Inventarisatie dak- en thuislozen in Amsterdam

Inventarisatie daken thuislozen in Amsterdam

Voorwoord Het gemeentebestuur van Amsterdam wil weten welke maatregelen en voorzieningen de stad moet treffen om ervoor te zorgen dat sociaal kwetsbare mensen in de stad de opvang en zorg krijgen die zij nodig hebben. Het gaat om mensen die als gevolg van ernstige psychische, financiële en sociale problemen, al dan niet in combinatie met verslaving, nauwelijks in staat zijn zichzelf te redden. Een groep die urgent hulp nodig heeft, zijn de daken thuislozen. Naast een stabiele plek om te wonen hebben zij een regelmatig inkomen, de juiste medische zorg, een zinvolle dagbesteding en soms een beschermde gebruikersruimte nodig. Extra aandacht verdienen zwerfjongeren. De gemeente wil hun maximale kansen bieden om een zelfstandig leven op te bouwen. Zo zelfstandig mogelijk functioneren en meedoen in de samenleving zijn kernwaarden in de Wet op de maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Amsterdam wil ervoor zorgen dat daken thuisloze mensen de opvang, zorg en ondersteuning krijgen die zij nodig hebben om weer zo zelfstandig mogelijk te leven. Dat doel bereiken we alleen als het hulpaanbod is afgestemd op de eigen behoeften en mogelijkheden van mensen. In plaats van een algemeen aanbod van opvangvoorzieningen wil de gemeente daken thuislozen individueel maatwerk bieden in de vorm van persoonlijke trajecten. De gemeente wil niet aanbodsgericht, maar vraaggericht werken. Vraaggericht werken kan niet zonder informatie over de individuele omstandigheden en behoeften van daken thuislozen. Tot nu toe waren er veel deelonderzoeken van afzonderlijke diensten en instellingen. Het ontbrak echter aan overkoepelend onderzoek. Een deel van de daken thuislozen was bij verschillende instellingen bekend, maar in welke mate er sprake was van overlap bleef onduidelijk. Daardoor was het ook moeilijk om de vraag naar voorzieningen goed in te schatten. Om die reden heeft het college in november 2005 de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) opdracht gegeven om het aantal daken thuislozen en hun behoefte aan opvang, zorg en dienstverlening te inventariseren. De resultaten van dit onderzoek geven voor het eerst een volledig beeld van het aantal daken thuislozen en hun behoeften. Deze inventarisatie is tot stand gekomen door nauwe samenwerking tussen de verschillende gemeentelijke diensten en de hulpverlenende instanties die met daken thuislozen te maken hebben. Een woord van dank aan alle medewerkers van de GGD, DWI en de instellingen voor maatschappelijke opvang, verslavingszorg en geestelijke gezondheidzorg die binnen een heel kort tijdsbestek een grote hoeveelheid gegevens hebben verzameld en verwerkt van een groep burgers die niet altijd zo makkelijk bereikbaar is.

Suze Duinkerke Manager Ontwikkeling & Programma’s, Wmo Servicecentrum

2


Inhoud 1

Opzet van het onderzoek

2

Aantal daken thuislozen en kenmerken

3

Behoefte aan opvang en aanvullende voorzieningen

4

Zwerfjongeren

5

Conclusies en aanbevelingen

Bijlagen: 1

Gebruikte afkortingen en begrippen

2

De belangrijkste uitkomsten in tabellen


3

1 Opzet van het onderzoek Om erachter te komen wat individuele daken thuislozen in de stad nodig hebben op het gebied van wonen, zorg, inkomen, dagbesteding en beschermd gebruik, heeft de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) in samenwerking met de Dienst Werk en Inkomen (DWI), de Gemeentelijke Gezondheids Dienst (GGD) en instellingen voor hulpverlening gegevens over daken thuislozen verzameld over het laatste kwartaal van 2005. Eerst zijn over het laatste kwartaal van 2005 de gegevens van verschillende gemeentelijke diensten en hulpverleningsinstellingen die werken voor sociaal kwetsbare cliënten, samengevoegd en vergeleken. Veel daken thuislozen staan bij meer dan één dienst of instelling geregistreerd. Ze zijn bijvoorbeeld te vinden onder de cliënten van de GGD-poliklinieken, de Stichting Streetcornerwork, de Regenboog, de Jellinek of het Rehabteam van Mentrum. Als zij individuele mentorbegeleiding krijgen, vallen ze onder de zogeheten ‘veldregie’ van de Gemeentelijke Gezondheids Dienst (GGD). Verder komen daken thuislozen voor in het cliëntenbestand van DWI en op de lijst van veelplegers van de politie. Ook verblijven ze in de passantenopvang en de residentiële voorzieningen van de Maatschappelijke Opvang (MO) of in de speciale voorzieningen voor zwerfjongeren, waarvoor ze dan vaak een woonindicatie van Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam (BJAA) hebben gekregen. Tot slot zijn ze te vinden in de zogeheten ‘winterkoudeopvang’, de extra opvang van 200 tot 250 plekken die beschikbaar is tijdens extreme kou, wanneer iedereen van de straat wordt gehaald. In totaal stonden eind 2005 bij al deze diensten en instellingen samen 7413 mensen geregistreerd. Samen vormen zij de doelgroep voor het Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ)-beleid. Nadat de onderlinge overlap uit deze cijfers gehaald is, blijven er 5351 personen over (zie tabel 1 in bijlage 2).

