Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars

Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars

Jaarverslag 2007 - 2008

1

Verslag van de activiteiten van het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars over de periode november 2007 - november 2008 Inhoud 1. Inleiding 2. Doelstellingen voor Jaar I 2.1 De afronding van het project Zorg verzekerd 3. De uitgave van Two centuries of solidarity 4. Dienstverlening 5. Onderzoeksprojecten 6. Publicitaire activiteiten 7. Documentatiecentrum geschiedenis strucuur en financiering gezondheidszorg 8. Onderwijsactiviteiten

1 2 3 5 5 6 7

Tot slot

10

Bijlagen

11

Contactadres: Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars Dr. K.P. Companje VUmc, afdeling Metamedica A-322 Van der Boechorststraat 7 1031 BT Amsterdam Telefoon: 06 218 22 745 E-mail: [email protected] www.zorgverzekering-geschiedenis.nl

8 8

2

1. Inleiding Het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars werd op 1 maart 2002 opgericht door de Stichting Historie Ziekenfondswezen, HiZ, en de afdeling Metamedica van het Vrije Universiteit medisch centrum, VUmc. Dit initiatief werd mogelijk gemaakt doordat het Innovatiefonds Zorgverzekeraars en Zorgverzekeraars Nederland voor vijf jaar subsidie verleenden. Het Kenniscentrum, KHZ, kreeg tot doel de kennis over het ontstaan en de ontwikkeling van de zorgverzekeraars in de Nederlandse samenleving te vergroten, bestaande kennisbronnen te behouden en bij te dragen aan de ontwikkeling van het Nederlandse zorgverzekeringsbestel door het verrichten van kwalitatief wetenschappelijk onderzoek. Het KHZ is ondergebracht bij de afdeling Metamedica onder supervisie van prof.dr. E.S. Houwaart. Dr. K.P. Companje werd aangesteld als universitair docent voor beheer, onderzoek en onderwijs. De Stichting Historie Ziekenfondswezen en de afdeling Metamedica vroegen in 2006 voor de tweede vijfjaarsperiode 2007-2012 opnieuw subsidie aan. Om het draagvlak van het KHZ te verbreden werd beroep gedaan op financiering door de oude partners Zorgverzekeraars Nederland en het Innovatiefonds Zorgverzekeraars en een nieuwe partner: het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Alle partijen stemden in met het Beleidsplan Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars 2007-2012. Op 1 november 2007 kon door de financiering door ZN, het Innovatiefonds en het Ministerie van VWS worden gestart met de tweede tranche van het Kenniscentrum. 1.1 Beleidsplan Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars 2007-2012 Volgens het Beleidsplan betreffen de activiteiten van het Kenniscentrum: • Het uitvoeren en bevorderen van onderzoek naar de geschiedenis van verzekering van zorg als snijvlak van gezondheidszorg, sociale verzekering en verzorgingsstaat in nationaal en internationaal perspectief • Verbreiding van kennis over het stelsel van zorg en zekerheid door het verzorgen van publicaties, het geven van lezingen en presentaties en het verschaffen van informatie • Het verzorgen van onderwijs • Het versterken van het ‘Documentatiecentrum geschiedenis structuur en financiering gezondheidszorg’ door verbreding van het acquisitiebeleid en verbetering van de kwaliteit van informatieverstrekking voor wetenschap en publiek 1.2 Geplande onderzoeksprojecten volgens het Beleidsplan KHZ 2007-2012 Bij het werk aan de studie Tussen volksverzekering en vrije markt. Verzekering van zorg op het snijvlak van sociale verzekering en gezondheidszorg 1880-2006 is de behoefte aan drie vervolgende onderzoekslijnen gebleken. Het ministerie van VWS, Zorgverzekeraars Nederland en het Innovatiefonds hebben mede op grond van deze geplande onderzoeksprojecten financiering voor het Kenniscentrum verleend. Het zijn: • Ziektekostenverzekeringen en civil society. De private ziektekostenverzekeringen voorzagen tot 2006 voor een derde van de Nederlandse bevolking in de risico’s van ziekte en lichamelijk gebrek. Deze verzekeringen hadden door hun betekenis voor solidariteit en gezondheid hun plaats in de samenleving. In dit onderzoek zal worden ingegaan op de spanning tussen economische doelstelling en solidariteit rond ziekte en gezondheid en de gevolgen van deze spanning voor de verschillende verzekeraars, geplaatst in het kader van de civil society. Dit onderzoek is gepland als AIO-project en zal worden uitgevoerd door de historicus drs. R.A.A. Vonk. • De rol van de verzekerde bij de beleidsvorming in het zorgverzekeringsbestel. Hervorming van het bestel van zorg en verzekering door marktwerking met samenhangende weten regelgeving heeft ingrijpende gevolgen voor de positie van de burger als verzekerde/patiënt. De burger is als stakeholder in de markt van zorg en sociale zekerheid niet meer de passieve consument zoals hij door overheid, verzekeraars en zorgaanbieders in het verleden werd beschouwd. Dit project gaat in op de manier hoe de invloed van de verzekerde bij de verschillende

