online zoekstrategieën

online zoekstrategieën

efficiënt zoeken naar wetenschappelijke informatie in online bronnen D. De Grooff met de medewerking van V. Tuerlinckx C. Schroeven

Instituut voor Media Studies (IMS)

Faculteit Sociale Wetenschappen

2013-2014

INHOUD 0 1 2 3 4 5 6

inleiding verkennen en afbakenen van het onderwerp gebruik van relevante zoektermen en filters soorten wetenschappelijke informatiebronnen samenstellen van een bibliografie gespecialiseerde online bronnen elektronische attenderingen

7 evalueren van wetenschappelijke bronnen en informatie 8 9

refereren naar wetenschappelijke bronnen beheren van de verzamelde informatie

2

0

inleiding

De studenten die deze cursus zullen gebruiken, behoren tot de eerste generatie van zogenaamde internet (of digital) natives, namelijk jongeren die met het internet zijn opgegroeid, vergelijkbaar met de generatie van vijftigers en zestigers die met het medium televisie zijn opgegroeid. Internet is dan ook zeer populair en vrijwel volledig ingeburgerd, vooral bij jongere gebruikers. En toch blijkt uit ervaringen van docenten in het middelbaar en hoger onderwijs dat het gebruik van het internet als bron van wetenschappelijke, maar ook van algemene, dagelijkse informatie, verre van efficiënt is. Studenten snappen Google niet Ze stellen zelden een vraag aan de bibliothecaris, zoeken in de verkeerde databases en googelen maar wat in het wildeweg. Studenten kennen nauwelijks de weg in de bibliotheek. De ‘digital natives’ zoals de huidige generatie studenten ook wel wordt genoemd zijn bij nader inzien toch niet zo ‘web savvy’, blijkt uit Amerikaans onderzoek (2011). Antropologen en bibliothecarissen deden twee jaar lang onderzoek op vijf campussen in Illinois. Ze interviewden studenten en observeerden hun gedrag in de universiteitsbibliotheken. In één van de bibliotheken slaagden maar zeven van de dertig geobserveerde studenten erin online een redelijke zoekopdracht uit te voeren, schrijft de website Inside Higher Ed. Veel studenten zouden niet begrijpen hoe zoekmachines als Google werken en blijken zelfs niet te weten hoe ze hun zoekopdracht kunnen beperken door middel van Google Scholar of door alleen op nieuwsartikels te zoeken. Ook in wetenschappelijke databases en -tijdschriften wisten ze de weg niet. Ze zochten op de verkeerde plek en negentig procent gebruikte de interfaces zoals ze een Google-zoekscherm gebruiken: zonder specificaties of beperkingen. In plaats van hulp te vragen, besloten studenten daarop regelmatig om een ander onderwerp te kiezen. Studenten zouden niet beseffen dat hun zoekvaardigheden tekortschieten, voeren onderzoekers van het ERIAL-project (Ethnographic Research in Illinois Academic Libraries) aan. Maar ook docenten en bibliotheekpersoneel zijn volgens de onderzoekers debet aan de gebrekkige zoekvaardigheden van studenten. Ze hebben een te rooskleurig beeld van de motivatie van de gemiddelde student en overschatten hun vaardigheden, waardoor ze hen zelden te hulp schieten. Bron: http://www.dub.uu.nl/

Eén en ander heeft natuurlijk belangrijke consequenties tijdens de opleiding (schrijven van papers, masterproeven, en dergelijke), maar ook later, in het beroepsleven en zelfs in het dagelijkste leven. Efficiënt opzoeken en beheren met informatie is immers in een tijd van informatie-overvloed een absolute must. De graad van ‘alfabetisme’ zal in de toekomst dan ook vooral worden bepaald door de kennis en de vaardigheden om de meest relevante informatie snel te verzamelen en goed te beheren.

3

Wat is het doel van deze cursus? Het doel van deze cursus is drievoudig: > aanleren hoe relevante wetenschappelijke informatie omtrent een bepaald thema/onderwerp moet worden verzameld en beheerd; > bespreken van de belangrijkste online bronnen en de manier waarop ze optimaal kunnen worden gebruikt; > inzicht geven in de manier waarop de gevonden informatie kan worden geëvalueerd op (wetenschappelijke) kwaliteit en betrouwbaarheid.

Hoe studeer je deze cursus? - Je kan deze cursus beschouwen als een soort handleiding om relevante wetenschappelijke informatie snel en via de juiste online bronnen op te zoeken. - Om de informatie uit deze cursus zo goed mogelijk te onthouden en later zo efficiënt mogelijk te gebruiken, wordt sterk aanbevolen om de tekst te lezen/studeren met de computer ernaast, zodat je de informatie uit de cursus onmiddellijk in de praktijk kan omzetten. Wil je echt goed voorbereid zijn op de colleges - en later de examens en natuurlijk ook de praktijk - zijn oefeningen over alle besproken onderwerpen een absolute aanrader.

Wat is de inhoud van de hoorcolleges? Elk hoorcollege bestaat uit twee onderdelen. - Het eerste deel van elke les (het zogenaamde responsiecollege) behandelt de vragen die je na het lezen van een deel van de cursustekst kan stellen (via e-mail). Elke vraag wordt ondergebracht bij een bepaald onderwerp/thema en anoniem (dus niet verwijzend naar de vragensteller) in het eerste deel van de les beantwoord. - In het tweede deel (het oefeningencollege) wordt een aantal oefeningen opgelost die representatief zijn voor het soort vragen die op het examen worden gesteld.

NOOT: dit icoon betekent dat de tekst niet gekend moet zijn (als examenstof). Meestal gaat het om lijstjes van interessante online bronnen.

4

1 de exploratieve fase: verkennen en afbakenen van het onderwerp 1.1 1.2 1.3 1.4

van algemeen domein tot specifiek onderwerp online encyclopedieën wetenschappelijke webgidsen online woordenboeken

Stel dat je in het kader van de opleiding de opdracht krijgt om een paper, een eindverhandeling, een artikel of een voordracht te schrijven over een verplicht onderwerp of een domein dat je interesseert. Dan dienen er twee zaken te gebeuren, namelijk een goede afbakening van het onderwerp en een eerste exploratie van het domein via zogenaamde naslagwerken, die beknopte teksten en (eventueel) illustraties bevatten over begrippen en feiten. In dit hoofdstuk worden drie soorten naslagwerken besproken, namelijk online (algemene en wetenschappelijke) encyclopedieën, wetenschappelijke webgidsen/zoekmachines en online (vertaal-, verklarende-, en biografische) woordenboeken.

1.1 van algemeen domein tot specifiek onderwerp - Een exploratieve verkenning heeft niet enkel als doel om zich te informeren over het thema, maar ook om na te gaan welke (eventuele) deelthema’s dit domein bevat en of het misschien niet is aangewezen om de opdracht te focussen op één of meerdere van deze deelthema’s. Een voorbeeld: stel dat het opgegeven of gekozen onderwerp gaat over ‘de klimaatverandering op aarde’ dan kan een (snelle) verkennende exploratieronde niet enkel voldoende informatie bieden om het concept te leren kennen maar eveneens de verschillende invalshoeken/aspecten ervan zoals ‘de oorzaken’, ‘de gevolgen voor het milieu’, ‘de stellingen van believers en non-believers’, enzovoort. - De exploratieve zoektocht kan ook interessant zijn om relevante trefwoorden te vinden over het onderwerp (zie hoofdstuk 2). Zo zal bijvoorbeeld bij de exploratie met het trefwoord ‘climate change’ ongetwijfeld het zeer relevante trefwoord ‘global warming’ opduiken. - De afbakening van het domein zal meestal samenvallen met de exploratie ervan. Hoe meer je geïnformeerd wordt over het domein hoe meer inzicht je zal krijgen in de verschillende deelaspecten (onderwerpen) ervan. - De zogenaamde zoekmachines met clustering (zoals http://yippy.com en http://www.dogpile.com) zijn vaak ook geschikt voor het zeer snel zoeken naar deelaspecten van een bepaald domein. Bij zoekmachines met clustering wordt er immers na een zoekopdracht met een bepaald trefwoord naast de lijst met zoekresultaten een lijstje weergegeven van deelaspecten van het domein en/of aanverwante onderwerpen.

5

1.2

online encyclopedieën

- Online encyclopedieën zijn bijzonder geschikt om zeer snel een onderwerp te exploreren zonder eerst al te veel bronnen te raadplegen. Meestal staan in een encyclopedie naast een omschrijving van het domein/onderwerp ook (audiovisuele) illustraties en referenties naar andere bronnen, zoals websites, boeken, tijdschriften, en dergelijke, zodat in een mum van tijd heel wat verkennende informatie kan worden verzameld. - De volgende online encyclopedieën zijn zeker aan te bevelen (B: betalend): - The International Encyclopedia of Media Studies (http://onlinelibrary.wiley.com/book/10.1002/9781444361506)

- http://wikipedia.org* - http://www.encyclopedia.com - http://www.britannica.com (B) - http://www.sociologyencyclopedia.com - http://www.reference.com - http://www.answers.com - http://www.infoplease.com - http://teacher.scholastic.com/products/grolier/ (B) - https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook

! Encyclopedieën toegankelijk via LIMO (en dus gratis te gebruiken): LIMO > Find databases > Type: encyclopedias > Subject: Humanities

encyclopedieën toegankelijk via Limo 6

* Wikipedia is 's werelds grootste online encyclopedie en bestaat in verschillende talen, waaronder het Nederlands. Wikipedia wordt samengesteld door internetgebruikers. Dat kan gaan van professionele experten tot fervente hobbyisten. Enige voorzichtigheid met betrekking tot de correctheid van de informatie is dus aangewezen, alhoewel er bij Wikipedia een zeer goed functionerend systeem van ‘peer controle’ bestaat. Je blijft echter best kritisch als je iets op Wikipedia opzoekt: ga bijvoorbeeld na of je dezelfde informatie ook op andere (betrouwbare) sites terugvindt. Deze online encyclopedie is dus een goed hulpmiddel bij opzoekingen, maar geen exclusieve bron.

1.3

(wetenschappelijke) webgidsen

- Webgidsen (in het Engels directories genoemd), zijn een soort internetcatalogi die worden samengesteld door mensen (redacteurs) die continu websites bekijken, beoordelen en in categorieën onderbrengen. - Je kan een webgids op twee manieren consulteren: door progressief af te dalen in de boomstructuur of door met een trefwoord in het zoekveld van de webgids rechtstreeks naar specifieke bronnen te zoeken. Vermits het hier gaat om de exploratie van een onderwerp raden we de eerste methode aan. - Er zijn twee soorten webgidsen, namelijk de algemene en de gespecialiseerde webgidsen. Deze twee zullen hieronder kort worden besproken. Bij de gespecialiseerde webgidsen zullen we het enkel hebben over de wetenschappelijke webgidsen.

1.3.1 algemene webgidsen - Yahoo! (http://www.yahoo.com) is ongetwijfeld de meest bekende webgids, maar er bestaan er nog tientallen andere, waaronder Open Directory Project (http://www.dmoz.org/). Dit is zeker de meest aangewezen algemene webgids vanwege de omvang en de kwaliteit van de resultaten. Stel dat je een masterproef wilt schrijven over een aspect van journalistiek , dan kan je bij DMOZ dit onderwerp verkennen via één van deze ‘pistes’: Science > Social Sciences > Communication > Journalism of News > Media > Journalism. Vanuit de rubriek journalism of nog een stap verder (bijvoorbeeld journalism> issues) vind je wellicht een aantal ‘niches’ waarin je geïnteresseerd zou kunnen zijn. Meteen heb je dan ook een lijst van interessante bronnen (resources).

7

exploreren via DMOZ - Houd er rekening mee dat de internationale webgidsen in hoofdzaak Engelstalige websites bevatten; je moet dus Engelse trefwoorden gebruiken. Voor Nederlandstalige of lokale informatie maak je het best gebruik van een lokale webgids, zoals http://start.be en http://www.journalinks.be.

1.3.2 wetenschappelijke webgidsen - Naast de algemene webgidsen zijn er ook tal van meer gespecialiseerde webgidsen in allerlei domeinen. Het voordeel van deze meer gespecialiseerde webgidsen is dat ze (nog) relevantere resultaten opleveren. Ziehier twee voorbeelden van educatief-wetenschappelijke webgidsen: - Infomine (http://infomine.ucr.edu/) - Internet Scout Project (http://scout.wisc.edu/Archives) - Er is ook een groot aantal wetenschappelijke webgidsen die gespecialiseerd zijn in een bepaald domein. Een lijst hiervan vind je op Academic Info – Online Subject Guides (http://www.academicinfo.net/subject-guides). - Tenslotte zijn er ook webgidsen die geografisch of thematisch zijn gespecialiseerd. Lijsten hiervan vind je op http://www.finderseeker.com

8

1.4 online woordenboeken - Online woordenboeken zijn niet echt geschikt voor een brede verkenning van een bepaald onderwerp of domein maar kunnen wel erg nuttig zijn bij een exploratie om bepaalde (onbekende) termen te laten vertalen, om een definitie op te zoeken of de biografie van een bepaald persoon. - Via LIMO is een groot aantal woordenboeken toegankelijk (en dus gratis te gebruiken): LIMO > Find databases > Type: dictionaries

woordenboeken toegankelijk via LIMO - Er kunnen drie soorten (online) woordenboeken worden onderscheiden, namelijk vertaalwoordenboeken, verklarende woordenboeken en biografische woordenboeken.

1.4.1 vertaalwoordenboeken - Travlang’s Dictionaries (http://dictionaries.travlang.com), iate (http://iate.europa.eu) en Woordenboek.eu (http://www.woordenboek.eu) zijn drie voorbeelden van zeer uitgebreide en meertalige vertaalwoordenboeken. - Maar ook de Language Tools van Google (http://www.google.com/language_tools) zijn erg geschikt als vertaalmiddel van zoektermen, kleine tekstjes en zelfs van hele websites. Let er wel op dat deze Google Language Tools wel handig zijn om bepaalde woorden of teksten uit een vreemde taal te begrijpen maar ze zijn zeker niet bruikbaar om volledige teksten te laten vertalen om deze te gebruiken in papers, artikels, eindwerken, en dergelijke. - Het vertalen van trefwoorden en websites kan trouwens ook via de Google-functie Translate (zwarte balk bovenaan > More > Translate). Je kopieert de URL (adres)

9

van de website die je wilt laten vertalen en ‘plakt’ dit adres in het vertaalkader. De link van de vertaalde website verschijnt rechts van het kader.

vertalen van websites via Google translate

Webopedia in het Nederlands dankzij Google Translate foreign pages - Via Limo kan je de vertaalwoordenboeken van Van Dale raadplegen:

10

Van Dale vertaalwoordenboeken

1.4.2 verklarende woordenboeken - Verklarende woordenboeken zijn handig om snel de betekenis (en vaak ook de spelling) van onbekende termen op te zoeken. Van Dale (http://www.vandale.be) is ongetwijfeld het meest bekende Nederlandstalige verklarende woordenboek.

11

Van Dale woordenboek (vrij toegankelijk via Limo) Merriam-Webster (http://www.merriam-webster.com/), Oxford Dictionaries (http://oxforddictionaries.com) en OneLook (http://www.onelook.com/) zijn voortreffelijke Engelstalige verklarende woordenboeken. - Je kan ook gebruik maken van Google Dictionary, ofwel via de zoekopdracht define:trefwoord (bijvoorbeeld define:”cloud computing”, ofwel via de functie Search tools > Dictionary.

het gebruik van Google Dictionary

12

1.4.3

biografische woordenboeken

Biografische woordenboeken zijn verzamelingen van biografieën van bekende personen, zoals schrijvers, politici, kunstenaars, atleten, wetenschappers, en dergelijke. Er zijn algemene biografische woordenboeken waarin alle ‘thema’s’ worden opgenomen en (geografisch of thematisch) gespecialiseerde biografische woordenboeken. Voorbeelden van interessante algemene (internationale) biografieën zijn: - S9.com (http://www.s9.com/) - Biography (http://www.biography.com) - Biography Center (http://www.biography-center.com) - Biography Online (http://www.biographyonline.net) Voorbeelden van gespecialiseerde biografische woordenboeken zijn: - Biografisch Portaal van Nederland (http://www.biografischportaal.nl) - Oxford Music Online (http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/browse?type=biography) - Author Biographies (http://www.biblio.com/authors.php)

13

2 gebruik van relevante zoektermen en filters De kwaliteit van de zoekresultaten is in zeer grote mate afhankelijk van het gebruik van de juiste zoektermen/trefwoorden. Een zoekvraag heeft geen enkele kans op succes als ze niet eerst duidelijk en eenduidig wordt omschreven in een zoekopdracht met de juiste trefwoorden.

