InDetail. Zegenwerp: volmaakt welvaren en welleven Wonen in de dorpskerk Villa Nieuwland: herberg van de eeuwige jeugd

InDetail

Zegenwerp: volmaakt welvaren en welleven Wonen in de dorpskerk Villa Nieuwland: herberg van de eeuwige jeugd

Magazine van het Restauratiefonds

JAARGANG 2 / NR 4 / 2011

2

VOORWOORD

het restauratiefonds Al 25 jaar een begrip in de monumenten­wereld: met verstand van financieren en hart voor monumenten.

‘Het einde der tijden’ Heeft u ook wel eens het gevoel dat het lijkt alsof er na 2011 geen 2012 meer is? Wees gerust, geen voorspellingen van het Restauratiefonds over ‘het einde der tijden’. Nee, wij denken aan planningen, deadlines en eindejaarstress. Richting het einde van het jaar bekruipt ons het gevoel dat er ‘ineens’ van alles afgerond moet worden. Project X krijgt ineens weer prioriteit, budget Y moet voor het einde van het jaar echt ingezet, en onderwerp Z kan weer uit de kast. En is dat nu zo erg? Wat ons betreft niet. Het biedt kansen om een project sneller af te ronden en de handen op elkaar te krijgen voor de opdracht waar je al zo lang iets mee wilde doen. Een positieve wending, waardoor iedereen weer gemotiveerd en enthousiast aan de slag gaat. Maar waarom doen wij dit niet het hele jaar door? Onze ervaring is namelijk dat dit twee keer per jaar voorkomt: in juni, voor de zomervakantie, en in december, voor de kerst. En alsof wij het ons zelf extra lastig willen maken; ook de deadline van InDetail valt midden in die twee periodes.

Nationaal Restauratiefonds Westerdorpsstraat 68 Postbus 15, 3870 DA Hoevelaken T 033 253 94 39 F 033 253 95 98 [email protected] www.restauratiefonds.nl

Redactie

Boudewijn Drechsler, Amersfoort Erna Oosterveen, Zwolle Paul van Vliet, Utrecht Jan Smit, Zwolle Tjitske Plakké, Nationaal Restauratiefonds

Fotografie

Vincent van den Hoven, Voorschoten Ron Greve, Zwolle Ingrid de Roode, Tuk Pauline Opmeer, Amersfoort Sjaak Blaazer (foto is eigendom van Flora Theater Boskoop BV)

Ontwerp Maar zoals u ziet, is het ons weer gelukt. Een magazine boordevol

Intens Reclame en Marketing, Amersfoort

verhalen, nieuws en inspiratie, waar u in alle rust van kunt genieten.

Drukkerij

Wij wensen u prettige feestdagen en een uitgeruste start van 2012, met tijd voor alle bijzonder leuke projecten waaraan u nu niet bent toegekomen. Van de redactie Wilt u naast het magazine ook onze digitale nieuwsbrief ontvangen? Dan kunt u dit aanvragen via www.restauratiefonds.nl/indetail.

Koninklijke Van Gorcum, Assen InDetail is een periodieke uitgave van Nationaal Restauratiefonds. Het magazine wordt kosteloos verspreid en verschijnt twee keer per jaar. Wilt u regelmatig op de hoogte blijven van de activiteiten van het Restauratiefonds? Meldt u dan aan via www.restauratiefonds.nl/indetail ISSN 1574-9339

INHOUD

“Sommige dingen moeten zo zijn”

“Monumenten zijn het uithangbord van een stad”

“Het pand is ons op het lijf geschreven”

Wonen in een dorpskerk:

Staatssecretaris Zijlstra over het

Werken en wonen in villa Nieuwland

Het kerkje in Haarlo anno 1928

moderniseren van de monumentenzorg

nabij de afsluitdijk

LEES MEER OP PAGINA 6

LEES MEER OP PAGINA 12

LEES MEER OP PAGINA 24

3

Verder in dit nummer NIEUWS VAN HET RESTAURATIEFONDS

4

INTERVIEW - WONEN IN DE DORPSKERK

6

BERICHTEN

10

DE VISIE VAN - HALBE ZIJLSTRA, STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

