Ontslag! Welke keuze maak
jij? Leer effectief solliciteren Marlies van Venrooij
Opmerking: Waar in dit boek sprake is van hij moet in relevante ge-‐‑ vallen vanzelfsprekend ook zij worden ingevuld en an-‐‑ dersom.
2
Colofon:
Productie: Calbona Uitgeverij Eerste druk: oktober 2011 ISBN: 978-‐‑94-‐‑91254-‐‑17-‐‑8 NUR: 130 Website: www.ontslagwelkekeuzemaakjij.nl Coverfoto Marlies: Judith van der Ven Ontslag! Welke keuze maak jij? Leer effectief solliciteren. Mar-‐‑ lies van Venrooij Eindredactie: Jenny Westra, Westra Redactionele Producties
© Marlies van Venrooij 2011 Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd, gefotografeerd, gescand, vermenigvuldigd of opgenomen, in welke vorm dan ook, ook niet via cd, cd-‐‑ rom, dvd, cd-‐‑v, video, microfilm enzovoorts, zonder eerst schriftelijke toe-‐‑ stemming te vragen aan de uitgever of auteur. Ondanks de zorgvuldige samenstelling van dit boek en bestede zorg kan noch de redacteur, noch de uitgever, noch de auteur aansprakelijkheid aan-‐‑ vaarden voor schade die het gevolg is van enige fout in deze uitgave.
3
4
Inhoudsopgave: Dankwoord
6
Voorwoord
7
Deel I
De feiten op een rij
Hoofdstuk 1
Waarom reorganiseren bedrijven?
9
Hoofdstuk 2
Welke stappen kan jij nu al nemen?
13
Deel II
Ter voorbereiding op het solliciteren
Hoofdstuk 3
Welke stadia van verliesverwerking zijn er?
19
Hoofdstuk 4
Hoe beïnvloeden jouw gedachten ten aan-‐‑
25
zien van jouw ontslag, jouw gedrag? Hoofdstuk 5
Hoe beïnvloeden jouw gedachten over je-‐‑
30
zelf, jouw sollicitatiegedrag? Hoofdstuk 6
Hoe maak jij jouw gedrag effectiever?
39
Hoofdstuk 7
Hoe beïnvloed het ontslag jouw gezond-‐‑
51
heid? Hoofdstuk 8
Welke rol spelen de mensen om jou heen?
56
Deel III
Effectief solliciteren
Hoofdstuk 9
Solliciteren, hoe doe je dat?
67
Hoofdstuk 10
Wat moet je weten over solliciteren?
86
Hoofdstuk 11
Wat kun je nog meer doen?
110
Hoofdstuk 12
Hoe realiseer je je plan?
124
Bijlagen
Actieplan, Curriculum Vitae (CV)
129
Sollicitatiebrief
134
Nawoord
136
5
Dankwoord Het is en blijft een feit, een boek schrijf je niet alleen. Ik wil daarom iedereen bedanken die mij heeft geholpen. De mensen die mij hebben geadviseerd over de inhoud. Speciale dank aan Tiny, Nienke en Margriet. Drie dames op wie dit boek ook van toepassing is en als ervaringsdeskundige gezien mogen worden. Ook dank aan Friso Huisman van EditMe en Erica Risiglione van de Toekomstbus voor het mogelijk maken van de visuele ondersteuning bij dit boek en het maken van filmmateriaal. Dank aan Jenny Westra van Westra Redactionele Producties, Wijn-‐‑ and van de Meeberg van Calbona Uitgeverij, Lucienne Knoester en Josine Th. Olivier van tekst-‐‑toko voor de tekstuele opmaak. Stephen Steijger van Optimaal Talent, dank voor de mooie woorden in het voorwoord. Claudette Deddes van Deddes Company dank voor de professionele input om dit boek te kunnen promoten. Dank aan alle lieve mensen die mee hebben gedacht. Speciale dank aan Danielle, Wim en Ray, Hanneke, Pascal, Desiree, Maarten, Noor, Daan, Cootje, Pipi, Giorgio en Wanda. Dank aan iedereen die gedurende het schrijven interesse heeft ge-‐‑ toond in de vooruitgang. Heerlijk om gebruik te hebben mogen ma-‐‑ ken van jullie tijd. Marlies van Venrooij
6
