juni 2015 TUIMELTEKSTEN

JAARGANG 38 no. 3

TWEELUIK

mei/juni 2015

TUIMELTEKSTEN ‘In een tijd vol mogelijkheden, snelle ontwikkelingen, verwarring en soms verwildering, is een moment van rust om betekenis te geven een klein cadeautje’, aldus een tekst op internet. Het citaat vervolgt aldus: ‘Dat probeert Tuimeltekst.nl. Elke dag opnieuw met teksten die je kunnen raken, misschien laten glimlachen, een (h)erkenning geven, je op een nieuw spoor zetten of je met dat andere oog laten kijken.’ De auteurs laten zich inspireren door de zoektocht naar waarden die in het dagelijks tumult verscholen liggen. Zoals bij elke zoektocht is ook hier de vraag van belang. Antwoorden komen dan vaak vanzelf. Het streven is om aan een onuitputtelijke verzameling tuimelteksten (alleen het woord al!) te bouwen. Velen worden uitgenodigd om hieraan mee te werken. Nu is niet iedereen in de gelegenheid om het internet op te gaan. Desalniettemin kunnen we in deze kolommen zo nu en dan een tekst aanvoeren, die even het beeld doet tuimelen. En dus in gezamenlijkheid, computerbezitters en computerbezitslozen, toch genieten van teksten die tot nadenken stemmen. Immers, de inspiratie van de samenstellers is – evenals bij onze geloofsgemeenschap – gebaseerd op de zoektocht, niet op het einddoel. Eén van die juweeltjes van teksten die ik een tijd geleden vond luidt als volgt: Als je denkt dat alles tegen zit, denk dan opnieuw … Een fraai staaltje van humor en omdenken. Soms heb je inderdaad het gevoel dat alles tegenzit, dat alles en iedereen zich juist tegen jou keert, dat alle wegen dood lijken te lopen. En dan die tekst, die oproept om te herijken, nog eens goed te bedenken of het wel waar is wat je denkt, of er wellicht … misschien dan toch … Belangrijke inspirator daarbij is altijd humor. Zonder humor vaart niemand wel. Humor opent deuren die anders gesloten zouden blijven. Ook de bijbelse psalmdichter was zich zeer bewust van deze eigenschap, en zingt ‘die in de hemel woont zal lachen.’ Soms zit daadwerkelijk alles tegen. Dan is het te hopen dat er iemand is die zegt: ‘Kom, ik loop een stukje met je mee.’ Soms dénk je dat alles tegen zit. Dan is het te hopen dat iemand zegt: ‘Probeer eens opnieuw te denken!’ Ik wens ons allen die iemand toe! Warme groet,

Foekje Dijk

1

Agenda

Hattem/Heerde

Er zijn voor de komende maanden geen activiteiten!

INLEVEREN VOLGENDE KOPIJ De redactie verzoekt u uw kopij voor het volgende nummer uiterlijk donderdag 25 juni a.s. te zenden aan:

voor Hattem en Omstreken: Carolien Schoemaker, Keppelskamp 84, 8051 LZ Hattem e-mailadres: [email protected]

voor Heerde, Epe en Wapenveld W.J.J. Leeuwis, Prins Bernhardlaan 14, 8181 AL Heerde e-mailadres: [email protected]

2

Algemeen

Hattem/Heerde

EMMANUEL LEVINAS OVER “WIJSHEID VAN DE LIEFDE”

Lezing door prof. dr. Renée van Riessen op woensdag 11 maart j.l. in De Notenhof te Hattem

Biografie

Ongeveer 50 belangstellenden woonden de lezing bij van mevrouw Renée van Riessen. Zij begon met een korte biografie van Levinas. Hij werd geboren in 1905 in de Joodse gemeenschap van Kaunas in Litouwen. Hij overleed in Parijs in 1995. Als zoon van een boekhandelaar had hij gemakkelijk toegang tot vooral de Russische literatuur zoals Dostojevski, Poesjkin, Tolstoi, Gogol. Levinas beschouwde literatuur als de gemakkelijkste toegang tot de filosofie. Hij behoorde tot de Joodse stroming van de mitnagdiem, een intellectualistische groepering tegenover de chassidische, meer mystieke benadering. In 1923 ging hij filosofie studeren in Straatsburg en ook een jaar in Freiburg als leerling van de bekende filosofen Husserl en Heidegger. In 1930 werd hij Frans staatsburger. Zo was hij bij het begin van de tweede wereldoorlog in Franse krijgsdienst. In de slag bij de Somme werd hij door het Duitse leger gevangen genomen. Hij kwam in een kamp voor Joodse krijgsgevangenen. Het geweld, de vernederingen, ze hebben Levinas sterk beïnvloed. 3

Zo schrijft hij dat het enige levende wezen dat de krijgsgevangenen als mensen beschouwde het hondje was dat hen begeleidde naar hun boswerkzaamheden. Hij overleefde het kamp evenals zijn vrouw en dochter die in Frankrijk waren ondergedoken o.a. in een nonnenklooster, reden voor Levinas voor ook positieve gevoelens voor het christendom.

Filosofie

In zijn krijgsgevangenschap werkte hij aan zijn boek “ Van het zijn naar het zijnde”, dat in 1947 verscheen. Het boek had een rode band met de nadrukkelijke verzekering dat het niet over angst en dood ging zoals bij de chassidim vaak het geval was. . In 1961 (hij werkt dan al jaren in Parijs) verschijnt zijn magnum opus, met de titel “ De totaliteit en het oneindige” . Kernthema’s zijn o.a. de ethiek als belangrijkste aspect van de filosofie, ingevuld als (naasten)liefde: wijsheid van de liefde tegenover de meestal gebruikte omschrijving van filosofie als liefde van de wijsheid. Daarmee wordt Levinas steeds kritischer jegens Heidegger, de fenomenologie en jegens het westerse denken in algemenere zin. Zijn voornaamste kritiek hierop betreft het gemis aan ruimte voor de ander. Levinas werkt en diept zijn principe ‘ik ben er niet voor mijzelf, maar ik ben er primair voor de ander’ en over het appèl dat de ander, in zijn onherleidbare anders-zijn, doet op de eigen verantwoordelijkheid, steeds verder uit. Zo is Jesaja 58 een inspirerende tekst voor Levinas: Vasten dat God verkiest is verdrukten bevrijden.

Naastenliefde

Levinas werd ook beïnvloed door de Joodse filosoof en arts Maimonides (12e eeuw). Niet geloof of kennis maar handelen is leidend in de godsdienst, heel concreet. Het gaat er niet om te onderzoeken wie of wat God is maar om het vervullen van zijn opdracht. Het religieuze is volledig onderdeel van de menselijke ervaring. Heiligheid zit in de mensen en daarin herken je de heiligheid van God. God als raadsel ook in de andere mens die je tegemoet treedt. Die verwijzing naar het raadsel God houdt de filosofie levend. Liefde is de kern in de relatie tot de ander. Van de verschillende soorten liefde zoals verliefdheid, ouderliefde, vriendschap is naastenliefde het meest algemeen. Ook bijzonder want er hoeft geen relatie te zijn: de Samaritaan van het bekende verhaal kent het slachtoffer dat hij helpt helemaal niet. Maar hij voelt dat hij iets moet doen. Zo is liefde heel concreet, niet bovenaards zoals bij Plato. 4

Alleen concreet wordt liefde ervaren. Een voorbeeld: Kinderen die asiel vragen blijven abstract en zonder extra aandacht. Die komt er pas als heel concreet Mauro in beeld komt. De bekende regel “Heb je naaste lief als jezelf wordt door Levinas niet uitgelegd zoals vaak gebeurt “Je moet jezelf liefhebben anders lukt het met de naaste zeker niet”. Nee, hij sluit aan bij Buber en Rosenzweig “Heb je naaste lief, hij is als jij” ,en gaat nog verder: “ …want dat ben je zelf”. Je essentie, je identiteit is naastenliefde.