12

TIPS

16

BANKZAKEN - REMCO VOS

17

OPENBAAR MONUMENT - KASTEEL DE HAAR: EEN DROOM VAN EEN KASTEEL

18

BERICHTEN

22

VOOR EN NA RESTAURATIE - VILLA NIEUWLAND: HERBERG VAN DE EEUWIGE JEUGD

24

MONUMENTENVERHALEN

27

DE VRAAG - SUCCES CULTUURFONDS VOOR MONUMENTEN VRAAGT EXTRA INZET DECENTRALE OVERHEDEN

28

DE SPECIALIST - RICHARD DE BONT, PROJECTLEIDER MONUMENTENSERVICE

30

KANJER - VOORMALIG ZENDSTATION: RADIO KOOTWIJK

34

4

nieuws van het restauratiefonds

NIEUW

Restauratiefondsplus-hypotheek Vanaf 1 januari 2012 is de Restauratiefonds­

aan rente en aflossing per jaar betaalt.

de ruimte die bij dit soort projecten vaak nodig

plus-hypotheek beschikbaar. Een hypotheek

De hoogte van de Restauratiefondsplus-

is om alles van vergunning tot exploitatie

als uitbreiding op de Brim-subsidie en de

hypotheek is afhankelijk van de fiscaal

op de rit te krijgen. Vanwege de aard en

Restauratiefonds-hypotheek. De hypotheek is

aftrekbare onderhoudskosten.

omvang van de restauratie­werkzaamheden

een lening met een aantrekkelijke lage rente.

die voor de Restauratiefondsplus-hypotheek

Bestemd voor grootschalige restauraties van

Per project is het minimale leningsbedrag

in aanmerking komen, kan het traject als

rijksmonumenten, waarbij de financierings-

300.000 euro, het maximale leningsbedrag is

complex en ingewikkeld worden ervaren.

behoefte groot is (meer dan 300.000 euro).

2.500.000 euro. U heeft de mogelijkheid om

Wij raden u daarom aan zo vroeg mogelijk

Woonhuizen zijn hierbij uitgezonderd.

het leningsbedrag negen maanden vooraf-

in het proces contact met ons op te nemen.

Het ministerie van OCW maakt deze regeling

gaand aan de goedkeuring van de aanvraag

Wij helpen u graag met deskundig advies en

mogelijk door in de komende zes jaar ruim

te reserveren. Dat geeft zekerheid en biedt

begeleiding. n

100 miljoen euro beschikbaar te stellen. Hierdoor ontstaat er een fonds, waaruit de Restauratiefondsplus-hypotheek verstrekt

wanneer komt u in aanmerking?

kan worden. Naast deze laagrentende lening kunt u bij het Restauratiefonds ook een aanvullende financiering aanvragen. Hiermee kunnen de kosten die niet onder de restauratiewerkzaamheden vallen, worden gefinancierd.

• U bent eigenaar van een rijksmonument. • Uw monument is niet aangemerkt als woonhuis. • U bent nog niet begonnen met de restauratiewerkzaamheden. • U heeft dit jaar voor deze restauratie nog geen Brim-subsidie aangevraagd of ontvangen.

De rente van de Restauratiefondsplushypotheek ligt 5% onder de marktrente, met een minimum van 1,5%. De Restauratie­ fondsplus-hypotheek is een zogenaamde annuïteiten-lening; dat betekent dat u na het

Kijk voor de volledige voorwaarden en kenmerken en het aanvraagformulier op onze website: www.restauratiefonds.nl

Let op: deze lening kunt u pas vanaf 1 januari 2012 aanvragen!

afsluiten van deze hypotheek een vast bedrag

Producten in de regio

met een lage rente aanvragen voor de verbouwing, renovatie en restauratie van een gemeentelijk monument of een rijksmonumentale kerk die (deels) een nieuwe bestemming krijgt.