Voorwoord De kans dat je minstens een keer in je leven wordt ontslagen is meer dan de helft. En elk jaar krijgt 1 op 10 mensen in loondienst ontslag. Gemiddeld lopen mensen het risico dus elke 10 jaar ontslagen te worden. Het is heel herkenbaar dat mensen moeten wennen aan deze transi-‐‑ tiefase, want hun ritme en dagelijkse structuur is behoorlijk ver-‐‑ stoord. Dit brengt menselijke onwennigheid en onzekerheid mee waar een ieder z’n eigen tempo in heeft. Ik wil Marlies bedanken voor dit schitterende boek. Het is weer een verhelderend boek met herkenbare issues waar mensen tegen aan lopen die ontslag hebben gekregen. Marlies neemt de lezer mee in het hele proces van ontslag tot aan de nieuwe baan: slimme vragen stellen bij de aanzegging van het ontslag , praktische oefeningen rondom de fasen van verliesverwerking die iedereen hoe dan ook ondergaat en hoe je met de juiste gedachten weer de touwtjes in handen krijgt. Tenslotte, ik zie een tweedeling op de arbeidsmarkt van mensen die kwetsbaar zijn en die onkwetsbaar zijn. Het verschil wordt gemaakt doordat de tweede groep mensen meer bewust zijn van hun talenten en sterkten. Ik ben ervan overtuigd dat mensen het meest productief en gelukkig zijn als ze op de juiste werkplek zitten. Een ontslag is dus ook een kans om aan duurzaam en bewust aan je arbeidsmarkt-‐‑ positie te bouwen en dit boek helpt je daar heel praktisch bij. Zoals ik Marlies ook ken, heeft zij haar kennis, ervaring en creativiteit over-‐‑ gedragen via dit boek. Chapeau
Oud-‐‑Beijerland, september 2011 Stephen Steijger Managing partner en TALENTontwikkelaar van Optimaal Talent BV
7
Deel I “De feiten op een rijtje”
8
Hoofdstuk 1 Waarom reorganiseren bedrijven? Ondernemen vroeger en nu Hoe kun je je ontslag opvatten? Ontslag op bedrijfseconomische gronden is een bedrijfseconomische keuze. Het ontslag raakt jou wel, maar is niet gebaseerd op jou als individu. Werknemers voelen zich vaak als een ‘stuk vuil aan de kant gezet’. Na jaren loyaal geweest te zijn aan de organisatie wordt een ontslag ervaren als ‘stank voor dank’. Realiseer je héél goed, dit ontslag heeft niets met jou persoonlijk te maken: het is een beslissing die gebaseerd is op bedrijfsresultaten en op bedrijfsontwikkelingen. Er wordt, op basis van een besluit van de directie, een functie of af-‐‑ deling opgeheven. Het heeft niets te maken met jou, maar met de functie die jij vervult. Nog niet eens zo lang geleden, tijdens de indu-‐‑ striële revolutie, werden medewerkers vervangen door machines. Dit was óók een bedrijfseconomisch besluit om de kosten te drukken en om meer zekerheid te hebben voor de toekomst en de gewenste omzet. Werknemers kunnen ziek worden, machines niet. Werkne-‐‑ mers kosten geld en machines kun je afschrijven. In Nederland zijn er nog altijd regels die bepalen hoe een reorganisa-‐‑ tie moet verlopen. Regels die van organisaties eisen om een goed onderbouwd plan te formuleren. Hierin staat beschreven dat zij niet specifiek van medewerkers A, B en C af willen, maar dat door tegen-‐‑ vallende bedrijfsresultaten functies G, H en J komen te vervallen.
9
Hoofdstuk 2 Welke stappen kan jij nu al nemen? Als je net te horen hebt gekregen dat je functie komt te vervallen dan zal dit even tot je moeten doordringen. Er zullen allerlei gedachten door je hoofd gaan. Variërend van de kansen die nu voor je liggen tot grote doemscenario’s. Het is belangrijk om in actie te komen. Inventariseer wat jouw rechten en plichten zijn en die van je werk-‐‑ gever. Kijk of jij vrijgesteld wordt van werk of dat je moet blijven doorwerken, vraag naar de mogelijkheden voor bijscholing of om-‐‑ scholing. Hoe stressvol de situatie ook mag zijn. Het is belangrijk dat je in actie komt. Wat kun je nu al doen? Laat je informeren Blijf vragen stellen en wacht niet af Bedenk wat jij nodig hebt Blijf werken aan de emotionele kant Blijf communiceren Aanzegging ontslag? Laat je informeren – Blijf vragen stellen – Bedenk wat jij nodig hebt – Blijf werken aan je emotionele kant – Blijf communiceren.