Wooninformatie Thuisloos noemen we iemand die in een voorziening voor maatschappelijke opvang woont. Dakloos noemen we iemand die gebruik maakt van de nachtopvang of van de winterkoudeopvang, op straat slaapt of in een voor wonen ongeschikte ruimte leeft, bijvoorbeeld een garagebox, bootje, auto of tentje. Om per persoon vast te stellen of hij dak- of thuisloos is, zijn de gegevens van de mentoren uit de veldregiemeting van de GGD en de in- en uitstroomgegevens van de residentiële MO-voorzieningen en de Jellinek gebruikt. Daarnaast is aanvullend onderzoek gedaan in de vorm van interviews onder cliënten van DWI en de winterkoudeopvang. De gegevens over de woonsituatie uit verschillende bronnen zijn gebruikt op volgorde van actualiteit: de bron met de meest recente gegevens kreeg voorrang boven die met oudere informatie (zie tabel 2 in bijlage 2). Uiteindelijk kon van 1386 van de 5351 personen geen actuele wooninformatie achterhaald worden. Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te geven. Van 346 cliënten van DWI die uit de MO zijn vertrokken en niet in de winterkoudeopvang terechtgekomen zijn, mag aangenomen worden dat zij niet meer dakloos zijn. Van 800 personen die op de lijst met veelplegers voorkomen, maar nog niet via een maatregel in een Inrichting voor Stelselmatige Daders (ISD) zijn geplaatst, is onduidelijk wat de woonbehoefte na een eventuele detentieperiode zal zijn. Van 237 mensen die uit de maatschappelijke opvang zijn vertrokken, bestaat het vermoeden dat zij naar een andere regio of een andere instelling zijn vertrokken, dan wel ‘marginale huisvesting” hebben gevonden. Dat wil zeggen dat ze ergens inwonen of een ander tijdelijk onderkomen hebben gevonden dat niet als zelfstandige woonruimte kan worden beschouwd.

Gebruik van voorzieningen Om een antwoord te krijgen op de vraag welke voorzieningen een individuele dak- of thuisloze van de gemeente nodig heeft, zijn gegevens gebruikt die mentoren hebben verzameld via de veldregie van de GGD. Daarnaast zijn interviews gehouden met 312 cliënten van DWI en winterkoudeopvang. Tot slot is aan doorstroomfunctionarissen en woonbegeleiders uit de residentiële maatschappelijke opvang aanvullende informatie gevraagd over de mate waarin individuele daken thuislozen op dit moment gebruik maken van voorzieningen op het gebied van inkomen, dagbesteding en zorg. Ook is gevraagd aan welke woonvoorzieningen zij in de toekomst behoefte hebben.

4


Voordelen en beperkingen Deze aanpak heeft voor het eerst individuele gegevens over de totale groep daken thuislozen opgeleverd. Dat geeft een goede indicatie voor de voorzieningen die de gemeente voor daken thuislozen zou moeten treffen. De beperkingen van dit onderzoek liggen vooral in de momentopname en het feit dat gegevens uit verschillende bronnen niet altijd goed te vergelijken zijn. Door uiteenlopende registratiemethoden is het niet voor honderd procent zeker dat alle overlap uit de gegevens is gehaald. Bovendien hangen de gegevens over de wenselijke inzet sterk samen met de verschillende opvattingen die hulpverleners daarover hebben. De wenselijke inzet van voorzieningen door de gemeente kan eigenlijk alleen goed bepaald worden voor thuislozen. Voor daklozen is die inzet moeilijk te achterhalen door hun instabiele leefsituatie. Met deze slagen om de arm kunnen we wel stellen dat we over een aantal belangrijke basisgegevens beschikken om de omslag van een aanbodgestuurd naar een vraaggericht beleid te maken.


5

2 Aantal daken thuislozen in Amsterdam Over het aantal daken thuislozen in Amsterdam liepen de schattingen tot nu toe sterk uiteen. Uit de inventarisatie blijkt dat het eind 2005 om 2630 personen ging. Uit de gegevens van betrokken diensten en instellingen blijkt dat van de 5351 OGGZ-cliënten 2630 personen dak- of thuisloos zijn. Van hen leven 516 personen voornamelijk op straat of in ruimtes die ongeschikt zijn voor bewoning. Bij de mentoren van mensen die vallen onder de veldregie, is bekend dat 281 van hun cliënten zwerven. Verder weten we dat 64 mensen alleen tijdens de extreme kou gebruik maken van de opvang. Daarnaast geven 171 personen tijdens interviews aan dat zij op straat slapen of een onderkomen zoeken in auto’s, tentjes, boxen en bootjes. Een andere categorie daklozen vormen de 695 personen die overdag zwerven, maar ’s nachts voornamelijk gebruik maken van de nachtopvang. Naast deze 1211 daklozen zijn in Amsterdam 1419 mensen thuisloos. Dat betekent dat ze geen eigen woonruimte hebben, maar aangewezen zijn op allerlei vormen van maatschappelijke opvang. Dat houdt in dat ze in een woonvoorziening wonen waar in een groepswoning 24 uur per dag begeleiding aanwezig is, of dat ze begeleid wonen, wat inhoudt dat ze een appartement voor eigen of gedeeld gebruik hebben waar regelmatig een woonbegeleider aan huis komt. Tot deze groep worden niet alleen de bewoners gerekend van gemeentelijke gefinancierde opvanghuizen, maar ook de 150 bewoners van de Regionale Instellingen voor Beschermd Wonen (RIBW) die uit de AWBZ gefinancierd worden. Een RIBW is een groepsvoorziening waar 24 uur per dag begeleiding wordt geboden in combinatie met psychiatrische zorg.

Overzicht 1: Aantal daken thuislozen Dakloos voornamelijk straat/anders

516

Dakloos voornamelijk nachtopvang

695

Thuisloos

1419

Totaal

2630

Persoonlijke kenmerken Uit de inventarisatie blijkt dat 77% van de daken thuislozen van het mannelijk geslacht is. Onder de daklozen geldt dat voor 81%. De leeftijd van 56% van de daklozen ligt boven de 40 jaar. Jonger dan 24 jaar is 14% van de daken thuislozen. Zij vormen de groep zwerfjongeren waarvoor de gemeente apart beleid maakt (zie onder 4 ). Voor zwerfjongeren zijn speciale opvanghuizen beschikbaar. Voor 1780 daken thuislozen is de aard van hun problematiek vastgesteld. Van deze groep daken thuislozen kampt 48% met verslavingsproblematiek en heeft 15% psychische problematiek. Een combinatie van deze problematieken, de zogenaamde double trouble of dubbele diagnose komt bij 19% voor. Tot slot is bij 28% andere problematiek vastgesteld zoals een licht verstandelijke beperking, medische problemen of financiële problemen (zie tabel 3 in bijlage 2).