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

2.1

relevante zoektermen zoektermen combineren het gebruik van filters interessante extraatjes vertalen van zoekopdrachten

relevante zoektermen

- Relevante zoektermen zijn trefwoorden die zo representatief mogelijk zijn voor wat je zoekt (onderwerp, publicatie, definitie, enzovoort). Efficiënt zoeken betekent dus in eerste instantie dat je een vraag moet omzetten in een aantal trefwoorden, waarbij deze trefwoorden de volledige inhoud (maar ook niet meer!) van de vraag dekken. - Hieronder volgen een aantal tips om de relevantie van de zoekopdracht zou groot te maken. De meeste van deze tips zijn zowel toepasbaar op zoeken via een zoekrobot (zoals Google) als op zoeken in online (bibliografische) databases.

2.1.1 gebruik de correcte terminologie - Het spreekt vanzelf dat een zoektocht naar de meest relevante informatie staat of valt met de keuze van de (wetenschappelijk) correcte trefwoorden, met andere woorden de correcte vakterminologie. - Tijdens het afbakenen van het onderwerp (hoofdstuk 1) heb je wellicht al een aantal vaktermen ontdekt die gebruikt worden in het wetenschappelijk domein dat je wilt verkennen. Maar er is ook nog de methode van het tweefasig zoeken naar de correcte trefwoorden. Stel dat je een paper wilt schrijven over internetverslaving en je kent de eigenlijke wetenschappelijke term niet, werk dan in twee fasen: ° fase 1: voer een term in bij Google die het dichtst aanleunt bij wat je zoekt. Wanneer je bijvoorbeeld zoekt met de trefwoorden internet addiction, dan zie je in de resultatenlijst verschillende keren de term internet addiction disorder staan. Dit is de wetenschappelijke naam voor internetverslaving. ° fase 2: zoek met de trefwoorden “internet addiction disorder” .

14

NOOT: een andere manier om de correcte terminologie (trefwoorden) te zoeken, is het gebruik van trefwoorden uit een goed referentiewerk, met name een publicatie die voorbeeld staat voor het onderwerp waarover je zelf wilt schrijven. Stel bijvoorbeeld dat je een masterproef wilt schrijven over roddel op het internet en de impact ervan, dan biedt een boek als dit van Daniel Solove ("The Future of Reputation: Gossip, Rumor and Privacy on the Internet") een aantal relevante trefwoorden, namelijk reputation, gossip, rumor en natuurlijk internet.

2.1.2

baken voldoende af

Zoektermen dienen zo specifiek mogelijk het onderwerp van de zoekopdracht te omschrijven, zo niet wordt het aantal zoekresultaten niet enkel veel te groot maar ook irrelevant. Als je zoekt naar informatie over burgers die meewerken aan online nieuwsmedia, zoek dan niet op journalism maar op “citizen journalism” (en mogelijke synoniemen/zie 2.1.3).

2.1.3 gebruik synoniemen - Gebruik - indien mogelijk - synoniemen van dezelfde term, bijvoorbeeld “citizen journalism” OR “grassroots journalism” OR “participatory journalism” omdat anders interessante webpagina’s in het zoekresultaat zouden kunnen ontbreken. De OR wordt gebruikt omdat niet alle, maar slechts één van deze trefwoorden moet voorkomen in de tekst van de webpagina. - Opgepast voor homoniemen, woorden met een gelijke vorm maar een verschillende betekenis, zoals bit (little bit, binary digit) of java (eiland, programmeertaal, koffie, …). Dergelijke homoniemen kunnen best gecombineerd worden met een ander woord uit dezelfde context (zoals bit computer).

2.1.4

zoek in verschillende talen

- Het is aan te raden om Engelse zoektermen te gebruiken omdat - zowel bij Google als bij de meeste online databases - veruit het grootste deel van de index uit Engelstalige informatie bestaat. Indien de Engelstalige trefwoorden niet gekend zijn, kan je gebruik maken van bijvoorbeeld Google Language Tools. - Wanneer het de bedoeling is om enkel in Nederlandstalige webpagina’s te zoeken, moeten natuurlijk enkel Nederlandstalige zoektermen worden gebruikt.

2.1.5

vermijd schrijf- en spellingfouten

Vermijd spel- en schrijffouten. Het is evident dat een zoekmachine of een online databank geen trefwoorden vindt die niet correct zijn geschreven. Vooral voor eigennamen is dit een veel voorkomend probleem … tenzij bij Google! Zoek bijvoorbeeld op “marshal macluhan” en bovenaan de lijst met zoekresultaten staat:

15

Google helpt om de juiste naam te vinden

2.1.6

hoofdletters, accenten en leestekens

Hoofdletters, accenten en leestekens worden door de meeste zoekrobots en zoekfuncties van online databanken genegeerd.

2.2

zoektermen combineren

Het gebruik van enkelvoudige trefwoorden leidt bijna altijd tot (te) veel zoekresultaten. Daarom is een zoekopdracht met meerdere, gecombineerde trefwoorden een absolute aanrader. - Er zijn hiervoor twee mogelijkheden, namelijk het combineren van trefwoorden met booleaanse operatoren of het gebruiken van frases.

2.2.1

combineren via booleaanse operatoren

- Bij de meeste zoekfuncties kunnen trefwoorden worden gecombineerd aan de hand van de (booleaanse) operatoren OR, AND (of een plusteken) en NOT (of een minteken). ° Met de AND-operator (bijvoorbeeld internet AND addiction ) wordt naar documenten (online databanken) of webpagina’s (zoekrobots) gezocht waarin alle opgegeven trefwoorden voorkomen. Let op: bij de meeste zoekfuncties/machines (zoals bijvoorbeeld bij Google en LIMO) wordt tussen meerdere trefwoorden AUTOMATISCH een AND gezet. ° Met OR (bijvoorbeeld colour OR color) moet minstens een van de opgegeven trefwoorden in de webpagina voorkomen. ° Met NOT kunnen trefwoorden worden uitgesloten. Let op, bij Google wordt enkel het –teken gebruikt en niet NOT. Bijvoorbeeld jaguar speed –car of pandas –site:wikipedia.org.

NOOT: gebruik hoofdletters voor de operatoren, anders worden ze door de zoekfunctie als een ‘gewoon’ trefwoord beschouwd.

2.2.2

frases

- In voorgaande paragrafen werd in een aantal voorbeelden van zoekopdrachten de 16

trefwoorden tussen “dubbele aanhalingstekens” geplaatst. Dit worden frases (of in het Engels search phrases) genoemd. Dubbele aanhalingstekens worden gebruikt wanneer je verschillende trefwoorden in een bepaalde volgorde (dus letterlijk) wilt opzoeken. Zoek je bijvoorbeeld de tekst van Hillary Clinton’s bekende speech Women’s Rights are Human Rights, en je gebruikt geen dubbele aanhalingstekens voor en na de titel van de speech, dan wordt door de meeste zoekfuncties gezocht naar alle documenten/webpagina’s waarin de trefwoorden women’s, rights en human voorkomen en zal het resultaat (de bekende speech) wellicht niet dadelijk in de eerste zoekresultaten voorkomen. - Bij zoekrobots (zoals Google) zijn frases ook zeer geschikt om supersnel antwoorden te vinden op specifieke vragen. Probeer een zin te formuleren waarvan je vermoedt dat het antwoord op je vraag voor de eerste of achter de laatste term van de zoekopdracht staat. Een echte aanrader! Een paar voorbeelden: “the captital of Alaska is”, “Marshall McLuhan is born on”, “was de eerste koning van Nederland”, “the definition of cloud computing is”, enzovoort.

2.3 het gebruik van filters (facets) - Filters zijn functies die in een zoekopdracht kunnen worden gebruikt om de zoekresultaten te beperken. - Bij online databanken/catalogi worden filters meestal aangeboden via de Advanced searchfunctie. De filters die vrijwel in elke zoekfunctie van een online database voorkomen zijn de titel, de auteur, de uitgever en het soort publicatie (artikel, boek, dissertatie, en dergelijke). Het aanbod van andere filters varieert nogal eens per database. Daarom zal de zoekfunctie en het gebruik van filters bij online databases/catalogi apart worden besproken (zie bijvoorbeeld LIMO/ 5.1).

! In deze paragraaf gaan we enkel in op de belangrijkste filters die bij Google Web kunnen worden gebruikt. We bespreken deze filters omdat ze voor het opzoeken van zeer specifieke informatie een belangrijk instrument zijn om de meest relevante resultaten te verkrijgen. - Achtereenvolgens worden de domeinfilter, de plaatsfilter en de fileformatfilter besproken.

2.3.1 domeinfilter Via de domeinfilter kan je een bepaalde ‘regio’ op het web afbakenen. Dat kan een land zijn (bijvoorbeeld .be), een bepaald soort site (bijvoorbeeld .edu, .gov of .com) of een specifieke website (bijvoorbeeld bbc.co.uk). De domeinfilter kan in de standaard zoekbalk worden gebruikt door het intypen van een of meer trefwoorden, gevolgd door de term site: , gevolgd door het domein. Enkele voorbeelden: ● biografie “hugo claus” site:be : zoek in Belgische sites naar webpagina’s met de termen ‘biografie’ en ‘hugo claus’. ● job OR vacature OR werkaanbieding programmeur java site: KULeuven.be: zoek op de website van de KULeuven naar een vacature voor een javaprogrammeur. 17

● symptoms “internet addiction” site:edu: zoek op educatieve webpagina’s naar symptomen van internetverslaving.

NOOT: weet dat als je enkel Nederlandstalige webpagina’s in de zoekresultaten wilt, je eenvoudigweg gebruik moet maken van Nederlandstalige zoektermen. Als je enkel naar Vlaamse webpagina’s zoekt, dan gebruik je het best een combinatie van Nederlandstalige zoektermen en de filter site:be.

2.3.2 plaatsfilter - Via deze filter kan je bij de zoekopdracht aangeven dat de ingevoerde trefwoorden in de titel van de webpagina moeten voorkomen (links bovenaan) de webpagina). - Zoeken in de titel is interessant wanneer je een webpagina zoekt die volledig over het onderwerp handelt. Een voorbeeld: als je naar de symptomen van internetverslaving zoekt, dan kan je dit best als volgt doen: intitle:”internet addiction” symptoms. Je zoekt hier naar artikels waarin internet addiction in de titel staat en symptoms in de titel en/of de tekst. Als je webpagina’s vindt met al deze trefwoorden in de titel, dan kan je er bijna zeker van zijn dat heel de webpagina/site over dit onderwerp gaat.

2.3.3 fileformatfilter - De meeste documenten op het internet zijn opgemaakt in HTML maar als je documenten in een ander soort bestandsformaat zoekt, is dit de aangewezen filter, namelijk filetype:soort bestandsformaat. – Word: trefwoord(en) filetype:doc – Powerpoint: trefwoord(en) filetype:ppt – Excel: trefwoord(en) filetype:xls – Acrobat Reader: trefwoord(en) filetype:pdf – Rich text: trefwoord(en) filetype:rtf – Postcript: trefwoord(en) filetype:ps

2.3.4 combinatie van filters Uit onderstaande voorbeelden blijkt dat je verschillende filters kan combineren: ● intitle:“cursus HTML” filetype:pdf ● intitle:”mobile marketing” filetype:ppt site:be

18

3 soorten wetenschappelijke informatiebronnen 3.1 3.2 3.3 3.4

primaire bronnen secundaire bronnen tertiaire bronnen van primair tot tertiair

Informatiebronnen kunnen worden ingedeeld op basis van de mate van oorspronkelijkheid van de informatie en van de mate waarin gegevens uit diverse andere bronnen zijn verzameld en samengevat. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen primaire, secundaire en tertiaire bronnen.

3.1 primaire bronnen Primaire bronnen zijn bronnen waarin informatie in de oorspronkelijke vorm wordt gepubliceerd. Het kan gaan om theoretische werken, de neerslag van onderzoeksresultaten en ‘nieuws’. Het zijn vooral artikels die in kranten, tijdschriften, vakbladen en wetenschappelijke tijdschriften worden gepubliceerd. Daarnaast kan het onder meer gaan om boeken, rapporten, congresbijdragen, octrooien, arresten, biografieën, product- en bedrijfsgegevens.

3.2 secundaire bronnen - Informatie uit primaire bronnen wordt meestal ‘versnipperd’ aangeboden, in specifieke kranten en tijdschriften, op afzonderlijke websites, in boeken of rapporten. Om daar toch enig overzicht over te houden, zijn zogenaamde secundaire informatiebronnen ontstaan, waarin gegevens over primaire informatie worden verzameld. Secundaire bronnen bestaan uit teksten die het resultaat zijn van analyse en/of synthese van andere literatuur. Zulke teksten bieden vaak een overzicht, een introductie, of een commentaar op het werk van anderen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan studieboeken, bibliografieën, algemene literatuur over een bepaald domein met literatuurverwijzingen, vakpublicaties of recensies die een overzicht geven van een bepaald gebied, onderwerp of auteur. - Voorbeelden van dit type informatiebronnen zijn vakbibliografieën, bibliografische databases, onderwerpsgidsen of webgidsen (directories) op internet, adresboeken, tabellenboeken en bestanden met bedrijfsgegevens - Secundaire informatiebronnen zijn vooral interessant om een wetenschappelijke bibliografie van een bepaald onderwerp/domein samen te stellen omdat secundaire bronnen: ° gegevens van een groot aantal geselecteerde primaire bronnen bevatten. ° aan die gegevens vaak gestandaardiseerde kenmerken zijn toegevoegd, op basis waarvan die informatie beter (d.w.z. vollediger én preciezer) gevonden kan worden.

19

3.3 tertiaire bronnen - Zoals informatie uit primaire bronnen verzameld en geaggregeerd wordt in secundaire bronnen, zo zijn er ook bronnen waarin gegevens over secundaire bronnen worden verzameld. Dit worden tertiaire informatiebronnen genoemd. - Tertiaire bronnen zijn naslagwerken. Voorbeelden hiervan zijn verklarende woordenboeken, encyclopedieën, vakspecifieke catalogi/gidsen met overzichten van bronnen binnen bepaalde domeinen. Tertiaire bronnen zijn dus zeer geschikt om een domein of onderwerp te exploiteren.

3.4 van tertiair tot primair - Zoals reeds gesteld zijn tertiaire bronnen vooral interessant voor het verkennen van een onderwerp/domein. Secundaire bronnen zijn dan weer vooral interessant voor het samenstellen van een wetenschappelijke bibliografie en het zijn vooral de primaire bronnen die de basis moeten vormen van een wetenschappelijke publicatie. - Meestal verloopt een wetenschappelijk informatieverzamelingsproces dan ook via een traject van tertiaire over secundaire tot primaire bronnen.

20

4 samenstellen van een bibliografie Voor elk wetenschappelijk werk (paper, artikel, wetenschappelijk rapport, eindverhandeling, en dergelijke) is het natuurlijk van zeer groot belang dat de juiste (meest relevante) wetenschappelijke bronnen worden verzameld. De volledige lijst van gebruikte wetenschappelijke bronnen wordt de bibliografie genoemd.Maar in sommige gevallen is het aangewezen om eerst het domein waarover een wetenschapelijke tekst dient te worden geschreven, te verkennen. Dit is de zogenaamde exploratieve fase. Daarna volgt dan het zoeken naar bronnen via bibliografische catalogi en databanken. In sommige gevallen is het ook aangewezen om gespecialiseerde online bronnen te raadplegen, zoals nieuwsbronnen, statistische bronnen of online bronnen van overheidspublicaties en wetgeving. Al deze mogelijkheden zullen nu achtereenvolgens worden besproken.

4.1 exploratieve fase Bij de exploratieve fase kan gebruik worden gemaakt van één of meerdere van de volgende toepassingen: encyclopedieën, webgidsen, sociale bookmarkingsites en/of indirect zoeken.

4.1.1 encyclopedieën Encyclopedieën (zie 1.2) kunnen in vele gevallen worden gebruikt om een aantal belangrijke referenties te vinden over een bepaald onderwerp. Een voorbeeld: je zoekt naar referenties over het onderwerp ‘internet of things’ dan kan je hierover in onder andere Wikipedia.org een vrij uitgebreide referentielijst vinden.

4.1.2 webgidsen In paragraaf 1.3 werd reeds uitgelegd wat een webgids is en waarvoor hij kan worden gebruikt, met name voor de exploratie van een domein, MAAR ook voor het verzamelen van een eerste reeks bronnen (resources).

4.1.3 sociale bookmarkingsites - Sociale bookmarkingsites (ook ‘social tagging sites’ genoemd) zijn websites via dewelke internetgebruikers hun favoriete websites, webpagina’s, artikels, blogs, foto’s en video’s kunnen beoordelen en met andere internetgebruikers delen. Hieronder staat een lijst van interessante voorbeelden: - http://delicious.com - http://www.citeulike.org - http://www.stumbleupon.com - http://www.diigo.com - http://digg.com

21

- Sociale bookmarkingsites zijn tevens een goede bron om in een mum van tijd relevante internetbronnen over een bepaald domein of onderwerp te verzamelen.

