Verdragsparadijs
Nederland Briefing paper Tax Justice NL
Samenvatting Veel internationaal opererende bedrijven hebben een Nederlandse vestiging opgenomen in hun bedrijfsstructuur. Niet om hier economische activiteiten te ontwikkelen, maar om gebruik te maken van de fiscale mogelijkheden die dat biedt. Nederland is namelijk een verdragsparadijs, een bepaald type belastingparadijs. Dit briefing paper geeft antwoord op de volgende vragen:
• Waarom is Nederland een verdragsparadijs? • Wat zijn de gevolgen? • Wat kan daaraan gedaan worden?
Nederland een belastingparadijs? In vele belastingontwijkingsstructuren spelen belastingparadijzen een prominente rol. Dit zijn landen die met hun (fiscale) wetgeving de mogelijkheid aan individuen en/of bedrijven bieden belastingen elders te ontwijken. Veel belastingparadijzen kenmerken zich door een onevenredig grote financiële sector.
Er zijn twee soorten belastingparadijzen: Financiële centra die hun bestaan te danken hebben aan het feit dat ze concurrerende -dus lage- belastingtarieven hanteren en/of geheimhouding bieden, bijvoorbeeld door middel van een bankgeheim. Deze belastingparadijzen kenmerken zich door een relatief grote financiële sector, die grote bedragen aan het zicht onttrekken. Bekende voorbeelden dicht bij huis zijn Luxemburg, Zwitserland en de Kanaaleilanden Jersey en Guernsey. Jurisdicties die een normaal belastingklimaat voor binnenlandse economische activiteiten combineren met een gunstiger klimaat voor buitenlandse bedrijven, zonder economische activiteiten in het vestigingsland. Nederland is hier een voorbeeld van.
Verdragsparadijs Nederland
Vrijwel alle grote internationaal opererende bedrijven zijn in Nederland gevestigd. Maar Nederland wordt voornamelijk gebruikt als doorvoerhaven. Nederland faciliteert belastingontwijking en –ontduiking elders. Deze geldstromen lopen via zogenaamde bijzondere financiële instellingen (BFI’s), ook wel brievenbusbedrijven genoemd1. Brievenbusbedrijven staan er om bekend dat ze weinig (of geen) reële economische activiteiten te ontplooien.
Jaarlijks gaat het om ruim €10.000 miljard , 3
dat is 20 keer het Nederlands BNP.
Het veelvuldig gebruik van Nederland als vestigingsplaats voor brievenbusbedrijven leidt tot omvangrijke geldstromen. Internationaal is Nederland het grootste doorstroomland in de wereld. Dat dit veel gebeurt, blijkt onder meer uit onderzoek van het Financieele Dagblad. In 2011 ontdekte deze krant dat van de 100 grootste bedrijven wereldwijd er 80 met een financieringsfirma’s in Nederland gevestigd zijn (zie voor deze en andere voorbeelden de tekstbox op pagina 4). Een belangrijk argument dat gebruikt wordt voor het in stand houden van dit systeem, is dat het Nederlands vestigingsklimaat bevorderd dient te worden en dat de vestiging van zogenaamde ‘lege hulzen’ een onbedoeld neveneffect is. Voor de vestiging van reële economische activiteiten zijn echter veelal andere dan fiscale redenen doorslaggevend. Een aantrekkelijk vestigingsbeleid wordt gevormd door variabelen die variëren van de aanwezigheid van genoeg geschoold personeel, de juiste planologische randvoorwaarden, politieke stabiliteit, de koopkracht, de aanwezigheid van gespecialiseerde dienstverleners, een open en kosmopolitische blik op de wereld, genoeg groen, leefbare steden en een spannend cultureel klimaat.
