Merkwaardigste Gebeurtenissen

KRAMERS' TIJDTAFELS.

OVERZICHT

VAN

DE

Merkwaardigste Gebeurtenissen EN DE

VOORNAAMSTE PERSONEN UIT DE

GESCHIEDENIS VAN ONS VADERLAND EN ONZE KOLONIËN.

GOUDA. G. B. VAN GOOR ZONEN.

V O O R B E R I C H T .

Bij de samenstelling van dit werkje heb ik mij voorgesteld af. zonderlijke tafels te leveren van het merkwaardigste uit de geschiedenis van ons vaderland en onze koloniën, de voornaamste uitvindingen, stichtingen enz. enz., niet zoo zeer om die afzonderlijk van luiten te doen leeren, als wel om den beoefenaar der geschiedenis in de gelegenheid te stellen het geleerde gemakkelijk te kunnen overzien, of na te slaan wat aan 't geheugen mocht ontsnapt zijn.

Te-

vens heb ik met opzet, naast de mannen van het zwaard en de wet, een niet geringe plaats ingeruimd voor die personen, welke op het gebied van wetenschap en kunst hebben uitgemunt, en ben daarbij in de rijke keuze van de personen en hunne werken, waar mijne krachten te kort schoten, met deskundigen te rade gegaan. Mocht deze compilatie bij mijne ambtsbroeders welwillend ontvangen worden, dan houd ik mij voor gegronde aanmerkingen daar' over ten sterkste aanbevolen.

H. W. KRAMERS. GOUDA,

1872.

Voornaamste Gebeurtenissen uit de Geschiedenis van ons Vaderland.

T I J D V A K KEN. I.

Van de eerste bewoners tot aan de erfelijkheid der leenen, van omstr. 150 v. Chr. — 922 n. Chr. II. Het leenstelsel, de regeering van graven, hertogen enz. " van 922 — 1581. III. De Republiek der zeven vereenigde Nederlanden, van 1581 — 1795. IV. De Fransche overheersching, van 1795 — 1813. V. Het Koninkrijk der Nederlanden onder het huis van Oranje-Nassau, van 1813.

EERSTE TIJDVAK.

v. Chr. De Friezen, Batavieren en andere volksstammen vestigen zich in ons land. van 150 -- 100. De Romeinen komen in ons land en sluiten een verbond met de Batavieren. 50.

n. Chr. De Friezen en andere stammen door Drusus aan 12. de Romeinen onderworpen. De Friezen staan tegen de Romeinen op. 28. 47. Corbulo onderwerpt hen weder. De Batavieren staan op onder Claudius Civilis, doch 70. onderwerpen zich opnieuw aan Cerialis. Invallen der Franken (Saliërs) en Saksen. . omstr. 300. 360. Zij vestigen zich in ons land. omstr. 400. De naam der Batavieren verdwijnt. Ons land maakt een deel uit van het Frankische 500. rijk. Clovis neemt den Christelijken godsdienst aan. Dagobert overwint de Friezen en sticht te Utrecht 630. een kapel, Het evangelie gepredikt door Amandus, Bavo en 650. Eligius. 696. . Willebrordus, eerste bisschop van Utrecht. 754. Bonifacius bij Dokkum vermoord. Karel de Groote. 768—814. 785. Onderwerping der Friezen en Saksen. Invallen van de Denen en Noormannen. 810—1000. Verdelingsverdrag van Verdun. 843. Utrecht door de Noormannen verwoest. 857. De Noordelijke Nederlanden komen aan Duitschland. 879. TWEEDE TIJDVAK.

Nederland en België maken eerst een deel uit van Lotharingen en daarna van Neder-Lotharingen. 954. Godfried III van Neder-Lotharingen wordt door Dirk III geslagen. 1018. Bloei dezer landen onder Graaf Floris II. Begin der Kruistochten. 1096. Oorlog met de Vlamingen na het stichten van den

tol te Geervliet. Damiate veroverd door Willem I. Willem II (Roomsch-Koning) door de West-Friezen in het ijs omgebracht. Opkomst der steden en van den burgerstand. Oorlog tusschen Vlaanderen en Holland. Floris V (der keerlen god) vermoord. Vrije Visscherij op de kust van Yarmouth. De Vlamingen uit Holland verdreven door Witte van Haemstede en Nicolaas van Putten. Begin der Hoeksche en Kabeljauwsche twisten. Strijd tusschen de Heeckerens en Bronkhorsten in Gelder. (Reinoud en Eduard) Slag bij Vere en op de Maas, nabij den Briel, tusschen de Hoekschen en Kabeljauwschen. Twisten der Schieringers en Vetkoopers in Friesland. Slag bij Tiel tusschen de Heeckerens en Bronkhorsten. Aleid van Poelgeest te 's Gravenhage vermoord. Albrecht Beijling te Schoonhoven levend begraven. Bloei van ons land door koophandel, zeevaart en visscherij. Maria van Bourgondië schenkt aan Holland en Zeeland het Groot-Privilegie. Adolf van Gelder sneuvelt. Jan van Schaffelaar springt uit den toren te Barneveld. Utrecht door Maximiliaan belegerd. Kaas- en Broodvolk in Holland. Sluis ingenomen door Albrecht van Saksen. Einde van de Hoeksche en Kabeljauwsche twisten. Philips de schoone huwt met Johanna van Arragon. Karel V te Gent geboren. Karel V wordt koning van Spanje. Karel V wordt keizer van Duitschland. Plakkaten tegen de hervorming. Inquisiteurs in ons land aangesteld.

1165. 1219. 1256. 1260. 1290. 1296. 1304. 1349. 1350. 1351. 1356. 1361. 1393. 1425. 1452. 1477. 1482. 1491. 1492. 1496. 1500. 1517. 1519. 1521. 1522.

Willem I te Dillenburg geboren. 1533. 1543. Karel V wordt Heer van al de Nederlanden. Verdrag van Augsburg. De Nederlanden onafhan1548. kelijk en onder de hoede van Duitschland. 1555. Afstand van Karel V te Brussel. 1558. Dood van Karel V in het klooster St. Just. Margaretha, landvoogdes. Willem van Oranje, stadhouder over Holland, Zeeland en Utrecht. Philips vertrekt naar Spanje, na den vrede van Chateau Cambrésis. 1559. 1566. Verbond der Edelen. (Geuzen). Beeldenstorm. De Prins van Oranje verlaat ons land. Komst 1567. van Alva met een leger van 20,000 man. De raad van beroerten. Begin van den tachtigjarigen oorlog. Egmond en Hoorne te Brussel onthoofd. Slag bij Heiligerlee, waar Adolf van Nassau sneuvelt. Slag bij Jemmingen. De Prins trekt met een leger over de Maas, doch Alva belet hem slag te leveren. 1568. 1569. De Watergeuzen. De tiende penning. 1570. Herman de Ruiter verrast Loevestein. Inneming van den Briel door de Watergeuzen. Zutfen en Naarden door de Spanjaarden genomen. Lodewtjk van Nassau neemt Bergen in Henegouwen, Eerste vrije vergadering van de staten van Holland. 1572. Haarlem door de Spanjaarden ingenomen. Alkmaar vergeefs door hen belegerd. Slag op de Zuiderzee. (Bossu en Cornelis Dirkszoon van Monnikendam). 1573. Slag bij RoemerswaaL Slag op de Mokerheide, waar Lodewijk en Hendrik van Nassau sneuvelen. (Sanchio d'Avila). Beleg en ontzet van Leiden (van der 1574 Does, van der Werf, Valdes). Mislukte vredesonderhandeling te Breda. Prins Willem de hoogste macht door Holl. en Zeel. opgedragen. 1575. 1576. Spaansche furie. Pacificatie van Gent. Matthias van Oostenrijk als landvoogd door de sta-

ten gekozen. Prins Willem I, zijn stadhouder. Verscheidene steden kiezen de partij van de staten. Amsterdam verlaat de Spaansche zijde. De Unie van Utrecht (Jan van Nassau). Vredesonderhandeling te Keulen. Maastricht door de Spanj. belegerd. De Graaf van Rennenberg brengt door verraad de stad Groningen, Drenthe en een gedeelte van Overijsel aan de Spaansche heerschappij terug. Engelsche furie te Mechelen. De ban van Filips over den Prins uitgesproken. Afzwering van Filips. Holland en Zeeland dragen aan den Prins, en de andere gewesten aan Anjou het oppergezag op. Vertrek van Matthias.

1577. 1578. 1579.

1580.

1581.

DERDE TIJDVAK.

Mislukte aanslag op Prins Willem I door Jean Jauregui, te Antwerpen. Dood van Charlotte van Bourbon. Fransche furie. Anjou vertrekt naar Frankrijk. De Prins van Oranje door Balthasar Gerards te Delft vermoord. De souvereiniteit aan Hendrik III, koning van Frankrijk, opgedragen. Dood van Anjou. De souvereiniteit aan Elisabeth, koningin van Engeland, opgedragen. Maurits tot stadhouder verheven. De Graaf van Leycester komt in ons land met 6000 man. Leycester vertrekt voor de tweede maal naar Engeland. De Republiek der vereenigde Nederlanden voor goed gevestigd. De Spaansche onoverwinnelijke vloot geslagen (Howard, Justinus van Nassau en de Hertog van MedinaSidonia). Verrassing van Breda door middel van een turfschip. (van Bergen, Héraugière, Matthijs Held).

1582. 1583.

1584

1585.

1587.

1588. 1590.

Zutfen, Deventer, Delfzijl, Hulst en Nijmegen door Maurits genomen. 1591. Maurits bemachtigt Steenwijk en Koevorden. 1592. Geertruidenburg door Maurits ingenomen. De Staten zenden hulp aan Hendrik IV, koning van Frankrijk. 1593. Groningen door Maurits bemachtigd. Mislukte vredesonderhandelingen. 1594. Verbond tusschen Frankrijk, Engeland en de Republiek. Cadix ingenomen. (Essex, Warmond) 1596. Slag bij Turnhout. (Maurits, Varax) Rijnbeek, Meurs, Grol, Bredevoort, Oldenzaal en Lingen door Maurits genomen. 1597. De Nederlanden door Filips aan Ferdinand en Isabella afgestaan. Dood van Filips. (Edict van Nantes) 1598. Maurits wint den slag bij Nieuwpoort op Albertus. 1600. Na een beleg van dtie jaren neemt Spinola Ostende. IJzendijke, Aardenburg en Sluis door Maurits be1604. machtigd. Heldendood van Reinier Claassens bij Kaap St. 1606. Vincent. Heemskerk slaat de Spaansche vloot onder d'Avila 1607. bij Gibraltar en sneuvelt. Mislukte vredehandel. (Spinola, Oldenbarneveld) 1608. Twaalfjarig bestand te Antwerpen gesloten. (Jean1609. nin) Kerkelijke geschillen. (Arminius en Gomarus). De scherpe resolutie. Waardgelders aangesteld. 1617. De waardgelders door Maurits afgedankt. Joan van Oldenbarneveld, Hugo de Groot, Rombout Hoogerbeets en Ledenberg gevangen genomen. Synode te Dordrecht. De Remonstrantsche leer veroordeeld. 1618. Joan van Oldenbarneveld onthoofd. Hugo de Groot en Hoogerbeets tot levenslange gevangenis veroordeeld. 1619. Hugo de Groot ontsnapt in een boekenkist uit Loe1621. vestein. Einde van het twaalfjarig bestand.

Samenzwering tegen Maurits. Reinier van Groeneveld met 14 anderen onthoofd. Mislukte aanslag van Maurits op Antwerpen. Spinola verovert Breda. Dood van Prins Maurits. Grol door 'Frederik Hendrik ingenomen. Piet Hein behaalt de overwinning in de Allerheiligen-baai. Piet Hein neemt de Spaansche Zilvervloot. (Witte Corn. de With).

. Frederik Hendrik verovert 's Hertogenbosch. Piet Hein sneuvelt tegen de Duinkerker kapers bij de Vlaamsche kusten. Venlo, Stralen, Roermond, Sittard en Maastricht bemachtigd. Mislukte vredehandel te Maastricht. Verbond met Frankrijk. Mislukte aanval op Duinkerken. Breda door Frederik Hendrik heroverd. Dwaze tulpenhandel. De Spaansche vloot bij Duins geslagen. (Tromp en de Witte, Don Antonio d'Oquendo).

Groote bloei der republiek. Gouden eeuw der kunsten en wetenschappen. Voorgestelde vredesonderhandelingen te Munster en Osnabrück. Sas van Gent door Frederik Hendrik genomen. Hulst door Frederik Hendrik genomen. Dood van Frederik Hendrik. Einde van den tachtigjarigen oorlog. Vrede te Munster. Twisten over het afdanken van krijgsvolk. De Engelsche gezant Doreslaar in den Haag vermoord. De Loevesteinsche factie. Prins Willem doet een mislukten aanslag op Amsterdam. Hij sterft. Begin van het l e Stadhouderlooze Tijdvak. Groote vergadering te 's Gravenhage (van 18 Januari tot 21 Augustus) om te beraadslagen over de

1623. 1624. 1625. 1627. 1628.

1629. 1632. 1634. 1637. 1639. 1640.

1644. 1645. 1647. 1648. 1649.

1650.

>ii

Unie, de Religie en de Militie. Akte van Navigatie. Eerste Engelsche oorlog. Slag bij Dover. (Tromp en Blake) Slag bij Plymouth. (De Ruiter & Askue). Slag bij Portland (Tromp en Blake). Slag bij TerHeyden. (Tromp en Monk). Slag bij Livorno (Van Galen en Appleton). Tromp en van Galen sneuvelen. Vrede te Westminster. Acte van Seclusie. Oorlog in het Noorden van Europa. 'Slag bij Kroonenburg (van Wassenaar Obdam en Wrangel) Witte Cornelisz. de With sneuvelt. De Ruiter verovert de vesting Nyborg. De vrede van Oliva en van Kopenhagen. De acte van Seclusie ingetrokken. Tweede oorlog met Engeland. De hertog van York slaat onze vloot bij Lowesthoff. Kortenaar sneuvelt. Wassenaar vliegt met zijn schip in de lucht. Vierdaagsche zeeslag bij Foreland door de Ruiter gewonnen op Robert en Monk. Oorlog met den Bisschop van Munster. Vrede te Kleef. Tocht naar Chattam onder de Ruiter en Cornelis de Witt. Vrede te Breda. Eeuwig Edict. Drievoudig verbond tusschen Engeland, Zweden en de Republiek. Oorlog met Engeland, Frankrijk, Munster en Keulen. Lodewijk XIV met 120,000 man in ons land. (Turenne, Condé en Luxemburg). Slag bij Solebay (De Ruiter, C. de Witt en van Gent tegen den Hertog van York, d'Estrées en Montague). Willem III wordt Stadhouder en Kapitein-Generaal. Johan en Cornelis de "Witt door het Haagsche grauw vermoord. Zeeslagen bij Schoneveld en Kijkduin. De vice-admiralen De Liefde en Sweers sneuvelen. Vrede te "Westminster met Engeland, Munster en

1651. 1652.

1653. 1654. 1655. 1658. 1659. 1660.

1665.

1666. 1667. 1668.

1672. 1673.