4.1.4 indirect zoeken Wanneer je al enkele veelbelovende wetenschappelijke bronnen hebt gevonden, kan je deze gebruiken om indirect te zoeken. Via kernwoorden, auteurs, referenties, ... gevonden in de bron kan je verdere informatie zoeken over je onderwerp. Sommige databanken helpen je door referenties, citaties of verwante bronnen te tonen. Zo bekom je een sneeuwbaleffect van relevante wetenschappelijke bronnen (zie verder bij zoeken in LIMO, citatiedatabanken e.a.)

4.2 zoeken naar bronnen via bibliografische catalogi en databanken Eens een onderwerp is afgebakend en verkend, kan een bronnenlijst (bibliografie) worden samengesteld. Deze bronnen kunnen best worden gezocht via bibliografische catalogi en databanken. Hieronder wordt hiervan een overzicht gegeven.

4.2.1 LIMO - LIMO is een meta-zoekmachine voor het opzoeken van gedrukte en online publicaties, zoals boeken, tijdschriften en andere soorten publicaties (zoals audiovisuele publicaties, rapporten, masterproeven, conference proceedings, en dergelijke). - Een metazoeker is zelf geen databank. De metazoekmachine doorzoekt verschillende externe databanken en geeft hiervan de resultaten weer. - Het grote voordeel van LIMO is dat via één ‘portaal’ de volledige bibliotheekcatalogi en een groot aantal online bronnen (databanken) kunnen worden bevraagd. Je kan met LIMO via een zoekactie de volgende bronnen doorzoeken: ° de volledige LIBISnet-catalogus . De catalogus van (gedrukte) boeken en tijdschriften, dissertaties, en dergelijke aanwezig aan de KU Leuven, hogescholen van de Associatie en wetenschappelijke instellingen ° Primo Central: de centrale index van digitale publicaties (zoals tijdschriftartikels en ebooks) uit diverse wetenschappelijke databanken en e-tijdschriftencollecties waar je gratis of via de licenties van de KULeuven toegang toe hebt. Een volledig en actueel overzicht vind je via de hoofdpagina : scholarly databases and e-journal collections licensed by KU Leuven or freely available. ° Lirias: een databank met de academische bibliografie (publicaties van het academisch personeel) van de KULeuven en de geassocieerde hogescholen.

22

het soort publicaties dat je via LIMO kan opzoeken - Het nadeel van LIMO is het feit dat nog niet alle databanken waarop de KULeuven geabonneerd is, in het systeem zijn opgenomen. Een gedetailleerd overzicht van de relevante databanken voor de verschillende onderwerpsgebieden vind je >Find Database (Zoek databank).

LIMO: gebruiksvriendelijk en overkoepelend - Limo heeft ook een Nederlandstalige interface. Er is een taalswitch bovenaan rechts op elke pagina.

23

4.2.1.1 inloggen en aanmelden

- Je kan rechtstreeks naar de LIMO-site gaan door het intypen van de URL (http://limo.libis.be) maar je kan ook naar LIMO via de Bibliotheek Sociale Wetenschappen (SBIB: http://www.kuleuven.be/sbib).

gebruik van LIMO via de homepage van de SBIB

24

Op de SBIB-pagina (http://bib.kuleuven.be/sbib/zoeken) vind je meer informatie over het zoeken naar een bepaald soort publicatie.

4.2.1.1.1 inloggen - Om de volledige functionaliteit van LIMO te kunnen gebruiken, moet je niet enkel verbonden (ingelogd) zijn met het KULeuvennetwerk maar ook ingeschreven (signed in) zijn. - Inloggen op LIMO kan: ° via de bibliotheek of in een PC-klas (KULeuvenNet) ° via KotNet ° draadloos (Campusnet) ° vanuit een andere plaats (thuis bijvoorbeeld) via de proxyserver*. - Taalkeuze : gebruikers kunnen via My Account > Personal Settings de standaardtaal instellen die wordt gebruikt als ze aangemeld zijn. - Wanneer je bent verbonden, verschijnt de boodschap ‘You are on campus [KU Leuven].’ of ‘Je bevindt je op de campus [KU Leuven].

25

* De stuiterproxy (proxy server) is een computer tussen jouw PC (browser) en de server van de bibliotheek, die ervoor zorgt dat enkel geautoriseerde gebruikers informatie kunnen ophalen van welbepaalde databanken./websites. Meer informatie hierover vind je op https://admin.kuleuven.be/icts/services/stuiterproxy/.

4.2.1.1.2 aanmelden - Als je met LIMO bent verbonden vanuit één van de locaties of via de proxyserver, kan je ook aanmelden (‘Sign in’) met een userid en paswoord. Door aan te melden, heb je toegang tot je persoonlijke account (My Account, zie 5.1.5.3). Je kan na inschrijving ook zoekopdrachten en –resultaten opslaan in My Citations, zie 5.1.5.1). Tenslotte is het ook mogelijk om de interface van LIMO te personaliseren (Personal settings) zoals bijvoorbeeld het maximaal aantal resultaten per pagina, taal. Je kan je voorkeuren zo instellen dat de manier waarop je meestal zoekt, wordt weerspiegeld in toekomstige sessies. Zo kan je bv. aan duiden dat je geïnteresseerd bent in Social sciences. Wanneer je dit doet, zullen eerst die zoekresultaten getoond worden die relevant zijn voor dit vakgebied.

26

aanmelden op LIMO

4.2.1.2 Findfuncties Bovenaan de hoofdpagina van LIMO staat een aantal functies om de zoekopdracht te beperken met Find Database en Find E-Journal . Deze functies zullen hieronder worden besproken.

27

Findfuncties van LIMO

4.2.1.2.1 Find Databases - In Find Databases staan twee functies: Subject en Type.

28

databanken selecteren op domein en/of soort publicaties - Zowel Subject en Type dienen om de keuze van databanken te beperken: ° By Subject: een databank kiezen met publicaties uit een bepaald wetenschappelijk domein (communicatie, economie, geschiedenis, psychologie, politieke wetenschappen, sociologie, en dergelijke); ° By Type: de keuze beperken tot een type publicatie (zoals audiovisuele publicaties, bibliografieën, e-boeken en –teksten, biografieën, catalogi, statistieken, e.d.). - De databanken staan alfabetisch gerangschikt. Wanneer je op ‘Show info’ klikt, krijg je meer informatie.

29

soort van databanken beperken tot een bepaald wetenschappelijk domein 4.2.1.2.2 Find E-Journal - Via de Find E-Journalfilter kan je enkel naar digitale tijdschriften zoeken. Er zijn daarbij vier mogelijkheden: ° via Title: de titel (of een deel ervan) ingeven in de zoekbalk of - als je de titel van het e-tijdschrift niet precies meer kent - browsen via het alfabet. ° via Category: door deze functie aan te klikken, kan je e-tijdschriften opzoeken over een bepaald domein (bijvoorbeeld ‘social sciences’) en dan nog eens beperken tot een bepaald subdomein (bijvoorbeeld ‘Journalism, Mass Communication, Media, Journalism’). ° via Locate: met deze functie kan je nagaan welke uitgevers een licentieovereenkomst hebben met de KULeuven en voor welke e-tijdschriften. Er staat ook een LibriLinks-knop bij elke titel om te kijken waar de full tekst van het betreffende tijdschrift kan worden gevonden.

30

31

CitationLinker - Via Citation Linker krijg je een volledige informatiefiche per tijdschrift dat je hebt gezocht. Via LibriLinks kan je de locatie vinden van de full tekst van het ejournal. 4.2.1.2.3 Find library Je kan openingsuren van een bibliotheek vinden via ‘Find Library’.

32

de opningsuren van bibliotheken kan je vinden via Find library

4.2.1.3 zoeken via LIMO Zoeken via LIMO is erg eenvoudig en doet denken aan zoeken via Google. Er is één centrale zoekbalk waar je één of meerdere trefwoorden kan invoeren. Maar het is ook mogelijk om gebruik te maken van de Advanced Searchfunctie (naast de centrale zoekbalk). 4.2.1.3.1 Simple search (via de centrale zoekbalk) - Simple search verloopt volledig via de zoekbalk. Net zoals bij Google staat tussen verschillende trefwoorden standaard een AND-functie. Die hoef je dus niet in te typen. Dit geldt wel voor de OR- en NOT-functie. - Bij All content worden zoekresultaten getoond die aanwezig zijn in het Libis-netwerk of online toegankelijk. - De tab Physical items in KU Leuven doorzoekt de fysieke collectie (o.a. gedrukte en audiovisuele materialen) van de KU Leuven. - Je kan via Simple search ook een aantal functies gebruiken zonder naar Advanced Search te gaan.

33

zoeken via simple search ° door aan de rechterkant van het zoekveld te klikken, kan je de juiste campus selecteren. Door Campus Leuven aan te duiden, krijg je enkel publicaties die zich in Leuven bevinden. °phrase searching. Net zoals bij Google kan je meerdere trefwoorden via dubbele aanhalingstekens bij elkaar zetten zodat LIMO zoekt naar de letterlijke zin (phrase of frase). Gebruik je bijvoorbeeld de zoekopdracht “effect of games on children” dan gaat LIMO op zoek naar publicaties waar deze zin letterlijk in staat en niet louter de verschillende trefwoorden. ° je kan ook truncatie (?-teken) en wildcards (een *) gebruiken in een zoekopdracht. Met truncatie kan je geen of één karakter vervangen. Zo kan je bijvoorbeeld met colo?r zowel zoeken naar color als naar colour. Met een *-teken kan je meerdere karakters vervangen. Met de zoekopdracht adverti* bijvoorbeeld kan LIMO trefwoorden in de zoekopdracht betrekken als advertising, advertisements, advertisers, en dergelijke. - het is mogelijk om aan de hand van haakjes trefwoorden te groeperen. Zo betekent de zoekopdracht addiction (“smart phone” OR “mobile phone”) dat je zoekt naar publicaties waar tegelijkertijd het zoekwoord addiction EN het trefwoord smart phone OF mobile phone in voorkomen. - via het zoekveld “physical items in KU Leuven” kan je onmiddellijk kijken wat er in gedrukte vorm aanwezig is aan de KU Leuven. 4.2.1.3.2 Advanced search (via de advanced search tabel) - Met de advanced search-functie kan je de zoekresultaten beperken en dus ook relevanter maken. - Wanneer je bij de Simple search voor een bepaalde campus hebt gekozen, zal die ook van toepassing zijn op de Advanced search. Indien je toch uitgebreider wil zoeken, klik dan op ‘Clear’.

34

- In de linker kolom van advanced search kan je een zoekopdracht vernauwen door één van de volgende filters te gebruiken: ° zoeken in de titel van de publicatie; ° zoeken van één of meerdere publicaties van een bepaald auteur; ° zoeken van publicaties over een bepaald onderwerp (subject); ° zoeken van publicaties met een trefwoord dat overeenkomt met een tag die door gebruikers is toegekend aan publicaties die ze zelf hebben gevonden.

filtering bij het zoeken via advanced search - In de rechter kolom van advanced search staan de volgende filters: ° publicatieperiode (last year > last 20 years, any year) ° aard van de publicatie (boeken, tijdschriften, artikels, masterproeven, audiovisuele publicaties, statistieken, nieuwsberichten en dergelijke); ° taal van de publicatie (Nederlands/Frans/Engels/Duits, e.a.)

4.2.1.4 bekijken van de zoekresultaten - Na het aanklikken van de search-knop krijg je de volledige lijst van zoekresultaten. Deze worden standaard weergeven op basis van de relevantie (de meest relevante

35

bovenaan) maar je kan bovenaan (sorted by) ook kiezen voor een chronologische volgorde (date newest: de meest recente bovenaan) of alfabetisch (Title A-Z: op basis van de beginletter van de titel). Indien je LIMO personaliseerde (zie 4.2.1.1.2) dan houdt de sortering rekening met de gekozen onderwerpgebieden.

het bepalen van de volgorde van de zoekresultaten - In de zoekresultaten staan de gebruikte zoekterm in het geel aangeduid. - Elke resultatenlijst bevat een aantal functies die de efficiëntie van het opzoeken en het gebruik van de gevonden informatie aanmerkelijk kunnen verbeteren. Hieronder worden deze functies beschreven.

snippets - Er worden snippets getoond in de resultatenlijst. Een snippet is een stukje tekst uit het veld waar de zoekterm is gevonden: abstract, de full text of de inhoudstafel. 4.2.1.4.1 filteren van de resultaten - Een algemene zoekopdracht (de zogenaamde ‘broadcast search’) levert veelal een zeer grote lijst van zoekresultaten op, vooral wanneer algemene zoektermen werden gebruikt. Daarom is het aanbevolen om heel specifieke en/of meerdere zoektermen te gebruiken. Het is ook mogelijk (maar het één sluit het andere niet uit) om de zoekresultaten te beperken aan de hand van filters (of facets).

36

- De resultaten in de lijst zijn toegankelijk aan de KULeuven. Wanneer je echter toch verder wil zoeken kan je via de facet Expand My Results ook op artikels komen die niet via online toegankelijk zijn- Hieronder worden alle facets besproken die in de linkerkolom van de pagina met zoekresultaten staat. Deze facets zijn dus enkel actief wanneer er al een zoekopdracht is uitgevoerd !

Expand My Results Door het boxje aan te vinken krijg je meer bronnen, maar dan wel zonder online full text. Dit kan handig zijn wanneer je echt weinig zoekresultaten krijgt over een onderwerp.

Limit MY Results Bovenaan de zoekresultaten staat (in het geel) de Limit My Results waarmee je het aantal zoekresultaten kan vernauwen, namelijk: ° Physical items: enkel publicaties uit de LIBISnet catalogus, met andere woorden, gedrukte publicaties die in de bibliotheken van de KU Leuven, de hogescholen van de Associatie of een aantal Belgische wetenschappelijke en overheidsinstellingen aanwezig zijn, ° Peer-reviewed journals: enkel publicaties uit peer-reviewed wetenschappelijke tijdschriften. Peer-reviewed Journals zijn tijdschriften waarin enkel artikels worden gepubliceerd die door experten (positief) zijn beoordeeld en dus zeer betrouwbaar zijn; ° Full Text Online: publicaties waarvan een volledige digitale tekst beschikbaar is.

facets om de zoekresultaten specifieker te maken

REFINE My Results °met Resource type kan je enkel de resultaten van een bepaald soort publicaties laten verschijnen (bijvoorbeeld alleen artikels of alleen boeken); ° met Creation Date kan er worden gefilterd op publicatiedatum (bijvoorbeeld alleen de publicaties vanaf 2000); ° je kan ook – met Creator - enkel de publicaties van een bepaalde auteur laten weergeven; 37

° met de filter Topic kan je in de linker kolom kiezen uit een aantal onderwerpen (topics) die identiek of verwant zijn met de trefwoorden die je hebt gebruikt. Het voordeel hiervan is dat je publicaties krijgt die door de uitgever/bibliothecaris onder dit onderwerp zijn geklasseerd.

topic als facet ° wanneer de facet More options aangeklikt wordt, komt er een nieuw scherm met termen waarmee de zoekopdracht kan worden verfijnd.

38

mogelijkheid om een zoekopdracht extra te verfijnen ° het is ook mogelijk om op de taal van de publicaties te selecteren (Language), alhoewel deze keuze ook kan worden gemaakt door de taal waarin de zoektermen staan. De filter is wel nuttig bij zoektermen die ‘meertalig’ zijn, zoals bijvoorbeeld de term marketing. - via Source kan je de zoekresultaten per bron (databank) selecteren. - Met Journal Title kan je de zoekresultaten per tijdschrift(titel) selecteren. - Met Library kan worden nagegaan in welke bibliotheken de verschillende gedrukte publicaties uit de zoekresultaten kunnen worden gevonden. Deze lijst wordt alfabetisch gerangschikt.

NOOT: je kan meerdere facets met elkaar combineren. De keuze van de verschillende facets is dan boven de zoekresultaten zichtbaar. Via het kruisje kan de facet terug ongedaan worden gemaakt.

39

combineren van verschillende facets 4.2.1.4.2 de zoekresultaten

- Links van elk zoekresultaat staat een afbeelding van het soort publicatie, zoals een boek, een artikel, een dissertatie, een audiovisuele publicatie, en dergelijke. - Elk zoekresultaat bestaat verder uit een aantal bibliografische gegevens: de auteur(s) (enkel bij gedrukte boeken !), de titel (van het tijdschrift, het boek, het rapport, …), de uitgever en het jaartal van de publicatie.

40

- Als er meerdere versies van een publicatie aanwezig zijn in één of meerdere bibliotheken, dan wordt dit ook aangegeven.

- In het groen staat de beschikbaarheid van de publicatie, met andere woorden de plaats waar de publicatie kan worden gevonden (bij gedrukte bronnen) of gedownload (bij digitale bronnen). Het gaat hier natuurlijk over bibliotheken van de KULeuven en van andere hogescholen en organisaties van het LIBISnetwerk. Bij gedrukte publicaties staat de tekst Available in KULeuven – several locations, voor epublicaties Online access of Full text available on campus. Als de publicaties niet beschikbaar zijn staat er respectievelijk Currently not on shelf in KU Leuven, May be available, Online access is restricted.

