Mr. E.C.G. Bauwens
HET NATIONAAL GERECHTSHOF
1802-1811
VAN SOEREN & Co
Amsterdam 1997
Inhoud
Woord vooraf
5
1. Inleiding
7
De voorgeschiedenis 1795-1801
8
De Nationale Vergadering; de Constitutiecommissie - De discussie over het in te stellen hoogste rechtscollege - Het Hoog Nationaal Gerechtshof in 'Het Dikke Boek' - De Concept-Instructie voor het Hoog Nationaal Gerechtshof, bijlage van het Ontwerp van Constitutie - De verwerping van het Ontwerp van Constitutie
8 11 16 21 23
De staatsregeling van 1798 - De Instructie voor het Hoog Nationaal Gerechtshof van 22 augustus 1799
24 27
De staatsregeling van 1801 - De procédure voor de benoeming van de leden van het Nationaal Gerechtshof - De rechterlijke onafhankelijkheid - De in de staatsregeling van 1801 genoemde bevoegdheden van het Nationaal Gerechtshof - Het Nationaal Sijndicaat - De roi van het Nationaal Gerechtshof in de procédure, welke de staatsregeling voor het interpreteren van haar tekst voorschrijft - De samenstelling van het Nationaal Gerechtshof, de aanstelling van 's hofs procureur-generaal en die van 's hofs griffier
30 33 34 35 36 37 37
De staatsregeling van 1805
38
De constitutie van 1806. Het Koninkrijk Holland
41
2. De instructie voor het Nationaal Gerechtshof
44
De voorgeschiedenis
44
-
De concept-instructie van Reuvens en de discussie in het Staatsbewind en het Wetgevend Lichaam
De draagwijdte van de Instructie voor het Nationaal Gerechtshof
46 50
V
De toepasselijkheid van de stijl en de praktijk, bij het Hof van Holland in gebruik De bepalingen van de instructie betreffende 's hofs samenstelling, de anciënniteit van zijn leden, de taak van zijn président, de regelingen welke 's hofs onpartijdigheid moeten waarborgen. Het quorum. De 'excusatie' 's Hofs commissarissen; de rapporteur De 'Rolle en Requestkamer' De gang van zaken in de vergadering van de Raad De bevoegdheid van het Hof in civiele en criminele zaken Surséance van betaling en andere dispensaties De cassatiebevoegdheid van het Nationaal Gerechtshof. Zijn taak en bevoegdheden als hoeder van een richtige rechtsbedeling De grenzen van 's hofs competentie ten opzichte van de lagere rechter De bevoegheid van het Nationaal Gerechtshof om na vernietiging van een uitspraak van de lagere rechter de zaak naar een ander rechterlijk collège te verwijzen. Jurisdictiekwesties Het Nationaal Gerechtshof als enige en hoogste rechter Het hoger beroep op het Nationaal Gerechtshof Overige bepalingen van de Instructie voor het Nationaal Gerechtshof De concept-instructie van 1808 Conclusie
52
55 57 58 59 60 61 61 63 64 65 66 70 71 76
3. De taak en de bevoegdheden van het Nationaal Gerechtshof
78
De grondslagen - Het Nationaal Gerechtshof als hof van cassatie - Het Nationaal Gerechtshof als rechter in prima - Het Nationaal Gerechtshof als instantie van hoger beroep - Het Hoog Nationaal Gerechtshof als rechter van hoger beroep ten aanzien van vonnissen, in Oost-Friesland in prima gewezen - Het Nationaal Gerechtshof, instantie van hoger beroep van vonnissen van de Raad van Judicature over de Middelen te Water en te Lande - Het Nationaal Gerechtshof als rechter in hoger beroep van de van vonnissen, gewezen in West-Indië en aan de Kaap - Herziening of revisie van de vonnissen van het Nationaal Gerechtshof - Competentie in incidentele zaken - De vervulling van vacatures in het Nationaal Gerechtshof - 's Hofs taak ten opzichte van het Nationaal Sijndicaat - De taak van het Nationaal Gerechtshof bij de interpretatie van een 'duister' geacht artikel van de staatsregeling van 1801 - Het speciaal collège dat na tweede improbatie van een sententie van de Hoge Militaire Vierschaar definitief vonnis wijst, omvat mede vijf leden van het Nationaal Gerechtshof - Het Nationaal Gerechtshof, belast met het verlenen van surséance van betaling en brieven van sûreté de corps - Het Nationaal Gerechtshof als beslechter van geschillen over de uitvoering van ietters requisitoriaal' - Het Nationaal Gerechtshof als verlener van relief - De adviestaak van het Nationaal Gerechtshof
