Mondverzorging bij bestraling Afdeling mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie
U heeft te horen gekregen dat u binnenkort wordt bestraald in VU medisch centrum (VUmc). Deze folder bevat belangrijke informatie om problemen van het mondslijmvlies die zich tijdens en ook na de bestraling kunnen voordoen zoveel mogelijk te voorkomen. Ook als u niet meer beschikt over eigen tanden en kiezen, is deze informatie voor u van belang. Als de speekselklieren in het bestralingsveld liggen, wordt de speekselproductie namelijk (blijvend) verstoord. De samenstelling van het speeksel verandert en de hoeveelheid neemt af. Een gevolg kan zijn dat er sneller dan normaal gaatjes in het gebit ontstaan. Bovendien raken het tandvlees en het mondslijmvlies makkelijker geïrriteerd. Belangrijk is dat u uw mond tijdens, maar ook na de bestraling goed verzorgt.
Voor de bestraling Als u over eigen tanden en kiezen beschikt, neemt u dan voor aanvang van de bestraling contact op met uw tandarts voor een grondige inspectie van het gebit en het tandvlees. Het is belangrijk dat uw gebit in een zo goed mogelijke conditie is voordat met de bestraling wordt begonnen. Eventuele slechte tanden of kiezen moeten worden verwijderd. In principe moet dit ten minste twee weken voor het begin van de bestraling gebeuren. Dit om de wondgenezing niet te verstoren. Ook is het belangrijk dat uw tandvlees in goede conditie is voordat de bestraling begint. De mondhygiënist zal het eventueel aanwezige tandsteen verwijderen en u laten zien hoe u uw mond het beste kunt verzorgen. U vindt de mondhygiënist op de poliklinische eenheid mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie. In de periode van bestraling komt u hier in principe wekelijks voor controle. Op deze afdeling wordt meestal ook een röntgenfoto gemaakt van de boven- en onderkaak (OPT) om na te gaan of er in de kaak geen ontstekingen en/of verborgen tanden of kiezen voorkomen. Als voorafgaand aan de bestraling alle tanden en/of kiezen zijn verwijderd, kan meestal pas enige tijd na afloop van de bestraling een gebitsprothese worden gemaakt. Mogelijke klachten tijdens en na de bestraling Droge mond Bestraling van het mondgebied kan een blijvend droge mond veroorzaken. Dit komt door de verminderde functie van de speekselklieren. ’s Nachts kan een mondbevochtigingsgel verlichting geven. Deze beschermt uw mondslijmvlies tegen beschadiging en uitdroging. Overdag kunt u de mond veelvuldig spoelen met water of een fysiologische zoutoplossing (één afgestreken eetlepel keukenzout op één liter water). Deze zoutoplossing lost bovendien taai slijm op, dat vaak ontstaat als de mond droger wordt. U krijgt hiervoor een recept en een sprayflesje mee tijdens de eerste afspraak bij de mondhygiënist. Ook krijgt u dan de instructie om uw tong, verhemelte en binnenzijde van de wangen drie keer per dag te reinigen met een gaasje gewikkeld om de wijsvinger en gedrenkt in fysiologisch zout. Echt goed is een droge mond helaas niet te bestrijden. Meestal nemen de klachten en verschijnselen na de bestralingsperiode enigszins af.
2
Pijnlijke slijmvliezen Als uw mondslijmvlies pijnlijk is, kunt u spoelen met kamillethee. Dit werkt verzachtend. De mondhygiënist kan u informeren welke andere producten de slijmvliezen kunnen verzachten. Het kan bijvoorbeeld prettig zijn om de mond te koelen met ijs. Gebruik hiervoor geen ijsklontjes (deze kunnen verkleven met het droge mondslijmvlies), maar verpulverd/geschaafd ijs en houd dit enige tijd in de mond. Informeer bovendien naar adequate pijnstillers bij uw behandelend arts. Als er op uw mondslijmvlies witte strepen en ‘vellen’ zichtbaar zijn en het voelt branderig aan in de mond, duidt dit veelal op een schimmelinfectie. De bestralingsarts, kaakchirurg of mondhygiënist kan hiervoor een antischimmelmedicijn voorschrijven. Het is van belang om deze kuur helemaal af te maken. Kapotte lippen en/of mondhoeken Uw lippen en mondhoeken kunt u bij irritatie of kloven insmeren met vaseline of Kamillosan-zalf®. Lippenstift en andere lipverzorging (Labello® e.d.) worden afgeraden. Pijn bij het poetsen Maak de mondhygiënist erop attent als tandenpoetsen pijnlijk is. Een zachtere tandenborstel kan verlichting geven. Ook kunt u de tandenborstel voor het poetsen onder de warme kraan houden; hierdoor worden de borstelharen soepeler en zachter. Als het poetsen weinig problemen geeft, maar de tandpasta geeft een brandend gevoel, kunt u beter overstappen op een mentholvrije tandpasta (Elmex Mentolvrij®). Beperkte mondopening Na verloop van tijd kan als complicatie van de bestraling een beperkte mondopening ontstaan. U kunt dan merken dat dit moeilijkheden oplevert tijdens het eten, het spreken en bij de mondverzorging (tandenpoetsen, inbrengen/uitnemen van een gebitsprothese). Het is van belang om klachten op dit gebied tijdig aan te geven op de polikliniek. De mondhygiënist of kaakchirurg kan u hiervoor oefeningen meegeven, waarmee u het ontstaan van een forse beperking van de mondopening (ook wel trismus genoemd) kunt proberen te voorkomen. Indien nodig kunnen zij u doorverwijzen naar een fysiotherapeut.
