1 Libellenmonitoring in Nederland ervaringen na 16 jaar tellen Tim Termaat Libellenstudiedag Vlaanderen 15 februari 20142 Hoe gaat het de laatste 15 j...
Libellenmonitoring in Nederland ervaringen na 16 jaar tellen
Tim Termaat Libellenstudiedag Vlaanderen – 15 februari 2014
Hoe gaat het de laatste 15 jaar met de weidebeekjuffer?
Weidebeekjuffer 500 400 300
200 100
aantal
verspreiding
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
0
Inhoud presentatie • • • • • •
Inleiding Methode Resultaten Beperkingen Nieuwe mogelijkheden Aanbevelingen
Inleiding
Landelijk Meetnet Libellen • • • • •
Proefjaar in 1997, start in 1998 Gezamenlijk project met Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Onderdeel Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) Coördinatie gefinancierd door Nederlandse overheid Contractsoorten: ca. 30, maar de rest lift mee!
Inleiding
Landelijk Meetnet Libellen • Doel: vaststellen verloop populatieomvang HR- en RL-soorten • Veldwerk grotendeels door vrijwillige waarnemers
Methode
• • • • •
Vaste telroutes, verdeeld in secties Waterkant, homogeen habitat, goed zicht op water Algemene routes: alle soorten tellen Soortgerichte routes: één (zeldzame) soort tellen Uitzetten gebeurt door coördinator + teller
Methode
Algemene routes • • • •
Locatie naar keuze, dicht bij huis Minimaal 1x per twee weken tellen, mei t/m september Secties 1A en 1B (50 m): alle soorten Extra secties van 100 m voor ‘grote libellen’
4 1A
2 1B
3
Methode
Soortgerichte routes • Soorten van Habitatrichtlijn en Rode Lijst • Minimaal 3x tellen in hoofdvliegtijd • Secties 50 m (kleine libellen), of 100 m (grote libellen)
Methode
Routekaartje • Coördinaten start- & eindpunt • Beschrijving sectie-einden • Over te dragen aan andere teller
Methode
Telafstand: niet te ver • Kleine libellen: 2 m land, 3 m water • Grote libellen: 2 m land, 5 m water
Methode
Telregels: goed libellenweer
• Tellen tussen 10:30 en 16:30 uur (tenzij > 22°C) • Temperatuur > 17°C, wind < 6 BF • Geen neerslag • Indien 13 °- 17°C: alleen tellen indien bewolking < 50%
Methode Handleiding
Methode
Waarnemingen invoeren Telformulier
Methode
Waarnemingen invoeren
Online invoer
Methode
Validatie waarnemingen • Waarschijnlijkheid determinatie, op basis van zeldzaamheid en vliegtijd • Weersomstandigheden • Start- & eindtijd telling • Onwaarschijnlijk hoge aantallen Navraag waarnemer, daarna goed- of afkeuring
Methode
Statistische analyse door CBS • Berekening jaarcijfers, indexen en trends • TRIM: TRends and Indices for Monitoring data • Speciaal ontwikkeld voor analyse van tijdreeksen van aantallen met veel ontbrekende tellingen • Gratis te downloaden van CBS.nl
Resultaten • Enkele honderden vrijwilligers hebben een route geteld • Jaarlijks telgegevens van ca. 350 routes • Na enkele jaren: indexen met acceptabele standaardfouten voor toenemend aantal soorten • 1999-2012: 46 soorten met betrouwbare index
Resultaten Jaarverslag en nieuwsbrieven met resultaten
Resultaten
Libellen doen het relatief goed! Populatietrends 1999-2012
De balans na 15 jaar • Voor een groot deel van de soorten weten we of de populatie toe- of afneemt (betrouwbare populatieindexen) • Maar: voor verdere verbeteringen van de populatieindexen lopen we tegen enkele beperkingen aan...