78 78 79 81
VI
83 84 86 87 88 88 88 89 90 91 92 92 93
Zaken van 'politieke' aard staan niet ter beoordeling van de rechter De zaak-Van Soit De zaak tegen de Hensbroekse schepenen De zaak-Van de Spiegel-Ossewaarde In feite 'contra legem' door het Nationaal Gerechtshof berechte zaken
93 94 99 102 106
4. De vergadering van de Raad van het Nationaal Gerechtshof
109
De oprichting van het Nationaal Gerechtshof - De bestaande rechterlijke organisatie - De samenstelling van het Nationaal Gerechtshof - De kritiek van De Lille op het trage verloop van de oprichting van het Nationaal Gerechtshof - De installatie van het Nationaal Gerechtshof - De eerste vergadering van het Nationaal Gerechtshof
109 109 111
De organisatie van 's hofs werkzaamheid - De notulering van 's hofs vergaderingen - Eerste voorlopige maatregelen - Het Règlement op de roi - Het openingsgebed en enige formulieren - De benoemingen tôt procureur-generaal, griffier en substituut-griffier - Het commissieboek - De onkosten van de procureur-generaal - Zaken betreffende de griffier en de griffie - De reglementen voor drost en dienaren
122 122 124 125 126 127 129 129 129 130
Het Nationaal Gerechtshof in Vergadering van de Raad bijeen - De agenda van de vergadering van de Raad - De nominatie bij een vacature in het Nationaal Gerechtshof % - De ongemotiveerdheid van's hofs resoluties/deliberaties - De ongemotiveerdheid van 's hofs beslissingen en de stijl en praktijk, in gebruik bij het Hof van Holland - De bij uitzondering van gronden voorziene beslissingen van het Nationaal Gerechtshof - Surséance van betaling. Sûreté de corps - Het Nationaal Gerechtshof als hoeder van een juiste rechtspleging - Chicaneuze rekesten - Het toezicht van het Nationaal Gerechtshof op de militaire rechter - De bevoegdheden van het Nationaal Gerechtshof om een bij de lagere rechter aanhangige procédure op te schorten - 's Hofs procureur-generaal als verzoeker tôt het uitoefenen van het toezicht door het Nationaal Gerechtshof op de lagere rechter - De bevoegdheid van het lagere vervolgingsapparaat om het Nationaal Gerechtshof tôt uitoefening van het toezicht op de lagere rechter te verzoeken - 's Hofs extensieve interpretatie van artikel 44 van zijn instructie. De zaakAndala en het bannissement - De begrenzing van de toezichthoudende taak van het Nationaal Gerechtshof
131 132 136 137
118 120 121
139 140 140 142 143 145 148 148 149 150 155
VII
Twijfel of verschil van mening over het juist begrip van enig artikel der Acte van staatsregeling van 1801 De ambtelijk door rechters gepleegde misdrijven, bedoeld in de Instructie voor het Nationaal Gerechtshof. De mening van 's hofs procureur-generaal 's Hofs standpunt met betrekking tôt het toepassen van geweld bij het vooronderzoek Excusatie des rechters Jurisdictiekwesties De leden van het Nationaal Gerechtshof kunnen buiten hun functie niet aan arbitrage deelnemen De verdeling der ingekomen 'Leges en Jura' Adviezen Huishoudelijke zaken De huisvesting van het hoogste rechtscollege Het onderkomen voor 's hofs gedetineerden De ambtskleding van de leden van het Hoog Nationaal Gerechtshof De protocollaire status van het hof, gehandhaafd tôt aan zijn opheffing De werkdruk
160 164 166 173 180 196 197 198 198 198 201 203 204 205