41

Opgelet ! Wanneer een boek uitgeleend is in een KULeuven-bibliotheek, maar het is ook aanwezig in bibliotheken buiten de KULeuven, dan krijg je de boodschap Available in other institution - several locations. Wanneer je dan verder doorklikt, zie je wel Out of library staan. - Onderaan elk zoekresultaat staat (in het blauw) nog een aantal interessante functies, namelijk View online, Details, Tag, Recommendations, Locations en Share.

NOOT: om de hieronder beschreven functies te kunnen gebruiken, moet je je aanmelden (sign in) bij LIMO

functies in Limo - Zoals je in bovenstaande figuur kan zien, zijn er voor gedrukte publicaties (maximaal) vier functies ( Locations –Details - Tags - Share) en voor digitale publicaties (maximaal) vijf (View Online – Details – Tags - Recommendations – Share). - Bij de auteurs wordt geen rol vermeld tussen haakjes, bij de andere contributors wel (illustrator, editor,..). View online View online geeft in een apart venster (van LibriLinks) aan in welke databank(en) er een digitale full text versie van de publicatie beschikbaar is. In sommige gevallen verwijst View online onmiddellijk door naar de oorspronkelijke bron.

42

Recommendations De Recommendationsfunctie geeft een lijst van relevante publicaties die gebaseerd is op zoekopdrachten van gebruikers die hetzelfde artikel hebben gezien dan datgene waar de Recommendationsfunctie bij staat. Deze functie is zeer interessant om snel een bibliografie samen te stellen.

de Recommendations-functie Locations - Via de Locationsfunctie kan je nagaan in welke bibliotheek van het LIBISnet je de betreffende (gedrukte) publicatie kan vinden. Per bibliotheek vind je de exacte locatie en de status (bv. uitgeleend) van de publicatie die je zoekt. Via de Requestfunctie worden de belangrijkste gegevens van de publicatie automatisch in een fiche ingeladen en kan je de publicatie reserveren. Je krijgt daarna een bevestiging van de aanvraag. Via My Account (requests) kan je de reservatie opvolgen.

43

44

- Via het icoontje

wordt er getoond waar het boek zich in het rek bevindt.

Opgelet! Aanvragen voor IBL gebeuren op een andere manier zie 4.2.1.5.3 My Account Details - Zoals hierboven al werd aangegeven, is niet elk boek of tijdschrift uit de resultatenlijst aanwezig in de collectie van de KULeuven. In dat geval kan je via de link Request in another Library uit de Detailsfunctie gebruiken. IBL staat voor Interbibliothecair Leenverkeer. Je kan via IBL een aanvraag plaatsen om een publicatie uit te lenen in een andere bibliotheek (buiten de KULeuven). Probeer eerst te achterhalen in welke bibliotheek de gezochte publicatie aanwezig is, zodat de aanvraag snel kan worden verwerkt. Noteer dat deze dienst niet gratis is. De tarieven vind je op http://bib.kuleuven.be/ub/toegang-en-gebruik/ibl/ibl-tarieven

een publicatie uitlenen in een externe bibliotheek via IBL 45

- Met de Detailsfunctie kan je ook een fiche opvragen over de publicatie met titel, auteur, een abstract, het tijdschrift waarin het artikel staat, de onderwerpen (subjects) waartoe het artikel behoort, ISSN, en dergelijke. - Tenslotte vind je via Details (in de meeste gevallen) een de verschillende (mogelijke) functies in de volgende kadertekst staan.

* waarvan

* is een koppeling tussen referenties van publicaties in databanken en de beschikbaarheid ervan (gedrukt of elektronisch) bij de eigen universiteit/hogeschool. LibriLinks heeft (ook nog) de volgende functies: ° een link naar de volledige elektronische tekst van een bepaald artikel of eboek. ° een link naar de gedrukte publicatie (tijdschrift/boek) in de LIMO ° een link naar de Belgian Union Catalogue of Periodicals (Antilope) ° de impactfactor van de publicatie (soms) ° de mogelijkheid om een bibliografische referentie (citatie) te exporteren (zie 8.3 ) ° andere artikels van de betreffende auteur op te laten zoeken in Web of Science ° verwijzing naar gerelateerde bronnen, zoals Google Scholar, Scirus en Yahoo! ° gelijkaardige artikels van andere gebruikers met dezelfde interesse (soms niet altijd!)

de (mogelijke) functies van LibriLinks

46

nuttige informatie via Details > Librilinks

47

Share - Met Share krijg je het identificatienummer (record ID-nummer) van de publicatie in de databank waarin het is opgeslagen en een (Perm) link naar het artikel, zodat je met de link in een (Word, ppt, …)document kan verwijzen naar het artikel in LIMO. - Bovendien kan je via de knoppen print, e-mail en Export to het LIM0-record gemakkelijk afdrukken, mailen of de referenties ervan exporteren naar een eigen document (bijvoorbeeld een paper). En natuurlijk kan je met Share de zoekresultaten in een lijst van favorieten (bookmarks) zetten en delen met andere gebruikers via sociale media. Met het programma AddThis (http://www.addthis.com) kan je zelf de sociale media toevoegen via dewelke je bepaalde publicaties wilt delen.

de Sharefunctie

Addthis

48

4.2.1.5 My Citations/My Queries/My Account Bovenaan rechts op de homepage van LIMO kan je via de knop My Citations een aantal functies vinden voor het beheer van zowel het account als voor het beheer van de verzamelde informatie, namelijk My Citations, My Queries/Alerts en My Account.

4.2.1.5.1 My Citations - Via My citations kan je via een zoekopdracht gevonden resultaten beheren (wissen/organiseren in mappen) en bewaren voor later gebruik. Dit kan eenvoudigweg door in het vakje te klikken dat voor de titel van de publicatie staat. Je kan deze informatie ook uitprinten, e-mailen en voorzien van commentaar. Door Add page to my citations aan te vinken, kan je de zoekresultaten van die pagina in een keer opslaan.

de referentie van een publicatie bijhouden in My Citations - Om de bijgehouden referenties te bekijken, klik je gewoon op de folder waarin de referentie werd bewaard en daarna op de referentie zelf.

het organiseren van zoekresultaten via My Citations

49

4.2.1.5.2 My Queries - Een query is een zoekopdracht (een of meerdere termen of een frase). Met zo’n zoekopdracht kan je het volgende doen: ° de zoekopdracht(en) en de resultaten van de laatste sessie bekijken ° de zoekopdracht bewaren voor later gebruik - Als je bent ingelogd (sign in) kan je elke zoekopdracht bewaren door op ‘Save this query’ te klikken, net boven het zoekvenster.

bewaren van zoekopdrachten

naam geven aan de zoekopdracht - Je kan de opgeslagen zoekopdrachten daarna steeds terugvinden (als je ingelogd bent) via My Citations > Queries. Dit werkt enkel goed wanneer de beschrijvingen zich binnen de KULeuven en de associatie bevinden.

bewaarde zoekopdrachten

50

NOOT: een alert (attendering/zie hfdst 6) is een functie waarmee je een bepaalde zoekopdracht automatisch op regelmatige tijdstippen opnieuw kan laten uitvoeren. Je krijgt een mail om je te informeren dat er nieuwe zoekresultaten zijn. Wel is het het best om in Limo zelf even naar de query te kijken. Daar zie je de nieuwe resultaten.

- Wanneer je op de RSS (Really Simple Syndication) knop klikt dan kan je je inschrijven op een query. Wanneer er nieuwe informatie voor de gekozen query komt, zal je verwittigd worden. Je bekijkt dan best in Limo wat de nieuwe resultaten zijn.

geattendeerd worden op nieuwe zoekresultaten via RSS 4.2.1.5.3 My Account - Met My Account kan je een aantal extra beheersfuncties gebruiken, zoals bibliotheekdiensten: ° Loans: lijst van uitgeleende publicaties en mogelijkheid om de uitleentermijn te verlengen. ° Requests: geeft informatie over de status van de aangevraagde (gedrukte) publicatie en de plaats waar je deze kan gaan afhalen. Daarenboven kan je hier ook een IBL-aanvraag (ILL request) doen voor publicaties die niet in de bibliotheken van de KULeuven aanwezig zijn (zie eveneens de Detailsfunctie (5.1.4.2).

51

IBL aanvraag via My Account ° Fine & Fees: betaalde en nog te betalen rekeningen en deadline voor betalingen. ° Blocks & Messages: boodschappen van bibliotheekdiensten ° De functie Personal Settings laat toe om je eigen gebruikersgegevens (zoals emailadres en mobilofoonnummer) in te voeren en eventueel te veranderen. Je kan ook – zij het beperkt – de interface van LIMO aanpassen, zoals bijvoorbeeld het maximaal aantal zoekresultaten per pagina (van 10 > 50). Om de personal settings te bewaren, moet je ingelogd zijn tijdens het ‘saven’ ervan. Nieuw is nu dat je resultaten in Limo (voornamelijk artikels en e-books) kan personaliseren door middel van een opgeslagen profiel in Limo.

52

persoonlijke instellingen van LIMO

4.2.1.5.4

indirect zoeken in Limo

Eens je een paar goede, relevante bronnen hebt gevonden, kan je je bibliografie nog uitbreiden via indirect zoeken. Hieronder volgen een aantal manieren waarop je dit kan doen. - Via de knop recommendations worden er in Limo andere bronnen aangeraden die relevant kunnen zijn voor je onderzoeksdomein.

de recommendations-functie

53

- Librilinks is ook een handige tool om indirect te zoeken. Zo kan je gerelateerde informatie vinden via Google Scholar, Metacrawler, SciSeek, en andere.

- Voor sommige artikels kan je de impactfactor (zie lager: 4.2.2 ) van het tijdschrift vinden.

4.2.2

wetenschappelijke zoekmachines

- Naast de online catalogi en citatie-databanken bestaan er ook enkele zoekmachines die gespecialiseerd zijn in het indexeren van wetenschappelijke publicaties. - Zo zijn Google Scholar, Google Books en Ingentaconnect zeker de moeite waard als startpunt of als aanvulling van de hiervoor beschreven bibliografische catalogi en databanken.

4.2.2.1 Google Scholar

homepage van Google Scholar 54

- Deze index van Google (http://scholar.google.com) maakt het mogelijk om wetenschappelijke informatie over een bepaald onderwerp snel en gericht op te zoeken. Google Scholar indexeert diverse wetenschappelijke bronnen, zoals boeken, artikels, wetenschappelijke rapporten, papers, verhandelingen, rechtbankverslagen, overheidspublicaties en dergelijke. - De publicaties komen uit de databases van uitgeverijen, wetenschappelijke verenigingen en onderwijsinstellingen, online repositoria en andere websites die wetenschappelijk materiaal kunnen bevatten. Daarnaast heeft Google Scholar ook toegang tot gegevens uit talrijke (betalende) databases waaronder Elseviers Science Direct, Pubmed, JSTOR, SpringerLink, Wiley Interscience, ERIC, en Informaworld. - Met Google Scholar kan je bovendien ook in de volledige tekst (indien beschikbaar) van de publicaties zoeken op trefwoord. - Wat zeer belangrijk is, is dat Google voor Google Scholar wereldwijd samenwerkt met universiteitsbibliotheken (zoals deze van de KU Leuven) om ervoor te zorgen dat er in de resultaten een link staat naar de eigen bibliotheek van de gebruiker. Als de bibliotheek een abonnement heeft op de databank waar het (digitaal) artikel zich bevindt, dan kan de gebruiker (van op het campusnetwerk) het artikel via de link rechtreeks opzoeken en eventueel downloaden. NOOT: Gebruik steeds (tenzij voor het opzoeken van lokale informatie) de Google.com versie, omdat deze vaak meer functies heeft dan Google.be.

NOOT: Google Scholar is een zeer goede wetenschappelijke zoekrobot, maar niet volledig. Combineer Google Scholar steeds met andere (hier behandelde) bibliografische catalogi en wetenschappelijke zoekmachines.

4.2.2.1.1 functies Rechts bovenaan de homepage van Google Scholar (zie vorige afbeelding) staat een aantal interessante functies, namelijk My Citations, My updates, Metrics, Alerts en Settings. Deze worden hieronder bondig besproken. My citations Via deze functie kan een auteur van wetenschappelijke artikels en/of boeken automatisch op de hoogte worden gebracht van nieuwe verwijzingen (citations) van andere auteurs naar zijn haar/zijn publicaties.

55

een voorbeeld van een citatielijst My updates - My updates is een interessante functie voor het uitbreiden van jouw bibliografie. Op basis van de analyse van je eigen publicaties en vooral van de citations (zie: My Citations) stelt Google automatisch een lijst op van andere (nieuwe) relevante artikels. Deze lijst wordt permanent geactualiseerd.

make my profile public - Om een uitgebreide lijst van nieuwe interessante publicaties te krijgen, moet je het Scholar profiel openbaar maken (zie hierboven).

56

My updates - Bovenstaande afbeelding is een voorbeeld van een My updates-pagina. Bij de publicaties die via de KU Leuven kunnen worden opgevraagd, staat rechts een link naar de betreffende databank (zoals hier bijvoorbeeld LibriLinks). Metrics - Google Scholar Metrics is een eenvoudige manier om snel te peilen naar de zichtbaarheid en de impact van wetenschappelijke tijdschriften en artikels. - Om te beginnen kan je browsen in de top 100 van wetenschappelijke tijdschriften (in verschillende talen). Deze tijdschriften zijn geordend op basis van hun h-index (namelijk de meest geciteerde artikels van de laatste 5 jaar). Je kan op de h-index klikken om zowel de artikels als de citaties te bekijken. - Je kan ook naar belangrijke tijdschriften zoeken (met veel citaties) in een domein waarin je geïnteresseerd bent. Om bepaalde onderzoeksdomeinen te verkennen, selecteer je een bepaald domein en eventueel een subdomein. Bijvoorbeeld: Humanities, Literature & Arts > Communication.

57

bekijken van de top-tijdschriften in een bepaald domein Alerts Do a search for the topic of interest, e.g., "M Theory"; click the envelope icon in the sidebar of the search results page; enter your email address, and click "Create alert". We'll then periodically email you newly published papers that match your search criteria. No, you can enter any email address of your choice. If the email address isn't a Google account or doesn't match your Google account, then we'll email you a verification link, which you'll need to click in order to start receiving alerts. This works best if you create a public Citations profile, which is free and quick to do. Once you get to the homepage with your photo, click "Follow new citations" in the right sidebar below the search box. We will then email you when we find new articles that cite you First, do a search for your colleague's name, and see if they have a Citations profile. If they do, click on it, and click the "Follow new articles" link in the right sidebar under the search box. If they don't have a profile, do a search by author, e.g., [author:s-hawking], and click on the mighty envelope in the left sidebar of the search results page. If you find that several different people share the same name, you may need to add co-author names or topical keywords to limit results to the author you wish to follow.

58

Settings - De Settings van Google Scholar bevatten een aantal - ondertussen bekende voorkeurinstellingen zoals Languages (de taal van de Google tips en boodschappen) en de taal van de zoekresultaten).

Google settings - Daarnaast kan je via Collections aanduiden of je artikels wil selecteren voor de zoekresultaten of juridische documenten. Daarenboven kan je het aantal resultaten per pagina bepalen (Results per page), de mogelijkheid om elk resultaat in een aparte browser te tonen (Where results open) en de mogelijkheid om in elk zoekresultaat een link te laten zetten naar een functie om zoekresultaten te importeren in een bibliografisch softwarepakket, zoals Endnote, RefMan of RefWorks (Bibliography manager) (zie 8.3). - Er is echter één unieke en erg belangrijke instelling, namelijk de Library Links.

