Renkums Beekdal
Industrieterrein Beukenlaan maakt plaats voor natuur!
Kees van der Velden
Opgave Het Renkums Beekdal maakt deel uit van de Renkumse Poort. Deze ecologische poort verbindt de hoge, droge Veluwe met de lage, natte en voedselrijke uiterwaarden van de Rijn. Het voormalig industrieterrein Beukenlaan blokkeert het dal van de Renkumse Beek over de gehele breedte. De omvorming naar een natuurlijk beekdallandschap vergroot het leefgebied en brengt dieren uit beide gebieden met elkaar in aanraking. Bovendien draagt het herstel van het beekdallandschap ook bij aan een oplossing voor de verdroging van het gebied.
20 Renkums beekdal
Beukenlaan
Renkumse Poort
hoogtekaart
Ecologische Hoofdstructuur (Veluwe 2010)
Renkums beekdal - herinrichting bedrijventerrein Beukenlaan
Het ministerie van EZ heeft in de nota “Natuur voor mensen, mensen voor natuur” (2000) aangegeven dat ze een robuuste ecologische verbinding wil tussen de Veluwe Heelsums beekdal en het Rijndal. De provincie Gelderland streeft naar de integrale ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit van de totale zuidwest Veluwe. Daarbij geeft ze in de nota “Veluwe 2010” aan dat ze de “Renkumse poort” wil realiseren: een ecologische poort als doorgang voor migrerende diersoorten van de Veluwe naar de uiterwaarden van de Neder-Rijn. Hierbij wil de provincie het Renkums beekdal ontwikkelen tot een volwaardig beekdallandschap. De gemeente Renkum wil met herinrichting een kwaliteitsimpuls voor het dal realiseren ter versterking van de lokale economische, culturele en toeristische structuur. Ook verbetering van de leefbaarheid van het dorp is van belang. Renkums beekdal - herinrichting bedrijventerrein Beukenlaan Het bedrijventerrein Beukenlaan, gelegen in het Renkums beekdal, vormt een belemmering voor deze ontwikkelingen. Daarom investeren de rijksoverheid en provincie Gelderland in aankoop, sloop, sanering en herinrichting om bedrijventerrein Beukenlaan te transformeren in een natuurlijk beekdal. Dienst Landelijk Gebied heeft van de provincie de opdracht gekregen om het bedrijventerrein Beukenlaan in te richten als een natuurlijk beekdal met ruimtelijke kwaliteit.
Industrieel verleden Het bedrijventerrein was een ‘stop in de flessehals’; een belemmering voor het ecologisch functioneren en een verstoring van de kwaliteit van het landschap. Toch is het niet vreemd dat het bedrijventerrein juist op deze plek is ontstaan. Al in de 16de eeuw is er sprake van ‘industrie’ in het beekdal. Sprengkoppen werden gegraven en de beken werden opgeleid voor de waterkracht. In het plangebied hebben vijf watermolens gestaan. Deze watermolens waren de grondleggers van de latere papierindustrie en door de beken onlosmakelijk verbonden met het landschap. De industrialisatie maakte een einde aan de bloeiperiode van de watermolens. De papiermolens gingen over van waterkracht naar stoom. Vanwege de zeer goede kwaliteit van het beekwater werden fijne papiersoorten vervaardigd. Zo ontstonden eind 19de eeuw de Van Gelder Papierfabrieken. Het Van Gelder concern ging in 1981 failliet en in 1987 viel een deel van de fabriek onder de slopershamer. Inmiddels was in de zeventiger jaren de Vredesteinfabriek gebouwd. Er ontstond ruimte voor andere vormen van bedrijvigheid, zonder relatie met het landschap. De hoofddoelstelling van het project is natuurontwikkeling, het realiseren van de Renkumse Poort als ecologische verbindingszone. Maar het industriële verleden is zo’n wezenlijk onderdeel van de identiteit dat het levend houden van deze herinnering eveneens een belangrijke rol in het project speelt.