Gebruik van opvang en hulpverlening onder daklozen Uit overzicht 2 blijkt dat van alle 2630 daken thuislozen in Amsterdam 119 mensen langdurig gebruik maken van de nachtopvang. Voor deze mensen is de nachtopvang bijna een permanente verblijfsplaats geworden. Dit is geen wenselijke situatie omdat de nachtopvang is bedoeld als een noodoplossing. Deze groep cliënten zou eigenlijk een ander aanbod moeten krijgen, bijvoorbeeld in een woonvoorziening of in de vorm van begeleid wonen. Daarnaast maakten 296 mensen veelvuldig gebruik van de nachtopvang. Deze groep geeft tijdens interviews aan dat zij graag vaker van de nachtopvang gebruik zou maken, maar daar niet in slaagt wegens capaciteitsgebrek. Ten slotte maken 372 mensen kortdurend gebruik van de nachtopvang. Van deze mensen, die in een

6


periode van drie maanden minder dan tien dagen in de nachtopvang verbleven, is meer dan de helft maar bij één voorziening bekend. Daarnaast is er een tweede groep daklozen die geen gebruik maakt van de nachtopvang. Deze groep van 283 personen zwerft op straat, maar heeft wel een hulpverleningscontact met veldregie, Jellinekmentoraat of Ambulant Medisch Team (AMT). Van de 141 daklozen die noch gebruik maken van de nachtopvang, noch contact hebben met de hulpverleners zeggen 63 personen dat ze een marginaal onderkomen hebben. De overige 78 personen maken alleen tijdens de extreme winterkou gebruik van de nachtopvang.

Overzicht 2: Gebruik van opvang en hulpverlening Dakloos vnl straat/anders

Dakloos vnl nachtopvang

Thuisloos

Totaal

> 1 maand nachtopvang

0

119

0

119

> 10 dagen nachtopvang

60

236

0

296

< 10 dagen nachtopvang

32

340

0

372

Geen nachtopvang wel hulpverlening

283

0

0

283

Geen nachtopvang noch hulpverlening

141

0

0

141

Thuisloos

0

0

1419

1419

Totaal

516

695

1419

2630


7

3 Behoefte aan opvang, inkomen, zorg en dagbesteding Het spreekt voor zich dat daklozen onderdak nodig hebben. Vraag en aanbod in de maatschappelijke opvang sluiten nog niet voldoende op elkaar aan. Daarnaast hebben daken thuislozen vanwege hun complexe problematiek ondersteuning nodig bij het regelen en beheren van hun inkomen en bij het organiseren van zorg en dagbesteding.

Bezetting van opvangplaatsen In het laatste kwartaal 2005 hebben in totaal 2474 personen gebruik gemaakt van een of meer opvangvoorzieningen. De bezetting is hoog: indien uitgegaan wordt van het daadwerkelijk beschikbare aantal plekken is het bijna 100%. In onderstaand overzicht staat de bezetting per opvangvorm vermeld. Tabel 5 in bijlage 2 bevat meer gedetailleerde cijfers.

Gebruik opvang 4e kwartaal

Gemiddelde bezetting in percentage

Nacht- en crisisopvang

96%

Woonvoorzieningen (inclusief somatische zorg)

98%

Begeleid Wonen

n.v.t

RIBW

100%

Woonwensen Uit de interviews met mentoren, woonbegeleiders en doorstroomfunctionarissen over de woonwensen van hun cliënten komt een duidelijk beeld naar voren van het gewenste aanbod (zie tabel 4 in bijlage 2).

8

■

Nachtopvang Het feit dat 714 daklozen gebruik maken van ongeveer 200 plaatsen wekt in eerste instantie de indruk dat er een forse uitbreiding van nachtopvangplaatsen gewenst is. Toch blijkt dat niet het geval. Nachtopvang wordt voor maar 25 personen als een wenselijke verblijfssituatie gezien. Dat komt omdat de nachtopvang eigenlijk bedoeld is als een vangnet, waar mensen terecht kunnen die kort dakloos zijn of die wachten op een betere, meer stabiele verblijfssituatie. Met andere woorden, de eerdergenoemde 119 personen die langdurig in de opvang verblijven, zouden een ander onderkomen moeten krijgen.

■

Woonvoorzieningen Van de woonvoorzieningen maken 538 mensen gebruik, terwijl dat maar voor 349 mensen gewenst is. Veel bewoners van deze voorzieningen staan op de wachtlijst voor een plek in een RIBW of voor een appartement met woonbegeleiding. Dit betekent niet dat er op termijn een overschot ontstaat aan woonvoorzieningen, want van 750 andere daklozen is de gewenste woonsituatie nog niet vastgesteld. Dit zijn vaak mensen die nu gebruik maken van de nachtopvang. Een belangrijk aantal onder hen zal een plek nodig hebben in een woonvoorziening.

■

Begeleid wonen Van het begeleid wonen maken 487 mensen gebruik, terwijl deze opvangvorm voor 579 mensen gewenst is. Het aanbod aan begeleid wonen is duidelijk niet toereikend voor de vraag.

■

RIBW Voor verblijf in een RIBW komen 282 mensen in aanmerking, terwijl er maar 150 gebruik van kunnen maken. RIBW-plaatsen bieden een beschermde woonomgeving aan mensen met chronische aandoeningen en kennen weinig doorstroom. Er is dan ook duidelijk behoefte aan uitbreiding.

■

Woonvoorzieningen voor mensen met lichamelijke klachten Deze voorzieningen zijn vooral bedoeld voor kortdurende opname, bijvoorbeeld in een periode


van herstel na een ziekenhuisopname. Met 92 vragers en 124 gebruikers houden aanbod en vraag elkaar goed in evenwicht. ■

Zelfstandig wonen De inventarisatie wijst uit dat 553 daken thuislozen voldoende vaardigheden hebben om zelfstandig te gaan wonen. Dat wil nog niet zeggen dat deze mensen ook per direct in staat zijn om een woning te betrekken. In veel gevallen is er sprake van schuldenproblematiek waardoor ze nog niet voor een huurwoning in aanmerking komen. Ook heeft een aantal mensen ambulante begeleiding nodig bij het wonen.

