Jaarverslag Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg

Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg

Jaarverslag 2004-2005

2

Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Een openbare instelling met rechtspersoonlijkheid ingedeeld in de categorie B als bedoeld in de wet van 16 maart 1954, betreffende de controle van sommige instellingen van openbaar nut. Opgericht door de programmawet van 24 december 2002 en gepubliceerd in het Staatsblad van 31 december 2002.

Raad van Bestuur Effectieve leden :

Pierre Gillet (Voorzitter), Dirk Cuypers (Ondervoorzitter), Yolande Avontroodt, Jan Beeckmans, Jo De Cock (Ondervoorzitter), Jan Demaeseneer, Jean-Paul Dercq, Floris Goyens, Manu Keirse, Katrien Kesteloot, Jef Maes, Olivier Mariage, Pascal Mertens, Raf Mertens, Marc Moens, Annick Ponce, Pierre Smiets, Lieve Van Ermen, Frank Van Massenhove, Philippe Vandermeeren, Patrick Verertbruggen, Charles Vranckx

Plaatsvervangers :

Carine Boonen, Rita Cuypers, Henri De Ridder, Christiaan Decoster, Esther Deman, Daniel Désir, Paul Heyerick, Johan Kips, Jean Legrand, Roland Lemye, Rita Lombaerts, André Maes, Paul Palsterman, Viviane Pirlot, François Praet, Jean-Claude Praet, Anne Remacle, Chris Schoonjans, Joseph Servotte, Anne Vanderstappen

Regeringscommissaris :

Yves Roger

Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Tel: + 32 (0) 2 2873388 Fax: + 32 (0) 2 2873385 E-mail: [email protected] [email protected] www.kenniscentrum.fgov.be Résidence Palace (10de verdieping) Wetstraat 155 B-1040 Brussel 3

Inleiding door de algemene directie

6

Inleiding door de voorzitter van de Raad van Bestuur

7

Het KCE

8

Waarom werd het KCE opgericht?

8

Welke rol speelt het KCE?

9

Hoe voert het KCE haar studies uit?

9

Voor welke uitdagingen staat het KCE?

11

De partners van het KCE

17

Wie kan onderwerpen voor studies voorstellen?

19

Welke impact heeft het KCE?

21

Good Clinical Practice Hartinfarct

24

Opvolging zwangerschap

26

Preoperatieve onderzoeken

27

Borstkanker

28

Antibiotica in ziekenhuizen

29

Evaluatie van de evaluatie

29

Health Technology Assessment

4

22

30

Inwendige vaatprothesen tegen uitpuilende buikslagader

32

Moleculaire diagnostiek

34

Stoppen met roken

36

Bloed filteren

36

Stents voor verstopte halsslagader

37

Stomapatiënten in de kou

38

PET-scanners in België

38

Test natriuretische peptiden

39

Camerapil

39

Health Services Research

40

Financiering geneesmiddelen in ziekenhuizen

42

Referentiebedragen ziekenhuizen

43

Onderfinanciering ziekenhuizen

45

Kosten en prijzen tandprothesen

45

Bloed en bloedproducten

46

Zorgen voor morgen

46

Medische fouten

47

Klinische paden als basis voor berekening honoraria ziekenhuisartsen

47

Equity en Patient Behaviour

48

Toegang tot de dienst voor spoedgevallen

50

Facturering van ziekenhuissupplementen

51

52

Financieel overzicht

54

Personeelsplan

56

Inhoudsopgave

Een blik op de toekomst

5

Inleiding door de algemene directie Het idee voor een Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) dateert van 2002. De oprichting volgde in 2003 en de activiteiten gingen in de loop van 2004 van start. Gelijkaardige instellingen bestaan al vele jaren in de meeste geïndustrialiseerde landen. Net zoals in andere landen dient een instelling als het KCE ervoor te zorgen dat Belgische beleidsmakers en -verantwoordelijken beschikken over recente wetenschappelijke informatie over: - goede medische praktijk en evidence-based aanbevelingen; - klinische doeltreffendheid en kosteneffectiviteit van nieuwe technologieën; - financiering en organisatie van de gezondheidszorg die een doelmatig gebruik door verstrekkers en patiënten stimuleert. Kortom: het KCE wenst transparantie en objectiviteit te brengen rond dikwijls complexe en emotioneel geladen vragen, en dat in een context van snelle ontwikkelingen. De oprichtingswet van het KCE geeft het centrum niet alleen de opdrachten die hierboven zijn omschreven. Het verplicht het KCE ook om alle rapporten openbaar te maken en om elk jaar een jaarverslag op te stellen en in te dienen bij de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Het steeds grotere aandeel van openbare en private middelen dat naar gezondheidszorg vloeit, rechtvaardigt immers de vraag naar objectieve informatie over het rationele karakter van genomen beslissingen. Dit verslag behandelt de eerste twee jaren waarin het KCE haar activiteiten opstartte. Het beoogt helderheid en bondigheid om voor zoveel mogelijk burgers toegankelijk te zijn. Natuurlijk kan de lezer meer diepgaande informatie terugvinden op de website van het KCE: http://www.kenniscentrum.fgov.be . De lezer ontdekt hoe het KCE te werk ging om op korte tijd vijfentwintig studierapporten te publiceren. De inhoud van de studies wordt kort toegelicht als illustratie van de gehanteerde methodologie en de aard van de conclusies. Dit jaarverslag beschrijft ook de weerklank van deze rapporten en hun potentieel nut. Aan het eind krijgt u cijfers over de mankracht en financiële middelen die het KCE hiervoor inzet. Wij danken iedereen - onze personeelsleden, de externe experts, en de partnerorganisaties - die op een efficiënte en enthousiaste manier met ons hebben samengewerkt zodat we tot de resultaten zijn gekomen die we vandaag voorleggen. Wij hopen dat dit jaarverslag de leden van de Kamer van Volksvertegenwoordigers en elke burger in staat stelt om de impact en de uitdagingen te begrijpen van de thema’s die het KCE behandelt. En vooral dat het hen overtuigt dat het KCE en haar activiteiten een toegevoegde waarde bieden aan de samenleving.

6

Jean-Pierre Closon

Dirk Ramaekers

Adjunct Algemeen Directeur

Algemeen Directeur

Inleiding door de voorzitter van de Raad van Bestuur Beslissingen over het gezondheidszorgbeleid zijn vaak het resultaat van een compromis tussen de belangen van de burger en van verschillende groepen van zorgverleners. Tussen beide ontbrak tot voor kort een wetenschappelijk referentiepunt dat externe en objectieve expertise in de discussie bracht. Ik ben er oprecht van overtuigd dat het KCE erg nuttig is voor dit ‘derde’, onmisbare luik. Het zorgt voor een nuancering van de discussie en wanneer deze van de essentie afdwaalt, brengt ze haar dichter bij de noden van de volksgezondheid. En hoe meer ik het KCE aan het werk zie, des te sterker ben ik overtuigd van het nut ervan. Na twee jaar werking zie ik twee strategische doelstellingen: ■ Zorgen dat de actoren in de gezondheidszorg de reflex hebben om samen te werken met het KCE. Deze eerste doelstelling hebben we al voor een stuk bereikt. Het RIZIV, de Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid en het Intermutualistisch Agentschap werkten met ons samen voor een groot aantal studies. De politieke overheid, zowel de uitvoerende als de wetgevende macht, doet vaak een beroep op ons. We beginnen ook internationaal een rol te spelen: buurlanden tonen interesse voor bepaalde studies en wij krijgen vragen om mee te werken aan projecten op Europese schaal. Daarbij is het natuurlijk een pluspunt dat ons land ervaring heeft met het overstijgen van culturele verschillen. ■ Onze rapporten weerklank doen vinden bij beleidsmakers. De conclusies van onze studies moeten op de onderhandelingstafel belanden. De blauwe rapporten van het KCE moeten dé referentie worden waar onderhandelaars mee zwaaien als ondersteuning van hun eisen. Wij publiceerden al 25 studierapporten, meer dan 50 zijn in voorbereiding. Ze dienen een vaste plaats te verwerven in de dagelijkse regelgeving van de gezondheidszorg. Om dit tweede strategische doel te bereiken, moeten we kiezen voor een pedagogische aanpak met gemakkelijk leesbare en begrijpelijke teksten. Het is echter niet de taak van het KCE om er voor te zorgen dat haar adviezen worden geïmplementeerd. Wel moeten wij reële hulp bieden bij het besluitvormingsproces. Dat kunnen we doen door aan onze aanbevelingen ook een analyse te koppelen van de gevolgen - iets wat we nu al voor een deel doen. Alleen op die manier kunnen we onze rol volledig vervullen. Het spreekt vanzelf dat de uiteindelijke beleidsbeslissingen rekening houden met een reeks andere criteria dan de puur wetenschappelijke. Dat is vanzelfsprekend in een samenleving waar de menselijke factor primeert. Wetenschap mag niet almachtig worden. Wetenschappelijke inzichten zijn niet altijd te verzoenen met de juridische, ethische of sociale context waarin men ze gebruikt. Maar als een beslissing afwijkt van de wetenschappelijke aanbevelingen, dan moeten we wel duidelijk zijn: “de wetenschap schrijft ons deze oplossing voor, maar de omstandigheden sturen ons in een andere rich-

Inleiding

ting”. Dat soort transparantie, daar gaat het om in een democratie.

Pierre Gillet, Voorzitter van de Raad van Bestuur

7

Waarom werd het KCE opgericht? De uitgaven voor de gezondheidszorg stijgen in alle westerse landen. Daar zijn verschillende redenen

De meeste Europese landen kam-

voor. Vaak wordt als belangrijkste oorzaak

pen met gelijkaardige problemen. Daarom

de veroudering van de bevolking aangehaald.

beschikken veel landen al jaren over weten-

Vergrijzing gaat inderdaad gepaard met een

schappelijke instellingen die de kwaliteit van

toename van de nood aan gezondheidszorg.

de medische zorgverstrekking bewaken,

Toch is vergrijzing niet de belangrijkste factor

nieuwe technologieën op hun waarde be-

Waarvoor staat de

in de uitgavenstijging. In essentie zijn er twee

oordelen en argumenten aanreiken voor

afkorting KCE?

fenomenen, die overigens aan elkaar gekop-

hervormingen in de financiering van de ge-

Het Federaal

peld zijn. Enerzijds eist de bevolking een

zondheidszorg.

Kenniscentrum voor de

snelle en goedkope toegang tot steeds meer

Gezondheidszorg

gesofistikeerde gezondheidszorg, anderzijds

Steeds meer Europese burgers

koos voor de afkorting

zijn nieuwe technologieën en geneesmidde-

maken ook gebruik van de mogelijkheid

KCE als samentrek-

len duur en versterkt het aanbod de vraag.

om zich gezondheidszorg ‘aan te schaffen’

king van

Evenmin mag men de personeelskost in de

in andere lidstaten van de Europese Unie.

Kenniscentrum -

gezondheidszorg onderschatten ... aan de

Een vergelijking van de zorgsystemen in

Centre d’expertise.

hoge scholingsgraad van de gezondheids-

de verschillende lidstaten is vaak bijzon-

werkers hangt een prijskaartje.

der nuttig.

In België bepaalde de begroting dat het budget voor gezondheidszorg met maximaal 4,5% op jaarbasis mocht stijgen. Het regeerakkoord stelde dat het beleid deze beperking moet realiseren met respect voor de therapeutische vrijheid van de zorgverstrekkers en de vrije keuze door de patiënt en zonder de kwaliteit van de gezondheidszorg te ondermijnen. Beleidsmakers in de gezondheidszorg beschikken dus over een beperkte manoeuvreerruimte.

8

Welke rol speelt het KCE? Het KCE ondersteunt de besluitvormings-

kwaliteit rekening houdend met de groei

processen in de gezondheidszorg en ziekte-

aan noden en de budgettaire beperkingen.

■

analyse klinische praktijk en ontwikkeling klinische praktijkrichtlijnen (Good Clinical

verzekering. Het maakt analyses en voert

Practice)

wetenschappelijke studies uit om de over-

Het KCE behandelt vier grote onderzoeks-

heid bij te staan in haar beslissingen. Het

domeinen:

KCE is niet betrokken bij de besluitvorming

■

evaluatie van medische technologie (Health Technology Assessment)

■

zelf, en evenmin bij de uitvoering ervan,

organisatie en financiering van de gezondheidszorg (Health Services Research)

maar het heeft wel de opdracht om de weg

■

te wijzen naar de best mogelijke oplossin-

billijkheid en patiëntengedrag (Equity en Patient Behaviour)

gen. En dit in een context van een optimaal

De studies in elk van deze vier domeinen worden toegelicht in specifieke hoofdstukken verderop in dit jaarverslag.

toegankelijke gezondheidszorg van hoge

Hoe voert het KCE haar studies uit? Telkens het KCE een vraag krijgt

Elk stadium van dit proces wordt

ondenkbaar om wetenschappelijke advie-

voorgelegd, verzamelt het alle evidence die

onderworpen aan een interne kwaliteits-

zen te formuleren zonder een strikte me-

beschikbaar is over het onderwerp. Tevens

controle. Bovendien wordt het rapport nog

thodologie te volgen die ook andere gere-

wordt de actuele Belgische situatie geanaly-

eens extern gevalideerd door meestal drie

puteerde

seerd. De rol van het KCE stopt echter niet

experts, onder wie regelmatig een buiten-

toepassen. De KCE-teamleden krijgen een

bij dit onderzoek. Het heeft ook de op-

lander. Dit komt de objectiviteit ten goede.

specifieke vorming in deze veeleisende en

dracht om wetenschappelijk onderbouwde

Een studie duurt 6 tot 18 maanden, vanaf

complexe methodologie.

oplossingen voor te stellen die de actuele

de start tot de publicatie van het rapport

toestand verbeteren. Dit kunnen aanpassin-

op de website van het KCE. De impact van

gen zijn aan de financiering, informatiever-

elk rapport wordt opgevolgd en kan aanlei-

strekking, opleiding van zorgverstrekkers of

ding geven tot een nieuwe studie.

internationale

organisaties

wordt samen met de beleidsaanbevelingen

De opeenvolgende studiestappen

gesynthetiseerd in een publiek volledig toe-

in dit wetenschappelijke proces zijn precies

gankelijk rapport.

vastgelegd. Logisch ook, want het is vandaag

Het KCE

reglementering. Alle verzamelde informatie

9

Wat is Evidence-Based Health Care? De beoefening van de geneeskunde vertrok

Health Technology Assessment (HTA) ba-

traditioneel van de theoretische kennis en

seert zich op dezelfde filosofie, maar

de klinische ervaring van de arts. Maar

plaatst gezondheidsinterventies in hun

vandaag is dat onvoldoende. De genees-

ruimere maatschappelijke context. HTA

kunde is veel complexer geworden. Daar-

evalueert niet alleen de veiligheid, doel-

om is het nodig om over hulpmiddelen te

treffendheid en kosteneffectiviteit (doel-

beschikken om de exponentieel toenemen-

matigheid) van interventies. Het beraadt

de hoeveelheid informatie te doorzoeken

zich ook over de ethische en legale

en systematisch te verwerken.

dimensies waarin een medische technologie of handeling wordt toegepast.

Zo ontstond een benadering die we evi-

Bovendien heeft HTA oog voor de organi-

dence-based medicine (EBM) noemen.

satorische aspecten die verbonden zijn

Een geneeskunde die steunt op bewijs-

aan de invoering en verspreiding van een

voering, op evidence. In theorie stelt

interventie.

EBM de arts in staat om voor een patiënt beroep te doen op de meest over-

‘Klinische praktijkrichtlijnen’ zijn samen-

tuigende gegevens (bewijzen) uit de in-

gevatte aanbevelingen om een bepaald

ternationale medische literatuur en deze

ziektebeeld op de beste manier aan te

kennis te integreren met zijn klinische

pakken. Ze vertrekken van een overzicht

expertise en de waarden van de patiënt.

van de bestaande klinische studies en zijn geklasseerd in volgorde van ‘bewijs-

Deze evidence omvat in hoofdzaak de

gehalte’. Deze richtlijnen vormen een

resultaten van klinisch onderzoek dat

praktische gids die de arts bijstaat om

volgens strikte criteria wordt uitgevoerd.

de patiënt op de meest aangewezen ma-

Men vergelijkt bijvoorbeeld de werking

nier te behandelen. De richtlijnen zijn bij

van een geneesmiddel met een placebo

voorkeur evidence-based en zo weinig

(of een andere bestaande behandelings-

mogelijk beïnvloed door belangenconflic-

methode) door de patiënten gerandomi-

ten. Er bestaan klinische praktijkrichtlij-

seerd in te delen in een behandelings-

nen op Belgisch, Europees en internatio-

groep en een placebo- of controlegroep.

naal

Waar mogelijk wordt ook dubbelblind

aanbevelingen nooit de plaats innemen

gewerkt (patiënt noch arts weten of het

van het oordeel en de ervaring van de

geneesmiddel of de placebo wordt toe-

arts. EBM, HTA en klinische praktijkricht-

gediend). Dit maakt een objectieve ver-

lijnen vullen de traditionele medische

gelijking mogelijk van de doeltreffend-

aanpak aan, maar vervangen deze niet.

heid van het geneesmiddel.

10

niveau.