Discussie

In een levendige discussie na de koffiepauze komen diverse vragen aan de orde. Een greep:: Vraag: Hoe ver moet je gaan als reactie op de hulpvraag van de ander? Antwoord: je zult hoe dan ook een afweging moeten maken. Een arts die in plaats van 10 minuten een hele middag spreekt met één patiënt verwaarloost de wachtende anderen. Hij is geen arts meer. De anderen zijn er ook altijd. Een grens kun je niet aangeven. Ieder moet dat voor zichzelf bepalen Vraag: In Jodendom en christendom ligt de bron van de ethiek buiten de mens. Ligt die bij Levinas in de mens zelf of ook buiten hem? Antwoord: Gods wet is in de harten van mensen geschreven. Maar ook gegrift in steen. Mensen kunnen daar toch niet zonder. Er zit ook kwaad in de mens. Hoop wordt geput uit het aanblazen van vonken van heiligheid. Vraag: Frans de Waal laat zien dat apen leven volgens de tien geboden. Waarom wij niet? Antwoord: Apen doen dat, maar mensen kunnen kwaad doen, niet eens uit begeerte maar terwille van het kwaad doen. Augustinus stal peren alleen omdat het verboden was. Vraag: Zijn de geboden zelf niet de oorzaak van de ellende? Bv. Gij zult niet begeren, maar in de mystiek is alles, de hele aarde van iedereen. Goede bestuurders hebben toch geen wetten nodig (Tao) Antwoord: Ja maar de mystieke eenheid is elders, niet hier.. er is begeerte, jaloezie met gevolgen. Zonder wetten redden we het niet maar ook wetten en regels zijn geen doel in zichzelf. Wetten moeten soms wijken voor de mens. 5

Maar anonieme regels moeten niet overheersend worden. B.v. in het onderwijs. Na zes jaar basisonderwijs moet iedereen een diploma hebben. Zo’n voorschrift leidt tot risicomijdende mechanische processen, een illusie. Zo waren er meer vragen in deze sfeer. Anke Katgert dankt namens de activiteitencommissie Renée van Riessen voor haar inspirerende woorden, met als attentie een bos bloemen en de aanwezigen voor hun aandacht en hun vragen. Zij nodigt ieder uit om op 14 april te komen luisteren naar Prof. Frits de Lange over “Het nieuwe ouder worden”.

Jannes Hoeksema

LEZING PROF. FRITS DE LANGE OP 14 APRIL J.L. IN HATTEM Op 14 april jl heeft Frits de Lange, hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Groningen, een lezing gehouden in Hattem met de titel; “Het nieuwe ouder worden.” Frits de Lange heeft vele boeken geschreven waaronder: “De armoede van het Zwitserlevengevoel”. Meer informatie over de spreker kunt u vinden op www.fritsdelange.nl In zijn lezing kwamen verschillende aspecten van ouderdom aan de orde: Bestaat er één ouderdom? Dé oudere bestaat niet. Discriminatie op grond van leeftijd is wijdverspreid. De Lange hanteert als uitgangspunt dat ieder mens een uniek individu is die tot zijn laatste snik waardig dient te worden bejegend. We moeten mensen tot het einde toe als levenden beschouwen. In onze samenleving treedt een dubbele vergrijzing op. Er komen steeds meer ouderen en die ouderen worden ook steeds ouder. Rond 1850 was de gemiddelde leeftijd 40 jaar. Nu 80. Als we nu 60-70 jaar oud worden betekent dat, dat we bijna zeker 80-90 jaar worden. Dat betekent ook dat ouderen verantwoordelijk moeten zijn voor hun eigen oude dag. Ouderen kunnen er beter niet op rekenen dat zij allemaal kunnen eten uit de ruif van de zorginstellingen. De Lange geeft aan dat het Zwitserlevengevoel (samen met je partner lekker genieten van je pensioen in zalig niets doen of recreëren) geen aantrekkelijke ouderdom is. 6

De ouderdom zou juist moeten leiden tot persoonlijke vervulling. Op heel hoge leeftijd ontstaat er ook afhankelijkheid en kwetsbaarheid. Daarbij is het beter om je zelf te vergelijken met de gehandicapte en hoe die met zijn handicap omgaat dan je te vergelijken met de sportman: of je de marathon nog binnen 4 uur kunt lopen. De Lange pleit voor een benadering van betekenisvol oud worden. Niet: het leven als een reis, maar je bent een reis. Hoe reis je?

Als toerist? De toerist blijft innerlijk thuis Als held ? de held komt zelf weer in zijn onveranderd gebleven thuis. - Als nomade? De nomade is ontheemd en komt nooit weer thuis. - Als pelgrim? De pelgrim komt “gebroken” , verrijkt en veranderd thuis. De Lange pleit voor de metafoor van de pelgrim. Een pelgrim wil het vreemde ontmoeten. Een pelgrim gaat op reis om thuis te komen. Thuiskomen is rekenen op de gastvrijheid van iemand anders. De tragiek van de ouderdom is dat het verzorgingshuis geen thuis is. En toch is thuiskomen een intens oergevoel. Na de pauze was er gelegenheid tot discussie. De kloof tussen de generaties en het overbruggen daarvan, was een van de thema’s die aan de orde kwamen. -

Jeanne Ilsink 7

Hattem en Omgeving VAN HET BESTUUR Het bestuur vergaderde op dinsdag 12 maart. De vorige bestuursvergadering in februari had een algemeen karakter. Toen ging het over het beleidsplan, je kunt zeggen over de koers van het schip van Vrijzinnig Hattem voor de jaren 2016 - 2017. In deze maartvergadering kwamen diverse onderwerpen aan de orde. Meer in de geest van het oliekannetje om te voorkomen dat de machine haperingen gaat haperen en de moersleutel waarmee hier en daar wat bijgesteld moet worden. JUBILEUM: 100 JAAR Voor de viering van ons honderdjarig bestaan op 30 augustus 2017 besluiten we een beroep te doen op het landelijk fonds innovatieprojecten van onze vereniging Vrijzinnigen Nederland. Een voorwaarde voor die subsidie is samenwerking met anderen en aandacht voor vernieuwing. En we zijn bezig een commissie samen te stellen die zo’n belangrijke gebeurtenis vorm kan geven. GELUKWENSKAARTEN De contactcommissie heeft besloten een aantal passende kaarten te bestellen die als gelukwens aan leden gestuurd worden bijvoorbeeld in verband met een verjaardag. VOORZITTERSCHAP Voorzitter Willemiek Wassens is voor haar werk vaak langdurig afwezig. Dat verdraagt zich slecht met het voorzitterschap. Daarom legt zij die functie neer. Gelukkig blijft zij wel in het bestuur. We stellen aan de algemene ledenvergadering van 29 maart voor om Aart Wassing te benoemen tot waarnemend voorzitter tot de volgende algemene ledenvergadering die gepland is op 11 oktober. Dan hopen we een nieuwe voorzitter te kunnen kiezen. Intussen heeft de algemene ledenvergadering hiermee ingestemd. 8

LEDENLUNCH 30 AUGUSTUS Het verheugt ons dat Carola Schoemaker en Jeanne Ilsink weer bereid zijn de ledenlunch te organiseren. Die zal plaats vinden op zondag 30 augustus. ACTIVITEITEN 2015 – 2016 Op 2 maart hebben we als bestuur een gesprek gehad met het Hattemse smaldeel van de activiteitencommissie Anke Katgert en Jeanne Ilsink . De commissie is hard bezig met het benaderen van sprekers voor weer een programma van niveau. We hebben vooral gesproken over de doelgroep van deze doordeweekse activiteiten. Gaat het vooral om activiteiten voor onze eigen leden of juist ook voor anderen. We hebben vastgesteld dat dat laatste het geval is. Verder werden suggesties gedaan voor mogelijke sprekers. ZINZOEKERS IJSSELDELTA. Vrijzinnig Hattem is aangesloten bij de werkgroep zinzoekers IJsseldelta. Deze werkgroep heeft als doel het contact en de samenwerking te bevorderen tussen organisaties in de regio die vrijzinnigheid en humaniteit als kernwaarden hebben. Dat zijn o.a. de Doopsgezinde Gemeente, het Humanistisch Verbond, de Vrijzinnige Hervormde Protestanten, Afdelingen van Vrijzinnigen Nederland, het Apostolisch Genootschap, de Remonstrantse Broederschap, de Odd Fellows Loges, de Soefi Beweging, de Vrijmetselaars Loges, de Alevieten en de Lutherse Gemeente. De werkgroep zoekt naar wat al deze clubs verbindt en voelt zich geïnspireerd door verschillen die er natuurlijk ook zijn. In de werkgroep[vergadering van 5 maart werd besloten mee te werken aan een vrijzinnigendag die dit najaar in Zwolle georganiseerd wordt door de landelijke vereniging Vrijzinnige Protestanten INSPIRATIE 2015 Vrijwel het hele bestuur was aanwezig op de inspiratiedag 2015 op zaterdag 18 april In Utrecht georganiseerd door onze eigen Vereniging Vrijzinnigen Nederland en de Doopsgezinden, de Apostolischen, de Vrijzinnig Protestanten en de Remonstranten. Geweldig dat die samenwerking tot stand kwam! Het thema van de dag was “Connected” (verbonden) met de vraag: “Waaraan verbind jij jouw verhaal?”.