5. De door het hoogste rechtscollege uitgebrachte consideratiën en adviezen 210 De uitgangspunten van 's hofs beleid 210 - De advisering met betrekking tôt wetsinterpretatie. De zorg van het hof om zich door advisering niet te binden ten aanzien van zijn toekomstige rechterlijke beslissingen. De scheiding der machten 213 - De grenzen van 's hofs bereidheid tôt advisering. De zaak Von Bouchenrôder / Van Hogendorp 222 A. Adviezen en consideratiën met betrekking tôt ingediende gratieverzoeken 226 - Gratie en haar voorgeschiedenis 226 - De door het Nationaal Gerechtshof gehanteerde begrippen 'gratie, abolitie, remissie en pardon' 229 - De vereisten voor gratie, remissie, abolitie, pardon e.d., zoals deze in 's hofs adviezen tôt uitdrukking komen 231 - 's Hofs ruime uitleg van het wettelijk voorschrift dat voor gratieverlening een belijdenis van schuld noodzakelijk is 232 - Gevallen waarin het Nationaal Gerechtshof gratie-adviezen aan de koning uitbrengt zonder dat het 'in geheimen rade' is gehoord 234 - Abolitie wist het gepleegde strafbare feit uit 235 - Abolitie, een species van gratie 235 - Amnestie, te onderscheiden van gratie 238 - Niet de zwaarte van de straf, doch slechts persoonlijke omstandigheden kunnen aanleiding tôt gratie geven 239 - 's Hofs advisering in zake verzoeken tôt gratie van doodstraffen, opgelegd onder het bewind van Lodewijk Napoléon 240 - Het generaal pardon 240 - De gratie-adviezen als kenbron van 's hofs opvattingen omtrent zaken als strafmaat en toerekeningsvatbaarheid 241
VIII
-
De zaak-Andala. 's Hofs inzicht omtrent toerekeningsvatbaarheid. Slechts de rechter heeft daarover te oordelen. Inmenging in de taak des rechters door het Wetgevend Lichaam is ontoelaatbaar
B. Adviezen met betrekking tôt dispensatie van de wet - De ontwikkeling van het recht tôt dispensatie van wetgeving in de achtereenvolgende grondwetten van de Bataafse Republiek en het Koninkrijk Holland - De inzichten van het hoogste rechtscollege met betrekking tôt dispensatie van wetgeving - De tôt aan de inlijving bij Frankrijk door het Nationaal Gerechtshof verstrekte adviezen met betrekking tôt dispensatieverzoeken in zake huwelijksbeletselen - De na de inlijving door het hoogste rechtscollege verstrekte adviezen met betrekking tôt huvvelijksdispensaties - Pragmatische opstelling van het hof na de inlijving bij Frankrijk - De advisering inzake opheffing of wijziging van bij testament aan de erfgenaam opgelegde verplichtingen - De advisering in zake 'venia aetatis' - De legitimatie van kinderen. 's Hofs beleidslijn - 'Impuniteit' C. Adviezen die voor de rechtspraak van belang zijn - 's Hofs advisering met betrekking tôt goedkeuring ('approbatie') van vonnissen van de Hoge Militaire Vierschaar - Negatieve advisering in gevallen waarin veroordeelde metterdaad van minachting voor het rechterlijk vonnis heeft blijk gegeven D. De advisering van het Hoog Nationaal Gerechtshof met betrekking tôt ontworpen codificatie - Voorgeschiedenis - De consideratiën van het hof - 's Hofs opmerkingen van algemene aard - De opdracht aan Van der Linden - Het einde van de adviserende bemoeienis van het Hoog Nationaal Gerechtshof met betrekking tôt codificatie E. Adviezen en consideratiën met betrekking tôt wetsontwerpen welke voor de rechtsbedeling van belang zijn - De advisering met betrekking tôt wetgeving in zake revisie van uit de koloniën afkomstige rechtszaken - Het advies van het Nationaal Gerechtshof op het ontwerp-echtordening; de codificatiecommissie 1798 - Het advies van het Nationaal Gerechtshof inzake de Instructie voor den Raad van Judicature over de Middelen te Water en te Lande - 's Hofs advies in zake het composeren ter voorkoming van strafvervolging - Advies van het Nationaal Gerechtshof met betrekking tôt het Règlement van Appel voor de gecedeerde Landen - 's Hofs advies inzake de voorlopige rechterlijke organisatie in Oost-Friesland en aangrenzende gebieden
