NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Fotografie: Karin Borghouts
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Voormalig Doopsgezinde Weeshuis / 1874
4
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Achter het voormalige, doopsgezinde weeshuis in de binnenstad van Haarlem bevindt zich de studiezaal van het Noord-Hollands Archief. Het gebouw is ontworpen door architect J.P. Kloos, toenmalig exponent van de “Nieuwe Zakelijkheid”. De bouwkundige conditie van dit gebouw liet te wensen over en is door Happel Cornelisse Verhoeven ingrijpend verbouwd tot een publieke studiezaal en backoffice voor het Noord-Hollands Archief. De tuinzijde van de leeszaal is vervangen door een bronskleurige puiconstructie met een nieuwe hoofdentree, recht tegenover een oude, monumentale beuk. De nieuwe gevel is 4,5 meter hoog, overeenkomstig met de hoogte van de zijvleugels van het weeshuis. Op die manier is de studiezaal een volwaardig adres geworden in het gebouwensemble. In de verhoogde dakopstand is de belettering van het Noord-Hollands Archief opgenomen. De leeszaal wordt geritmeerd door een stalen constructie van kolommen en doorgaande liggers. De nieuwe meubelstukken zijn als losse objecten tussen de kolommen geplaatst zodat een transparante ruimte is ontstaan met een overzichtelijke plattegrond. Het beperkte materialenpalet en de rigide opstelling van meubels tracht evenwicht te bieden tussen een genereuze en open publieksruimte, waar tegelijkertijd plek is voor concentratie en intimiteit waarbij de stilte haar plek kan opeisen.
5
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Voormalig Doopsgezinde Weeshuis, A. van der Linden, 1874
6
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Voormalige studiezaal, J.P. Kloos, 1985
7
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
8
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
9
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
10
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Van stad tot stoel Happel Cornelisse Verhoeven is een breed georiënteerd architectenbureau en werkt met een compact ontwerpteam vanuit Rotterdam aan uiteenlopende opdrachten in Nederland en België. Het bureau hecht aan een onderzoekende werkhouding en is in het bijzonder geïnteresseerd in het maken van architectonische ensembles waarbij de betekenis van de openbare ruimte centraal staat. Een terugkerende vraag hierbij is hoe de samenkomst van gebouwen wordt geënsceneerd en hoe de architectuur zich kan inschrijven in het continuüm van haar omgeving. Deze aanpak is veelzeggend bij de totstandkoming van het Noord-Hollands Archief waarbij voortdurend ‘door de schalen heen’ is ontworpen en stedenbouwkundige argumenten leidend zijn geweest voor de uitwerking van het architectonische detail en omgekeerd. Het ontwerptraject heeft daardoor een recursief karakter en is te zien als een proces van inbedding, van groot naar klein, van stad tot stoel. Noord-Hollands Archief Het NHA is gesitueerd in de binnenstad van Haarlem en bestaat uit drie aaneengeschakelde gebouwen rondom een monumentale rode beuk; het voormalige doopsgezinde weeshuis, de centrale studiezaal en het depotgebouw. De studiezaal is midden jaren 80 als annex van het achterliggende depotgebouw ontworpen door J.P. Kloos, toenmalig exponent van de “Nieuwe Zakelijkheid”. De bouwkundige conditie van dit gebouw liet te wensen over en is door Happel Cornelisse Verhoeven ingrijpend verbouwd tot een publieke studiezaal en backoffice voor het Noord-Hollands Archief. Naast het ontwerp van het interieur is het bureau ook verantwoordelijk geweest voor het architectonische ontwerp van de verbouwing met nieuwe tuingevel en de heraanleg van de buitenruimte.