Het Restauratiefonds heeft naast financiële producten en diensten voor de landelijke markt ook verschillende producten voor de

Provincie Noord-Holland

regionale markt. Voor een volledig overzicht van deze producten

Bent u eigenaar van een provinciaal woonhuismonument? Of bent u

en diensten kunt u terecht op onze website. In deze editie van

eigenaar van een Noord-Hollandse stolpboerderij? En staat deze in de

InDetail extra aandacht voor de regio Haaglanden/Leiden en de

provincie Noord-Holland? De provincie en het Restauratiefonds hebben

provincie Noord-Holland.

samen het Noord-Hollands Fonds voor Monumenten opgericht. Als u gaat restaureren kunt u hiervoor een lening aanvragen met een rente die

Fonds 1818

vijf procent onder de marktrente ligt, met een minimum van 1,5 procent.

In de regio Haaglanden/Leiden heeft Fonds 1818 samen met het Prins Bernhard Cultuurfonds en Nationaal Restauratiefonds het

Kijk op www.restauratiefonds.nl voor meer informatie over

Monumenten­fonds 1818 opgericht. Uit dit fonds kunt u een lening

Fonds 1818 of de mogelijkheden in de provincie Noord-Holland. n

5

Rijdend, varend en vliegend erfgoed De meeste mensen in Nederland komen regelmatig in aanraking met monumentale panden. Om te wonen, te werken of te recreëren. Een veel kleiner publiek is bekend met mobiel en varend erfgoed. Ook voor dit erfgoed heeft het Restauratiefonds een financiële oplossing.

Mobiel Erfgoed-Lening

Varend Monument-Lening

Bent u eigenaar van een oude trein, vliegtuig,

Ook voor varend erfgoed bestaat de

bus of auto en gaat u restaureren? Als uw

mogelijkheid om een lening met een lage

erfgoed ingeschreven staat in het Nationaal

rente aan te vragen voor de restauratie.

Register Mobiel Erfgoed kunt u een Mobiel

Een van de voorwaarden is dat uw schip

Voor meer informatie over deze leningen

Erfgoed-Lening aanvragen. Met deze lening met

staat ingeschreven in het Nationaal Register

en de voorwaarden gaat u naar

een lage rente kunt u uw object restaureren.

Varend Erfgoed.

www.restauratiefonds.nl/mobielerfgoed n

Aflossingsvrij lenen veranderingen in 2011

De maximale hoogte van een aflossingsvrije lening is verlaagd naar maximaal 50 procent van de marktwaarde. Dit is de geschatte waarde van uw woning bij normale verkoop. Hiermee wordt voorkomen dat in de toekomst een hoge restschuld overblijft. Deze wijziging geldt voor de hypotheken van het Restauratiefonds die zijn afgesloten na

Heeft u na 1 augustus een aflossingsvrije lening afgesloten of gaat u

1 augustus 2011.

dat doen? Op 1 augustus 2011 zijn in de Gedragscode Hypothecaire Financieringen wijzigingen doorgevoerd voor aflossingsvrij lenen.

Heeft u vragen over dit onderwerp? Neemt u dan contact op met de

Wij houden u op de hoogte van de wijzigingen.

afdeling Voorlichting en Advies 033-2539439. n

Landelijk onderzoek restauratiebehoefte gemeentelijke monumenten Eén op de vijf gemeentelijke monumenten

niet uitgevoerd en wordt de restauratie-

www.restauratiefonds.nl. Heeft u vragen

verkeert in slechte staat. Dit blijkt uit onder-

opgave steeds groter. Dit heeft gevolgen

over het onderzoek? Neem dan contact op

zoek dat het Restauratiefonds in de zomer

voor het in stand houden van gemeentelijke

met de afdeling Voorlichting en Advies,

van 2011 heeft uitgevoerd. Van de 30.000

monumenten.