Toch

mogen

deze

Voor welke uitdagingen staat het KCE? Om haar opdracht naar behoren uit te voeren, stelt het KCE drie tussentijdse operationele doelstellingen voorop: 1. onafhankelijke expertise opbouwen van hoog niveau 2. actuele wetenschappelijke informatie en betrouwbare statistische gegevens verzamelen 3. ‘communiceren’ van de resultaten

Geneeskunde

1. ONAFHANKELIJKE EXPERTISE OPBOUWEN VAN HOOG NIVEAU Het centrum streeft een hoog-

Tijdens de eerste twee werkingsja-

staande kwaliteit na en een maximale ob-

ren werden om en bij 40 personeelsleden

jectiviteit van haar werkzaamheden. Alle

aangeworven (sommige deeltijds). 70% on-

teamleden zijn universitair geschoold, vaak

der hen zijn experts met een specifieke

houder van een doctoraatstitel. Ze werden

achtergrond: artsen, gezondheidseconomis-

geselecteerd op basis van hun expertise in

ten, medisch sociologen, een medisch jurist,

domeinen die relevant zijn voor het uitwer-

datamanagers, een kennismanager, een sta-

ken van een doelmatig gezondheidszorgbe-

tisticus, data-analisten, .... Door het multidis-

leid. Elk teamlid doorliep een zware, doch

ciplinaire karakter van haar team kan het

objectieve en transparante selectieproce-

KCE elke vraag benaderen vanuit een me-

dure op basis van competentie. Als garan-

dische, economische, sociale, juridische en

tie voor hun neutrale positie mogen mede-

ethische invalshoek. Die multidisciplinariteit

werkers van het KCE geen werkzaamheden

gecombineerd met een horizontale en wei-

verrichten buiten het Kenniscentrum die

nig hiërarchische structuur vormen de es-

tot belangenconflicten voor het KCE zou-

sentiële kenmerken van de bedrijfscultuur

den kunnen leiden.

van het KCE.

Gezondheidseconomie

Kennismanagement

Medische sociologie

In minder dan

Datamanagement

Het KCE

KCE Recht

twee jaar stelde het KCE een multidisciplinair team samen.

Statistiek

Dataanalyse

11

Belangenconflicten Conflicts of interest (belangenconflicten)

vloed. Voor de interne experts zijn er

wat alle belangrijke medische tijd-

zijn aanwezig in diverse economische

duidelijke deontologische regels die in

schriften is dit al enige tijd gemeengoed.

sectoren – óók in de gezondheidszorg.

hun contract zijn opgenomen. Een zwa-

Een dergelijke mededeling is op de eer-

Er wordt, zeker in de internationale

re fout hiertegen kan leiden tot ont-

ste plaats een teken van integriteit en

medische pers, steeds meer aandacht

slag. Voor de samenwerking met exter-

eerlijkheid van de betrokkene.

aan besteed. Conflicts of interest wor-

ne experts heeft het KCE gekozen voor

den gedefinieerd als ‘omstandigheden

transparantie en niet voor een verbod

Sommigen zien in een dergelijk beleid

waarbij de professionele beoordeling

op conflicts of interest. Dat laatste is

een vorm van bemoeizucht. Maar tijden

van één belang (bijvoorbeeld het wel-

niet wenselijk. Enerzijds zijn er nauwe-

veranderen nu éénmaal. Transparantie

zijn van een patiënt of de kwaliteit van

lijks experts van topniveau voor wie

en verantwoordelijkheid zijn de sleutel-

onderzoek) mogelijk overmatig wordt

niet één of ander tegenstrijdig belang

woorden die passen in de huidige maat-

beïnvloed door een ander belang (fi-

geldt. Anderzijds kan het inhoudelijk

schappelijke context. Zeker als het gaat

nanciële voordelen)’.

verrijkend zijn om andere perspectie-

om de doelmatige aanwending van pu-

ven te kennen en aldus barrières op te

blieke middelen, zoals in de gezond-

Onderzoek toont aan dat financiële in-

sporen. Obligaat wordt aan het begin

heidszorg.

centives een invloed hebben op de me-

van de samenwerking met een externe

dische praktijk, met name op het

expert gevraagd om mogelijke belan-

zorgaanbod, ziekenhuisopnames, het

genconflicten mee te delen (te ‘declare-

voorschrijven van geneesmiddelen, enz.

ren’). Hierbij wordt in de eerste plaats

Ook in het biomedisch onderzoek kan

gepolst naar financiële belangen zoals

de financieringsbron een invloed heb-

aandelen, vergoedingen, sponsoring van

ben, onder meer op de gekozen metho-

deelname aan een congres, onderzoeks-

dologie, op het (al dan niet) publiceren

fondsen en dergelijke. De ervaring leert

van de resultaten en op de getrokken

dat ook niet rechtstreekse financiële

conclusies. Sinds 2005 is de voorafgaan-

belangen zoals lidmaatschap van een

de registratie van nieuwe klinische stu-

professionele organisatie soms gemeld

dies trouwens verplicht indien de on-

worden.

derzoekers achteraf in één van de grotere medische tijdschriften willen

Het KCE wil echter benadrukken dat

publiceren.

het met externe experts samenwerkt op basis van wederzijds vertrouwen.

Voor een medewerker (intern of ex-

Het Kenniscentrum kan onmogelijk

tern) van het KCE kan ook een belan-

controleren of een mededeling volledig

genconflict optreden, wanneer hij of zij

is. Vermits wetenschappelijke publica-

financiële, professionele of andere ban-

ties een selectiecriterium uitmaken

den heeft met instellingen of personen

voor externe experts, worden in die

van wie de belangen door de rapporten

publicaties vaak opsommingen van con-

van het Kenniscentrum worden beïn-

flicts of interest teruggevonden. In zo-

(1) Thompson DF. Understanding financial conflicts of interest. N Engl J Med 1993; 329: 573-576.

12

Bovendien doet het KCE voor

Médecine Générale), het Wetenschap-

De onderaanneming gebeur t via

haar studieprojecten vaak beroep op ex-

pelijk Instituut Volksgezondheid (WIV),

openbare aanbestedingsprocedures in

terne expertise uit binnen- en buitenland.

wetenschappelijke verenigingen van

het Bulletin der Aanbestedingen of even-

En wel op drie niveaus:

geneesheer-specialisten, het Intermutu-

tueel in het Publicatieblad van de Euro-

alistisch Agentschap (IMA), enz.

pese Unie. Bovendien worden ze ter

1. Opbouw van een Kennisnetwerk van

informatie gepubliceerd op de KCE-web-

externe Belgische en internationale

3. Het KCE werd volwaardig lid van of

site (in de rubriek ‘Wetenschappelijke

wetenschappelijke exper ts die terrein-

neemt deel aan de activiteiten van in-

samenwerking’). De selectie gebeur t

kennis en/of kritische analyse van de

ternationale organisaties op het vlak

door een jury, waarin ook externe ex-

wetenschappelijke gegevens inbrengen.

van evidence-based health care en

per ts zetelen, op basis van specifieke

Meer dan 300 exper ts uit 13 landen

health technology assessment (INAHTA,

competenties, de wetenschappelijke re-

werkten al samen met het KCE, soms

OESO, CoCANCPG, EUNetHTA ...).

putatie van de kandidaten, het multidisci-

als deelnemer aan een studie, soms als

plinaire karakter van het onderzoeksteam

externe beoordelaar.

en de ervaring om in een netwerk te

2. Samenwerking met de universiteiten

In de periode 2004-2005 werden

van ons land en met Belgische en in-

25% van de studies volledig uitbesteed aan

ternationale wetenschappelijke instel-

derden en 40% gedeeltelijk. KCE-medewer-

lingen. In België gaat het daarbij onder

kers zorgen bij alle projecten voor de coör-

meer om de WVVH (Wetenschappe-

dinatie, de kwaliteitscontrole, de redactie

lijke Vereniging van Vlaamse Huisar t-

van de samenvatting (executive summary)

sen), de SSMG (Société Scientifique de

en de verspreiding van de resultaten.

opereren. Alle externe medewerkers aan een studie onder tekenen een verklaring over belangenconflicten.

Het KCE

Studies in onderaanneming

13

2. ACTUELE WETENSCHAPPELIJKE INFORMATIE EN BETROUWBARE STATISTISCHE GEGEVENS VERZAMELEN Studies over de medische praktijk, evaluaties van medische technologieën en

dat in de praktijk een veelvoud hiervan aan

datamanagement opgezet en een uitbrei-

publicaties werden uitgeplozen.

dend netwerk van contacten. Tot dat net-

organisatie en financiering van de gezond-

werk behoren het RIZIV, het InterMutualis-

heidszorg zijn wereldwijd onderwerp van

In België zijn er statistische gege-

wetenschappelijk onderzoek. Een toene-

vens over gezondheid en gezondheidszorg

Volksgezondheid, de Technische cel (die bij

mend aantal van deze studies leveren evi-

terug te vinden in diverse gegevensbanken.

wet werd opgericht om pathologiegege-

dence over toegevoegde waarde en ko-

Het toegankelijk maken en interpreteren

vens van de FOD te koppelen met factuur-

steneffectiviteit. Het KCE volgt al die

van deze gegevens betekent voor het KCE

gegevens van de mutualiteiten), ziekenhui-

internationale informatie op de voet. Het

een belangrijke investering. De gegevens

zen, wetenschappelijke verenigingen, enz.

Kenniscentrum doorzoekt daarom niet al-

moeten immers beschikbaar worden ge-

Dat die samenwerking haar vruchten af-

leen de ‘peer reviewed’ vakliteratuur maar

maakt, gevalideerd, geanonimiseerd en

werpt, is terug te vinden in meerdere stu-

ook de ‘grijze’ literatuur en stelt daarvoor

eventueel met elkaar gekoppeld.

dies waarin o.a. gegevens van het IMA wer-

de best beschikbare hulpmiddelen ter be-

tisch

Agentschap

(IMA),

de

FOD

den gekoppeld aan data van de FOD

schikking aan haar medewerkers. Het KCE

Het KCE ziet het als een doelstel-

Volksgezondheid. Voor het gebruik van

heeft abonnementen op internationale tijd-

ling op lange termijn om een coherente en

deze aan elkaar gekoppelde persoonsgege-

schriften en gebruikt online databanken

gestandaardiseerde methodologie uit te

vens diende het KCE diverse aanvragen in

zoals Medline, EMBASE en de Cochrane

werken om gegevens uit diverse bronnen

bij de Commissie voor Bescherming van de

Library, maar ook Belgische informatiebron-

beschikbaar te maken. Dit moet het moge-

Persoonlijke Levenssfeer of één van haar

nen via CEBAM (Belgisch Centrum voor

lijk maken om data vlotter op te zoeken,

comités. Die gaf telkens haar toestemming.

Evidence-Based Medicine) en BCFI (Bel-

aan elkaar te koppelen, te kruisen, te verge-

gisch Centrum voor Farmacotherapeuti-

lijken, enz.

sche Informatie). De eerste 25 rapporten van het KCE verwijzen naar meer dan 2000

In voorbereiding op deze lange-ter-

wetenschappelijke publicaties. Dat betekent

mijndoelstelling heeft het KCE een intern

Download van de KCE rapporten

������������������ �����������������������

14

3. ‘COMMUNICEREN’ VAN DE RESULTATEN Voor het KCE betekent het com-

eerste informatie over de werkzaamheden

De website (http://www.kenniscentrum.fgov.be)

municeren van de studieresultaten en aan-

van het Kenniscentrum. De wet schrijft

is het centrale communicatie-instrument

bevelingen meer dan ze alleen maar ‘be-

voor dat het jaarverslag aan de Kamer van

van het KCE.Volgende informatie kunt u

kendmaken’ of ‘verspreiden’. Communiceren

Volksvertegenwoordigers wordt voorge-

op de website lezen en downloaden:

betekent óók er zorg voor dragen dat de

legd. Ook de betrokken ministers krijgen

- alle uitgevoerde studies, in volledige

actoren in de gezondheidszorg de resultaten

er een exemplaar van.

versie en met samenvatting;

begrijpen en gebruiken. De beleidsondersteunende rapporten van het Kenniscen-

- de persberichten over de studies en ■

De zorgverstrekkers krijgen ook informatie

activiteiten van het KCE;

trum zullen dus preferentieel ook aandacht

over de elementen uit KCE-studies die hen

- het programma met lopende studies;

besteden aan elementen die de kans op een

aanbelangen en dit via het RIZIV of de

- de

succesvolle implementatie verhogen. Een

FOD Volksgezondheid. Het KCE levert een

waar KCE-medewerkers aan deelnemen;

goede beleidsbeslissing in de gezondheids-

inspanning voor bijscholingen en opleidin-

- de seminaries die het KCE zelf organi-

zorg houdt niet alleen rekening met elemen-

gen. Het organiseert tal van interne semi-

ten als kwaliteit en doelmatigheid doch be-

naries. Het vaardigt ook haar experts en

zint zich ook over hoe de beslissing best in

vertegenwoordigers af naar wetenschap-

de praktijk kan ingevoerd worden. Dat ver-

pelijke colloquia en vergaderingen waar ze

- het jaarverslag;

onderstelt een doordachte pedagogische

worden uitgenodigd om de resultaten van

- een formulier om studies voor te stellen.

aanpak die zich richt op de personen voor

KCE-studies voor te stellen en te bespre-

wie de beslissing gevolgen heeft.

ken (een honderdtal in 2004-2005).

wetenschappelijke

bijeenkomsten

seert; - een lijst met beschikbare informatiebronnen en weblinks;

■

De website is toegankelijk voor iedereen. Sommige studies met een brede

Het KCE maakt haar rapporten be-

De resultaten van elke afgewerkte studie

draagwijdte kennen een grote interes-

kend bij de verschillende actoren (organisa-

worden volledig gepubliceerd op de web-

se. Voorbeelden: de rapporten over

ties, zorgverstrekkers én het brede publiek)

site van het KCE en eveneens gecommuni-

prenatale zorg, over preoperatieve on-

via diverse kanalen:

ceerd naar de pers en naar meer dan dui-

derzoeken en over de kostprijs van

zend

ziekenhuizen,

tandprothesen. In de loop van 2004 en

De meeste organisaties die beleidsmatig

zorgverstrekkers, academici, beleidsmakers

2005, werd de website 45.000 maal

betrokken zijn bij de gezondheidszorg, heb-

en andere stakeholders. Iedereen kan zich

bezocht. Daarbij werden 343.000 pagi-

ben een vertegenwoordiging in de Raad

inschrijven op deze mailinglijst.

na’s gelezen en meer dan 41.000 rap-

■

■

geïnteresseerden:

van Bestuur van het KCE en krijgen dus als

porten gedownload. ■

De resultaten van de KCE-studies vormden het onderwerp van talrijke

5000 4500 4000 3500

debatten. Vaak werd daarvan uitgebreid verslag gedaan in de algemene en de medische pers (een 100-tal artikels). Ook brachten Belgische televisiezenders reportages over studies van het KCE.

Het KCE

Aantal bezoeken van de KCE website

3000 2500 2000 1500 1000 500

m

aa rt ap -04 ril m 04 ei -0 ju 4 ni -0 ju 4 liau 04 g. se 04 p. -0 oc 4 t.no 04 v. de 04 c. ja 04 n. -0 fe 5 b m .-0 aa 5 rtap 05 ril m 05 ei -0 ju 5 ni -0 ju 5 liau 05 g. se 05 p. -0 oc 5 t.no 05 v. dé 05 c. -0 ja 5 n. -0 6

0

15

Het Federaal Kenniscentrum groeide uit tot

De studies van het Federale Kenniscentrum

een objectief en efficiënt hulpmiddel bij de be-

vormen nu een belangrijk referentiepunt dat

sluitvorming over thema’s in de volksgezond-

het dossier op de goede weg zet.

heid. Daarmee beantwoordt het volkomen aan de opdracht die het toevertrouwd kreeg in de

De tweede studie heeft de preoperatieve on-

programmawet van 24 december 2002.

derzoeken als thema. Het vestigt de aandacht op het belang van een correcte evaluatie van

Naar aanleiding van de inhuldiging van het

de risico’s die samengaan met een heelkundige

RUDY DEMOTTE,

KCE kreeg ik de kans om te verduidelijken wat

ingreep. Dit onderzoek bewijst hoe belangrijk

Minister van Sociale Zaken

ik verwacht van het Kenniscentrum:“Objective-

het is dat de arts met de patiënt praat voor hij

en Volksgezondheid

ren, bewijzen verzamelen uit buitenlandse stu-

beslist over bijkomende onderzoeken. Na een

dies en op wetenschappelijke wijze de financi-

goede anamnese is er minder behoefte aan

ele, sociale en medische impact berekenen van

dure en soms overbodige onderzoeken. Het

beleidsbeslissingen op het terrein van de ge-

KCE vestigde de aandacht op de verschillen in

zondheidszorg”.

aanpak. Met die informatie kunnen de instellingen en artsen hun aanpak vergelijken met

Deze aanpak is essentieel voor mij en voor het

de best practices die de studie naar voren

concept voor een modern en effectief gezond-

schuift. De bemoedigende conclusie? Stel meer

heidszorgbeleid zoals ik het zie: zorgen dat ie-

vertrouwen in mensen dan in machines.

dereen toegang heeft tot kwaliteitszorg in een systeem waarvan het voortbestaan in de toe-

Ik wil nog een derde rapport onder de aan-

komst verzekerd wordt.

dacht brengen: de behandeling van hartinfarcten in België. Deze studie toont aan dat diverse

Deze verwachtingen zijn nog altijd dezelfde en

behandelingsmethoden resulteren in weinig

er werd al flink wat werk gepresteerd sinds

verschillen in sterftecijfer, maar wel in kostprijs.

december 2003.

Samen met een internationale studie en het advies van de Belgische Vereniging voor Cardi-

Ik wil het vooral over drie studies hebben.

ologie, vormt dit rapport de basis voor de her-

De eerste behandelt de financiering van een

vorming van de cardiologische afdelingen in

systeem dat het mogelijk maakt om mensen

ziekenhuizen die ik aan het doorvoeren ben.

schadeloos te stellen bij therapeutische ongevallen, het No fault-systeem. Dat zorgt ervoor

Ik ben dan ook heel gelukkig met de onafhan-

dat een patiënt die schadeloosstelling aan-

kelijke opstelling van de wetenschappers die in

vraagt, niet langer moet bewijzen dat er een

en met het Kenniscentrum werken en met de

fout gebeurde.

rechtlijnigheid waarmee het Kenniscentrum

Dit dossier ligt al lang op tafel. Zelf was ik er al

haar rapporten opstelt. Mijn dank dan ook

bij betrokken als minister van Economie in

aan de directie en het personeel van het KCE.