Keulen. Het stadhouderschap erfelijk in de mannelijke linie. Slag bij Senef. 1674 1675. Slag bij Mont-Cassel. Zeeslagen bij Stromboli, den Etna en Palermo tusschen de Ruiter en du Quesne. De Ruiter overlijdt ten 1676. gevolge zijner wonden te Syracuse. Vrede te Nijmegen (van Beverningk en Willem van 1678. Haren, d'Avaux, en d'Estrades). Slag bij St. Denis. Veel Fransche vluchtelingen (réfugiés) komen na de herroeping van 't Edict van Nantes in ons land. 1685. "Willem III steekt naar Engeland over en wordt aldaar als koning uitgeroepen. Negenjarige oorlog met 1688. Frankrijk. 1689. Groot verbond van Weenen. Slag bij Fleurus (Luxemburg en Waldeck). Zeeslagbij Bevesier. (Tourville slaat Torrington en Evertsen) Slag aan de Boyne in Ierland, waar Willem III over1690. wint, Slag bij Kaap la Hogue (Almoride en Russel slaan Tourville). De kaper Jan Bart. Slag bij Steenkerken (Willem III door Luxemburg geslagen). Namen onder 1692. Vauban door de Franschen ingenomen (Coehoorn). Slag bij Neerwinden en Landen. Willem III door 1693. Luxemburg geslagen. Namen onder Menno van Coehoorn genomen. 1695. Vrede van Rijswijk. Peter de Groote in ons land. 1697. 1701. Het Haagsche verbond Dood van Willem III. Tweede stadhouderloos tijdvak. Spaansche successie-oorlog. De Fransch-Spaansche vloot in de haven van Vigos, onder Rooke en Al1702. monde, geslagen door de Eng.-Nederlandsche. 1704 Gibraltar ingenomen door Rooke en Callenburg. Slag bij Ramillies (Villeroi door Marlbourg en Ouwerkerk geslagen.) Mislukte vredehandel met Frankrijk. 1706,

Slag bij Oudenaarde, door Marlborough, Eugenius en Jan Willem Friso op Vendômegewonnen. J. W. Friso 1708. wordt stadhouder van Groningen. 1703. Slag bij Malplaquet op Villars gewonnen. 1711. Jan Willem Friso verdrinkt aan den Moerdijk. Vrede van Utrecht. 1713. Barrière-traktaat, waarbij wij bij het recht bekomen om in Namen, Doornik, Meenen, Warneton, Yperen, Veurne en het fort Knocke garnizoen te leggen. 1715. Buitengewone vergadering der Algemeene Staten 1717. van November 1716 tot September. Viervoudig verbond tusschen Frankrijk, Engeland, Oostenrijk en de Staten tegen Spanje. 1719. Keizer Karel VI richt eene Oost- en West-Indische compagnie op te Ostende. 1722. De Staten teekenen de Pragmatieke Sanctie. 1731. Oostenrijksche successie-oorlog. De Staten ondersteunen Maria Theresia met geld en later met troepen. 1740. Oorlog met Erankrijk. De meeste barrière-steden door de Franschen onder Maurits van Saksen ingenomen. 1744. De Franschen bemachtigen verscheidene plaatsen in de zuidelijke Nederlanden. Slag bij Fontenoy en bij Rocoux. 1746. De Franschen doen een inval in Staats-Vlaanderen. Willem IV stadhouder. Het stadhouderschap erfelijk in de mannelijke en vrouwelijke linie. 1747. Vrede te Aken. Oproer in verschillende plaatsen over de pachterijen, die, behalve in Zeeland, afgeschaft 1748. worden. Lodewijk Ernst van Brunswijk-Wolfenbuttel wordt veldmaarschalk over ons leger. Achteruitgang van 1750. onzen handel.

Bood van Willem IV. Anna wordt gouvernante en voogdes over "Willem V. "Wolfenbuttel wordt voogd na den dood van Anna. Willem V wordt stadhouder en huwt met Frederika Sophia Wilhelmina van Pruisen. Patriotten en Oranjemannen. Oorlog met den keizer van Marokko. Dedcl en Bentinck vernielen zijn geheele zeemacht. Oorlog met Engeland. De Engelschen ontnemen ons 200 schepen en een groot deel onzer koloniën in Amerika. Slag bij Doggersbank. (Zoutman en Hyde-Parker) Het wantrouwen jegens den stadhouder neemt toe. Oprichting van vrij corpsen en burgersocieteiten. Vrede te Parijs. De Engelschen bekomen de vrije vaart op Oost-Indië. Oorlog met Keizer Jozef II; hij eischt Maastricht en de opening van de Schelde. Verbond met Frankrijk. Vrede te Fontainebleau. Jozef bekomt Lillo en Liefkenshoek. Oproerige tooneelen in verscheidene plaatsen. De commissie van defensie met de verdediging van Holland belast. De Prinses wordt bij de Goejanverwellesluis aangehouden en uit naam der commissie verzocht terug te keeren. De Prins door de Pruisen in zijn gezag hersteld. Meer' dan 40000 patriotten gaan naar België en Frankrijk. Verdedigend verbond met Engeland en Pruisen. De Fransche conventie verklaart den oorlog aan Willem V. Dumouriez valt in ons land. Breda, de Klundert (Von Kropff) en Geertruidenberg vallen. Boetzelaar verdedigt Willemstad. Na den slag bij Neerwinden is de republiek nog eenmaal gered. De vesting Landrecy door de Erfprins van Oranje genomen. De Franschen overwinnen onder Pichegru bij Doornik. Slag bij Fleurus. De Franschen in Gel-

1751. 1759.

1766. 1777. 1780. 1781. 1783,

1784. 1785.

1787. 1788.

1793.

derland, Utrecht en Holland. Het comité revolutionair te Amsterdam. 1794. Willem V vertrekt met zijn gezin naar Engeland. Het stadhouderschap vernietigd. Bataafsch legioen van 1795eer. (Daendels) VIERDE TIJDVAK.

Het Haagsch verdrag. (Sieyès en Rewbel). De Bataafsche republiek. Oorlog met Engeland. Beslag op Hollandsche schepen. 1795. De nationale vergadering, bestaande uit 126 leden (Unitarissen en Federalisten.) De Staten-Generaal ontbonden (Pieter Paulus en van de Kasteele voorzitters). 1796. Tweede nationale vergadering (Pasteur voorzitter.) Slag bij Kamperduinen. (De Winter door Duncan gevangen genomen). 1797. De nationale vergadering vervangen door een constitueerende vergadering (Midderigh voorzitter.) Eerste staasregeling: Uitvoerend bewind van vijf personen. Vertegenwoordigend lichaam, bestaande uit twee kamers. Ons land verdeeld in acht departementen (Eems, Oude IJsel, Rijn, Amstel, Tessel, Delft, Dommel, Schelde en Maas). 1798.

De Engelschen en Russen in Noord-Holland. Slagen bij de Zyp, Bergen en Castricum. 1799. Tweede staatsregeling. Staatsbewind van 12 personen met een wetgevend lichaam, van 35 leden. De acht departementen: Holland, Zeeland, Brabant, Utrecht, Gelderland, Overijsel, Friesland en Groningen. 1801. Vrede van Amiens. 1802. De oorlog met Engeland hervat. 1803. Derde staatsregeling: Rutger Jan Schimmelpenninck, raadpensionaris heeft de uitvoerende macht.

1805. Wetgevend lichaam van 19 leden. Lodewijk Napoleon, koning van Holland. Wetgevend lichaam van 39 leden. Ons land verdeeld in elf departementen (Amstelland, Maasland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijsel, Drente, Groningen, Friesland, Brabant en Oost-Friesland met landdrosten). Het

Continentaalstelsel. 1806. 1809. Bombardement van Vlissingen. Inlijving van ons land bij Frankrijk. (Lebrun, algemeen stadhouder, de Celles prefect van Amsterdam, de Stassart te 's Gravenhage). Ons land verdeeld in 9 departementen met prefecten (Zuiderzee, Monden van de Maas, van de Schelde, van den Rijn, van den Usel, Boven-IJsel, Friesland, Wester- en Ooster-Eems). Am-

sterdam, de derde hoofdstad des rijks. Tierceering der staatsschuld. 1810. De conscriptie ingevoerd. De Engelschen veroveren 1811. al onze koloniën. Omwenteling te 's Gravenhage. Van Hogendorp en van der Duijn van Maasdam aanvaarden het bewind in naam van den Prins van Oranje, die den 30° November te 's Hage aankomt. Van Limburg Stirum gouverneur van 's Gravenhage. (Slag bij Leipzig). De Franschen plunderen Woerden. 1813. ViJFDE TIJDVAK.

De Prins van Oranje doet een plechtigen intocht in Amsterdam en neemt de waardigheid van Souverein vorst aan. 1813. Eerste vergadering der Staten-Generaal. De Prins als souvereine vorst te Amsterdam ingehuldigd. De nieuwe grondwet aangenomen (Napoleon op Elba). 1814 Willem I, Koning van de 17 Nederlandsche ge-

westen en Groothertog van Luxemburg. Veldslag bij Waterloo (Wellington, Blucher en de Prins van Oranje). De nieuwe grondwet aangenomen. Algemeene vrede. (Napoleon op St. Helena). 1815. Bombardement van Algiers door de Nederlanders en Engelschen (van der Capellen en Exmouth). Verdrag met den Dey. 1816. De slavenhandel in onze bezittingen afgeschaft. 1818. De belastingwetten veranderd. 1821. Concordaat met den paus. Oprichting van verscheidene bisdommen. 1827. Wet op de drukpers. De koning bezoekt de zuidelijke gewesten. 1829. Oproer te Brussel. Belgische opstand. Mislukte aanval op Brussel. Bombardement van Antwerpen door den generaal Chassè. Conferentie te Londen. Wapenstilstand. 1830. Heldendood van van Speijk. Tiendaagsche veldtocht. Slag bij Hasselt en bij Bantersem. De koning weigert het teekenen van het traktaat der 24 artikelen door de conferentie ontworpen, 1831. Verdediging der Citadel van Antwerpen door Chassé. Embargo op onze schepen door Frankrijk en En1832. geland. Opheffing van het embargo. De vaart op de Schelde 1833. en de Maas opengesteld. Eindverdrag. De koning onderteekent de eenigszins gewijzigde artikelen. België wordt als een afzonderlijk koninkrijk erkend en zal van de rente der staatsschuld, die tot ruim 35 millioen gl. gestegen was, jaarlijks 5 milloen betalen. Half Luxemburg aan België afgestaan. De Koning is Hertog van Limburg. 1839. Wijziging van de Grondwet. Afstand van Koning Willem I. Wille m II als koning te Amsterdam in-

gehuldigd. De provincie Holland in Noord- en ZuidHolland gescheiden. Vrijwillige leening van 127 millioen gulden. Verlaging van de rente der staatsschuld. Herziening der grondwet. Koning Willem II overlijdt te Tilburg. Willem III als koning ingehuldigd. Een bisschoppelijk kerkbestuur der R. C. kerk ingevoerd. (Het aartsbisdom Utrecht en de bisdommen Haarlem, 's Hertogenbnsch, Breda en Roermond).

1840. 1844. 1848. 1849.

Ont-

binding der 2de kamer. De Luxemburgsche quaestie. Vrijmaking van Limburg als integreerend deel van Duitschland. Afstand van de kust van Guinea aan Engeland.

1853. 1866. 1866. 1872.

Voornaamste Gebeurtenissen uit de Geschiedenis' van Onze Koloniën enz.

De Staten van Holland en Zeeland, voorgelicht door Plancius, en de regeering van Amsterdam zenden 4 schepen uit, om door het Noorden een weg naar Indië te zoeken, onder bevel van Jan Huygen 1594. Linschoten en Willem Barends. Een tweede tocht ondernomen onder Jakob van Heemskerk. 1595. Derde tocht naar het Noorden onder Heemskerk, Barends en Rijp. Overwintering op Nova- Zembla. 1596. De Maatschappij van Verre zendt (2 April 1595) Cornelis Hontman en Jan Janszoon Moelenaar met 4. schepen uit, om de reis naar Indië om de Kaap de Goede Hoop te beproeven. Zij komen na eene reis van 446 dagen te Bantam aan. 1596. Jakob Cornelisz. van Neck en Wijbrand van Warwijk komen met 4 schepen op Bantam aan en keeren rijk geladen terug. Vier andere schepen onder Jakob van Heemskerk bezoeken Madoera, Amboina, Banda en Ternate. Cornelis Houtman onderneemt een tweeden tocht, bezoekt Madagascar, de Maladiven

en Cochinchina en landt op Sumatra aan. Zijne sche1598. pen keeren zonder hem rijk geladen terug. Het eerste Nederlandsche schip komt onder bevel van Jakob Mahu in Japan in de haven van Bungo aan. 1600Eerste reis der Nederlanders om de wereld onder 1601. Olivier van Noord, in 1074 dagen volbracht. De Oost-Indische Compagnie opgericht. (Zij verkreeg van de Staten-Generaal den alleenhandel voor den tijd van 21 jaren aan de andere zijde van de Kaap en door de straat van Magellaan. Ofschoon eene macht op zich zelve moest zij toch door de herhaalde aanvraag van verlenging van octrooi hare afhankelijkheid van de Staten-Generaal erkennen en betaalde voor die verlenging dikwerf eene aanzienlijke som. (In 1696 drie millioen gulden). Haar bestuur was toevertrouwd aan 73 bewindhebbers, die in zes kamers, die van Amsterdam, Middelburg, Delft, Rotterdam, Hoorn en Enkhuizen, verdeeld waren. De vergadering van Zeveniienen bestuurde de algemeene zaken, benoemde den Gouverneur-Genernaal, den Raad van Indië enz. Om aandeelhebber te zijn moest men ƒ3000 storten. De aandeelen stegen later tot ƒ18000. In het jaar 1606 was de uitdeeling 75 pct). 1602. Joris van Spilbergen bezoekt Ceylon en sluit een verbond met den koning van Candy tegen de Portugeezen. Komst der Engelschen op Java onder James Lancaster. 1602. De Portugeezen geven het kasteel op Amboina aan de Nederlanders over. De vorsten van dat eiland onderworpen door den vlootvoogd Steven van der Hagen. De hoofdzetel der Compagnie gevestigd te Ambon. Nieuw-Holland ontdekt door Willem Jansen. 1605 Uitbreiding van den handel op de Moluksche of Specerij-eilanden. Vestiging eener factorie te Sukkadano

op Borneo. De Nederlanders stichten de vesting Wil1607. lemstad op Ternate en het fort Oranje. Henry Hudson, een Engelschman, ontdekt voor de 0. I. Compagnie de Hudson, door de Nederlanders de Noord-rivier genoemd, alsmede de landstreek NieuwNederland. Pieter ' Both, eerste Gouveneur-Generaal van Oost-Indië. Zijne Hoog-Edelheid resideert op Ternate en vestigt eene factorie te Jacatra. Uitbreiding van den Engelschen handel in den Archipel. 1610. De Oost-Indische Compagnie vestigt eene factorie 1611. op Firando in Japan. De Groenlandsche Compagnie voor de walvischvangst opgericht. 1614. Lemaire en Schouten doen in 760 dagen eene reis rondom de wereld. De straat van Lemaire en vele eilanden in de Zuid-Zee ontdekt. 1615. Oneenigheden met de Engelschen te Bantam. 1616. Belangrijke tochten van P. van den Broek naar Arabië, Hindostan en Surate, Jan Pieterz. Coen verovert Jacatra en sticht de stad Batavia. Verdrag tusschen de Engelsche en Nederl. compagniën te Londen gesloten. 1619. Coen verovert de Banda-eilanden. 1621. De West-Indische Compagnie opgericht. (Zij verkreeg den alleenhandel voor den tijd van 24 jaren, doch dit octrooi werd later telkens weer verlengd. Zij werd bestuurd door 64 bewindhebbers, verdeeld in vijf kamers, die van Amsterdam, Zeeland, de Maas, het Noorderkwartier en Groningen en Ommelanden, De KAMER VAN NEGENTIENEN (na 1671 van