033-2539439. n

eigenaren van gemeentelijke monumenten heeft 21% een ingevulde lijst teruggestuurd.

Maar liefst 95% van de eigenaren heeft

Het onderzoek geeft hiermee een represen-

behoefte aan ondersteuning, vooral op

tatief beeld van de staat van onderhoud van

het gebied van financiën (79%). Maar

gemeentelijke monumenten in Nederland.

ook begeleiding tijdens het ontwerp- en vergunningentraject wordt door een kwart

De eigenaren die aangeven dat hun

van de monumenteigenaren genoemd als

monument in matige of slechte staat is,

aandachtspunt.

noemen het gebrek aan geld hiervoor als de belangrijkste reden. Hierdoor worden de

Meer conclusies en een samenvatting van

noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden

de resultaten vindt u op onze website

6

INTERVIEW

Wonen in de dorpskerk Met een ruk aan het touw brengt de zware koperen klok in het torentje voor heel even het verleden weer tot leven. De tijd dat de dorpelingen hier ter kerke gingen. Toen hier nog werd gepreekt, gezongen, gedoopt, getrouwd en gerouwd.

Maar tijden veranderen: het Nederlands Hervormde kerkje in Haarlo,

andere kerk in het dorp, kwam het gebouw leeg te staan. Incidenteel

anno 1928, is nu het prachtig gerestaureerde en sfeervol ingerichte

werd het nog gebruikt voor verenigingsdoeleinden, totdat het enkele

onderkomen van Ronald Olthof en Sofie Suiker. Ronald is architect

jaren geleden te koop werd gezet. Er zat toen nog geen woon-

en Sophie styliste. Samen hadden zij altijd al de droom om een apart

bestemming op. Toch trok het al in juni 2009 de aandacht van Ronald

object tot hun huis te maken. “Een fabriekshal, een bedrijfsruimte of

en Sofie. Zij gingen een kijkje nemen, konden er ‘doorheen’ kijken -

schuur. Iets met ruimte heeft ons altijd aangesproken”, vertelt Ronald,

zelfs door het jaren zeventig systeemplafond - en zagen een prachtig

terwijl hij met Sofie voor hun kerk staat en de boel van een afstandje

project. Sofie: “Het voelde ook gelijk goed.” Ronald woonde indertijd

trots in zich opneemt. Het is een stralende najaarsdag en het zinken

nog in een huurwoning in Borne, even noordelijker in Twente.

torentje steekt mooi af tegen de blauwe lucht.

“Ik zei altijd dat ik pas ging verhuizen als ik iets voor mezelf zou kunnen ontwerpen of bouwen. In diezelfde periode kreeg ik het bericht

Bestemming

dat het huis waar ik woonde zou worden gesloopt.” Sofie: “Hoeveel

Toen de kerkelijke gemeente in de jaren tachtig ging fuseren met een

bevestiging wil je nog meer? Sommige dingen moeten gewoon zo zijn.

7 Dat geloof ik echt.” De puzzelstukjes leken op hun plek te vallen, maar ook de zakelijke en financiële kant van het verhaal moesten kloppen. Ronald: “Wij wilden het kopen, maar wel onder het voorbehoud dat er een woonbestemming op zou komen. Anders kregen