3

•

typen ziekenfondsen en ziektekostenverzekeraars vorm kreeg, hoe hij deze invloed als consument van zorg kon gebruiken en hoe hij invloed uitoefende op de inrichting van zorg en verzekering. De verzekering van zware medische risico’s in internationaal perspectief. 2008 stond in het teken van hervorming van de AWBZ en WMO. De financiering van zware of onverzekerbare medische risico’s als langdurige zorg en revalidatiezorg is ook in België en Duitsland deel van hervorming van het zorgstelsel. Politiek, beleidsmedewerkers en wetenschappers hebben grote behoefte aan inzicht in de historische ontwikkeling van de verzekering en financiering van deze risico’s. Hoe past de verzekering in de ontwikkeling van de sociale zekerheid in deze landen? Is een vergelijking met de ontwikkelingen in de Verenigde Staten mogelijk?

1.3 Huisvesting en medewerkers Het Kenniscentrum is gehuisvest in het voormalige Medische Faculteitsgebouw van het Vrije Universiteit medisch centrum, Van der Boechorststraat 7, 1081 BT Amsterdam, telefoon: 06 – 218 22 745, mail: [email protected]. Het KHZ beschikt over kantoor (A-322) met vergader- en onderzoeksfaciliteiten, bibliotheek en archief. Het team van het KHZ bestond in het verslagjaar uit: • Prof.dr. E.S. Houwaart, hoogleraar medische geschiedenis VUmc; projectleider • Dr. K.P. Companje, Universitair Docent geschiedenis zorgverzekeringen; verantwoordelijk voor het dagelijks beheer • Drs. R.A.A. Vonk, medewerker wetenschappelijk onderzoek • Drs. D. Rigter, medewerker wetenschappelijk onderzoek en beheer Documentatiecentrum geschiedenis structuur en financiering gezondheidszorg • Dr. J.E. van Wielink, medewerker beheer website en ICT • Dr. L. van Bergen, medewerker onderzoek en archiefbeheer 2. Doelstellingen voor Jaar I, 2007-2008 In het eerste jaar lag de nadruk op het afronden van het project Zorg verzekerd uit de eerste tranche van het KHZ (2002-2007) en op de initiatie van nieuwe onderzoeksprojecten. Het onderwijs in de geschiedenis van de verzekering van zorg werd voortgezet en uitgebreid. Het publiciteitsbeleid werd versterkt. De archief- en bibliotheekcollecties van het Documentatiecentrum geschiedenis structuur en financiering gezondheidszorg groeiden door acquisities en schenkingen. Samengevat: • Afronding van het project Zorg verzekerd uit de eerste KHZ-periode • De productie van een nieuwe uitgave van K. Veraghtert en B. Widdershoven, Twee eeuwen solidariteit. De Nederlandse, Duitse en Belgische ziekenfondsen in de negentiende en twintigste eeuw als K.P. Companje, K. Veraghtert en B. Widdershoven, Two centuries of solidarity. Social health insurance in Germany, Belgium and the Netherlands 1770-2008 (Amsterdam 2009) • Werk (producties, onderzoek en adviezen) voor derden • Start van het AIO-project Ziektekostenverzekeringen en civil society • Start van het onderzoeksproject De rol van de verzekerde bij beleidsvorming in het zorgverzekeringsbestel • Publicitaire activiteiten: lezingen, presentaties, papers en perscontacten • Professionaliseren en uitbreiden van het Documentatiecentrum geschiedenis structuur en financiering gezondheidszorg • Onderwijsactiviteiten 2.1 Afronding van het project Zorg verzekerd In de periode november – december 2007 werd het werk aan de drukproeven van het eindprodukt Tussen volksverzekering en vrije markt. Verzekering van zorg op het snijvlak van sociale verzekering en gezondheidszorg 1880-2006 (TVeVM) afgerond. Het magnum opus, 938 pagina’s, werd als deel 2 in de HiZ-reeksgeschiedenis Zorgverzekeringen gepresenteerd op het gelijknamige congres.

