Jaarverslag ICOM Nederland 2012 Algemeen De samenstelling van het bestuur per 31 december 2012: Janrense Boonstra voorzitter Rik van Koetsveld penningmeester Anneke Hogeweg-Bos secretaris Andrea Kieskamp } Astrid Hertog } Kees van den Meiracker }
leden
Het bestuur kwam in 2012 acht maal bijeen. De uitgestelde algemene ledenvergadering vond plaats in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem op 17 september. Deze vergadering werd gecombineerd met een Najaarsdag. Leden Eind 2012 was het aantal leden van ICOM Nederland (NL) als volgt: 31-12-2012
Categorie Individuele leden Instellingsleden Seniorleden Studentleden TOTAAL
Aantal 1642 35 270 332 2279
Bestuurszaken De bestuurssamenstelling was ongewijzigd gedurende dit jaar. Ledenadministratie Hoewel aan het begin van het verslagjaar al veel achterstanden waren weggewerkt, vroeg de administratie gedurende het hele jaar nog veel aandacht van het bestuur. Er is hard gewerkt om de problemen ook structureel op te lossen. Dit heeft geleid tot voorstellen om de ledenadministratie in de toekomst online te gaan voeren. Hiermee worden mogelijkheden gecreëerd voor meer eigen inbreng en daarmee grotere verantwoordelijkheid van de leden zelf. ALV en Najaarsdag (17 september) Het ochtendprogramma van de Najaarsdag bestond uit de algemene ledenvergadering waarin de voorzitter zijn jaarrede uitsprak en de penningmeester de financiën presenteerde. Verder deden vertegenwoordigers van enkele Internationale Comités kort verslag van hun activiteiten. Het middagdeel ging in op het thema van de General Conference in Rio in 2013 en het project dat ICOM NL daarvoor aan het voorbereiden is. Verderop in dit verslag wordt hier nader op ingegaan. De dag eindigde met een borrel.
1
Communicatie en publiciteit in 2012 Eind 2012 is aan YARR communicatie opdracht gegeven om een nieuwe website te bouwen. De huidige site heeft geen makkelijke structuur en biedt te weinig ruimte voor informatie en beeldmateriaal. YARR is gekozen omdat dit bedrijf ook ervaring heeft in websitekoppelingen met ledenbestanden. Die uitbreiding wordt voor 2013 essentieel, omdat we dan de leden hun eigen mutaties willen laten doorvoeren. Daarnaast zullen in 2013 via de website de registraties van lidmaatschappen verlopen, in afstemming met het Parijse kantoor, waar ook alle registraties worden verzameld. Een helder contactformulier leidt de bezoeker met vragen naar de juiste persoon. Alle voorbereidingen hiervoor zijn in 2012 gestart. Het bestuur heeft in 2012 alle leden verzocht om een automatische incasso af te geven, en de juiste e-mailadressen door te geven. Dit verliep allemaal via de huidige website. Door automatisch incasso per 2013 verplicht te stellen, zal de financiële administratie helder verlopen. In de toekomst zal alle communicatie via e-mail verlopen. Leden zullen dan op de hoogte worden gehouden met een e-nieuwsbrief. Op deze wijze zal dan ook makkelijk door te klikken zijn naar meer informatie op de website of naar bijvoorbeeld Internationale Comités, alsmede naar opgaveformulieren voor een ALV of andere activiteit.