59

Library links Via deze functie kan je een connectie maken met het bibliotheeksysteem van de eigen school of universiteit, zodat je kan nagaan of je het digitale artikel/boek via de eigen bibliotheek kan downloaden. Dit is het geval wanneer die bibliotheek een abonnement heeft op de databank waar de e-publicatie is opgeslagen. - LET OP: de links werken enkel wanneer Google Scholar wordt gebruikt van op het campusnetwerk of wanneer je van op een externe locatie via de sluiterproxy op dat netwerk bent ingelogd. 4.2.2.1.2 zoeken met Google Scholar - Het combineren van verschillende zoektermen verloopt hetzelfde als bij de algemene index van Google. Er staat automatisch een AND tussen trefwoorden. OR en NOT (voorgesteld door een – zoals bijvoorbeeld marketing –online) moet echter worden ingevuld. Voor frases worden, zoals steeds, “dubbele aanhalingstekens” gebruikt. Zoeken op auteur - Zoeken op auteur is een van de meest effectieve manieren om een specifiek document te zoeken. Dit kan met de filter author: gevolgd door de familienaam van de auteur en eventueel (bij vaak voorkomende namen of teveel irrelevante zoekresultaten) de initialen van de voornaam. Naam en voornaam moet je dan tussen

60

dubbele aanhalingstekens zetten. Dit geldt ook voor familienamen met verschillende onderdelen. - Voorbeelden: author:vermeulen, author:”k. vermeulen”, author:”de grooff”. NOOT: gebruik initialen in plaats van voornamen, omdat in de meeste - door Google Scholar geïndexeerde - bronnen alleen initialen worden gebruikt. Zoeken in titel en/of tekst Net zoals in de algemenen index van Google kan je ook hier zoeken naar trefwoorden die in de titel van een publicatie voorkomen. Dit is in elk geval aan te raden wanneer je een artikel zoekt dat volledig over een bepaald onderwerp gaat. Bijvoorbeeld: intitle:”email management”. Zonder de intitlefilter zoekt Google Scholar zowel in de titel als in de tekst van elke publicatie, wat uiteraard een veel grotere, maar minder relevante, resultatenlijst oplevert. 4.2.2.1.3 bekijken van de resultaten - Bij de ranking van de artikels wordt de volledige tekst van elk artikel doorzocht en wordt rekening gehouden met de status van de auteur, de status van de publicatie waarin het artikel staat en – vooral - hoe vaak het artikel is geciteerd in wetenschappelijke literatuur. - Google Scholar biedt heel wat informatie aan over elk resultaat, zoals: ° Aard van de publicatie: als er niets voor de titel staat, gaat het meestal over een artikel. In andere gevallen staat er specifiek over welk soort publicatie het gaat: al of niet elektronisch [book], artikel in [pdf]-formaat of [citation]. Dit laatste verwijst naar een artikel waarnaar andere artikels verwijzen maar dat niet is gevonden en geïndexeerd door Google.

de zoekresultaten van Google Scholar

61

° Titel van de publicatie: dit is meteen ook een link naar de samenvatting (abstract) of de full text van het artikel. ° Rechts naast de titel staat (in sommige gevallen) een link naar het bibliotheekbestand (waarop je bent op aangesloten), waar je de volledige digitale tekst of het abstract van de publicatie kan vinden. Soms staat er ook een rechtstreekse link naar de pdf- of HTML-versie van het artikel. ° In het groen vind je de auteur(s), (voor artikels) het tijdschrift, de publicatiedatum en de uitgever. ° ‘Cited by’ verwijst naar een lijst van publicaties die naar de betreffende publicatie verwijzen. ° ‘Related articles’ is een link naar een lijst van gelijkaardige artikels. ° Met ‘versions’ kan je verschillende versies (bijvoorbeeld in verschillende talen) van eenzelfde artikel vinden. ° Met ‘Cite’ kan je een zoekresultaat kopiëren en importeren in één van de programma’s voor bibliografiebeheer (bijvoorbeeld EndNote).

de ‘Cite’-functie °Via de ‘More’-knop vind je vaak een link naar LibriLinks. Via deze link kan je nagaan in welke bibliotheek van het LIBISnetwerk je de publicatie kan vinden of via welke databank je het document kan downloaden. ° Rechts van de zoekresultaten staan vaak rechtsreekse links naar een digitaal artikel of een boek (bijvoorbeeld [PDF] from yale.edu of [HTML] from springer.com). Je kan dat document dan ook onmiddellijk downloaden (klik op de link). Nogmaals: deze functie werkt alleen als je zoekt vanuit Kotnet, Eduroam, ed. ° Links van de zoekresultaten staat nog een aantal functies om de zoekresultaten op een andere manier te selecteren. Je kan bijvoorbeeld kiezen tussen artikels en juridische documenten. Je kan – naast de relevantie van de zoekresultaten (sort by relevance) – ook kiezen voor een chronologische lijst van documenten (sort by date).

62

° En dan is er nog de functie ‘create alert’, waarbij je automatisch nieuwe zoekresultaten mbt een bepaald trefwoord kan laten opsturen via e-mail.

het automatisch versturen van nieuwe zoekresultaten

4.2.2.2 Google books (Google boeken) - Dankzij een zogenaamd ‘partnerprogramma’ met een groot aantal internationale uitgevers en bekende bibliotheken heeft Google op enkele jaren tijd een boekenindex opgebouwd van tientallen miljoenen boeken. De zoekresultaten van Google books variëren – afhankelijk van de status van onderhandeling met betrekking tot de auteursrechten – van bondige informatiefiches tot de volledige digitale versie van de boeken. Het is dan ook mogelijk om in de volledige tekst van deze boeken te zoeken (zie later). - De homepage van Google books (http://books.google.com) bevat een zoekveld waarin met trefwoorden (en eventueel filters) kan worden gezocht. Maar je kan ook thematisch zoeken naar (en bladeren in) bepaalde boeken en tijdschriften (Browse books and magazines). - Er is bovendien een link naar Google Play (https://play.google.com/store). Dit is een online winkel voor boeken, muziek, films en apps. De aangekochte producten worden opgeslagen in de cloudservice van Google Play. Hierdoor zijn de bestanden altijd te downloaden en/of te bekijken, ongeacht de locatie en het gebruikte apparaat.

63

de hoofdpagina van Google Books

4.2.2.2.1 zoeken met Google Books - Net als bij Google Scholar, kan je ook hier in het zoekkader gebruik maken van filters, zoals titel, auteur en uitgever. Ziehier voorbeelden waarverschillende filters zijn opgenomen in de standaard zoekbalk: intitle:zoeken, inauthor:”de grooff” inpublisher:davidsfonds. Het is ook mogelijk om filters te combineren, bijvoorbeeld intitle:zoeken inauthor:”degrooff” inpublisher:davidsfonds. - Als je geen filter gebruikt, zoekt Google in alle ‘velden’ van de boeken, dus niet enkel in de titel, maar ook in de velden ‘auteur’, ‘uitgever’, enzovoort. 4.2.2.2.2 Geavanceerd zoeken (Advanced Book Search) - Je kan bij het zoeken ook gebruik maken van de functie Geavanceerd zoeken, waarvan de link onderaan de resultatenpagina’s staat.

64

link naar geavanceerd zoeken - Naast de filters die hierboven (4.2.2.2.1 ) zijn opgesomd, kan je hier ook nog filteren op soorten publicaties (boeken of tijdschriften), publicatiedatum, ISBN-nummer, en dergelijke.

geavanceerd zoeken naar boeken

65

4.2.2.2.3 bekijken van de resultaten - In de resultatenlijst staan (in vele gevallen) kleine afbeeldingen van de betreffende boeken met titel, auteur, publicatiejaar en een korte beschrijving (abstract) en meestal ook een link naar een zogenaamd Voorbeeld van het boek, waarmee je naar een (vaak groot) deel van de tekst kan gaan*. In feite kan je ook gewoon op de titel van het boek klikken. Bij een aantal resultaten staat vaak ook nog een link naar andere edities van het boek (Meer edities). * Het is uiteraard onmogelijk om deze tekst te kopiëren.

lijst van zoekresultaten bij Google book search - Boven de zoekresultaten staat nog een aantal filters, zoals het soort document (boeken of tijdschriften), de periode van publicatie, en dergelijke. - Na het aanklikken van de titel (of de foto) van het boek, verschijnt een pagina met de omslag, de inhoudstafel en de (gedeeltelijke) tekst (zie volgende afbeelding). Aan de linkerkant staan de volgende functies:

66

de pagina na het klikken op de titel van het boek ° EBOOK bekijken: inhoudstafel en delen van de tekst bekijken. ° Dit boek in gedrukte vorm bestellen: als je op het blauwe pijltje drukt, krijg je een een lijst van online boekenverkopers met een link naar de website. Bovendien is er een link ‘zoeken in een bibliotheek’. Deze verwijst naar Worldcat (http://www.worldcat.org) waar - via het venster ‘Nearby libraries’ - kan worden gezocht in welke bibliotheek in de buurt (bijvoorbeeld België) het boek zich bevindt.

zoeken in een bibliotheek 67

° Recenseren: link naar eventuele reviews van het boek. °Onder de foto en de titel van het boek staat een zoekveld waarmee je met een trefwoord naar bepaalde informatie in het boek kan zoeken. ° Over dit boek: dit is een uitgebreide fiche met een abstract, informatie over de auteurs, inhoudstafel en een aantal pagina’s uit het werk, de volledige bibliografische gegevens (te exporteren via bijvoorbeeld EndNote), een aantal kernbegrippen uit het boek (tags) en een lijstje van gelijkaardige boeken. - Bovenaan de pagina staan nog twee functies: °Recensie schrijven: de mogelijkheid om zelf een review te schrijven. ° Aan mijn bibliotheek toevoegen (Add to My Library): je kan de titel opslaan in een eigen bibliotheekbestand. De bibliotheek is toegankelijk via de link op de (eerste) hoofdpagina van Google Books (Mijn bibliotheek/My library). Het gebruik van My Library vereist andermaal een Google Account.

4.2.2.3 Scirus - Scirus (http://www.scirus.com) is één van de meest omvangrijke wetenschappelijke zoekmachines op het internet, met meer dan 410 miljoen wetenschappelijke ‘items’. Je kan er immers niet enkel tijdschriftartikels vinden maar ook websites van wetenschappers, papers, congresbijdragen, courseware, patenten en digitale collecties van allerlei organisaties.

de hoofdpagina van Scirus 4.2.2.3.1 zoeken in Scirus - Zoals vrijwel alle zoekinstrumenten heeft ook Scirus een Simple Search- (balk hoofdpagina) en een Advanced Searchfunctie.

68

- Deze laatste bevat de klassieke zoektermfilters (AND, OR, NOT, phrase) en veldfilters (zoals titel en auteur). Deze kunnen desgevallend in het zoekveld van de hoofdpagina worden ingevoerd, bijvoorbeeld title:"viral marketing". - De andere filters kunnen enkel via Advanced Search worden gebruikt, namelijk publicatiedatum, type informatie (artikels, boeken, patenten, websites en dergelijke), bestandsformaat, bronnen (tijdschriftendatabases en www-bronnen) en onderwerp (bv. Social and Behavioral Sciences).

geavanceerd zoeken met Scirus

69

zoekresultaten met (aan de linkerkant) enkele facets (filters) en onder elk resultaat een bericht over de (al of niet) beschikbaarheid van de full text ervan 4.2.2.3.2 zoekresultaten - In de zoekresultaten staan de titel, auteur, bron, abstract, en de database waarin de publicatie zich bevindt en (desgevallend) kan worden gedownload, zoals bijvoorbeeld: Published journal article available from

Onderaan elk resultaat staat eveneens een link naar gelijkaardige publicaties (similar results), wat ook interessant kan zijn voor de opbouw van een bibliografie (zie hfdst. 4). - In de linkse kolom (naast de zoekresultaten) vind je nog een aantal facets om de resultaten te verfijnen, namelijk een bepaald tijdschrift of website, bestandsformaat en een lijst van alternatieve trefwoorden voor de zoekopdracht. 4.2.2.3.3 fiche per geselecteerde publicatie - Wanneer je op de titel van de publicatie klikt (in de zoekresultatenpagina), dan kom je op een aparte pagina van de publicatie terecht, met: ° een bibliografische fiche van de publicatie; ° de mogelijkheid om de publicatie te downloaden (meestal in ). - In de rechterkolom staat nog een aantal interessante functies, namelijk: ° een lijst van verwante artikels (Related Articles); ° de meest gedownloade artikels van het tijdschrift waaruit het artikel komt (MostDownloaded); ° een (eventuele) lijst van publicaties die de geselecteerde publicatie hebben geciteerd (Cited By);

70

° verwante artikels uit referentiewerken, zoals encyclopedieën (Related reference work articles) (indirect zoeken); ° en – in sommige gevallen – een LibriLinksknop.

een pagina per geselecteerde publicatie met heel wat informatie en extra functies

71

4.2.3 citatiedatabanken - De allerbelangrijkste methode om een literatuurlijst (verder) uit de bouwen is een citatiedatabank (ook citatie-index genoemd). Een citatiedatabank (citation index) is een databank waarmee je kan nagaan welke artikels (auteurs) worden geciteerd in recentere publicaties omtrent een bepaald onderwerp. Uiteraard kan je naast de zogenaamde cited reference searching eveneens ‘klassiek’ zoeken naar boeken of artikels op titelwoorden, auteurs, enz. - Citatie-indexen zijn bijzonder interessant om in een korte tijd een literatuurlijst met betrekking tot een bepaald onderwerp (verder) uit te bouwen. Daarenboven is een citatie-index ook bepalend voor de impactfactor* van een tijdschrift. * De impactfactor is een maat om het belang van een wetenschappelijk tijdschrift aan te geven. Hoe vaker de artikels uit een bepaald wetenschappelijk tijdschrift in andere tijdschriften worden geciteerd, des te hoger de impactfactor. Voor wetenschappers is de impactfactor van groot belang. Naarmate hun publicaties in tijdschriften met een hogere impactfactor worden gepubliceerd, stijgen hun carrièrekansen.

- Hieronder zullen drie citatie-indexen worden besproken, namelijk Web of Science, Ebsco en Google Scholar.

4.2.3.1 Web of Science (WoS) - Web of Science is één van de databanken van de host Web of Knowledge en bestaat uit drie verschillende databanken (allemaal citatie-indexen) die je afzonderlijk of samen kan bevragen, namelijk: ° Science Citation Index (SCI). Dit is een index van 6650 tijdschriften gespreid over meer dan 160 wetenschappelijke disciplines. Beschikbaar vanaf 1970. ° Social Sciences Citation Index (SSCI). Deze index beslaat meer dan 1950 tijdschriften, aangevuld met een selectie van sociaal-wetenschappelijke artikels uit 5900 andere tijdschriften. Beschikbaar vanaf 1956. ° Arts & Humanities Citation Index (AHCD). Deze index omvat 1160 tijdschriften uit de humane wetenschappen, aangevuld met een selectie van relevante artikels uit de meer dan 6800 andere tijdschriften. Beschikbaar vanaf 1974.

de mogelijkheid tot beperken op periode

72

- Het is aan te raden om de citatie- indexen samen te bevragen. De belangrijkste voor ons vakgebied zijn SSCI en A&HCI. - Ook is het belangrijk om de juiste periode af te bakenen. - Je kan Web of Science gemakkelijk bereiken door in het LIMO-zoekveld (http://limo.libis.be) Web of Science in te typen. Klik op View online en je komt terecht op de homepage van Web of Knowledge, waar bovenaan een link staat naar Web of Science.

- Op deze hoofdpagina vind je een zoekveld met een lijst van filters, zoals titel, auteur, topic, documenttype, en dergelijke.

de zoekfunctie van Web of Science met een aantal filters Tip: Wanneer je zoekt op auteur, gebruik dan steeds de initialen van de voornaam (bijvoorbeeld “Johnson JL”) en niet de volledige naam. Anders is de kans zeer groot dat je een aantal relevante zoekresultaten niet vindt.

73

- Druk op Search en je krijgt een lijst met één of meerdere publicaties, waar je eventueel nog een aantal filters kan op loslaten (linker tabel – Refine results). is een koppeling tussen referenties van publicaties in databanken en de beschikbaarheid ervan (gedrukt of elektronisch) bij de eigen universiteit/hogeschool. Op pagina 46 staat meer uitleg.

het zoekresultaat: links staat een aantal filters om de zoekresultaten eventueel te filteren - Door op de titel van de publicatie te klikken, kom je terecht op een pagina met informatie over de publicatie (onder andere een abstract) en - aan de rechterkant de citatiefuncties: ° Via de knop Times cited kan je zien welke artikels naar deze publicatie refereren. Dit is dus een lijst van recentere artikels over hetzelfde onderwerp. ° Via de knop Cited references is het mogelijk om oudere artikels terug te vinden. Via deze knop kan je nagaan van welke artikels en boeken de auteur gebruik heeft gemaakt voor het schrijven van het artikel. ° Met View related records-functie kan je zoeken naar tijdschriftartikels die één of meer voetnoten gemeenschappelijk hebben. Indien twee of meer auteurs een groot aantal identieke voetnoten hebben, kan je veronderstellen dat zij rond hetzelfde thema werken.

74

de mogelijkheden van Web of Science als citatie-index Door deze mogelijkheden te gebruiken zoek je indirect naar andere relevante wetenschappelijke bronnen.

4.2.3.2 EBSCO-databanken - Zoals hierboven reeds werd gesteld, zijn er heel wat databases die (nog) niet via LIMO kunnen worden bevraagd. - De voor Communicatiewetenschappen belangrijke bibliografische databanken zijn enerzijds de Ebsco-databanken Academic Search Elite, Business Source Premier en Communication and Mass Media Complete en anderzijds de Web of Knowledgedatabanken Social Science Citation Index, Arts and Humanities Citation Index (via Web of Science, zie hoger).

