker telefoon/receptie


Samenstelling Advies commissies Wetgeving (per 1 april 2008)

Arbeidsrecht

Voorzitter

Mr. R.A.A. Duk Leden

Mr. G.C. Boot

Mr. L.J. Fillet

Mr. W.A. van Veen Mr. L.G. Verburg

Belastingrecht

Voorzitter Mr. F.M.M. Duynstee Leden

Plaats

Den Haag Amsterdam Tilburg

Utrecht

Amsterdam

Plaats

Amsterdam

Mr. dr. G.J.M.E. de Bont

Breda

Mr. B. Emmerig

Amsterdam

Mr. J.A. de Booij

Mr. B.J.G.L. Jaeger Mr. A.E.H. van der

Voort Maarschalk

Mr. R.A. Wolf

Bestuursrecht

Voorzitter

Mr. S.W. Knoop Secretaris

Mr. R. Snel Leden

Amsterdam Amsterdam Den Haag

Amsterdam

Plaats

Zwolle Groningen

Mw. mr. N.H. van den Biggelaar Den Haag Mr. B.F. Desloover

Prof. mr. N.S.J. Koeman Mr. B.J.P.G.

Roozendaal

Mr. B.J.M. Veldhoven Mw. mr. M.B. de

Witte-van den Haak

Rotterdam

Amsterdam Breda

Den Haag Den Haag

Burgerlijk procesrecht Voorzitter

Plaats

Insolventierecht Voorzitter

Plaats

Den Haag

Mr. L.J.M. Luchtman

Mr. L.J. Böhmer

Utrecht

Mr. W.J.M. van Andel

Utrecht

Mr. R.F. Thunnissen

Den Haag

Mr. G.H. Gispen

Rotterdam

Prof. mr. C.J.J.C. van Nispen Leden

Mr. R.B. Gerretsen

Burgerlijk recht

Voorzitter Mr. R.S. Meijer Secretaris

Mr. H.G.T.J. Jansen Leden

Mw. mr. L. Domme

ring-van Rongen

Familie- en jeugdrecht

Rotterdam

Leden

Mr. R.J. van Galen

Mr. A. van Hees Mr. M.J. Ubbens

Plaats

Mr. W.A. Hoyng

Amsterdam

Voorzitter Leden

Mr. F.W. Grosheide

Amsterdam

Utrecht

Prof. mr. D.J.G. Visser

Mr. J.A.M.P. Keijser

Nijmegen

Mw. mr. H.W. de

Mw. mr. A.K. Oostlander-Vos

Haarlem

Mr. S. de Wit

Huurrecht

Rotterdam

Mr. J.H. Spoor

Mr. H.W. Wefers Bettink Weijs

Mededinging

Voorzitter Plaats

Mr. P.V.F. Bos

Amsterdam

Adjunct-secretaris

Mr. H.M. Hielkema

Amsterdam

Leden

Mw. mr. W. Raas-de Lange

Amsterdam

Mr. O.W. Brouwer

Rotterdam

Mr. M.M. Slotboom

Voorzitter

Mw. mr. J.K. Six-Hummel Leden

Mr. H.J. ter Meulen

Mr. A.S. Rueb Mr. H.E.M. Vrolijk

Amsterdam Den Haag

Mr. R.E. Ebbink

Mw. mr. M.H.J. van den Horst

Rotterdam

Plaats

S.C. Dack, barrister

Voorst tot Voorst

Mw. mr. C.L.M. Smeets

Groningen

Den Haag

Mr. T.F.W. Overdijk

Mw. mr. F.M.J.A. Lohuis

Amsterdam

Intellectuele eigendom

Plaats

Leden

Amsterdam

Den Haag

Voorzitter Mw. mr. M.G.F. van

Breda

Amsterdam Den Haag

Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Arnhem

Rotterdam

Plaats

Den Haag

C.E. Schillemans

Amsterdam

Best

Mr. A.J. Braakman

Leiden

Amsterdam

Mr. P. Glazener

Amsterdam

Mr. G. van der Wal

Amsterdam Brussel - België

Brussel - België

71


Strafrecht

Voorzitter

Mw. prof. dr. T.N.B.M. Spronken Secretaris

Mw. mr. M. Bakker Adjunct-secretaris

Mw. mr. P.T.C. van Kampen

Leden

Prof. mr. J. Boksem

Mr. D.V.A. Brouwer Prof. mr. A.A. Franken Mr. J.I.M.G. Jahae Mr. C.F. Korvinus Mr. P.W. van der Kruijs