9

We werden wakker gemaakt door een miniconference van de cabaretière Sara Kroos, interactief met het publiek gebracht, compleet met een eigen geloofsbelijdenis. Christien Brinkgreve liet zien hoe een eigen levensverhaal het zelfbeeld van mensen kan versterken en kracht kan geven voor het verdere leven. Veel mensen schrijven zo hun levensverhaal of laten het schrijven door professionals die zich aanbieden. In een workshop gaf Christa Anbeek voorbeelden van contrastervaringen, gebeurtenissen die je leven sterk beïnvloeden bijvoorbeeld door ervaring van verwondering en heelheid, of van verscheurdheid, uit elkaar vallen, van de kwetsbaarheid van het leven. De aanwezigen werden uitgenodigd zelf een lijstje te maken van hun invloedrijke contrastervaringen. Op zich al een oefening die voor iedereen verhelderend kan zijn. Probeer het maar eens! In de middagbijeenkomst hield Willem Pekelder, de mediarecensent van Trouw een lezing over Media en Maatschappij met diverse voorbeelden van TV- programma’s. Hilversum heeft de rol van kerken in veel opzichten overgenomen. De programma’s bieden troost, bemoediging, uitleg en informatie, inspiratie enz. Pekelder gaf ook aan dat het in dergelijke programma’s nooit alleen maar gaat om dergelijke waarden. Altijd spelen de kijkcijfers een rol, het effect op mensen. Verloedering? Daar moet je voorzichtig mee zijn. Ook Bach en Beethoven kregen ooit het verwijt de muziek zo te populariseren dat de waarde verloren ging. Over dit onderwerp is natuurlijk veel meer te vertellen en dat deed Pekelder ook. Inderdaad een inspiratiedag!

Jannes Hoeksema

10

ALGEMENE LEDENVERGADERING 29 MAART Op zondag na de dienst met Foekje werd de algemene ledenvergadering gehouden onder leiding van waarnemend voorzitter Aart Wassing. Naast de gebruikelijke verslagen was er aandacht voor een bestuurswisseling. Klaar Bergman trad af na 5 jaar bestuurslidmaatschap.

Willemiek Wassens sprak haar toe en bedankte haar voor al het werk dat zij voor de vereniging heeft gedaan: vrolijk, vriendelijk, met humor en met wijsheid, altijd bereid aan te pakken wat anderen niet deden, van het verzorgen van een attentie tot het leiden van een bestuursvergadering. De vergadering onderstreept deze dankwoorden met een hartelijk applaus. Als nieuw bestuurslid werd Bart Schutte benoemd. Ook dat gebeurde met algemene stemmen door middel van applaus. Bart heeft al de taak van Berthe Dane overgenomen namelijk de zorg voor het aantrekken van voorgangers voor de zondagse bijeenkomsten. Berthe heeft dit vele jaren voortreffelijk gedaan en ook zij krijgt applaus van de vergadering. Een nieuw goed doel voor de tweede collecte wordt nog niet gekozen. Het bestuur oriënteert zich op “ATD Vierde Wereld”, een organisatie die wereldwijd werkt aan armoede, ook in onze regio (zie www.atd-vierdewereld.nl). Maar ook andere suggesties zijn van harte welkom. In de Algemene Ledenvergadering van 11 oktober zullen we een nieuw goed doel kiezen. Verder is besloten dat op basis van vrijwilligheid aan de leden gevraagd wordt om een bijdrage van € 15,-- voor Tweeluik.

Jannes Hoeksema

11

AUTODIENSTEN Als u naar de kerk gebruik wilt maken van vervoer, dan kunt u bellen met het nummer dat achter de datum van de dienst staat vermeld. Indien u geen gehoor krijgt, probeert u dan een van de ander nummer, mogelijk hebben de chauffeurs onderling geruild: 10 mei 24 mei 7 juni 21 juni

tel. 4445243 Sietske en Theo van Nee tel.: 4443362 Jannes Hoeksema tel.: 4442895 Marc Ilsink tel.: 4446898 Willemiek Wassens

DE BLOEMEN GINGEN NAAR…… De bloemen van de kerk gingen de afgelopen periode naar: 1 mrt. 15 mrt. 29 mrt. 12 apr. 26 apr.

Chris Morssink Grada Schutte Jan Hertsenberg Johan Silwouden AnneRose Klokke

LEESBRIL Kunt u de liturgie niet goed lezen of bent u uw leesbril vergeten? U kunt even aan onze koster Gerrie Dijk een leesbril te leen vragen. COLLECTEBONNEN Collectebonnen á € 2,50 per stuk zijn te verkrijgen door € 50,- of collectebonnen á € 5,- per stuk zijn te verkrijgen door € 100,- of een veelvoud daarvan over te maken op rekeningnummer 325722404 t.n.v. penningmeester NPB Hattem onder vermelding van collectebonnen. Wij zullen dan zorgen dat u zodra de overboeking binnen is dat u de collecte bonnen bezorgd krijgt.

Bas Dane, penningmeester

12

IN MEMORIAM REINERIUS TJIPKE DE VRIES. Op zaterdag 25 april 2015 namen wij in een tjokvolle De Notenhof afscheid van de lichamelijke aanwezigheid op aarde Reinerius Tjipke (Rein) de Vries. Samen met de vele genodigden stonden we stil bij het leven van Rein. De kleinkinderen en Albertine staken hierbij kaarsen aan, als symbool van iets dat groter is dan wijzelf, om op deze wijze Kracht op te doen. Het leven van Rein begon in Friesland, Oldeholtpade, waar hij als vijfde kind zijn intrede deed in het boerengezin van Heit en Mem de Vries. Het jochie was amper anderhalf jaar, toen zijn geliefde Mem in het kraambed stierf. Heit ontmoette gelukkig opnieuw een vrouw, en de kleine Rein groeide tenslotte, samen met nóg twee ‘nieuwe’ kinderen op in Heino. Zijn jongste broer Cees sprak met betrokken bewoordingen over die tijd en over hun relatie. De jongeman werd tenslotte uitvoerder in de bouw, trouwde en samen kregen ze twee kinderen, Reinier en Werner. Ook zoon Reinier, die de laatste jaren, maar vooral de laatste tijd zeer veel met pa optrok, sprak met warme woorden over zijn vader. Het huwelijk hield geen stand. Gelukkig was daar ruim vijftien jaar geleden voor Rein dé ontmoeting van zijn leven: Albertine de Hoop. Ze ontdekten veel gezamenlijkheid in hobby’s, het Fryske koor, de bridge, maar vooral ook in de diepere dingen van het leven. Albertine sprak tijdens de plechtigheid in ontroerende woorden van deze gezamenlijkheid én dus ook vanuit die fijne relatie nu weer alleen verder te moeten gaan. Het Fryske koor zong ‘mei ynmoed’ prachtige Friese liederen. En wij allen stonden stil bij een zoeker naar de wezenlijke diepten van het bestaan. Bij zijn ethische, religieuze zoektocht naar zin en betekenis. Bij de mens, die wilde uitdragen dat alle mensen gelijkwaardig zijn: niemand beter, niemand hoger dan een ander. Bij zijn humor, die hem door de laatste, niet gemakkelijke tijd sleepte. Met woorden, klanken en gebaren namen wij afscheid, en hopen dat Albertine, dat zijn kinderen en al de kleinkinderen op hun verdere levenspad gedragen mogen worden door het Geheim, dat Rein zijn hele leven heeft omringd en geborgenheid gaf toen zijn leven weggleed op vrijdag 17 april jl. Foekje Dijk 13

LIJF & LEDEN Voor zover bekend is er bij het ter perse gaan van deze Tweeluik geen van onze leden in het ziekenhuis opgenomen of anderszins dan thuis verblijvend. Onze gedachten toeven bij diegenen die in huiselijke kring verzorgd worden door geliefden, omdat ze vele dingen door ziekte zelf niet meer kunnen. Ook denken we aan Albertine de Hoop die haar geliefde Rein uit handen moest geven (zie elders in Tweeluik het In Memoriam van Rein de Vries). Mantelzorgers, bezorgden, en voor hen die liefdevolle handen uitstrekken: laten we elkaar vasthouden wanneer tijden moeilijk zijn. En loslaten waar dat nodig is. Maar vooral om de grens tussen die beide gebaren scherp te mogen zien. Een zegenende groet,

Foekje Dijk

Onze geloofsgemeenschap kent een contactcommissie, die graag op de hoogte gehouden wil worden van het wel en wee van de leden. Zij zorgt er voor dat dit wel en dit wee ook bekend raakt bij onze predikant, voor zover zij nog niet op de hoogte is. Graag vragen wij u om, wanneer er iets met u zelf, of wanneer u toevallig hoort dat er ongemak is met anderen, dit door wilt geven aan de coördinator van de contactcommissie: Daniëlle Schoemaker, Keppelskamp 72, 8051 LZ Hattem, telefoon 444 69 60. Veel dank alvast!