Tienen) be-

stuurde de algemeene zaken. Zij benoemde geen Gouverneur-Generaal, fmaar alleen Gouverneurs, Bevelhebbers, enz. Hare bezittingen waren, behalve de tegenwoordige, Berbice, Essequibo, Demerary en eenige

forten in Afrika. Tusschen de jaren 1628 en 1636

rustte zij meer dan 800 schepen uit. De aandeelen 1621. golden bij den aanvang f 1200). Eerste handel op China. Makao vruchteloos door 1622. Bontekoe belegerd. Samenzwering der Engelschen op Amboina. Veertien van hen ter dood gebracht. De Engelschen verlaten Java en Amboina. 1623. De Oost-Indische compagnie verkrijgt het eiland Formosa en bouwt er het fort Zeelandia. San Salvador of Bahia veroverd door de West-Indische Compagnie. 1624. De Portugeezen hernemen San Salvador. Loncq, de bevelhebber der W. I. vloot, verovert Olinda en het Recif van Fernambucco op de Braziliaansche kust. 1630. 1632. Eerste tochten naar Borneo's oostkust. Curacao op de Spanjaarden bemachtigd. 1634. Rio Grande vermeesterd. 1635. Johan Maurits van Nassau wordt landvoogd van Brazilië, alwaar de W. I. Compagnie de landstreek tusschen de rivier St. Francisco en Rio Grande bezit. De Christelijke godsdienst in Japan uitgeroeid. Onze handel in dat rijk verplaatst van Firando naar Decima. 1636. St. Georgc del Mina door Johan Maurits - van Nassau veroverd. 1637. De Nederlanders verkrijgen vasten voet op de Molukken en stichten- er de forten Oranje, Holland en Willemstad. Antonie van Diemen verovert een fort op Ceylon, waardoor de O, I. Compagnie thans vasten voet op dit eiland verkrijgt. 1638. St. Eustatius door de W. I. Compagnie bezet. Den Portugeezen wordt de toegang tot Japan ontzegd. .. 1639. Malakka komt aan de Oost-Indische, en dè helft van St. Martin aan de West-Indische Compagnie. 1641. Abel Tasman ontdekt van Diemensland, Nieuw-Zee-

land en meer eilanden in Australië. 1642. Johan Maurits van Nassau uit Brazilië teruggeroepen. 1644. De Noordsche of Groenlandsdie Compagnie ontbonden.1645. Abraham Riebeek sticht eene kolonie aan de Kaap de Goede Hoop. (Deze kolonie bereikte onder Simon van der Stel den grootsten bloei. Hij stichtte er Stellenbosch en Drakensteijn en legde het landgoed Constantia aan, waar men den vermaardsten wijnberg vindt). 1652. De Portugeezen verliezen de stad Colombo op Ceylon en worden voor goed van dit eiland verdreven door Rijklof van Goens. De Keizer van China staat den handel in zijn land aan de O. I. Compagnie toe. 1656. Negapatnam bemachtigd door Rijklof van Goens. 1658. Palembang schatplichtig aan de O. I. Compagnie op Padang eene factorie gesticht. 1659. De bezittingen in Brazilië gaan aan Portugal over bij den vrede van 's Gravenhage. 1661. Cochin op Malabar bemachtigd, door Rijklof van Goens. 1662. Formosa wordt door den Chineeschen zeeroover Coxinga aan de O. I. Comp. ontnomen (Antonius Hambroek). 1663. Suriname in naam der staten van Zeeland door Abraham Krijnszoon bemachtigd. Nieuw-Nederland, thans Nieuw-York, komt bij den vrede van Breda aan de Engelschen. De sultan van Makasser sluit een ver1667. drag met de O. I. Compagnie. De O. I. Compagnie verkrijgt den alleenhandel op Makasser door de overwinningen van Cornelis Speelman. 1669. Trinconomale op Ceylon en St. Thomas op de kust van Coromandel vallen den Franschen en St. Helena en Tabago den Engelschen in handen. 1672. De W. I. Compagnie door de staten ontbonden. 1674. Nieuwe West-Indische Compagnie opgericht. 1675.

Onder het bestuur van den Gouverneur-Generaal Maatsuiker verkrijgt de O. I. Compagnie den alleenhandel op Mataram (sedert 1755 Soerakarta en Djokjokarta). Suriname door de kamer van Zeeland aan de W. I. Compagnie verkocht voor f 260000. De Sociëteit van Suriname, bestaande uit de W. I. Compagnie, Amsterdam en Cornelis Aarssen, Heer van Sommelsdijk. Onlusten op Ternate, Arabon en Boeroe. De Engelschen vestigen zich te Benkoelen. Pondichery op de Franschen veroverd. De retourvloot uit Oost-Indië begroot op eene waarde van f 20,000,000, terwijl de inkoop ongeveer 5 millioen bedroeg. De Preanger-landen aan de O. I. Compagnie onderworpen. Eerste koffieplanting in de omstreken van Batavia. De handelsbetrekkingen met Bandjermasin vernieuwd, na de vermoording der Engelschen door den vorst. De Gouverneur-Generaal Zwaardekroon onderneemt de wijnontginning op Java, zonder gunstig gevolg. Parelvisscherij aan de zuidkust van Java. De actiën der O. I. Compagnie verkocht tegen 1080 pct. Roggeveen doet eene reis om de aarde en ontdekt vele eilanden in de stille Zuidzee. De koffiecultuur op Java ingevoerd. Oprichting eener Oost-Indische maatschappij te Ostende, die, na eerst groote voordeelen behaald te hebben, in 1731 wordt opgeheven. Opstand der Chineezen te Batavia. Meer dan 10000 hunner vermoord.

1680. 1682.

1683. 1686. 1693.

1697. 1705. 1710.

1711.

1718. 1720.

1721.

1722. 1740.

Voortdurende onlusten in de omstreken van Batavia. Soerabaya, Madoera en het geheele oostelijk ge1741. deelte van Java komen aan de O. I. Compagnie. De kolonie Demerary gesticht, Zij komt aan Zeeland. Buitenzorg aangelegd door den Gouverneur-Generaal 1745. van Imhoff. De stadhouder Willem IV tot Opperdirecteur en Gouverneur van de Oost- en West-Indische Compagniën benoemd. De Soesoehoenah doet afstand van het geheele Mataramsche rijk aan de O. I. Compagnie, welk rijk in leen wordt gegeven aan den zoon des keizers. f" 1749. Oorlog in het Bantamsche. Tegenspoed in Benga-' len en op de kust van Koromandel. 1751. 1753. Onlusten in de kolonie Suriname. Einde van den oorlog op Java; het Mataramsche^ rijk wordt in twee rijken verdeeld: Soerakarta en 1755. Djokjokarta. Uitbreiding der Engelsche macht in Hindostan. De 1757. Engelschen veroveren Bengalen. De Franschen onder D'Estaing vermeesteren de Engelsche bezittingen op de Westkust van Sumatra en staan die aan de maatschappij af. 1761. Opstand in de kolonie Berbice. 1762. Verovering van Siak door de Nederlanders. 1764. De sultan van Bantam staat zijn rechten op de Westkust van Borneo aan de O. I. Comp. af. Oprichting van het Bataviaasch genootschap van kunsten en wetenschappen. 1778. Groote aardbeving op Java, vooral in Buitenzorg. 4780. De Nederlandsche bezittingen St. Eustatius, St. Martin, Saba, Demerary, Essequebo, Berbice en die op de kusten van Koromandel en Malabaar en in Bengalen door de Engelschen genomen. De West-Indische be'S

zittingen worden door de Franschen weer heroverd.

1781.

Trinconomale en Oostenburg op Ceylon door de En-

gelschen genomen en door de Franschen herwonnen. 1782. De bezittingen op de Westkust van Sumatra en op de kust van Koromandel behalve Negapatnam komen 1784. bij den vrede van Parijs weder aan ons. De sultan van Bandjermasin, leenplichtig aan de 1787. O. I. Comp., staat de Oostkust van Borneo af. De West-Indische Compagnie door de Staten ont4791. bonden. De Kaap de Goede Hoop, Malacca, Cochin op Malabar en Trinconomale door de Engelschen veroverd. Het bestuur der Oost-Indische Compagnie ontbonden en vervangen door de Commissie tot de zaken van den O. I handel. 1795. De Engelschen veroveren Colombo en Amboina, de Molukken en al onze Amerikaansche koloniën. 1796. Bij den vrede van Amiens ontvangen wij al de koloniën terug, uitgezonderd Ceylon. 1802. De Kaap de Goede Hoop geeft zich bij capitulatie 1806. aan de Engelschen over. Het eiland Java en al onze bezittingen gaan aan de Engelschen over. Alleen het eiland Decima blijft door 1811, Hendrik Doeff voor ons behouden. Geweldige uitbarsting van den vulkaan Fambor op Sumbaiva, waarbij ongeveer 12000 menschen het leven 1815. verliezen. Onze bezittingen, die de Engelschen ons volgens den vrede van Parijs in 1814 zouden teruggeven, herkrijgen wij, met uitzondering van de Kaap de Goede Hoop, Ceylon, Demerary, Essequebo en Berbice, eerst in 1816. De slavenhandel in de Nederlandsche bezittingen verboden. De Sultan van Palembang staat tegen het 1818 bestuur op.

De Engelschen maken zich meester van Singapore. Begin van den opstand in het rijk Boni. De sultan van Palembang bedwongen door generaal de Kock. 1821. De stad Paramaribo door brand verwoest. Oprichting der Ned. Handelmaatschappij voor 25 jaren. Nederland verkrijgt van Engeland het eiland Billiton en eenige bezittingen op Sumatra en staat Malakka aan dat rijk af. Opstand van Boni. 1824. Van Geen behaalt eene overwinning te Badjoe in Boni. 1825. Opstand van Diepo Negoro, voogd van den minderjarigen Sultan van Djokjokarta (De Koek en van Geen).. 1826. De theecultuur op Java ingevoerd. 1828. Diepo Negoro gevangen genomen. Java geheel onderworpen. 1830. Het ktdtuurstelsel op Java ingevoerd door den Gouverneur-Generaal van den Bosch. Opstand van de Chineezen in Krawang. Het Instituut voor de Javaansche taal te Soerakarta opgericht. 1832. Instorting van het paleis te Buitenzorg door eene aardbeving. 1834. Traktaat met den Sultan van Djambi. 1835. Het rijk Boni op Celebes geheel onderworpen. 1838. Uitbreiding van Sumatra's Westkust tot Singkel. 1840. Eerste expeditie naar Bali. De oproerige vorsten nemen de gestelde voorwaarden aan. De stad Makasser tot eene vrijhaven verklaard. 1846. In weerwil van het traktaat van 1824 vestigen de Engelschen onder James Brooke zich op Borneo, richten er eene compagnie op en vereenigen hunne be1847. zittingen tot een gouvernement, dat van Laboean. Tweede doch vruchtelooze tocht naar Bali, waar dermaal een opstand is uitgebarsten. Menado en Kema tot vrijhavens verklaard. 1848.

Overwinning op Bali door een derden tocht, waarbij Generaal Michiels sneuvelt. Onlusten in het Bantamsche. Pemangkat op Borneo aan de Chineezen ontnomen. Opstand in het Palembangsche. De rust in Palembang hersteld. Hevige aard- en zeebeving in de Molukken. Banda bijna geheel verwoest. Portugal staat een gedeelte van Timor aan ons af. De havens van Amboina, Banda, Ternate en Kaijelie voor den vrijen handel opengesteld. Opstand der Chineezen in de Westerafdeeling van Borneo. Nieuw muntstelsel voor Nederlandsch Indië. De kina op Java geplant. Dood van Diepo Negero. Nieuw regeerings-reglement voor Oost-Indië. De opstand in de Lampongsche districten hersteld. Eerste electro-magnetische telegraaf op Java. Opstand in Boni, waarvan de hoofdstad Boni wordt ingenomen. Opstand te Bandjermasin. Tweede tocht en verovering van Boni. Vlucht der koningin. Verdere onderwerping van Boni. Opstand te Samarang. Afschaffing der slavernij in onze koloniën. Regeerings-reglement voor West-Indië. Onderwerping der Alfoeren op Ceram. Telegraphische verbinding tusschen Sumatra en Java. Opening der kweekschool voor inlandsche onderwijzers te Bandong. Hevige aardbeving in Midden-Java. Expeditie naar Mandhar op Celebes. Opening van een gedeelte der spoorweglijn in de Samarang-vorstenlanden. Nieuwe regeling van het lager onderwijs in Neerl. Indië. Expeditie naar Balie.

1849. 1850. 1851.

1852.

1854. 1855. 1856.

1859. 1860.

1866.

1867. 1868.

Uitvindingen, Ontdekkingen, Stichtingen enz.

V.

De Drusus-gracht of Nieuwe IJssel door Claudius Drusus gegraven.

Chr. 10.

n. Chr. Gernanicus richt de eerste school op voor Bataafsche jongelingen, bij Leiden. De eerste aarden dijken langs den Rijn aangelegd. Het Forum Adriani, thans Voorburg, door Keizer Adrianus gesticht. De eerste christenkerk door Dagobert te Utrecht gesticht. Geertruidenberg gesticht door Geertruida, zuster van Koning Dagobert. Het christendom het eerst in ons land gepredikt door Eligius, Amandus en Bavo. Het Valkenhof te Nijmegen door Karel den Grooten gesticht. Het christendom bijna algemeen in ons land aangenomen. .. Breda, de eerste versterkte stad, van aarden wallen

15. 70. 120. 630. 640. 650. 777. 800-

voorzien, De Domkerk te Utrecht gesticht. Stichting van de stad Dordrecht door Graaf Dirk III. De naam Graaf van Holland komt het eerst voor. Godfried met de Bult sticht Delft. Graaf Floris III sticht een tol te Geervliet. De Grebbe gegraven. De abdij te Rijnsburg gesticht. De eerste steenkolenmijn bij Luik ontdekt, door den smid Plevenaux Houilleux. . Willem II sticht een grafelijk paleis, later het oude hof te 's Gravenhage. De eerste sluizen bij Amsterdam aangelegd. De staatspapieren voor het. eerst in de Nederlandsche taal uitgegeven. De eerste turf gestoken door monniken te Giethoorn. . Amsterdam door Graaf Willem IV tot eene stad verheven. Het buskruit in ons land het eerst gebruikt bij den slag bij Sluis. De eerste vaart op de Oostzee door kooplieden van Stavoren. De eerste watermolens in Noord-Holland in gebruik. Het haringkaken uitgevonden door Willem Beukelszoon van Biervliet. Het schilderen met olieverf uitgevonden door Huibert en Johan van Eijck van Maasdijk. Het eerste groote haringnet, de Vleet, te Hoorn gebreid. De boekdrukkunst uitgevonden door Laurens Janszoon Koster te Haarlem. De orde van het Gulden Vlies ingesteld door Phi-

888. 937. 1015. 1064 1072. 1160. 1170. 1182. 1198. 1250. 1285. 1296. 1334. 1336. 1339. 1350. 1390. 1396. 1400. 1416. 1423.

lips den Goeden, bij gelegenheid van zijn huwelijk met Elisabeth, dochter van Johan I van Portugal. De eerste windmolen te Westzaan gebouwd. De Vlaamsche of Azorische eilanden ontdekt door Jozua van den Berg. De eerste bleekerijen bij Haarlem opgericht. Karel de Stoute richt het eerste staande leger in ons land op. De gegoten letters uitgevonden door Theodorus Martin te Haarlem. De eerste Bijbel te Delft bij J. Jacobsen en M. Yemandszoon gedrukt. De eerste beweegbare molenkappen uitgevonden. De Zijpe ingedijkt. De Hoogeschool te Leiden gesticht. Het burgerlijke jaar begint met den 1e Januari. Simon Stevin vindt den zeilwagen uit en het rekenen met tiendeelige breuken. Het eerste seinwerktuig (telegraaf) door Jan van de Kornput, hij het beleg van Steenwijk, gebruikt. De Nieuwe of Gregoriaansche tijdrekening in ons land ingevoerd. De Hoogeschool te Franeker gesticht. De aardappelen het eerst in Nederland aangekweekt. De verrekijkers uitgevonden door Zacharius Jansen van Middelburg. Cornelis Cornelisz. van Uitgeest vindt de houtzaagmolens uit. De eerste zeekaart vervaardigd door Plancius, predikant te Amsterdam. Eerste tocht der Nederlanders naar Oost-Indië. Olivier van Noord is de eerste Nederlander, die eene reis om de wereld doet.