Mr. E. van Liere Prof. mr. Th. de Roos Mr. J.M. Sjöcrona

Mw. dr. mr. C. Waling

Plaats

Maastricht Rotterdam Rotterdam Leeuwarden Utrecht

Amsterdam Amsterdam Amsterdam Den Bosch

Rotterdam

Amsterdam Den Haag Den Haag

Vennootschapsrecht Voorzitter

Prof. mr. D.F.M.M. Zaman Secretaris

Mw. mr. C. Heck-Vink Advocaat - leden

Mr. W.J.M. Gitmans

Plaats

Rotterdam Den Haag Nijmegen

Mr. R.H. Hooghoudt

Amsterdam

Mr. J.H. Lemstra

Den Haag

Mr. M.W. Josephus Jitta Mw. mr. C.W.M. Lieverse Mr. V.P.G. de Serière

Notaris - leden

Amsterdam Amsterdam Amsterdam

Mw. mr. B. Bier

Amsterdam

Prof. mr. M. van Olffen

Amsterdam

Mr. R.J.C. van Helden Mr. A.H.G. Wilod

Versprille

Mr. P.J.N.T. Zeestraten

72

Voorzitter

Mr. R.Ph. Elzas Secretaris

Amsterdam

Veenendaal Heerlen

Plaats

Arnhem

Mr. T.J. Dorhout Mees

Zwolle

Mr. A.Ch.H. Franken

Amsterdam

Mr. R.S. Meijer

Den Haag

Leden

Mw. mr. C.W.M. Lieverse Mr. F. Stadermann

Mw. mr. G.M. van Wassenaer

Vreemdelingenrecht Voorzitter Mr. R.J. Hamerslag Coördinator

Amsterdam Rotterdam

Amsterdam

Plaats

Amsterdam

Mw. mr. S. Land

Zwolle

Mr. M.A. Collet

Rotterdam

Mw. mr. T. Pondaag

Wageningen

Leden

Mr. J.A. Kroes

(gecombineerd advocaten en notarissen)

Verzekeringsrecht

Mw. mr. T.H.G. Schuringa Mw. mr. M. Timmer

Mr. W.H.J.M. Verberk

Amsterdam Groningen Den Haag Utrecht


Specialisatieverenigingen NEDERLANDSE VERENIGING VAN ADVOCATENBELASTINGKUNDIGEN Prof. mr. K.L.H. van Mens, voorzitter Mr. J.A. Booij, secretaris Postbus 74654 1070 BR Amsterdam Tel. 020 - 577 77 00 VERENIGING ADVOCATEN AGRARISCH RECHT (VAAR) Mr. D.M.H.M. van Dijk, voorzitter Postbus 560 6800 AN Arnhem Mr. R.K.E. Buysrogge, secretaris Postbus 1036 8001 BA Zwolle Tel. 038 - 428 00 77 Fax 038 - 421 85 73 VERENIGING ARBEIDSRECHT ADVOCATEN NEDERLAND (VAAN) AMSTERDAM Vereniging Arbeidsrecht Advocaten Amsterdam e.o. Postbus 20550 1001 NN Amsterdam Mr. L.J. de Vroe, secretaris ARNHEM Vereniging Arbeidsrecht Advocaten Ressort Arnhem Postbus 600 8000 AP Zwolle Tel. 038 - 425 92 00 Website: www.vaara.nl Mw. mr. A.C. BeijderwellenWittekoek, secretaris ASSEN, GRONINGEN EN LEEUWARDEN Vereniging van Arbeidsrecht Advocaten Noord-Nederland Postbus 120 8500 AC Joure Tel. 0513 - 41 56 55 Mr. J.A.M. Bijlholt, secretaris BREDA EN DEN BOSCH Vereniging Arbeidsrecht Advocaten Breda en Den Bosch Postbus 1714 5200 BT Den Bosch Tel. 073 - 692 77 18 Fax 073 - 692 77 99 Mw. mr. Y.M.Th.L. Verheggende Loo, secretaris