Samenvattend betekent dit dat er vooral behoefte is aan meer plaatsen Begeleid Zelfstandig Wonen (BZW) en aan plaatsen in groepswoningen van de Regionale Instellingen voor Beschermd Wonen (RIBW) die uit de AWBZ gefinancierd worden.

Woontrajecten De cijfers over de huidige en de gewenste woonsituatie van daken thuislozen geven een nogal statisch beeld van wat zij nodig hebben. Zeker voor mensen die in de maatschappelijke opvang zitten, kan in zogenoemde woontrajecten worden aangegeven wat hun perspectieven zijn op het gebied van persoonlijk functioneren en maatschappelijk herstel. Afhankelijk van de mogelijkheden en beperkingen van de cliënt kan een individueel woontraject worden opgesteld. Een woontraject geeft aan welk doel de cliënt en de hulpverlening hebben afgesproken, in welke type opvangvoorziening de cliënt gaat verblijven en op welke termijn de afgesproken doelen bereikt kunnen worden. Op grond van die individuele plannen kan de gemeente vervolgens bepalen welke voorzieningen over een langere periode voor deze groep cliënten nodig zijn. In de inventarisatie is voor alle thuislozen het gewenste woontraject in kaart gebracht. Dit geeft nieuwe inzichten. Aan de hand van woontrajecten kan bijvoorbeeld geïnventariseerd worden hoeveel daken thuislozen kortdurend en hoeveel langdurig van de opvang gebruik zullen maken. Ook wordt duidelijk welk percentage mensen zelfstandig zou kunnen wonen en welk percentage mensen chronische zorgproblematiek heeft en in aanmerking komt voor verblijf in een AWBZ-gefinancierde zorgvoorziening. Overzicht 3 geeft een beeld van de onderverdeling in trajectdoelen voor de groep thuislozen.

Overzicht 3: doelen van woontrajecten thuislozen Trajectdoel

Percentage thuisloze cliënten

Zelfstandig wonen

34%

Kortdurend verblijf

13%

Langdurend verblijf

33%

Toeleiding naar AWBZ-zorg

20%

Totaal

100%

Omdat nog veel daklozen op straat zwerven, is het voor de gemeente een belangrijke constatering dat een derde (34%) van de mensen die nu in de opvang verblijven, eigenlijk voldoende vaardigheden hebben om zelfstandig te wonen. In Overzicht 4 staat welke begeleiding deze mensen nodig hebben om weer zelfstandig te kunnen wonen.


9

Overzicht 4: begeleidingsbehoeften van daklozen met perspectief op zelfstandig wonen Begeleidingsbehoefte

Percentage cliënten

Zelfstandig wonen op eigen kracht

58%

Zelfstandig wonen met reguliere ambulante zorg

30%

Zelfstandig wonen met intensieve integrale begeleiding

12%

Totaal

100%

Wanneer deze cliënten met goede begeleiding snel naar een woning kunnen, draagt dat in belangrijke mate bij aan het oplossen van de capaciteitsproblemen in de opvang. Het is dan ook van belang om de knelpunten voor de toeleiding naar een eigen woning in kaart te brengen. Hulpverleners geven aan dat de wachttijden voor woningtoewijzing en voor schuldhulpverlening een probleem vormen. Ook moet kritisch bekeken worden hoe de ambulante begeleiding deze groep burgers beter van dienst kan zijn.

Inkomen, inkomensbeheer en schuldhulpverlening In de inventarisatie is gevraagd naar de behoefte aan inkomensbeheer en schuldhulpverlening onder thuislozen. Bij thuislozen die in opvangvoorzieningen verblijven, zijn de schulden als onderdeel van de hulpverlening in kaart gebracht (zie tabel 7 in bijlage 2). Voor daklozen is deze informatie moeilijk te achterhalen vanwege hun instabiele leefsituatie. Bovendien beschikken de onderzoekers voor daklozen meestal alleen over informatie die uit interviews met cliënten afkomstig is. Voor 78% van de thuislozen blijkt inkomensbeheer wenselijk. Als we ervan uitgaan dat dit percentage ook voor daklozen geldt, dan zouden er voor een totale doelgroep van 2630 personen 2051 trajecten inkomensbeheer op jaarbasis nodig zijn. In de groep thuislozen hadden 667 mensen (47%) behoefte aan schuldhulpverlening. Als dit percentage ook van toepassing is op de totale doelgroep van daken thuislozen, dan zouden er 1240 personen schuldhulpverlening nodig hebben. Aangezien op dit moment 1573 personen inkomensbeheer en 744 personen schuldhulpverlening ontvangen, is het duidelijk dat de financiële dienstverlening de daken thuislozen nog onvoldoende bereikt. Bovendien hebben veel OGGZ-cliënten die niet dak- of thuisloos zijn, vergelijkbare problemen. Ook bij deze mensen is de behoefte aan inkomensbeheer en schuldhulpverlening groot. De financiële dienstverlening is belangrijk om te voorkomen dat deze risicogroep op straat terecht komt.

Dagbesteding Bij het inventariseren van de behoefte aan dagbesteding zijn de cijfers voor thuislozen het meest volledig (tabel 8, bijlage 2). De helft van de thuislozen blijkt behoefte te hebben aan arbeidsmatige dagbesteding. Voor de hele groep daken thuislozen zou dit betekenen dat er 1310 trajecten nodig zouden zijn. De huidige inzet van 410 trajecten blijft hier nog sterk bij achter. Ook de arbeidstoeleiding bereikt nog niet alle daken thuislozen die daar behoefte aan hebben. Voor 239 thuislozen blijkt arbeidstoeleiding wenselijk, maar slechts 81 personen onder hen volgen een traject. Vertaling van dit gegeven naar de totale groep daken thuislozen is niet zo zinvol omdat het wenselijk is dat mensen onderdak hebben als zij aan een arbeidstoeleidingstraject beginnen.