4

2.1.1 ‘Tussen volksverzekering en vrije markt’ Zoals de heer S.C. Weijers, voorzitter van de HiZ, in zijn voorwoord op TVeVM schreef neemt de belangstelling voor de geschiedenis van het bestel van zorg en verzekering gelukkig toe. Beleidsmakers, bestuurders, wetenschappers, professionals en journalisten onderkennen het historisch belang van ingrijpende veranderingen als de Zorgverzekeringswet van 2006 en de aanpassingen van de AWBZ. Het grootste deel van de behoefte aan sociale zekerheid gaat om het afdekken van de risico’s wegens ziekte of lichamelijk gebrek. In de laatste decennia van de negentiende eeuw wordt geconstateerd dat de bestaande voorzieningen door armenzorg, ziekenfondsen en ziekenkassen niet voldoen. De sociale ziekteverzekering wordt in Europa vanaf 1880 onderdeel van het brede kader van de sociale kwestie. Overheid en ziekenfondsen, artsen en vakbeweging geven in ieder land vorm aan sociale zekerheid, verzekering van ziekterisico’s en gezondheidszorg. In dit boek wordt door de bril van de voorziening van het ziekterisico naar de geschiedenis van de verzorgingsstaat gekeken. Sociale verzekering en gezondheidszorg lijken gescheiden domeinen, maar worden verbonden door de verzekering van het risico van ziekte en zorg. De auteurs gaan in op vragen als: wat is de samenhang tussen behoefte aan verzekering, debat, wetgeving en het effect van verzekering van risico’s? Hoe wordt de structuur van zorg beïnvloed door de keuze voor private of publieke regeling van deze verzekeringen? Hoe krijgt de uitvoering van verzekering van zorg en sociale verzekering vorm in samenhang met visies op staat en maatschappelijk middenveld? De wettelijke regelingen voor dekking van het ziekterisico blijken de basis van het Nederlandse sociale zekerheidsbestel. Ideologie, politieke keuzes, belangenbehartiging, machtsverhoudingen en schijnbaar toeval zijn bepalend voor de manier waarop de markt van zorg en zekerheid wordt ingericht en functioneert: een lange geschiedenis met taaie structuren en verrassende wendingen. Het ontstaan van het Nederlandse socialezekerheidsstelsel wordt opnieuw gedefinieerd door het Talmamodel: de manier waar minister van Arbeid A.S. Talma in de periode 1908-1912 de ziekteverzekering definieerde als wettelijk verplichte dekking van het inkomensrisico, de Ziektewet, gescheiden van de verzekering van ziekenzorg, de ziekenfonds- en ziektekostenverzekeringen. Door het Talmamodel neemt het Nederlandse bestel van zorg, zorgverzekering en sociale verzekeringswetgeving een unieke plaats in in Europa. Het bijzondere concept van het Talmamodel werkt tot op de dag van vandaag door als leidraad bij scheiding én convergentie van deze drie domeinen. Het model gaf mede vorm aan de organisatie van de uitvoering van zorgverzekeringen sociale verzekering, in samenhang met politieke en maatschappelijke visies op staat en maatschappelijk middenveld, de uitkomst van debatten over de mate van publiek- en privaatrechtelijke vorm van uitvoering van zorg en verzekering, machtsverhoudingen tussen overheid, zorgaanbieders, verzekeraars, werkgevers en werknemers en de persoonlijke visies van bewindslieden, ambtenaren en bestuurders op samenhang en vorm van de drie sectoren. Door de geschiedenis van het Talmamodel te schetsen wordt de samenhang tussen debat, wetgeving en het effect van het verzekeren van risico’s wegens ziekte en lichamelijk gebrek duidelijk. De wettelijke verzekering van het ongevallenrisico, de verzekering van curatieve zorg door ziekenfonds- en ziektekostenverzekeraars, de financiering en verzekering van zware medische risico’s door Invaliditeits- en Ouderdomswetten en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, vormden en vormen de samenhang tussen sociale verzekering en gezondheidszorg. Preventie, revalidatie en reïntegratie bij arbeidsongeschiktheid vullen het snijvlak tussen gezondheidszorg en sociale verzekering. Tussen volksverzekering en vrije markt? Tussen AWBZ en private ziektekostenverzekering? De geschiedenis van verzekering, zorg en sociale zekerheid is een rijke geschiedenis. De studie Tussen volksverzekering en vrije markt. Verzekering van zorg op het snijvlak van sociale verzekering en gezondheidszorg 1880-2006 werd geschreven door K.P. Companje, D. Rigter, A.H.M. Kerkhoff, W.P.M. Dols, H. Vink, L. van Bergen en R.A.A. Vonk. De Stichting Historie Ziekenfondswezen financierde de uitgave en verzorgde in samenwerking met uitgeverij Aksant de publicatie.