De naar schatting 20.000 brievenbusbedrijven betalen in Nederland geen sociale premies en ontplooien geen werkelijk economische activiteiten in Nederland, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)2 1) BFIs hebben voornamelijk buitenlandse activa en passiva en geen of relatief kleine binnenlandse activiteiten. De Belastingdienst kent de fiscale term dienstverleningslichamen (dvl’s). Dvl’s zijn BFIs die voornemalijk rente of royalties doorsluizen. Het gaat hier om een minderheid, want de meeste BFIs zijn holdings. Een minderheid van de BFIs en DVL’s heeft een klein kantoortje in Nederland, of wordt beheerd door het management van een in Nederland actief bedrijfsonderdeel, en is dus geen brievenbusbedrijven. Door alle verschillende definities is er onduidelijkheid over hoeveel brievenbusbedrijven er precies in Nederland zijn. 2)Rodrigo Fernandez in de Volkskrant (29 november 2011): http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3056340/2011/11/29/Hoezo-is-Nederland-geen-belastingparadijs.dhtml 3)Uit cijfers van DNB blijkt dat de totale instroom in 2009 door brievenbusvennootschappen €5500 miljard was. De uitstroom was nagenoeg gelijk. Zie ook http://www.dnb.nl/binaries/DNB%20sb%20dec_tcm46-244974.pdf
Wat maakt van Nederland een verdragsparadijs?
De kenmerken van verdragsparadijs Nederland. Belastingverdragen
Deelnemingsvrijstelling
Substance-eisen
Onder bepaalde voorwaarden is het toegestaan dat een in Nederland gevestigde moederonderneming geen winstbelasting hoeft te betalen over resultaten behaald door een dochteronderneming in het buitenland. Hierdoor wordt voorkomen dat bedrijven twee keer winstbelasting betalen over dezelfde winst.
Inschrijving bij de Kamer van Koophandel is in feite afdoende om gebruik te mogen maken van de mogelijkheden die het Nederlanse fiscale stelsel biedt. Die is namelijk nodig om een zogenaamde woonstaatverklaring van de Belastingdienst te ontvangen. In bepaalde gevallen wordt een bedrijf aan strengere eisen onderworpen, namelijk wanneer een tax ruling wordt aangevraagd. Hier valt echter niet onder dat sprake moet zijn van werkgelegenheid. De aanvullende eisen worden slechts in 100 tot 200 gevallen per jaar getoetst.
Tax Rulings Nederland heeft een praktijk van advanced tax rulings die bedrijven duidelijkheid verschaft over de wijze waarop specifieke bedrijfsstructuren en transacties in de toekomst zullen worden belast. Dit geeft bedrijven de mogelijkheid om complexe transactie- en overdrachtsstructuren te ontwikkelen in een risico-vrije omgeving. De praktijk van advanced tax rulings kunnen een steun voor ondernemingen vormen om hun belastingheffing zoveel mogelijk te beperken.
Verdragsparadijs Nederland
Nederland heeft belastingverdragen met meer dan 85 landen om dubbele belastingheffing te voorkomen. In deze verdagen worden ook afspraken gemaakt over de hoogte van bronheffingen. Nederland wil via belastingverdragen bijvoorbeeld bronheffingen op geldstromen zoals rente, royalty’s en dividenden verminderen (liefst tot nul), omdat deze het aantrekken van buitenlandse investeringen zouden belemmeren. De redenering hierachter is dat doordat Nederland met verdragspartners overeenkomt de bronheffing zo laag mogelijk te houden, Nederland interessant wordt voor bedrijven als knooppunt voor investeringen in ontwikkelingslanden. Terwijl ontwikkelingslanden juist gebaat zijn bij een hogere bronheffing. Daarnaast heft Nederland zelf überhaupt geen bronbelasting op uitgaande rente- en royaltystromen. Dit betekent dat bedragen (nagenoeg) onbelast Nederland in en uit kunnen stromen.
Achtergronden SABMiller: In het rapport wordt beschreven hoe SABMiller - de op één na grootste bierbrouwer ter wereld - gebruik maakt van een complex systeem van belastingparadijzen. Door het overhevelen van winst van dochterondernemingen in Afrika naar landen als Nederland en Zwitserland - waar het belastingtarief veel lager ligt- lopen Afrikaanse regeringen een aanzienlijk bedrag aan belastinginkomsten mis. Op deze manier hoefde SABMiller de afgelopen twee jaar in Ghana bijvoorbeeld geen vennootschapsbelasting te betalen, want officieel leed het bedrijf daar verlies. De rol van Nederland in deze case is dat SABMiller enkele Afrikaanse merkrechten in Nederland heeft ondergebracht, in plaats van in het land van origine. De kosten voor het gebruik van het biermerk worden vervolgens doorberekend aan de lokale bierbrouwer, waardoor de winst in het Afrikaanse land op papier lager uitvalt en SABMiller daar dus minder belasting betaalt. Daarnaast betalen Afrikaanse vestigingen als ‘managementvergoeding’ ieder jaar een fors bedrag aan een ander bedrijfsonderdeel in Zwitserland.