LEDENNIEUWS Als nieuwe leden van onze geloofsgemeenschap hebben zich aangemeld mevrouw A.M.E. Peters – Smit en de heer J. B. Peters. Rijnstraat 43 8051 HK Hattem Van harte welkom in onze geloofsgemeenschap!

14

Jannes Hoeksema secretaris

UITNODIGING PROJECTKOOR De cantorij, alias “Het koor van Noor”, gaat het KLEIN KERSTORATORIUM van Huub Oosterhuis en Antoine Oomen instuderen o.l.v. Noor Slumpvan Duinen, met medewerking van Liesbeth Steendijk fluit, om het op Kerstavond te laten klinken. Wie mee wil zingen, wordt van harte uitgenodigd. Het betekent: vanaf nu meedoen met inzingen en het doornemen van de liederen voor de dienst van die zondagmorgen, waarna we de liederen voor Kerst oefenen. We beginnen om precies half tien. (dus graag even voor 9.30 uur aanwezig zijn) Ik denk dat er in de adventstijd nog wel wat langer of vaker geoefend zal worden. Er is bladmuziek en een cd voor ieder die meedoet. Om met een oude bundel te spreken:

“Wil je zingen, zing dan mee”

Aanmelden bij; Grada Schutte Tel.:038-4536287 E-mail: [email protected]

15

BUITEN DE DEUR Onder dit kopje noemen we activiteiten van anderen die verwant zijn aan die welke door onze eigen activiteitencommissie georganiseerd worden. We maken onderscheid tussen Hattem en Zwolle. Meer informatie is te vinden op websites en in andere media

HATTEM In het zomerseizoen stoppen de gebruikelijke activiteiten. Geen concerten van de Kunstkring, geen films van de Stichting Welzijn Hattem. Wat is er nog wel?

Devotiefestival 13 – 17 mei

In het kader van het Devotiefestival organiseert Rond Uit Hattem op Hemelvaartsdag (14 mei) een fietstocht van 20 km ook naar de Zwolse kant van de IJssel. En op 16 mei is er een wandeltocht door het Kloosterbos.

Kunstmarkt

Op zaterdag 23 mei is er een kunstmarkt in de binnenstad van Hattem o.a. door leden van het Kunstenaarscollectief Kunstgilde Hattem. En verder de bekende zomeractiviteiten: een rommelmarkt op zaterdag 6 juni en verder veel muziek en koorzang op “De

langste dag van Hattem”, 20 juni.

ZWOLLE: De Zwolse Beiaard Stichting organiseert in de maanden juni (vanaf 4 juni) en juli ( tot en met 23 juli) op de donderdagavond (koopavond) concerten vanaf de Peperbus met bekende beiaardiers uit binnen en buitenland. De beiaardiers zijn te beluisteren in de tuin van het Stedelijk Museum aan de Melkmarkt. Aanvang 20.00 uur.

16

DE RECENSIE VAN DE LEEK De reis van Sint Brandaan (een reisverhaal uit de 12e eeuw) Vertaald door

Willem Wilmink

Uitg. Ooievaar, Amsterdam (1994), (2e Hands via BOL.com of Boekwinkeltjes.nl)

The Brendan Voyage door

Tim Severin (1978) Diverse edities, ook in Nederlandse vertaling, (2e hands via BOL.com of Boekwinkeltjes.nl) Het verhaal over de wonderbaarlijke Sint Brandaan was een van de belangrijkste mythen/legenden uit de Middeleeuwen. Er blijken meer dan veertig verschillende versies van te bestaan in middeleeuwse handschriften in diverse talen. Een Amerikaanse geleerde heeft er heel zijn leven over gedaan om al die meer dan 40 handschriften tot op de komma met elkaar te vergelijken. De vertaling van Wilmink is gebaseerd op het zgn. Comburgse Handschrift, dat in Stuttgart bewaard wordt; één van de 2 Middelnederlandse versies, met 2284 versregels in een strak metrum. De belangstelling voor dit in Middelnederlands vertelde verhaal is pas in de vorige eeuw ontstaan. In 1941 kwam een eerste plan op tafel om voor een eigentijdse vertaling te zorgen. Door de oorlogsjaren ontstond veel vertraging en pas in 1949 verscheen de eerste hervertelling van het verhaal van de hand van Bertus Aafjes, met medewerking van de neerlandica en keltologe Dr. Maartje Draak. In 1991 wendde Wilmink zich tot een leerling van Maartje Draak met het verzoek of deze de vertalingen van Wilmink kritisch wilde bekijken. Deze W.F.Steenbergen stelde toen een groep studenten samen die wekelijks gezamenlijk Wilminks vertalingen (zo’n 50 regels per keer) bekeken en annoteerden en dan terugstuurden, waarna Wilmink er weer een nieuwe versie van maakte. Wilmink maakte het zich daarbij moeilijk doordat hij ook het oorspronkelijke metrum en de regellengte wilde aanhouden. En uiteindelijk is het hem gelukt via meerdere tussenfasen en versies, waarvan er ook voorbeelden in de inleiding zijn verwerkt. 17

De uitgave is heel zorgvuldig: op de linkerpagina staat het door Wilmink gebruikte origineel, met in de kantlijn allerlei notities over de betekenis van voor ons onbekende woorden en op de rechterpagina regel voor regel de hervertelling, hier en daar ook nog met opmerkingen in de kantlijn over bijvoorbeeld Duitse teksten die een andere bewoonding hebben. Het grappige is dat dit hele gebeuren ontstaan was doordat Willem, die zelf Nederlandse taal- en letterkunde had gestudeerd, aan het vertaalwerk was begonnen voor de eindexamenboekenlijst van zijn dochters! Het is een fantastisch verhaal over de reis die een Ierse monnik met twaalf metgezellen maakte in de 5e eeuw na Chr. In die tijd was een van de hoofddoelen van het Ierse monniksleven de “peregrinatio” de omzwervingen, een reis die iedere pelgrim zou moeten maken. Tijdens die reis overkomen Brandaan en zijn metgezellen de vreemdste gebeurtenissen, Ze komen op het eiland der vogels, , het eiland van de schapen, ze stranden op een eiland met grote bomen dat later de rug van een enorme walvis blijkt te zijn, ze hebben een uitgebreid gesprek met Juds, die zijn straf uitzit, ze praten met een heel klein mannetje op een rotspunt en ga maar zo door. Uiteindelijk keren ze ook nog behouden thuis. Jarenlang zijn er vragen geweest of het niet zou kunnen zijn dat Sint Brandaan de eerste West-Europeaan zou zijn geweest die de kust van Noord Amerika heeft bereikt. Dat dat zeker Columbus niet was is duidelijk: de Vikingen ( Erik de Rode en zijn zoon Leif Eirikson met name) waren al rond het jaar 1000 in New Foundland en hadden daar enkele jaren een nederzetting die wat op een handelspost leek. Maar zou het kunnen dat nog wéér 500 jaar eerder de Ieren daar ook waren geweest? 18