5 2.1.2 Het congres ‘Tussen volksverzekering en vrije markt’ Het eerste exemplaar van het boek TVeVM werd op vrijdag 11 januari 2008 tijdens het congres met dezelfde naam door drs. E. Mulder, voorzitter van de Raad van Bestuur van het VUmc, overhandigd aan drs. G.J.J. Klein Ikkink, directeur Zorgverzekeringen van het Ministerie van VWS, en S.C. Weijers, voorzitter van de Stichting Historie Ziekenfondswezen. Het congres, gehouden op vrijdag 11 en zaterdag 12 januari, had als thema Verzekering van zorg in Nederland en Duitsland in historisch perspectief. Acht Nederlandse en Duitse wetenschappers plaatsten de wettelijke ongevallenverzekeringen, de verplichte ziekteverzekering, de ziektekostenverzekeringen en de verzekering van zware medische medische risico’s in de beide landen in historisch perspectief: • Drs. P. Kerklaan (deskundige verzekering ongevallenrisico), Ongevallenwet en WAO. Van individuele schadevergoeding bij bedrijfsongevallen naar collectieve waarborg van zelfontplooiing en gelijke kansen voor arbeidsongeschikten • Dr. A. Kranig (Deutsche Gesetziche Unfallversicherung e.V. DGUV), Die gesetzliche Unfallversicherung. Geschichte, Aufgaben, System, Reform • Dr. K.P. Companje (Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars), Krankenversicherung oder Gesundheitsversorgung? Fundamente der deutschen und niederländischen Sozialversicherung im Vergleich • Mr. P.F.M. Overmars (voormalig directeur van ziektekostenverzekeraar Zilveren Kruis), De bovenbouwverzekering in Nederland • Prof.dr. F.T. Schut (Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg), Ziektekostenverzekering in Nederland • Dr. F. Schulze Ehring (Verband der Privaten Krankenversicherung e.V.) The social responsibility aspect of health insurance • S. Grimmeisen (Bundesministerium für Gesundheit) Long term insurance in Germany • Prof.dr. A.H.M. Kerkhoff, Een rondje AWBZ Het programma voor 12 januari werd gevormd door workshops: • Dr. A. Kranig en drs. D. Rigter, De Nederlandse en Duitse ongevallenverzekering in historisch perspectief • Drs. R.A.A. Vonk (KHZ) en drs. G.J.J. Klein Ikkink (Ministerie van VWS), Ziektekostenverzekeringen in de samenleving Het congres werd goed bezocht. De discussies tijdens en na de presentaties en de uitkomsten van de workshops bevestigden de conclusies, geformuleerd in het boek Tussen volksverzekering en vrije markt. De Duitse sociale verzekering van zorg blijkt sinds de invoering van de Bismarckiaanse sociale ziekteverzekeringswetten (1883-1889) niet veel veranderd, ondanks de beide Wereldoorlogen en de Wende van 1989. Het concept van de publiekrechtelijke ziekteverzekering, uitgevoerd door private, corporatistische Kassen is in de loop der tijd wel uitgebreid en verbeterd. De Duitse ziekteverzekering bleef bestemd voor de dekking van de risico’s van ongevallen, zorg en inkomensverlies. In Nederland hebben in de periode 1903-1907 premie Abraham Kuyper en minister van Arbeid J.D. Veegens geprobeerd een op dit Bismarckconcept gevormde ziekteverzekering in te voeren, maar zonder succes. Minister van Arbeid A.S. Talma lanceerde in 1908 zijn concept voor sociale zekerheidswetgeving: de in het boek beschreven Talmamodel. De politieke en maatschappelijke acceptatie van dit Talmamodel ging niet zonder slag of stoot, maar was in 1918 een gegeven als basis voor de Nederlandse socialezekerheidswetgeving. De Ziektewet, de WAO en opvolgende wetgeving en de voor verzekering van geneeskundige zorg als het Ziekenfondsenbesluit, de Ziekenfondswet, de Zorgverzekeringswet en de AWBZ kregen vorm aan de hand van het Talmamodel. Het Talmamodel had daardoor ook grote invloed op de structuur en financiering van de gezondheidszorg zelf. In de discussies na de voordrachten en tijdens workshops werd geconstateerd dat Nederland door de invoering van het Talmamodel in Europees opzicht een buitenbeentje werd: het was en bleef het enige land, waar de risico’s van inkomen en zorg als deel van de sociale zekerheid gescheiden bleven, ook ten opzichte van het Duitse model.