Adres Om het publieke karakter van de leeszaal te versterken is beantwoord aan de vraag om de studiezaal een herkenbaar adres te geven aan de tuin. Dit heeft geleid tot het vervangen van de gevel door een nieuwe, verhoogde puiconstructie met een centrale hoofdentree in het brandpunt van de boom. Door de nieuwe puiconstructie hoger te maken en optisch los te houden van het depotgebouw wordt de leeszaal verzelfstandigd en versterkt daarmee de ruimtelijke compositie van het ensemble van de drie gebouwen. REPRESENTATIE In de verhoogde dakopstand is de belettering van het Noord-Hollands Archief opgenomen in bronzen kapitalen om de representatie van het gebouw kracht bij te zetten. De hoofdentree bestaat uit twee riante, openslaande deuren en vormt het middenmotief van de gevel. De toegangsdeuren zijn 6 cm opgedikt en roepen de associatie op van een massieve kluisdeur waarachter bijzondere schatten zijn opgeslagen. PUBLIEKE ruimte Het verplaatsen van de hoofdentree resulteerde daarnaast in een herziening van het voormalige tuinontwerp om de studiezaal toegankelijk te kunnen maken voor publiek. Een belangrijke eis daarbij was dat er recht moest worden gedaan aan het serene karakter van het oorspronkelijke ontwerp van Ger Zijlstra en Dirk Muller uit 1983. Het nieuwe plan neemt de kwadratie van betonnen rasterelementen over en verplaatst een aantal elementen zoals de vijver, de menhirs en witte kiezels. Daarnaast zijn er een aantal nieuwe elementen toegevoegd zoals een betonnen zitbank, een trap en een carré-vormige keermuur rondom de boom om het verstilde karakter van de tuin te versterken.
11
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Ensemble van voormalig weeshuis, studiezaal en depotgebouw
12
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
N
Situatie
N
13
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Postuur van de nieuwe tuingevel
14
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
0
0.5
2.5
5.0
Oud en nieuw vormen een harmonische eenheid waarbij de nieuwe tuingevel op gelijke hoogte ligt met de cordonlijst van het weeshuis
15
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
16
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
17
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Hoofdentree; gevelbelijning continueert in de vloerkadrering
18
NOORD-HOLLANDS Archief Noord-Hollands ARCHIEF HAARLEM
Massief aluminium handgreep
Messing drukpaaltje mindervaliden
19
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Studieplekken aan de verhoogde tuingevel
20
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Technische doorsnede over verhoogde dakopstand
21
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
22
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
23
HAPPEL CORNELISSE verhoeven Doorsnede A-A
Doorsnede B-B
1
Doorsnede C-C
2
3
merk B
200
merk C
5
6
merk C
merk B
200
merk B
J
4
nieuwe kolom
nieuwe kolom
nieuwe kolom
nieuwe kolom
3220
afvoer 75 mm
0.4
pantry
3220
aansl. op best. riolering
0.5
merk 3
rep
opp: 17,8 m2
merk 3
128
127,5
merk 3 G2
opp: 8
merk 3
G2
G2
G2
2839
merk G
G2
0.
werkkamer
opp: 18 m2
H
2400
900
14302
417
2286
1420
nieuwe kolom
0.
studi
1420
10754,5
2286
416
opp: 38
2485
nieuwe kolom
416
2599
1733
F
900
2400
patio
218
merk E
1732
merk F
2599
417
A
G3
G3
G3
1200
800
800
1200
800
800
1200
800
800
68
G3
merk 6
merk 2
0.10
verbindingsgang
1715
2287
2798
E
Vloerluik
opp: 13,5 m2
2599
16.
15.
merk A
354 merk A
3457
3801
2400
A B
0.
ent
hwa
opp: 9
D G1
G1
G1
344
G1
14.
merk A
aansl. op best. riolering
1875
1875
1875
1875
13.
12.