1429. 1439. 1445. 1450. 1471. 1475. 1477. 1550. 1553. 1575. 1575. 1580. 1581. 1582. 1585. 1589. 1590. 1591. 1593. 1595. 1598.

De moddermolens te Amsterdam uitgevonden. De zonnevlekken ontdekt door Johannes Fabricius, een Friesch sterrekundige. Jacob Metius verbetert de verrekijkers. Oprichting der Oost-Indische Compagnie. Willem Janszen ontdekt Nieuw-Holland. Oprichting van de bank te Amsterdam. De Beemster droog gemaakt. De Purmer droog gemaakt. De hoogeschool te Groningen gesticht. Oprichting der Groenlandsche compagnie voor de walvischvangst. Oprichting der West-Indische Compagnie. Het gezegeld papier in ons land ingevoerd, op raad van Jan van den Broek. Cornelis Drebbel van Alkmaar vindt den thermometer en het microscoop uit. De doorluchtige school te Deventer gesticht. De doorluchtige school te Amsterdam gesticht. De Schermer, reeds vroeger droog gemaakt en later weer onder gevloeid, andermaal droog gemaakt. De kweekschool der Remonstranten te Amsterdam gesticht. De kweekschool der Doopsgezinden of Mennonieten te Amsterdam gesticht. Oprichting van de hoogeschool te Utrecht. De staten-overzetting van den bijbel uitgegeven. Het nieuwe stadhuis te Amsterdam gebouwd door Jacob van Kampen. (In 1655 voltooid). Oprichting van de hoogeschool te Harderwijk. De eerste Nederlandsche courant te Amsterdam gedrukt bij Francois Lieshout. Het slingeruurwerk door Christiaan Huygens uitgevonden. Hij verbetert het mikroskoop en den baro-

1600.

1600. 1602. 1605. 1609. 1612.

1614 1621. 1623. 1627. 1630. 1631. 1632. 1634. 1635. 1636. 1637.

1648. 1652.

meter, en ontdekt den ring en de vierde planeet van Saturnus. Jan de Witt vindt de kettingkogels uit. Jan van der Heyden vindt de slangbrandspuiten en de stadslantarens uit. De scheepskameelen uitgevonden door Meindert Meeuwesz. Bakker. Begin van den actie-handel in ons land. Jakob Roggeveen ontdekt verscheidene eilanden in de stille zee. De Jansenisten benoemen hun eersten Aartsbisschop te Utrecht. De eerste steenen glooiingen aan de zeedijken ter wering van den paalworm, door Pieter Straat en Pieter van der Deuren. Uitvinding van de Leidsche flesch door Cunaeus te Leiden. De Nederlandsche Hernhutters vestigen zich te Zeist. De Hollandsche Maatschappij van wetenschappen te Haarlem opgericht. Oprichting van 't Genootschap ter verbreiding van 't Vaderlandsch recht te Groningen. De Nederlandsche Maatschappij van Letterkunde te Leiden opgericht. Oprichting van de Maatschappij tot;.redding van drenkelingen te Amsterdam. De Maatschappij van wetenschappen te Middelburg opgericht, Het Zeeuwsch Genootschap van wetenschappen te Vlissingen opgericht. Oprichting van het Bataafsch Genootschap der proefondervindelijke wijsbegeerte te Rotterdam. Het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van kunsten en wetenschappen opgericht.

1657. 1666. 1672. 1690. 1720. 1721. 1723.

1732.

1746. 1752. 1761. 1766. 1767. 1768. 1769. 1770. 1772.

De Maatschappij tot bevordering van den landbouw opgericht. De Maatschappij Felix Meritus opgericht. Teylers Genootschap te Haarlem opgericht. De Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam opgericht. Oprichting der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen door Jan van Nieuwenhuijzen. Het Nieuwe Diep aan den Helder aangelegd. Het Instituut voor doofstommen te Groningen gesticht door Guyot. Het Nederlandsch Zendeling-Genootschap opgericht. Vijf Seminariën voor de vorming van R. C. priesters gesticht: te Warmond,

1776. 1778. 1782. 1784. 1788. 1790. 1797.

Culenborg, Haren, Hoeven

en Roermond.

Eerste algemeene wet op het lager onderwijs. Tweede wet op het lager onderwijs. De spelling der Ned. taal door de regeering vastgesteld volgens de regelen van Siegenbeek en Weiland. Oprichting van de Maatschappij voor natuur- en letterkunde, onder den naam van Diligentia te 's Gravenhage. Wet op het verbeterd lager onderwijs. De Hollandsche Maatschappij van fraaie kunsten en wetenschappen te Amsterdam, Leiden, Rotterdam en 's Gravenhage opgericht. De Koninklijke ridderorde der Unie onder de zinspreuk: "Doe wel en zie niet om" ingesteld door Lodewijk Napoleon. Het kanaal te Katwijk voltooid, door Conrad. Het Koninklijk Instituut van kunsten en wetenschappen te Amsterdam opgericht. — Oprichting van het Instituut voor Blinden te Amsterdam. Het Nederlandsch Bijbelgenootschap opgericht.

1799. 1801. 1803.

1804.

1805.

1806.

1807.

1808. 1813.

De Koninklijke Militaire Akademie te Breda opgericht. Het Koninklijk Instituut voor de Marine te Medemblik (thans te Nieuwe Diep) opgericht. De Militaire Willemsorde en de Ridderorde van den Nederlandschen Leeuw ingesteld. Het metrieke stelsel van Maten en Gewichten ingevoerd. De Kweekschool voor schoolonderwijzers te Haarlem opgericht. Het Seminarie der Luterschen te Amsterdam gesticht. Oprichting van de Koninklijke Akademie voor Beeldende kunsten te Amsterdam. De veeartsenijschool te Utrecht opgericht. De Maatschappij ter bevordering van de Bouwkunde opgericht. De eerste spaarbanken in ons land opgericht. De Nationale Bank te Amsterdam opgericht. Het kanaal van Steenenhoek gegraven. Uitvinding van den scaphander door Andries Scheerboom. Het nieuwe stelsel van Maten en Gewichten ingevoerd. Oprichting van de Maatschappij van Weldadigheid. De Maatschappij voor volksvlijt te Brussel. Oprichting van de Maatschappij tot zedelijke verbetering der gevangenen. De eerste stoomboot in ons land in gebruik. De Zuid-Willems-Vaart gegraven. De Nederlandsche Handelmaatschappij opgericht. De eerste stoombootmaatschappijen opgericht. Het Noord-Hollandsch kanaal voltooid. Het Zederik-kanaal gegraven. Oprichting der Maatschappij tot bevordering der Toonkunst te Rotterdam. De Grift of het Apeldoornsche kanaal gegraven. Het Instituut voor doofstommen en blinden te Gemert in Noordbrabant opgericht. Het kanaal van

1814. 1815.

1816. 1817.

1818.

1820. 1821.

1822. 1823. 1824.

1825.

1829.

Voorne gegraven. De Maatschappij ter bevordering der Nijverheid te Haarlem opgericht. De eerste spoorweg van Amsterdam naar Haarlem geopend. Het Nieuwe Diep aangelegd. De Maatschappij ter bevordering der Beeldende Kunsten te Amsterdam opgericht. De droogmaking van den Zuidpias in Zuid-Holland voltooid. Begin van de droogmaking van het Haarlemmer-meer. De Landbouwkundige School te Haren bij Groningen gesticht. De Koninklijke Akademie voor burgerlijke ingenieurs te Delft opgericht. De spoorweg van Amsterdam naar Utrecht en van 's Gravenhage naar Rotterdam geopend. De Anna-Paulowna-polder droog gemaakt. De School voor den Handel te Amsterdam gesticht. De droogmaking van het Haarlemmer-meer voltooid. Een Bisschoppelijk bestuur der R. C. Kerk ingevoerd. Het Doofstommen-gesticht te Rotterdam geopend. Nieuwe wet op het lager onderwijs. St. Philipsland met Noord-Brabant verbonden. Wet op het middelbaar onderwijs. Het Kanaal van Hansweert gegraven.

1830. 1836.

1839.

1840. 1842.

1843. 1845. 1846. 1852.

1853. 1857. 1858. 1863. 1866.

Voornaamste rampen, die ons land getroffen hebben.

Kimbrische vloed.

v. Chr. 110.

n. Chr. Groote Watervloeden, waardoor vooral Friesland veel schade lijdt, in de jaren 435, 516, 533,584,626,792 en 816. Groote overstrooming, -waardoor de mond van den 839. Rijn verstopt wordt. Hevige stormen en watervloed, waardoor de meeste dijken en dammen, vooral in Friesland, overstroomen. 1164. De Allerheiligen-vloed. De zeevisch tot bij Utrecht. 1170. De Marcellus-vloed, waarbij in Friesland ongevejer 1219. 100,000 menschen het leven verliezen. 1222. Ezonstad aan de Lauwerzee geheel verzwolgen. Het land tusschen Stavoren en Enkhuizen verloren. 1260. 1262. Aardbeving in geheel Holland. De Dollart door een grooten watervloed ontstaan. 1277. Hongersnood en pest, waardoor een derde gedeelte 1315. van Nederlands bewoners omkomen. Groote watervloed, waardoor Zuid-Holland, Utrecht,

Zeeland en Friesland veel te lijden hebben. Aardbeving in ons land. De pest in ons land. De Zeegaten tusschen de Noord-Hollandsche eilanden door een zoogenaamden Frieschen vloed verwijd. De St. Elisabeths-vloed doet de Biesbosch ontstaan. Hevige brand te Amsterdam, die een derde gedeelte der stad in de asch legt. Aardbeving en waterbelroering. Geweldige watervloed, waarvan Holland en Zeeland vooral te lijden hebben. De stad Reimerswaal op ZuidBeveland geheel van het land afgerukt. (In 1631 geheel te niet.) De allerheiligen-vloed overtreft alle vorige vloeden. Van Frankrijk tot Noorwegen wordt alles langs de kusten onder de wateren bedolven: 20000 menschen verliezen hierbij in Friesland het leven. (Caspar Robles maakt zich hierbij verdienstelijk). Aardbeving in geheel ons land waargenomen. De vastenavond-vloed. In Noord-Holland loopt het droog gemaakte meer de Wormer weer geheel vol water. Het kruitmagazijn te Delft springt. Ongeveer 400 menschen komen er bij om. Pestkoortsen waaraan veel menschen, vooral in Amsterdam, sterven. De St. Martensvloed richt in Noord-Holland en Groningen groote verwoestingen aan. Strenge winter. De Kerstvloed, die zich langs de geheele kust der Noordzee uitstrekt, veroorzaakt veel schade in NoordHolland en Groningen. Buitengewoon strenge en langdurige winter, die groote duurte veroorzaakt. Men rijdt met paard en slede

1324. 1342. 1362. 1400.

1421. 1449.

1532.

1570. 1580.

1625. 1654. 1665. 1686. 1709.

1717.

over de Zuiderzee. Door het hooge water van den Rijn en de Maas ontstaan veel dijkbreuken, waardoor de Betuwe, de Tielerwaard en het land van Heusden en Altena onder water gezet worden. Groote overstrooming en runderpest. Overstroomingen in Overijsel en het Graafschap Zutfen. De aardbeving, waarbij Lissabon verwoest wordt, doet zich ook in ons land gevoelen en veroorzaakt eene waterberoering. Doorbraak van den Waaldijk in den Bommelerwaard. Omstreeks 1500 huizen worden vernield en 30000 morgen lands onder water gezet. Overstrooming in den Krimpener- en Lopikerwaard. Het kruitmagazijn te Maastricht vliegt in de lucht. Een groot gedeelte der stad wordt er door vernield. Het dorp Hilversum geheel verbrand. De Schouwburg te Amsterdam verbrand. Hevige brand in het dorp Heukelom. Ontzettende stormvloed, die groote schade aanricht. Strenge winter en hevige stormen. Meer dan 20 dorpen in Gelderland en een gedeelte van Nijmegen door eene overstrooming onder water gezet. Strenge winter en watersnood in Gelderland en Zeeland. Het landsmagazijn te Amsterdam verbrand. Dit veroorzaakt eene schade van 2 millioen gulden. Felle vorst, waarvan de Franschen gebruik maken om in ons land te komen. Buitengewoon strenge winter. Door den daarop gevolgden sterken dooi ontstaan dijkbreuken in Gelderland en Overijsel, waarbij 200 plaatsen overstroomen en eene schade van drie millioen gulden veroorzaakt wordt.

1740. 17441754.

1755.

1757. 1760. 1761. 1766. 1772. 1775. 1776.

1781.

1791. 1795.

1799.

Hevige stormen, die veel schade aanrichten. Ramp te Leiden door het springen van een kruitschip. Onder de 130 slachtoffers telt men de hoogleeraren Lusac, Kluit en Rau. Amsterdam lijdt veel schade door zware stormen. Groote overstroomingen in Zeeland. Ons vaderland, voornamelijk Zuid-Holland en Gelderland, door eene vreeselijke overstrooming als in eene zee herschapen en duizenden inwoners van al hun eigendom beroofd. Zware plasregens, waardoor de oogst voor een groot gedeelte mislukt, en de granen en andere levensmiddelen zeer in prijs stijgen. De mist van den 22 December veroorzaakt veel ongelukken. Door overstrooming der rivieren wordt al het land tusschen den Rijn, de Lek, de Maas en de Merwede, ter lengte van 22 uren gaans, alsmede de Maasstreken, voornamelijk bij Dendermonde, onder water gezet. Strenge winter. De thermometer teekent 3 graden beneden nul. Ontzettende watervloed, de grootste dezer eeuw. De schade, voornamelijk in Noord-Holland, Overijsel, Friesland, Drente, Utrecht en Noord-Brabant daardoor veroorzaakt, wordt met de kosten tot herstel van 's rijks werken op 16 millioen gulden geschat. In ons land verdrinken daarbij 406 menschen, 726 paarden, 20204 koeien, 3244 schapen en 1731 varkens. Buitengewone sterfte in Groningen, Friesland, Overijsel en Noord-Holland ten gevolge van besmettelijke ziekten. De cholera in ons land. Zij vertoont zich het eerst te Scheveningen. Ten gevolge van hevige stormen in November en

1800.

1807. 1808.

1809.

1816. 1818.

1820. 1823.

1825.

1326. 1832.