10
Deel II “Gedachten en gedrag”
11
Hoofdstuk 3 Welke stadia van verliesverwerking zijn er? Het is een feit: je gaat je baan verliezen. Misschien ging het geleide-‐‑ lijk, wellicht gebeurde het van de ene op de andere dag. Waar het om draait is, dat, zonder dat jij daar invloed op had, de organisatie heeft besloten dat jouw functie en mogelijk die van vele anderen, komt te vervallen. Een dergelijke situatie is ongewenst en roept niet bepaald positieve gevoelens op. Het is eigenlijk vooral een gebeurtenis die veel nega-‐‑ tieve emoties oproept en gedachten in je hoofd laat rondtollen die je misschien liever niet wilt uitspreken. Na vele jaren van trouwe dienst ben jij niet meer nodig. Dat klinkt en voelt niet echt best. Vijf Stadia van Verliesverwerking: Ontkennen – Boosheid – Strijden – Depressie -Accepteren Er is geen vaste volgorde en duur dat je door een fase heengaat. Dat is voor iedereen weer anders.
12
Hoofdstuk 4
Hoe beïnvloeden je gedachten over je ontslag, jouw gedrag? Hoe beïnvloeden jouw gedachten, dus wat jij denkt over een situatie (het ontslag), je gedrag? Als je wordt ontslagen dan laat dat je niet onberoerd. Er zullen allerlei gedachten in je opkomen. Deze zullen niet allemaal even positief zijn en misschien soms zo pittig dat je ze niet durft uit te spreken. Deze gedachten zullen samengaan met be-‐‑ paalde emoties. Er zijn vier basisemoties; angst, boosheid, blijheid en verdriet. Bij een stressvolle situatie als baanverlies, zullen veelal angst, boosheid of verdriet naar boven komen. Bijvoorbeeld de ge-‐‑ dachte dat je door je ontslag onrecht wordt aangedaan, maakt boos. De gedachte dat je vanwege je baanverlies, misschien je huis moet gaan verkopen, maakt je angstig. Vanuit die emotie zul je je ook op een andere manier gaan gedragen. Gedragingen die vaak logisch zijn, gezien de omstandigheden, maar niet doeltreffend. Hieronder tref je een aantal niet doeltreffende gedragingen aan en tips hoe hiermee om te gaan.
13
Hoe saboteer jij jezelf: Ik heb niet voldoende opleiding – Ik kan mijzelf niet verkopen – Ik weet niet wat ik wil – Solliciteren hoeft voor mij niet zo – Morgen komt mij beter uit – De organisatie komt wel met een oplossing – Ik ben te oud – ik ben realistisch. Leer jezelf kennen om jezelf uiteindelijk niet meer voor de gek te houden. Weet wanneer je jezelf met je gedachten aan het saboteren bent! Stop daarmee en ga aan de slag!
Hoofdstuk 5 Hoe beïnvloeden jouw gedachten over jezelf, jouw sol-‐‑ licitatie gedrag?
Ik heb het in hoofdstuk 4 gehad over hoe je gedachten over de situa-‐‑ tie (het ontslag) je gedrag kunnen beïnvloeden. Ik wil nu verder met je kijken naar hoe je gedachten, jouw overtuigingen over jezelf je gedrag kunnen beïnvloeden. En welke belemmeringen dit kan geven tijdens je zoektocht naar een andere baan.
14
Hoofdstuk 6
Hoe maak jij jouw gedrag effectiever? Eerder heb ik al aangegeven dat je gedachten gevoelens oproepen en dat deze van invloed zijn op je gedrag en op het te behalen resultaat. Beperkende of onhandige gedachten zullen je belemmeren in het behalen van je gestelde doel, terwijl stimulerende gedachten je juist eerder bij je doel kunnen brengen. Je kan je gedrag dus effectiever maken door zelf te bepalen wat je denkt. Woorden en de betekenis van woorden spelen hier een belangrijke rol in. In dit hoofdstuk wil ik laten zien hoe je door taal je gedrag kunt beïnvloeden op een posi-‐‑ tieve en negatieve manier.