“Je kunt niet alles zo houden als het is”

wij ook geen hypotheek van de bank.” De herbestemming kostte de nodige tijd, maar de gemeente werkte goed mee en uiteindelijk was de eerste kogel door de kerk. Tijd voor de volgende uitdaging. De gemeente stelde namelijk voor om het object tot een monument te maken. Of Ronald en Sofie dat ook wilden. Ronald: “Ik zit zelf in Borne in de Monumentencommissie en ik weet dat als je gewoon goed met een pand om wilt gaan en het respecteert, het geen probleem is als je huis een monument wordt. Wij wilden het dus wel, maar wij wilden ook weten wat er tegenover stond.” Dat bleek een aantrekkelijk pakket van subsidies en financieringsmogelijkheden te zijn. Van 10.000 euro subsidie vanuit de gemeente en de provincie tot een laagrentende lening voor restauratie uit het Prins Bernhard Cultuurfonds. En bij de provincie was er ook nog een apart fonds voor de herbestemming van kerkgebouwen. Daaruit was 50.000 euro beschikbaar. Dus dat klonk goed.

Spitsbogen Ronald: “Wij hadden overigens ook echt een enthousiast contact­ persoon bij de gemeente, met hart voor monumenten. Wij hebben regelmatig contact gehad en hij kwam hier zelfs samen met de burgemeester en de wethouder langs.” Het restauratie- en verbouwingsplan van Ronald en Sofie werd in eerste instantie dan ook positief ontvangen. Echter, de monumentencommissie bleek uiteindelijk iets minder gecharmeerd te zijn van één onderdeel van het plan. Het ging hierbij om het aan één kant omvormen van de vijf originele spitsboogramen met donkergroen glas-in-lood, tot vijf openslaande tuindeuren met helder glas. Dit alles voor meer licht in de woning. De commissie wilde maar voor twee deuren toestemming geven.

meubels erin te zetten. Maar in de loop van de twee jaar hadden wij

“Maar het was nog geen monument. Dus dan maar geen monument”,

toch nog een heel gelikt plan uitgewerkt. Dat bleek alleen iets te duur

dachten Ronald en Sofie. Licht gaat voor. Uiteindelijk wist hun contact-

uit te vallen.” Ronald: “Daarom zijn wij uiteindelijk weer uitgekomen

persoon bij de gemeente tot een goed voorstel te komen. Ronald:

bij ons oorspronkelijke plan: zo veel mogelijk de ruimte de ruimte

“Met de gemeente is toen overeengekomen dat wij drie tuindeuren

laten. Geen muren zetten of verzetten, maar zo veel mogelijk het

zouden mogen maken en de andere twee ramen van helder glas konden

gebouw zelf laten spreken. Uiteindelijk is dat ook het mooiste.”

voorzien. Na het verlenen van de bouwvergunning zou het pand dan een monument worden.” Een schappelijk compromis. Ronald: “Ik vind

Sereniteit

dat je voor behoud ook moet kijken naar de toekomst. Je kunt niet

Aan de buitenkant zie je bijna niet dat hier eigenlijk sprake is van

alles zo houden als het is. In dit geval kon het zonder voldoende licht

een woning. De kerk heeft zijn uiterlijk behouden. Alleen de tot

nooit een woonhuis worden.”

tuindeuren omgevormde spitsboogramen laten iets van de nieuwe

Toen de woonbestemming en de bouwvergunning binnen waren, werd

bestemming zien. De buitenkant heeft wel een opknapbeurt gehad:

de koop gesloten. In maart 2011 kon de sleutel in de deur. Binnen veer-

de stenen en voegen zijn schoongemaakt en waar nodig zijn er stenen

tien dagen kreeg de kerk vervolgens de monumentenstatus. Vlak daarna

opnieuw ingeboet. En het torentje heeft een mooi nieuw zinken

werd via het Restauratiefonds een laagrentende lening uit het Prins

puntdakje gekregen.

Bernhard Cultuurfonds verstrekt voor de restauratiewerkzaamheden. De grote verbouwing kon eindelijk beginnen.

Binnen verwijst er overigens ook nog veel naar de oude functie van de kerk. Dat begint al in het voorportaal. Via de hal, met nog de

Ronald en Sofie waren inmiddels al bijna twee jaar verder en hadden

originele nostalgische roodzwarte tegeltjes, brengt een trap je naar

op papier de boel goed voorbereid. Sofie: “In het begin was het idee

een overloop. Hier verrijst het prachtige lange glas-in-loodraam van

om het heel sober te houden, dus de boel te strippen en daarna onze

de voorgevel. Het kozijn is afgebikt tot op de baksteen.

