MichaelSweerts •
oo1er dan de Mona Lisa
Hij werd voor een Nederlander gehouden, maar was een Brusselaar. Hij maakte carrière in Rome, stichtte een academie in Brussel, werkte korte tijd in Amsterdam, sloot zich aan bij de missie en stierf op de jezuïetenstatie in Goa (India). Hij is Michael Sweerts, een kunstenaar voor kenners en fijnproevers. Om van hem dit portret uit te kiezen is pikant: het is particulier bezit en maar tijdelijk in het openbaar te zien, in het Mauritshuis in Den Haag. SERIEUS EN KATHOLIEK
tussen beide groepen (die ook in artistiek opzicht tegen
De kleine Michael werd in de Sint-Nicolaaskerk van Brus
polen waren), hetgeen hem geen buitenstaander maakte,
sel gedoopt op 29 september 1618. Zijn oudere zusjes heet
maar evenmin partij, zoals ook zijn Romeinse oeuvre ver
ten Maria en Catharina, de kans is dus groot dat het kind
raadt. Hij bleef vijftien jaar in Rome, maakte er zijn werk
is genoemd naar de schutspatroon van de stad, de aartsen
voor opdrachtgevers en afnemers. Veel feiten zijn er niet
gel Michael. In de naamgeving van hun kinderen volgden
over hem bekend, en er zijn maar drie gesigneerde werken
de ouders niet de volkse uitspraak (Katelijne en Michiel),
van de zeventig die aan hem worden toegeschreven.
maar zijn vader was dan ook een koopman in zijde. Alleen
Het merendeel van zijn oeuvre wordt als verloren be
rijkere families konden het zich-veroorloven een kind af
schouwd, misschien zijn er nog werken niet aan hem toe
te staan aan de kunst, want het leerproces bij een meester
geschreven, dat kan, want zijn werk is over de hele wereld
met soms een aanvullend 'curriculum' aan gespecialiseerde
verspreid geraakt. Dat maakt het zicht erop niet gemak
tekenacademies was een kostbare aangelegenheid.
kelijker. Door geen of gebrekkige identificatie duurde het
Over Michaels opleiding weten we niets, maar waarschijn
lang voordat er enig zicht ontstond op het oeuvre: het eer
lijk ter afronding ervan is hij naar Rome gereisd. In 1640
ste samenhangende essay over Michael Sweerts dateert pas
staat hij ingeschreven in de parochie van de Santa Maria
van 1907. Sindsdien is er veel kennis over het werk en de
del Popolo. Hij woonde met een kompaan die als louter
man toegevoegd, maar nog steeds zijn er grote hiaten. Het
'Gerard' te boek staat in de Strada Margutta, in een buurt
is opvallend dat juist van zijn religieuze werk (op de reeks
waar de meeste buitenlandse schilders hun onderdak had
met de Zeven Werken van Barmhartigheid na) niets be
den. De Nederlandse en V laamse schilders hadden er hun
waard zou zijn.
eigen vereniging, de Schildersbent, maar daarvan wordt
Alleen uit documenten zijn ons daarvan de titels overge
Sweerts niet als lid vermeld. Niet iedereen kon zich de hoge
leverd: jozef en Maria, Christus' Geboorte, Aanbidding
contributie (die vooral opging aan eten en drinken) veroor
der herders, Vlucht naar Egypte, Maria in gebed en Ge
loven, en sommigen wilden niet.
storven Christus met engelen. Voorts schilderde hij scènes
Onder deze laatsten waarschijnlijk Sweerts, die een serieus
uit het straatleven, en in die genretaferelen uit Rome lijkt
en katholiek leven heeft geleid. Wel staat hij te boek als col
hij een zwak te hebben voor valavond. Ze zijn uiteraard
lectant van de Accademia di San Luca, maar daar was hij
geënsceneerd (alleen de topografie is soms herleidbaar), de
evenmin lid van. In geval van conflicten bemiddelde hij wel
levendigheid van de voorstelling is het doel. Michael Sweerts, Een jong dienstmeisje, ca. 1660, olie op doek, 57, I x 50,8 cm FONDAT/ON AETAS AJJREA, IN LANGDURIGE
2
BRUIKlEEN AAN HET MAUR/TSHUIS, DEN HAAG
• • •
MichaelSweerts
CAVALlERE
tius X. Voor diverse partijen verrichtte Sweerts hand- en
Sweerts moet een grote begaanbeid hebben gehad met het
spandiensten: de gebroeders Deutz was hij behulpzaam bij
kunstonderwijs: als thema keert het regelmatig terug, in
hun handel, de prins bij het opbouwen van diens kunstcol
de vorm van tekenscholen, bestudering van klassieke beel
lectie. Wat hij voor de paus heeft betekend weten we niet,
den (in dit geval gipsen afgietsels) en individuele zwoegers.