10


4 Zwerfjongeren Dak- en thuislozen tussen de 18 en 23 jaar vallen in Amsterdam onder het beleid voor zwerfjongeren. Voor hen is een speciaal opvangaanbod ontwikkeld met meer begeleiding dan in de algemene opvangvoorzieningen. Uit het onderzoek blijkt dat er in Amsterdam minimaal 417 en maximaal 556 zwerfjongeren zijn. Dak- en thuislozen jongeren (DTJ) tussen de 18 en 23 jaar kunnen volgens het beleid dat is vastgelegd in de beleidsnota Bestek voor een Keten gebruik maken van een voorziening voor zwerfjongeren. Ze kunnen daar onder andere terechtkomen via een indicatie van Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam (BJAA) dat een woontraject voor hen uitzet. In het laatste kwartaal van 2005 maakten in totaal 397 personen gebruik van een speciale opvanghuizen voor zwerfjongeren. Van hen hadden 135 jongeren een indicatie van BJAA en maakten 262 jongeren direct (dus zonder BJAA-indicatie) gebruik van deze opvang. Daarnaast blijken van alle daken thuislozen 245 personen jonger dan 24 jaar te zijn maar noch in een speciale voorziening voor zwerfjongeren noch bij BJAA bekend te zijn. In totaal bestond daarom eind 2005 van 642 jongeren het vermoeden dat ze dak- of thuisloos waren. De inventarisatie heeft uitgewezen dat 62% van de jongeren uit deze groep, 417 personen, ook feitelijk dak- of thuisloos zijn. Daarnaast blijken 58 jongeren te worden opgevangen door een zorginstelling buiten de maatschappelijke opvang. De overige 167 personen betreft voor een klein deel uitstroom: 28 van hen woonden eind 2005 zelfstandig of waren inwonend. Van 139 jongeren is de woonsituatie niet bekend. Het gaat om 22 cliënten van het DWI van wie aangenomen wordt dat ze niet meer dakloos zijn. Op de lijst van veelplegers van ISD komen 71 jongeren voor, van wie niet duidelijk is of zij potentieel dak- of thuisloos zijn. Van 46 andere jongeren is bekend dat ze van de voorziening voor zwerfjongeren naar een vorm van begeleid wonen zijn verhuisd. Kortom volgens deze telling zijn er minimaal 417 zwerfjongeren in Amsterdam. Indien de 139 jongeren van wie de hulpverlening de woonsituatie niet kent, dakloos zijn, zou de teller op maximaal 556 daken thuisloze jongeren komen te staan.

DTJ

DTJ met indicatie van BJAA

DTJ bekend bij opvanghuizen zwerfjongeren (zonder BJAA indicatie)

OGGZ-cliënten jonger dan 24 jaar en niet bekend bij zwerfjongerenopvang of BJAA

Totale groep DTJ

Dakloos voornamelijk straat/anders

0

3

20

23

Dakloos voornamelijk nachtopvang

20

128

22

170

Thuisloos

59

107

58

224

Zorg/overig

55

2

1

8

Zelfstandig/inwonend

1

8

19

28

Wel in MO 4e kwartaal

0

14

32

46

Niet MO 4e kwartaal

0

0

93

93

Totaal

135

262

245

642

Feitelijk dak- of thuisloos

Brede OGGZ-groep

Beter in beeldgroep*

* De Beter in beeldgroep betreft cliënten die geregistreerd zijn bij de hulpverlening maar van wie informatie over huidige verblijfsituatie ontbreekt.


11

Kenmerken Wat opvalt bij daken thuisloze jongeren (zie tabel 10, bijlage 2) is dat het percentage vrouwen met 47% veel hoger is dan in de totale groep daken thuislozen. Dat verschil kan verklaard worden uit het aantal jonge moeders. Zij wonen in twee opvangvoorzieningen voor tienermeiden en jonge moeders of komen in de nachtopvang voor zwerfjongeren en in de crisisopvang. Wat hun culturele achtergrond betreft valt op dat er een oververtegenwoordiging is van Surinaamse meiden en Marokkaanse jongens. Wat de problematiek betreft valt op dat naast verslaving en psychiatrische problemen zo’n 39% van de jongeren andere problemen heeft. Het blijkt daarbij vooral om lichte verstandelijke beperkingen te gaan.

Capaciteit en aard van de opvang Uit de bezettingscijfers over het laatste kwartaal van 2005 (zie tabel 11 in bijlage 2) blijkt dat 94% van alle zwerfjongeren in die periode gebruik maakte van een opvangvoorziening. Veel zwerfjongeren zijn nog niet onderdak. Zij hebben vooral behoefte aan een plaats voor begeleid wonen. De wachtlijsten van BJAA bevestigen dit beeld, met 48 jongeren die wachten op begeleid wonen. Aangezien de begeleiding naar een zelfstandig bestaan centraal staat bij jongeren, is het begeleid zelfstandig wonen een belangrijke vorm van opvang. Onderzocht moet worden of de drempel om van deze opvangvorm gebruik te maken, kan worden verlaagd voor zwerfjongeren. De nadruk zou daarbij minder moeten liggen op het opvangen en meer op het aanbieden van leermogelijkheden. Daarnaast is er een groep jongeren voor wie zelfstandig wonen geen realistisch perspectief is. Vooral jongeren met complexe zorgproblematiek hebben een beschermde woonomgeving met zorg nodig. Deze jongeren houden nu vaak lang plekken bezet in de opvangvoorzieningen. Voor hen zou geïnvesteerd moeten worden in zorgvoorzieningen.

12


5 Conclusies en aanbevelingen Deze inventarisatie heeft aangetoond dat er in Amsterdam 2630 daken thuislozen bekend zijn, onder wie zeker 417 zwerfjongeren. Ook blijkt dat de capaciteit aan opvangvoorzieningen niet voldoende is. Vooral uitbreiding van het aantal plaatsen begeleid wonen en het aantal plaatsen in RIBW’s is gewenst. Daarnaast is duidelijk geworden dat een groot aantal mensen in de opvang voldoende vaardigheden hebben om zelfstandig te wonen. Voor deze groep moet een passend ambulant aanbod komen en belemmeringen om naar een zelfstandige woning te gaan onderzocht en opgelost worden. Als aanvulling op het wonen zijn meer voorzieningen nodig voor schuldhulpverlening, inkomensbeheer en arbeidsmatige dagbesteding.