8 Naast het raam hangt een dik koord. Een flinke ruk brengt de zware

Maar door de slimme indeling is dat zeer goed gelukt. Sofie: “En het

klok in beweging. Tegenover het glas-in-loodraam is een dubbele

heeft toch nog de sereniteit en de rust van een kerkzaal behouden.”

deur. Als die opengaat, kijk je zo de diepte van de kerkzaal in. Vanaf beneden leveren deze openslaande deuren met daarachter

Schoonmoeder

het glas-in-loodraam op hun beurt weer een prachtige doorkijk.

In het midden staat een houten constructie met daarin de trap.

Ronald: “Hier komt nog een glazen balustrade voor.” Geen overbodige

Dit ‘blok’ doet tevens dienst als roomdivider. “Dat was een idee van

luxe, want je stapt zo de diepte in.

mijn schoonmoeder. Zij zei dat het prettiger is een muur achter je te hebben, en dat klopt ook. Wij wilden eerst een kookeiland in het

In de woonkamer annex kerkzaal, wordt je blik direct getrokken door

midden, maar dan mis je toch wel de intimiteit”, geeft Ronald toe.

een schitterend uitzicht over de weilanden, dankzij de tuindeuren.

“Ik neem niet alles van mijn schoonmoeder aan, maar dit was toch

“Dat was echt een ‘wauw’-moment, toen wij dat voor het eerst zagen.

echt een goed idee”, lacht hij.

Wij wisten niet dat dat zo mooi zou uitpakken. Een extra cadeautje”, vindt Ronald. Maar ondanks het mooie uitzicht was het zelfs voor professionals als Ronald en Sofie wel een hele uitdaging om van deze hoge kerkzaal, die zij overigens zelf helemaal tot de gebinten en de nok hebben opengebroken, een intieme en gezellige woonruimte te maken.

“Het heeft de sereniteit en de rust behouden” Rechts van het vierkante object is de zit- en eethoek gesitueerd en achteraan, op een verhoging, een werkruimte. De constructie heeft gelijk ook een akoestische functie: het dempt het geluid, zodat het niet meer galmt in de zaal. Er zit dan ook een speciaal isolatiemateriaal in verwerkt. De roomdivider herbergt achter de trap overigens ook nog een berging en de kastjes voor de keuken, aan de linkerkant. Het gevaarte is afgewerkt met de oude vloerdelen die ooit in de kerk lagen. Sofie: “Dat hout is ons goud. Daar zit zoveel werk in: het verwijderen van de vloerdelen, de houtwormbestrijding, het uittrekken van de spijkers, het schuren en beitsen en het op maat zagen.” De vloer zelf is nu van strak gegoten en gepolijst beton, met vloerverwarming. Via de trap kom je in het slaapvertrek: een soort luxe split level met bed en ligbad. Aan de balken daarboven hangt een immense, zelfontworpen moderne variant op een kroonluchter, gemaakt van grijze aluminium buizen. Ronald: “Dat refereert een beetje aan de pijpen

Behoud en Herbestemming Religieus Erfgoed

van het kerkorgel dat hier ooit heeft gestaan.” Vanuit bad kijk je zo

Verwacht wordt, dat binnen nu en tien jaar 1200 van de 4200 kerken in Nederland leeg komen te staan. Dat is een zorgelijke ontwikkeling omdat kerken naast monumentale waarde ook emotionele waarde hebben en fungeren als ‘landmark’ in ons landschap. Stichting Behoud en Herbestemming van Religieus Erfgoed is een organisatie die kennis, professionaliteit en financieringscapaciteit bundelt om religieus erfgoed in Nederland te behouden en te herbestemmen. De stichting wordt onder andere gesteund door Nationaal Restauratiefonds. Ook diverse provincies, waaronder de provincie Gelderland, ondersteunen financieel de herbestemming van ons religieus erfgoed. Voor meer informatie kunt u terecht op www.restauratiefonds.nl en op www.bhre.nl.