1999. Mij viel het toen op hoe moeilijk het was om aan relevante cijfergegevens te komen. Het gebrek daaraan was de grootste rem op het oprichten van een nieuw systeem.

16

De partnerorganisaties van het KCE In het Belgische institutionele landschap ontbrak een organisatie die haar aanbevelingen stoelt op wetenschappelijke bewijsvoering en neutraal en onafhankelijk tracht te zijn ten opzichte van de andere actoren. Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid

FOD Volksgezondheid,

FOD Sociale Zekerheid

Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu + commissies (bvb.BAPCOC)

Wetenschappelijk

RIZIV

KCE

Instituut Volksgezondheid

+ commissies (bvb. NRKP)

Universiteiten

Mutualiteiten

Wetenschappelijke Instellingen

Intermutualistisch Agentschap

Het KCE vormt als parastatale federale organisatie een brug tussen verschillende

De wetenschappelijke rol van het KCE eist dat het samenwerkt met

partners op het terrein

Patiëntenverenigingen

Industrie

van de volksgezondheid en sociale zekerheid.

1 voorzitter die wordt benoemd op voorstel van de minster van Volksgezondheid en Sociale Zaken

diverse partners uit de gezondheidszorg

3 ver tegenwoordigers van de minister van Volksgezondheid

om een brug te slaan tussen beleidsma-

3 ver tegenwoordigers van de minister van Sociale Zaken

kers en wetenschappers.

2 ver tegenwoordigers van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van

De Raad van Bestuur van het

2 ver tegenwoordigers van het RIZIV

KCE bestaat uit vertegenwoordigers van

3 vertegenwoordigers van het Intermutualistisch Agentschap (IMA)

de meeste instanties die in België be-

4 ver tegenwoordigers van de Ministerraad

trokken zijn bij het gezondheidszorgbe-

2 ver tegenwoordigers van de verenigingen van ziekenhuizen

leid. Met name:

2 ver tegenwoordigers van de representatieve beroepsorganisaties van ar tsen 2 ver tegenwoordigers van de sociale par tners 1 ver tegenwoordiger van de Kamer van Volksver tegenwoordigers.

17

Het KCE

de Voedselketen en Leefmilieu

mentair is aan onze werking. Het KCE kan

lijk rapport. Vroeger was zo’n wetenschappe-

door haar wetenschappelijke autonomie en

lijke evaluatie niet beschikbaar.

brede expertise bepaalde vragen en problemen binnen de gezondheidszorg op een meer

Andere studies die belangrijk waren voor het

globale en afstandelijke manier analyseren

RIZIV behandelen onder meer de terugbeta-

dan onze equipes. Het RIZIV is dan ook een

ling van geneesmiddelen in ziekenhuizen, het

belangrijke opdrachtgever van het KCE.

systeem van de referentiebedragen en een evaluatie van de centra voor moleculaire diag-

JO DE COCK,

Een voorbeeld van een studie die door ons

nostiek.Telkens slaagde het KCE erin om toe-

Administrateur-generaal RIZIV

werd aangevraagd is de capsulecamera voor

gevoegde waarde te bieden, diepere inzichten

Ondervoorzitter Raad van Bestuur KCE

darmonderzoek. Een spectaculaire, nieuwe

aan te reiken, nieuwe richtlijnen en criteria op

technologie. Maar biedt die ook voldoende

te stellen en het draagvlak voor beleid te ver-

meerwaarde? Moet de ziekteverzekering van-

breden.

Eigenaardig genoeg beschikte België, met zijn

daag een onderzoek met een capsulecamera

geroemde gezondheidszorg, tot voor kort niet

terugbetalen? Zo ja, onder welke voorwaarden?

Wel raad ik de KCE-directie aan om de ex-

over een studiecentrum voor health techno-

Het rapport van het KCE heeft ons werkelijk

pertise in het centrum verder uit te bou-

logy assessment en health services research.

bijgestaan bij het oplossen van deze vragen.

wen. Het is belangrijk om zoveel mogelijk

Zonder meer een blinde vlek in het landschap

studies door KCE-medewerkers zelf te la-

van onze gezondheidszorg. Het Federaal Ken-

Een ander voorbeeld zijn de endoprothesen

ten uitvoeren. Daardoor vergroot de eigen

niscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE)

voor buikslagaders. Toen die technologie en-

kennis en expertise, een noodzakelijke

vult eindelijk die lacune op. Daarmee vervoegt

kele jaren geleden op de markt kwam, be-

grondstof voor een succesvolle toekomst.

België het Europese peloton. Dat is belangrijk

sloot het RIZIV - onder immense druk van

Tevens zal het centrum haar opdracht

want gezondheidszorg speelt zich hoe langer

belangengroepen en de pers - om ze op ex-

moeten verbreden, voorbij het federale ni-

hoe meer af in een internationale en Euro-

perimentele basis toe te passen. Uiteindelijk

veau. Studies die bijvoorbeeld betrekking

pese context. Bovendien versnelt de medisch-

gebeurde dat in liefst 70 ziekenhuizen. Na-

hebben op gezondheidspreventie moeten

technologische evolutie exponentieel. Alleen

derhand stelden we vast dat dit niet de

hun weerklank vinden bij de beleidsniveaus

een goed uitgerust en onafhankelijk experti-

goede methode was. Dat bleek ook uit een

van de gemeenschappen en gewesten. Dat

secentrum is in staat die ontwikkelingen op te

studie van het KCE.

is op zich geen gemakkelijke taak, maar

volgen en wetenschappelijk gefundeerde ad-

wel een noodzakelijke.

viezen te verlenen aan beleidsmakers die be-

Dankzij de rapporten van het KCE beschik-

slissen over de manier waarop België zijn ge-

ken we nu over veel meer evidence-based in-

Kortom, de KCE-dossiers zijn niet gemaakt

zondheidszorg organiseert.

formatie. Daardoor nemen we betere beslis-

voor de galerij, evenmin krijgen ze kans om

singen. Een voorbeeld van die ‘nieuwe stijl’ zijn

stof te vergaren op een boekenplank. Inte-

Het KCE heeft van bij haar oprichting een

de carotisstents (stents voor halsslagader).

gendeel, diverse partners in het gezond-

brug geslagen tussen de twee grote pijlers

Naar aanleiding van dat rapport heeft het

heidszorgbeleid maken er gretig gebruik

waarop het federale beleid is geschraagd: de

RIZIV samen met het KCE een studiedag ge-

van. Dankzij de KCE-rapporten kan een

FOD Volksgezondheid en het RIZIV.Wij, vanuit

organiseerd waar alle belanghebbenden bij

beleid worden gevoerd waarbij elke Belg

het RIZIV, beschouwen het KCE niet als een

betrokken werden. De discussie greep plaats

meer gezondheidszorg krijgt voor elke geïn-

concurrent. Wel als een centrum dat comple-

op basis van een objectief en wetenschappe-

vesteerde euro.

18

Wie kan onderwerpen voor studies voorstellen? Elke burger met interesse voor gezondheidszorg en de organisatie ervan kan onderwerpen voor studies voorstellen via het invulformulier op de website van het KCE. In de praktijk komen de meeste voorstellen van beleidsmakers, het RIZIV, de FODs Volksgezondheid en Sociale Zekerheid, ziekenfondsen, ziekenhuizen, zorgverstrekkers en universiteiten. 2004

2005

Commissie Volksgezondheid van de Kamer van Volksvertegenwoordigers

5

0

Kabinet van de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid

7

8

RIZIV

5

6

FOD Volksgezondheid

7

10

FOD Sociale Zekerheid

1

0

Universiteiten of wetenschappelijke instellingen

29

24

Ziekenhuizen of ziekenhuisdiensten

20

18

Privéorganisaties of particulieren

6

22

Internationale organisaties

2

Totaal

80

90

Verdeling van de onderzoeksonderwerpen volgens de indieners van het voorstel. Op basis van de ontvangen voor-

meer kans omdat ze een directe bijdrage

stellen star t het KCE de voorbereiding

kunnen leveren tot de discussie en het

van het jaarlijkse studieprogramma vanaf

beleid.

jaar. Het KCE evalueer t de prioriteit van

Het KCE onderzoekt vervolgens of

de voorstellen op basis een aantal crite-

de onderwerpen intern kunnen worden

ria. Is de studie haalbaar in hetzelfde jaar

behandeld of dat ze eerder in aanmerking

of minstens binnen een redelijke termijn?

komen voor onderaanneming of voor een

Kunnen de resultaten van de studie lei-

gemengde aanpak. Dit gebeurt in functie

den tot een significante gezondheidswinst

van de aanwezige expertise en het beschik-

of een betere besteding van de midde-

bare budget. Deze oefening mondt dan uit

len? Kan de studie een bijdrage leveren

in een werkprogramma voor het volgende

tot het besluitvormingsproces? Projecten

jaar. Elk jaar komen ongeveer 20-25 studies

die nauw aansluiten bij de politieke en

aan bod. Iedereen kan het werkprogramma

maatschappelijke actualiteit maken dus

raadplegen op de website.

19

Het KCE

de maand maar t van het voorafgaande

en patiëntenverenigingen, onderzoekscen-

tijd is het centrum een gerodeerde machine

tra, farmaceutische bedrijven enzovoort.

geworden die volledig op kruissnelheid is

Daardoor gebeurt studiewerk verspreid en

gekomen . Het is bovendien uitgegroeid tot

versnipperd over al deze instellingen. En

een zichtbare entiteit in het landschap van

eerlijk, elke instelling heeft altijd wel een

de gezondheidszorg.

eigen standpunt te verdedigen of geeft een inkleuring aan de interpretatie van de re-

Diverse studies van het KCE hebben al een

sultaten.

rechtstreekse impact gehad op het beleid.

DIRK CUYPERS,

Ze hebben het bestaande beleid onder-

Voorzitter FOD Volksgezondheid,

Sinds de oprichting van het KCE, komt daar

steund of hebben het omgebogen in een

Veiligheid van de Voedselketen

verandering in. België beschikt nu over een

andere richting. Andere rapporten hebben

en Leefmilieu

studie- en expertisecentrum dat onafhan-

aangezet tot kritische reflectie. Zowel bin-

Ondervoorzitter Raad van Bestuur KCE

kelijk, volgens een strikte methodologie en

nen de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van

op een objectieve manier onderzoek in en

de Voedselketen en Leefmilieu als binnen

over de gezondheidszorg verricht. Boven-

andere instellingen.

De oprichting van het Federaal Kenniscen-

dien gebeurt dit op een transparante ma-

trum voor de Gezondheidszorg is een lo-

nier want alle belanghebbenden hebben

Nu is het aan die instellingen om nog meer

gisch gevolg van de professionalisering van

een vertegenwoordiging in de Raad van Be-

de weg naar het KCE te vinden. In de hoof-

de overheidsinstellingen. Tot voor kort was

stuur van het KCE.

den van de belanghebbenden moet de re-

er één ministerie van Volksgezondheid, So-

flex groeien dat we ook in België nu een

ciale Zaken en Leefmilieu. Dat is nu ver-

Na twee jaar kunnen we de evaluatie ma-

onafhankelijk expertisecentrum hebben

deeld in twee federale overheidsdiensten:

ken over de opstart van het KCE. Hoe is

dat oplossingen kan aanreiken voor be-

de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de

het centrum organisatorisch van start ge-

langrijke vraagstukken in onze gezond-

Voedselketen en Leefmilieu en de FOD So-

gaan? Is het erin geslaagd om experts bin-

heidszorg. Hier ligt meteen ook een op-

ciale Zekerheid. Onder de FOD Sociale Ze-

nen te halen, een programma samen te

dracht voor het KCE zelf: het wantrouwen

kerheid vind je het Rijksinstituut voor Ziek-

stellen, een begroting rond te krijgen, op tijd

dat er aanvankelijk heerste versneld om-

te- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV).

af te leveren wat beloofd was, functioneert

buigen in vertrouwen.

Daarnaast zijn er nog tal van andere orga-

de bestuursraad, zijn er geen obstructies

nisaties betrokken bij de gezondheidszorg:

etc. Op geen enkele van deze punten heeft

verzekeringsinstellingen, hospitalen, artsen-

het KCE haar start gemist. Op twee jaar

20

Welke impact heeft het KCE? Ondanks haar korte bestaan, publi-

RIZIV: rapporten over nieuwe experimen-

De nieuwe methoden die het

ceerde het KCE al 25 onderzoeksrappor-

tele technologieën zoals carotisstents en

KCE in samenwerking met externe on-

ten. Het is nog te vroeg om de reële impact

capsule-endoscopie worden gebruikt in

derzoeksequipes ontwikkelt, hebben ook

van dit beleidsondersteunend onderzoek in

RIZIV-overleg over implementatie en te

impliciete gevolgen. De diverse partners

te schatten. Beslissingen in het gezondheids-

verwachten kosten.

in de gezondheidszorg redeneren steeds

zorgbeleid vergen immers tijd en worden

meer vanuit levels of evidence. Opinies

niet uitsluitend genomen op basis van con-

Sommige rapporten pleiten on-

van belanghebbenden klinken minder

clusies uit wetenschappelijke rapporten.

omwonden voor meer transparantie. Bij-

sterk door. KCE projecten stimuleren

Lokale tradities en gewoonten, eerdere er-

voorbeeld het rapport over tandprotheses

eveneens de samenwerking met en de

varingen, maatschappelijke opties, beschik-

trekt duidelijk de kaart van de patiënt en

sensibilisatie van academische teams voor

bare middelen, lobby- en drukkingsgroepen,

gaat in tegen sommige belangengroepen.

een meer methodische werkcultuur.

politieke opportuniteiten ... ze spelen een

Op basis van het HTA-rapport over sto-

minstens even belangrijke rol. Vaak moeten

mamateriaal heeft de overeenkomsten-

De internationale samenwerking

heel wat tussenstappen (én barrières) wor-

commissie bandagisten-verzekeringsinstel-

met INAHTA werpt eveneens haar vruch-

den genomen vooraleer wetenschappelijke,

lingen het verzoek van de minister

ten af. Als bijvoorbeeld uit een internatio-

betrouwbare informatie wordt geïmple-

gekregen om een reeks verbeteringen

nale vergelijkende studie blijkt dat België

menteerd in de gezondheidszorg.

voor te bereiden in het voordeel van de

ongeveer het dubbele aantal PET-scanners

patiënt.

heeft in vergelijking met de Europese buur-

Op het terrein is er zowel bij zorg-

landen, dan wordt dat een belangrijk be-

verleners als patiënten veel interesse voor

Ook de rapporten in het meer

leidsmatig gegeven. Een andere indicator

de wetenschappelijke rapporten van het

complexe domein van Health Services Re-

die aanduidt dat het KCE internationale er-

KCE. Dat blijkt uit de mediabelangstelling,

search hebben gevolgen. Zo is het rapport

kenning verwerft, is de regelmatige vraag

de invitaties die experts van het KCE krij-

over de financiering van geneesmiddelen in

aan KCE-experts om op te treden als re-

gen om lezingen te geven op wetenschap-

de ziekenhuizen gebruikt in de voorberei-

viewer voor internationale medische tijd-

pelijke bijeenkomsten en de frequentie

ding van de hervorming die werd aange-

schriften of voor buitenlandse instellingen.

waarmee de KCE-website wordt bezocht

kondigd voor 2006. Verder zijn conclusies

en rapporten worden gedownload.

uit het rapport over de evaluatie van de

Ook bij de gewesten en gemeen-

referentiebedragen aangewend om de re-

schappen is er interesse voor de inhoud

gelgeving van het systeem aan te passen.

van KCE-rapporten. Zo is bijvoorbeeld het KCE-rapport over borstkankerscreening

Klinische praktijkrichtlijnen, zoals die over

Het domein Equity kent voorals-

uitgebreid geciteerd in de brieven en de

preoperatief onderzoek, vergezellen feed-

nog de minste weerklank. Dit heeft voor-

brochure die de Ministre de la Santé, de

backs die de Nationale Raad voor Kwali-

namelijk te maken met de belangrijke in-

l’Enfance et de l’Aide à la Jeunesse (minis-

teitspromotie van het RIZIV aan artsen

spanning die nodig is om de basisgegevens

ter van Volksgezondheid, Kinderen en

geeft. Analyses van de medische praktijk,

te verzamelen. Bovendien is in dit domein

Jeugdhulp) van de Franse Gemeenschap

zoals in de studie over myocardinfarct,

een verregaande samenwerking tussen

aan de artsen en hun patiënten richtte in

dragen inhoudelijk bij tot de hervorming

diverse equipes noodzakelijk. Het onder-

het najaar van 2005. In het kader van deze

van de cardiale zorgprogramma’s. HTA-

zoek over de evaluatie van supplementen

campagne wordt er een gratis tweejaar-

rapporten vinden vooral afnemers binnen

(rapport voorzien in 2006) is hiervan een

lijkse mammografie voorzien voor vrou-

de diverse raden en commissies van het

sprekend voorbeeld.

wen tussen 50 en 69 jaar.

21

Het KCE

KCE-rapporten tellen mee als element in beleidsinitiatieven of -discussies.