Conclusies ■ ■

■ ■

■

■

■

■

■

In Amsterdam was begin 2006 van 2630 personen bekend dat zij dak- of thuisloos waren. Van hen waren 1419 mensen thuisloos en 1211 mensen dakloos. Van de 1211 daklozen, maken er 695 personen regelmatig gebruik van de nachtopvang. De overige 516 daklozen zwerven voornamelijk op straat. Onder de 2630 daken thuislozen bevinden zich minstens 417 jongeren. Het feit dat 1211 mensen dakloos zijn en dat van hen 695 mensen gebruik maken van de nachtopvang, wekt de indruk dat er vooral behoefte bestaat aan uitbreiding van het aantal plaatsen in de nachtopvang. Als de individuele mogelijkheden en beperkingen van daken thuislozen in kaart worden gebracht in de vorm van woontrajecten, blijkt echter dat er vooral een tekort is aan begeleid wonen en aan plaatsen in een RIBW (AWBZ-gefinancierde groepswoonvorm met begeleiding en zorg). Ook voor zwerfjongeren sluiten vraag en aanbod in de opvang nog niet genoeg op elkaar aan. Onder deze jongeren bestaat veel behoefte aan begeleid wonen. Bovendien zou de verblijfsduur verkort en de uitstroom verbeterd kunnen worden, als de drempel voor het begeleid wonen lager zou worden en het begeleid wonen zich meer zou profileren als een leertraject dan een opvangtraject. Van de 2630 daken thuislozen blijken 553 personen zelfstandig te kunnen wonen, mits zij passende ambulante zorg krijgen. Eenderde van de thuislozen (de mensen die nu gebruik maken van opvangvoorzieningen) kan op termijn zelfstandig wonen. Onder de 695 cliënten die van de nachtopvang gebruik maken, overnachten 119 mensen bijna dagelijks in de nachtopvang, Voor hen is de nachtopvang niet langer een tijdelijke, maar een permanente verblijfsvorm geworden. Deze mensen moeten begeleid worden naar andere voorzieningen die passen bij hun mogelijkheden. De behoefte aan inkomensbeheer en schuldhulpverlening is goed in kaart gebracht voor thuislozen, maar moeilijk in te schatten voor daklozen. Voorzichtige schattingen geven aan dat voor de groep daken thuislozen 2050 trajecten inkomensbeheer en 1240 trajecten schuldhulpverlening nodig zijn. De behoefte aan dagbesteding is goed in kaart gebracht voor thuislozen en cliënten van de veldregie. Een voorzichtige extrapolatie geeft aan dat er 1310 trajecten nodig zouden zijn voor de hele groep daken thuislozen.

Aanbevelingen Breidt het aantal opvangplaatsen uit Het aantal plaatsen begeleid wonen en het aantal plaatsen in de RIBW verdient forse uitbreiding. Verbeter de uitstroom In de opvang verblijft een groot aantal mensen dat vaardigheden heeft om zelfstandig te wonen. Onderzoek de factoren die hun uitstroom naar een zelfstandige woning belemmeren en investeer in ambulante begeleiding die aansluit bij de behoeften van deze groep. Nodig aanbieders uit om gezamenlijk integrale trajecten voor hun cliënten op te stellen Naast een uitbreiding van het aantal opvangplaatsen en voorzieningen op het gebied van inkomen en dagbesteding, is het belangrijk dat de hulpverlening beter afgestemd wordt op de individuele dak- of


13

thuisloze. Onder regie van één instantie zouden verschillende hulpverleningsinstellingen in een keten moeten samenwerken om iedere daken thuisloze een integraal traject op het gebied van wonen, inkomen, dagbesteding, zorg en beschermd gebruik te bieden, afgestemd op diens individuele mogelijkheden en behoeften. Hiervoor kan de huidige veldregie in de OGGZ worden uitgebreid en geïntensiveerd. Ondersteun de samenwerking tussen aanbieders met een stedelijk cliëntvolgsysteem Een stedelijk cliëntvolgsysteem is nodig om zo’n integrale ketenaanpak uitvoerbaar te maken en de resultaten ervan te meten. Met behulp van zo’n systeem kunnen hulpverleners beter op de hoogte blijven van de voorzieningen waarvan een cliënt gebruik maakt of heeft gemaakt en kunnen zij sneller signaleren of er problemen ontstaan die tot terugval leiden. Door een cliënt over een langere periode te volgen is het bovendien mogelijk om het resultaat van de ketenaanpak te beoordelen. Tot slot kan een dergelijk systeem op kwartaalbasis bestuurlijke informatie genereren zodat de gemeente structureel inzicht krijgt in de zorgbehoefte en het zorgbereik onder daken thuislozen. Een dergelijk systeem levert structureel het inzicht dat deze rapportage incidenteel heeft geboden.

14


Bijlage 1: Gebruikte afkortingen en begrippen Gebruikte afkortingen AMT BJAA BWA DMO DTJ DWI EDG GGD GGZ ISD MGGZ MO LVG OGGZ RIBW

= = = = = = = = = = = = = = =

Ambulant Medisch Team Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam Begeleid Wonen Amsterdam Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Dak- of Thuisloze Jongeren Dienst Werk en Inkomen Epidemiologie Documentatie en Gezondheidsbevordering Gemeentelijke Gezondheids Dienst Geestelijke Gezondheids Zorg Inrichting voor Stelselmatige Daders Maatschappelijke Geestelijke Gezondheids Zorg Maatschappelijke Opvang Licht Verstandelijk Gehandicapt Openbare Geestelijke Gezondheids Zorg Regionale Instelling Beschermd Wonen