nieuwe riolering, diameter als bestaand
610
2800
2800
2800
2800
28
7580
263
5105
2800
1 Plattegrond leeszaal
24
3045
2
2800
3
2800
4
2800
5
28
6
1300 ÷ b.k. keldervloer
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM Doorsnede D-D
7
8
merk B
10
merk C
11
merk B
12
13
RENVOOI
K
merk B
200
merk D
9
C
H
betsaande
nieuw met
pro
0.8
werkkamer
werkkamer
opp: 8,8 m2
0.9
bestaande
werkkamer
opp: 17,8 m2
opp: 18 m2
5150
8,8 m2
3220
metal stu
0.7
.6
merk 3
merk 3
G2
merk 3
G2
merk 3
133
merk 3
G2
nieuwe de
DIRO 226
merk 3
G2
G2
1366
DIRO 226
ventilati
15
merk 4
TL verlic
G1
H
TL verlic
G2
DIRO trin G3
merk 7
2180
Glo-ball
daglichtm
drukknop
G
5094
.2
iezaal
radiator
84,6 m2
0.3
glazen huis
vluchtweg type: Onl
opp: 57 m2
merk 5
15
merk 5
2775
brandslan
F
merk 4
1229
19.
800
800
1200
800
800
1200
lein
4815
ALLE MATEN VOOR A
800
800
1200
800
Ho utp
800
1399
2400
18.
1925
21/23 25
E
27 33
Wielmakershof
37
Luik
45
2599
39
4250
merk 1
7
1
Frederikspark
hwa
.1
2
tree
hwa
9,4 m2
D G1
G1
merk A
G1
C
merk A
G1
17. D
C
ontstoppingsput
drukknop
800
2800
2800
2800
2800
2800
2800
2800
2800
610
2144
340
2226
800
Omschrijving en adres van
2100
Noord Holla
980
Kleine Houtweg 1
11
12
13
Onderwerp
Nieuwe toe
Grondplan
Adviseur / Architect / Const
Gewijzigd
25
4
10
3
9
2
8
1
7
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
26
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Intense eenvoud Het werk van Happel Cornelisse Verhoeven kenmerkt zich door een precieze interpretatie van herkenbare typologiën en een voorliefde voor een intens materiaalgebruik. De tactiele eigenschappen van materialen spelen een belangrijke rol in de beleving van de ruimte. Het ontwerpproces is voor ons een zoektocht naar nobele eenvoud waarbij objecten op een evidente wijze worden vormgegeven, die nieuw zijn maar anderzijds ook vertrouwd overkomen alsof ze reeds jaren bestaan. Deze benadering klinkt door in de ‘stimmung’ van de studiezaal van het NHA dat evenwicht tracht te bieden tussen een genereuze en transparante publieksruimte waarin tegelijkertijd plek is voor concentratie en intimiteit waarbij de stilte haar plaats kan opeisen. Het ontwerp wordt gekenmerkt door een rigide opstelling van meubels en een beperkt materialenpalet van aardtinten. Het interieur roept daarbij associaties op met klassieke studiezalen uit de 19de eeuw zoals bijvoorbeeld de Fossielenzaal van het Teylersmuseum in Haarlem waarin materiaalgebruik, kleurstelling en lichttoetreding met elkaar verzoenen tot één gebalde ruimte. (Ref.1) Studiezaal In de studiezaal kunnen bezoekers historische documenten raadplegen over de provincie Noord-Holland en de stad Haarlem. De depotruimte telt een capaciteit van 39 km archief en omvat een historische collectie aan foto’s, prenten, tekeningen en briefkaarten. De studiezaal wordt geritmeerd door de bestaande stalen constructie van kolommen en doorgaande liggers die zijn ontdaan van alle overbodige wanden. Zodoende ontstond een lege plattegrond. Tussen de liggers is een akoestisch stucplafond aangebracht waarachter de installaties zijn weggewerkt. De ruimte onder de bestaande daklantaarn is benut als stiltekamer en is, omwille van de akoestiek, omkaderd met een stalen raamwerk met verlijmde glaspanelen.