3
Verminderde smaak Bij het droger worden van de mond, zult u merken dat ook de smaakwaarneming vermindert. Het toevoegen van (extra) zout of specerijen is echter niet aan te raden, omdat deze uw mondslijmvlies kunnen irriteren. Verzorging tanden en kiezen Poets uw tanden en kiezen drie keer per dag met een fluoridehoudende tandpasta en een kleine tandenborstel op de voorgeschreven manier. Vraag aan de mondhygiënist of de tandarts wat de beste manier is om uw mond schoon te houden. Reinig de ruimtes tussen de tanden en kiezen met ragers, stokers en/of floss één keer per dag op de voorgeschreven manier. Het is verstandig zo min mogelijk zoet, suikerhoudend en kleverig voedsel te gebruiken, gezien de verhoogde kans op het ontstaan van gaatjes in tanden en kiezen. U kunt wel gebruik maken van suikervrije producten zoals kauwgom of snoepjes die in plaats van suiker gezoet zijn met xylitol. In een droge mond is de samenstelling van het speeksel anders. Het speeksel heeft een verminderde capaciteit om zuuraanvallen van suikerhoudende voeding op te vangen. Hierdoor heeft u een grotere kans op gaatjes. Fluoride helpt de kans op het ontstaan van gaatjes te verkleinen. Daarom krijgt u wekelijks een fluoride-applicatie. Dit is een behandeling waarbij fluoridegel op het gebit wordt aangebracht met behulp van een mondlepel. De mondlepel blijft enkele minuten in de mond. Het is belangrijk om na deze behandeling ten minste dertig minuten niet te eten of drinken. Naast de fluoride-applicatie en het gebruik van fluoridehoudende tandpasta is noodzakelijk om iedere avond voor het slapen gaan gedurende één minuut te spoelen met een fluoridemondspoeling. Het is belangrijk om niet na te spoelen met water. Verzorging kunstgebit Gedurende de bestralingsperiode en de eerste maanden daarna is het mogelijk dat het dragen van uw gebitsprothese wat pijnlijk is. Dit komt door de extra gevoeligheid van het mondslijmvlies. In dat geval kunt u uw prothese bijvoorbeeld alleen tijdens het eten dragen. Als u uw prothese niet draagt, kunt u deze het beste in een bakje water bewaren. Dit water dient iedere dag ververst te worden.
4
Spoel uw mond na iedere maaltijd grondig met water of een zoutoplossing (één afgestreken eetlepel keukenzout op één liter water). Reinig uw tong, verhemelte en binnenzijde van de wangen met een gaasje gewikkeld om de wijsvinger en gedrenkt in deze zoutoplossing. Borstel uw prothese schoon. Reinig uw prothese eenmaal daags met een protheseborstel en een milde zeep, bijvoorbeeld groene zeep (géén tandpasta). Leg uw gebitsprothese één keer per week een nacht in een oplossing van water en azijn (1:1). Aanslag en tandsteen worden hiermee grotendeels voorkomen. Gebruik géén reinigingstabletten, zoals Steradent®. Deze zijn erg agressief voor uw prothese en uw mondslijmvlies. Na de bestraling Als de bestralingen voorbij zijn, vinden de controles bij de mondhygiënist met steeds grotere tussenpozen plaats. Ongeveer anderhalf jaar na de laatste bestraling komt u voor het laatst bij de mondhygiënist. Uw tandarts kan u na deze periode verder begeleiden en zo nodig fluoridebehandelingen geven. Let op: als u het fluoridespoelmiddel gebruikt, dient u dit levenslang te continueren. Tot slot Door de bestraling kan de bloedvoorziening van het kaakbot verminderen, waardoor het makkelijker ontstoken raakt. Meld uw tandarts dat u bestraald bent in het gebied van de mond. De tandarts kan u adviezen geven voor een goede verzorging en extra alert zijn op eventuele ontstekingen. Als de tandarts of kaakchirurg vraagt naar uw vroegere ziekten, moet u altijd de bestraling noemen. Als een tand of kies die in het bestraalde gebied ligt, moet worden verwijderd, is het noodzakelijk dat u vooraf antibiotica inneemt. Bij vragen en/of problemen kunt u altijd bellen met een van de aan de afdeling verbonden mondhygiënisten, polikliniek mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie, receptie T, telefoon (020) 444 1009 (b.g.g. 444 1050).
5
206013
VU medisch centrum© januari 2014 www.VUmc.nl
6