Gebruikte begrippen Daklozen Personen die gebruik maken van de nachtopvang of van de winterkoudeopvang, op straat slapen of in een voor wonen ongeschikte ruimte leven, bijvoorbeeld een garagebox, bootje, auto of tentje. Thuislozen Personen die dakloos zijn geweest en verblijven in een voorziening voor maatschappelijke opvang. OGGZ - cliënten De Openbare Geestelijke Gezondheidszorg richt zich op cliënten met de volgende kenmerken: ■ aanwezigheid van (het risico op) een psychiatrische stoornis waaronder verslavingsproblemen, of ernstige psychosociale problemen; ■ gelijktijdige aanwezigheid van meerdere problemen op andere leefgebieden; ■ leidend tot het niet voldoende in staat zijn om in de eigen bestaansvoorwaarden te voorzien (huisvesting, inkomen, sociale contacten, zelfverzorging, etc.); ■ gebrek aan mogelijkheden om de problemen op te lossen; ■ afwezigheid van een adequate hulpvraag. Zwerfjongeren Binnen de Amsterdamse aanpak voor zwerfjongeren Bestek voor een Keten wordt gesproken van een zwerfjongere als hij of zij: ■ niet ouder is dan 23 jaar; ■ afkomstig is uit Amsterdam of nergens anders in Nederland meer enige binding heeft; ■ drie maanden dak- of thuisloos was en/of gedurende die periode minimaal op drie verschillende adressen heeft gewoond; ■ daarnaast minimaal op drie van de volgende gebieden problemen heeft: wonen, werken/school, financiën, justitie, gezondheid en sociaal netwerk; ■ er geen mogelijkheden meer zijn voor begeleiding in de reguliere hulpverlening. Veelplegers Personen die in de in de laatste vijf jaar meer dan 10 politieantecedenten hebben, waarvan 1 in het peiljaar. Veldregie De veldregisseur bewaakt dat OGGZ-cliënten integrale zorg krijgen en voorkomt dat zorgtrajecten vastlopen. De veldregisseur bevordert de samenwerking tussen hulpverlenende instellingen (bijvoorbeeld door casuïstiekoverleg) en houdt de voortgang van trajecten in de gaten.


15

Bijlage 2: De belangrijkste uitkomsten in tabellen Tabel 1: Samenstelling OGGZ-bestand met en zonder overlap Samenstelling OGGZ-groep

Totaal

Cliënten na verwijderen overlap

Veldregie

1823

1823

DWI

1355

845

Veelpleger

1318

900

Jellinek

128

35

Maatschappelijke Opvang

2193

1349

Zwerfjongeren

397

324

Winterkou

199

75

Totaal

7413

5351

Tabel 2: Gehanteerde gegevensbronnen om actuele wooninformatie vast te stellen Gegevensbronnen wooninformatie

Totaal

Veldregie DWI

Veelplegers

Jellinek

Maatschappelijke Opvang

ZwerfWinterjongeren koude

Veldregie mentorbevraging

1823

1823

0

0

0

0

0

0

MO-bezetting/ uitstroom

1277

0

120

78

8

899

172

0

Interviews DWI*

275

0

275

0

0

0

0

0

Jellinek mentoraat

74

0

24

23

27

0

0

0

Winterkoude interviews

129

0

9

11

0

33

1

75

Herleid uit gebruik MO

387

0

41

19

0

180

147

0

Onbekend

1386

0

376

769

0

237

4

0

Totaal cliënten

5351

1823

845

900

35

1349

324

75

Aanvullend onderzoek

* In totaal werden 312 mensen geïnterviewd, daarvan zijn 300 interviews verwerkt.

16


Tabel 3: Achtergrondkenmerken van daken thuislozen Demografie en problematiek

Dakloos vnl straat/anders


Thuisloos

Totaal

Geslacht Man

410

570

1029

2009

Vrouw

89

122

390

601

Onbekend

17

3

0

20

Leeftijd Tot 24 jaar

23

145

202

370

24 t/m 29 jaar

38

51

65

154

30 t/m 39 jaar

154

133

271

558

40 t/m 49 jaar

176

184

448

808

50 t/m 64 jaar

115

111

374

600

65 jaar en ouder

10

5

59

74

Onbekend

0

66

0

66

Problematiek Verslaving

209

146

324

679

Psychiatrie

39

26

197

262

Verslaving en psychiatrie

31

34

262

327

Overig

49

40

423

512

Onbekend

188

449

213

850

Totaal

516

695

1419

2630

Tabel 4: Gebruik opvangvoorzieningen 4e kwartaal 2005 en wenselijke inzet Gebruik en wenselijke opvangvorm


Totaal


Thuisloos

Gebruik

Wenselijk

Gebruik

Wenselijk

Gebruik

Wenselijk

Gebruik

Wenselijk

Nachtopvang

714

25

79

1

563

3

72

21

Woonvoorziening

538

349

9

80

19

51

510

218

Begeleid Wonen

487

579

4

167

3

69

480

343

RIBW

150

282

1

49

0

17

149

216

Somatische zorg

124

92

2

1

3

5

119

86

Mobiel Team

54

n.v.t.

54

n.v.t.

0

n.v.t.

0

n.v.t.

Zelfstandig wonen

n.v.t.

553

n.v.t.

70

n.v.t.

61

n.v.t.

422

Niet / Niet beoordeeld

563

750

367

148

107

489

89

113

Totaal

2630

2630

516

516

695

695

1419

1419


17

Tabel 5: Gebruik en bezetting opvangvoorzieningen 4e kwartaal 2005 Soort opvangvoorziening

Totaal aantal cliënten vierde kwartaal

Bezetting per 31/12/05

Aantal plaatsen

Bezettingspercentage

Jongeren begeleid wonen*

97

89

49

n.v.t.

Jongeren woonvoorziening

69

55

56

96%

Jongeren nachtopvang

195

42

44

95%

Jongeren RIBW

11

11

11

100%

Volwassenen hotelvoorziening

82

59

60

98%

Volwassenen begeleid wonen*

417

385

380

n.v.t.

Volwassenen woonvoorziening

475

384

395

97%

Volwassenen voorziening met somatische zorg

171

122

117

100%

Volwassenen nachtopvang (exclusief stoelenproject)

774

129

130

100%

Volwassenen RIBW

136

132

151

87%

Volwassenen begeleid wonen met AWBZ zorg

13

13

19

68%

Vrouwenopvang begeleid wonen

38

27

16

100%

Vrouwenopvang woonvoorziening

147

114

115

99%

* Het bezettingspercentage valt niet af te leiden uit het totaal aantal cliënten omdat er ambulante voortrajecten worden aangeboden voordat de cliënt een appartement krijgt aangeboden.