242 242 242 246 248 251 252 253 259 260 261 262 265 266 267 267 268 269 272 273 274 280 283 285 286 287 289
IX
-
's Hofs advies met betrekking tôt de niet-criminele rechtsgang in Oost-Friesland - 's Hofs advies met betrekking tôt de rechtsgang in financiële zaken in Oost-Friesland - 's Hofs advies met betrekking tôt de criminele rechtsgang in Oost-Friesland - 's Hofs advies met betrekking tôt het Land van Jever
290 291 291 291
6. Hoofdlijnen van de procédure bij het Nationaal Gerechtshof
292
Inleiding - De basis van het bij het Nationaal Gerechtshof gebruikte procesrecht
292 292
HOOFDLIJNEN VAN DE CIVIELRECHTELIJKE PROCEDURE De procédure in eerste aanleg - Advocaat en procureur - Provisie van justitie. Mandament of besloten missive - Dagvaarding - Behandeling ter rolle - Niet-verschijnen van partijen - Verder verloop en uitspraak
294 294 294 294 295 298 302 304
Het hoger beroep op het Nationaal Gerechtshof - Beroep tegen weigering van provisie van justitie - Revisie - Welke uitspraken zijn vatbaar voor beroep?
305 306 306 307
De procédure in appel - Instellen van appel, mandament van appel - Niet-verschijnen van partijen - Verder verloop en uitspraak - Het relief - Overzicht van zaken, in appel door het hoogste rechtscollege behandeld - De procédure bij reformatie - Overzicht van het aantal zaken, in reformatie door het Nationaal Gerechtshof behandeld - Andere mandamenten - Het mandament van desertie - Het mandament van anticipatie - Het mandament om actie te institueren - Het mandament van willig decreet - Besloten missive in cas van maintenue - Mandamenten van rau-actie - Mandament van tuigen - Willige Condemnatie - Appointeront in cas van salaris
310 310 313 314 316 319 327
HOOFDLIJNEN VAN DE CRIMINELE PROCEDURE - Inleiding - Het règlement van 6 oktober 1798 - Het karakter van het règlement van 6 oktober 1798
343 343 344 346
328 329 329 330 330 332 334 336 338 341 342
-
Het Nationaal Gerechtshof als crimineel rechter van eerste aanleg Mandament crimineel. Aanhouding zonder mandament. Mandament van dagvaarding in persoon. Ontslag met of zonder handtasting Het extra-ordinair procès Het ordinair procès Submissie Twee strafzaken De zaak-Bruce. Voorbeeld van een extra-ordinair procès De door het Nationaal Gerechtshof in ordinarie berechte zaak-Spoors In eerste aanleg door een departementaal gerechtshof in extra-ordinarie gewezen vonnissen zijn in principe niet vatbaar voor hoger beroep In hoger beroep van criminele gewijsden wordt geprocedeerd bij ordinaire procesvorm De zaak-Brouwenstein, voorbeeld van een in hoger beroep gevoerde procédure Overzicht van de in het ordinaris rolboek geregistreerde procédures
347 348 351 353 355 356 356 358 363 364 365 367
7. De procureur-generaal bij het Nationaal Gerechtshof
371
De positie van de procureur-generaal bij het Nationaal Gerechtshof in het algemeen
371
De procureur-generaal bij het Nationaal Gerechtshof, in zijn ambtsvervulling ondergeschikt aan zijn hof
372
De positie van de procureur-generaal als procespartij
375
De buiten-processuele taak van de procureur-generaal bij het Nationaal Gerechtshof Conclusie
379 385
8. Het einde
387
Samenvatting
397
Résumé
401
Archieven en literatuur
405
Bijlagen - Instructie voor het Nationaal Gerechtshof - Provisioneele Ordre en Règlement op de Rolle van het Nationaal Gerechtshof - Inventaris van archief en bibliotheek
417 417
Index van persoonsnamen
459
Index van trefwoorden
463
443 449
XI