Hoofdstuk 7 Hoe beïnvloed het ontslag jouw gezondheid? Je gezondheid is je grootste bezit. Daar zijn de meeste mensen het over eens. Toch doen wij niet altijd de dingen die het beste zijn voor onze gezondheid. Te weinig slaap, ongezond eten, te weinig bewe-‐‑ gen. Misschien kom je hiermee weg als je een rustig en geregeld le-‐‑ ven leidt, zonder stress of spannende dingen. Een (naderend) ontslag Hoe kan jij het resultaat beïnvloeden? Ik kan dit nog niet – Het glas is halfvol – Ik heb de keuze in wat ik denk en doe – Ik heb de touwtjes in handen – Ik zit aan het stuur – Ik bepaal Kijk hoe taal, herkaderen en metaforen jou kunnen helpen om jouw gedachten om te buigen, zodat jij het gedrag vertoont wat nodig is om het gewenste resultaat te behalen.
15
is echter een grote stressfactor die de boel bij veel mensen geestelijk en lichamelijk flink op zijn kop kan zetten. In dit hoofdstuk wil ik ingaan op de invloed van stress (in dit geval ontslag) op je lijf en geest. Het is niet de bedoeling om je huidige levenspatroon te veran-‐‑ deren, het kan wel zijn dat enige aanpassingen je kunnen helpen.
Hoofdstuk 8 Welke rol spelen de mensen om je heen? Als jij te horen hebt gekregen dat je wordt ontslagen dan zijn daar veel mensen direct of indirect bij betrokken. Collega’s, vrienden, familie en bekenden. Al deze mensen kunnen een rol spelen tijdens jouw ontslag en bij het vinden van een nieuwe baan. Zij kunnen jou Blijf goed voor jezelf zorgen: Eet gezond – Drink gezond – Beweeg voldoende – Denk positief Zorg goed voor je lichaam en je geest gedurende de periode van je ontslag. ondersteunen als jouw hulptroepen. Stel, je gaat verhuizen dan is dat een klus die je niet helemaal in je eentje kunt en wilt doen. Vaak moet er nog wat geschilderd, opgeruimd, ingepakt en gesjouwd worden. Om dat te realiseren wordt er vervolgens een hele club met vrienden, familie, schilders en een verhuisbedrijf opgetrommeld. Alle hulp is welkom. De één is een perfecte schilder, de ander kan goed schoonmaken. Je verzamelt je hulptroepen om de verhuizing draaglijker te maken, sneller te laten verlopen en om te delen. Deze aanpak geldt ook bij jouw ontslag. Dat is ook een grote klus, die je niet in je eentje gaat doen. Of je het leuk vindt of niet, je hebt
16
hier (al dan niet professionele) hulp bij nodig. Noem het hulp/ondersteuning/coaching. Het maakt niet uit welke naam je er-‐‑ aan geeft, zolang je maar mensen om je heen verzamelt die je kunnen helpen.
Jouw hulptroepen zijn: Werk relaties– Privé relaties – Externe relaties Zorg dat je een team van mensen om je heen verzamelt die je kunnen helpen met bijvoorbeeld het nakijken van sollicitatiebrieven, oefenen van gesprekken, netwerk vergroten, delen van teleurstellingen en voor het vieren van successen. Zorg dat dit een team is met mensen die het beste met jou voor hebben.