Bij het denken daarover kom je uit bij Thor Heyerdahl, die met zijn vlot Kon Tiki aantoonde dat je vanuit Chili de grote Oceaan kon oversteken naar Polynesië, en die later de grote oversteek van Egypte maakte met een Egyptische papyrusboot naar Barbados in de Caraiben (de Raexpeditie). Maar Heyerdahl heeft dit waagstuk niet geprobeerd. Er was een Ier voor nodig, Tim Severin, om te proberen of de reis van Brandaan echt tot Noord-Amerika had gereikt. Tim Severin is op zijn manier een ontdekkingsreiziger, vergelijkbaar met Thor Heyerdahl, in de zin dat hij beroemde reizen uit de geschiedenis heeft nagedaan en beschreven. Zo heeft hij boeken op zijn naam staan over de Jason-reis (de zoektocht naar het Gulden Vlies), een reis met mongolen door Mongolië op zoek naar sporen van Djengis Khan en een zoektocht naar de route van de thuiskomst van Odysseus, om er maar een paar te noemen. Deze avonturier kreeg in 1975 het plan om de reis van Sinte Brandaan over te doen in een scheepje dat gebouwd was op dezelfde manier en met dezelfde materialen als in de tijd van Brandaan. De Ieren gebruiken nog steeds zeer lichte boten met een elzenhouten frame en daaroverheen gespannen ossenhuiden, de zgn. curragh’s. Wij hebben ze aan wal gezien toen we aan de westkust van Ierland reisden. Het model van de huidige boten is nog als vroeger, maar ze worden niet meer van leer gemaakt. En de grote vraag was: hoe houdt leer zich in zout water? Daarvoor moest hij op zoek gaan naar ouderwetse leerlooiers en naar ouderwetse zadelmakers, die nog de techniek beheersten om twee lappen leer zodanig aan elkaar te naaien dat het geen water door zou laten. Met veel moeite lukte dat; er waren nog een paar oude handwerkslieden die dit soort technieken beheersten. Het hele proces heeft veel van dit soort problemen opgeleverd (is er nog iemand die kan….. of die nog weet hoe…..), maar al die problemen konden worden opgelost. 19

Er waren uiteindelijk niet minder dan 20 ossenhuiden nodig om het frame mee te bekleden! De nieuwe boot is gemaakt voor 4 mensen (en niet voor de 13 of nog veel meer uit sommige handschriften over Brandaan), en de curragh is uitgerust met twee masten en twee dwarsgetuigde zeilen. met op elk daarvan een enorm rood Iers Kruis Ze vertrokken op 17 mei 1976 vanuit Brendan Creek in de Brendan Bay in het zuidoosten van Ierland, een stukje boven Cork, het schiereiland Dingle. Ze voeren naar het noorden langs de kust en staken toen over richting Schotland en voeren tussen de eilanden van de Hebriden door om uiteindelijke in de Fároer Eilanden aan te komen. Daar kwamen ze aan op 24 juni en daar zijn ze een week gebleven omdat één van de bemanningsleden maar tot dan kon varen en er een andere aan boord kwam. Op 4 juli zijn ze vertrokken richting IJsland en op 15 juli kwamen ze daar al aan, omdat ze machtige oostenwinden in de zeilen hadden, zodat veel zeemijlen per dag konden worden gemaakt. In Reykjavik zijn ze van boord gegaan omdat de windverwachtingen voor de maanden die volgden zeer ongunstig waren om richting New Foundland te gaan en het ook al snel te koud zou worden. Op 7 mei 1977 zijn ze weer vertrokken voor de grote oversteek richting Canada. In de eerste dagen zat het mee wat de wind betreft, maar tussen 17 en 23 mei zijn ze nauwelijks iets opgeschoten . Op de kaarten in het boek wordt precies aangegeven hoeveel ze hebben afgelegd en waar precies de positiepeilingen waren. In die week zijn ze een aantal keren net zo ver teruggewaaid als ze vooruitgekomen waren. In die periode kregen ze ook een lek, een stiksel was gescheurd. Dit is half overboord hangend door een van de 4 genaaid in het ijzige water, waarin hij soms door hoge golven bijna kopje onderging. Maar hij moest wel; het was letterlijk repareren of verzuipen! 20

Na de heen-en-weer reis rond 20 mei kregen ze ineens de wind goed in de zeilen en ze voeren met hoge snelheid langs Groenland. Van 1 juni tot 12 juni was het weer behelpen met forse tegenwind, maar daarna ging het weer voorspoedig, zodat ze op 26 juni in New Foundland vlak bij de plaats Gander aan land kwamen. Het was ze gelukt; het bewijs was geleverd dat je in een Ierse curragh de oversteek kon maken!. Natuurlijk bewijst dit niet dat dat ook Brandaan was gelukt, maar het maakt de mogelijkheid dát hij dat had gedaan veel aannemelijker.

Reinier Katgert

PS; ik kreeg er in Ierland nog een CD bij: een Suite voor Uillean Pipe (een Ierse doedelzak) en symfonieorkest, gebaseerd op het boek. Ook prachtig!

BEDANKT! Beste mensen, mede namens mijn man wil ik u, als bestuur van Vrijzinnig Hattem, hartelijk dankzeggen voor de mooie bos bloemen, die Martine van Melle gisteren kwam brengen, als welkom in ons nieuwe appartement in het Woonzorgcentrum De Rivierenhof te Zwolle. Vier weken geleden was de verhuizing. De tijd is omgevlogen. De inhoud van 105 verhuisdozen heeft hier en plekje gekregen. De kinderen zijn een enorme hulp geweest, ook om het huis in Berkum toonbaar te maken voor de verkoop. Het huis en vooral de tuin werden te groot om op verantwoorde wijze te bewonen. Wij beseffen beiden dat we dankbaar mogen zijn voor dit prachtige zonnige hoek-appartement en vooral dat wij het voorrecht hebben dit beiden zo te mogen ervaren. Een hartelijke groet, 21

Liesbeth Drese-Bouwman

Heerde - Epe - Wapenveld LEDENVERGADERING Op donderdag 26 maart vond onze jaarlijkse ledenvergadering plaats. Deze werd goed bezocht. Een aantal voor onze afdeling belangrijke zaken passeerde de revue. Dankzij een substantiële gift en de spontane extra bijdrage van een aantal leden konden wij het jaar 2014 met een positief saldo afsluiten. We zijn hier zeer erkentelijk voor. Als nieuw bestuurslid werd met instemming van de leden Gerben Rorije gekozen. Hij volgt in het bestuur Jan Bertram op. De voorgestelde contributieverhoging per 1 januari 2016 werd door de leden aangenomen. De voorzitter wees erop dat vanuit onze afdeling vaste tarieven worden gehanteerd bij speciale diensten. De afspraken met onze voorganger voorzien niet in extra diensten; vandaar dat hiervoor vaste bedragen van leden en anderen gevraagd moeten worden, ook voor het gebruik van de kerk en de diensten van de organist. De aanwezige leden vonden dit begrijpelijk en vulden aan dat bij andere kerkgenootschappen soms hogere bedragen worden gevraagd. De voorzitter van de werkgroep, Ank Meerdink, heeft besloten haar taak als voorzitter te willen beëindigen en heeft haar taken overgedragen aan Aartje Bredenoord. Gelukkig blijft Ank deel uitmaken van de werkgroep. De voorzitter bedankte Jan Bertram en Ank Meerdink hartelijk voor het vele werk en hun inzet voor onze afdeling en onderstreepte dat met een fles wijn en een boeket bloemen. Na de pauze bekeken wij de film

Achtergronden bij De nieuwe Wildernis, over de

natuur in de Oostvaardersplassen. Na afloop bleek dat menigeen van deze film, die we in optima forma konden zien, genoten had.