December, groote overstroomingen in Rijnland door het water uit het Haarlemmer-meer. Groote schade veroorzaakt door stormen in Februari Strenge winter. Geweldige brand te Vrieseveen. Begin van de aardappelziekte in ons land. Misgewas en duurte der levensmiddelen. De cholera woedt andermaal in ons land. Overstroomingen in Noord-Brabant. De cholera voor de derde maal in ons land. Doorbraak van de dijken langs den Rijn, de Waal en de Maas, en daardoor overstrooming in vele gemeenten van Gelderland, Utrecht en Noord-Brabant. Ten gevolge van doorbraken langs de Waal, overstroomen in Januari vele plaatsen in Gelderland en NoordBrabant en de Bommeler-waard; en in Februari door een doorbraak van de Waal bij het dorp Leeuwen overstroomt al het land tusschen de Maas en de Waal, waarbij een dertigtal menschen en een groote menigte vee het leven verliezen. Brand te Enschede, waardoor een groot gedeelte van de stad vernield wordt. Begin van de veepest, die tot 1868 in ons land heerscht. Brand te Genemuiden. De cholera in ons land. 'Geweldige brand in het dorp Bodegraven.

1836. 1837. 1838. 1840. 1845. 1847. 1848.' 1850. 1853.

1855.

1861. 1862. 1865. 1866. 1870.

Regering en Graven. HET HUIS VAN HOLLAND.

Dirk I. Dirk II. Arnold. Dirk III. Dirk IV. Floris I. Dirk V. (Onder voogdij van Geertrui van Saksen, Robert de Fries en Godfried van NedérLolharingen bijgenaamd de Bultenaar). Floris II. Dirk VI. (Onder voogdij van Petronella v. Saksen). Floris III. Dirk VII. Ada. (gehuwd met Lodewijk van Loon). Willem I. Floris IV. Willem II. (Roomsch Koning). Floris V. (Floris de Voogd, Aleid en Otto van Gelder.) Jan I. (Onder voogdij van Jan van Avennes).

922 923 989 998 1039 1049

— — — — — —

923. 989. 998. 1039. 1049. 1061.

1061 — 1091. 1091 — 1122. 1122 1157 1190 1203 1206 1222 1234

— — — — — — —

1157. 1190. 1203. 1206. 1222. 1234. 1256.

1256 — 1296, 1296 — 1299.

HET HUIS VAN HENEOOUW EN.

Jan II. Willlem III. Willem IV. Margaretha. (gestorven in 1355.)

1304. 1299 1304 — 1337. 1337 — 1345. 1345 — 1349.

HET HUIS VAN BEIEREN.

Willem V. Albrecht. (als Ru waard van 1358 — 1389.) Willem VI. Jacoba. (behield den titel van Gravin tot 1433 en stierf in 1436.)

1349 1389 1404

: 1389. 1404. 1417.

1417

1428.

HET HUIS VAN BOURGONDIÊ.

Filips I. (de Goede.) Karel I (de Stoute.) Maria, (gehuwd met Maximiliaan.)

1428 — 1467. 1467 — 1477. 1477 — 1482.

HET HUIS VAN OOSTENRIJK

Filips II. (de Schoone, eerst onder voogdij van zijn vader Maximiliaan.) Karel II. (in Spanje Karel I, in Duitschland Karel V. Tot 1515 onder voogdij van Maximiliaan.) Margaretha van Savoije, landvoogdes. Maria van Hongarije Filips III. (als Koning van Spanje Filips II.)

1482

1506.

1506 1555. 1507 — 1530. 1530 1555. :— 1581. 1555

LANDVOOGDEN EN LANDVOOG DESS EN VAN SPANJEBmanuel Filibert van Savoije.

1555 — 1559.

Margaretha van Parma. Ferdinand Alvarez de Toledo,Hertog van Alva. Medina Coeli, tot opvolger van Alva benoemd en weer ontslagen. Don Louis de Requesens y Cuniga, GrootKommandant van Castilië. Don Jan van Oostenrijk. Alexander Farnese, Hertog van Parma. Pieter Ernst, Graaf van Mansveld. Ernst van Oostenrijk. De Graaf van Fuentes. Albertus van Oostenrijk. Albertus en Isabella. Isabella. Isabella Clara Eugenia. Don Ferdinand van Toledo. Franciscus de Melo. Gastel Rodrigo. Leopold Willem.

1559 — 1567. 1567 — 1573. 1572. 1576. 1578. 1592. 1594. 1595. 1596. 1598. 1621. 1625. 1633. 1641. 1645. 1647. 1648.

1573 1576 1578 1592 1594 1595 1596 1598 1621 1625 1633 1641 1645 1647

— — — — — — — — — — — — —

1581 1578 1582 1584 1585 1625 1647 1650 1672 1702 1747

1584. — 1581. — 1583. — 1625. — 1587. — 1647. — 1650. — 1672. — 1702. — 1747. — 1751.

1766

1795.

STADHOUDERS. Willem I. Matthias, landvoogd van de Staten. Anjou, beschermheer. Maurits. Leycester, landvoogd. Frederik Hendrik. Willem II. Eerste Stadhouderloos tijdvak. Willem III. (erfelijk in de mann. linie.) Tweede stadhouderloos tijdvak. Willem IV (erfelijk in de mann. en vr. linie.) Willem V. (Anna, regentes tot 1759, de Hertog van Brunswijk, regent tot 1766.)

y RAADPENSIONARISSEN. Paulus Buis. (Advocaat.) Johan van Oldenbarneveld. (Advocaat.) Andries de Witt. (Advocaat.) Antonie Duik. Jacob Cats. Adriaan Pauw. Jacob Cats. Adriaan Pauw. Johan de Witt. Caspar Fagel. Michiel ten Hove. Antonie Heinsius. Izaac van Hoornbeek. Simon van Slingelandt. Antonie van der Heim. Jacob Gilles. Pieter Stein. Pieter van Bleyswijk. Laurens Pieter van de Spiegel.

1572 1586 1619 1621 1629 1631 1636 1651 1653 1672 1688 1689 1720 1727 1737 1746 1749 1772 1787

1585. — 1619. — 1621. — 1629. 1631. — 1636. — 1651. — 1653. — 1672. — 1688. — 1689. — 1720. — 1727. — 1736. 1746. — 1749. — 1772. — 1787. — 1795.

Bataafsche Republiek. 1795 — Rutger Jan Schimmelpenninck, Raadpensionaris. 1805 Lodewijk Napoleon, Koning. 1806 Nederland bij Frankrijk ingelijfd. 1810 —

1806. 1806. 1810. 1813.

KONINGEN. Willem I, (souverein vorst van 1813 —15.) 1815 1840. Willem II. 1840 - 1849. Willem III. 18-49 -

GOUVERNEURS-GENERAAL VAN NEDERLANDSCH IN DI Ë.

Pieter Both. Gerrit Renijst. Laurens Reaal. Jan Pieterszoon Coen. Pieter Carpentier. Jan Pieterszoon Coen. Jacques Spex. Hendrik Brouwer. Anthonie van Diemen. Cornelis van der Lijn. Carel Reyniersz Johan Maatsuiker. Rijkloef van Goens. Cornelis Janszoon Speelman. Johannes Camphuis. Willem van Outhoorn. Joan van Hoorn. Abraham van Riebeek. Christoffel van Swol. Hendrik Zwaardekroon. Mattheus de Haan. Diederik Durven. Dirk van Cloon. Abraham Patras. Adriaan Valkenier. Johannes Thedens. Gustaaf Wilhelm Baron van Imhof. Jacob Mossel. Petrus Albertus van der Parra. Jeremias van Riemsdijk. Reynier de Klerk.

1610 _ 1614, 1614 — 1615. 1615 1619. 1619 1623. 1623 — 1627. 1627 1629. 1629 — 1632. 1632 — 1636. 1636 1645. 1645 — 1650. 1650 — 1653. 1653 1678. 1678 1681. 1681 — 1684. 1684 — 1691. 1691 — 1704. 1704 — 1709. 1709 1713. 1713 1718. 1718 1725. 1725 1729. 1729 1730. 1730 1735. 1735 1737. 1737 1741. 1741 . 1743. 1743 1750. 1750 1761. 1761 1775. 1775 — 1777. 1777 1780.

Mr. Willem Arnold Alting. 1780 — 1796 Mr. Pieter Gerardus van Overstraten. 1796 1801 Johannes Sieberg. 1801 1804 Albertus Henricus Wiese. 1804 1808, Herman Willem Daendels. 1808 1811. Jan Willem Janssens.1811 1811. Sir Thomas Stamfort Raffles. (Engelsch bestuur. John Fendall, luit. gouv.-gen.) 1811 1816. Godert Alexander Gerard Philip Baron van der Capellen. 1816 — 1826. Hendricus Mercus de Koek, (luit. gouv.-gen.) 1826 1830. Graaf Johannes van den Bosch. 1830 1833. Jean Chrétien Baud. (waarnemend.) 1833 1836. — Dominique Jacques de Eerens. 1836 1840. Carel Sirardus Willem Graaf van Hogendorp. (waarnemend.) 1840 1841. Mr. Pieter Merkus. 1841 1844. Jhr. Joan Cornelis Reijnst. (waarnemend.) 1844 1845. Jan Jacob Rochussen. 1845 1851. Mr. George Isaac Bruce. (overleden vóór zijn vertrek uit Nederland. Mr. Albertus Jacob Duijmaer van Twist. 1851 1856. Charles Ferdinand Pahud. 1856 1861. Mr. Ary Prins, (waarnemend.) 1861 . 1861. Mr. Ludolf Anne Jan Wilt Baron Sloet van de Beele. 1861 1866. Mr. Ary Prins, (waarnemend.) Mr. Pieter Mijer. 1866 1871. Mr. J. Loudon. 1871-

Voorname Nederlandsche personen op het gehied van Wetenschap en Kunst.

Jacob van Maerlant, geb. te Damme in Vlaanderen, volgens sommigen te Maerlant (later Brielle); de vader der Dietsche dicht1235 — 1300. kunst. Rijmbijbel en Spiegel Historiael.

Melis Stoke, eerste

Kronijkschrijver.

Rijmkronijk.

on]Dekend.

Philips van Leyden, geb. te Leiden, oudste Hollandsche rechtsgeleerde.

onb.

— 1382.

Geert Groote, geboren te Deventer, godgeleerde, schrijver, opvoedkundige, voorlooper der hervorming en stichter van de 1340 — 1384.

Broederschap des gemeenen levens.

Hubreeht en Jan van Eyck, geb.

te

Maaseyck, uitvinders van het schilderen met 1366 — 1426. olieverf; H u b r e e h t , gest. te Gent. 1370 — 1445. J a n , gest. te Brugge. Altaarstuk te Gent.

Thomas a Kempis, (eigenlijk Hamerken), geb. te Kampen bij Keulen, voorlooper der hervorming en beroemd schrijver; le1380 — 1471. vensbeschrijving van Geert Groot.

Johannes Wessel Gansfort of Gansevoort, geb. te Groningen, voorlooper der hervorming, beroemd letterkundige, hoogleeraar in de wijsbegeerte en godgeleerdheid. Hij ontving den eernaam van Lux Mundi. 1420 R u d o l f A g r i c o l a , geb. te Baflo in de Groninger Ommelanden, beroemd wijsgeer en kunstenaar, dichter en schrijver, gestorven te Heidelberg, waar hij even als te Worms, later de wijsbegeerte onderwees. 1442 A d r i a a n F l o r i s z o o n , geb. te Utrecht, groot geleerde, leermeester van Karel V, in 1522 tot paus verkozen. 1459 (Het licht der wereld.)

1489.

1495.

1523.

Desiderius Erasmus, (eigenlijk Gerhard Gerhardsen), geboren te Rotterdam, uitstekend godgeleerde, letterkundige en niet onverdienstelijk historieschilder, bevorderaar van de kerkhervorming; gest. te Basel. Lof der zotheid, Colloquia enz.

1467

1536.

Dirk en Wouter Crabeth, beroemde glasschilders. Hunne geboortejaren zijn onbekend. Zij woonden te Gouda, waar zij de heerlijke glazen in de St. Janskerk hebben geschilderd. De eerste overleed te Gorinchem in 1509, de andere te Gouda in

1512.

Cornelis Engelbrechtsen, geboren te Leyden, was de eerste, die in Holland met olieverf schilderde. Zijne voornaamste stukken bevinden zich op het stadhuis te Leiden en te Weenen. 1468 L u c a s v a n L e y d e n , (eigenlijk Lucas Huygensz ) geb. te Leiden, een der grondleggers van de Nederlandsche schilderschool.

1553.

Het laatste oordeel, (stadh. te Leiden); De dochter van Herodias, (kon. mus. 's Hage); Philips, Hertog van Bourgondië, (Rijksmus Amst.); Maria met het kind Jezus, (Munchen). 1494

1533.

Maarten van Heemskerk, geb. te Heemskerk, historieschilder, bijgen. de Raphaël van Holland. Lijden van Christus. (Museum, Haarlem); Mars en Venus, door Vulca1498 nus betrapt. (Munchen.) Levinus L e m n i u s , geb. te Zierikzee, beroemd geneesheer en geleerde. 1505 Joost D a m h o u d e r , geb. te Brugge, groot rechtsgeleerde 1507 R e m b e r t Dodoens, geb. te Mechelen, beroemd kruidkundige. 1517 Roeland de Lattre, (genaamd Orlando Lasso), geb. te Bergen in Henegouwen, groot componist, gest. te Munchen. Vierstemmige missen enz. 1520

1574. 1568. 1580. 1585.

1594.

Dirk Volkertsaoon Coornhert, geb. te Amsterdam, graveur, groot letterkundige en ijveraar voor godsdienstige en staatkundige vrijheid, overl. te Gouda. Over de plig1522 ten, Troost der wijsbegeerte, Twistschriften enz. W i l l e m Tijbout, geb. te Gouda, glasschilder. 1525 F i l i p s v a n M a r n i x , Heer van St. Aldegonde, geb. te Brussel, voorstander der hervorming, staatsman, dichter en groot geleerde; gest. te Leiden. Psalmberijming, Wilhelmus van Nassouwen, Bijenkorf der Roomsche Kerk enz. 1538 J a n u s D o u s a , of Jan van der Does, geb. te Noordwijk, geschiedschrijver, dichter

1590. 1599.

1598.

en staatsman. Elegiën, satinen, oden enz.

1545 — Roemer Visscher, geb. te Amsterdam, zinrijk dichter, overl. te Alkmaar. Bijschriften, Puntdichten enz. 1547 H e n d r i k Laurensz. Spiegel, geboren te Amsterdam, uitmuntend taaikenner en dichter, gest. te Alkmaar. Hartspieghel enz. 1549 J o h a n n e s Uitenbogaart, geboren te Utrecht, uitstekend theoloog, aanhanger van Arminius; gest. te 's Gravenhage. 1557 H e n d r i k Goltzius, geb. te Mülbracht, beroemd graveur, teekenaar met de pen en 1558 schilder, gest. te Haarlem.

1604. 1625.

1612.

1644.

1617.

Octavio van Veen of Otto Venius, geb. te Leiden, leermeester van Rubens en stichter van de Vlaamsche school. Strijd der 1558 Batavieren, (Rijks-museum, Amsterdam.) Pieter Bor, geb. te Utrecht, beroemd 1559 geschiedschrijver, gest. te Haarlem. Cornelis v a n H a a r l e m , geb. en gest. te Haarlem, historieschilder. Bethlehems Kindermoord. (Rijks museum Amst.) 1562 H e n d r i k Keyzer, geb. te Utrecht, beeldhouwer, en bouwmeester van : het Stad-

1634. 1635.