EBSCO in Limo 75

4.2.3.2.1 Academic Search Elite - Academic Search Elite is één van de databanken van EBSCO, de overkoepelende interfacenaam voor de toegang tot een aantal online databanken met referenties, abstracts (en eventueel full-text) tijdschrftartikels over alle wetenschapsgebieden. De KU Leuven heeft een abonnement op o.a. Academic Search Elite, Business Source Premier, Communication and Mass Media Complete, ERIC, GreenFILE, International Political Science Abstracts. - De citatiedatabank Academic Search Elite bevat de full text van ruim 1.700 peerreviewed tijdschriften en de referenties van ruim 2.900 peer-reviewed tijdschriften voor bijna alle takken van de wetenschap waaronder humane en gedragswetenschappen, taal-en letterkunde, kunst en literatuur, geneeskunde, computerwetenschappen, enz. - Je kan Academic Search Elite bereiken door in het LIMO-zoekveld (http://limo.libis.be/) Academic Search Elite in te typen. In de resultatenlijst staat dan Academic Search Elite / ASE (EBSCO). Klik op View online en je komt terecht op de homepage van EBSCO/ Academic Search Elite.

naar Academic Search Elite via LIMO - Op de hoofdpagina staat een Basic Search en Advanced Search zoekveld met talrijke filters.

76

hoofdmenu van Academic Search Elite - Na de zoekopdracht verschijnt er een lijst van zoeksresultaten (zie afbeelding hieronder).

- Via Choose database kunnen extra databanken gekozen worden. 77

extra databanken kiezen 4.2.3.2.2 Business Source Premier

Business Source Premier via Limo - Business Source Premier is een andere databank van EBSCO. De citatiedatabank Business source premier bevat referenties, abstracts van tijdschriftartikels vanaf 1886 uit meer dan 3.600 tijdschriften. Van meer dan 2.300,

78

waaronder 1.100 peer-reviewed, van deze tijdschriften wordt de volledige tekst aangeboden. Er is een mogelijkheid tot cited references tot 1998. Via deze weg is informatie beschikbaar over marketing, overheidsbeleid, management, organisatieleer, en andere.

Cited references – Times Cited - Wanneer we zoeken in deze databank kunnen we ook verder zoeken naar referenties. Bij verschillende zoekresultaten wordt er verwezen naar de Cited references (echter niet bij allemaal). Op deze manier kan je weer verder indirect zoeken.

79

Link naar LibriLinks - Daarna verschijnt de pagina met de referentielijst van de gevonden publicatie. Door op Librilinks te klikken kan je nagaan in welke bibliotheek of database je de geciteerde publicatie kan vinden. Door op deze manier te zoeken krijg je een sneeuwbaleffect. Via elk artikel vind je weer andere relevante bronnen (indirect zoeken). 4.2.3.2.3 Communication & Mass Media Complete

Communication & Mass Media via LIMO 80

- Wanneer we zoeken in de databank “Communication & Mass Media Complete” kunnen we ook verder zoeken naar referenties. Bij sommige zoekresultaten wordt er verwezen naar de Cited references. Wanneer je bij het zoeken References available aanduidt, wordt er in de zoekresultaten verwezen naar Cited references. Zo kunnen we opnieuw indirect zoeken.

Cited references

lijst met geciteerde publicaties

81

- Daarna verschijnt de pagina met de referentielijst van de gevonden publicatie. Door op Librilinks te klikken kan je nagaan in welke bibliotheek of database je de geciteerde publicatie kan vinden.

Librilinks

4.2.3.3 Google Scholar - Via Google Scholar (zie 4.2.2.1) kan je full text boeken, full text artikels en verwijzingen naar publicaties vinden. Google Scholar zoekt deze in websites en databases van uitgevers en onderzoeksinstellingen, waar de ‘gewone’ Google-index (Google Web) vaak geen toegang toe heeft. - Ook Google Scholar maakt gebruik van citaties. Het voordeel van Google Scholar is dat het gebruik maakt van een citatierank. Dit betekent dat de meest geciteerde publicaties bovenaan de lijst met zoekresultaten worden getoond (maar niet steeds in een logische volgorde). Een voorbeeld: stel dat je een paper moet schrijven over ‘virale marketing’. Door in Google Scholar intitle:”viral marketing” in te typen, wordt een lijst van relevante publicaties getoond.

82

Google Scholar functies - We pikken er de publicatie uit met de meeste citaties (764) en klikken daarna ook nog eens op related articles (101), wat in totaal 865 publicaties met betrekking tot het onderwerp virale marketing oplevert. Aan de rechterkant kan je de publicaties die voor leden van de KULeuven onmiddellijk toegankelijk zijn, opvragen.

4.2.4 andere bibliografische catalogi Alhoewel je met LIMO in een zeer groot bibliografisch veld (zowel print als online ) kan zoeken, is het vaak interessant of zelfs nodig om ook nog andere bibliografische bronnen te raadplegen. Via de website van SBIB>linkerkolom “zoeken in onze collecties”> links of http://bib.kuleuven.be/sbib/zoeken/links, krijg je een lijst met interessante links naar andere online catalogi. Toch willen we er twee kort bespreken, namelijk Unicat en Bib.Belgium.

4.2.4.1 Unicat - Unicat (Union Catalogue of Belgian Libraries) is een overkoepelende catalogus die de collecties van verschillende Belgische wetenschappelijke bibliotheken ontsluit (http://www.unicat.be/).

83

zoeken in Unicat met Advanced search - De meer dan 14 miljoen records (bibliografische beschrijvingen van boeken, tijdschriftartikels en multimedia) die momenteel in de database zijn opgenomen, komen van de Koninklijke Bibliotheek van België en een groot aantal universiteiten (waaronder de KULeuven), hogescholen, erfgoedinstellingen en musea. - Zoeken in Unicat is zeer eenvoudig, zelfs via de Advanced Searchfunctie. Rechts van de resultatenlijst kan je de zoekresultaten beperken per bibliotheek.

4.2.4.2 Bib.Belgium - Bib.Belgium (http://www.bib.belgium.be/) is een gemeenschappelijke catalogus van de federale bibliotheken (catalogi van de federale overheidsdiensten en van de federale wetenschappelijke instellingen: binnenlandse zaken, buitenlandse zaken, defensie, economie, Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg, Filmarchief, financiën, justitie, Koninklijke Bibliotheek, kunstpatrimonium, enzovoort).

zoekscherm van Bib.Belgium

84

- Bib. Belgium heeft ook een vrij klassieke zoekfunctie met heel wat filters (titel, auteur, ISBN/ISSN, jaar, uitgever, enzovoort). Naast de lijst van de zoekresultaten krijg je (aan de rechterkant) staat een aantal facets om de zoekresultaten te verfijnen. Origineel is de tabel aan de linkerkant van de zoekresultaten (ontdekken), met een aantal nieuwe tags (trefwoorden) die je naar een nieuwe (maar verwante) lijst van zoekresultaten kunnen leiden.

zoekresultaten, facets en tags - Als je op een zoekresultaat klikt, krijg je een fiche met bibliografische gegevens.

fiche met bibliografische gegevens

85

5 Gespecialiseerde online bronnen In dit hoofdstuk zullen we ingaan op het gebruik van gespecialiseerde online bronnen die voor wetenschapelijke doeleinden vaak erg nuttig kunnen zijn. Achtereenvolgens zullen de volgende online bronnen worden beschreven: online nieuwsbronnen, online statistische bronnen en online bronnen voor overheidspublicaties/wetgeving.

5.1 online nieuwsbronnen Voor heel wat wetenschappelijk onderzoek - vooral in het domein van de humane wetenschappen - zijn nieuwsbronnen erg belangrijk. Denk bijvoorbeeld aan geschiedkundig onderzoek en onderzoek in de politieke wetenschappen, sociologie en communicatiewetenschappen. Hieronder wordt een aantal bronnen vermeld voor het raadplegen van actueel nieuws en gearchiveerd nieuws. NOOT: de in de tekst opgenomen lijsten van online nieuwsbronnen zijn niet noodzakelijk exhaustief.

5.1.1 bronnen voor actueel nieuws Online bronnen voor actueel nieuws kunnen individuele of overkoepelende nieuwssites zijn. Voor ‘oud’ nieuws zijn er nieuwssites met een archieffunctie maar er zijn ook speciale nieuwsarchieven.

5.1.1.1 overkoepelende nieuwssites Overkoepelende nieuwssites zijn websites waarop nieuws wordt bijeengebracht van verschillende individuele nieuwssites. Dit is natuurlijk handig omdat op die manier niet steeds de aparte nieuwssites moeten worden geraadpleegd. Hieronder volgt een overzicht van dergelijke overkoepelende online nieuwsbronnen, sommige met alleen nationaal nieuws, andere met internationale berichtgeving.

* nationaal (België/Vlaanderen) - http://www.nieuws.be/ - http://www.krantenkoppen.be/ - http://www.hoofdpunten.be/ - http://www.onlinekranten.be/ - http://www.kranten.tv/belgische_kranten.php - http://www.kranten.com/belgische-kranten - http://news.google.be

86

een voorbeeld van een nationale overkoepelende nieuwssite

* internationaal: Google Nieuws - Google Nieuws is een nieuwssite die met de computer wordt gegenereerd. Op de site worden de koppen verzameld uit meer dan 400 Nederlandstalige nieuwsbronnen (kranten en weekbladen). Het meest relevante nieuws staat bovenaan de zoekresultaten. !! Als je vanuit België Google News opvraagt, kom je automatisch terecht bij de (Nederlandstalige) Belgische versie. - De hoofdpagina van Google Nieuws bevat automatisch (zonder zoekopdracht) het recente nieuws uit de binnenlandse pers (zie volgende illustratie). In de linkerkolom kan je het soort nieuws dat je wil zien, specifiëren (België, buitenland, zakelijk, gezondheid, sport, en dergelijke). In de rechter kolom kan je het aangeboden nieuws personaliseren door bepaalde nieuwsrubrieken minder of meer te laten aan bod komen en door het nieuws van bepaalde bronnen een kleine of grote rol te laten spelen in de resultatenlijst. - Bovenaan links vind je een knop (‘versie voor’) waarmee je nieuwsbronnen van een bepaald land kan selecteren. Daarnaast staat een knop (‘klassiek’) voor het selecteren van een bepaalde lay-out van de nieuwspagina.

87

de hoofdpagina van Google Nieuws  zoektfilters Uiteraard kan je ook bij Google Nieuws zelf op zoek gaan naar artikels via de zoekbalk, bovenaan de hoofdpagina. Als je je zoekopdracht meer wilt specifiëren, kan je hier ook gebruik maken van zoekfilters. Hieronder volgt een overzicht. bron Als je een artikel van een bepaalde nieuwsbron wilt zoeken, gebruik dan de sourcefilter samen met het zoekwoord, zoals clinton source:"new york times" site Je kan de site-filter gebruiken om informatie te zoeken op een specifieke nieuwssite, zoals bijvoorbeeld “prins laurent” site:demorgen.be. De operator 'site:' werkt ook voor hoofddomeinen (landen), zoals bijvoorbeeld football site:uk, verkiezingen site:be of cybersecurity site:edu.

88

trefwoorden Je kan via filters zoeken in bepaalde delen van nieuwsartikels, namelijk in de titel (kop) of het webpagina-adres (URL): - Je kan de filter intitle gebruiken om te zoeken naar een artikel met een bepaalde kop, bijvoorbeeld intitle:”social networks”. - De inurl-filter wordt gebruikt om te zoeken naar trefwoorden in de URL van een artikel. Als je bijvoorbeeld alle berichten met het woord 'e-mailmarketing' in de URL wilt vinden, typ je inurl:spijbelaars.



de zoekresultaten

- De zoekresultaten zijn ook bij Google Nieuws gerangschikt met behulp van een rankingalgoritme. De meest relevante resultaten staan bovenaan. - Per resultaat wordt de volgende informatie gegeven: ° de titel van het artikel. Via de titel krijg je toegang tot het volledige artikel. ° (vaak) een foto. ° de bron. Voor eenzelfde artikel worden soms meerdere bronnen aangeboden. Je kan op die manier het artikel van een bepaalde uitgever selecteren. ° de actualiteitswaarde van het artikel (bijvoorbeeld 40 minuten geleden) °de eerste zin(nen) van het artikel. Je kan updates van bepaalde rubrieken of nieuwe zoekresultaten van Google Nieuws automatisch laten opsturen via e-mail door je te abonneren op de RSS-feeds (toegankelijk via de RSS-knop onderaan elke bladzijde). Meer informatie vind je op https://support.google.com/news/answer/59255?hl=nl

5.1.1.2 individuele nieuwssites * Belgische nieuwssites Belga (http://www.belga.be/media-services/online-nieuws/) (abonnenment) De Redactie (http://www.deredactie.be) De Morgen (http://www.demorgen.be) De Standaard (http://www.standaard.be/) De Tijd (http://www.tijd.be) Gazet van Antwerpen (http://www.gva.be/) Het Belang van Limburg (http://www.hbvl.be/) Het Laatste Nieuws (http://www.hln.be/) Het Nieuwsblad (www.nieuwsblad.be) La Dernière Heure (http://www.dhnet.be/) La Libre (http://www.lalibre.be/) Le Soir (http://www.lesoir.be:) L'Echo (http://www.lecho.be/home) Grenz-Echo (http://www.grenzecho.be/)

89

La Meuse (http://www.lameuse.be/) La Nouwelle Gazette (http://www.lanouvellegazette.be/) Vers L’Avenir (http://www.lavenir.net/) BRF.Online (http://brf.be/) Politics.be (http://www.politics.be/) Actua365 (http://www.actua365.be/) Knack (http://knack.rnews.be) Trends-Tendances (http://trends.rnews.be) Humo (http://www.humo.be/) Le Vif-L’Express (http://levif.rnews.be/fr/news/)

* buitenlandse nieuwssites (verzamelsites) http://www.onlinenewspapers.com/ http://www.kidon.com/media-link http://newspapers.com/ http://www.newspapersonline.info

5.1.2 nieuwsarchieven - De meeste individuele nieuwssites beschikken over een online archief. Meestal krijg je gratis toegang tot de zoekfunctie en de titel en inleiding van de artikels. Om toegang te krijgen tot de volledige artikels moet je meestal abonnee zijn of een abonnement op het archief nemen. Sommige uitgevers (zie volgende illustratie) bieden ook dagkaarten aan.

het nieuwsarchief van De Standaard (enkel voor abonnees) 90

- Er zijn ook overkoepelende nieuwsdatabanken, met andere woorden, databanken met archieven van verschillende kranten en/of weekbladen/tijdschriften. De meeste ervan zijn enkel op abonnementsbasis te consulteren. Ziehier enkele bekende voorbeelden: ° World News (http://archive.wn.com/) ° Newspaper Archive (http://www.newspaperarchive.com/ ° Newspaper Archives (http://xooxleanswers.com/newspaperarchives.aspx) ° Free Newspaper Archives in the US (http://freenewspaperarchives.us) ° Newsbank (http://www.newsbank.com/) ° Mediargus (http://www.mediargus.be) ° Google News/Archives (Google News > Archives) ° Internet Archive (http://wayback.archive.org/web/) - De drie laatste voorbeelden verdienen speciale aandacht vanwege een mogelijke meerwaarde voor het onderzoek naar nieuws uit het verleden. 5.1.2.1 Mediargus - Mediargus is een archief van de Vlaamse kranten, een aantal weekbladen (Trends/Tendances, Knack/Le Vif L’express, Bizz, Industrie) en de berichten van de persagentschappen Belga en Stampmedia* . * StampMedia (http://www.stampmedia.be/) is het eerste persagentschap in Vlaanderen – erkend als ‘algemeen nieuwsmedium’ door de Vlaamse Vereniging van Journalisten – dat een stem geeft aan alle jongeren in de media. StampMedia wil de berichtgeving over jongeren corrigeren en hen vooral zelf aan het woord laten. Zeker daar waar hun mening van belang is en weinig gehoor vindt in de mainstream kanalen.

- Artikels uit alle Vlaamse kranten zijn beschikbaar met een vertraging van twee dagen na publicatie. De artikels uit de weekbladen zijn beschikbaar ten minste 7 dagen na verschijning. De archieven gaan gemiddeld vijftien jaar terug in de tijd. - Toegang tot Mediargus: ga naar Limo en typ mediargus in.

Via LIMO naar Mediargus

91

- Wanneer je toegang wil tot dit archief moet je je aanmelden op de website. ° Je schrijft je in Mediargus in als je aanwezig bent in een KULeuven bibliotheek ofof in de PC-klas. °Registreer je via http://academic.mediargus.be/pg/register/student met je officieel instellingsmailadres. Het is belangrijk dat je dit doet via je studentenmail (@student.kuleuven.be, dus GEEN Hotmail/MSN/Gmail-account of dergelijke). °Je krijgt van Mediargus een e-mail om de registratie te bevestigen; klik op de link in die mail. Je krijgt vervolgens een 2de e-mail van Mediargus met je login en wachtwoord. Beste, Bedankt voor je registratie bij Mediargus.