wel dat die hem de titel cavaliere verleende, in de ogen van
Eens terug uit Rome in 1655 sticht hij in Brussel een te
tijdgenoten niet meer dan slavenadeL
kenacademie, blijkbaar om de verloren gegane kunst van het maken van 'cartons' voor wandtapijten nieuw leven
IN TROVERT
in te blazen en zo de ingeslapen tapijtindustrie wakker te
Vermoedelijk in opdracht van de gebroeders Deutz is zijn
kussen. In die jaren stelde hij een reeks van éénentwin
integraal bewaard gebleven reeks met de Zeven Werken
tig etsen samen met eigen werk van halffiguren, die ter
van Barmhartigheid, die wel verspreid is geraakt. Ze zijn in Rome gemaakt om
navolging konden dienen voor zijn leerlingen. Etsen
trent 1647 en refereren
van voor die tijd zijn niet
aan Mattheus 25: 31-46,
bekend, tekeningen in het
waarin
geheel niet.
·dat de mens ook door
Christus uitlegt
Veel gestalten is zijn werk
goede werken de hemel
zijn gemodelleerd naar an
kan verdienen. Het ze
tieke voorbeelden, maar
vende Werk (het begra
Sweerts zou deze niet en
ven van de doden) werd
kel incorporeren maar ook
er tijdens het vierde Con
overtreffen. In zijn meest
cilie van
uitzonderlijke
De
1215 aan toegevoegd, al
pest treft een antieke stad
schijnt dat in het V laamse
werk,
Lateranen in
199 7 in het Los
uitvaartwezen nog niet te
Angeles County Museum
zijn doorgedrongen. Het
of Art), stak hij Nicolas
is een imposante reeks
(sinds
Paussin naar de kroon. Hij
met een uitgekiende be
deed het zo goed dat het
lichting.
lang heeft geduurd voor dit
In zijn oeuvre zijn meer
werk als een Sweerts werd
werken die in die rich
herkend. In zijn oeuvre,
ting wijzen: mensen die
voorzover we dat nu ken
compassie
nen, is het een buitenbeen
hebben, als Jongen past
tje en stilistisch is Sweerts
op in slaap gevallen oude
met
elkaar
moeilijk te plaatsen. Hij is
man en
geen bambocciant en ook
een meisje. Dat zijn geen
geen acádemist, hij combi
stereotypes, evenmin als
Vrouw vlooit
schilderijen
neerde een klassieke vorm
van
afzon
met een naturalistische benadering, een diagonale com
derlijke personen, zoals De spinster in Gouda. De grens
positie met een goede uitlichting. Hij bevond zich tussen
tussen allegorie en portret vervaagt. Want Sweerts is vol
Caravaggio en Carraci, beide goed gezelschap.
strekt eigen, ongeëvenaard en nimmer nagevolgd in zijn
In Rome moeten zijn afnemers en opdrachtgevers gezocht
gezichten van jongens en meisjes, die portret noch tronie
worden onder de Nederlandse 'grand tour'-gangers, onder
zijn en daardoor buiten elke categorisering vallen. Van
wie de Amsterdamse gebroeders Deutz, die zich door hem
Caravaggio weten we dat hij een zwak voor jongens be
lieten portretteren, tenminste van drie van de vijf broers
zat, van Sweerts hebben we geen gereed vermoeden, want
zijn portretten bewaard. Sweerts genoot de bescherming
hij heeft sensuele jongens geschilderd, het doek uitkijkend,
van prins Camillo Pamphili, de neef van paus Innocen-
maar evengoed meisjes.