Good

Analyse klinische praktijk en ontwikkeling klinische praktijkrichtlijnen (Good Clinical Practice) Evaluatie van medische technologie (Health Technology Assessment) Organisatie en financiering van de gezondheidszorg (Health Services Research) Billijkheid en patiëntengedrag (Equity en Patient Behaviour)

22

Clinical Practice... ... klinische praktijk omkaderen zonder haar in een keurslijf te dwingen De kwaliteit van de medische zorg is een fun-

woording voor bestaat. Een studie van het KCE kan

damenteel onderdeel van een goed presterende ge-

ertoe bijdragen dat bepaalde klinische praktijken

zondheidszorg. Zelfs met de beste wil van de wereld

worden bijgestuurd in overeenstemming met (inter-

is het vandaag onmogelijk voor een zorgverstrekker

nationale) kwaliteitsstandaarden en/of met een aan-

– welk ook zijn specifieke domein – om op de hoog-

vaardbare financiële kost voor de gemeenschap die

te te blijven van alle medische ontwikkelingen. Om

ervoor betaalt.

sen diverse behandelingsopties, is het noodzakelijk

Dergelijke boodschappen kunnen fungeren

om de klinische praktijk te enten op regelmatig bijge-

als basis voor feedbackcampagnes naar de artsen zo-

werkte evidence. Die moet gebaseerd zijn op de in-

als de Nationale Raad voor Kwaliteitspromotie van

ternationale literatuur en op de principes van evi-

het RIZIV die al voert.

dence-based health care. Voor deze opdracht werkt het KCE samen Eén van de belangrijkste opdrachten van het

met andere Belgische en internationale wetenschap-

KCE bestaat er dan ook in om variaties in de medi-

pelijke en economische organisaties die de missie

sche praktijk te analyseren en te evalueren ten op-

delen om kwaliteitsgeneeskunde te bevorderen.

zichte van bestaande richtlijnen voor een goede medische praktijk. Bepaalde praktijken wijken dusdanig af dat er geen medische of maatschappelijke verant-

Hier vindt u een overzicht van de studies die het KCE in 2004 en 2005 publiceerde over Good Clinical Practice. Een meer gedetailleerde inventaris vindt u op de website van het KCE (www.kenniscentrum.fgov.be).

23

Good Clinical Practice

met volledige kennis van zaken te kunnen kiezen tus-

HARTINFARCT

Een acuut myocardinfarct is wel-

houdt. Om te kunnen dotteren en

licht het prototype van een medische ur-

stenten wordt de vernauwde slagader

gentie en de aandoening die elke burger

zichtbaar gemaakt met coronaire radi-

vreest. De aanpak en behandeling van deze

ografie na een inspuiting van een con-

acute pathologie evolueerde de voorbije

trastvloeistof (coronarografie).

dertig jaar waardoor de sterftecijfers fors

In een tweede fase – als het bloed op-

zijn gedaald. Toch blijft het een van de fre-

nieuw stroomt – wordt ervoor gezorgd

quentste doodsoorzaken in België.

dat de patiënt niet hervalt. Dit gebeurt

Een hartinfarct treedt op als een

met geneesmiddelen en advies voor een

slagader die het zuurstofrijke bloed naar de

gezonde levensstijl. Als het nodig blijkt,

hartspier vervoert, verstopt raakt. De stik-

volgt een chirurgische ingreep (overbrug-

kende hartspier kan niet langer haar levens-

ging).

belangrijke functie als bloedpomp uitoefenen waardoor ook de rest van het lichaam, onder meer de hersenen, in zuurstofnood komen.

... maar zeer duur! Al deze cardiologische technieken zijn zeer duur. Daarom is het belangrijk te

Opvallende vooruitgang ...

weten of ze altijd oordeelkundig worden

Tot in de jaren 80 bestond de be-

toegepast. Vooral omdat het duidelijk is dat

handeling van een hartinfarct vooral uit af-

hun aantal in ons land hoog ligt in vergelij-

wachten, rusten en ... duimen voor de pa-

king met de buurlanden. Toch heeft de aan-

tiënt. Daarna kwamen er proactievere

doening daar eenzelfde epidemiologie. Bo-

behandelingen: de arts probeert de ver-

vendien neigen de huidige wetenschappelijke

stopping van de kransslagaders weg te ha-

inzichten naar een relativering van de speer-

len zodat het bloed opnieuw naar de hart-

punttechnologieën. Kortom: we kunnen de

spier stroomt. De twee meest gebruikte

vraag stellen of ‘meer behandelen’ gelijk

technieken zijn:

staat met ‘beter behandelen’.

24

trombolyse (de bloedklonter wordt

Daarom vergeleek het KCE de

opgelost met een geïnjecteerd ge-

kostprijs en het resultaat van de hartin-

neesmiddel)

farctbehandeling in alle Belgische zieken-

en dotteren of dilateren (via een ca-

huizen. Het resultaat? De kwaliteit van de

theter met een ballonnetje wordt de

zorgverlening laat nergens te wensen over.

verstopte slagader opengerekt en

Maar er zijn wel enorme verschillen in de

doorgankelijk gemaakt). De dotterbe-

kostprijs die de ziekenhuizen aanrekenen

handeling wordt eventueel gevolgd

aan het RIZIV. Het KCE bepleit dan ook

door het plaatsen van een stent, een

een betere organisatie van het medische

kleine veer die het bloedvat open-

zorgnetwerk voor invasieve cardiologie.

(© Cliniques Universitaires Saint-Luc.)

... dotteren en stenten tegen elke prijs?

Ziekenhuizen A

trombolyse

Ziekenhuizen B1

trombolyse + uitsluitend coronarografie voor diagnostiek*

Ziekenhuizen B2

trombolyse + coronarografie met dilatatie

Ziekenhuizen B3

trombolyse + coronarografie met dilatatie + hartchirurgie

Type B2 en B3 komen vaak samen voor in hetzelfde ziekenhuis. * Coronarografie voor diagnostiek wordt meestal uitgevoerd buiten de spoedopnamedienst bijvoorbeeld bij patiënten die klagen over pijn in de borststreek bij inspanningen.

Vier ziekenhuistypes

niet dotteren, stenten of een heelkundige

lijk verdeeld is in België. Er is een overaan-

In België zijn er vier ziekenhuisty-

ingreep uitvoeren. Ook zij moeten de pa-

bod van (duurdere) topklinische ziekenhui-

pes die hartinfarcten behandelen. A-zie-

tiënt desgevallend overbrengen naar een

zen in de hoofdstad, een belangrijk aanbod

kenhuizen voeren alleen trombolytische

ziekenhuis van het type B2-B3. Daar on-

in de regio tussen Samber en Maas en een

behandelingen uit met geneesmiddelen, B-

dergaat hij echter een tweede coronaro-

relatief tekort in bepaalde randzones.

ziekenhuizen hebben een dienst voor co-

grafie (met alle kosten en mogelijke ver-

Daarom geeft het KCE het advies om

ronarografie.

wikkelingen) en pas op dat ogenblik wordt

meer rekening te houden met de spreiding

Heeft een patiënt in een A-zie-

de dilatatie uigevoerd. Dat zet vraagte-

van de bevolking en het bestaande aanbod

kenhuis bijkomende behandeling nodig

kens bij het nut van de B1-diensten. Het

aan dringend medisch vervoer zodat pa-

(zoals een dotterbehandeling of dilatatie),

KCE pleit daarom voor een vereenvoudi-

tiënten over het volledige Belgische grond-

dan brengt men hem over naar een zie-

ging waarbij men slechts twee soorten

gebied gelijke toegang hebben tot de car-

kenhuis van het type B2-B3. Ziekenhuizen

zorgprogramma’s overhoudt: A en B2-B3.

diale zorgverlening.

Aanbod creëert vraag

KCE Reports vol 14. Variaties in de zieken-

van het type B1 mogen wel een coronadernis in beeld te brengen. Men mag er

Het KCE vestigt in haar rapport eveneens de aandacht op het fenomeen

huispraktijk bij acuut myocardinfarct in België.

Good Clinical Practice

rografie uitvoeren maar alleen om de hin-

dat het aanbod de vraag creëert. Zeker in de B-ziekenhuizen. De aanwezigheid van hoogtechnologische

infrastructuur

lijkt

overbodige onderzoeken en behandelingen in de hand te werken. Zeker als men ze evalueert op basis van de adviezen van de Europese Vereniging van Cardiologen. Aan die overbodige ingrepen hangt een prijskaartje. Voor infarcten die even ernstig zijn, ligt de factuur in het duurste B-ziekenhuis zes keer hoger dan in het goedkoopste A-ziekenhuis zonder dat dit leidt tot verschillen in sterftecijfer. Daarom beveelt het KCE aan om de huidige financieringsregeling aan te passen zodat ze niet langer uitnodigt tot medische overconsumptie. De studie toont bovendien aan dat de cardiologische zorgverstrekking niet ge-

25

OPVOLGING ZWANGERSCHAP ... zoeken naar een gulden middenweg

Er was een tijd dat een zwanger-

bevelingen op voor een goede klinische

blemen immers toe. Het valt moeilijk te

schap een riskant avontuur was.Voor moeder

praktijk. Die aanbevelingen zijn bruikbaar als

aanvaarden dat dit soort ongelijkheid blijft

én kind was de kans reëel dat het slecht zou

uitgangspunt voor een nationale aanpak. Ze

bestaan in een ontwikkeld land als België.

aflopen. De laatste vijftig jaar daalde het peri-

vatten de recentste internationale evidence

natale sterftecijfer echter met een factor vijf

samen, maar houden ook rekening met de

vooral als gevolg van een betere begeleiding

visie van nationale experts. Immers in deze

Bij een normale zwangerschap is

van de zwangerschap en de bevalling. In de

zeer emotioneel geladen discussie mag men

het zinloos om het aantal technische on-

gezondheidszorg zijn weinig preventieve

de culturele aspecten - in de brede betekenis

derzoeken op te drijven. Een overdaad

maatregelen zo eenvoudig en boeken zoveel

van het woord niet negeren. Ook al zijn er

aan onderzoeken maakt toekomstige ou-

resultaat als een goede prenatale begeleiding.

bijvoorbeeld binnen de evidence-based me-

ders nodeloos ongerust. Regelmatige con-

Maar die begeleiding is vandaag mis-

dicine geen duidelijke bewijzen voor het nut

troles en een beperkt aantal tests voor

schien uitgemond in een situatie waarin

van een onderzoek naar het cytomegalievi-

het vroegtijdig opsporen van problemen,

zwangere vrouwen steeds meer worden om-

rus of toxoplasmose, toch geven de experts

zijn voldoende. In totaal zijn tien raadple-

geven door allerlei tests en gesofistikeerde

toe dat deze tests de toekomstige moeders

gingen ideaal voor een eerste zwanger-

technologie. Die is uiterst nuttig bij zwanger-

geruststellen en/of hen aanzet om voor-

schap en zeven voor elke volgende. Per

schappen met een hoog risico, maar overbo-

zorgsmaatregelen te nemen.

zwangerschap zijn twee echografieën aan-

dig wanneer alles normaal verloopt.Vele aanstaande ouders willen dan ook ‘terugkeren’ naar een zwangerschap en geboorte die op

Meer is niet altijd beter

gewezen, eventueel drie als er voor de

Roken en armoede – belangrijkste risicofactoren

bevalling twijfel bestaat over de juiste ligging van de foetus.

een meer ‘natuurlijke’ manier verloopt. Alsof

Het studiewerk van het KCE resul-

Een onderzoek naar de aanwezig-

de slinger weer de andere kant opgaat. Vraag

teert in adviezen die zinvol zijn voor elke

heid van het Downsyndroom (trisomie

is waar de ‘gulden middenweg’ ligt? De weg

vrouw met een normale zwangerschap. Als

21) moet worden voorgesteld door de

die aan moeder en kind een kwaliteitsvolle

er sprake is van risicofactoren, zijn bijko-

arts, maar niet opgelegd. De ‘gecombi-

opvolging garandeert zonder te vervallen in

mende zorgen en preventieve maatregelen

neerde test’ geeft het beste resultaat en

medische ‘overbehandeling’.

aangewezen. Welk zijn die risicofactoren?

wordt uitgevoerd tussen de elfde en veer-

Opmerkelijk is bovendien dat in Bel-

Roken in de eerste plaats! Het verdubbelt

tiende week. Op dit ogenblik bestaat er

gië de opvolging van zwangere vrouwen sterk

de kans op vroeggeboorte en vormt een

onvoldoende evidence om een routineon-

varieert van arts tot arts en ook nog eens

van de belangrijkste factoren voor groei-

derzoek naar het mucoviscidose-gen te

afhangt van de sociaal-economische situatie

vertraging van de foetus. Het KCE stelt dan

adviseren.

van de vrouw. En dat valt natuurlijk wel heel

ook dat een ontwenningskuur voor roken-

En wat met vitamines en voedings-

moeilijk te verdedigen.

de, zwangere vrouwen een prioriteit is - of

supplementen? Het antwoord is duidelijk:

beter nog voor rokende vrouwen die

met uitzondering van het innemen van fo-

zwanger willen worden.

liumzuur tijdens de beginperiode van de

Internationale kennis en lokale cultuur

Een andere belangrijke risicofactor

zwangerschap om neurale misvormingen

Het KCE onderzocht de internatio-

is een lage sociaal-economische leefsituatie.

te voorkomen - zoals dat al een tiental

nale literatuur en stelde met de hulp van drie

In achtergestelde sociale groepen neemt

jaren wordt geadviseerd - volstaat een

Belgische universitaire centra een reeks aan-

de kans op een kind met gezondheidspro-

evenwichtige en gevarieerde voeding.

26

PREOPERATIEVE ONDERZOEKEN ... gezond verstand van de clinicus heeft voorrang Gewoontes veranderen ... een zware opdracht

Door de vooruitgang in de

Op basis van deze studie

anesthesie en chirurgie werd het

ontwikkelde het RIZIV een soft-

De opstellers van deze adviezen

een standaardpraktijk om zelfs voor

warepakket voor artsen. Mits enkele

realiseren zich dat de toepassing ervan

de meest eenvoudige chirurgische

muisklikken krijgt de arts een over-

waarschijnlijk stoot op terughoudendheid

ingreep een hele reeks technische

zicht van de testen die zinvol zijn

bij ar tsen (onder het motto van hun thera-

onderzoeken uit te voeren: een radi-

voor een individuele patiënt in func-

peutische vrijheid) én bij toekomstige ou-

ografie van de borstkas, een elektro-

tie van de leeftijd en gezondheids-

ders (die absolute zekerheid wensen over

cardiogram, bloedtesten, .... Al deze

toestand.

de veiligheid van hun kind). Er is allicht heel

onderzoeken moeten voorkomen

wat informatie en gerichte communicatie

dat de patiënt problemen krijgt met

nodig om bestaande gewoontes te veran-

de anesthesie tijdens de operatie. Een studie van de interna-

ring van de gezondheidszorg als opdracht

tionale medische literatuur wijst

hebben, moeten mee aan de kar trekken

nochtans uit dat er geen enkele ge-

om het publiek en de betrokken zorgver-

gronde reden is om deze onderzoe-

strekkers te sensibiliseren. Verder pleit het

ken altijd uit te voeren. Het gezond

KCE voor een driejaarlijkse evaluatie van

verstand van de arts is belangrijker

de toepassing van deze adviezen – en een

dan de klinische parameters die een

eventuele bijsturing ervan.

machine ophoest. Voor een ervaren

Tot slot worden ook nieuwe stu-

arts volstaat een goede anamnese

dies gesuggereerd. Zoals naar de zin van

en een zorgvuldig klinisch onderzoek

een veralgemeende of selectieve opsporing

om de risico’s in te schatten en om

van hemoglobinopathieën (veel voorko-

eventueel bijkomende onderzoeken

mende bloedziektes bij mediterrane bevol-

voor te schrijven – als dat nodig is,

kingsgroepen) en van mucoviscidose. Of

en alleen dan.

onderzoek.

Good Clinical Practice

deren. Overheidsdiensten die de verbete-

KCE Reports vol 5. Het preoperatief

ook naar het belang van preventieve maatregelen tegen besmetting door het cytomegalievirus. Bovendien acht het KCE het aangewezen om in 2006 de begeleidingsprogramma’s voor tabaksontwenning van toekomstige ouders te evalueren.

KCE Reports vol 6. Nationale richtlijn prenatale zorg. Een basis voor een klinisch pad voor de opvolging van zwangerschappen i.s.m. KULeuven, UGent en ULB.

27

BORSTKANKER ... op zoek naar de juiste screeningmethode

Voor kanker heerst de perceptie

van de doelgroep kan bereiken, anders

dat hoe vroeger je erbij bent, hoe hoger

blijft het totale aantal gewonnen levensja-

de kans op genezing en hoe minder

ren beperkt. Tot slot moet de ar ts na het

agressief de vereiste behandeling is. Sy-

onderzoek een heldere en ondubbelzin-

stematische screeningprogramma’s heb-

nige boodschap geven. Die houdt onder

ben in die optiek een goede reden van

meer in dat de opsporing geen middel is

bestaan. Zo’n type programma bestaat

om borstkanker te voorkomen en dat,

voor borstkanker, in België de meest

ook al is de test nu negatief, de vrouw

voorkomende kanker bij vrouwen.

zich in de toekomst toch regelmatig moet

Toch is het niet zo eenvoudig om

laten onderzoeken.

uit te maken welke methode het best

Het KCE heeft alle beschikbare

toelaat om op een systematische manier

wetenschappelijke onderzoeksresultaten

borstkanker op te sporen. Men moet in

over de opsporing van borstkanker bij de

de eerste plaats in gedachte houden dat

hele bevolking onder de loep genomen.

de resultaten van een dergelijk bevol-

Daaruit blijkt dat mammografie nog steeds

kingsonderzoek worden uitgedrukt in

het beste resultaat geeft. Maar mammo-

aantal nieuw gedetecteerde kankergeval-

grafie moet wel worden uitgevoerd vol-

len en gewonnen levensjaren bekeken

gens de kwaliteitsnormen van de Europese

over de ganse onderzochte populatie. Die

Unie. Dit wil zeggen in erkende diensten

cijfers staan veraf van de gevoelens van

voor mammografie, met een interpretatie

een individuele vrouw die geconfronteerd

van de röntgenopnamen door twee onaf-

wordt met een positief testresultaat.

hankelijke en ervaren diagnostici.