Verdragsparadijs Nederland
Top 100 van Fortune 500: Uit onderzoek van het Financieele Dagblad in 2011 bleek dat van de 100 grootste bedrijven ter wereld er 80 in Nederland gevestigd zijn met financieringsfirma’s. Deze financiële holdings worden in Nederland opgezet, zodat minder belasting hoeft te worden betaald over winsten die elders behaald zijn. Meer informatie en een volledig overzicht van alle artikelen zijn te vinden op de dossierpagina van het FD: http://fd.nl/ondernemen/topics/belastingroutenederland/
Europese bedrijven: De Franse NGO CCFD heeft een rapport gepubliceerd, genaamd “An economy adrift”. In dit onderzoek wordt gekeken naar de 50 grootste Europese bedrijven en hun gebruik van belastingparadijzen. Met het huisvesten van 853 dochterondernemingen (van in totaal 4748 dochterondernemingen in belastingparadijzen) voert Nederland de lijst aan, op afstand gevolgd door Oostenrijk (495), de Kaaimaneilanden (453) en België (394). Voor alle duidelijkheid: dochtermaatschappijen in het land waar het hoofdkantoor gevestigd is, zijn niet meegeteld.
Nederland belastingparadijs? In het ActionAid rapport: Addicted to tax havens’ blijkt dat Nederland het op een na belangrijkste belastingparadijs is voor grote bedrijven. Dit blijkt uit onderzoek naar de honderd grootste multinationals op de beurs van Londen. Deze bedrijven uit alle windstreken hebben samen 8.492 vennootschappen en joint-ventures in belastingparadijzen, waarvan 1.330 in Nederland. Alleen in het Amerikaanse staatje Delaware zijn het er meer.
Wat zijn de gevolgen? Gevolgen voor ontwikkelingslanden Naast de omvangrijke geldstroom, is Nederland op papier ook de grootste buitenlandse directe investeerder wereldwijd, met 18% van het totaal. De USD 3700 miljard aan uitstaande investeringen6 is een veelvoud van het Nederlands BNP.
Daar komt bij dat de winst die belastingontwijking bedrijven oplevert altijd kleiner is dan het verlies voor het land waar de belasting ontweken wordt. Er zijn immers kosten verbonden aan de ontwijkingsconstructie.
Volgens De Nederlandsche Bank (DNB) is deze koppositie veroorzaakt door de gunstige fiscale behandeling in Nederland van deze investeringen. Dit houdt in dat het veelal gaat om investeringen die via Nederland lopen. Met deze praktijk worden ook belastingen onthouden aan ontwikkelingslanden.
Wat betreft de reële economische activiteiten zou low-substance bedrijvigheid in theorie kunnen leiden tot high-substance bedrijvigheid. Het zou een laagdrempelige manier zijn om kennis te maken met het aantrekkelijke Nederlandse vestigingsklimaat. Er zijn voorbeelden van reële economische activiteiten die voortvloeien uit low-substance entiteiten. Tien, of twintig voorbeelden staan echter in geen verhouding tot de 20.000 brievenbusbedrijven die Nederland rijk is.
Het Nederlands fiscaal beleid kost ontwikkelingslanden naar schatting honderden miljoenen euro’s aan gemiste belastinginkomsten.
Gevolgen voor Nederland Dat het Nederlandse belastingsysteem zo aantrekkelijk is voor multinationals om zich hier te vestigen, heeft ook gevolgen voor Nederland in termen van belastinginkomsten, reële economische activiteiten en reputatie. De belastingopbrengsten zijn relatief laag. Het ministerie van Financiën gaat in een schatting uit van €1,5 miljard belastingen én economische activiteiten. Deze schatting staat echter ter discussie.