MAURITSHUIS, DEN HAAG
Rechts: Miehoef Sweerts, Een man die zich vlooit en een sla pende jongen, ca. 1650-1654, oi/ie op doek, 78,5 x 71 cm MAUR/TSHUIS, DEN HAAG
• • •
4
Unks: Miehoef Sweerts, Boerenfamilie met een man die zich vlooit ca. /656-/660, oilie op doek, 66,5 x 50 cm
5
Provinciaal Cultuurcentrum Caermersklooster
MichaelSweerts
Vrouwebroersstraat 6 - 9000 Gent teL 09 269 29 10 -fax 09 269 29 11
[email protected] www.caermersklooster.be
tentoonstellingen
Het abc van de Volkstuin i.s.m. Kadoc Leuven
van 13 juli t.e.m. 9 september 2007
Down to Earth fototentoonstelling Freya Maes
van 13
juli t.e.m. 9 september 2007
VI P's, Very Important
Paintings
cartoonist Karl Meersman i.s.m. het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen-Gent
van 5 oktober t.e.m. 9 december 2007
Provinciale Prijs voor Vormgeving 'o6 Gert Dooreman, laureaat ]os Devriendt, Marie Mees, genomineerden Erik Sijmons, Randoald Sabbe en Jan Wouter Hespeel, Mario Debaene, geselecteerden
van 5 oktober t.e.m. 9 december 2007
�"
Miehoei Sweerts,jongens hoofdje, olieverf op doek, 24,5 x /8 cm
Provincie Oost-Vlaanderen
Graag onze e-nieuwsbrief?
mail naar:
[email protected]
GRONINGER MUSEUM
Als het al jeugdportretten zijn dan zijn ze voor hun tijd volstrekt onconventioneel. Nog tot diep in de negentiende Van de Stedelijke Musea van Dendermonde liep zopas een prachtig geïllustreerde museumgids van de persen
eeuw werden kinderen als kleine volwassenen afgebeeld, bij Sweerts lijken het kleine revolutionairen en op zijn
(44 blz., ca. 80 kleurenillustraties), met daarin een korte historiek
ergst straatschoffies. Deze schilderijen zijn een genre op
en bespreking van de inhoud van het Vleeshuismuseum, het
zich en behoren tot het mooiste wat hij heeft geschilderd.
Begijnhofmuseum, het Museum voor Volkskunde, het
Op één bellen blazend knaapje na (symbool voor de ver
Zwijvekemuseum, het Historisch Documentatiecentrum
gankelijk van deze jeugdige schoonheid) in Groningen
en de Verzameling Schone Kunsten.
zijn al zijn mooie knapen in Amerika te zoeken, maar het mooiste meisje hangt in het Mauritshuis, in Den Haag, als langdurig bruikleen van de Pondation Aetas Aurea in Vaduz. De kans op verwerving acht het museum vreemd genoeg klein: ik zou nu maar vast gaan sparen, de eige naar kan het toch niet meenemen naar de hemel. Het werk hangt op zaal, dicht bij het Meisje met de pa rel van Vermeer. De vergelijking dringt zich op, maar Sweerts' Portret van een jonge vrouw uit circa 1660 wint het met glans van Johannes Vermeer, omdat hij haar
Mauritshuis
sober gekleed en zonder versieringen weergeeft. En met een introverte blik die ongekend is in de portretschilder kunst. Wie dit schilderij ziet zal de opwinding over de
van I I tot 17 uur
Nog nooit is een meisje zo mooi afgebeeld of is er een
Gesloten: maandag
en bedremmeld het doek uit, ze bloost niet, want ze ziet ons niet haar bekijken. Het is één van de laatste schilde rijen van Sweerts die we kennen en vormt het orgelpunt van een uitzonderlijk oeuvre. 2 € en bq verzending 3 € D1t laatste U over te schnJven op het nr 000-0025227-07 van het Gemeentebestuur, 9200 Dendermonde, met vermeldmg: Musea I museumgids. Info: 052-21 30 18:
[email protected]
uur. zon- en feestdagen
Mona Lisa van Leonardo da Vinci niet meer begrijpen. mooier schilderij van een meisje gemaakt. Ze kijkt zo lief
De g1ds kost ter plaatse
Open: dinsdag tot en met zaterdag van I 0 tot I 7
(behalve tussen I april en I september. open van I 0 tot
{
17 uur)
Korte Vijverberg
8
25 I 3 AB Den Haag Tel. 70 302 34 56 www.mauritshuis.nl
Bart Makken
bedrag dient
•