DEN HAAG Vereniging Haagse Arbeidsrecht Advocaten Postbus 30457 2500 GL Den Haag Tel. 070 - 376 06 06 Mr. M.J.M.Th. Keulaerds, secretaris

Mr. H.J. ter Meulen, Best, voorzitter Mr. T.H.G. Steenmetser, Amsterdam, secretaris Mr. J.W. Koekebakker, Ede, penningmeester Mr. H. Hielkema, Amsterdam Mr. M.J.M. ten Voorde, Utrecht

MAASTRICHT EN ROERMOND Vereniging Arbeidsrecht Advocaten arr. Maastricht en Roermond Postbus 1750 6201 BT Maastricht Tel. 043 - 362 66 55 Fax 043 - 362 65 62 Mw. mr. M.A.F. Overdijk, voorzitter Mw. mr. C. Lemmens, secretaris E-mail: clemmens@ thuispartners.nl

VERENIGING VAN INCASSO ADVOCATEN (VIA) Postbus 307 1800 AH Alkmaar Tel. 072 - 54 11 070 Fax 072 - 54 11 071 Website: www.via-incasso.nl

ROTTERDAM Vereniging Rotterdamse Arbeidsrecht Advocaten Postbus 476 3300 AL Dordrecht Tel. 078 - 633 11 11 Fax 078 - 613 01 71 Mw. mr. H.E. Meerman, secretaris VERENIGING ASIELADVOCATEN EN -JURISTEN NEDERLAND (VAJN) Varnebroek 17, secretariaat 1815 HA Alkmaar Tel. 072 - 515 47 17 Fax 072 - 511 10 22 E-mail secretariaat: m.leijen@ balienet.nl Website: www.vajn.org VERENIGING VOOR BOUWRECHT-ADVOCATEN Mr. J. Hoekstra, voorzitter Secretariaat: Postbus 85851 2508 CN Den Haag Tel. 070 - 324 55 44 Fax 070 - 328 20 74 Website: www.vbra.nl VERENIGING HUURRECHT ADVOCATEN (VHA) Secretariaat: Mw. mr. M.E. Smidt-Adank Postbus 259 3940 AG Doorn Tel. 0343 - 42 04 12 (tijdelijk) Fax 0343 - 42 01 42 E-mail: vhaledenadmin@ planet.nl Website: www.huurrecht-advocaten.nl

Mr. M.R. van Zanten, Amsterdam, voorzitter Mw. mr. A.M. Koopman, Alkmaar, secretaris Mr. W.L.H. Janssens, Breda, penningmeester Mr. A.S. van Gaalen, Aalsmeer Mr. B.T. van Onna, Veghel VERENIGING INFORMATICARECHT ADVOCATEN (VIRA) Mr. J.J. Linnemann, voorzitter Mr. P.G. van der Putt, secretaris Postbus 545 1000 AM Amsterdam Tel. 020 - 553 37 41 Fax 020 - 553 37 91 Website: www.vira.nl VERENIGING INSOLVENTIERECHT ADVOCATEN (INSOLAD) Secretariaat: Mw. M.E. Smidt-Adank Postbus 21 3940 AA Doorn Tel. 0343 - 42 04 19 Fax 0343 - 42 01 42 E-mail: secretariaat@ insolad.nl Website: www.insolad.nl Prof. mr. J.J. van Hees, Amsterdam, voorzitter Mr. drs. R. Mulder, Haarlem, secretaris Mr. M.J.M. Franken, Breda, penningmeester Mr. J.E. Stadig, Den Bosch Mr. M. Windt, Rotterdam