De ICOM scriptieprijs is in 2012 ingesteld en bij bachelor- en masteropleidingen onder de aandacht gebracht, die met museologie en heritage studies te maken hebben, alsmede kunstgeschiedenis en geschiedenis. Tientallen docenten van de studies zijn benaderd om de prijs bij hun studenten onder de aandacht te brengen. Decanen en webmasters hebben de persberichten ontvangen om deze op betreffende websites te plaatsen of via andere berichtgeving aan studenten te verzorgen. Ook is de ICOM prijs via Museumberichten bekend gemaakt. Over het project Conscious Heritage en de aanloop daarnaartoe, is een aantal artikelen verschenen in Museumvisie. In Museumvisie nr. 4 van 2012 verscheen een kort stukje over de workshop die op het Museumcongres was georganiseerd. Naar aanleiding van de expertmeeting van 14 december 2012 met o.a. museumexperts en vormgevers verscheen in nr. 1 van 2013 een verslag. Bijeenkomsten en ontmoetingen Internationaal Van 6 tot 8 juni namen Andrea Kieskamp en Kees van den Meiracker deel aan de 27ste vergadering van de General Assembly van ICOM in Parijs. Deze algemene ledenvergadering, die jaarlijks wordt gehouden, stelde in Parijs het financiële jaarverslag over 2011 vast en tevens werden de begroting 2012 en een aantal verslagen goedgekeurd. Ook werd uit drie kandidaten de stad gekozen waar in 2016 de General Conference zal plaatsvinden. Milaan won met een overweldigende meerderheid van Abu Dhabi en Moskou. ICOMMUNITY werd gelanceerd, een social medium voor ICOM-leden. Brazilië vertelde over de stand van zaken rond Rio. Het gastland kampte nog met grote organisatiestress en was nog weinig met de inhoud bezig. Andrea en Kees hebben vooral veel gelobbyd voor het project in Rio. De mogelijkheden voor 'funding' bij ICOM International werden onderzocht. Dit resulteerde uiteindelijk in een aanvraag bij 'Special projects'. Kees had een gesprek met Julien Anfruns, director general, dat bijdroeg aan een betere verstandhouding. Ook informeel werden vele contacten gelegd en werd deelgenomen aan thematische workshops. Op 10 oktober ontving Andrea Kieskamp mw. Nomatshayina Noah, Senior Manager van Robben Island Museum, Public Heritage Education Department in Kaapstad, Zuid-Afrika. Zij
bracht een bezoek aan Nederland in het kader van het International Visitors Programme (SICA). Andrea bezocht met haar twee verschillende locaties van de Stichting Vredeseducatie in Utrechtse forten en sprak met haar over het project Conscious Heritage. Noah was erg onder de indruk van de aanpak van de Stichting Vredeseducatie en onderzoekt nu samen met hen de mogelijkheid voor het opzetten van een Kindercentrum voor Vrede en Democratie op Robbeneiland.
Nomatshayina Noah en Durkje Post, educatief medewerkster van de Stichting Vredeseducatie voor het Herinneringscentrum voor de Toekomst (Fort de Bilt) Op 15 november ontving Andrea Kieskamp samen met Ineke Aquarius van Butterfly Works mw. Maka Dvalishvili, Cultural operator Georgian arts en Culture President, Georgië. Zij houdt zich bezig met de versterking van de creatieve industrie in Armenië, Azerbeidjan en Georgië, met name op het gebied van ambachten. Dit interessegebied sluit goed aan bij Conscious Heritage. In haar verslag schrijft Maka: ‘Especially attractive was the meeting at ICOM and Butterfly Works on Rio 2013 […], as lot of similarities have been discussed between these organizations and activities at GACC, and it was discussed the possibilities for the future cooperation of the joint programs.’ In het verslagjaar bezochten diverse Nederlandse ICOM-leden congressen van Internationale Comités in het buitenland. Op dit moment zijn, volgens onze laatste informatie, acht Nederlandse ICOM-leden actief in besturen van Internationale Comités. Christel Schollaardt is voorziter van ICOMON en Léontine Meijer-van Mensch voorzitter van COMCOL. Hetty Berens is plv. voorzitter van DEMHIST. Renée Kistemaker en Marlies Kleiterp zijn bestuurslid van resp. ICMAH en ICEE, terwijl Arja van Veldhuizen nog steeds actief is binnen CECA. Willem Hekman en Dick Drent zijn resp. voorzitter en bestuurslid van ICMS. Mario Jellema is bestuurslid van ICAMT. Bij de aan ICOM gelieerde Internationale Comités is Annemies Broekgaarden voorzitter van HO!I, Roeland Paardekooper directeur van EXARC en Frits Loomeijer voorzitter van ICMM. Het bestuur heeft geen informatie over hoeveel Nederlandse ICOM-leden verder (actief) lid zijn van de Internationale Comités. In de toekomst komt hier hopelijk, bij een vernieuwde ledenadministratie, goed zicht op, dit tevens als aanmoediging voor onze leden. Tevens maakt ons ICOM-lid Hanna Pennock ook in dit verslagjaar deel uit van de Executive Council van ICOM, het hoofdbestuur. Zij is in Shanghai in 2010 voor drie jaar herbenoemd. Frans Fox, voormalig bestuurslid/secretaris van ICOM NL, werd in 2012 benoemd tot lid van de Strategic Allocation Review Commission. Deze commissie beoordeelt de aanvragen voor
3
financiële steun van de (inter)nationale ICOM comités en de regionale allianties in het licht van het lopende beleidsplan. Nationaal Anneke Hogeweg bezocht 27 april bij de Reinwardt Academie een expertmeeting, die door de gastorganisatie samen met de Nationale UNESCO Commissie was georganiseerd. Het onderwerp betrof de positie van musea en collecties binnen de UNESCO cultuurconventies. De bijeenkomst was vooral ook bedoeld als voorbereiding op een conferentie over dit onderwerp in Rio (11-13 juli 2012). Janrense Boonstra en Anneke Hogeweg praatten 6 december bij met een delegatie van de Nederlandse Museumvereniging o.l.v. directeur Siebe Weide over gezamenlijke aandachtsgebieden. Uitvoerig werd hierbij ingegaan op de nieuwe status van de LAMO, de Ethische Code en de hiermee verbonden Ethische Codecommissie voor Musea (ECM). ICOM NL is één van de founding fathers van deze commissie en dus nauw betrokken bij de ontwikkelingen. Afgesproken wordt dit contact met de ECM weer aan te halen en jaarlijks tenminste een gezamenlijk overleg te hebben. General Conference 2013 – Rio de Janeiro In 2012 is het project voor de General Conference in de steigers gezet. ICOM Nederland wilde samen met Butterfly Works (co-design for a better world), invulling geven aan de volgende vragen: 1. Hoe kunnen we musea motiveren om hun sociale rol te vervullen, waarbij ze werken aan productontwikkeling met lokale (ambacht)gemeenschappen en de creatieve industrie? 2. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat het de musea en de betreffende gemeenschappen daadwerkelijk iets oplevert – in materiële of immateriële zin? 3. Hoe kunnen we door productontwikkeling voor museumwinkels en -retailers bij een breed publiek een groter draagvlak creëren voor het behoud van immaterieel erfgoed en kennisverspreiding hierover? Op welke manier kunnen we publieksparticipatie hierbij als middel inzetten? Butterfly Works kwam met het voorstel om een nieuwe productlijn te ontwikkelen voor museumwinkels onder de naam ‘Conscious Heritage’. ICOM Nederland was enthousiast over dit idee en beide organisaties stelden een intentieverklaring op om dit project voor de General Conference gezamenlijk te gaan verwezenlijken. De stuurgroep bestaat uit de volgende personen: Ineke Aquarius Janrense Boonstra Hester Ezra Astrid Hertog Andrea Kieskamp Merel Sas
fondsenwerving Butterfly Works voorzitter ICOM Nederland art director Butterfly Works bestuurslid ICOM Nederland, marketing en communicatie bestuurslid ICOM Nederland, projectleider Rio 2013 program manager Butterfly Works
Op 17 september, tijdens de Najaarsdag in het Nederlands Openluchtmuseum, werd het concept aan de ICOM-leden gepresenteerd. Butterfly Works verduidelijkte de principes van co-creatie, het ontwikkelen van producten door lokale (ambachts)gemeenschappen en designers. Er werd gediscussieerd over ethische dilemma’s met betrekking tot traditionele ambachten en het ontwikkelen van producten op basis daarvan. Omdat Conscious Heritage museumobjecten wil verbinden met het immateriële erfgoed (verhalen, rituelen, tradities, ambachten) vertelde Robert Quarles van Ufford (algemeen secretaris Nationale UNESCO-
commissie) over het belang van de bescherming van dit erfgoed vanuit UNESCOperspectief.