1637-

huis te Delft, de Westerkerk te Amsterdam, en het Praalgraf van Prins Willem I te

Delft; gest. te Amsterdam. 1565 Michiel Miereveld, geb. en gest. te Delft, uitmuntend portretschilder, vooral van de leden uit het huis van Oranje en verscheidene andere vorsten. 1567 A b r a h a m Bloemaart, geb. te Gorinchem, beroemd landschap- en dierenschilder; gest. te Utrecht. Godenmaaltijd, (kon.

1621.

1641.

kabinet 'sHage), Aanbidding

van de wijzen.

(Weenen.) A d r i a n u s M e t i u s , geb. te Alkmaar, groot wiskunstenaar, hoogleeraar te Franeker. PaulUS Moreelse, geb. te Utrecht, bekend portret- en historieschilder. (Mus. Amst.) C o r n e l i s D r e b b e l , geb. te Alkmaar, graveur, wis- en natuurkundige, overleden te Londen.

1567

1658.

1571 _ 1635. 1571

1638.

1572

1634.

te Rijp, waterbouwkundige. Haarlemmermeer1575 boek, Chronycke van de Graft en de Rijp.

1652.

Jan Adriaanszoon Leeghwater, geb. P i e t e r Schrijver, geb. te Haarlem, uitmuntend dichter, geschiedschrijver en taaigeleerde. 1576 J a c o b Cats, geb. te Brouwershaven, rechtsgeleerde en uitnemend volksdichter, eerst pensionaris van Middelburg en Dordrecht, later Raadpensionaris van Holland; gest. op Zorgvliet bij 's Gravenhage. Sinneen Minnebeelden, Emblamata, Houwelijk, Mannelijke Achtbaarheit enz. enz. 1557

1660.

1660.

P i e t e r Cornelisz. Hooft, geb. te Amsterdam, drost te Muiden, uitmuntend geschiedschrijver en dichter; gest. te 's Hage. Treurspelen, Minnedichten, Geschiedenis van Hendrik de Groote, Rampzaligheden van den huize Medicis, Nederl. Historiën, enz. 1581

1647.

HugO d e Groot, geb. te Delft, beroemd rechtsgeleerde en staatsman, dichter en uitstekend geleerde; gest. te Rostock. De jure belli et pacis.

C a s p a r van B a e r l e , geb. te Antwerpen, dichter en geschiedschrijver, hooglee-

1583

1644.

raar in de wijsbegeerte en welsprekendheid te Amsterdam; gest. te Amsterdam. Verscheidene Gedichten, Clio'skraam. 1584 A n n a ViSSCher, geb. te Amsterdam, dochter van Roemer Visscher, dichteres, overleden te Dordrecht. ' 1584 F r a n s H a l s , geb. te Mechelen, uitstekend portretschilder; gest. te Haarlem. Schutterstukken (Museum Haarlem). ..... 1584

1648.

1651.

1666.

Dirk Rafaelsz. Kamphuijzen, geb. te Gorinchem., dichter en schilder, overleden 1586 te Dokkum. Stichtelijke Rijmen enz.

1626.

Pieter v a n Winsem, geb. te Leeuwarden, Friesch geschiedschrijver en dichter; gest. te Franeker.

Chronijck van Vrieslandt. 1586

1644.

Cornelis Poelenburg, geb. en overl. te Utrecht, landschap- en figuurschilder. Landschap met badende vrouwen. (Rijks mu1586 seum te Amsterdam) enz. J o o s t v a n d e n V o n d e l , geb. te Keulen, opgevoed te Amsterdam, de Vorst der Nederlandsche dichters, gest. te Amsterdam, waar in 1867 zijn standbeeld is opgericht. Lucifer, Adam in Ballingschap, Noach of de ondergang der eerste wereld, Joseph in Dothan, Palamedes of vermoorde onnoozelheid, Gijsbrecht van Amstel, Hekeldichten, enz. 1587

1660.

1679.

Adriaan van der Venne, geb. te Delft, schilder van historische en allegorische voorstellingen. Zijne teekeningen komen voor in de werken van Jacob Cats; gest. te 1589 's Gravenhage. W i l l e b r o r d u s S n e l l i u s , geb. en gest. te Leiden, beroemd wiskundige. Apollonius

1662.

Batavus, Erathosthenes Batavus, enz., enz. , 1591 — 1626. N i c o l a a s T u l p , geb.. en gest. te Amsterdam, beroemd geneeskundige. Nieuive 1593 Pharmacopee. 1674. G i j s b e r t V o e t of V o e t i u s , geb. te Heusden, groot godgeleerde, bestrijder der 1680. 1593 Remonstrantsche leer; gest. te Utrecht.

Maria Tessslschade Visscher, geb. en gest. te Amsterdam, dochter van Roemer 1649. Visscher, dichteresse. Zeeuwsche nachtegaal. 1594 J a n v a n Gooijen, geb. te Leiden, 1596 _ 1656. landschapschilder en graveur. .;

Constantijn Huijgens, geb. te 's Gravenhage, uitstekend taalgeleerde en dichter, rekenmeester van Frederik Hendrik, Willem II en Willem III. Bijbelstof en Godsdienst, Zedeprinten en Stedestemmen, Sneldichten, Korenbloemen enz. 1596

1687.

Johan van Heemskerk, geboren te 's Gravenhage, raadsheer in den hoogen raad te 'sHage, geestig dichter en prozaschrijver. Minnekunst, Minnebaai, Minnedichien, Mengel-, 1597 dichten, Batavische Arcadia.

1656.

Salomon de Bray, geb. te Haarlem, bouwmeester, historie- en portretschilder. Het opnemen der hinderen in het weeshuis. (Museum Haarlem). 1597

1664.

Pieter Saenredam, geb. te Assendelft, schilder van stadsgezichten en andere perspectivische voorstellingen; gest. te Haarlem. Gezichten in de Groote Kerk te Haar1597 lem. (Rijks Museum, Amsterdam). A l b e r t C u i j p , geboren te Dordrecht, uitmuntend schilder in verschillende vakken:

1666.

jachten, paardenmarkten, vee, ruitergevechten, portretten, vogels, bloem- en vruchtstukken, land- en watergezichten. Verschillende 1605 stukken. (Boyman's museum, Rotterdam).

1685.

Jacob van Kampen, bouwmeester van het raadhuis (tegenwoordig paleis te Amst.), waarvan in 1648 de eerste steen werd gelegd. onb.

1657.

Paul Rembrandt van Rijn, geboren te Leiden, de beroemdste schilder uit de OudHollandsche school, uitstekend etser, portreten historieschilder; gestorven te Amsterdam. De Nachtwacht en de Staalmeesters (Rijks museum, Amst.) De anatomische les (Maurits Huis 's Hage). De afneming van het kruis (Munchen). De overspelige vrouw (Londen). De houthakker en zijn gezin (Kassei). De Philosophen (Parijs). In 1852 is zijn standbeeld 1606 te Amst. opgericht.

Theodorus van Tulden,

1674.

geb. te'

's Hertogenbosch, schilder van boerengezelschappen, kermissen, bruiloften, en vooral van kerk- en altaarstukken. De smidse van Vulcanus en het toilet van Venus ('t Huis ten Bosch). 1607

Anna Maria Schuurmans, of zoo

men wil, von Schurman, geb. te Keulen, eene der geleerdste vrouwen, die ooit bestaan hebben. Zij sprak en schreef verscheidene talen, en was grondig ervaren in geschiedenis, wijsbegeerte, wis-, natuur-, sterre-, ontleed- en geneeskunde. Verder boetseerde en schilderde zij, sneed voortreffelijk op glas enz. enz. Zij overleed te Wieuwert bij Leeuwar-

1676

den.

Paelsteen van den tijd onzes levens enz. 1607

1678.

Adriaan Brouwer, geb. te Haarlem, boerengenre-schilder, leerling van Frans Hals, overleden te Antwerpen. Boerengezelschap 1608 (Rijks museum, Amsterdam). G e r a r d T e r b u r g , geb. te Zwolle, beroemd schilder van huiselijke tafereelen uit den deftigen stand en uitmuntend satijnschilder; gest. te Deventer. Het satijnen kleedje 1608 enz. (Rijks museum, Amsterdam) J e r e m i a s d e D e c k e r , geb. te Dordrecht, gevoelvol dichter. Puntdichten, Lof 1609 der Geldzucht, Goede Vrijdag enz.

1640.

1681

1666.

Jan en Andries Both, geb. te Utrecht, harmonisch broederpaar, beide uitstekende schilders en etsers. Landschappen (Mus. v. d. Hoop en Rijks mus. Amst.; mus. 's Hage. 1609 Andries overleed te Venetië. Jan, bijgenaamd de Italiaansche, gestorven te Utrecht. 1610

1650. 1651.

Adriaan van Ostade, geb. te Lubeck, leerling van Frans Hals en van Rembrandt, uitmuntend etser en schilder van boerentafereelen, pratende gezelschappen enz.; gestorven te Amsterdam. Binnenhuis en Buitenhuis (kon. kab. 's Hage), Boerengezelschap en Werkplaats van een schilder (Rijks. mus. Amsterdam), Stilleven (Munchen), Portret van den schilder (Parijs), Kiezentrekker (Wee1610 nen) enz. M e i n d e r t H o b b e m a , geb. te Koevorden?) een der voortreffelijkste landschapschilders; gest. te Amst. Landschappen (Boyman's mus. Rotterdam, Brussel en mus. van

1685.

der Hoop, Amst.) 1611 — 1670. F e r d i n a n d Bol, geb. te Dordrecht, portret- en historieschilder, gest. te Amsterdam. Regentenstuk van het Leprozenhuis (te Amst.) Schutterstuk. (Gouda.) Portret van de Ruiter. (Rijks mus. Amsterdam.) 1611 1681.

Bartholomeus van der Helst, geb.

,,. * te Haarlem, beroemd portretschilder, gest. -te Amst. Schuttersmaaltijd. (Rijks mus. Amst.) Schutterstuk, (stadhuis Amst.) Portret van Pot1613 ter (kon. mus. 's Hage.) P i e t e r v a n L a a r , bijgen. B a m b o c c i o geb. te Laren, toonkunstenaar, schilder van jachten, strooperijen, kermissen enz. gest. te .1613 Haarlem. G e r a r d DOUW, geb. en gest. te Leiden, beroemd genre-schilder, leerling van Rernbrandt. Avondschool (Rijks-mus. Amst.) OudHollandsch binnenvertrek. (kon. mus. 's Hage) kwakzalver (Dusseldorf) kluizenaar, waterzuchtige vrouw (Parijs) enz. enz. 1613 G a b r i ë l M e t z u , geb. te Leiden, uitmuntend genre-schilder uit den burgelijken stand. Musiceerend gezelschap. Een jager (kon. mus. 's Hage,) Een man en eene vrouw aan een gedekte tafel. (Rijks mus. Amst.) De groenmarkt 1615 te Amsterdam (Parijs.) G o v e r t F l i n k , geb. te Kleef, portret- en historieschilder; gest. te Amsterdam. Schutterstuk. Izaak, Jacob zegenende. (Rijks mus. 1615 Amst.) Marcus Curius (Paleis Amst.) C o r n e l i s B e g a , geb. en gest. te Haarlem, etser en schilder van boerentafereelen. Rook- en drinkgezelschap. (Munchen.) Boeren-

1670.

1673.

1675.

- onb.

1660.

binnenhuis. (Parijs.) 1620 — 1664 P h i l i p W o u w e r m a n , geb. en gest. te Haarlem, beroemd schilder van gevechten, jachten, ringspelen enz. Groote Veldslag. (Mus. 's Hage.) Overrompeling van een dorp. (Rijks 1668. mus. Amst.) 1620 W i l l e m v a n A a l s t , geb. en gest. te Delft, bloem- en vruchtschilder. 1620 _ 1679. J a n B a p t i s t a W e e n i n x , geb. te Amsterdam, beroemd dierenschilder; gest. te 1660. Utrecht. Dood wild. (Rijks mus. Amst.) 1621 A d a m P i j n a c k e r , geb. te Pijnacker bij Delft, bekwaam landschapschilder. Een kapitaal landschap (mus. 's Hage.) Bergachtig 1673. landschap. (Rijks mus. Amst.) 1621

Gerbrand van den Eekhout, geb. en gest. te Amsterdam, portret- en historieschilder. De aanbiddinq van de wijzen uit het Oosten (kon. mus- 's Hage), de Gast zonder bruiloftskleed. (Rijks mus. Amsterdam), de voorstelling in den tempel (Berlijn). 1621 N i c o l a a s B e r c h e m , geb. en gest. te Haarlem, landschapschilder met stoffaadje, strandgezichten, etsen op koper. Landschappen. (Rijks mus. Amst. en mus. 's Hage). 1624 R o m b o u t V e r h u l s t , beeldhouwer, geb. te Mechelen. Vervaardiger van de graftomben van: M. A. de Ruiter te Amsterdam, M. H. Tromp te Delft, de gebr. Evertsen te Middelburg, Meerman te Leiden; ook buste van Frederik Hendrik, Willem II enz.; gest. te 's Gravenhage. 1624 P a u l u s P o t t e r , geboren te Enkhuizen, •wereldberoemd landschap- en vooral dieren-

1674.

1683.

1669.

schilder; gest. te Amsterdam. Behalve de stukken te Londen, Brussel, Antwerpen, Parijs, Dresden, Munchen, Weenen enz. munten uit: de Jonge Stier, het Spiegelende koetje, een landschap met ossen en varkens (mus. s Hage), de herders met hun vee (Rijks mu1625 seum Amsterdam) enz. J a c o b R u y s d a e l , geboren en gestorven te Haarlem, de beroemdste Nederlandsche landschapschilder. Men vindt van zijne werken te Parijs, Petersburg, Dresden, Weenen, Munchen, Kassei en Londen. Panorama, Gezicht op Haarlem, strandgezicht en landschap met waterval (mus. 's Hage), landschap met rotsen en waterval (Rijks mus. Amsterdam). Boschgezicht met waterval (Museum van der Hoop, Amsterdam). 1625 G e r a r d B r a n d t , geb. en gest. te Amsterdam, dichter en prozaschrijver. Historie der reformatie, Leven van de Ruiter, Torquatus, treurspel enz. 1626 M a r g a r e t h a G o u d e w i j k, geboren en gest. te Dordrecht, dichteres en schilderes. 1627 C h r i s t i a a n H u y g e n s , geboren en gestorven te 's Hage, beroemd wis- natuur- en sterrenkundige, verbeterde de verrekijkers, vond de slingeruurwerken uit, ontdekte den zevenden wachter en den ring van Saturnus. 1629 J o h a n n e s V e r m e e r , of de Delftsche van der Meer, geb. te Delft, beroemd schilder. Gezicht op Delft (mus. 's Hage). Trap, waarop 1630 Willem I werd doodgeschoten. (Mus. Amst). W i l l e m Kalf, geb. en gest. te Amsterdam, een der beroemdste stilleven-schilders.

1654.

1681.

1685. 1677.

1695.

onb.

Stilleven (Rijks museum Amsterdam). 1631 — 1693 J o h a n n e s V o l l e n h o v e n , geboren te Vollenhoven, kanselredenaar en dichter; ge1631 1708. storven te 's Hage. Kruis-triomf>h.