Familie van meubelstukken Alle archiefstukken zijn gerubriceerd op 2 miljoen, handgeschreven naamkaartjes en zijn ondergebracht in speciaal ontworpen ladekasten. Naast dit analoge archief biedt de zaal plaats aan 32 studieplekken, een handbibliotheek, een stilteruimte met 16 computerplekken en een centrale informatiebalie. De nieuwe meubelstukken zijn als losse objecten tussen de witgeschilderde kolommen geplaatst zodat een overzichtelijke en transparante ruimte ontstaat. Tafels, kasten en ladeblokken vormen tezamen een familie van meubelstukken met een identieke buitenmaat van 1200 x 2400 mm. Bijzondere aandacht is uitgegaan naar het ontwerp van een speciaal voor dit werk gemaakte stoel. De constructie bestaat uit een eikenhouten frame waarin een lederen zitvlak is uitgespaard. Tactiliteit In het interieurontwerp maken de fysieke eigenschappen van de materialen op verschillende manieren contrast. Alle meubelstukken zijn vervaardigd van eikenhout en behandeld met een leemgroene beits om de gladde nerfstructuur van het eikenhout te intensiveren. Ter contrastering zijn de tafelframes, verlichtingsarmaturen, signalisatiebordjes en deurgrepen voorzien van een ruwe, donkerbruine oppervlaktestructuur met een glans van miniscule messingvezels. De strakke belijning van de meubelstukken heeft een klassieke connotatie die past bij het karakter van een studiezaal. rubricering Het ontwerp is doorgewerkt tot het kleinste detail waarin de aanraakbaarheid van het gebouw een belangrijke rol speelt. Zo zijn de handgrepen van de ladekasten gemaakt van massief messing en behandeld met dezelfde, donkerbruine poedercoating. In de grepen zijn vervolgens de trefwoorden gegraveerd die overeenkomen met de categorisering van de lade. Door het wegkrassen van de coating wordt het messing zichtbaar en kleuren de letters goud op.
27
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
28
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
29
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Toegangskasten en handbibliotheek
Ritme van opklimmende meubelstukken
30
NOORD-HOLLANDS Archief Noord-Hollands ARCHIEF HAARLEM
Gegraveerde rubricering in messing handgrepen
31
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Doorgang naar het Doopsgezinde Weeshuis
32
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Afgesloten stiltekamer
33
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Archivaris; houten stoelconstructie met lederen zitvlak
34
40
480
40
400
40
440
820
175
165
NOORD-HOLLANDS Archief Noord-Hollands ARCHIEF HAARLEM
40
520
40
600
Happel Cornelisse Architecten.
35
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
36
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
37
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Ritme van archiefkasten
38
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
9.1
9.3
DOORSNEDE A
9.2
9.5
9.4
9.6
DOORSNEDE B
Tekening BT.9.01 Datum 18.04.2011 Wijziging --
DOORSNEDE C
Schaal 1/10
DOORSNEDE D
Happel Cornelisse Architecten
Archiefkar
39
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
40
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
41
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Opklimmende meubelstukken; leestafel, archiefkast, boekenkast, achterwand
42
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Leestafel
Computertafel
Archiefkast
Boekenkast
43
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Vitrines met geëxposeerde archiefstukken
44
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
45
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
46
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
47
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
48
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
49
HAPPEL CORNELISSE verhoeven
Ref.1 Fossielenzaal, Teylersmuseum Haarlem Architect: A. van der Steur, 1895
50
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF HAARLEM
Project
Noord-Hollands Archief
Opdrachtgever Rijksgebouwendienst, Haarlem Noord-Hollands Archief, Haarlem
Architect Happel Cornelisse Verhoeven , Rotterdam
Ontwerpteam Ninke Happel, Floris Cornelisse, Paul Verhoeven, Carole Boeckx, Joana Garcia de Oliveira, Ties Linders, Bernd Korteling
Grafisch ontwerp
Stout/Kramer, Rotterdam
Aannemer Bouwbedrijf M.J. De Nijs en Zonen BV, Warmenhuizen
Aannemer interieur
Harmeling Interieurconcepten, Rijssen
Stoelfabrikant
Bannink, Borculo
Electrotechniek Schulte Lestraden, Lisse
Adviseur installaties
Adviesbureau Syperda-Hardy, IJlst
Start ontwerp
Februari 2010
Start bouw
Januari 2012
Oplevering
September 2012
B.V.O.
1200 m2
FOTOGRAFIE
Karin Borghouts
51
Happel Cornelisse Verhoeven Architecten BV Willebrordusstraat 10 3037 TR Rotterdam + 31 10 848 1888 www.hcva.nl
[email protected]