Aan welke criteria moet de ideale

Onder die voorwaarden wordt

opsporingsmethode voldoen? In de eer-

de systematische opsporing van borst-

ste plaats moet ze zoveel mogelijk nieu-

kanker bij vrouwen tussen 50 en 69 jaar

we kankers ontdekken (goede gevoelig-

door het KCE sterk aanbevolen. In deze

heid) met zo weinig mogelijk valse

groep doet borstkankerscreening immers

positieve of valse negatieve resultaten.

de sterfte aan borstkanker dalen. Na de

Een vals positieve uitkomst veroorzaakt

leeftijd van 75 is screening eerder over-

immers onnodige angst en vraagt bijko-

bodig: het duur t te lang voor de voorde-

mende onderzoeken. Een vals negatief

len optreden. Bij jongere vrouwen (onder

resultaat stelt de patiënt ten onrechte

50) werkt borstkankerscreening minder

gerust. Bovendien mag de methode niet

goed en is de schade allicht groter dan

schadelijk zijn, want dan worden duizen-

de baten.

den vrouwen blootgesteld aan een bijkomend risico. Het is eveneens nodig dat men met de methode een belangrijk deel

28

KCE Reports vol 11. Borstkankerscreening.

ANTIBIOTICA IN ZIEKENHUIZEN ... behoorlijke resultaten en methodologisch een sprong vooruit

Het is geen geheim dat er teveel

antibiotica zichtbaar te maken per speci-

KCE Reports vol 3. Antibioticagebruik in

antibiotica worden gebruikt. Dat overma-

fieke klinische diagnose en de verschillen

ziekenhuizen bij acute pyelonefritis i.s.m.

tig gebruik ligt aan de basis van het ont-

in kostprijs die eruit voortvloeien.

BAPCOC.

staan van resistente bacteriestammen die

Met dit rapport in de hand kan

vandaag een bedreiging vormen voor de

men ar tsen feedback geven: hen informe-

volksgezondheid. De Belgische Commissie

ren over de eventuele afwijkingen die in

voor de Coördinatie van het Antibiotica-

hun praktijk worden vastgesteld en ze

beleid (BAPCOC) publiceerde sinds 2000

aanzetten om hun voorschrijfgedrag aan

al diverse adviezen over de beperking van

te passen aan de adviezen voor een goe-

het gebruik van deze geneesmiddelen. In

de klinische praktijk.

één van haar eerste studies onderzocht het KCE in hoeverre de Belgische ziekenhuizen deze adviezen opvolgen. Als case voor deze studie viel de keuze op een goed omschreven ziektebeeld: acute pyeaandoening is verantwoordelijk voor ongeveer 6000 ziekenhuisopnames per jaar. De resultaten van de studie tonen goede scores voor de meerderheid van de ziekenhuizen: bijna 70% van de gehos-

EVALUATIE VAN DE EVALUATIE ... leidt feedback wel tot betere resultaten?

pitaliseerde patiënten werden volgens de adviezen behandeld. Enkele ziekenhuizen haalden zelfs de volle 100%.

Het soort individuele terugkoppeling naar artsen dat de Nationale Raad voor Kwaliteitspromotie van het RIZIV toepast, is betrekkelijk nieuw. Twee motieven liggen aan de basis van deze nieuwe strategie: het in de hand houden van de

Toch ligt de belangrijkste conclu-

kostprijs van zorgverlening en de bezorgdheid om de kwaliteit van de gezond-

sie van deze studie niet in de naakte cij-

heidszorg. Zoals voor elke nieuwe aanpak is het belangrijk om na te gaan of der-

fers, maar eerder in een nieuwe methode

gelijke feedbacks echt wel invloed hebben op het voorschrijfgedrag.

die door het KCE werd ontwikkeld en die

Daarom startte het KCE een studie die een inventaris opmaakt van de

toelaat om het voorschrijfgedrag van elk

factoren die gedragsverandering tegenwerken én bevorderen. Het eerste deel van

ziekenhuis nauwkeurig te toetsen aan de

dit onderzoek werd in 2005 gepubliceerd en spitste zich toe op de resultaten van

gangbare adviezen. Het KCE koppelde

een feedbackcampagne bij de huisartsen over het gebruik van antibiotica en de

daarvoor de ‘minimale klinische gegevens’

behandeling van verhoogde bloeddruk.

(MKG) van alle Belgische algemene ziekenhuizen aan de ‘minimale financiële ge-

KCE Reports vol. 9: Feedback: onderzoek naar de impact en barrières bij implemen-

gevens’ (MFG). Op basis daarvan is het

tatie – Onderzoeksrapport: deel 1 i.s.m. WVVH, SSMG en RIZIV.

mogelijk om de variaties in toegediende

29

Good Clinical Practice

lonefritis (een infectie van de nieren). Die

Health

Analyse klinische praktijk en ontwikkeling klinische praktijkrichtlijnen (Good Clinical Practice) Evaluatie van medische technologie (Health Technology Assessment) Organisatie en financiering van de gezondheidszorg (Health Services Research) Billijkheid en patiëntengedrag (Equity en Patient Behaviour)

30

Technology Assessment… Als in de gezondheidszorg een technologie of behandeling

De industrie heeft een wat ambigue relatie met HTA. De

wordt toegepast, zijn vier vragen op hun plaats: “Kan het werken?”,

producent van een nieuw geneesmiddel, toestel of technologie ziet in

“Werkt het in de praktijk?”, “Biedt de technologie een meerwaarde

HTA een mechanisme dat de marktintroductie van zijn product ver-

die bovendien betaalbaar is?” en “Is het maatschappelijk mogelijk en

traagt. Toch biedt een goede samenwerking tussen industrie en HTA-

aanvaardbaar om ze toe te passen in de dagelijkse medische praktijk?”.

onderzoekswereld voor beiden voordelen. Als ze samenwerken, kun-

Voor de buitenstaander lijkt het vanzelfsprekend dat op deze vragen

nen ze wetenschappelijke gegevens efficiënter gebruiken of klinische

steevast een ’ja’ volgt. Maar de werkelijkheid is vaak anders.

studies optimaliseren tijdens de ontwerpfase. Bovendien draagt een succesvol HTA-onderzoek bij tot een breder en duurzamer gebruik

Het KCE zoekt naar de objectieve antwoorden op deze vier vragen in het onderzoeksluik Health Technology Assessment (HTA).

van het nieuwe product. Voor de producent kan dat op lange termijn een grote meerwaarde betekenen.

HTA vertrekt van de overtuiging dat medische technologie een meerwaarde moet bieden aan de samenleving en niet alleen aan de uitvin-

Het KCE bouwde het HTA-luik uit tot één van de pijlers van

der of het bedrijf dat de nieuwe technologie op de markt brengt. In

haar opdracht. Niet als middel om besparingen in de gezondheidssector

de praktijk staat in HTA vaak de vraag centraal: hoe gaat de ziektever-

te rechtvaardigen of een rem te zetten op de toepassing van nieuwe

zekering om met mogelijke veelbelovende innovatieve technologie

technologie. Wel om de overheid bij te staan in haar zoektocht naar

waar de nodige bewijskracht veelal nog bijzonder beperkt of onzeker

meerwaarde voor de patiënt en doelmatig gebruik van beschikbare mid-

is? Te lang wachten met de introductie kan levensreddende behande-

delen. Daarbij hoeft innovatie niet noodzakelijk te leiden tot een peper-

lingen aan de patiënten ontzeggen.Te snel introduceren kan leiden tot

dure gezondheidszorg. Innovatie betekent ook: betere én goedkopere

belangrijke risico’s voor de patiënt en een ontsporing van het budget

producten voortbrengen. Met haar HTA-onderzoek wil het KCE bijdra-

van de ziekteverzekering.

gen tot een optimale inzet van de beperkte beschikbare middelen.

Hier vindt u een overzicht van de studies die het KCE in 2004 en 2005 publiceerde over Health Technology Assessment. Een meer gedetailleerde inventaris vindt u op de website van het KCE (www.kenniscentrum.fgov.be)

31

Health Technology Assessment

... de toegevoegde waarde van (nieuwe) technologie op de weegschaal

INWENDIGE VAATPROTHESEN TEGEN UITPUILENDE BUIKSLAGADER ... ... een voorbeeld hoe nieuwe technologie best niet wordt geïntroduceerd Meestal leidt atherosclerose tot een

gelijk is en die bovendien een loodzware

gelse en Nederlandse klinische studies

vernauwing of afsluiting van de bloedvaten.

belasting vormt voor het hart en de nieren

een ontluisterend beeld van EVAR. De

Soms kan echter precies het tegenoverge-

van deze fragiele patiënten. De ingreep

nieuwe technologie bracht maar beperkte

stelde effect ontstaan: door een plaatselijke

wordt dan ook gezien als risicovol.

meerwaarde ten opzichte van de klassieke

verzwakking van de vaatwand ontstaat een abnormale verwijding van een slagader. Een dergelijke uitstulping – aneurysma - kan spec-

ingreep. Waar een operatie niet mogelijk

... of elegante nieuwe technologie

was, bleek EVAR nauwelijks effectiever dan geduldig afwachten. Bovendien is

taculaire afmetingen aannemen. Zo kan de

In de jaren ’90 werd de zoge-

EVAR bijzonder duur. Niet alleen door de

aorta ter hoogte van de buikholte plaatselijk

naamde endovasculaire aneurysma repa-

dure vaatprothesen, maar ook omwille

uitzetten tot een ballon met een doorsnede

ratie (EVAR) voor het eerst toegepast.

van de vervolgonderzoeken en de vele

van 10 cm of meer. Normaal heeft de aorta

De ar ts brengt langs de liesslagader een

heringrepen. Een deel van de prothesen

op die plaats een doormeter van 2 cm.

vaatprothese in en schuift die tot op de

bleken na verloop van tijd te lekken of

plaats van de uitstulping in de buikslag-

waren niet goed verankerd.

Op springen

ader. Daar wordt de prothese ontvouwen

Onzorgvuldig en te vroeg

Een verwijding van de buikslagader

en boven en onder de verwijding veran-

komt vrij veel voor: in België leven 50 000

kerd. De slagader zelf blijft zitten, maar

Reden voor het KCE om de er-

mannen en 10 000 vrouwen ermee. Veelal

krijgt als het ware een nieuwe ‘binnenbe-

varingen met EVAR – zowel in België als

gaat het om oudere mensen (> 65 jaar) die

kleding’ in kunststof. De ingreep heet min-

op internationaal niveau – grondig te

het grootste deel van hun leven hebben ge-

der risicovol te zijn dan de klassieke buik-

evalueren. De conclusies van dit onder-

rookt en die naast het aneurysma ook nog

operatie omdat de buik niet open hoeft.

zoek zijn duidelijk: EVAR werd te snel

andere hart- en vaatafwijkingen hebben.

Het leek dan ook in de eerste plaats de

ingevoerd, op een ogenblik dat het tech-

Als een buikaneurysma niet wordt

ideale oplossing voor patiënten die men

nologische niveau van de prothese nog

behandeld, kan het groeien. Hoe groter de

niet meer kon opereren. Kortom, EVAR

onvoldoende was. EVAR werd wijdver-

uitzetting, hoe sneller de groei. Op zeker

werd afgeschilderd als een toonbeeld van

spreid toegepast zonder voldoende be-

ogenblik kan de uitgezette slagader scheu-

elegantie en eenvoud. Een techniek met

wijs van de werkzaamheid op lange ter-

ren, veelal een fatale complicatie. Niet zel-

alleen maar voordelen dus ...?

mijn. De enige manier om te weten of

den bloedt de patiënt dood nog voor hij het ziekenhuis bereikt.

nieuwe technologie beter is, is deskundig

Minder mooie werkelijkheid

klinisch onderzoek. Gedegen en onder-

EVAR kende een hoge vlucht. Er

bouwd klinisch onderzoek vergt structu-

werden wereldwijd tienduizenden men-

ren, geld en multinationale samenwer-

De uitgezette slagader wegnemen

sen mee behandeld. In België werd de

king. Op het eerste gezicht onbetaalbaar

en vervangen door een bloedvat uit kunst-

techniek ingevoerd in 2001 en terugbe-

duur... maar wat dan met de 8,6 miljoen

stof, lijkt de meest voor de hand liggende

taald langs een conventie tussen RIZIV en

euro die de Belgische ziekteverzekering

oplossing. Het is echter een ernstige opera-

ziekenhuizen in maar liefst 70 ziekenhui-

tot nu toe besteedde aan de endopro-

tie die alleen onder volledige verdoving mo-

zen. In 2005 boden echter de eerste En-

thesen alleen al? Zonder de kosten voor

Zware operatie ...

32

de ingreep en ver volgonderzoeken mee

Health Technology Assessment

te tellen. Bovendien kent de EVAR-behandeling in België grote versnippering. Zeventig Belgische centra hebben 1437 EVAR-behandelingen uitgevoerd. Vijftig onder hen voeren minder dan 20 behandelingen per jaar uit. Te weinig om de techniek goed onder de knie te krijgen. Overigens wordt de helft van de patiënten geopereerd voor kleinere aneurysma’s (< 5,5 cm doorsnede) en dat is verwonderlijk. Uit internationale studies blijkt immers dat deze therapeutische ijver niet beter is dan behoedzaam afwachten en regelmatig opvolgen of de uitstulping groeit. Het KCE beveelt daarom een concentratie aan van de grote vasculaire heelkunde in minder centra en betere selectiecriteria voor de patiënten die in aanmerking komen voor EVAR. Verder wenst het KCE dat de huidige financiering wordt aangepast.

KCE Reports vol 23. De electieve endovasculaire behandeling van het abdominale aorta aneurysma (AAA) i.s.m. IMA.

33

MOLECULAIRE DIAGNOSTIEK ... ... hoge nood aan standaardisering, validatie en accreditatie

Voor sommige infectieziekten (hepatitis, tuberculose ...) en een aantal vormen van kanker (leukemie en borstkanker) zijn DNA- en RNA-testen op bloed of andere weefsels belangrijk. Ze helpen bij de diagnosestelling en de opvolging van de behandeling. De laatste twee decennia werden diverse nieuwe technologieën ontwikkeld waardoor een versnelde evolutie in de moleculaire diagnostiek optrad.

Snelle opsporing of sturing behandeling Deze nieuwe testen hebben voordelen ten opzichte van de bestaande. De DNA- of RNA-testen in de microbiologie zijn een stuk gevoeliger en sneller. Zo kan bijvoorbeeld de aanwezigheid van de beruchte ‘ziekenhuisbacterie’ – multiresistente Staphylococcus aureus – nu in enkele uren worden vastgesteld. Vroeger duurde dat vele dagen. Een ander voorbeeld is de opvolging van therapie bij sommige chronische virale aandoeningen als hiv of chronische hepatitis B en C. De nieuwe moleculaire testen zijn hiervoor een aanwinst. Ook bij de diagnose en behandeling van bepaalde vormen van kanker worden moleculaire testen steeds belangrijker. Onderzoekers ontdekten voor sommige tumoren specifieke moleculaire kenmerken. Die laten toe om de tumor beter te behandelen. Dit is het geval voor een (© VIB)

vorm van leukemie die behandeld kan

34

worden met imatinib (Glivec) en voor uit-

... van naderbij bekeken

Het KCE stelt vast dat de klinische

het geneesmiddel trastuzumab (Hercep-

Het KCE onderzocht in welke

validatie van meerdere testen maar mini-

tin). Men verwacht dat in de toekomst

mate de CMDs de doelstellingen van het

maal plaatsvond. Er worden ‘in huis’ mole-

steeds meer gelijkaardige moleculair ge-

experiment bereikten. De CMDs introdu-

culaire methoden gebruikt zonder vol-

richte behandelingen op de markt komen.

ceerden volgens het KCE de moleculaire

doende controle op de kwaliteit. Zelfs

Aan die behandelingen is steevast een di-

diagnostiek in België op een relatief toe-

voor testen uitgevoerd met commerciële

agnostische test gekoppeld.

gankelijke wijze, en dit binnen een geslo-

in vitro diagnostische kits, gebeurde geen

ten enveloppe voor de ziekteverzekering.

systematische evaluatie van de diagnosti-

Dat biedt geruststellende garanties tegen

sche waarde of werd die onvoldoende

Gedurende geruime tijd bleef in Bel-

een mogelijke ontsporing van het budget.

gedocumenteerd. Daarom acht het KCE

gië het testen van DNA en RNA voor routi-

De cijfers spreken voor zich: in totaal bo-

het nut van tal van deze testen onvol-

nematige klinische doeleinden beperkt tot

den de centra 94 verschillende testen aan

doende bewezen.

de Centra voor Menselijke Erfelijkheid. Door

waarbij het aantal uitgevoerde testen jaar-

de toename van het aantal klinische toepas-

lijks steeg - tot 147 000 in 2004. Elk jaar

De CMDs hebben onder elkaar

singen voor dergelijke testen drong een aan-

meer testen voor hetzelfde geld? Op het

kwaliteitscontroles uitgevoerd. De vastge-

passing zich op. Daarom erkende de over-

eerste gezicht niet onaardig.

stelde tekortkomingen werden niet echt

Belgisch experiment ...

heid sinds juli 2000 achttien Centra voor

bijgestuurd. Het KCE heeft bedenkingen

Moleculaire Diagnostiek (CMD). Deze CMD-

Toch biedt de gekozen financie-

bij de impact van dergelijke zelfsevaluatie.

structuur had tot doel de expertise te bun-

ringsvorm geen garantie voor het doel-

Slechts drie van de 18 CMD-laboratoria

delen die aanwezig is in de laboratoria voor

matig gebruik van de middelen in alle 18

werden door een extern bureau geaccre-

microbiologie, hemato-oncologie en patho-

CMDs, stelt het KCE. Bij meerdere factu-

diteerd voor het grootste deel van de

logie. De officiële missie van de CMDs was

ren heeft het KCE bedenkingen en de

aangeboden testen. Globaal besluit het

veelbelovend en ambitieus. Naast het uitvoe-

kostprijs per test tussen verschillende

KCE dat vanuit wetenschappelijk metho-

ren van de testen omvatte het takenpakket

centra loopt sterk uiteen. Er zijn boven-

dologisch oogpunt en vanuit de doelstel-

ook een educatieve opdracht, het uitwerken

dien nog andere problemen. Een aantal

ling om een nieuwe technologie ‘state-of-

van interne en externe kwaliteitscontroles,

van de oorspronkelijke verwachtingen

the-art’ te introduceren, het experiment

en een voortdurende evaluatie van de diag-

werden niet waargemaakt. Vooral op het

met de CMDs geen onverdeeld succes is.

nostische waarde van moleculaire testen. Het

vlak van communicatie, educatie, kwali-

totale jaarlijkse budget dat de ziekteverzeke-

teitszorg, wetenschappelijke onderbouw

ring (RIZIV) veil had voor de CMDs bedroeg

en transparantie bleven een deel van de

KCE Reports vol 20. Moleculaire diagnostiek

6,53 miljoen euro. Op 27 januari 2005 kwam

CMDs in gebreke. Evenmin kwamen de

in België, i.s.m.WIV.

er echter een serieuze kink in de kabel toen

CMDs voldoende tegemoet aan de grote

de Raad van State de legale basis voor de

nood aan opleidingen in de moleculaire

CMDs verwierp en dus meteen ook hun

diagnostiek bij klinisch biologen en pa-

verdere financiering.

thologen.