6 Een belangrijk verschil tussen de Nederlandse en Duitse verzekering van het risico van ziekte en zorg werd gevormd door de wettelijke ongevallenverzekering. De Duitse Gesetzliche Unfallversicherung, in 1884 van kracht geworden, was en bleef gebaseerd op het risque professionel met als verzekerdengroep loontrekkenden. Vanaf 1890 werd ononderbroken expertise ontwikkeld op de terreinen van ongevallengeneeskunde, claimbeoordeling en preventie. De Nederlandse Ongevallenwet van 1901 was evenals de Duitse ongevallenverzekering risque professionel-based, waarbij gedeeltelijk de expertise voor deze drie disciplines aan de Duitse ervaring en kennis werd ontleend, en gedeeltelijk in Nederland werd gevormd. De vervanging van de Ongevallenwet door de Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering betekende niet alleen de vervanging van het risque professionel door het risque social, maar tevens een breuk in en verlies van ervaring aan en kennis van arbeidsgerelateerde preventie en claimbeoordeling. Bij de Duitse wettelijke ongevallenverzekering gingen opdoen van kennis, ervaring en verbetering van de toepassing door. Tijdens het congres en de workshops bleek hoever deze zich in Duitsland hadden ontwikkeld, terwijl duidelijk werd tijdens de Nederlandse debatten over hervorming van de WAO en de invoering van de WIA dat deze in Nederland verloren waren gegaan en opnieuw moesten worden opgebouwd. In een Europa met vrij verkeer van mensen en goederen blijft er volgens de meeste congresdeelnemers behoefte aan een verplichte ongevalleverzekering. Het beginsel van subsidiariteit betekent dat de uitvoering van deze verzekering waarschijnlijk voorlopig zijn nationale basis zal behouden. De in de verschillende landen gebruikelijke uitvoeringsstelsels zijn, ondanks hun schatplichtigheid aan het Bismarckstelsel, te divers om gemakkelijk aan elkaar te worden aangepast. 3. De uitgave van ‘Two centuries of solidarity’ In maart 2002 publiceerde de Stichting HiZ in samenwerking met uitgeverij Aksant het door K. Veraghtert en B. Widdershoven geschreven Twee eeuwen solidariteit. De Nederlandse, Belgische en Duitse ziekenfondsen in de negentiende en twintigste eeuw (Amsterdam 2002). Deze uitgave bleek een succes. Om ook internationaal aan de geschiedenis van het Nederlandse zorgverzekeringsbestel bekendheid te geven besloot het bestuur van de Stichting Historie Ziekenfondswezen tot een Engelstalige, voor Nederland, België en Duitsland tot 2008 bijgewerkte uitgave. Dr. K.P. Companje verzorgde de redactie van de vertalingen, de nieuwe hoofdstukken, het herzien van de inleiding en conclusies en nieuwe bijlagen. De updates voor België en Nederland werden geschreven door prof.dr. K. Veraghtert en drs. R.H.M. Hendriks, bestuurslid van de Stichting HiZ. De heer Companje zorgde voor de update van het Duitse deel. De vertaalde, geredigeerde teksten en bijlagen werden in december 2008 naar de uitgever gestuurd. De presentatie van Two centuries of solidarity. Social health insurance in Germany, Belgium and the Netherlands 1770-2008 staat als deel drie in de HiZ-reeks Geschiedenis Zorgverzekeringen in het voorjaar van 2009 gepland. Het bestuur van de Stichting HiZ en de medewerkers van het Kenniscentrum voeren overleg met Belgische en Duitse instanties voor subsidiëring en internationale profilering. 4. Dienstverlening De door het Kenniscentrum uitgevoerde dienstverlening bestond uit archiefadvisering, het beantwoorden van vragen door zorgverzekeraars en overheid over personen, instellingen en rechtsvoorgangers, het beoordelen van teksten en het doen van onderzoek. 4.1 Archiefadvisering en publieksinformatie Aan Achmea, Agis, CZ, de CPZ, het KPZ en Menzis werden adviezen verstrekt over hoe te handelen met historische archieven. Het Kenniscentrum werd door het Nationaal Archief gevraagd om beoordeling van de selectielijst Internationale samenwerking in de gezondheidszorg en om toelichting bij een update van de selectielijst Kosten in de gezondheidszorg. Als particuliere instelling voor het beheer van publieke en private archiefcollecties nam het Kenniscentrum op uitnodiging deel aan de discussie over de uitwerking van het rapport van de commissie-Jeurgens, Gewaardeerd Verleden, over nieuwe selectiemethodieken. In dit kader werd informatie verstrekt en reviews geleverd op de

7 Historisch Maatschappelijke Analyses voor de terreinen Bekostiging en verzekering van gezondheidszorg en Internationale volksgezondheid. Evenals in voorgaande jaren wisten documentatie- en communicatiemedewerkers het Kenniscentrum te vinden voor vragen over stambomen, over oud-medewerkers en –bestuurders, voor literatuur, literatuurverwijzingen en illustraties voor personeels- en andere bladen. Achttien vragen konden met succes worden beantwoord. Drie maal kon worden doorverwezen. Het aantal publieksvragen neemt langzaam toe. De inventarissen en de informatie op de website blijkt voor vragenstellers aanleiding om het bekende [email protected] te mailen voor nadere informatie. Zeven vragen werden beantwoord als informatie over de Arbitragecommissie ex. art.5 (specialisten), de Utrechtse tandarts C. Hoepner, historische veranderingen in de AWBZ, het ziekenfonds te Suriname, het ziekenfonds ‘Helpt elkaar’ te Ede, het Ziekenfonds Velzen en Friese ziekenfondsen. 4.2 Reviews Het Kenniscentrum gaf reacties en reviews op artikelen en boeken. Vijf artikelen werden becommentarieerd met als onderwerpen patiëntencollectiviteiten, artsen en ziekenfondsen in de 20e eeuw, zieken- en begrafenisfondsen in de 19e eeuw, de betekenis van minister Veldkamp voor de AWBZ en marktwerking in de zorg en de geschiedenis van de ziekteverzekering in Europese landen. Twee boeken werden van commentaar en redactievoorstellen voorzien: • H. Feenstra en W. Wansink, Zo gaat het in de zorg. De burger als klant, speelbal of koning, mondig of monddood (Amsterdam/ Antwerpen 2008) • Health insurance platform, Mobilizing the private sector to develop a sustainable healthcare economy in Africa (werktitel) 4.3 Onderzoek voor derden Het Kenniscentrum werd door de zorgverzekeraars DVZ en Achmea benaderd voor het uitvoeren van onderzoek. DVZ Zorgverzekeringen vierde in 2008 haar 85-jarig jubileum en gaf ter ere van deze gelegenheid een klein boekwerk uit over de geschiedenis van het verzekeringsbedrijf. Het Kenniscentrum deed hiervoor het benodigde onderzoek en leverde de tekst en illustratiemateriaal aan voor het boekwerk, getiteld: ‘Een moeilijk maar nuttig werk’. Het christelijk karakter van DVZ Zorgverzekeringen in historisch perspectief. Als spin-off van het onderzoek werd tevens het historisch archief van DVZ door het Kenniscentrum in bruikleen genomen. Dit archief is inmiddels geordend en voor onderzoek toegankelijk gemaakt. In dezelfde periode werd het Kenniscentrum benaderd door Achmea voor de participatie in het project ‘De geschiedenis van Achmea’. Het project heeft als doel om te komen tot een boek onder redactie van dr. T. Duffhues betreffende de geschiedenis van het verzekeringsconcern Achmea. Het eindproduct zal in de eerste helft van 2010 verschijnen. Het Kenniscentrum heeft voor dit project de tekst voor het onderdeel ‘Zorgverzekeringen’ aangeleverd. Als spin-off van dit project is het Kenniscentrum als adviseur betrokken bij de totstandkoming van het toekomstige bedrijfsarchief van Achmea/Eureko. 5. Onderzoeksprojecten 5.1 Project ‘Ziektekostenverzekering en civil society’ De uitvoering van het project Ziektekostenverzekering en civil society was voor het Ministerie van VWS, het Innovatiefonds en ZN voorwaarde voor subsidiëring van het Kenniscentrum in de periode 2007-2012. De besturen van de stichtingen VNZ en HiZ maakten in 2008 dit project op genereuze wijze financieel mogelijk. Het project startte op 1 november 2008. Het zal worden uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van prof.dr. E.S. Houwaart als promotor en dr. K.P. Companje als co-promotor. Als onderzoeker werd drs. R.A.A. Vonk aangesteld, die voor dit thema eerder een haalbaarheidsstudie uitvoerde.