Ten slotte heeft het Nederlandse belastingsysteem gevolgen voor de reputatie van ons land. In de internationale media is Nederland meerdere malen als belastingparadijs neergezet, wat negatief is voor de beeldvorming. Veel internationale media hebben bericht over de gevolgen van het Nederlandse belastingsysteem op multinationals die belasting willen ontduiken. Het zijn niet alleen meer NGO’s, maar ook gerenommeerde nieuwsbureaus die de status van Nederland als doorvoerland -en de schadelijke gevolgen die dit heeft- aan de kaak stellen. Naast het Financieele Dagblad, dat een doorlopende serie heeft onder de titel ‘Belastingroute Nederland’, besteden ook de BBC, The Guardian, the New York Times en Al Jazeera regelmatig aandacht aan het Nederlandse belastingsysteem. In 2009 prijkte Nederland op het lijstje belastingparadijzen dat president Obama had geïdentificeerd. Uiteindelijk kan deze negatieve aandacht ook het reële vestigingsklimaat schaden.
Zo stelde oud-hoofd van de afdeling rulings van de Belastingdienst Wiecher Munting in het Financieele Dagblad dat dit bedrag geleidelijk is verminderd naar nog maar enkele honderden miljoenen. Dat valt in het niet bij de gigantische kapitaalstroom.
6) DNB Bulletin (9 augustus 2011) Nederland wereldwijd koploper directe investeringen, zoals gezien op: http://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/dnbulletin-2011/dnb256487.jsp 7) Global Financial Integrity, Illicit Financial Flows from Developing Countries Over the Decade Ending 2009 (2011),te raadplegen op: [http://iffdec2011.gfintegrity.org/] 8) ChristianAid, Death and taxes: the true toll of tax dodging (2008), te downloaden via: http://www.christianaid.org.uk/images/deathandtaxes.pdf
Verdragsparadijs Nederland
Recent onderzoek toont aan dat de illegitieme kapitaalstroom uit ontwikkelingslanden in 2009 $903 miljard bedroeg7. In de periode van 2000 tot 2009 bedroeg de illegitieme geldstroom uit ontwikkelingslanden in totaal $8440 miljard. Dat is per jaar 7 tot 8 keer zoveel als het bedrag dat jaarlijks wereldwijd aan ontwikkelingshulp besteed wordt. Arme landen lopen hierdoor naar schatting zo’n $160 miljard per jaar aan belastinginkomsten mis8.
Beleidsaanbevelingen Country-by-Country reporting
Uiteindelijke gerechtigden(Beneficial Owners)
Nederland heeft zich voorstander getoond van Country-by-Country reporting. Door meer transparantie over belastingafdrachten (en andere betalingen aan overheden) wordt belastingontduiking en –ontwijking zichtbaar en dus onaantrekkelijker. Eventuele administratieve lasten vallen in het niet bij de grote voordelen die ontwikkelingslanden bij Country-byCountry reporting zouden hebben.
meer transparantie over uiteindelijk gerechtigden van een bedrijf te verschaffen. Op dit moment wordt in de openbare registers alleen vermeld wie eigenaar van een bedrijf is, als er sprake is van een 100% eigendomsrelatie. Dit zou ook duidelijk moeten zijn wanneer het eigendom over meerdere partijen verdeeld is.
Belastingverdragen Tax Justice pleit ervoor dat zowel bestaande als nieuwe belastingverdragen van Nederland kritisch worden doorgelicht op mogelijke negatieve effecten voor ontwikkelingslanden. Daarnaast moet Nederland volgens Tax Justice geen nieuwe verdragen met ontwikkelingslanden aangaan, tenzij er sprake is van een duidelijk economisch en ontwikkelingsbelang voor ontwikkelingslanden. In de toelichting bij belastingverdragen moet duidelijk aangegeven worden wat de ontwikkelingsrelevantie is van het verdrag en welke maatregelen genomen zijn om misbruik (belastingontwijking) te voorkomen.