35

Health Technology Assessment

gezaaide borstkanker die gevoelig is voor

STOPPEN MET ROKEN ... ... quasi elke strategie is kosteneffectief

BLOED FILTEREN ... ... risico’s vermijden tegen (w)elke prijs?

Roken doodt. Eén op twee rokers sterft aan de gevolgen

Bloed bestaat uit rode en witte bloedcellen, bloedplaat-

van zijn verslaving. Kanker, longziekte, har tinfarct, beroerte ... als

jes en bloedplasma. Bij een bloedtransfusie dienen witte bloed-

roker loop je een veel hoger risico dat één van deze aandoenin-

cellen geen therapeutisch doel, integendeel ze kunnen nadelige

gen je treft. Niet prettig voor de roker, maar evenmin voor de

effecten hebben zoals de overdracht van ziektekiemen. Om die

samenleving die opdraait voor de torenhoge ziektekosten. Voor

witte bloedcellen te verwijderen, kan bloed worden gefilterd –

rokers is stoppen de enige manier om het risico op deze aan-

een proces dat gekend is onder de medische term leukoreduc-

doeningen significant te laten dalen. Maar hoe stoppen? Welke

tie of leukodepletie. Transfusiebloed zonder witte bloedcellen is

strategie is het meest effectief? Staat de kostprijs van de mid-

veiliger, maar wel 37% duurder. Valt deze hogere kostprijs te

delen om te stoppen in verhouding tot het resultaat?

verantwoorden?

Het KCE bracht in een studie de kennis samen over de

Ja, meende het Belgische Rode Kruis. Ten minste voor

doeltreffendheid en kosteneffectiviteit van medische behande-

de patiënten die een hoger risico lopen op ongewenste reac-

lingen om te stoppen met roken. Zowel nicotinevervangende

ties tijdens een bloedtransfusie. Voor de anderen is het minder

therapie (kauwgom, pleisters, sprays) als behandeling met bu-

duidelijk. Daarom voerden de Belgische bloedbanken een se-

propion – een middel tegen depressie dat de ontwenningsver-

lectief beleid. Ze filterden het bloed alleen als het bestemd was

schijnselen tegengaat – helpen rokers op een doeltreffende ma-

voor hoogrisicogroepen.

nier met stoppen. De behandeling met nor triptyline, een

Met deze strategie liep België echter achter op de ons

alternatief antidepressivum, wordt minder ondersteund door

omringende landen. Daar werden witte bloedcellen wel uit alle

studiegegevens.

bloedproducten verwijderd. Een zinnige of onzinnige maatregel?

Hoewel de kosteneffectiviteit daalt wanneer de psychologische ondersteuning intensiever wordt, is zelfs een erg inten-

En moest België het buitenlandse voorbeeld volgen? Het KCE onderzocht het probleem.

sieve psychologische ondersteuning nog altijd kosteneffectief in

De Belgische bloedbanken kunnen moeilijk onder uni-

vergelijking met vele andere interventies in de gezondheids-

versele filtering onderuit, stelt het KCE. De Europese regelge-

zorg.

ving dat bloedbanken ‘alle’ beschikbare voorzorgsmaatregelen moeten invoeren, laat weinig ruimte voor interpretatie. Bij een

KCE Reports vol 1. Effectiviteit en kosten-effectiviteit van behande-

schadegeval, hoe onwaarschijnlijk ook, riskeert het Rode Kruis

lingen voor rookstop i.s.m. WVVH.

immers juridisch verantwoordelijk te worden gesteld. Toch roept de huidige Europese regelgeving bij het KCE vragen op. Deze regelgeving bevordert immers een medisch investeringsbeleid gedreven door beschikbare technologie, niet door objectieve behoefte. Daardoor ontstaat het risico dat bloed straks onbetaalbaar wordt. Europa zou beter een beleid voeren waarbij investeringen in meer veiligheid redelijk en proportioneel zijn tot de bedreiging.

KCE Reports vol 4. Leukoreductie. Een mogelijke maatregel in het kader van een nationaal beleid voor bloedtransfusieveiligheid.

36

STENTS VOOR VERSTOPTE HALSSLAGADER ... Een vernauwing van de halsslagader is een

Vermits voor andere patiëntengroepen de

belangrijke oorzaak van beroerte. Behandelingsop-

technologie nog experimenteel is, lijkt het beter

ties zijn er bij de vleet: chirurgische interventie,

PCAS voorlopig te beperken tot enkele centra die

dotteren (openblazen met een kleine ballon), sten-

deelnemen aan een gerandomiseerde klinische

ten (het plaatsen van een metalen buisje ter hoog-

studie om de doeltreffendheid aan te tonen.

te van de vernauwing). Helaas is geen enkele optie

Dit rapport vormt de basis voor de actu-

echt ideaal want soms gebeur t tijdens de ingreep

ele discussies over de terugbetaling van PCAS in

wat men precies wilde voorkomen: een klonter

België.

komt los, wordt meegevoerd naar de hersenen en verstopt een bloedvat. Recent kwam een nieuwe techniek op de markt waarbij men voor het stenten eerst een beschermend filter tje of ballonnetje in de slagader

KCE Reports vol 13. Endovasculaire behandeling van

opvoer t. De interventie wordt PCAS genoemd -

carotisstenose.

protected carotid ar tery stenting. Het KCE voerde een systematisch literatuuroverzicht uit en toont aan dat PCAS (nog) niet doeltreffender is dan de open heelkundige ingreep. Bovendien is PCAS zeker duurder vanwege de hoge kostprijs van de stent. De nieuwe techniek kan dus enkel zinvol worden toegepast bij patiënten die dringend een ingreep nodig hebben, maar waarbij chirurgie geen optie is. Eén ziekenhuis voor heel België zou dan volstaan voor deze toepassing van PCAS.

37

Health Technology Assessment

... (voorlopig) nauwelijks enige meerwaarde tegenover chirurgie

STOMAPATIËNTEN IN DE KOU ... ... onvoldoende dienstverlening en te weinig open markt

Een stoma is een kunstmatige darmuitgang (kunstmatige

wenst dat de patiënt zelf waar voor zijn geld kan kiezen. Met een

aarsopening) in de buikwand waarop men een opvangzakje beves-

vastliggend forfait van de ziekteverzekering zou hij zelf zijn pro-

tigt. Een stoma kan noodzakelijk zijn na een darmoperatie. Soms is

ductkeuze kunnen maken, bij voorkeur begeleid door zijn of haar

het tijdelijk, soms definitief.

stomatherapeut – een gespecialiseerde verpleegkundige. Voor-

Uit een prijsvergelijking leerde het KCE dat de totaalkost van dit stomamateriaal zich voor Belgische patienten in de mid-

waarde is wel dat deze stomatherapeuten een deontologische code vastleggen.

denmoot van Europa bevindt. Opvallend is dat het grootste deel

De afschaffing van diverse wettelijke beperkingen, maakt

van de kost naar het verdeelcircuit gaat. Voor sommige materia-

bovendien de markt verder vrij. Een open markt stimuleert con-

len zoals stomazakjes zelfs tot 60% van de eindprijs. Toch blijkt

currentie op basis van kwaliteit, prijs en dienstverlening. Een po-

dat de patiënt niet steeds aanspraak kan maken op een aflever-

sitieve evolutie voor patiënt en ziekteverzekering. Met deze stu-

service met meerwaarde. En precies hier knelt het schoentje,

die breekt het KCE een lans voor een duurzaam zorgmodel dat

stelt het KCE.

de patiënt objectief informeert en hem de kans biedt om

In het huidige stelsel hebben patiënten recht op een drie-

(prijs)bewust te kiezen.

maandelijkse ‘dotatie’ die hen eenzelfde maximale hoeveelheid stomamateriaal oplegt van hetzelfde type. Een star systeem, onaangepast aan de werkelijke noden van de patiënt. Het KCE

KCE Reports vol 21. Stomamateriaal in België i.s.m. KULeuven en

PET-SCANNERS IN BELGIË ... ... ‘trop is teveel’ Met zijn 13 ‘erkende’ en minstens een handvol ‘niet-erkende’ PET-scanners is België internatio-

om de kosten voor nog meer scanners af te schuiven op de ziekteverzekering.

naal koploper. PET (positronen emissie tomografie) is een technologie voor medische beeldvorming die vooral bij bepaalde vormen van kanker wordt toeKCE Reports vol 22. Positronen Emissie Tomografie in

gepast. In een recente studie toont het KCE aan dat 10 PET-scanners in België ruim volstaan om een goede patiëntenzorg te verzekeren. Met zijn 13 ‘erkende’ PET-scanners heeft België op dit ogenblik dus enige overcapaciteit. Toch kan enige overcapaciteit verantwoord zijn om redenen van geografische toegankelijkheid én verdere uitbouw van het klinisch wetenschappelijk

onderzoek.

Enkele

Belgische

PET-onderzoekers staan aan de wereldtop. Prima, meent het KCE, maar dat mag zeker geen reden zijn

38

België.

TEST NATRIURETISCHE PEPTIDEN ... De oorzaak van kor tademig-

kenhuizen gebruiken de artsen ze al om

een afwijkende test is aanleiding om

heid is niet altijd meteen duidelijk. Ook

bij patiënten met gekend hartfalen de

verder onderzoek uit te voeren. Voor

niet voor een ar ts. Meteen het ergste

behandeling op te volgen. Sommigen

eender welk ander gebruik is er op dit

denken en een ernstige onderliggende

dromen er zelfs van om de test in te

ogenblik onvoldoende wetenschappe-

har t- of longziekte veronderstellen? Of

zetten als ‘screening’-instrument om

lijke basis.

loopt het zo’n vaart niet met deze pa-

hartziekten op te sporen bij mensen

tiënt? Gelukkig heeft de ar ts een test

zonder klachten.

tot zijn beschikking: controle op ‘natriu-

Het KCE onderzocht de zin en

KCE Reports vol 24. Het gebruik van na-

retische peptiden’ – kor tweg NPs. NPs

de onzin van de NP-test. Het Kennis-

triuretische peptides in de diagnostische

zijn kor te eiwithormonen afgescheiden

centrum stelt de ziekteverzekering voor

aanpak van patiënten met vermoeden

door het har t. Een verhoogde NP-

om de NP-test alleen te vergoeden in-

van hartfalen.

waarde wijst mogelijk in de richting van

dien ze wordt ingezet als hulpmiddel bij

een har tprobleem.

moeilijke gevallen waar de oorzaak van

Op zich is de NP-test een prima

kortademigheid onduidelijk is. Een nor-

test, maar ze begint intussen wel meer-

maal testresultaat laat toe om met vrij

dere levens te leiden. In sommige zie-

grote zekerheid hartfalen uit te sluiten,

CAMERAPIL ... ... sciencefiction wordt werkelijkheid Een kleine videocamera, verwerkt in een doorzichtige

sen die lijden aan bloedverlies in de darm waarvan de oorzaak

capsule, reist door de darm, maakt elke seconde twee beelden

onduidelijk is – zogenaamd obscuur gastro-intestinaal bloedver-

en stuurt die naar een gegevensontvanger. Acht uur na het in-

lies. Wellicht biedt de camerapil in de toekomst ook voor an-

slikken van de capsule bekijkt een arts de videofilm. Het thema

dere aandoeningen een meerwaarde, maar voorlopig is die nog

van een sciencefictionfilm uit vorige eeuw? Toch niet, dagelijkse

onvoldoende bewezen. Daarom beveelt het KCE de terugbeta-

werkelijkheid in deze eeuw!

ling van deze nieuwe technologie aan alleen bij de diagnose van

Met een endoscopie of een coloscopie – de klassieke

occult gastro-intestinaal bloedverlies.

manier om het maag-darmkanaal te onderzoeken – heeft de

Verder maakt het KCE de bemerking dat het aflezen

arts alleen toegang tot de maag en het bovenste gedeelte van

van de beelden arbeidsintensief is en door een ervaren maag-

de dunne darm of tot de dikke darm en het onderste gedeelte

darmarts moet gebeuren. Om te voldoen aan de huidige pa-

van de dunne darm. Het stuk er tussenin is ontoegankelijk ter-

tiëntennoden volstaat het deze diagnostische technologie

rein voor de flexibele kijkbuis die hij gebruikt. Met capsule-en-

slechts in een beperkt aantal centra beschikbaar te stellen.

doscopie wordt nu ook deze middenzone zichtbaar. In haar rapport stelt het KCE dat capsule-endoscopie een duidelijke meerwaarde biedt ten opzichte van klassieke onderzoeken, maar alleen voor de relatief kleine groep van men-

KCE Reports vol 25. Capsule endoscopie.

39

Health Technology Assessment

... OK als hulpmiddel bij moeilijke gevallen

Health

Analyse klinische praktijk en ontwikkeling klinische praktijkrichtlijnen (Good Clinical Practice) Evaluatie van medische technologie (Health Technology Assessment) Organisatie en financiering van de gezondheidszorg (Health Services Research) Billijkheid en patiëntengedrag (Equity en Patient Behaviour)

40

Services Research...

Gezondheidszorg is vandaag complexe materie en ...

tijd zijn de uitgaven voor de gezondheidszorg verdriedubbeld

een economisch belangrijke sector. De cijfers maken veel dui-

tot meer dan 18 miljard euro. We besteden met zijn allen een

delijk: voor de gezondheid van tien miljoen Belgen staat elke

gigantisch bedrag aan onze gezondheid. Toegegeven, we krij-

dag een leger van bijna 300.000 gezondheidswerkers paraat.

gen er ook wel wat voor terug.

In de eerste plaats de meer dan 30.000 artsen, en daarnaast de vele tienduizenden verpleegkundigen, apothekers, tandart-

Tot het takenpakket van het KCE behoort eveneens

sen, paramedici (kinesisten, logopedisten, diëtisten), enzovoort.

het analyseren van de financiering en de organisatie binnen de

En niet te vergeten de honderden Belgische ziekenhuizen en

gezondheidszorg. Want een kwaliteitsvolle gezondheidszorg

verzorgingsinstellingen.

staat of valt met de betaalbaarheid ervan. Tegen een achtergrond van technische vooruitgang, vergrijzing en oplopende

Al die medische zorgen, met inbegrip van de verbruikte geneesmiddelen, kosten geld, véél geld. Op vijfentwintig jaar

kosten wensen we immers een gezondheidszorg die voor iedereen toegankelijk blijft.

Hier vindt u een overzicht van de studies die het KCE in 2004 en 2005 publiceerde over Health Services Research. Een meer gedetailleerde inventaris vindt u op de website van het KCE (www.kenniscentrum.fgov.be).

41

Health Services Research

... voor een kwalitatieve en betaalbare gezondheidszorg

FINANCIERING GENEESMIDDELEN IN ZIEKENHUIZEN ... ... België als Europees buitenbeentje

België is uniek in de manier waarop het zijn ziekenhuisge-

de honoraria zijn begrepen. Wel worden in de meeste landen be-

neesmiddelen financiert. De ziekteverzekering betaalt elk genees-

paalde categorieën van dure en/of innovatieve geneesmiddelen –

middel dat een patiënt in een Belgisch ziekenhuis inneemt, afzon-

vooral cytostatica, monoklonale antilichamen en bloedderivaten die

derlijk terug. In 1997 kwam hierop een eerste uitzondering voor

overigens ook niet elk ziekenhuis gebruikt - apart betoelaagd omdat

antibiotica die patiënten nemen vooraleer ze een operatieve in-

anders sommige ziekenhuizen onrechtvaardig worden gefinancieerd.

greep ondergaan. Deze antibiotica voorkomen dat de patiënt tijdens en na de ingreep een infectie oploopt. In plaats van deze ge-

Uniek

neesmiddelen per voorschrift te financieren, kwam er een vaste vergoeding die varieert in functie van de heelkundige ingreep.