22

PASEN Op Eerste Paasdag kerk wordt de nieuwe Paaskaars zingend binnengedragen door onze voorganger, Ineke Adriaansz – Christus, het Licht der wereld. Een bijzonder moment. Ineke vindt de Paaskaars belangrijk en koopt zelf altijd een nieuwe kaars voor Pasen. Vorig jaar vroeg iemand voor wie 2013 een bijzonder jaar was geweest om de Paaskaars van 2013. Ik zou zelf wel graag de Paaskaars van 2014 willen hebben, maar Ineke liet mij weten dat iemand anders mij voor was geweest. Aan het eind van de mooie Paasdienst werd ons na de zegen verzocht nog even te gaan zitten en vertelde Ineke Adriaansz eerst iets over de Paaskaars en hoe die met ons is meegegaan het hele jaar door en van alles getuige is geweest. Vervolgens zei ze dat de kaars van 2014 naar Diet Bredenoord zou gaan, voor haar aangevraagd door haar zus Aartje. We waren alle twee bij het overhandigen van de kaars zeer geroerd; het was een mooi moment. Ik ben van plan de kaars thuis regelmatig bij bijzondere gebeurtenissen te laten branden. Zo lijkt er een traditie te gaan ontstaan. Mocht iemand de Paaskaars van een jaar graag willen hebben, neem dan contact op met Ineke Adriaansz. Ineke koopt zelf de nieuwe Paaskaars; deze wordt dan door u aangeboden, waarbij u de Paaskaars van het vorige jaar mee naar huis mag nemen. De onderstaande tekst sluit hier mooi bij aan. De oude kaars had gebrand bij stervenden en er troost gebracht. Hij had gebrand bij huwelijken en er zijn licht verspreid, en hij had gebrand bij doopplechtigheden en er van het geloof getuigd. Wie diep in de vlam keek, zag een gloeiend hart, door blauw omgeven. Wie de vlam in zijn geheel bekeek, zag zijn gele licht van liefde, en wie erop lette waar de vlam naar verwees, zag dat hij in een onzichtbaar puntje eindigde, scheen te eindigen, voor het aardse oog. Het was de Vader God die ons op Zijn tijd terugriep. Het was de Zoon Gods die ons de vrijheid gaf lief te hebben; liefde laat zich immers niet dwingen. Het was de Heilige Geest die zich aan ons wilde mededelen. Zo had de kaars ons in de Vader wetmatigheid, in de zoon overwinning van de wet teneinde vrijheid te scheppen – ‘ook ik veroordeel u niet’ –, als ook in de Heilige Geest de weg naar de toekomst, naar Pinksteren, gewezen. Daar verspreidde zich het licht van de kaars over een ieder die erdoor werd aangeraakt.

23

INSPIRATIEDAG 2015 Op 18 april jl. vond in de Jacobikerk in Utrecht de Inspiratiedag 2015 plaats, georganiseerd door de hierbij samenwerkende Vrijzinnige Kerkgenootschappen. De deelnemers werden verrast door een optreden van de bekende cabaretière Sara Kroos. Daarna volgde een lezing van Christien Brinkgreven, emeritus-hoogleraar sociologie, over de functie van verhalen. Zij had zelf altijd veel bewondering voor haar vader, beeldend kunstenaar, gehad. Maar na zijn overlijden bleek dat ook haar moeder ‘een verhaal had’. Mevrouw Brinkgreven heeft haar moeders verhaal beluisterd en opgeschreven en daardoor een veel beter contact met en meer begrip voor haar moeder gekregen. De deelnemers konden inschrijven op diverse workshops. Ik volgde de workshop van drs. J. Bodisco Massink over geloof en welzijn. Bodisco Massink is theoloog en psychoanalyticus en hij begon zijn loopbaan in diezelfde Jacobikerk in Utrecht. Als jonge dominee merkte hij dat hij wel mooi had leren preken, maar niet had leren praten met mensen. Hij volgde de opleiding tot psychoanalyticus en was de rest van zijn leven werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg, met bijzondere aandacht voor het geloofsleven. Deze éminence grise kon boeiend vertellen, gezeten aan een lange houten tafel in de stijlvolle consistoriekamer van de Jacobikerk. Tijdens de dag hebben we diverse bekenden ontmoet en gesproken. Hopelijk volgend jaar weer een nieuwe inspiratiedag. BEZOEK SYNAGOGE ZWOLLE 22 MAART 2015 Op deze zondag bracht een groepje vanuit de geloofsgemeenschap een bezoek aan de synagoge in Zwolle waar we een uitleg kregen over het gebouw, de gebruiken, de diensten en het joodse geloof door mevrouw Ingrid Petiet. De synagoge in Zwolle bestaat al heel lang en was bijvoorbeeld ruim 150 jaar gevestigd in de Librije, voordat de panden in de Samuël Hirschstraat werden aangekocht en bestemd tot synagoge. Er was een tijd dat de gemeente in Zwolle, na die in Amsterdam, de grootste van ons land was. Op dit moment telt de gemeente ca. 30 leden. In de winter wordt de leszaal als synagoge gebruikt, omdat het te kostbaar is de grote synagoge te verwarmen. Dat merkten we, want in de grote ruimte was het op die zondag ongeveer net zo koud als buiten. Na het beantwoorden van de vele vragen van onze groep bezochten we nog de tentoonstelling die was ingericht op het vrouwenbalkon in de grote ruimte. 24

Er waren prachtige zilveren voorwerpen en serviesstukken en herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog en wat die voor de joodse gemeente in Zwolle heeft betekend. Een vredige samenleving is wat de joodse gemeente wil nastreven. Hier konden wij ons van harte bij aansluiten.

Na afloop van onze bezoek sloten we af met een gezellige lunch in restaurant 't Mussennest in Wapenveld. WANDELEN MET JIM IN HOENDERLOO Het was op zaterdag 18 april jl. mooi droog weer, zon, wolken, maar een koude noordenwind. We waren met z’n tienen. Deelnemers kwamen uit Epe, Heerde, ’t Harde, Amersfoort, Hattem en Santpoort. Na de bezichtiging van de eerste waterput uit 1843 en het huis uit het eerste kwart van de 20 e eeuw van de bovenmeester, Heldering’s Hoek, gingen we naar CR Rust een Weinig, waar we koffie dronken en een van de deelnemers trakteerde op appelgebak, omdat het de eerste keer was dat we dit jaar weer op stap gingen. DHG De Hoenderloo Groep had met dezelfde initialen De Heldring Groep kunnen heten, naar de initiatiefnemer dominee Ottho Heldring. 25

Oorspronkelijk heette de opvang van verwaarloosde kinderen, zoals Heldring dat met z’n vrienden van het Réveil begonnen is, de Heldring Stichting. Heel bijzonder is de Ottho Hoeve uit 1903. Daar konden we in de stal cavia’s en konijnen aaien. En achter de boerderij was een stuk weiland omgeploegd, waar een pluktuin voor iedereen wordt aangelegd. Het ontwerp is gemaakt door de bekende Modeste Herwig, samen met de landschapsarchitecte van de gemeente. Het is de bedoeling dat de jeugd die hier woont en naar school gaat, gaat helpen met het onderhoud. Een ander bijzonder gebouw is de Arcke. Een groot houten huis, dat in 1903 uit Noorwegen is geïmporteerd en waar Den Doolaard tijdens zijn zwerftochten over de Veluwe wel logeerde. Den Doolaard heeft daar overigens niet met zijn gezin gewoond. Hij woonde in een witte boerderij aan de Miggelenbergweg bij het tegenwoordige Landal Bungalowpark. Aan het eind van onze rondwandeling kwamen we bij de begraafplaats, aangelegd in de tweede helft van 19e eeuw, met enkele heel oude grafzerken. Ook vonden we het graf van Bob Spoelstra (Den Dolaard) en zijn vrouw en hun oudste dochter. Op het graf ligt een grote zwerfsteen met de raadselachtige tekst: We hebben tussen wonderen geleefd, maar we hebben het niet begrepen. Bij de naam van Erie Spoelstra staat: Het is lente. Kom we gaan, een regel uit Wampie.

26

Na het kerkhof liepen we omhoog naar de ‘Kerk op de Bult’. De Heldringkerk is stralend wit geschilderd en nog steeds in gebruik bij de Hervormde gemeente. Via een smal voetpad kwamen we bij de ijskraam van de Hoenderloose Melk Inrichting, waar iedereen op ijs getrakteerd werd, het beroemde IJs van Co. Op de banken bij de muziektent nuttigden we onze lunch.

het witte Heldringkerkje in Hoenderloo De Woeste Gronden

Het leek mij aardig om het contrast te laten zien tussen de bewoonde wereld en de woeste grond. Voor het tweede deel van de dag, haalde we de auto’s op en reden de Krimweg af. We parkeerden bij Bungalowpark Hoenderloo. Hier betraden wij een landschap zoals dat er in de 19e eeuw moet hebben uitgezien: zandwegen, grind, heide, gras, verspreid staande bomen. Verderop is ooit bos aangeplant. Nu worden stammen weer geoogst. We stelden ons voor hoe mensen voor de taak stonden om een stuk heide te ontginnen: afplaggen, bomen en struiken rooien, mest opbrengen en water. De initiatiefnemers van het eerste begin kochten grote stukken woeste grond, die door de bewoners ontgonnen konden worden. De eigenaars van de Hoge Veluwe hebben grote stukken bos- en heidegrond opgekocht. 27

Schenkenshul

We liepen de blauwe wandeling. Helaas waren niet overal de markeringen op orde, maar we hebben toch een fraaie wandeling van ruim 6 kilometer gehad. Afwisselend heide en bos. De vergezichten over de heide ontlokte wandelaars de uitspraak: het lijkt wel een schilderij. Het gebied is hier en daar glooiend en er ligt veel grind van de oer-Rijn. Er moeten ook reeën, edelherten en wilde zwijnen in het gebied voorkomen, maar die hebben wij niet gezien.