° Je kan voortaan aanmelden op academic.mediargus.be met volgende gegevens: gebruikersnaam: wachtwoord: ° Wil je dit wachtwoord wijzigen, dan kan dat via http://academic.mediargus.be/pg/settings/password. Aangezien dit wachtwoord ook toegang geeft tot je persoonlijk profiel op Mediagora (de weblog van Mediargus) en de bijhorende diensten, raden wij nadrukkelijk aan om een sterk wachtwoord te kiezen.

aanmelden bij Mediargus o Aanmelden gebeurt daarna – zowel voor toegang van thuis als vanop het netwerk van je instelling – via http://academic.mediargus.be. o Om de registratie helemaal te voltooien, moet je je bij de eerste aanmelding op het nieuwe platform nog akkoord verklaren met de Algemene Voorwaarden.

92

EENVOUDIG ZOEKEN ° Bij eenvoudig zoeken kan je enkel zoeken in de volledige tekst met alle trefwoorden, één van de trefwoorden of de exacte zin. ° Je kan ook zoeken op publicatiedatum en bron (alle bronnen of een geselecteerde bronnen).

eenvoudig zoeken in Mediargus GEAVANCEERD ZOEKEN ° Bij geavanceerd zoeken kan je niet enkel zoeken in de tekst, maar ook in de inleiding, de titel en/of de auteur .

93

° publicatiedatum: je hebt de keuze uit een datum, een bepaalde periode of de volledige periode. ° taal: je kan kiezen tussen Nederlandstalige én Franstalige artikels of één van beide. ° paginanummer: je kan een bepaald paginanummer aanduiden waarop het artikel staat. ° aantal woorden: maximaal aantal woorden van een artikel.

geavanceerd zoeken in Mediargus ZOEKRESULTATEN - Als resultaat van de zoekactie krijg je een lijst van artikels met titel, inleiding, auteur, bron en publicatiedatum. - Om een artikel volledig te lezen, klik je op de titel van het artikel. Links van het artikel staat een link RTF (downloaden in een WORDdocument), HTML en XML (downloaden als HTML- of XML-tekst). Er staat ook een knop om het artikel uit te printen.

94

een zoekresultaat van Mediargus - Je kan ook meerdere artikels tegelijk afdrukken vanuit de artikelmap : ° Achter de titel van elk artikel staat een blokje. Hiermee kan je artikels selecteren om ze in de artikelmap te bewaren en eventueel nadien te bewerken. ° Wanneer je de resultatenlijst hebt doorlopen en alle gewenste artikels hebt geselecteerd, klik je op Opslaan per blad artikels. ° Je vindt de geselecteerde artikels daarna terug in Mijn artikelmap. Door te kiezen voor Print of Download kan je alle artikels in de map printen of downloaden.

95

artikels selecteren, bewerken en/of downloaden en/of printen 5.1.2.2 Gopress - Gopress is een digitale kiosk voor Belgische kranten- en magazines. Gopress is een webapplicatie waarin je kan zoeken naar krantenartikelen. De artikelen in kranten zijn toegankelijk twee dagen na verschijningsdatum. De artikels uit de weekbladen zijn beschikbaar 7 dagen na verschijning. Tenzij je zelf een artikel wil aankopen.

- Gopress biedt een online toegang tot de Vlaamse kranten, de berichten van persbureau Belga en Vlaamse weekbladen (incl. populaire magazines als Dag Allemaal). Er kan ook worden gezocht in de Franstalige Belgische kranten, magazines en enkele Nederlandse kranten. Voor de artikels uit de krant van vandaag en gisteren, magazines van de lopende week en Franstalige en Nederlandse kranten moet apart worden betaald. De toegang tot de archieven van de Vlaamse kranten en weekbladen en het persbureau Belga zijn voor leden van de KU Leuven gratis raadpleegbaar. Deze archieven gaan gemiddeld vijtien jaar terug in de tijd. - Toegang tot Gopress: ga naar Limo en typ Gopress in.

96

via Limo naar Gopress - Aanmelden kan je via het scherm aanmelden.

- Via de zoekbalk kan je snel een zoekterm opzoeken. Nadien kan je dan de zoekresultaten verfijnen door in de linker kolom facets aan te klikken.

97

- Je kan ook opteren voor ‘Meer opties’.

98

Maar dan kan je niet meer verfijnen met de facets.

- Wanneer je een artikel helemaal wil lezen, klik je op de titel.

- Door op ‘Lees de publicatie’ te klikken, word je naar de krant doorverwezen. Op deze manier kan je zien waar het artikel in de krant staat. - Naast het artikel heb je een kolom ‘verwant’, dit zijn artikels die aanleunen bij het gekozen artikel.

99

verwante artikels 5.1.2.3 Westlaw - Deze databank biedt via de optie "Global News" in de taakbalk toegang tot nieuws in internationale kranten en weekbladen.

- In de databank kan je dan de naam van een krant intypen die je wil doorzoeken. Ook de teksten van nieuwsberichten van internationale nieuwszenders zoals BBC worden opgenomen in deze databank.

100

zoeken naar kranten in Westlaw

artikels zoeken in Le Monde via Westlaw

101

5.1.2.4 The Internet Archive - The Internet Archive (http://wayback.archive.org/web/) is een archief van internet(web)pagina’s sinds het ontstaan van het huidige, moderne internet.

The Internet Archive: archief van internetpagina’s en dus ook van nieuwsssites - Het voordeel van deze toepassing is dat van vrijwel alle websites een archief van ‘oude’ webpagina’s is terug te vinden, dus ook van alle nieuwssites. - Het grote nadeel van The Internet Archive is dat het slechts af en toe webpagina’s van een website opslaat. Daarom zitten in de archieven van de online nieuwssites vaak grote hiaten. Dit archief is dus enkel interessant wanneer je een beeld wilt krijgen van de evolutie over de jaren heen van een betreffende online nieuwsbron (inhoudelijk, grafisch, functioneel, nieuw businessmodel, en dergelijke). 5.1.2.4 andere nieuwsarchieven Via LIMO kan je nog andere interessante nieuwsarchieven (http://limo.libis.be) > Find Databases > Type:Newsmedia.

102

vinden:

nieuwsarchieven zoeken via Limo

5.2 online statistische bronnen Een lijst van statistische bronnen vind je via SBIB: linkerkolom: ‘Zoeken in onze collectie’ en vervolgens ‘Statistieken’: http://bib.kuleuven.be/sbib/zoeken/statistieken Daar vind je de actuele links naar de onderstaande sites.  BELGISCHE OVERHEID o Statbel – FOD. Economie (http://statbel.fgov.be/) o Ecodata – FOD. Economie (http://ng3.economie.fgov.be/barometers/ecodata/home_nl.htm ) o Vlaamse overheid (http://www4.vlaanderen.be/dar/svr) o Waalse overheid (http://www.statistiques.cfwb.be/index.php) 

ANDERE LANDEN o Nederland : Statline databank (http://www.cbs.nl/nl-NL/default.htm) o Frankrijk : INSEE (http://www.insee.fr/fr/home/home_page.asp) o Duitsland : Duits Federaal Bureau voor Statistiek (http://www.destatis.de/e_home.htm) o Luxemburg : Statec (http://www.statistiques.public.lu/fr/) o FedStats (http://www.fedstats.gov/search/): VS als geheel en de afzonderlijke staten

103



INTERNATIONAAL o World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/) o OECD Factbook (http://oberon.sourceoecd.org/vl=8884648/cl=17/nw=1/rpsv/factbook2 009/index.htm). Verzameling data over economie, landbouw, onderwijs, energie, milieu, ontwikkelingshulp, gezondheid en welzijn, industriële activiteit, informatie en communicatie, bevolking/arbeidsmarkt, handel en investeringen, belasting, overheidsuitgaven en onderzoek en innovatie. Alle OESO-leden worden in kaart gebracht samen met enkele geselecteerde niet OESO-leden. o Ecodata (http://ecodata.mineco.fgov.be/): werkgelegenheid, bevolking, toerisme en andere economische parameters. De Belgische cijfers kunnen vaak worden uitgesplitst per gewest, provincie, arrondissement en gemeente. o Eurostat (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes): statistieken van de lidstaten van de EU. o World Development Indicators (http://databank.worldbank.org/ddp/home.do) statistische reeksen met economische en sociale gegevens van 228 landen voor de periode 1960 tot nu zijn beschikbaar voor alle KULeuven-gebruikers.

104

via SBIB naar statistische bronnen

5.3 online bronnen v. overheidspublicaties/wetgeving

Via de website van SBIB, in de linkerkolom vind je bij ‘Zoeken in onze collecties’>’Links’ de weg naar de actuele sites van overheidsinstellingen: http://bib.kuleuven.be/sbib/zoeken/links.

105

online bronnen van overheidspublicaties/wetgeving

 

EUROPEES o Eur-lex (wetgeving/rechtspraak van de EU sinds 1957) NATIONAAL ° Het Belgisch Staatsblad : online versie sinds 1997. o Wetgevingsindex: referentiedatabank van alle wettelijke teksten gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad sinds 1945 o Geconsolideerde Wetgeving : full-text van wetteksten gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad.

 REGIONAAL o Vlaamse gemeenschap / Vlaams gewest : Vlaamse codex: geconsolideerde Vlaamse wetgeving vanaf 1/1/1972, laatst bijgewerkt op 03/11/2009. o Franse gemeenschap : Gallilex: decreet- en regelgeving van de Franse gemeenschap. o Waals gewest: Wallex: decreet- en regelgeving van het Waals gewest.

106

 INSTELLINGEN o Belgische federale regering (http://www.belgium.be/) o De Kamer van Volksvertegenwoordigers (http://www.dekamer.be/) o De Senaat (http://www.senate.be/) o Vlaamse overheid (http://www.vlaanderen.be/) o Vlaams Parlement (http://www.vlaamsparlement.be/) o Waals Gewest (http://www.wallonie.be/) o Franstalige Gemeenschap (http://www.cfwb.be/)

107

6

elektronische attenderingen

. In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op het nut en het gebruik bij systematisch literatuuronderzoek van verschillende soorten attenderingen (ook alerts genoemd). - Het doel van systematisch literatuuronderzoek is niet enkel zoveel mogelijk relevante wetenschappelijke publicaties verzamelen over een bepaald onderwerp maar ook op de hoogte te blijven van nieuwe publicaties. Uiteraard gaat het hier vooral over nieuwe artikels in tijdschriften. In plaats van regelmatig de relevante bronnen opnieuw te raadplegen, op zoek naar nieuwe artikels, is het handiger en tijdsbesparend om deze informatie automatisch op regelmatige tijdstippen te laten doorsturen. Dit werk kan worden uitgevoerd door zogenaamde elektronische attenderingen. - De alerts kunnen via twee kanalen worden verstuurd, namelijk via e-mail en/of via RSS-feeds. De feeds (meldingen) kan je dan laten verschijnen via een speciale feedreader (zoals Google Reader) maar het is evenzeer mogelijk om de feeds te laten binnenkomen via de browser (zoals Firefox en Internet Explorer) of het emailprogramma (MS Outlook bijvoorbeeld). NOTEER: er kunnen bij gebruik van de stuiterproxy (zie 5.1.1.1) problemen optreden met de ontvangst van RSS feeds. - Er zijn drie types van elektronische attenderingen, namelijk TOC alerts, SEARCH alerts en CITATION alerts.

6.1 TOC alerts - Bij TOC alerts (TOC staat voor Table Of Content) krijg je automatisch bericht over de inhoudstafel van een nieuw tijdschriftennummer - Er bestaan ook speciale TOCs services. Dit zijn toepassingen die RSS-feeds van duizenden tijdschriften (van verschillende uitgevers) samen aanbieden. Ziehier twee voorbeelden van een TOCs services: ° ticTOCs (http://www.tictocs.ac.uk). Via deze dienst vind je meer dan 14.200 TOCs van wetenschappelijke tijdschriften van meer dan 700 uitgevers. Je kan deze tijdschriften vinden door te zoeken op titel, onderwerp of uitgever. ° journal TOCs (http://www.journaltocs.ac.uk). Meer dan 16.700 TOCs van wetenschappelijke tijdschriften van meer dan 700 uitgevers. Je kan zoeken op de titel of ISSN-nummer van het tijdschrift en bladeren op uitgever of onderwerp. Je kan ook rechtstreeks naar artikels zoeken met een trefwoord.

108

Tictocs: een voorbeeld 1 van een TOCs service

Journaltocs: voorbeeld 2 van een TOCs service 109

6.2 SEARCH alerts Bij SEARCH alerts wordt een zoekactie in een bepaalde databank (die heeft geleid tot relevante resultaten) automatisch op regelmatige tijdstippen herhaald. Op die manier kan je nagaan of er interessante publicaties in de lijst van zoekresultaten zijn bijgekomen.

6.3 CITATION alerts - Bij CITATION alerts gaat het om attenderingen die betrekking hebben op afzonderlijke artikels. Er wordt namelijk een bericht gestuurd (via e-mail of RSS feed) wanneer een voor jou interessant artikel wordt geciteerd in nieuwe(re) publicaties. Soms kan het ook gaan om oudere publicaties die recent in de databank zijn opgenomen. Als je bijvoorbeeld een aantal relevante artikels hebt gevonden in Web of Science, dan kan het interessant zijn om op de hoogte te worden gehouden van nieuwe (recent verschenen) artikels die refereren naar de relevante artikels. - Met CITATION alerts kan je dus de bibliografie over een bepaald onderwerp/domein automatisch uitbreiden zonder dat je telkens de databank moet raadplegen op nieuwe publicaties.

een voorbeeld van (TOC en citation) alerts, aangeboden door een specifiek tijdschrift

110

6.4 een voorbeeld: Web of Science

search alert

citation alert

111

7

evalueren van wetenschappelijke bronnen en -informatie

- Het is – vooral voor wetenschappelijke publicaties - zeer belangrijk dat de bronnen die worden gebruikt worden geëvalueerd op betrouwbaarheid. Dit geldt vooral voor bronnen die enkel via het internet worden gepubliceerd, zoals bijvoorbeeld de artikels uit Wikipedia. De redenen waarom je vooral kritisch moet omgaan met informatie die je via het internet betrekt zijn: ° de drempel om informatie op het internet te publiceren is veel kleiner dan bij klassieke massamedia, zoals kranten, tijdschriften, boeken, radio en televisie (veel goedkoper, vaak geen supervisie en controle); ° het publiceren van informatie op het internet wordt steeds eenvoudiger door gebruiksvriendelijke softwarepakketten; - De informatie uit online bronnen dient geëvalueerd te worden op basis van vijf kwaliteitscriteria, met name de autoriteit van de bron, de accuraatheid van de informatie, de objectiviteit van de informatie, de graad van wetenschappelijkheid en – indien mogelijk - de mening van andere experten in het domein.

7.1 de autoriteit van de bron Het is vanzelfsprekend dat de autoriteit van de bron bepalend is voor de kwaliteit van de informatie. - Vooreerst is het natuurlijk belangrijk dat de bron bekend is. De bron is de naam van de auteur en/of van de uitgever van de informatie. Bij de meeste wetenschappelijke publicaties is dat geen probleem. In artikels en boeken vind je vrijwel altijd de naam van zowel de auteur(s) als de uitgever. Stel dat op de website geen informatie staat over de uitgever en/of de auteur van de informatie, dan zijn er de volgende mogelijkheden: ° zoek naar eventuele broninformatie bij links als about us, contact, our company, en dergelijke. ° kijk in de URL of er geen melding wordt gemaakt van de auteur en/of de organisatie. Bij een URL als bijvoorbeeld http://www.indiana.edu/~librcsd/search/meta.html is het meteen duidelijk dat de informatie afkomstig is van de universiteit van Indiana. ° kan de bron worden gecontacteerd via e-mail?

112

° als geen van bovenstaande mogelijkheden resultaat geeft, is het nog altijd mogelijk om informatie te zoeken via de zogenaamde registratiesites; dit zijn websites waar nieuwe websites moeten worden geregistreerd. Voer op een registratiesite de domeinnaam in (bijvoorbeeld KULeuven, bbc, harvard) en dan krijg je een aantal gegevens over de website, zoals bijvoorbeeld de verantwoordelijke uitgever. Elk land heeft zo één of meerdere registratiesites. Ziehier enkele voorbeelden: * http://www.dns.be (Belgische websites) * http://www.nic.nll (Nederlandse websites) * http://www.allwhois.com (Amerikaanse websites) * http://www.checkdomain.com (Amerikaanse websites)

opzoeken van informatie over de KULeuvensite via dns.be - Stel dat de auteur/uitgever bekend is, dan is het belangrijk om het profiel van de auteur/uitgever te kennen. Er is een aantal kwalificaties die in aanmerking moeten worden genomen voor de evaluatie van de bron, namelijk: ° staat het profiel van de bron (naam, functie, opleiding, expertise, eventueel andere publicaties …) op het document? ° is het een nationale of internationale en een al of niet bekende uitgever/uitgeverij? ° is de bron (verbonden aan) een onderwijs- en/of onderzoeksinstelling? ° zijn er veel interne (en vooral externe !) links naar de betreffende website? Vooral externe weblinks (dus verwijzingen van andere websites naar de betreffende bronwebsite) zijn belangrijk omdat veel verwijzingen veel zeggen over het belang/autoriteit van de website. Het aantal verwijzingen van externe websites kan je gemakkelijk controleren via de link-filter bij Google. Als je bijvoorbeeld link:KULeuven.be intypt, dan krijg je een lijst van alle websites die naar de website van de KULeuven verwijzen.