INRICHTINGSVISIE
Ruimtelijk Ontwerp
BELEVING NATUUR EN INDUSTRIEEL VERLEDEN zichtbaar maken van de natuur- en landschapswaarden en mijlpalen in de geschiedenis: - opgeleide beken - historische watermolenlocaties - ontwikkeling papierindustrie en
objecten
bedrijventerrein Beukenlaan
11
OPENHEID EN KARAKTERISTIEKE RANDEN
10
- open beekdal in noord-zuidrichting - westhelling:
creëren overgang beekdal-stuwwal herstel hellingbos Oranje Nassaus Oord
- oosthelling:
32
creëren zichtbare dorpsrand vergroten2belevingsmogelijkheden beekdal
randen
BEKEN EN BEEKBEGELEIDENDE GRASLANDEN - herstel van de opgeleide beken:
1
Molenbeek:
cultuurhistorie en 4 natuur (HEN-water) Kortenburgsebeek: cultuurhistorie
3
6
- aanleg van een natuurlijke beek in de laagten van het beekdal: Halveradsbeek:
beeksysteem
natuur (HEN-water)
9 - creëren abiotische omstandigheden voor vochtig schraal grasland 7
12
OORSPRONKELIJKE TERREINVORM - herstel oorspronkelijk maaiveld beekdal - herstel stuwwalhelling
5
8
Het natuurlijk beekdallandschap wordt hersteld en toegankelijk gemaakt. Door restanten van fabrieksgebouwen achter te laten en deze met kunstobjecten te verrijken wordt het unieke industriële verleden beleefbaar gemaakt. Herstel reliëf en beeksysteem Het natuurlijk reliëf van het beekdal en de stuwwal wordt met afgraving (ca. 2 meter) en aanvulling hersteld. In het beekdal gaan drie beken stromen: twee opgeleide beken aan de zijkanten van het dal en een natuurlijke beek door de laagte in het midden. Randen: bos op stuwwal en dorpsbalkon voor Renkum Op de Wageningse stuwwal wordt bos aangeplant, in contrast met het beekdal. Het dal blijft open van karakter met vochtig beekdalgrasland. Aan de zijde van Renkum wordt een ‘dorpsbalkon’ gemaakt rondom het voormalig fabriekslaboratorium, dat nu in gebruik is als kantoor. Het balkon krijgt een strakke contour, een tuin met kunstmatig reliëf, een transparante boomlaag en een padenstelsel en bankjes met een industrieel karakter.
Belevingslijn Om het beekdal en het industrieel verleden zichtbaar te ondergrond maken wordt er een ‘belevingslijn’ getrokken vanaf het dorp Renkum op de stuwwal, over het dorpsbalkon, door het beekdal. De lijn komt voort uit de oriëntatie van PM24, de 1. reliëf beekdal, graslanden grootste papiermachine van de Van Gelder Papierfabriek. 2. reliëf stuwwal, bos Door de afgraving van het beekdal komen de Halveradsbeek funderingspalen van deze machine vrij in het zicht. Een Renkums 3. beekdal - herinrichting bedrijventerrein Beukenlaan 4. opgeleide Kortenburgsebeek blijvende herinnering aan (de omvang van) de 5. opgeleide Molenbeek papierfabricage. Op de resterende funderingspalen worden 6. dorpsbalkon ‘watermerken’ geplaatst; cortenstalen verwijzingen naar de 7. industriepad Kortenburgsebeek historische watermerken in het Van Gelder papier. Op het 8. wandelpad Molenbeek dorpsbalkon ligt een bordes in het verlengde van de 9. funderingspalen PM24 met watermerken palenrij, welke als een loper doorloopt in een ‘zwevende’ 10. watergoot cortenstalen trap naar het dorp bovenop de stuwwal. 11. industriemuur 12. zwevende trap, verbinding dorp-balkon
westen van de Kortenburgsebeek, tegenover de huiskavels langs de Hartenseweg gehandhaafd. De aanwezige huiskavels vormen hier al een barrière voor overstekend wild. Een deel van de muur, vanaf de beekkruising, wordt transparant uitgevoerd door enkel de pilaren en daklijst te handhaven en de baksten opvulling te verwijderen. Het gedeelte van de muur in het open beekdal wordt vanzelfsprekend geheel gesloopt; dit vormt de natuurlijke passage voor het wild.