Gesprekken

De wandelingen geven altijd de mogelijkheid voor gesprekken die verder gaan dan over koetjes en kalfjes. Het kan gaan over gezondheid, zingeving, participatie, werk, familie of andere zaken waar men in z’n dagelijks leven mee bezig is. Tijdens de maaltijd spraken we over de bankencrisis en de onmatige hebzucht van hen die leiding geven. Iemand vertelde dat er mensen zijn, die hun spaargeld van de bank halen en in een kluis opbergen. En er werd gesproken over de veranderende maatschappij: grote kantoren komen leeg te staan en er worden voor korte tijd kleine ruimtes verhuurd met een stopcontact en aansluiting op internet. Leuke gedachte was ook: we leven in reservetijd en zijn blij dat we dit op onze leeftijd nog kunnen meebeleven. Het Meditatief Moment bestond uit een tekst van Wende Snijders: VRIJPLAATS

Een plek waar de wind door je hoofd waait - waar je doet waar je buik van gaat zingen – waar je droomt, zoveel je kan – waar je bent wie je bent. Een plek van zand, van zee, van lucht, van aarde, van vuur, een plek waar je nooit verdwalen kunt. Een plek waar de vrijheid woont; daar wil ik zijn. En als ik daarvan vertrek, neem ik die plek mee, overal waar ik nog komen ga.

De volgende wandelingen zullen in september en oktober georganiseerd worden in de omgeving van Loenen op de Veluwe. De deelnemers krijgen vooraf informatie toegemaild.

Met dank aan Jim Mönch, onze reisleider, en Diederik Mönch, voor de hulp bij de voorbereiding 28

GEDICHT BIJ HET SCHILDERIJ IN DE KERK Op een zomerse zondagmorgen vorig jaar kwam mevrouw Dori Hagen met haar man op de fiets vanuit Vaassen naar de kerk aan de Julianalaan. Zij is beeldend kunstenares en heeft het schilderij gemaakt dat in het liturgisch centrum in onze kerk hangt. Ze wilde nog eens komen kijken en ze gaf mij het gedicht dat ze bij haar schilderij heeft gemaakt:

Samen op weg

Zoekend naar het licht, schaduw op je pad, maar door het donker heen, komt het licht je tegemoet. Een ontmoeting in een wervelend kleurenspel van licht en donker. Misschien kijken we na dit gedicht van Dori Hagen met nieuwe ogen naar ons schilderij. We denken aan degenen die met hun gezondheid kampen en die minder mobiel zijn. We zijn ook dankbaar voor een voorzichtig herstel van gezondheid en dat het ziekenhuis weer verlaten mocht worden. Met een hartelijke groet voor u allen,

Diet Bredenoord

TOEKOMSTVISIE Zoals tijdens de jaarvergadering geïnformeerd, willen wij met u een discussie starten over de toekomst van onze afdeling. Zoals wij allemaal weten neemt het ledental gestaag af en dat heeft consequenties voor onze financiën. Om dit tij te keren willen wij een aantal leden benaderen om zich hierover te bezinnen. Wij zullen hen vragen hoe wij met elkaar ideeën kunnen ontwikkelen om dit verloop een halt toe te roepen. Om daarna, met positieve impulsen, een plan van aanpak te presenteren. Wij houden u op de hoogte van de verdere ontwikkelingen hieromtrent.

Wim Leeuwis

29

BERICHT VAN DE PENNINGMEESTER Het eerste kwartaal van 2015 hebben we al weer afgesloten. De belangrijkste inkomsten zijn als volgt onderverdeeld:

Collecten t.b.v. Pastoraat, kerk en tuin 1e kwrt. € 654,- (1e kwrt 2014: € 478,35 )

Giften Extra giften boven de contributie Totaal: € 640,- (t/m 22-04-2015)

Contributie Totaal: € 4.560,= (t/m 22-04-2015) Dit is 81% van het jaarbedrag. Namens het bestuur bedanken we iedereen voor de financiële bijdrage, gegeven in welke vorm dan ook.

Aart Eilander

=================

Rijkdom bestaat niet uit het hebben van veel bezittingen, maar in het hebben van weinig behoeften =================

Ik spaar geen geld, ik spaar mooie momenten =================

Van delen wordt niemand arm

30

WIE KENT NOG DOMINEE BARTHOLD VAN GINKEL? (14) Voor de V.P.R.O.-microfoon hield Ds. Van Ginkel enkele voordrachten en trachtte, als houtskooltekeningen, enige ‘ twistgesprekken met God’ te schetsen. 1. De stem die zo vaag blijft. Waarom nam je dat vreselijke besluit om God voorgoed de rug toe te keren? Vroeg Aljoscha aan zijn broer Iwan. Geloof in een God wordt mij verboden door mijn liefde tot de mensheid, antwoordde Iwan. Iwan heeft gelijk, zei een catechisante. Als God er is, als Hij de mensen werkelijk liefheeft, waarom zweeg Hij dan in een onuitstaanbaar zwijgen boven Bergen-Belsen en Dachau? Ingmar Bergman stelt deze vraag in zijn film ‘Avondmaalsgasten’. Twee uur lang staat in roerloze concentratie de filmlens gericht op een Zweedse dominee. Ds. Ericsson vervult zijn taak zonder enige innerlijke vreugde, omdat, zoals hij zegt, God voor hem geworden is tot een ‘Groot zwijgen’. Als wij de bijbel opslaan, krijgen wij op het eerste gezicht de indruk dat God vooral in tijden van het Oude Testament voortdurend en duidelijk sprak! Het begint al op de eerste bladzij. God sprak: er zij licht. Dat spreken gaat door. God sprak tot Abraham; God sprak tot Isaäk; God sprak tot Jacob. God sprak tot al de profeten. Ik lees zelfs: de Heer sprak tot Mozes van aangezicht tot aangezicht, zoals iemand spreekt met zijn vriend. Ik wilde het eventuele misverstand uit de weg ruimen, alsof de Bijbelschrijvers ons zouden willen suggereren dat de gelovigen uit het Oude Testament rechtstreeks, in duidelijke gesprekken, met God omgingen. Als wij in de berichten van het Oude Testament lezen: en God sprak, God bracht een bezoek, of: God verscheen, dan gebruikt de schrijver een stijlfiguur, een beeldspraak, waarmee de schrijver wil aanduiden dat wij mensen – en dat is de adel van ons mens-zijn – altijd weer in gesprek staan met ‘de Stem’, die in ons innerlijk aanwezig is. Misschien kan ik deze Stem door een gedicht wat dichterbij brengen. Nicolaas Beets beleefde een slapeloze nacht. Loodzware gedachten kwelden hem. Buiten voor het raam bewogen zich, traag wuivend, oude bomen in de nachtwind. Beets zegt: plotseling, als een geschenk, werd dat ruisen van de wind voor mij een Stem! 31

De moerbeitoppen ruisten God ging voorbij; neen, niet voorbij, Hij toefde; Hij wist wat ik behoefde en sprak tot mij; Sprak tot mij in den stillen, den stillen nacht; gedachten die mij kwelden, vervolgden en ontstelden, verdreef Hij zacht. Er was een gesprek. Toch zou de bandrecorder alleen het ruisen van de nachtwind en niets meer dan dit hebben kunnen opnemen. De Stem kwam op uit het meest innerlijke mens-zijn van Beets zelf. Tegelijk ging deze Stem Beets te boven. Hij beleefde de Stem in hem als de stem van ‘een ander’, als mysterie ‘tegenover hem’.

Martin Buber, de joodse wijze, heeft het geheim van de Stem prachtig

aangeduid. Hij zegt: wij mensen worden aangesproken door vele stemmen: de stem van ons bloed, de Stem van Eros, geluk en angst. Te midden van de stemmen die ons proberen mee te slepen - soms te ontmoedigen - stijgt nu en dan in een onvergetelijk moment, vanuit het diepst van ons mens-zijn de heilige Stem op. Een Stem die ons oordeelt; een Stem die ons draagt.