17
DEEL III “Effectief solliciteren”
18
Hoofdstuk 9
Solliciteren, hoe doe je dat? Solliciteren is alles wat te maken heeft met het vinden van een andere baan. Het is niet alleen het schrijven van sollicitatiebrieven, maar ook, nadenken over wat je wilt, hierover praten met mensen en netwerkgesprekken voeren. Het is een activiteit die je vanaf nu door je hele dagelijkse leven heen gaat vlechten. Je zult er iedere dag mee bezig zijn. Iedereen die je tegenkomt, op verjaardagen, in de trein, bij de sportclub, kan een potentiële werkgever of potentiële nieuwe collega worden. Alle bedrijven die je ziet of waar je wat over leest, zie je als een toekomstige werkgever. Ik klop het nu heel erg op, maar als je deze actie ook maar voor 10% gaat oppakken dan zal het je helpen om je eerder een beeld te vormen van wat je wilt, welke mogelijkheden er zijn en welke richting jij opgaat. Door zo te handelen en te denken word je aangezet tot actie en zie je eerder welke kansen er liggen. Denk hierbij aan de kans om bij een betere werkgever aan de slag te gaan, om dichter bij huis te gaan werken, om betere arbeidsvoorwaarden te krijgen of om een nieuw carrière-‐‑pad op te gaan. Nu je gaat solliciteren wil je antwoord krijgen op de volgende vragen:
1.
Hoe gaat mijn nieuwe functie eruit zien?
(functie-‐‑inhoud)
2.
Hoe krijg ik deze functie?
(sollicitatievaardigheden)
1. Hoe gaat mijn nieuwe functie eruit zien? De functie waarvoor je in aanmerking komt, is een functie die je
19
aanspreekt, waarvoor je gemotiveerd bent, waar je enthousiast van wordt en waarvoor je, indien noodzakelijk, bereid bent nieuwe vaardigheden te leren. Om inzichtelijk te krijgen wat je aanspreekt, kun je putten uit oude en nieuwe ervaringen. 2. Hoe krijg ik deze functie? Je hebt nu voor jezelf een functie-‐‑inhoud bepaald. De volgende stap is antwoord krijgen op de vraag: hoe krijg ik deze nieuwe functie? Je gaat dus solliciteren. Solliciteren is méér dan het schrijven van een goede brief en het hebben van een goed cv. Solliciteren is het voeren van (netwerk)gesprekken, schrijven van (open) sollicitatiebrieven, zoeken naar vacatures en organisaties. Het is een continu proces waar je dagelijks mee bezig bent. Iedereen die je tegenkomt kan een bron van informatie zijn of zelfs een potentiële nieuwe collega of werkgever. Solliciteren is niet iets wat je er ‘even’ bij doet, het is een activiteit waar je tijd voor vrij moet maken en een plan voor moet opstellen. Er zijn twee manieren van solliciteren: passief en actief. Sollicitatieweetjes •
Weet je dat 70% van de vacatures niet bekend wordt gemaakt via krant en/of internet? 70% van de vacatures wordt nog altijd via-‐‑via opgevuld.
•
Weet je dat een beoordelaar van een sollicitatiebrief gemiddeld een halve minuut (!) besteedt aan het lezen van je brief en/of je cv? Soms wordt alleen het cv of alleen de brief gelezen. Reden temeer om jezelf in beide gevallen duidelijk en uitgebreid te presenteren.
•
Weet je dat een sollicitatiegesprek een gelijkwaardig gesprek is, waarbij de werkgever zich ook goed moet presenteren en jij zelf ook de kans hebt om ‘nee’ te zeggen?
20
•
Weet je dat er geen vaste sollicitatieprocedure is en dat ieder bedrijf zijn eigen procedure hanteert? Dit betekent in de praktijk dat niet ieder bedrijf een ontvangstbevestiging of een afwijzingsbrief verstuurt. En dat betekent óók dat niet bij alle sollicitatiegesprekken altijd iemand van HR zit.
•
Weet je dat je de tijd moet nemen voor het schrijven van een sollicitatiebrief? Je hebt vaak twee weken om op een vacature te reageren en er bestaat geen regel dat wie het eerst komt, het eerst maalt. Schrijf de brief, leg deze dan eventjes weg en kijk er de volgende dag nog eens naar. Verbeter de stukken waar je niet tevreden over bent en laat je brief daarna ook nog eens door iemand anders lezen. Je bent gemiddeld drie dagen bezig om een goede brief te schrijven.
•
Weet je dat iedereen weer een ander idee heeft over wat een goede sollicitatiebrief of een goed cv is? En dat mijn idee er daar één van is? Als iemand je een tip geeft over je cv, vraag dan waarom zij dat adviseren en kijk of dit ook in jouw gedachtenpatroon past.