Beperkingen
Beperking 1 • Grote variatie in indexcijfers door grote jaar-tot-jaar fluctuaties in aantallen per route 140
120
120
100
100
80
80
60
60
40
40
20
20 0 2000
Zwervende pantserjuffer 2002
2004
2006
2008
2010
2012
0 2000
Variabele waterjuffer 2002
2004
2006
2008
2010
2012
Oplossingen: langer wachten en meer routes…
Beperkingen
Beperking 2
• Te weinig routes in sommige regio’s • Weging voor onder- en overbemonstering niet mogelijk Oplossing: meer routes…
Beperkingen
Aantal routes
Meer routes?
500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0
Soortgerichte routes Algemene routes
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
• Maximum aantal tellers lijkt bereikt • Gemiddeld minder routes per teller Lastig om populatie-indexen verder te verbeteren
Nieuwe mogelijkheden • Sinds 2010: ook trends in verspreiding, naast trends in aantallen • Gebaseerd op ‘losse’ waarnemingen, zonder gestandaardiseerde veldwerkmethode
Hele korte uitleg…
Nieuwe mogelijkheden
Verspreidingsgegevens • Voordeel: heel veel data beschikbaar! • Nadeel: het is ‘dirty data’ • Veel variatie in onderzoeksinspanning tussen jaren en tussen waarnemers • Oververtegenwoordiging van: • recente jaren • ‘leuke’ soorten • ‘leuke’ locaties
• Zorgt voor systematische fouten in indexen
Oplossing?
Waarnemingen 1990-2012 (1 x 1 km)
Nieuwe mogelijkheden
Occupancy-modellen! • Laatste jaren sterk in opkomst • Variatie in onderzoeksinspanning wordt vertaald in de kans om een soort waar te nemen • Resultaat: trefkans per soort per jaar • Trefkansen worden meegewogen in geschatte aantal bezette kilometerhokken (occupancy) per soort per jaar MacKenzie et al. 2006
Nieuwe mogelijkheden
Nodig voor berekening trefkansen: • Voldoende herhaalde bezoeken per jaar: in welk percentage is de soort gezien? • Voldoende bezoeken met ‘complete soortenlijstjes’: informatie over nulwaarnemingen In Nederland: bezoeken >3 soorten = ‘compleet’
Van Strien et al. 2010. Basic Appl. Ecol. 11: 495-503
Voor welke soorten werkt het niet? • Soorten met zeer beperkte verspreiding (bv. donkere waterjuffer) • Soorten met een korte meetreeks (bv. gaffelwaterjuffer) • Soorten uit kilometerhokken met te weinig complete soortenlijstjes (bv. rivierrombout)
Donkere waterjuffer
Gaffelwaterjuffer
Rivierrombout
Nieuwe mogelijkheden
Trend in aantal ≠ trend in verspreiding! Watersnuffel
Weidebeekjuffer
Populatieindex
Occupancy-index
Populatieindex
Occupancy-index
• Occupancy-indexen lijken in veel gevallen op populatie-indexen • Maar bij sommige soorten is het verschil groot
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
0
2002
50
2001
100
2000
500 400 300 200 100 0 1999
150
Nieuwe mogelijkheden
Aanpassingen libellenmeetnet • • • •
Twee soorten trends voor zoveel mogelijk soorten Stimuleren invoeren van complete soortenlijstjes Algemene telroutes voor ‘snelle signalering’ Soortgerichte routes voor HR-soorten en zeldzame soorten
Aanbevelingen voor meetnet in Vlaanderen Uitgangspunten zijn waarschijnlijk anders, maar: • Denk goed na over het doel: trends in aantallen, of in verspreiding? • Probeer algemene soorten mee te laten liften: beleid is veranderlijk! • Zijn voldoende meetpunten & tellers haalbaar? • Tellen volgens vast protocol: maak het zo makkelijk mogelijk, doe concessies • Hoeveel tijd beschikbaar voor coördinatie? • Probeer de data die je al hebt nuttig te gebruiken…
Van Strien et al. 2013. Biodivers. Conserv. 22: 673–686
Succes!!
De Vlinderstichting Mennonietenweg 10 Postbus 506 6700a AM Wageningen info@vlinderstichting www.vlinderstichtin.nl
Fotografen Jaap Bouwman Alex Huizinga Kim Huskens Tim Termaat Kars Veling