België is in vergelijking met de bestudeerde landen een buitenbeentje. Het KCE wil in dit stadium echter geen uitspraak doen over de voor- en nadelen van het Belgische systeem. Die analyse

KB in de koelkast

maakt immers geen deel uit van de opdracht om een beschrijvende

Na dit succesvolle proefballonnetje formuleerde de minister in

studie uit te voeren. Evenmin formuleert het KCE aan het einde van

2002 het voorstel om ook andere geneesmiddelen in ziekenhuizen op

deze opdracht aanbevelingen voor beleid. Die aanbevelingen beho-

een gelijkaardige manier te financieren. Het voorstel had alleen betrek-

ren tot de bevoegdheid van de Multipartite.

king op een beperkte lijst van medicijnen voor heelkundige ingrepen. Toch kreeg het ontwerp van Koninklijk Besluit herhaaldelijk een negatief

KCE Reports vol 8. Financieringssystemen van ziekenhuisgeneesmid-

advies. Om uiteenlopende redenen.

delen: een beschrijvende studie van een aantal Europese landen en

De regering blijft echter vasthouden aan de doelstelling om de uitgaven voor geneesmiddelen in ziekenhuizen verder te rationaliseren. Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Rudy Demotte verwachtte van de Multipartite Overlegstructuur (artsen, ziekenhuizen, verzekeringsinstellingen en overheid) een advies om die doelstelling te bereiken.Tegelijk vroeg de minister ter ondersteuning van de Multipartite aan het KCE een wetenschappelijke studie om het Belgische financieringssysteem te vergelijken met dat van andere landen.

‘All-in case-mix’ bij de buren Het KCE geeft in haar studie een overzicht van de manier waarop Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Canada hun ziekenhuisgeneesmiddelen bekostigen. Al deze landen voerden heel recent grondige hervormingen door in de betoelaging van de ziekenhuizen of plannen dat voor de nabije toekomst. Een beschrijving van de oude en nieuwe systemen toont aan dat er een algemene tendens is naar een globale financiering gebaseerd op de aard en de ernst van de aandoeningen waaraan de patiëntengroep in een bepaald ziekenhuis lijdt. Het is met andere woorden een prospectieve ziekenhuisfinanciering op basis van de pathologiestructuur of in meer gespecialiseerde termen een ‘all-in case-mix’ financiering. De vastgelegde bedragen per type aandoening zijn doorgaans globale forfaits waarin naast de ziekenhuisgeneesmiddelen ook

42

Canada.

REFERENTIEBEDRAGEN ZIEKENHUIZEN ... ... maatregel tegen overconsumptie brengt weinig zoden aan de dijk Ziekenhuizen nemen een flinke hap uit het

tabanken van ziekenhuizen gekoppeld met longitu-

budget van de openbare middelen voor de ge-

dinale gegevens van de mutualiteiten. Zo is het

zondheidszorg. Het wekt dan ook geen verbazing

mogelijk de patiënt ook voor en na de opname in

dat er soms vragen worden gesteld bij de verschil-

het ziekenhuis te volgen. Het bij elkaar leggen van

len in kostprijs die ziekenhuizen aanrekenen voor

deze gegevens is een unicum in de Belgische ge-

dezelfde behandeling. Bovendien wordt al jaren,

zondheidszorg!

openlijk en minder open, getracht om de financiering van de ziekenhuizen te her vormen: een ui-

“Referentiebedragen? Hoe bedoelt u?”

terst moeilijk, zelfs precair debat omdat verschil-

Uit het onderzoek blijkt dat het manage-

lende belanghebbenden er hun greep op willen

ment en de artsen in de gepeilde ziekenhuizen nau-

krijgen of houden.

welijks het systeem van de referentiebedragen kennen. Evenmin

maatregelen

die

er

mee

samenhangen, in tegenstelling tot andere uitgaven-

In 2002 werd het systeem van referentiebe-

beperkingen. De ziekenhuizen vragen zelf naar meer

dragen ingevoerd als maatregel tegen overconsump-

informatie en communicatie van de overheid. Het

tie in ziekenhuizen. Voor bevallingen en een aantal

valt dan ook niet te verwonderen dat de impact van

chirurgische ingrepen moeten ziekenhuizen een be-

deze maatregel op de dagelijkse ziekenhuispraktijk

drag terugbetalen aan de ziekteverzekering als zij

zeer beperkt is.

gevoelig meer aanrekenen dan andere. De duurste ziekenhuizen worden bovendien op de website van het RIZIV bekendgemaakt.

Echte overconsumeerders ontsnappen Ook met de technische berekeningswijze

Na kor te tijd proefdraaien en nog vóórdat

van de referentiebedragen is het KCE niet onver-

het systeem volledig werd ingevoerd, werd in het

deeld gelukkig. Met de huidige manier van bereke-

Regeerakkoord Verhofstadt II expliciet gevraagd

nen, betaalt bijna elk ziekenhuis terug. Maar slechts

naar een evaluatie en eventueel naar voorstellen

een klein bedrag. Op basis van de cijfers van 2000

om het systeem te verbeteren.

bijvoorbeeld, zouden alle ziekenhuizen samen net geen 3 miljoen euro moeten terugbetalen. Een uit-

Unieke koppeling databanken Het KCE kreeg deze opdracht. Een ware

zondering hoeft niets te betalen, de meest ‘beboete’ ongeveer 130 000 euro.

uitdaging. Het systeem van referentiebedragen is

Het KCE stelt vast dat het huidige systeem

immers technisch en inhoudelijk complex. In de

van referentiebedragen de ziekenhuizen met de

eerste plaats moesten complexe gegevensbanken

grootste overconsumptie niet aanpakt. Het stelt

met elkaar worden gekoppeld. Ingewikkelde analy-

daarom een aantal alternatieve berekeningsmetho-

ses en simulaties dienden uitgevoerd. De tijdsdruk

den voor, maar het maakt daar wel de kanttekening

was bijzonder hoog. En tot slot moest het KCE

bij dat een attitude van overconsumptie tegengaan

conclusies en aanbevelingen formuleren die be-

niet gemakkelijk is zolang slechts een beperkt aantal

leidsmatig niet van de makkelijkste zijn.

ingrepen zijn opgenomen in het systeem. Het KCE

Het onderzoek werd uitgevoerd met gege-

houdt dan ook een pleidooi om minstens een uit-

vens van 2002, vóór en na de invoering van de

breiding naar daghospitalisatie en niet-chirurgische

referentiebedragen. Hiervoor werden klinische da-

verblijven te voorzien.

43

Health Services Research

Schandpaal en stok achter de deur

de

Gebrek aan positieve stimulatie

geleverde prestaties (retrospectief), wat niet steeds aanzet tot zuinig gebruik van de middelen. Een alter-

De invoering van de referentiebedragen houdt

natief – zoals in de ons omringende landen steeds

enkel negatieve stimuli in. Er is helemaal geen positieve

meer gebeurt – is de toekenning van een op voor-

aanmoediging die efficiënt gebruik van de beschikbare

hand (prospectief) vastliggend bedrag. Dan betaalt het

middelen beloont. Het is dan ook niet ondenkbaar dat

ziekenhuis en niet de overheid de overschrijdingen.

het systeem van de referentiebedragen, zoals het nu

Het KCE beseft echter dat geen enkel bereke-

wordt toegepast, in principe tot verhoging van de uitga-

ningssysteem op voorhand alle factoren in rekening

ven leidt. De sancties worden toegepast vanaf het ogen-

kan brengen die invloed hebben op de uitgaven van

blik dat een ziekenhuis de gemiddelde kostprijs voor

een ziekenhuis. Daarom lijkt een systeem waarbij een

een chirurgische ingreep met meer dan 20% over-

ziekenhuis vooraf een belangrijk deel van zijn financie-

schrijdt. Concreet bestaat het gevaar dat een ‘goedkoop’

ring kent en een beperkt deel achteraf wordt verre-

ziekenhuis - dat voor een behandeling minder aanre-

kend op basis van geleverde prestaties, de meest rea-

kent dan het gemiddelde – zijn prijzen gaat optrekken.

listische optie.

Daardoor stijgt dan weer het gemiddelde en een vicieuze cirkel is geboren ....

Als gevolg van deze studie werden in de recente gezondheidswet al een aantal aanpassingen aan het systeem van referentiebedragen doorgevoerd.

Van retrospectief naar prospectief Gezien de technische gebreken van het systeem van de referentiebedragen en de zeer beperkte impact, raadt het KCE de beleidsmakers aan om zich te bezinnen. En zich af te vragen of een meer globale herziening van de financiering van de zieken-

44

huizen geen betere optie is. Momenteel ontvangt een

KCE Reports vol 17. Evaluatie van de referentiebedragen

ziekenhuis een deel van zijn betoelaging op basis van

i.s.m. IMA, UZGent en UCL.

ONDERFINANCIERING ZIEKENHUIZEN ... ... KCE kan rapport Onderzoekscommissie niet valideren

De Onderzoekscommissie voor de onderfinanciering van

Na grondige analyse kan het KCE het bedrag dat de On-

de ziekenhuizen schatte in 2003 dat het tekort aan middelen in de

derzoekscommissie naar voor schuift, niet valideren. Het Kennis-

ziekenhuizen 364 miljoen euro per jaar bedraagt. De commissie

centrum maakt voorbehoud bij de betrouwbaarheid van de gege-

bestond uit vertegenwoordigers van de ziekenhuisfederaties, ver-

vens die aan de basis liggen van de besluiten van de commissie.

zekeringsinstellingen, beroepsorganisaties van geneesheren, de ka-

Ook de methodologie die werd gevolgd is onvoldoende duidelijk.

binetten, het RIZIV en de FOD Volksgezondheid. Daarop maakte de overheid bijkomende middelen vrij voor de ziekenhuizen. Die bleven weliswaar beperkt tot 32,2 miljoen euro in 2003 en 42,9 miljoen euro in 2004. Alvorens verder te gaan, wenste de overheid rechtvaardigd is. Daarom kreeg het KCE de opdracht om na te

KCE Reports vol 7. Validatie van het rapport van de Onderzoeks-

gaan of de gegevens en de methodologie van de Onderzoekscom-

commissie over de onderfinanciering van de ziekenhuizen i. s.m.

missie correct waren.

Ernst & Young.

KOSTEN EN PRIJZEN TANDPROTHESEN ... ... gescheiden facturen levert meer transparantie

De regering had in haar regeer-

tandarts. Daarin is het werk van de tand-

dat de nomenclatuur voor prothesen ook

programma een externe audit opgeno-

arts - voor diagnose, pasbeurt(en) en

aan herziening toe is. Wel moet men de

men naar de prijsvorming van tandprothe-

plaatsing - én de prijs van de prothese in-

nieuwe honoraria zo berekenen dat con-

sen. De bedoeling was de transparantie en

begrepen. Het KCE stelt vast dat door-

serverende mondzorg wordt bevoordeeld

prijsconcurrentie te bevorderen. Toen het

gaans de tandarts met het leeuwendeel

ten opzichte van prothesen. Verder wenst

KCE een onderzoek opstartte, gaf de sec-

van de centen gaat lopen en slechts een

het KCE dat de kwaliteit van de techni-

tor echter niet thuis. Men slaagde er niet in

minimaal bedrag overlaat aan het labora-

sche laboratoria en hun producten verbe-

om binnen de opgegeven tijd voldoende

torium. Daarom kan men zich de vraag

tert door procedures tot erkenning van

cijfergegevens te verzamelen om een

stellen of laboratoria wel een kwalitatief

labs en kwaliteitscontroles in te voeren.

nauwkeurige evaluatie te maken van de

hoogstaand product kunnen leveren ge-

kostprijs van tandprothesen. Het KCE

zien het bedrag dat hen meestal wordt

moest uiteindelijk alternatieve bronnen

toegekend.

gebruiken.

Het KCE beveelt aan dat tandart-

Vandaag betaalt de patiënt voor

sen en laboratoria voortaan aparte reke-

KCE Reports vol 10. De kost van tandpro-

een tandprothese één rekening ... aan de

ningen opmaken. Dat brengt met zich mee

thesen i..s.m. Altran en UGent

45

Health Services Research

zeker te zijn dat een injectie van vele honderden miljoenen ge-

BLOED EN BLOEDPRODUCTEN ... ... zuinig beleid stimuleren heeft voorkeur op alternatieve financiering In een studie over de financiering van bloed en bloedpro-

richtlijnen opstellen voor transfusiegebruik en waken over een goe-

ducten stelt het KCE vast dat er voor eenzelfde soort medische in-

de opvolging ervan. Het is dan ook verbazend dat anno 2005 nog

terventie, een groot verschil bestaat in bloedverbruik tussen zieken-

niet alle ziekenhuizen over dergelijke richtlijnen beschikken. Zieken-

huizen. Sommige ziekenhuizen zijn zuinig, andere verbruiken veel.

huizen worden aangespoord om hier werk van te maken. Het is

Het aanvankelijke idee om bloed forfaitair te financieren op

bovendien niet moeilijk om een eenvoudig detectiesysteem uit te

basis van de behandelde aandoeningen, vindt het KCE geen goed

werken dat grote gebruikers opspoort. Het betreffende ziekenhuis

idee. Een transfusie is immers een zeldzame gebeurtenis, die moeilijk

kan vervolgens worden aangemaand om zijn interne procedures aan

te voorspellen valt en een forfait is dan ook geen goede optie.

te scherpen.

Een betere strategie bestaat erin om het bloedverbruik te verminderen door de lokale transfusiecomités te versterken. Deze

KCE Reports vol 12. Studie naar een alternatieve financiering van

comités vormen sinds hun oprichting in 2002 immers het sluitstuk

bloed en labiele bloedderivaten in de ziekenhuizen i.s.m. UCL , Rode

van het moderne transfusiebeleid in België. Deze comités moesten

Kruis en Croix Rouge.

ZORGEN VOOR MORGEN ... ... evolutie budget voor gezondheidszorg onder de aandacht De betaalbaarheid van de gezond-

werd gekeerd. Daarom is het logisch dat

Wel waarschuwt het KCE om

heidszorg geniet ruime belangstelling bij

het KCE het thema van de evolutie van

zorgvuldig na te denken over de verdere

publiek en media. Er wordt met name

de uitgaven in haar studieprogramma op-

concrete stappen. Hoe kan een voorspel-

veel aandacht besteed aan de langeter-

nam. Doelstelling van dit onderzoek is om

lingsmodel een plaats krijgen binnen de

mijneffecten van de vergrijzing. Maar het

enerzijds inzicht te krijgen in de historisch

huidige Belgische beslissingsstructuren? En

beleid moet ook zicht hebben op de evo-

waargenomen groei en anderzijds de

wat zal zijn impact (kunnen) zijn? Het

lutie in de nabije toekomst. Welke uitga-

haalbaarheid te bestuderen van voorspel-

heeft immers geen zin om een model te

ven kan men verwachten over zes maan-

lende ramingtechnieken.

bouwen als men het nauwelijks gebruikt.

den, een jaar, drie jaar ...? Dit is niet alleen

De studie toont aan dat België in

nodig voor het opstellen van de begro-

ieder geval heel wat statistisch basismate-

ting, maar ook om het effect van beleids-

riaal heeft dat nog te weinig beschikbaar

maatregelen in te schatten.

is en waarvan het nut bij het maken van

Er staan ongetwijfeld grote belan-

voorspellingen nog te weinig werd onder-

gen op het spel en iedereen is het er over

zocht. Verder reikt het project belangrijke

KCE Reports vol 15. Evolutie van de uitgaven

eens dat de versnelde toename van de

elementen aan voor de uitbouw van een

voor gezondheidszorg i.s.m. IMA, CES – KULeu-

uitgaven tijdens de laatste jaren nog niet

dergelijk model.

ven en Federaal Planbureau.

46

MEDISCHE FOUTEN ... ... no fault-verzekering betaalbaar? Er doen verschillende ideeën de

landen waar een no fault-systeem bestaat,

papieren dossiers van de verzekeringsmaat-

ronde om de rechtsregels voor medische

lagere bedragen uitbetalen per schadegeval

schappijen moeten worden gezift om tot

aansprakelijkheid te wijzigen. De regering

dan klassiek wordt beslist door een recht-

een betrouwbare schatting te komen. Een

denkt aan een systeem waarbij de slachtof-

bank. Bovendien zijn er besparingen aan

proces dat tijd en geld kost.

fers worden vergoed voor de gevolgen van

expertise- en procedurekosten omdat men

ongewenste medische handelingen zonder

de fout niet meer moet bewijzen voor de

dat ze moeten bewijzen dat er een fout is

rechter.

KCE Reports vol 2. Studie naar de mogelijke

gebeurd. Tegelijk is er de vraag of dan elke

Er zijn meerdere opties om de

kosten van een eventuele wijziging van de

burgerlijke aansprakelijkheidsstelling van de

rechtsregels van medische aansprakelijkheid

rechtsregels inzake medische aansprakelijk-

zorgverstrekker uitgesloten wordt. Pro-

aan te passen naar een no fault-systeem.

heid. Fase 1 : Bepaling van de benodigde sta-

bleem is echter of een dergelijke no fault-

De kostprijs van het systeem hangt daarbij

tistische gegevens om een volksgezondheids-

verzekering betaalbaar is.

minder af van de organisatie dan wel van

beleid in te stellen in verband met de

Een groep actuarissen die door het

de manier waarop de schade wordt gede-

medische ongevallen en om een budgettaire

KCE werden belast met een onderzoek,

finieerd en de grootteorde van de vergoe-

evaluatie mogelijk te maken van een nieuwe

kwam tot de conclusie dat het aantal ver-

dingen. Die staan voorlopig nog niet vast.

voorziening voor de vergoeding van medische

goedbare dossiers met 9,5 zou vermenig-

Overigens komt het KCE tot de vaststelling

fouten en therapeutische risico’s

vuldigen. Dit wil niet zeggen dat de jaarlijkse

dat het aartsmoeilijk is om de bedragen te

MARSH en IMA.

kost van een verzekeringsysteem voor de

achterhalen die men vandaag toekent aan

KCE Reports vol 16. Studie naar de mogelijke

dekking van medische ongevallen – vandaag

slachtoffers. Het leeuwendeel van de nutti-

kosten van een eventuele wijziging van de

om en bij de 25 miljoen euro – ook meteen

ge gegevens wordt al lange tijd niet syste-

rechtsregels inzake medische aansprakelijk-

met factor 9,5 zal stijgen. De ervaring met

matisch geregistreerd. Dat betekent dat de

heid. Fase II: ontwikkeling van een actuarieel

buitenlandse systemen leert immers dat

nodige gegevens wellicht manueel uit de

model en eerste schattingen i.s.m. REACFIN.