8 5.2 Project ‘De rol van de verzekerde bij beleidsvorming in het zorgverzekeringsbestel’ Dit project werd in februari 2008 gestart met een presentatie tijdens een onderzoeksbijeenkomst bij de afdeling Metamedica. Het wordt uitgevoerd door dr. K.P. Companje. De voorbereiding bestond uit literatuuronderzoek, waarvan de resultaten op 6 november tijdens een bij het ministerie van VWS in de vorm van de lezing Dutch social health insurance and health consumer rights in historical perspective werden gepresenteerd. Vooral van Ghanese zijde werd belangstellend gereageerd. 6. Publicitaire activiteiten De publicitaire activiteiten bestonden uit perscontacten, lezingen, papers en presentaties, voorgedragen tijdens congressen, symposia en seminars. Er waren acht perscontacten met kranten, tijdschriften en multimediale pers waarbij informatie over stelsel van zorg en financiering (Zorgverzekeringswet, AWBZ, DBC en marktwerking) werd verstrekt. De belangrijkste PR voor het Kenniscentrum werd geleverd door presentaties tijdens nationale en internationale evenementen. 6.1 Lezingen en presentaties Dr. Companje en drs. Vonk vertegenwoordigden het Kenniscentrum met de volgende lezingen: • 3 december 2007 – Tussen volksverzekering en vrije markt. De verzekering van zorg 19002006, departementale voordracht Ministerie van VWS, Den Haag • 20 december 2007 - AWBZ, sociale zekerheid en politici. Van het SER-advies over sociale zekerheid 1962 tot het SER-advies over de AWBZ 2008, departementale voordracht Ministerie van VWS, Den Haag • 11 januari 2008, Krankenversicherung oder Gesundheitsversorgung? Fundamente der deutschen und niederländischen Sozialversicherung im Vergleich, congres ‘Tussen volksverzekering en vrije markt’, Amsterdam • 24 januari 2008 – De AWBZ als voertuig voor politieke wensen, afscheidsseminar Ministerie van VWS, Den Haag • 21 februari 2008 – Tussen volksverzekering en vrije markt. De verzekering van zorg 19002006, Masterclass Ministerie van VWS, Den Haag • 29 februari 2008 – Social health insurance between the market and the state, ‘European Social Science History Conference’, Lissabon • 18 september 2008 – Health insurance for everyone? Private health insurance and the insurance of exceptional medical riks in the Netherlands 1900-1987, ‘Kongress ‘Versorgungspraxis, Versorgungsforschung, Gesundheitspolitik’’, Hannover • 18 september 2008 - Krankenversicherung und besondere Risikengruppen. Über Diabetikern, Schlachthofabfall, Insulin, Ärzte und Krankenkassen in die Niederlande, ‘Kongress ‘Versorgungspraxis, Versorgungsforschung, Gesundheitspolitik’’, Hannover • 23 oktober 2008 – Private ziekenfondsverzekering in historisch perspectief, ‘Health Insurance Fund International Conference on Healthcare Systems in Africa’, Amsterdam • 24 oktober 2008 – Review on H. Maarse, A short history of national health insurance in Europe. Which policy lessons can be drawn for scaling up health insurance in low income countries?, ‘Reviewdag ‘Mobilizing the private sector to develop a sustainable healthcare economy in Africa’’, Amsterdam • 9 november 2008 - Dutch social health insurance and health consumer rights in historical perspective, seminar ‘Organisation of health care in the Netherlands’, Ministerie van VWS Den Haag • 1 december 2008 – Dutch private sickness fund insurance 1900-1941, Nationaal Congres WereldAidsdag Amsterdam 7. Documentatiecentrum geschiedenis structuur en financiering gezondheidszorg