Ludolf Bakhuizen, geboren te Emden, een der voornaamste zeeschilders; gest. te Amsterdam. Eene woelende zee met schepen (mus. 's Hage), Gezicht aan het IJ, Eene afdrijvende stormbui, Terugkomst van den stadh. Wilem III uit Engeland. (Rijks mus. Amst.) 1631 B a r u c h S p i n o z a , geb. te Amst. groot •wijsgeer, gest. te 's Hage. 1632

1709. 1677.

Antonie van Leeuwenhoek, geb. en gest. te Delft, groot natuurkundige en 1632 anatomist. W i l l e m Van d e V e l d e , geb. te Amsterdam, beroemd schilder, vooral van zeeslagen; gest. te Londen. Stille waters, (mus. 's Hage en Rijks mus. Amst.) Overgifte van het Engelsch admiraalschip „the royal Charles" (Rijks mus. Amst.) Schetsen van de voornaamste zeeslagen. (Boymans mus. Rotterdam.) 1633 F r a n s v a n M i e r i s , geb. te Delft, beroemd genre-schilder, gest. te Leiden. Een bellen blazende knaap. (mus. 's Hage.) Eene dame, een'brief schrijvende. (Rijks mus Amst.) 1635

1723.

1707.

1681.

Melehior de Hondekoeter, geb. te Utrecht, beroemd beestenschilder. Gezicht op eene hofstede met een pelikaan en andere vogels, bekend onder den naam van: IIet drij1636 vend veertje. (Rijks mus. Amst ) J a n S t e e n , geb. en gest. te Leiden, de beroemdste schilder in de voorstelling van tafereelen uit het burgerlijk leven der Ne-

1695.

derlanders. Sint-Nicolaasfeest, Papegaaikooitje. (Rijks mus. Amst.) Voorstelling van 't menschelijk leven, Geneesheer bij eene zieke vrouw, 1636 (mus 's Hage ) enz.

1679.

Jan Swammerdam, geb. en gest. te Amsterdam, beroemd ontleed- en natuurkundige. Bijbel der nature, of historie der insec1637 ten enz.

1680.

Jan van der Heyde, geb. te Gorinchem, schilder van stadsgezichten, werktuigkundige, uitvinder der slangbrandspuiten enz.; gest. te Amsterdam. Zijne schilderijen op de mus. te 's Hage. Amst. Dresden enz. werden, even als zijne teekeningen, duur betaald. Gezicht op Antwerpen. (Mus. 's Hage.) Versch. stadsgezichten, gestoffeerd door Adriaan v. d. 1637 Velde. (Rijks mus. Amst.) F r e d e r i k R u y s e h . geb. te 's Gravenhage, beroemd ontleedkundige, gest. te Amst. Zijn mus. van anatomische preparaten werd door Peter I gekocht. 1638

1702.

1731.

Adriaan van de Velde, geb. en gest. te Amsterdam, uitmuntend landschap- en dierenschilder. Landschap bij Antwerpen. (Mus. v. d. Hoop Amst.) Boomrijk landschap met beesten. (Mus. 's Hage.) Boerenstulp aan een 1639 heuvel, met stoffaadje. (Rijks mus. Amst.) K a r e l D u j a r d i n , geb. te Amsterdam, etser en schilder van landschappen, dieren enz.; gestorven te Venetië. Gezicht van een waterval in Italië, (Mus. 's Hage.) Zonwig landschap met een groep beesten; zijn eigen portret enz. (Rijks mus. Amst.) 1640

Menno, baron van Coehoorn, geb.

1672.

1678.

op Lettinga-State bij Leeuwarden, uitstekend vestingbouwkundige, gest. te 's Hage. Versterkinge des vijf hoeks met alle zijne buiten1641 werken enz.

1704.

Godfried Schalken, geb. te Dordrecht, schilder van figuren met kaars- en lamplicht; gest. te 's Hage. Eene dame aan haar toilet. (Mus. 's Hage.) Portret van Willem III, Een pijprooker. (Rijks mus. Amst.) De coquette (Engeland.) 1642 J o h a n v a n H u g t e n b u r g , geb. te Haarlem, graveur en schilder van de veldslagen van Prins Eugenius van Savoye enz.; gest. te Amsterdam. 1646

1706.

1733.

Johannes Antonides van der Goes, geb. te Goes, beroemd dichter; gest. te Amsterdam, de IJstroom, Trazil of overrompeld 1647 Sina, Bellone aan band enz.

1684.

Nicolaas Witsen, geb. en gest. te Amst., groot aardrijkskundige en bevorderaar van de -wetenschap, leermeester van Czaar Peter den grooten. Aloude en Hedendaagsche scheepsbouiv, Beschrijving van de Noordelijke en Oostelijke deelen van Azië en 1648 Europa. J a n L u i k e n , geb. en gest. te Amst.; plaatsnijder, etser, schilder van Binnenhuizen, componist en tevens dichter. Lierdichten en Minnezangen. 1649

Albert Vinckebrink, geb. te Sparendam, beroemd beeldhouwer en houtsnijder. De preekstoelen in de Nieuwe kerk te Amst., in de Groote kerk te Zwolle en in die te Bolsward, alsmede de beroemde kunstappel

1717.

1712.

zijn door hem vervaardigd.

1650 -- onb.

Adriaan van der Werff, geb. te Kralingen, historie-, portret- en genre-schilder. Zijn eigen portret, Heilige familie, Psyche en Cupido. (Rijks mus. Amst.) Vlucht naar

Egypte. (Mus. 's Hage.) (In Munchen alleen 1659 34 stukken van zijne hand).

1722.

Bonaventuur van Overbeek, geb. en gest. te Amsterdam, teekenaar en graveur van het groote werk: Les restes de Van1660

1706.

te Kassei. Gedicht aan Peter den Grooten, nagelaten gedichten enz 1664

1735.

cienne Rome.

Elisabeth Hoofman geb. te Haarlem, de beste Ned. dichteres van haar' tijd,- gest.

Rachel Ruysch, geb. en gest. te Amst., beroemde schilderes van bloemen en vruchten. Bloemstuk in een flesch. (Rijks mus. Amst.) Bloemen in een kristallen vaas, Vruch1664 ten enz. (Munchen.) H e r m a n u s B o e r h a v e , geb. te Voorschoten, de beroemdste geneesheer der 18e eeuw, tevens plant- en scheikundige; gest. te Leiden. 1668 A d a m Silo, geb. en gest. te Amsterdam, •wis- en natuurkundige, zeeschilder, etser, boetseerder, glas- en spiegelslijper enz. 1670

1750.

1738.

1760.

Lambertus ten Kate, geb en gest te Amsterdam, groot taalkundige en kunstenaar. Gemeenschap tusschen de Gothische sprake 1674 en de Nederduitsche enz.

J a n v a n Huysem, geb. en gest. te Amst. beroemd bloem- en vruchtenschilder. Bloem- en fruitstuk. (mus 's Hage en kon.

1733.

mus. Amst.), Een korf met rozen en bloemen en een vruchtstuk. (Munchen.) 1682 _

1749.

Pieter Langend-ij k, geb. en gest. te Haarlem, blijspeldichter en tevens plaatsnijder; Krelis Louwen of Alexander de Gi'oote op het poëtenmaal, Don Quichot, Puntdichten enz. 1683 JustUS v a n Effen, geb. te Utrecht; uitstekend prozaschrijver en criticrus; gest. te 's Hertogenbosch. Holl. Spectator. 1684 A r n o l d Hoogvliet, geb. te Vlaardingen, dichter; gest. te Dordrecht. Abraham de Aartsvader enz. 1687

1756.

1735.

1763-

Huibert Cornelisz Poot, geb. te Abt•woude, dichter, die vooral het landleven bezong; gest. te Delft. Mengeldichten, Minnedichten enz. 1689 J a e o b d e W i t t , geb. en gest. te Amsterdam, historieschilder, vooral van godsdienstige onderwerpen, tevens beroemd om zijne oogbedriegende bas-reliefs, grauwtjes genaamd, geschilderd in het paleis te Amsterdam en in de Oranjezaal op het Huis tenBosch, bij 'sHage. 1695

1733.

1754.

Balthasar Huydecoper, geb. en gest. te Amsterdam, uitmuntend taaikenner en dichter. Treurspelen: Achilles en Arsaces Edipus enz. Proeven van taal- en dichtkunde, Mengeldichten enz, 1695 CorneliS Troost, geb. en gest. te Amsterdam, beroemd portret- en karakterschilder en teekenaar. Portret van Boer/iave, Anatomische les van prof. W. Boell, Oud Holl. kluchten, Nelri, (Museum 'sHage). 1750

Bernard Siegfried Albinus, geb. te

1778.

1697.

Frankfort aan den Oder, beroemd ontleedkundige; gestorven te Leiden. Ontleedkun1697 dige platen enz. J a k o b u s H o u b r a k e n , geboren te Dordrecht, beroemd graveur en schrijver van de levens der Nederlandsche schilders, gestorven te Amsterdam. 1698 J a n Wagenaar, geb. en gest. te Amsterdam, geschiedschrijver1 Vaderlandsche his1709 torie, Beschrijving van Amsterdam enz, J a n P u n t , geb. en gest. te Amsterdam, uitmuntend tooneelspeler, graveur en teeke1711 naar van verschillende illustraties. Onno Zwier v a n Haren, geboren te Leeuwarden, uitmuntend heldendichter. De Geuzen, het treurspel Agon enz. 1713 Lucretia W i l h e l m i n a v a n Merk e n , geb. te Amsterdam, beroemde dichteres, gest. te Leiden. Het treurspel: Jacob Simonsz. de Rijk, Het leerdicht: Nut der tegenspoeden enz. 1722 Pieter Camper, geboren te Leiden, beroemd genees- en ontleedkundige en kunsttheoreticus, gestorven te 's Gravenhage. Verhandeling over het schoone, redevoeringen1722 enz.

1770.

1780.

1773.

1797.

1779.

1789.

1789.

Cornelis Ploos van Amstel JCz., geb. en gest. te Amsterdam, letterkundige en teekenaar. Aanleiding der anatomie in de 1726 teekenkunst enz. Simon Styl, geb. en overl. te Harlingen, uitmuntend prozaschrijver en dichter. Opkomst en bloei der Vereenigde Nederlanden, Slotzang ter liefde van het Vaderland enz., 1731

Adriaan Kluit, geb. te Dordrecht, oud-

1793.

1804.

heidkundige, groot kenner van het Hollandsche staatsrecht, omgekomen bij de ramp te Leiden. Over het misbruik van het algemeen staatsrecht, Historie der Hollandsche Staatsre1735 geling tot 1795 enz.

1807.

Johannes Lublink de Jonge, geb. te Amsterdam, schrijver en vertaler van verscheidene werken; gestorven te Utrecht. Fabelen van Gellert, Nachtgedachten van Young, 1736 Brieven, Yerhandelingen enz.

1816.

Juliana Cornelia Baronnesse de L a n n o y , geb. te Breda, dichteres van uitmuntende treurspelen, hekeldichten enz.; overleden te Geertruidenberg. Cleopatra, Het 1738 gastmaal enz E l i s a b e t h Wollff, geboren Bekker, geboren te Vlissingen, uitstekende romanschrijfster, gest te. 's Hage (zie A. Deken). 1738 A g a t h a D e k e n , geb. te Amstelveen, schreef met Elisabeth Bekker de uitmuntende romans: Sara Burgerhart, Willem Leevend, Cornelia Wildschut enz.; gest. te 's Hage. 1741

1782.

1804.

1804.

Hieronymus van Alphen, geboren te Gouda, rechtsgeleerde, geschiedkundige en bovenal kinderdichter; gest. te 's Gravenhage. Gedichten voor kinderen, Mengelingen in proza en poëzie, Riedels theorie der schoone 1746 kunsten enz.

1803.

Pieter Leona.rd van de Kasteele, geb. en overl. te 's Gravenhage, rechtsgeleerde en dichter. Met van Alphen gaf hij uit: Proeven van stichtelijke mengeling enz. Voorts gezangen en oden van Klopstock en 1748 Wieland enz.

1810.

D i r k L a n g e n d j j k , . geb. en overl. te Rotterdam, teekenaar en schilder van alles •wat tot het krijgsmansleven behoort. Slag 1748 — 1805. bij Nieuwpoort, Tocht naar Chattam enz.

Pieter Pietersz Barbiers, geb. en overl. te Amsterdam, bekwaam landschapschilder en handhaver der wetenschappelijke richting in zijn kunstvak. Zijne stukken voor behangsels in kamers en zalen verwierven grooten roem. 1748 — 1842. R h Ü n v i S F e i t h , geb. en overl. te Zwolle dichter en letterkundige, met Bilderdijk hersteller der vervallen Nederl. dichtkunst. Oden en Gedichten, Het Graf, De ouderdom, Thirsa, Lady Gray, Evangelische Gezangen enz. 1753 — 1824. P i e t e r W e i l a n d , geb. te Amsterdam, laatstelijk predikant te Rotterdam, uitmuntend redenaar en groot taaigeleerde. Spraakkunst, Nederlandsch Taalkundig Woordenboek, Kunstwoordenboek enz. 1754 — 1842.

Arend Fokke Simonsz, geb. en gest. te Amsterdam, boertig en vernuftig schrijver. Moderne Heiicon, Boertige reis door Europa, Katechismus van kunsten en wetenschap1755 — 1812. pen, Ironisch-Comisch Woordenboek enz. W i l l e m B i l d e r d i j k , geb. te Amsterdam ; met Vondel, de grootste dichter van Nederland, de grootste taaikenner zijner eeuw, geschiedschrijver en rechtsgeleerde enz. enz. De ondergang der eerste wereld (onvoltooid) Geschiedenis des vaderlands, Nederduitsche spraakkunst, Verhandeling over de geslachten der naamwoorden, De ziekte der geleerden, ^treurspelen eva. enz. 1756 — 1831.

J a c o b u s B e l l a m y , geb. te Vlissingen, gevoelvol dichter, die in de Nerderl. litteratuur ook het rijmloos gedicht te voorschijn riep; gest, te Utrecht. Jeugdige gedichten, Roosjen, Vaderl, Gezangen enz.

1757 — 1786.

J a n v a n W a l r e , geb. en overl. te Haarlem, los en bevallig dichter. Willem de eerste, treurspel; Manteldroom, blijspel; Heidebloe1759 — 1837. men, Diederik en Willem van Holland.

, W i l l e m A n t o n O c k e r s e , geb. te Vianen, prozaschrijver en dichter. Napoleontische Redevoeringen, Het ouderlijke huis enz.

1760 — 1826.

Adriaan Loosies Pz, geb. te Hoorn op Texel, romanschrijver en dichter, overl. te Haarlem. Maurits Lijnslager, Hillegonda Buisman, Susanna Bronkhorst, M. A. de 1761 — 4818. Ruiter, Charlotte van Bourbon enz.

Mr. Gijsbert Karel, graaf van Hog e n d o r p geb. te Rotterdam, beroemd staatsman, hersteller van Neerlands onafhankelijkheid en schrijver van verscheidene, meestal staathuishoudkundige stukken, overleden te 's Hage. Huishouding van staat in het koningr$k der Nederlanden enz. In 1865 werd zijn 1762 — 4834standbeeld te Rotterdam opgericht. P e t r o n e l l a M o e n s , geb. te Kubaart bij Franeker, dichteres, gest. te Utrecht. Lenteweelde, Huiselijk geluk enz. 1762 — 1843.

Johan Hendrik van der Palm, geb. te Rotterdam, welsprekend redenaar, beroemd geleerde in de Oostersche talen enz,, overl. te Leiden. Bijbelvertaling met aanteekeningetu Bijbel voor de jeugd, Satomo, Leerredenen, Gedenkschrift van Nêerl. herstellinn mz., en;. 1763 — 1840.