VERENIGING VAN LETSELSCHADE ADVOCATEN (LSA) Secretariaat: Mw. M.E. Smidt-Adank Postbus 21 3940 AA Doorn Tel. 0343 - 42 04 12 Fax 0343 - 42 01 42 E-mail: [email protected] Website: www.lsa.nl Mr. P.N. Langstraat, Rotterdam, voorzitter Mr. D.J. van der Kolk, Rotterdam, vice-voorzitter Mr. Chr.H. van Dijk, Amsterdam, secretaris Mr. M.J. Snijder, Alphen aan den Rijn, penningmeester Mr. D.K. Kalma, Enschede, bestuurslid Opleidingen en PR Mw. mr. F.J. van Benthem, Etten-Leur Mr. J.W.M. Werker, Arnhem Mr. D.K. Kalma, Enschede NEDERLANDSE VERENIGING VAN MEDIATION ADVOCATEN Mr. J.M. Bosnak, voorzitter Postbus 560 6800 AN Arnhem Tel. 026 - 353 82 05 Fax 026 - 353 82 94 E-mail: [email protected] Website: www.nvvma.nl VERENIGING VAN MILIEURECHTADVOCATEN (VMA) Mw. mr. E.C.M. Schippers, secretaris Postbus 11756 2502 AT Den Haag Tel. 070 - 515 39 15 Fax 070 - 515 31 13 E-mail: ecm.schippers@ pelsrijcken.nl Website: www.vma-adv.nl VERENIGING VAN ONTEIGENINGS-ADVOCATEN Mr. T.J. van Drooge, secretaris Postbus 479 7600 AJ Almelo Tel. 0546 - 82 08 27 E-mail: [email protected] Website: www.onteigeningsadvocaten.nl

SPECIALISATIEVERENIGING SOCIAAL ZEKERHEIDSRECHT ADVOCATEN (SSZ) Mr. B.J.M. de Leest, secretaris Postbus 13336 3507 LH Utrecht Tel. 030 - 233 32 48 Fax 030 - 234 39 65 Website: www.ssz-advocaten.nl NEDERLANDSE VERENIGING VAN STRAFRECHTADVOCATEN (NVSA) Mw. mr. J.A. van den Bosch, secretaris ‘t Hoenstraat 5 2596 HX Den Haag Tel. 070 - 346 74 72 Fax 070 - 392 43 78 E-mail: [email protected] Website: www.nvsa.nl VERENIGING VAN ADVOCATEN VOOR SLACHTOFFERS VAN PERSONENSCHADE (ASP) Postbus 650 8901 BL Leeuwarden Tel. 058 - 213 15 55 Fax 058 - 213 00 66 E-mail: secretariaat@ asp-advocaten.nl Website: www.asp-advocaten.nl Mr. J.M. Beer, Amsterdam, voorzitter Mw. mr. C.M. Keuning, Leeuwarden, secretaris Mw. mr. M.A. Smits, Nijmegen, penningmeester Mw. mr. C.E. Jeekel, Zwolle Mr. A.J.F. van Dok, Venray VERENIGING VAN FAMILIERECHT ADVOCATEN EN -SCHEIDINGSBEMIDDELAARS (VFAS) Mw. mr. K.T.J.M. Pijls-olde Scheper, voorzitter Postbus 65707 2506 EA Den Haag Tel. 070 - 362 62 15 Fax 070 - 427 32 63 E-mail: [email protected] NEDERLANDSE VERENIGING VAN VERVOERRECHT ADVOCATEN Mr. M. Verhagen, secretaris Postbus 23046 3001 KA Rotterdam Tel. 010 - 217 09 99 Fax 010 - 217 09 90 E-mail: [email protected]

73


Redactie en eindredactie Polemiek tekst & advies, Amsterdam Concept en vormgeving Haagsblauw, Den Haag Fotografie © Marie Cecile Thijs/ www.mariececilethijs.com Op de coverfoto: Monieke Linck en Teun Struycken, NautaDutilh Amsterdam Met dank aan de Rechtbank Amsterdam en alle advocaten die hebben meegewerkt Fotos’s op pagina 48: Jeroen Hiemstra Fotografie Druk PlantijnCasparie, Den Haag Oplage 6.000

75

Orde en burgerschap Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2007

Recommend Documents