113

7.2 de accuraatheid van de informatie Accuraatheid is een evaluatiecriterium dat vooral gebruikt kan worden bij internetbronnen. De accuraatheid van een bron kan worden bepaald aan de hand van een aantal variabelen, zoals actualiteit, inhoud, bibliografie en opbouw van het document. - Het belang van actualiteit van de informatie is afhankelijk van het soort onderwerp waarvoor bronnen worden gezocht. Het is evident dat de variabele actualiteit minder relevant is voor een studie van ‘de impact van popmuziek op de jongerencultuur in de jaren zeventig’ dan voor ‘het gebruik van sociale media als marketingtool’. En toch is het nuttig om ook voor het eerste onderwerp naar recente publicaties te zoeken omdat deze een nieuw licht kunnen werpen op bevindingen uit ouder onderzoek. Bij artikels en boeken is de datum van publicatie vrijwel steeds duidelijk weergegeven. Bij internetbronnen is dit niet steeds zo evident. Indien op een website bij een tekst geen datum is vermeld, kan je volgende actie ondernemen: ° kijk of er een datum van laatste update op de webpagina/site staat (meestal onderaan); ° kijk naar de publicatiedatum van de publicaties van een eventuele bibliografie. De tekst die je hebt gevonden, zal in elk geval recenter zijn dan de publicaties in de bibliografie; ° contacteer – indien mogelijk – de auteur en/of uitgever van de publicatie. - De inhoud moet uiteraard goed aansluiten bij de doelstellingen van je eigen publicatie. Soms dekt de titel van een publicatie niet helemaal de inhoud zodat de bron dus niet bruikbaar is. - Ga na of er een literatuurlijst (bibliografie) is toegevoegd aan de publicatie en/of alle gebruikte bronnen zijn vermeld. Een gebrek aan bronnenvermelding gaat in tegen de regels van wetenschappelijke schrijven. - Controleer of de tekst logisch opgebouwd is en of de verschillende delen (hoofdstukken) van het document goed op elkaar aansluiten (geen ‘woolly writing’ dus). Ook taalfouten wijzen op een gebrek aan zorgvuldigheid en zijn eveneens een argument om de waarde van de publicatie in vraag te stellen.

7.3 de objectiviteit van de informatie - Net als bij nieuwsberichtgeving is ook voor wetenschappelijke informatie objectiviteit van zeer groot belang. Objectiviteit is vooral afhankelijk van het doel waarvoor de informatie is gepubliceerd. Bij commerciële websites is het natuurlijk de bedoeling om bezoekers te overtuigen eerder dan te informeren. Daarom is het altijd veiliger om informatie te betrekken van niet-commerciële sites, namelijk deze waarvan de URL eindigt op .edu, .gov, .info, of .org. - De voorzichtigheid met betrekking tot de objectiviteit van de informatie hangt natuurlijk ook samen met de aard van de informatie en de aard van de bron. Het is evident dat het probleem van objectiviteit kleiner is bij de zogenaamde bèta (of exacte) wetenschappen dan bij de alfa (of humane) wetenschappen. Bij informatie over bijvoorbeeld controversiële onderwerpen of politieke items dient goed gelet te worden op de eventuele band tussen de bron (bijvoorbeeld een politieke partij) en de informatie. Het gaat hier dus duidelijk over het verschil tussen een mening/standpunt en een bevinding op basis van wetenschappelijk onderzoek. Eén en ander betekent natuurlijk niet dat standpunten niet belangrijk kunnen zijn in een wetenschappelijk werk, maar dan wel als standpunt en niet als objectieve, neutrale informatie. 114

7.4 de graad van wetenschappelijkheid - De aard en graad van ‘wetenschappelijkheid’ is heel erg afhankelijk van de doelgroep van de publicatie. Een geschiedenisboek voor leerlingen van het lager secundair onderwijs zal op een heel andere manier worden opgevat en uitgewerkt dan een geschiedenisboek voor studenten van een universiteit of hogeschool. Dit betekent niet dat het eerste werk minder wetenschappelijk is maar wel dat er minder ‘diepgang’ is, m.a.w. dat de materie minder grondig en gedetailleerd is uitgewerkt dan bij de tweede publicatie. - De graad van wetenschappelijkheid hangt dan ook samen met de aard van de publicatie. Het is bijvoorbeeld al vaak bewezen dat Wikipedia.org een vrij grote betrouwbaarheid heeft als wetenschappelijke bron (vooral vanwege de zogenaamde peer-controle). Maar dit betekent niet noodzakelijk dat Wikipedia.org een goede bron is voor een academische publicatie. De meeste Wikipedia-artikels zijn immers geschreven voor een zeer ruim publiek en hebben niet dezelfde graad van wetenschappelijkheid dan bijvoorbeeld artikels en boeken die geschreven zijn voor academische doelgroepen. Eén en ander betekent niet dat dergelijke algemenere bronnen niet kunnen worden ingezet bij het schrijven van een paper of eindwerk. Ze kunnen in eerste instantie nuttig zijn voor het verkennen van een domein (zie hfdst. 1 ) maar ook voor het opzoeken van bepaalde termen en begrippen.

7.5 de mening van (andere) experten Het is altijd nuttig om – indien mogelijk - je eigen evaluatie van een document te toetsen aan de appreciatie van andere onderzoekers en experten uit de academische en wetenschappelijke gemeenschap. Dit kan op vier manieren, namelijk via peer review, citaties, impactfactor en recensies.

7.5.1 peer review - Het Engelse woord ‘peer’ (‘gelijke’) kan in dit verband het best vertaald worden door ‘medeonderzoeker’. Peer reviewers (‘keurlezers’) beoordelen of een artikel aan bepaalde eisen voldoet, zoals originaliteit, toegankelijkheid en een goede onderbouwing van de resultaten. De reviewers blijven vaak anoniem. Pas na de peer reviews beslist de redactie van het tijdschrift of het artikel al of niet wordt gepubliceerd. - Bijna alle wetenschappelijke tijdschriften werken met een dergelijk systeem om de kwaliteit van in dat tijdschrift opgenomen artikels te waarborgen. - Bij een aantal databanken (zoals bijvoorbeeld JSTOR, Project MUSE, PsycINFO) kan je enkel zoeken naar peer reviewed tijdschriften of tijdschriftartikels.

7.5.2 citaties Veel citaties naar een bepaalde bron zegt niet noodzakelijk iets over de (positieve) waardering van deze bron. Het geeft wel dat voor een aantal auteurs de bron interessant genoeg is om er naar te verwijzen. In die zin is dit toch een zekere vorm van appreciatie of op zijn minst vertrouwen in de kwaliteit van de bron. 115

7.5.3 impactfactor De impactfactor is een maat waarmee je kan nagaan hoe belangrijk een bepaald tijdschrift is voor een bepaald wetenschapsdomein. Voor het bepalen van de maat wordt vertrokken van hoeveel keer er gerefereerd is naar alle artikels die in een recente periode in dat bepaalde tijdschrift zijn verschenen. Dat getal wordt dan gedeeld door het totaal aantal artikels dat in die periode in het tijdschrift is verschenen. Het resultaat van deze deling is de impactfactor van het tijdschrift.

7.5.4 recensies - Je kan ook op zoek gaan naar recensies van een bepaald boek of artikel. Voorbeeld zoekactie: titel publicatie review OR comment. Recensies vind je in tijdschriften en op het internet (bijvoorbeeld op de specifieke webpagina’s van publicaties bij Amazon.com). - Houd er rekening mee dat recensies niet noodzakelijk komen van experten maar vaak van peers die het boek zelf hebben gelezen.

116

8 refereren naar wetenschappelijke bronnen - Het is uiteraard belangrijk dat in een wetenschappelijk document de bronnen worden vermeld van informatie die uit andere publicaties komt. Indien dit niet gebeurt, is dat plagiaat. - Het citeren van bronnen gebeurt aan de hand van bibliografische verwijzingen, ook referenties genoemd. De functie hiervan is de bron nauwkeurig te identificeren maar ook de lezer in staat te stellen deze bron op te zoeken en eventueel te consulteren. - De referenties die je gebruikt in een publicatie (zoals een artikel, een masterproef of een paper) moeten apart worden vermeld in een bibliografie (literatuurlijst), die meestal achteraan wordt toegevoegd. - In de tekst zelf staan (in zeer verkorte vorm) echter ook referenties (zogenaamde bronvermeldingen) achter elke zin of paragraaf die verwijst naar een bepaalde bron. - Er zijn nu verschillende methoden om naar bronnen te refereren. We zullen het hier enkel hebben over de referentiemethode die het meest wordt toegepast en die ook wordt aanbevolen binnen de faculteit Sociale Wetenschappen, namelijk de zogenaamde APA-stijl, ook nog A-stijl, Harvardstijl, Angelsaksische stijl of auteurjaarsysteem genoemd.

8.1 refereren volgens de APA-stijl Bij deze methode van citeren wordt in de tekst zelf tussen haakjes de familienaam en het publicatiejaar vermeld. Op het einde van de publicatie staat dan - alfabetisch gerangschikt volgens de auteursnaam - een lijst met alle referenties (de bibliografie).

Binnen de facultait Sociale Wetenschappen is gekozen om gebruik te maken van de APA-stijl voor het refereren naar bronnen. Via de website van SBIB (http://bib.kuleuven.be/sbib/zoeken/hulp) kan je de tekst ‘APA-abc brochure’ vinden en downloaden.

Deze tekst over refereren volgens de APA-stijl is verplichte literatuur !

117

8.2 plagiaat - Plagiaat wordt door de KULeuven gedefinieerd als “elke overname van het werk (ideeën, teksten, structuren, beelden, plannen, …) van zichzelf of van anderen, op identieke wijze of onder licht gewijzigde vorm en zonder adequate bronvermelding” Enkele voorbeelden: ° werk van iemand anders inleveren en doen alsof je het zelf geschreven hebt; ° korte of lange stukken tekst uit een bron kopiëren zonder bronvermelding; ° woorden of ideeën ‘lenen’ van een ander auteur zonder bronvermelding; ° ‘vergeten’ om aanhalingstekens te plaatsen bij een letterlijk citaat; ° zoveel woorden of ideeën overnemen uit een bron dat dit het grootste deel van je werk uitmaakt, geldt als plagiaat, zelfs als je wel naar de bron hebt verwezen; ° onvolledig of incorrecte bronverwijzing geven, zodat de bron niet te traceren is. - Citeren (het letterlijk overnemen van een tekst) is wel toegestaan als: ° de tekst niet te lang is; ° het citaat tussen “aanhalingstekens” staat; ° de bron op de juiste manier wordt vermeld. - Parafraseren is het op je eigen wijze weergeven van ideeën van anderen. Ook dit kan, als: ° aangegeven wordt wat van wie je het hebt overgenomen; ° de bron op de juiste manier wordt vermeld; ° er een duidelijke scheiding wordt aangegeven tussen de eigen ideeën en die van de ander. Meer informatie (onder andere mogelijke sancties) vind je op de KULeuven plagiaatwebsite: http://www.kuleuven.be/plagiaat/

8.3 refereren met bibliografische software - Er zijn nogal wat softwareprogramma’s die je kunnen helpen voor: ° het opslaan, bewaren en beheren van bibliografische gegevens; ° het importeren van bibliografische gegevens uit online databanken en bibliotheekcatalogi en het exporteren ervan naar een bepaalde publicatie; ° het automatisch laten aanmaken van bronverwijzingen en een bibliografische lijst door het tekstverwerkingsprogramma. - Bekende voorbeelden van dergelijke programma’s zijn Reference Manager en EndNote voor de PC en Bookends en Papers voor de Mac-gebruikers. - Tegenwoordig zijn er echter versies van deze programma’s die volledig webgebaseerd zijn (moeten niet meer worden gedownload en geïnstalleerd op de PC) en die een aantal Web 2.0-toepassingen bevatten, zoals het toevoegen van

118

opmerkingen en tags aan de referenties, referenties delen met andere gebruikers, automatisch aanbevelingen ontvangen op basis van gelijkaardige referenties in de collectie van andere gebruikers, e.d. Voorbeelden hiervan zijn RefWorks, EndNote Basic en CiteULike. - Voor de meeste van de programma’s moet je een licentie betalen. Voor personeel en studenten van de Associatie KULeuven is EndNoteWeb gratis (dankzij de licentie die de Associatie heeft op Web of Knowledge/Web of Science).

119

9 beheren van de verzamelde informatie Wanneer je als student de opdracht krijgt om een verslag te schrijven of wanneer je de resultaten van je onderzoekswerk neerschrijft in een masterproef of wetenschappelijk artikel, dan verwerk je hierin steeds informatie die afkomstig is van andere auteurs. Belangrijk hierbij is dat je op een correcte manier verwijzingen of referenties opneemt. Om dit op een zo efficiënt mogelijke manier te doen, houd je best van bij het begin van je onderzoek een bibliografie bij waarin je alle publicaties die relevant zijn voor je onderzoek verzamelt.

9.1 tools voor het beheer van een bibliografie - Om het beheren van een bibliografie en het correct en consequent refereren te vergemakkelijken, kan je gebruik maken van één van de volgende tools. Je kan met deze (overigens betalende) tools heel wat doen, zoals (uiteraard) referenties van publicaties bewaren van de meest verscheiden types documenten (inclusief websites), maar ook rechtstreeks in je tekstverwerker voetnoten aanbrengen en een bibliografie genereren vanuit de door jouw aangelegde databank. - Voor meer informatie (zoals kosten en handleiding) over deze tools, klik je op één van de volgende links:

EndNote (http://wbib.kuleuven.be/tutorial/?page=mg01_02&module=mg01_01) Procite (http://wbib.kuleuven.be/tutorial/?page=mg01_06&module=mg01_01) Reference Manager (http://wbib.KULeuven.be/tutorial/?page=mg01_03&module=mg01_01)  JabRef (http://wbib.KULeuven.be/tutorial/?page=mg01_05&module=mg01_01)   

- De bronverwijzingen kan je eventueel ook meteen aanvullen met persoonlijke nota’s met een programma als Microsoft OneNote 2010 (http://office.microsoft.com/nlnl/onenote/) . Met OneNote kan je tekst, afbeeldingen en video- en audionotities vastleggen. Als je de notitieblokken deelt (sharing), kan je notities maken/bewerken met verschillende deelnemers op verschillende locaties.

9.2 bookmarking van een webbibliografie - Voor het bijhouden van websites kan je uiteraard met bookmarks (favorieten) werken, maar daar zijn wel wat beperkingen aan: ze staan gewoon op de PC waarop je werkt en zijn dus niet overal beschikbaar. Dit kan knap vervelend zijn, zeker als je zowel thuis als op het werk bookmarks hebt staan. - Met bookmarkingtoepassingen (9.2.1) of bookmarkingsites (9.2.2) kan je veel meer dan louter het vastleggen en bewaren van bladwijzers. Er kunnen ook trefwoorden (tags) aan de bladwijzers worden toegevoegd en je kan de bladwijzers delen (share) met andere gebruikers.

120

9.2.1 bookmarkingtoepassingen - Er zijn heel wat bookmarkingtoepassingen (tools) op de markt die je kunnen helpen met het bijhouden, beheren en gebruiken van de bookmarks. - Als je vanop verschillende toestellen en plaatsen jouw bookmarks wil bekijken/gebruiken, is het aanbevolen om een tool te gebruiken die de bookmarks ‘in the cloud’ plaatst. Dit wil zeggen dat de bookmarks niet op de computer worden opgeslagen maar worden bijgehouden op een internetserver die je overal en steeds kan raadplegen. Meer informatie over interessante tools vind je op: ° http://webtrends.about.com/od/pro5/tp/bookmarking-tools-bookmarklets.htm ° http://www.educatorstechnology.com/2012/06/4-awesome-video-bookmarkingtools-for.html

9.2.2 bookmarkingsites - Social bookmarking is het fenomeen waarbij websitegebruikers hun favoriete websites toevoegen aan een centrale database op het internet. Ook via Google Bookmarks kan dat (zie 9.2.1), maar bij sociale bookmarkingsites (zoals Delicious en Diigo) is dat een doel op zich en niet één van de vele functies.

Delicious: één van de bekendste bookmarkingsites

121

- Je kan dan tijdens het surfen bijvoorbeeld een site bookmarken naar delicious, met eventueel commentaar en tags. Opgelet: deze bookmarks zijn wel publiek beschikbaar! Voordeel is wel dat je er overal toegang toe hebt en dat je vrienden van je bookmarks gebruik kan laten maken.

122