Je curriculum vitae Curriculum vitae (afgekort als cv) staat voor levensloop. Je cv geeft een samenvatting van je werkende leven en dan met name van je opleidingen, werkervaring en kwaliteiten. Er zijn verschillende manieren om een cv op te stellen. Ik kies voor een a-‐‑chronologisch cv, waarin je je werkervaring weergeeft in jaren. De reden hiervan is dat dit het meest gangbare cv is voor nu. LinkedIn Nu je je cv hebt opgesteld, heb je ook alle informatie om je LinkedIn-‐‑ profiel aan te maken of te verbeteren om je zo optimaal mogelijk te
21
presenteren. Schrijven van een sollicitatiebrief In je sollicitatiebrief geef je aan waarom je graag voor deze functie in aanmerking wilt komen en waarom je graag bij deze organisatie wilt werken. Je geeft je motivatie weer. Schrijven van open sollicitatiebrieven Het schrijven van een open sollicitatiebrief is nagenoeg hetzelfde als het schrijven van een brief naar aanleiding van een bestaande vacature. Het verschil is dat jij zelf een functieprofiel kunt maken en zelf moet achterhalen aan wie je de brief gaat richten. Hoe vind je vacatures? Hoe ziet een passende vacature eruit? Hoe bereid je je voor op een sollicitatiegesprek? S.T.A.R. Je kan de STAR methodiek gebruiken om je goed voor te bereiden op een sollicitatiegesprek. STAR staat voor: Situatie, Taak, Actie en Resultaat. Hoe werkt het? Zoek een taak of een eigenschap die gevraagd wordt in de vacature. Bedenk hierbij een zo concreet mogelijke situatie uit jouw werkervaring, waardoor blijkt dat jij deze werkzaamheden in de vingers hebt. Je krijgt een functie aangeboden zonder vast dienstverband. Wat nu?
22
Werken voor een lager salaris Frustraties tijdens het solliciteren Afwijzingen Wat moet je doen als je die nieuwe baan hebt gevonden? Solliciteren is: Kansen creëren – Kansen benutten Het hele sollicitatieproces is een veelomvattend proces dat veel nauwkeurigheid, tijd, aandacht en energie van je vraagt. Als je serieus aan de slag wilt, moet je tijd vrijmaken om te solliciteren. Als je kans van slagen wilt hebben, moet je het hele sollicitatieproces echt toegewijd doorlopen en steeds je oren en ogen open. Solliciteren is een veelomvattend proces. Het gaat om het opstellen van je cv, het schrijven van een brief, netwerkgesprekken en sollicitatiegesprekken voeren en natuurlijk zoeken naar vacatures. Alles is erop gericht dat jij een andere baan vindt. Solliciteren is zaaien, overal waar je bent, en de oogst is nog niet helemaal duidelijk.
Hoofdstuk 11
Wat kun je nog meer doen? In dit hoofdstuk zet ik nog enkele geheugensteuntjes voor je op een rijtje. Deze zullen je helpen om je minder te laten afleiden door nega-‐‑ tieve zaken, om meer uit jezelf te halen en dus om effectiever te solli-‐‑ citeren. Om je dit te blijven herinneren, lees dit hoofdstuk één keer per week door ter ondersteuning.
23
Hoofdstuk 12
Hoe realiseer je je plan? In dit boek heb ik je tools aangereikt die je helpen bij het opstellen en uitvoeren van jouw plan. Je hebt inzicht gekregen in de dingen die voor jou kunnen werken en in de dingen die tegen jou kunnen werken. Dingen die tegen je kunnen werken, zijn vooral de gedachten en overtuigingen die je hebt ten opzichte van jezelf of je ontslag. Dit worden ook wel de beren op je weg genoemd. Dingen die voor jou kunnen werken zijn de inzichten die je hebt gekregen en de keuzes die je daarin kunt maken. Praktische informatie die je verder kan helpen, is de informatie over het sollicitatieproces. Misschien denk je nu wel: ‘Leuk hoor, om al deze informatie te hebben gelezen, maar hoe zet ik dit nu om in acties?’ Wat je nodig hebt is een plan. Een plan voor jezelf, waarin je overzichtelijk aangeeft wat je uiteindelijke doel is en welke acties jij gaat inzetten om dit doel ook werkelijk te bereiken.
24