OOST
detail muur vanaf Hartenseweg
WEST woonhuis + garage
huidig aanzicht industriemuur fabriekshal vanaf de Hartenseweg
Natuurlijk beekdal 53
met industrieel karakter
OOST
WEST Oliemolenbeek
handhaven relict muur
haag langs Hartenseweg
woonhuis + garage
toekomstbeeld relict industriemuur vanaf de Hartenseweg
dorpsbalkon WEST toegang tot Hartenseweg
· wandelpad
·
·
handhaven relict muur met informatiepanelen
OOST watermolenlocatie Oliemolen
toekomstbeeld relict industriemuur binnenzijde: expositiewand industriële historie
Dienst Landelijk Gebied
beekdal, opgeleide beek en industriepad
Industriemuur en waterval Aan de noordzijde van het terrein is een deel van de bakstenen buitenmuur van een fabrieksgebouw blijven staan, als herinnering. De muur is deels opengewerkt, waarbij de betonnen constructie als een pergola over blijft. Hier zal een sculptuur van een papiermachine de industriemuur verfraaien. De ramen van de muur bestaan uit gelamineerd glas met daarin verwerkt zwart/wit afbeeldingen uit de papierindustrie. Aan de beekdalzijde is de muur voorzien van golvende gezandstraalde groeven, die de hoogtelijnen van het beekdal voorstellen. De groeven lenen zich uitstekend voor het vestigen van mossen. Hierdoor komt een verticale tuin tot leven. Een betonnen watergootkunstwerk - als verwijzing naar de voormalige Oliemolen - kruist de muur. Hier komt de opgeleide beek het plangebied binnen met een waterval. Wandelpaden Het wandelpad naast de Kortenburgsebeek loopt langs de oude muur van de papierfabriek en de plek waar vroeger een oliemolen stond. Een waterval herinnert aan de waterkracht waar de molens in het beekdal op draaiden. De wandelpaden zijn gemaakt van betonplaten. Ze verwijzen ook naar het industrieel verleden. De paden maken deel uit van een grotere wandelstructuur. Aan de oostzijde komt een onverhard wandelpad langs de Molenbeek te liggen.
afgraving legt funderingspalen bloot. Hierop worden watermerken geplaatst
Werk in uitvoering Maart 2013: de aannemer is bijna gereed. De foto’s illustreren de laatste fase van de uitvoering. Linksboven is de royale gevouwen cortenstalen trap te zien. Deze trap verbindt het dorp Renkum op de stuwwal met het dorpsbalkon met een bordes aan het beekdal. Rechtsboven maakt de belevingslijn zichtbaar. Van de trap naar het bordes, met op de achtergrond de inmiddels open ruimte van het beekdal met de funderingspalen van de papiermachine waarop watermerken van de papierfabriek zijn geplaatst. Rechtsonder is één van de watermerksculpturen te zien. De foto’s in het midden geven zicht op de inrichting van het dorpsbalkon. Betonplaten, een betonnen balkonrand en cortenstalen detaillering refereren aan het industriële verleden. In de belevingslijn steekt een cortenstalen bordes uit, over de herstelde opgeleide Molenbeek. De banken bestaan uit gestapelde betonplaten met robuuste houten balken. Rondom het resterende kantoorgebouw, het voormalig laboratorium van de papierfabriek, is een tuin aangelegd. Onderaan is het restant van de fabrieksmuur zichtbaar. In het opengewerkte uiteinde is een kunstwerk geplaatst dat de essentie van papierproductie verbeeld. De muur wordt doorkruist door een betonnen watergoot, als verwijzing naar de historische Oliemolen. In mei wordt het Renkums Beekdal formeel geopend. Industrieterrein Beukenlaan heeft daadwerkelijk plaats gemaakt voor natuur, met een culturele herinnering!
Dienst Landelijk Gebied Kees van der Velden, landschapsarchitect 04.04.2013