Subgroepen aan de slag bij de workshop ‘Tradities te koop! Immaterieel erfgoed en de creatieve industrie. Museumcongres, 5 oktober 2012.
De tweede stap was een workshop tijdens het Museumcongres in Maastricht, op 5 oktober. Hester Dibbits, lector Cultureel Erfgoed van de Reinwardt Academie en specialist op het gebied van immaterieel erfgoed en volkscultuur, was gastspreker. Ruim 20 deelnemers schreven zich in en bedachten in subgroepen concrete ideeën voor productontwikkeling. Het enthousiasme was groot, er kwamen interessante ideeën naar voren, maar ook werden er voor ons leerzame - kritische noten geplaatst.
Een
stoomcursus ‘design thinking’. Expert meeting, studio Butterfly Works, 14 december 2012
5
Als vervolg op deze workshop vond op 14 december een grote co-creatie sessie plaats in de studio van Butterfly Works, met ruim 35 museumprofessionals. Ook hier was de betrokkenheid en het enthousiasme groot. De deelnemers waren unaniem positief over het concept: we konden een volgende stap gaan zetten. Met de input uit deze bijeenkomst kon het concept verder worden uitgewerkt. De basis is gelegd, in 2013 zal Conscious Heritage concreet worden uitgewerkt in samenwerking met een aantal musea.
Scriptieprijs De eerste ICOM NL scriptieprijs voor de meest innovatieve scriptie op museologisch gebied is gewonnen door Marliene Stolker, studente aan de Reinwardt Academie te Amsterdam. De jury bestond uit Kees van den Meiracker (voorzitter), Elke Pluijmen en Renée Kistemaker (zij verving Annemarie de Wildt). Er zijn zes scripties ingeleverd, waarvan er drie genomineerd werden. Tijdens de drukbezochte Erfgoedarena op de Reinwardt Academie op 28 november deden de genomineerden een pitch van tien minuten. Marliene Stolker heeft met haar onderzoek 'Rebuilding War-Torn Societies Through heritage, the role of cultural aid organisations in the rehabilitation of cultural heritage in post-conflict areas' een brug weten te slaan tussen het belang van cultureel erfgoed tijdens en na gewapende conflicten. Eén van haar stellingen is: 'Mensen ontlenen hun identiteit aan cultureel erfgoed…' en de bescherming van dit erfgoed is van internationaal belang. Er zijn in de meeste gevallen meerdere internationale stakeholders bij betrokken, wat het vaak zeer complex maakt. Zij sluit haar scriptie af met 18 aanbevelingen om effectiever hulp te verlenen in post-conflict areas. De bijdrage van Marliene Stolker vond de jury verrassend en innovatief. Een complex, internationaal probleem op het gebied van cultural heritage werd inzichtelijk en gedegen gepresenteerd. De uitkomsten van het onderzoek zijn toepasbaar door de duidelijke conclusies en aanbevelingen. Aan de prijs is naast een geldbedrag van € 1.500,00, € 750,00 euro aan reischeques verbonden om het internationale ICOM congres in Rio de Janeiro in de zomer van 2013 bij te wonen.
De jury op weg naar de uitreiking van de scriptieprijs
Albert Scheffers, oud voorzitter van ICOM Nederland, reikt de scriptieprijs uit aan Marliene Stolker
7