Aanpak rol verdragsparadijs
Verdragsparadijs Nederland
Door het instellen van een bronheffing op rente en royalty’s richting belastingparadijzen (laagbelastende jurisdicties), of door het niet aftrekbaar laten zijn van betalingen richting belastingparadijzen. Hierin zou Brazilië als voorbeeld kunnen dienen. Brazilië hanteert een hogere bronheffing op betalingen naar belastingparadijzen. Een dergelijke bronheffing kan op zodanig wijze vorm gegeven worden dat reële economische activiteiten/gewone investeringen niet worden geraakt, zodat dit geen nadeel oplevert voor de Nederlandse reële economie. Daarnaast zullen de substance-eisen aangescherpt moeten worden. Een eerste stap die gezet kan worden is het aanpassen van het zogenaamde dvl-besluit, dat regelt welke bedrijven een tax ruling aan kunnen vragen. In het nieuwe besluit zou moeten staan dat alleen rulings aan dvl’s worden afgegeven die substance hebben (bijvoorbeeld als ze een Nederlandse bestuurder hebben) en daarnaast reële risico’s lopen en die bovendien akkoord gaan met spontane info-uitwisseling met partnerlanden zonder bezwaarmogelijkheid. Ten slotte moet de handhaving geïntensiveerd worden en het aantal toetsingen per jaar verhoogd worden. Slechts 100 tot 200 toetsingen per jaar is te mager.
In het geval van niet-beursgenoteerde bedrijven zou bekend moeten zijn wie de uiteindelijke gerechtigden (UBOs) met een “totaal” belang van 5% of meer zijn. Van beursgenoteerde bedrijven kan redelijkerwijs niet verwacht worden dat zij op ieder moment weten wie al hun aandeelhouders zijn. Wel kan de meldingsplicht bij een belang van minimaal 3% uitgebreid worden. Van deze aandeelhouders moet ook de uiteindelijk gerechtigde bekend gemaakt worden.
Burgerlijk Wetboek Het vergroten van transparantie rond jaarrekeningen, door alle Nederlandse rechtspersonen te verplichten hun jaarrekening openbaar te maken. In sommige belastingontwijkingsconstructies wordt gebruik gemaakt van een mogelijkheid die het Burgerlijk Wetboek biedt om geen jaarrekening te hoeven publiceren.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen Tax Justice bepleit dat belastingen onderdeel gaan uitmaken van het MVO-beleid. Zo zou de Nederlandse overheid een maatschappelijk verantwoorde belastingstructuur als voorwaarde moeten stellen bij overheidsrelaties met het bedrijfsleven, zoals het bedrijfsleveninstrumentarium van het ministerie van Buitenlandse Zaken en het duurzaam inkoopbeleid.
Capaciteitsopbouw Om tot werkelijk duurzame ontwikkeling te komen is het nodig dat de lokale overheden hun eigen broek op kunnen houden. Hiervoor is belastinginning essentieel. Nederland draagt actief én financieel bij aan internationale initiatieven (bij voorkeur via de VN) voor capaciteitsopbouw van belastingdiensten.
Verenigde Naties Nederland ondersteunt inhoudelijk en financieel het VN-expert-comité voor Internationale Samenwerking in Belastingzaken (UN Committee of Experts on International Cooperation in Tax Matters).
MEERLE LEZENM Meer lezen?
The Netherlands: A tax haven? SOMO | November 2006 | http://somo.nl/publications-en/Publication_1397 Calling time: why SABMiller should stop dodging taxes in Africa ActionAid UK | November 2010 | http://www.actionaid.org.uk/doc_lib/calling_time_on_tax_avoidance.pdf
Website Tax Justice Nederland | www.taxjustice.nl Internationale campagnewebsite Tax Justice Network | www.tackletaxhavens.com
De leden van Tax Justice Nederland:
ActionAid NL | www.actionaid.org/nl/nederland/wat-doen-we/belastingontwijking
BothENDS | www.bothends.org
Cordaid | www.cordaid.nl
Evert Vermeer Stichting | www.fairpolitics.nl/nederland/cases/fair_taxes
Oikos | www.oikos.eu/TJ
OxfamNovib | www.oxfamnovib.nl
SOMO | www.somo.nl/dossiers/economische-hervorming/tax-justice
TNI | www.tni.org
Verdragsparadijs Nederland
Exposing the lost billions: How financial transparency by multinationals on a country by country basis can aid development Eurodad | November 2011 | http://eurodad.org/uploadedfiles/whats_new/reports/cbc%20report.pdf
Contactgegevens: Tax Justice NL Postbus 19170 3501 DD Utrecht 030-2361529
www.taxjustice.nl
[email protected] Twitter: @TaxJusticeNL