Aart Eilander

32

HET RAADSEL MENS Deel 6 De Canadese psycholoog Ara Norenzayan, Columbia University, Vancouver, geeft in zijn boek Big Gods een verklaring voor het ontstaan van religie en de rol ervan in het alledaagse leven. Een bovennatuurlijke toezichthouder is misschien een recent verschijnsel, want in de prehistorie hadden we er niet echt behoefte aan. In kleine groepen, vergelijkbaar met groepen primaten, kent iedereen iedereen. Omringd door verwanten, vrienden en andere leden van de gemeenschap hadden we uitstekende redenen om ons aan de regels te houden en goed met elkaar op te schieten. We hadden een reputatie op te houden! Pas toen onze voorouders zich tot steeds grotere samenlevingsvormen aaneen sloten, eerst met duizenden, later met miljoenen brokkelde een rechtstreekse controle af. Daarom gelooft Ara dat grotere groepen mensen grotere goden nodig hadden. die alles wat we doen nauwlettend in het oog houden. Dat komt weer overeen met De Waals visie dat moraliteit ouder is dan religie. Wij mensen waren al volop moreel toen we nog in groepjes over de savannen zwierven. Pas toen de samenlevingen steeds groter werden en regels ten aanzien van wederkerigheid en reputatie minder goed gingen functioneren ontstond de behoefte aan een moraliserende God. Zo zou het niet God zijn die de moraal bij ons introduceerde, maar was het eerder andersom. Er zijn duidelijk vele redenen om goed te doen, en religie is er slechts een van. De morele wet komt niet van boven en is ook niet afgeleid van beredeneerde principes; hij komt voort uit waarden die al van het begin der tijden in ons zit ingebakken. De meest fundamentele komen voort uit het belang van het groepsleven dat de overlevingskans vergroot. Het verlangen ergens bij te horen, met anderen te kunnen opschieten en elkaar lief te hebben zet ons ertoe aan alles te doen een goede verstandhouding te bewaren met hen van wie we afhankelijk zijn. Gelijkheid onder jager-verzamelaars doet vermoeden dat onze preoccupatie met de verdeling van de beschikbare middelen een lange evolutionaire voorgeschiedenis heeft. Het rechtvaardigheidsgevoel kan daarom beschouwd word als een oeroude eigenschap! Volgens de speltheorie van John von Neumann(1903-1957), een geniaal wiskundige, is het leven een spel. Wie zich wil handhaven dient er achter te komen wat de beste zetten zijn. Optimaal betekent in de speltheorie: ‘datgene dat iemand het meeste voordeel oplevert’. 33

De, ook geniale, wiskundige John Nash ontdekte dat elk strategisch probleem tenminste één oplossing kent, waarvan geen enkele speler af kan zien zonder zichzelf te benadelen, hoewel dit meestal niet als ideaal geldt. De psychologen Lede Cosmides (Santa Barbara) en Gerd Gigerenzer (Berlijn) concludeerden uit experimenten dat het menselijk brein het abstract- logisch denken niet goed afgaat, maar dat het in plaats daarvan des te beter is in het opmerken van bedrog. Volgens de spel theorie zijn we koelbloedige rekenaars of zouden we dat moeten zijn als we maximaal profijt voor onszelf willen halen. Maar het absurde is dat we onder veel omstandigheden slechts verstandig handelen als we ons welwillend en genereus opstellen. Deze strategie wordt door de Amerikaanse evolutie bioloog Robert Trives ‘wederkerig altruïsme’ gedoopt. Dit is eigenlijk onjuist omdat de spelers immers niet altruïstisch handelen, maar verwachten dat de ander hen voor hun welwillendheid beloont! Onze bijna instinctieve alertheid op bedrog doet vermoeden dat dit geen bewust proces is maar één dat we verinnerlijkt hebben. Wederkerig altruïsme loont alleen wanneer de kans groot is dat de eigen prestatie achteraf wordt beloond. Dat is ook noodzakelijk omdat zo de welwillende beschermd wordt tegen misbruik. Maar in tijden van crisis (bijvoorbeeld de bankencrisis) werkt het vaak niet omdat men elkaar niet vertrouwd, terwijl men dan juist op elkaar aangewezen is! Duidelijk is dat dit principe geen verklaring is voor de bereidheid tot samenwerken en elkaar bijstaan. In de evolutie zouden samenlevingen, los van familieverbindingen, niet hebben kunnen overleven. Het vertrouwen is zo'n principe dat zich onttrekt aan de traditionele speltheorie. Functioneel MRI onderzoek laat zien dat vertrouwen bepaalde hersencentra activeerde wat leidt tot aangename gevoelens: Samenwerken maakt gelukkig. Dat deel van de hersenen behoort evolutionair gezien tot de oudste systemen. Het beloningssysteem, dat dus niet logisch opereert, maar handelt op basis van in ons geheugen opgeslagen gevoelservaringen, heeft een sterkere invloed op ons gedrag wanneer zich een kans voordoet op winst. In andere gevallen domineert de nuchtere ratio. Dit heeft tot gevolg dat onze voorkeuren minder vaststaan dan economische theorieën graag willen. Want mensen van vlees en bloed gaan zelden zo systematisch te werk doordat dit ook helemaal niet in hun vermogen ligt. Veel is onbepaald en vaak is er nauwelijks tijd om na te denken. 34

Daarom geven we aan de ervaring de voorkeur boven de logica en laten we onze handelingen bepalen door wat in het verleden goed uitpakte, zelfs wanneer dat soms misschien helemaal niet verstandig is. Deze pragmatische houding leidt vanzelf tot het schenken van vertrouwen. We worden overduidelijk gelukkiger van wat we in gemeenschap met anderen bewerkstelligen dan van de successen die we tegen hen of in ons eentje boeken. Sterker nog: alleen wie in staat is tot het schenken van vertrouwen beschikt over het vermogen na te gaan of de ander ook betrouwbaar is! Uit onderzoek blijkt dat borderlinepatiënten (een persoonlijkheidsstoornis) wantrouwen oproepen, doordat zij zichzelf niet vertrouwen. Vertrouwen schenken loont! De Amerikaanse pedagoog Roger Goddard heeft bijvoorbeeld ontdekt dat studenten die vertrouwen stellen in hun studiegenoten bij tentamens hogere cijfers halen. Zij werken beter samen, geven eerder informatie door en steken zo meer op. Doorgaans groeit de economie van een land, waarvan de inwoners elkaar positief beoordelen sneller dan andere. Ons vermogen vertrouwen te schenken vormt ook een opmerkelijke weerlegging van de foutieve opvatting dat altruïsme en egoïsme onverenigbare tegenpolen zijn. In werkelijkheid kan het een niet zonder het andere bestaan. Vertrouwen schenken betekent onzelfzuchtig handelen zonder een eis tot tegenprestatie. Dit kan echter alleen bestaan als het op de langere termijn loont. De schijnbare paradox van vertrouwen schenken is dat we ons eigen belang het beste nastreven door er minder op uit te zijn en dienstbaar te zijn aan anderen.

Co Dullemond

DE BLOEMEN GINGEN NAAR: De bloemen gingen de afgelopen periode naar 22 feb. 8 mrt. 22 mrt. 5 april 19 april

de heer B. Janssen mevrouw. J Gerritsen - de Boer de heer H.J Silwouden de heer H. Maten mevrouw W.I.J Hörst

35

Kerkdiensten

Hattem, Sparrenlaan 3a:

aanvang: 10.15 uur

10 mei

Prof. Dr. Anne v.d.Meiden

Nijverdal

24 mei

Mw. Ds. Foekje Dijk

Dalfsen

Pinksteren 7 juni 21 juni

Ds. H.R. Knoop

Olst

Ds. Klaas Hendrikse

Middelburg

Heerde, Julianalaan 2: 3 mei

aanvang: 10.00 uur

Mw. Ineke Adriaansz

Kampen

17 mei

Mw. G.W. van Wenum-Boers

Lelystad

31 mei

Mw. Ds. Betsy Nobel

Terwolde

14 juni

Drs. L.C. Bulens

Apeldoorn

28 juni

Ds. H.R. Knoop

Olst

Wie vervoer naar de kerk wenst, kan bellen: voor Hattem: zie AUTODIENSTEN op pagina 12 voor Heerde: een bestuurslid

36