9 De archief- en bibliotheekcollectie van het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars is gegroeid tot een volwaardig Documentatiecentrum geschiedenis structuur en financiering gezondheidszorg. Door de breedte van de collectie kunnen gebruikers terecht voor alle aspecten betreffende de geschiedenis van de zorgverzekering: economie en financiering, het verband met de sociale zekerheid, rechtsvormen als beroepsrecht, verzekeringsrecht en de inbedding van het sociale zekerheidsstelsel in de rechtsstaat, en de geschiedenis van de ziekenfonds- en ziektekostenverzekering zowel vanuit Nederlands als internationaal perspectief en binnen de context van de wording van de verzorgingsstaat. De website biedt voor het publiek de eerste toegang tot archief- en bibliotheek van het KHZ en overzicht over de geschiedenis van ziekenfonds- en ziektekostenverzekeringen (www.metamedicavumc.nl/khz). De website werd in dit verslagjaar uitgebreid met nieuwe inventarissen en vernieuwde stambomen van zorgverzekeraars. Tegelijk werd gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuwe website voor de geschiedenis van de structuur en financiering van zorg, www.zorgverzekering-geschiedenis.nl. Deze site zal bestaan uit de Erfgoedgids zorgverzekeraars, de canon verzekering en zorg, archiefinformatie en bibliotheektoegangen. In de Erfgoedgids worden de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek voor een groot publiek toegankelijk gemaakt. De gids verklaart een aantal zaken en ontwikkelingen die voor een goed begrip van de geschiedenis van de zorgverzekeringen van belang zijn. Daarnaast biedt deze gids een overzicht van het bronnenmateriaal dat op het terrein van de geschiedenis van de zorgverzekeraars beschikbaar is. De bibliotheek bestond aan het einde van het verslagjaar uit 740 geregistreerde titels. De catalogus zal in dit verslagjaar via internet raadpleegbaar zijn. De archiefcollectie werd uitgebreid en verder ontsloten. De beheersconstructie met de Stichting HiZ als zorgdrager voor bruiklenen en eigendommen en het KHZ als verantwoordelijke voor het dagelijks beheer bleef ongewijzigd. De opslag bleef verdeeld over het depot van de Medische Bibliotheek van het VUmc en storagebedrijf IronMountain. In het verslagjaar 2008 zijn de archieven van VHZ, VDZ, OvU, SIG, DVZ, PCvO, de Kleine Compensatiecommissie en SUZ geordend en beschreven. De ordening en beschrijving van de archieven van de SSZU, de CvTU en de RCvTU is grotendeels geschiedt. De inventarissen zijn via de website beschikbaar, zowel in pdf als via de database. De belangrijkste aanwinst is het historisch archief van Zorgverzekeraar VGZ en rechtsvoorgangers. Hiervoor werd met VGZ een bijzondere overeenkomst gesloten voor de ordening, inventarisatie en overdracht. De werkzaamheden worden op lokatie uitgevoerd. Deze aanwinst biedt belangrijke bronnen voor de zorgverzekerings, sociale, medische en streekgeschiedenis van Brabant en Limburg. Zij bestaat uit de archieven van ziektekostenverzekeraar VGZ, Bijzonder Algemeen Afddelings Ziekenfonds Nijmegen BAZ, Ziekenfonds Zuid-Limburg ZZL, Ziekenfonds NoordLimburg, Algemeen Ziekenfonds ’s-Hertogenbosch AZH, Ziekenfonds Midden-Brabant, Ziekenfonds Roozendaal-Bergen op Zoom MZB, Algemeen Ziekenfonds Eindhoven en Omstreken en Regionaal Ziekenfonds Eindhoven en Omstreken, Algemeen Ziekenfonds voorheen Doktersfonds Stichting Eindhoven, Meditrend en de Stichtingen Speciale Voorzieningen Bergen op Zoom, Den Bosch en Tilburg. 8. Onderwijsactiviteiten De heer Companje verzorgde in mei 2008 onderwijs voor de opleiding Gezondheidswetenschappen van de Vrije Universiteit voor eerstejaars studenten in het blok Gezondheidszorg in Nederland. Dit betrof het begeleiden van tutorgroepen en het hoorcollege Financiering en marktmechanismen in de zorg. Het historisch perspectief. Samen met de heer D.-J. Westerwoudt, hoofd communicatie van CZ, Actief in Gezondheid verschafte hij tijdens een vragencollege aan deze studenten inzicht in de dagelijkse praktijk van zorg en verzekering. Het belang van de geschiedenis van de zorgverzekering voor het inzicht in de ontwikkelingen van vandaag kwam aan de orde in het college van de heer Companje bij de Master Medische Geschiedenis van het Vrije Universiteit medisch centrum: Tussen volksverzekering en vrije markt. Verzekering van zorg 1900-2006.