KLINISCHE PADEN ALS BASIS VOOR BEREKENING HONORARIA ZIEKENHUISARTSEN ... ... haalbaar voor eenvoudige, ingewikkeld en tijdrovend voor complexe ingrepen Belgische ziekenhuizen worden op twee manieren gefinancierd: via de zogenaamde verpleegprijs en via (een deel van) de

pelijk verantwoorde kostprijs van de honoraria van ziekenhuisartsen te berekenen.

honoraria van de ziekenhuisartsen. Voor dat laatste onderzocht het

Het rapport stelt dat dit alleen voor eenvoudige ingrepen

KCE, op vraag van minister Rudy Demotte en van de Multipartite

kan bij patiënten zonder andere problemen. Meer ingewikkelde

overlegstructuur (artsen, ziekenhuizen, verzekeringsinstellingen en

aandoeningen zijn veel moeilijker te vatten in één prijs. Bovendien is

overheid) of er een alternatieve vorm van financiering mogelijk is

de berekening tijdrovend. Klinische paden lijken dan ook geen goe-

via de ‘klinische paden’.

de basis voor de bepaling van een prospectieve financiering van

Een klinisch pad beschrijft welke handelingen artsen, ver-

ziekenhuizen.

pleegkundigen en andere zorgverstrekkers in het ziekenhuis moeten verrichten om een bepaalde aandoening te diagnosticeren of te behandelen en wanneer. Steeds meer Belgische ziekenhuizen gebruiken klinische paden voor het organiseren van hun ziekenhuis-

KCE Reports vol 18. Prospectief bepalen van de honoraria van zie-

praktijk. De concrete vraag van de minister bestond erin of klinische

kenhuisartsen op basis van klinische paden en guidelines: makkelijker

paden en klinische richtlijnen bruikbaar zijn om een wetenschap-

gezegd dan gedaan.

47

Health Services Research

i.s.m.

Equity

Analyse klinische praktijk en ontwikkeling klinische praktijkrichtlijnen (Good Clinical Practice) Evaluatie van medische technologie (Health Technology Assessment) Organisatie en financiering van de gezondheidszorg (Health Services Research) Billijkheid en patiëntengedrag (Equity en Patient Behaviour)

48

... toegang tot kwaliteitsverzorging voor iedereen Bij de organisatie van gezondheidszorg zijn kwaliteit, effectiviteit en prijs-kwaliteit niet de enige factoren.

ben ze geen paradoxale nevenwerkingen waaraan niemand ooit dacht?

Ook een eerlijke en gelijkwaardige toegang tot gezondheidszorg (equity) is belangrijk. Tot vandaag gebeurde er in

Om de billijkheid en toegankelijkheid van de ge-

België weinig onderzoek op dit domein. Het spreekt van-

zondheidszorg te bestuderen, moeten ook andere factoren

zelf dat een onderzoekscentrum zoals het KCE hier wel

in rekening worden gebracht. Onder meer sociologische

aandacht aan schenkt.

aspecten zijn belangrijk. Men weet bijvoorbeeld dat het gedrag van patiënten niet louter afhankelijk is van rationele

Op het economische vlak nam de overheid de

overwegingen. Specifieke cultuurgebonden gewoonten, een

voorbije jaren een aantal maatregelen om de kostprijs

gebrek aan informatie, een onevenwicht tussen vraag en

voor gezondheidszorgen minder sterk te laten doorwegen

aanbod, ... zijn stuk voor stuk factoren met een grote in-

op het budget van de meest kwetsbare burgers. Maar het

vloed. Een goed inzicht in al deze elementen is dus belang-

effect van deze sociale maatregelen werd nooit grondig

rijk als de overheid maatregelen wil nemen om de toegan-

onderzocht: zijn ze efficiënt? Is verbetering mogelijk? Heb-

kelijkheid van de gezondheidszorg te bevorderen.

Hier vindt u een overzicht van de studies die het KCE in 2004 en 2005 publiceerde over Equity en Patient Behaviour. Een meer gedetailleerde inventaris vindt u op de website van het KCE (www.kenniscentrum.fgov.be).

49

Equity and Patient Behaviour

and Patient Behaviour...

TOEGANG TOT DE DIENST VOOR SPOEDGEVALLEN ... ... niet zoals op tv! De spoedgevallendiensten in ziekenhuizen raken overbelast.

De resultaten tonen aan dat het grootste deel van de on-

Veel patiënten die zich aanmelden, bevinden zich echter niet in een

dervraagden niet weet dat ze een forfaitair bedrag moet betalen in

kritieke toestand. Zij hebben geen nood aan onmiddellijke zorgver-

een spoedopnamedienst. Burgers gaan er naartoe omdat ze den-

strekking. Die situatie kan de efficiëntie van de spoeddiensten on-

ken dat hun probleem ernstig en/of dringend is en omdat ze menen

dermijnen, met mogelijk jammerlijke gevolgen voor wie wel een

dat er artsen klaarstaan die over de geschikte uitrusting beschikken.

‘noodgeval’ is. Sommigen vragen zich trouwens af of het succes van

Bovendien zijn de spoeddiensten zeven dagen per week en de klok

tv-programma’s het publiek geen al te geromantiseerd, en dus on-

rond open. Het valt ook op dat de meeste ondervraagde personen

juist, beeld geeft van deze diensten waardoor onrealistische ver-

de wachttijden onderschatten.

wachtingen ontstaan. 63% van de ondervraagden kwamen op eigen initiatief naar De overheid wil de bevolking rond dit fenomeen ‘responsa-

de spoedopnamedienst. Weinig patiënten hebben overwogen om

biliseren’. Daarom krijgen de ziekenhuizen sinds 2003 de toelating

eerst een huisarts of een wachtdienst te raadplegen. De vaste som

om een forfaitaire bijdrage van 12,50 euro te vragen aan elke per-

die ze moeten betalen zet geen rem op hun handelwijze.

soon die zich aanbiedt maar geen dringende zorgen nodig heeft. Een forfaitaire bijdrage van 9,50 euro werd zelfs een verplichting

Initiatieven combineren

vanaf 2005. Het KCE onderzocht of deze maatregelen effectief zijn

Het KCE komt tot het besluit dat een combinatie van stra-

en inderdaad leiden tot een vermindering van het onrechtmatige

tegieën nodig is om de toeloop naar spoedopnamediensten te ver-

gebruik van de spoedopnamediensten. Bovendien werd uitgezocht

minderen. Individuele en geïsoleerde maatregelen zoals de betaling

waarom de bevolking zo overdreven en oneigenlijk gebruik maakt

van een forfaitaire persoonlijke bijdrage, lossen het probleem niet

van deze diensten en hoe men de toeloop op een meer efficiënte

op. Het KCE stelt voor om de verplichte financiële bijdrage te kop-

manier kan indammen.

pelen aan informatiecampagnes over de rol en de taakverdeling tussen de bestaande diensten. Verder stelt het KCE voor om werk

Een enquête ter plaatse

te maken van een alternatieve eerstelijnszorg voor niet-urgente ge-

De experts van het KCE voerden deze studie uit in samen-

zondheidsproblemen, die even toegankelijk en beschikbaar is. Maar

werking met meerdere universitaire teams. Ze ondervroegen de

daarmee wordt meteen de organisatie van de hele eerstelijnszorg

gebruikers van de spoedopnamediensten in negen grote Belgische

in vraag gesteld.

ziekenhuizen (975 patiënten), maar ook personen die de geneesheer-van-wacht belden in vijf grote wachtdienstcentra voor huisart-

KCE Reports vol 19. Evaluatie van forfaitaire persoonlijk bijdrage op

sen (673 patiënten).

het gebruik van spoedgevallendienst i.s.m. UCL, UGent en UA.

50

FACTURERING VAN ZIEKENHUISSUPPLEMENTEN ... Ziekenhuizen rekenen steeds

Het KCE startte een studie om

hogere financiële supplementen aan.

deze persoonlijke bijdragen te inventari-

Daarbij gaat het niet alleen om een

seren, objectief te berekenen en hun im-

comforttoeslag op kamers met één of

pact op het zorgverbruik te evalueren

twee bedden, of voor hotelkosten (tele-

voor verschillende bevolkingscategorieën.

foon, tv, ...), maar ook om een toeslag op

De studie moet tevens nagaan of financi-

de medische verzorgingskosten (hono-

ele supplementen de gezondheidspre-

raria, chirurgisch materiaal, voedingsson-

ventie bevorderen of er eerder toe lei-

des, enz.).

den dat mensen wachten om zich te

Equity and Patient Behaviour

... open deur voor een geneeskunde met twee snelheden?

laten verzorgen tot er verwikkelingen opDeze persoonlijke bijdragen heb-

treden?

ben vanuit theoretisch een bepaalde functie. Ze moeten de patiënten en zorg-

Een analyse van al de socio-cul-

verstrekkers ‘matigen’ zodat onnodige

turele, economische en demografische

uitgaven worden vermeden. Daardoor

aspecten van dit probleem wordt in de

loopt de premie voor de publieke ziekte-

loop van 2006 verwacht. Daarna volgt

verzekering niet te hoog op zodat ieder-

een studie over de effecten van invoering

een bereid blijft deze te betalen. Ander-

van de MAF (maximumfactuur).

zijds kan men zich de vraag stellen of deze persoonlijke bijdragen geen hinderpaal vormen voor de toegankelijkheid van de gezondheidszorg ... dat ze de voorbode zijn van een ‘geneeskunde met twee snelheden’?

51

EEN BLIK OP DE TOEKOMST De belangrijkste doelstelling van het

nen waar het KCE pionierswerk verricht.

KCE is de kloof te overbruggen tussen we-

Denk maar aan de sociale en ethische gevol-

tenschappelijke evidence en gezondheids-

gen die de introductie van nieuwe technolo-

zorgbeleid. In een context waarin beschik-

gieën met zich meebrengt en aan het span-

bare middelen schaarser worden, zal de

ningsveld tussen individuele en collectieve

vraag naar meer rationaliteit bij beleidsbeslis-

keuzes. Net zoals vergelijkbare instellingen in

singen toenemen. Daarom zullen de KCE-

andere landen zal het KCE moeten zoeken

onderzoeksdomeinen de komende jaren

hoe patiënt en burger nog beter kunnen be-

vermoedelijk nog aan belang winnen, ook

trokken worden bij haar onderzoeksprojecten.

internationaal. Getuige daarvan de gemeen-

De eerste ervaringen met patiëntenverenigin-

schappelijke stellingname van de ministers

gen zijn alvast hoopgevend.

van Volksgezondheid en de OESO ‘Health systems must seek better value for money’.

Het is aan de lezer van dit jaarverslag nu om te oordelen in welke mate het

Er is nog een hele weg af te leggen.

KCE, ondanks haar prille bestaan, al een

Toch zijn een aantal evoluties hoopgevend. In

steentje heeft bijgedragen tot het overbrug-

de toekomst zal het KCE zeker verder moe-

gen van de bewuste kloof en dus tot een

ten werken aan een goede relatie met be-

meer doelmatige gezondheidszorg.

langengroepen, aan haar kennisnetwerk en aan de internationale samenwerking. Communicatie met en informatie aan beleidsmakers, zorgverleners, patiënten en het brede publiek zal ongetwijfeld meer aandacht moeten krijgen, zeker in nieuwe domei-

52

53

Een blik op de toekomst

Financieel overzicht

BALANS ACTIVA Vaste activa

PASSIVA

2004

2005

473 937

216 207 Eigen vermogen

Immateriële vaste activa Plannen en studies Concessies, licenties

2004

2005

8 297 842

10 957 704

8 297 842

10 957 704

1 252 210

1 126 430

Leveranciers

154 947

304 232

Te ontvangen facturen

922 990

531 661

Overgedragen winst 706 1 028

Materiële vaste activa Gebouwen

107 330

0

Uitrusting en kantoormat.

110 235

18 252

Informaticamaterieel

254 238

197 555

Financiële vaste activa

399

399 Schulden Schulden op ten hoogste één jaar

Vlottende activa

9 076 115

11 867 927

Schuldvorderingen op ten hoogste één jaar Te innen subsidies

4 891 000 Schulden mbt bezold. en soc lasten Bezoldigingen

Liquide middelen De Post Kas

9 054 958

6 915 972

1

59

Overlopende rekeningen Over te dragen kosten TOTAAL ACTIVA

54

7 569

-985

-295

-1 365

Provisie vakantiegeld

80 000

140 000

Andere sociale schulden

87 000

23 407

Diverse inhoudingen op netto

Overige schulden 21 156 9 550 052

60 896

Betalingen onderweg

12 084 134 TOTAAL PASSIVA

129 478 9 550 052

12 084 134

RESULTAATREKENING BEDRIJFSOPBRENGSTEN

2004

2005

8 443 011

7 067 054

8 439 000

7 060 000

4 011

6 810

74 Andere bedrijfsopbrengsten Subsidies Recuperatie maaltijdcheques Varia BEDRIJFSKOSTEN

243 3 721 968

4 441 400

1 141 263

665 368

151 642

156 645

documentatie

37 286

37 745

communicatie

32 486

7 299

andere bureelkosten en benodigdheden

60 696

53 774

130 269

140 301

diensten en consultants informatica

84 558

212 288

andere externe diensten

61 327

79 072

opleiding

23 528

14 782

andere

31 761

26 852

19 800

5 800

Bezoldigingen

1 178 563

1 937 457

RSZ-bijdragen

61 Diensten en diverse goederen Studies in onderaanneming Lokalen en materieel Bureelkosten en benodigdheden

Externe diensten consultants en externe experts

Zitpenningen 62 Bezoldigingen en sociale lasten

341 450

532 984

Verzekeringen voor het personeel

98 786

178 769

Maaltijdcheques en vervoersonkosten

49 968

69 521

Informatica

8 965

9 228

Gebouwen

111 591

107 330

63 Afschrijvingen, waardeverminderingen en provisies

158 029

206 186

BEDRIJFSRESULTAAT

Meubilair

4 721 043

2 625 654

Financiële opbrengsten

15

1 367

1 724

2 103

4 719 334

2 624 918

90 113

34 944

Financiële kosten COURANT RESULTAAT Uitzonderlijke opbrengsten Uitzonderlijke kosten UITZONDERLIJK RESULTAAT RESULTAAT UIT DE GEWONE BEDRIJFSVOERING

1 235 88 878

34 944

4 808 212

2 659 862

55

Financieel overzicht Rapport financier

Opleiding, verplaatsings-en onthaalkosten

Personeelsplan

Functies

Behoeften

Effectief 31/12/04

31/12/05

Managementfuncties Algemeen directeur

1

1

1

Adjunct algemeen directeur

1

1

1

Directeur

2

0

0

Totaal

4

2

2

9

6,25

7,9

Expert economie

6,8

4,1

6,2

Expert sociologie

2,2

1,6

1,6

Juridisch expert

1

0

1

Expert statistiek

1

0

0,8

Expert data-analyse

2

2

2

Datamanager

1

0

1

Expertfuncties Arts-expert

Kennismanager

1

1

1

24

14,95

21,5

Juridische en budgettair adviseur

1

1

1

Adviseur HR en communicatie

1

1

1

Directiesecretaris

1

1

1

Administratieve deskundige

1

0

1

ICT-deskundige

1

1

1

Administratief assistent

2

2

1

Administratief medewerker

2

2

2

Totaal

9

8

8

Totaal

37

24,95

31,5

Totaal Ondersteunende functies

56

Managementfuncties CLOSON Jean-Pierre (35) RAMAEKERS Dirk (4)

VAN DEN STEEN Dirk (2) VINCK Imgard (14) VLAYEN Joan (17) VRIJENS France (7)

Expertfuncties CAMBERLIN Cécile (22) CHALON Patrice (10) CLEEMPUT Irina (26) CROTT Ralph DARGENT Guy (5) DE LAET Chris (11) DE WACHTER Dirk (3) DEVRIESE Stephan (18) EYSSEN Marijke (12) HULSTAERT Frank (24) HUYBRECHTS Michel (21) KOHN Laurence (32) LAMBERT Marie-Laurence LEYS Mark (16) LONA Murielle MAMBOURG Françoise (6) NEYT Mattias (25) PAULUS Dominique (30) POELMANS Johan (15) SWARTENBROEKX Nathalie (31) THIRY Nancy VAN BRABANDT Hans (1) VAN DE SANDE Stefaan VAN DE VOORDE Carine (27) VAN DEN BRUEL Ann (9)

Ondersteunende functies BOGAERTS Dimitri (8) BONNOUH Nadia (19) BRIAT Gudrun (13) DE MEULENAERE Geert (23) GARREYN Catherine (29) GOSSEYE Natacha (20) LANDTSHEERE Miranda (34) PETIT Elisabeth (33) VAN DE VELDE Karen (28)

�� �� ��� ���

���

���

���

��

��

���

��

��

��� ���

���

���

��

���

��� ���

���

��

���

�� ���

���

��� ���

���

���

��� ���

���

���

57

���

Personeelsplan

Personeelsleden

Nota’s

58

Jaarverslag 2004-2005 van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg

Brussel : 2006. Met de medewerking van Karin Rondia en Peter Raeymaekers, wetenschappelijke journalisten

Grafische vormgeving en druk : Tilt Factory

Wettelijk depot : D/2006/10.273/03

Elke gedeeltelijke reproductie van dit document is toegestaan mits bronvermelding. Dit document is beschikbaar op de website van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg.

Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Telefoon: + 32 (0) 2 2873388 Fax: + 32 (0) 2 2873385 E-mail: [email protected] [email protected] www.kenniscentrum.fgov.be Résidence Palace (10de verdieping) Wetstraat 155 B-1040 Brussel