Pieter Nieuwland, geb. te Diemermeer, groot wiskunstenaar, dichter en letterkundige overleden te Leiden. Orion en veel andere gedichten, Leerboek dei' Stuurmanskunst, enz.

1764

1794,

1764

1845.

J o h a n n e s Kinker, geb. bij Nieu-werAmstel, uitstekend wijsgeer, rechtsgeleerde, dichter en taalkundige, overl. te Amsterdam. Magazijn der Kritische wijsbegeerte en hare geschiedenis, God en de vrijheid, Nut der empirische taalkennis voor de hoogere wijsbegeerte, Proeve eener Holl. prosodie enz.

M a r t i n u s Stuart, geb. te Rotterdam, uitmuntend kanselredenaar en tevens geschiedschrijver, gest. te Amsterdam. Romeinsche geschiedenis in 30 deelen, Nederl. Leerredenen enz.

Jaarboeken,

1765

1826.

1767

1813.

Jan Frederik Helmers, geb. en gest. te Amsterdam, Vaderlandlievend dichter. Gedichten, De Hollandsche natie, de Nacht, Dichterlijke qedachtenbeelden enz.

CorneliS LootS, geb. en overl. te Amsterdam, gevoelvol dichter. Julius Cesar,Lof der Hollandsche

natie, Nederl.

verlossing in

1767 1813, De mensch enz. Jacobus Seheltema, geb. te Franeker, beroemd geschied-, oudheid- en letterkundige, gest. te Utrecht. Staatkundig Nederland, Peter de Groote in Holland, Rusland en de Nederlanden, Geschiedenis der heksenprocessen enz.

1834.

1767

1835.

1767

1840.

Antonie Christiaan W i j n a n d Staring, geb. te Gendringen, zinrijk en beschaafd dichter, overl. bij Lochem. Ada van Holland, Adolf en Emma, De hoofdige boer enz.

Samuel Iperusz. Wiselius, geb. en

• * « •

gest. te Amsterdam, verdienstelijk tooneeldichter. Mengel- en tooneelpoëzij. Nieuwe Ge1769 dichten. Aernaud van Egmond enz. J a c o b u s K o n i n g , geb. en gest. te Amst. uitmuntend geschied- en oudheidkundige. Verhandeling over de uitvinding der boekdrukkunst, Geschiedenis van het slot te Muiden, Het leven van Van Speijk enz. 1770 A d a m S i m o n s , geb. te Amsterdam, geestig dichter; gest. te Utrecht. Gedichten, de waarde van den mensch, Alexander, Keizer aller Russen, verstrooide Gedichten enz. 1770

1845.

1832.

1834.

Johan Jelgerhuis Rienksz, geb. te Leeuwarden, Schilder van Binnenhuizen en Kerken, acteur, schrijver en teekenaar van de theoretische lessen over Gesticulatie en Mie1770 miek; gest. te Amst. J o h a n W i l i e m W i l m s , geb. en gest. te Amsterdam, muziekcomponist en vervaardiger vn h et volkslied: Wien Neerlandsch 1779 bloed. L o u i s M o r i t z , geb. te 'sHage, portreten historieschilder, beeldhouwer en werktuigkundige, gest. te Amsterdam. Gevangenneming van Cleopatra door Proculus. (Felix Meritus, Amst.) De slag bij Nieuwpoort, (Nieuwpoort) ; Leda en eene slapende nymf, marmeren groep, (Munchen.) 1773

1836

1847.

1850.

Pieter Gerardus Witsen Geijsbeek, geb. en gest. te Amst., taalgeleerde en dichter. Anthologisch-Kritisch woordenboek, Puntdichten, 1774 • Gedichten enz.

David Jacobus van Lennep, geb. en gest. te Amsterdam, letterkundige en dich-

1833

ter. Hollandsche .Duinzang, eeuwen enz.

De vijf

wereld-

1744

1853.

ter en acteur Invloed der Vrouwen, Kinder1775 gedichtjes enz.

1853.

Maarten Westerman, geb. en gest. te Amsterdam, huiselijk dichter, tooneéldich-

J a n Melchior K e m p e r , geb. te Amsterdam, beroemd staatsman, tevens dichter; gest. te Leiden. Redevoeringen, Brieven over de vereeniging van de Bataafsclie republiek met Frankrijk, Vredezangen in 1802. 1776

1824.

Nicolaas Godfried van Kampen, geb. te Haarlem, geschiedschrijver, aardrijksen letterkundige, gest. te Amst. Vaderl. Karakter kunde, Gesch. der letteren en wetenschappen, Geschiedenis van de Fransche heer1776 schappij in Europa enz.

1839.

Johannes Immerzeel J r , geb. te Dordrecht, Schilder en Kunstenaar; gest. te Amst. Gedichten, Hollandsch leeuw ontwaakt, Lofrede op Rembrandt en op Rubbens, Levens der Hollandsche en Vlaamsche schilders, Beeld1776 houwers enz.

Katharina WilhelminaBilderdiïk, geboren Schweiekard, geb. te 's Hage, dichteres; gest. te Haarlem. Gedichten. Nieuwe Gedichten, Vromventaak, Het Weesjen enz. 1777 Hajo A l b e r t S p a n d a w , geb. te Vries, gevoelvol dichter, gest. ie Groningen. De Vrouwen, Het Vogelnestje enz. 1777 D a n i ë l B r a c h t h u i z e n , geb. en gest. te Amsterdam, beroemd organist en muziekcomponist. 1779 C A. Fodor, geb. te Venlo, beroemd

1841.

1830.

1855.

1832.

componist; gest. te Amsterdam Hij was de eerste, die eene Hollandsche Opera: Numa 1779 pilius vervaardigde. J a n W i l l e m P i e n e m a n , geb. te Abcoude, uitstekend portret-, bataille- en landschapschilder. Slag bij Waterloo, (Paviljoen Haarlem); Slag bij Quatre-Bras, (Soestdijk); Portret van Koning Willem II, (Paleis 'sHage) enz.1779

1846.

1853-

Hendrik Tollens Caroluszoon, geb. te Rotterdam, Neerlands grootste Volksdichter, gest. te Rijswijk. Aan een gevallen meisje, Volkslied, Overwintering op Nova-Zembla, Balladen, Bomancen enz, enz. 1780

1856.

Johannes van Straaten, geb. te Utrecht, bouwkundige en schrijver van verscheidene theoretische •werken over bouwkunde, oprichter van de Maatschappij tot aanmoediging der bouwkunde; gest. te 1781 Amsterdam.

1858.

Jan George Bertelman, geb. en gest. te Amsterdam, uitstekend muziekcomponist en theoreticus, tevens de eerste, die in Nederland de compositieleer onderwees. Zijne heerlijke cantate: de slag bij Nieuwpoort, het bekende Bequiem en de Muzikale mis behooren tot de beroemdste compositiën. 1782

1854.

Georgius Jacobus Johannes van Os, beroemd fruit- en bloemenschilder, gest. bij Parijs. Kapitaal bloemstuk en dood wild, 1782 (Paviljoen Haarlem.) J a c o b V o s m a e r . geb. te 's Hage, geestig prozaschrijver, dichter en geneeskundige; gest. te Utrecht. De Menschenliefde, Echtzang enz. 1783

Elias Annes Borger, geb. te Joure,

1861.

1834.

J

Petrus van Limburg Brouwer, geb. te Dordrecht, groot letterkundige, gest. te Groningen. Geschiedenis van de beschaving der Grieken (in het Fransch), Diophanes enz. 1795 — 1847.

A r i e Scheffer, geb. te Dordrecht, beroemd historieschilder, bovenal van godsdienstige onderwerpen; gest. te Parijs. Graaf Eberhard of twee stukken uit de legende van Uhland (Boymans mus. Rott.) Christus Consolator, Francesca di Rimini enz. (museum

Fodor Amsterdam.)

1795 — 1860.

Johannes Leonardus Nierstrasz Jr. geb. te Rotterdam, een der beste dichters in den geest van Tollens; gest. te Alphen. I>e Verlosser, Frans Naerebout enz.

1796 — 1828.

Andries ten Cate Albertsz, geb. en gest. te Amsterdam,

muziekcomponist.

Opera's: Seid en Palmire, Verscheidene cantates enz.

Constantine enz.

1796 — 1858.

Cornelis K r u s e m a n , geb. te Amst. uitstekend historie- en portretschilder, gest. te Lisse. Gevecht voor Bautersem, Graflegging, Johannes de dooper, predikende in de woestijn, Herinnering uit Italië, Biddende groep voor een Madonna-beeld (Paviljoen Haarl.) 1797 — 1857.

Isaae d a Costa, geb. en gest. te Amst. beroemd dichter en prozaschrijver. Zangen uit verschillenden leeftijd, Slag bij Nieuwpoort, Israël en de volken enz. 1798 — 1860.

J o h a n H e i n r i e h L u b e c k , geb. te Alpen bij Wesel, uitmuntend muziekcomponist en theoreticus; gest. te 's Hage, waar hij 40 jaar lang het hoofd der kon. muziekschool en orkestdirecteur was, en den smaak

voor de muziek in ons land krachtig bevorderde. Cantate bij 't huwelijk van Koning Willem III, 6ij 't /eest van 1863 enz. Ouver1798 — 1865. tures, Psalmen enz

Jan Rudolph Thorbecke, geb. te Zwolle; uitstekend staatsman, gedurende bijna -40 jaren de ziel van allen vooruitgang in ons land, gest. te 's Gravenhage Bedenkingen over het Recht van den Staat, Aanteekening op de Grondwet, Historische schetsen, 1798 — 1872. Parlementaire Redevoeringen enz.

J a n Barend v a n Bree, geb. te 's Hage beroemd muziekcomponist; gest. te Amsterdam. Kerkmuziek, cantates, opera's (Sapho)

1801 — 1857.

A d r i a a n v a n d e r Hoop J r , geb. en gest. te Rotterdam, levendig dichter. IIet slot van IJsselmonde, de Renegaat, dichterlijke krijgstafereelen enz. 1802 — 1841.

Jacobus Everardus Josephus van d e n B e r g , geb. te Rotterdam, historieschilder en theoreticus; gest. te 's Hage. Illustraties van de overwintering op Nova-Zembla, Jacoba van Beieren, Jan van Schaffelaar, Luci1802 — 1861. fer, verbrand in het Boymans mus. Rott.

Johannes Antonius van der Ven, geb. te 's Hertogenbosch, beeldhouwer van Eva in het paradijs ('s Hage.) De zaligmaker met de doornenkroon enz. gestorven te Mortel 1802 — 1866. bij Gemert. J a c o b v a n L e n n e p , geboren en gestorven te Amsterdam, geestig romanschrijver, taal- en geschiedkundige en dichter. Geschiedenis van Noord-Nederland, Nederlandsche legenden, Gedichten, de Pleegzoon enz. enz. 1802 — 1868.

Barend Cornelis Koekoek, geboren te Middelburg, beroemd landschapschilder; gestorven te Kleef. Groot landschap. (Boyman's Museum, Rotterdam) en Teylers stichting (Haarlem.) Verder landschappen te Petersburg, Weenen, Berlijn, Parijs, enz. 1803 — 1865. J a n A d a m K r u s e r n a n , geb. te Haarlem, portret- en historieschilder; gest. te 'sllage. Portretten van het koninklijke huis, de Muiderkrans. (Museum van der Hoop, Arnst. 1804 — 1862. W i l h e l m u s S m i t s , geboren en gestorven te Amsterdam, muziekcomponist, en volkszangmeester. Opera: de Gelofte, Zangmethode, verschillende Zangstukjes enz. 1804 — 1869.

Prederik Hendrik Hendriks, geb. te Arnhem, landschapschilder en stichter van een der beste scholen voor landschapschilders, gestorven te Oosterbeek. Landschappen. 1808 — 1865.

Charles v. Beveren, geb. te Mechelen, portret-, historie- en genreschilder; gest. te Amst. Eene biddende non (Amst). Een monnik zijn eigen graf gravende, Eene guitaarspeelster. 1809 — 1850.

L a m m e r t Allart Te Winkel, geb. te Arnhem. Groot taalk. gest. te Leijden. De Grondbeginselen der Nederl. Spell. enz. enz.

1809 — 1868.

N i e o l a a s P i e n e m a n , geboren te Amersfoort, beroemd portret- en ook historieschilder; gestorven te Amsterdam. Koning Willem III, Inhuldiging van Willem- II, Sneuvelen van M. A. de Ruiter enz. 1810 — 1862.

Johan Hendrik Louis Meyer, geb. te Amsterdam, schilder van zee- en strandgezichten, Brand van het schip de Indiana Schipbrmik op de Lucïpara (Paviljoen Haarlem.) 1810 — 1863.

•

ii

Carel Anton Bertelsman , geb. te Gütersloh in Westphalen, muziekcomponist voor orgel en zang. Oprichter van de eerste liedertafel te Amsterdam, gestorven te Amst. 1811

1860.

Hendricus Wilhelmus Couwenb u r g , geboren te 's Gravenhage, uitmuntend teekenaar, graveur en portretteekenaar; gestorven te Amsterdam, Gravure naar Ge1814 rard Douw, een meisje in een nis enz.

1845.

Samuel Johannes van den Berg, geboren en gestorven te 's Hage, vaderlandlievend dichter en prozaschrijver, Balladen en gedichten, Uitheemsche bloemen, Op den Haar1814 lemschen Blinkert enz. J. J. V i o t t a , geboren en gestorven te Amsterdam, voortreffelijk zanger, muziekcomponist van missen en andere kerkmuziek. 1817

1868.

1859.

George Hendrik Broekhuijzen, Jr. geb. en gest. te Amsterdam. Muziekcomponist. 1818 De schoone slaapster, ballet, quartetten enz. M o r i t z Calisch, geb. en gest. te Amst., historie- en portretschilder. Frans I bij het doodbed van Leonard de Vinci, de Muiderkring.1819 S i m o n G o r t e r , geb. te Amst. en overl. te Grebbe bij Wageningen, letterkundige en kunstkriticus. Letterkundige studiën, Arcachon. 1818 J a c o b Spoel, geb. en gest. te Rotterdam, uitmuntend portretschilder. Prins Willem IV door den Burgemeester van Rotterdam verwelkomd. (Mus. Boymans Rotterdam). Rederijkers 1820 optocht in 1642 (Arti et Amicitiae.)

1859.

1870.

1871.

1868.

Pieter August de Genestet, gevoelig dichter. Eerste Gedichten, Leekedichties enz.

1829

1861.

INHOUD.

VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN UIT DE GESCHIEDENIS VAN ONS VADERLAND TIJDVAKKEN

Eerste Tijdvak

Blz. 1. 1. 1. 2. 5. 12. 13.

Derde Tijdvak. Vierde Tijdvak. Vijfde Tijdvak VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN UIT DE GESCHIEDENIS VAN ONZE KOLONIËN ENZ. . . 16. UITVINDINGEN, ONTDEKKINGEN, STICHTINGEN 26. ENZ. . VOORNAAMSTE RAMPEN, DIE ONS LAND GE34. TROFFEN HEBBEN 39. REGEERINGEN 39. GRAVEN 39. Het Huis van Holland 40. Het Huis van Henegouwen 40. Het Huis van Beieren Het Huis van Bourgondië. 40. Het Huis van Oostenrijk 40.

ERRATA. ' Bladz. 30 staat boven aan: men gelieve te lezen:

REGEERING en GRAVEN;

REGEERINGEN. . . . . . .

GEAVEN-