18


Tabel 6: Woontrajecten bezetting voor thuislozen* Opvangvorm

Traject

Totaal

Time out

Kortdurend verblijf voor zelfredzame cliënten

25 Totaal

Woonvoorziening

Langdurig verblijf / 24-uurs woonvoorziening met extra toezicht en structuur (“lastpakkenvoorziening”)

42

Langdurig / 24-uurs woonvoorziening

197

Langdurig / gesloten groepsvoorziening

13

Veilig wonen bij dreigend geweld

19 Totaal

Begeleid wonen

135

Kortdurend verblijf / 24-uurs voorziening & begeleid wonen

98

Kortdurend verblijf / begeleid wonen

75

Langdurig verblijf / begeleid wonen intensief

100

49

Verblijf in RIBW zorgvoorziening

183 232

Verblijf in zorgvoorziening (AWBZ)

17

Verzorgingstehuis / verpleegtehuis

63 Totaal

Zelfstandig

408

Verblijf AWBZ Begeleid wonen (eenpersoons appartment of groepsappartement met ambulante woonbegeleiding)

Totaal

AWBZ somatiek of GGZ

271

Langdurig / begeleid wonen

Totaal

AWBZ

25

80

Zelfstandig wonen

304

Zelfstandig wonen met integrale ambulante begeleiding

61

Zelfstandig wonen met reguliere ambulante zorg

149 Totaal

Niet te beoordelen

514

64 64

* Op basis van de bezetting op 31/12/2005 inclusief cliënten van het mobiele team.


19

Tabel 7: Feitelijke en wenselijke inzet producten op het gebied van financiën en inkomen Producten op domein financiën

Feitelijke inzet

Wenselijke inzet

Uitkering totaal Dakloos vnl straat/anders

187

208


251

284

Thuisloos

1026

1077

Totaal

1464

1569

145

307

Inkomensbeheer Dakloos vnl straat/anders Dakloos vnl nachtopvang

119

154

Thuisloos

1048

1112

Totaal

1312

1573


6

15

Thuisloos

469

667

Totaal

503

744

Schuldhulpverlening*

* Schuldhulpverlening is niet gemeten in de veldregie

Tabel 8: Feitelijke en wenselijke inzet producten op het gebied van dagbesteding/activering Producten op domein dagbesteding/activering

Feitelijke inzet

Wenselijke inzet

Inloop* Dakloos vnl straat/anders

33

40


86

91

Thuisloos

103

231

Totaal

222

362


58

244


55

108

Thuisloos

367

634

Totaal

480

986


10

31


6

16

Thuisloos

47

78

Totaal

63

125


6

30


8

49

Thuisloos

81

39

Totaal

95

318

Arbeidsmatig dagbesteding laagdrempelig

Arbeidsmatig dagbesteding hoogdrempelig**

Arbeidstoeleiding

* Is alleen gemeten binnen MO ** Is alleen gemeten binnen veldregie

20


Tabel 9: Feitelijke en wenselijke inzet producten op het gebied zorg Producten op domein medische zorg

Feitelijke inzet

Wenselijke inzet

Huisarts/medische zorg Dakloos vnl straat/anders

247

325


218

156

Thuisloos

1151

1195

Totaal

1616

1676

84

112

Beschermd gebruik Dakloos vnl straat/anders Dakloos vnl nachtopvang

69

73

Thuisloos

150

221

Totaal

303

406


313

334


155

163

Thuisloos

632

653

Totaal

1100

1150

Mentoraat

Tabel 10: Achtergrondkenmerken daken thuisloze jongeren Demografie en problematiek



Thuisloos

Totaal

Geslacht Man

13

106

101

220

Vrouw

9

64

123

196

Onbekend

1

0

0

1

Leeftijd Tot 24 jaar

23

145

202

370

24 t/m 29 jaar

0

7

10

17

30 t/m 39 jaar

0

10

7

17

40 t/m 49 jaar

0

0

0

0

50 t/m 64 jaar

0

0

0

0

65 jaar en ouder

0

0

0

0

Onbekend/invoerfout

0

8

5

13

Problematiek Onbekend

23

141

62

226

Verslaving

0

11

6

17

Psychiatrie

0

0

5

5

Verslaving en psychiatrie

0

2

3

5

Overig

0

16

148

164

Totaal

23

170

224

417


21

Tabel 11: Gebruik opvangvoorzieningen door zwerfjongeren 4e kwartaal 2005 en wenselijke inzet Gebruik en wenselijke opvangvorm

22

Totaal



Thuisloos

Gebruik

Wenselijk

Gebruik

Wenselijk

Gebruik

Wenselijk

Gebruik

Wenselijk

Nachtopvang

175

9

4

0

167

0

4

9

Woonvoorziening

87

40

0

1

0

16

87

23

Begeleid Wonen

119

49

0

8

0

12

119

29

RIBW

11

3

0

0

0

0

11

3

Somatische zorg

2

1

0

0

0

0

2

1

Zelfstandig wonen

n.v.t.

129

n.v.t.

1

n.v.t.

2

n.v.t.

126

Niet / Niet beoordeeld

23

206

19

13

3

140

1

113

Totaal

417

417

23

23

170

170

224

224


Colofon Uitgave Wmo servicecentrum in samenwerking met Gemeentelijke Gezondheidsdienst Dienst Werk en Inkomen Onderzoek Nina van den Berg Marcel Buster Ron van Wifferen Coördinatie Giel van Brussel Peter Hilbert Veronie Willemars Tekstbewerking Jolanda Keesom Foto omslag Joost van den Broek Workshop mode, kleding maken en modeshow met kleding voor daklozen. Vormgeving Inge Bekkers

Gemeente Amsterdam Juni 2006


23

Inventarisatie dak- en thuislozen in Amsterdam

Recommend Documents