10

Tot slot Voor het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars was het eerste jaar van de tweede subsidieperiode 2007-2012 een vruchtbaar jaar. Door de steun van de stichtingen VNZ en HiZ kon het onderzoeksproject Ziektekostenverzekering en civil society worden gestart. Doordat dit project als promotieplaats wordt ingevuld is de basis van het Centrum tot onderzoeks- én opleidingsinstituut verbreed. Het KHZ is van groot belang voor het functioneren van de afdeling Metamedica en volledig ingebed in onderzoek en onderwijs van het VU medisch centrum. Met de studie en het congres Tussen volksverzekering en vrije markt. Verzekering van zorg op het snijvlak van sociale verzekering en gezondheidszorg 1880-2006 en de omvangrijke serie lezingen heeft het KHZ zijn reputatie als wetenschappelijk onderzoeksinstituut voor de geschiedenis van structuur en financiering van zorg nationaal en internationaal gevestigd. Met de publicatie van Two centuries of solidarity. Social health insurance in Germany, Belgium and the Netherlands 1770-2008 zal deze reputatie in het volgende verslagjaar worden versterkt. Het Documentatiecentrum geschiedenis structuur en financiering gezondheidszorg biedt voor dit onderzoek door de goede ontsluiting en beschikbaarheid van de collecties uitstekende faciliteiten, waarvan door de medewerkers van het KHZ en door bezoekers goed gebruik wordt gemaakt. De bloei van het Kenniscentrum is mogelijk gemaakt door de financiële en beleidssteun van verschillende partners: het Ministerie van VWS, Zorgverzekeraars Nederland, het Innovatiefonds Zorgverzekeraars, de afdeling Metamedica VUmc, de Stichting VNZ en last but not least het bestuur van de Stichting Historie Ziekenfondswezen. Dit bestuur heeft met haar adviezen en inspanningen het voortbestaan én de bloei van het Kenniscentrum mogelijk gemaakt. Kenniscentrum en HiZ blijven zich inspannen om het erfgoed van de verzekering van zorg als deel van de Nederlandse verzorgingsstaat veilig te stellen en nog meer bekendheid te geven. Prof.dr. E.S. Houwaart

Dr. K.P. Companje

11 Bijlagen Publicaties • •

K.P. Companje, Tussen volksverzekering en vrije markt. Verzekering van zorg op het snijvlak van sociale verzekering en gezondheidszorg 1880-2006 (Amsterdam 2008) R.A.A. Vonk, Een moeilijk maar nuttig werk. Het christelijk karakter van DVZzorgverzekering in historisch perspectief (Noordwijk 2008)

Reviews • •

H. Feenstra en W. Wansink, Zo gaat het in de zorg. De burger als klant, speelbal of koning, mondig of monddood (Amsterdam/ Antwerpen 2008) Health insurance platform, Mobilizing the private sector to develop a sustainable healthcare economy in Africa (werktitel)

Lezingen en presentaties • • • • • • • • • •

• •

3 december 2007 – Tussen volksverzekering en vrije markt. De verzekering van zorg 19002006, departementale voordracht Ministerie van VWS, Den Haag 20 december 2007 - AWBZ, sociale zekerheid en politici. Van het SER-advies over sociale zekerheid 1962 tot het SER-advies over de AWBZ 2008, departementale voordracht Ministerie van VWS, Den Haag 11 januari 2008, Krankenversicherung oder Gesundheitsversorgung? Fundamente der deutschen und niederländischen Sozialversicherung im Vergleich, congres ‘Tussen volksverzekering en vrije markt’, Amsterdam 24 januari 2008 – De AWBZ als voertuig voor politieke wensen, afscheidsseminar Ministerie van VWS, Den Haag 21 februari 2008 – Tussen volksverzekering en vrije markt. De verzekering van zorg 19002006, Masterclass Ministerie van VWS, Den Haag 29 februari 2008 – Social health insurance between the market and the state, ‘European Social Science History Conference’, Lissabon 18 september 2008 – Health insurance for everyone? Private health insurance and the insurance of exceptional medical riks in the Netherlands 1900-1987, ‘Kongress ‘Versorgungspraxis, Versorgungsforschung, Gesundheitspolitik’’, Hannover 18 september 2008 - Krankenversicherung und besondere Risikengruppen. Über Diabetikern, Schlachthofabfall, Insulin, Ärzte und Krankenkassen in die Niederlande, ‘Kongress ‘Versorgungspraxis, Versorgungsforschung, Gesundheitspolitik’’, Hannover 23 oktober 2008 – Private ziekenfondsverzekering in historisch perspectief, ‘Health Insurance Fund International Conference on Healthcare Systems in Africa’, Amsterdam 24 oktober 2008 – Review on H. Maarse, A short history of national health insurance in Europe. Which policy lessons can be drawn for scaling up health insurance in low income countries?, ‘Reviewdag ‘Mobilizing the private sector to develop a sustainable healthcare economy in Africa’’, Amsterdam 9 november 2008 - Dutch social health insurance and health consumer rights in historical perspective, seminar ‘Organisation of health care in the Netherlands’, Ministerie van VWS Den Haag 1 december 2008 – Dutch private sickness fund insurance 1900-1941, Nationaal Congres WereldAidsdag Amsterdam