geval behouden; en dat maakt deze ruimte zo bijzonder.

door de gebinten naar beneden in de woonkamer. “Wij willen hier nog wel een glazen wand aanbrengen, zodat je boven minder last hebt van het geluid van beneden.” Het open karakter blijft in ieder In een houten aanbouw op de begane grond bevindt zich het toilet, een inloopkast en de badkamer. Deze heeft een glazen koepel, waardoor het lijkt of je buiten doucht. “Wij zijn een keer in Indonesië geweest en daar hebben veel huizen de douche buiten. Dat buiten douchen vonden wij zo bijzonder. Dat wilden wij hier ook.”

Prof. mr. Pieter van Vollenhoven Sofie en Ronald hebben uiteindelijk zo veel mogelijk klussen van de restauratie zelf ter hand genomen, bijvoorbeeld het schoonboenen van de 4200 oude vervuilde dakpannen. “Een monnikenwerk. Maar dat past wel bij een kerk toch?” Sofie, die toen nog freelancer

9

Prins Bernhard Cultuurfonds Voor de restauratiefinanciering van gemeentelijke en provinciale monumenten kan men al in negen provincies voor een laagrentende restauratielening terecht bij de Cultuurfondsen voor Monumenten. Dit is een initiatief van Nationaal Restauratiefonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds. Kijk voor meer informatie op: www.prinsbernhardcultuurfonds.nl www.restauratiefonds.nl.

was, trok gedurende een half jaar drie dagen per week uit om in het huis te werken. Ronald kon met zijn baas regelen dat hij twee dagen per week kon opnemen. “Daardoor zijn er ook geen fouten gemaakt en is alles gegaan zoals wij dat wilden.” En dat alles ook nog zonder noemenswaardige tegenslagen. Wat houtworm, een rotte balk; het was te overzien. Sofie: “Maar wij hebben het gebouw dan ook goed met een bouwkundig expert doorgenomen en zo veel onvoorziene dingen kunnen tackelen. Dat is echt een tip: kijk van tevoren goed hoe het erbij staat.” Het budget is met nog geen 10 procent overschreden. Een modelrestauratie dus. Sterker nog: terwijl de meeste stellen in een verbouwing toch wel enige stress ervaren, konden Ronald en Sophie zelfs genieten van hun project. Sofie: “Wij hebben ook echt lol gehad. Je moet niet alleen het einddoel voor ogen hebben, maar ook

een kijkje nemen. Een hele bijzondere bezoeker was de voorzitter

genieten van de weg ernaartoe. Bekijk de klus per dag.”

van Nationaal Restauratiefonds, Prof. mr. Pieter van Vollenhoven. Hij vereerde de nieuwe kerkbewoners met een persoonlijk bezoekje

Sinds september, na een half jaar verbouwen, wonen Ronald en Sofie

omdat zij een van de weinige particuliere monumenteigenaren waren

hier nu. En hoewel er hier en daar nog wel wat te doen valt, is het

die hun deuren openden. “Zij stonden tot op de straat in de rij”, weet

leeuwendeel gedaan. Eén klus heeft wat Ronald betreft nu wel prioriteit.

Sofie zich nog goed te herinneren. Onder de bezoekers uiteraard veel

“Ik wil hier nog een schommel hangen. Dat heb ik als kind altijd al

nieuwsgierige dorpelingen die wel eens wilden weten wat er met hun

gewild.” Ronald ziet zichzelf al heen en weer wiegen in zijn zelf­

kerkje was gebeurd. En de meesten kwamen enthousiast weer buiten.

ontworpen kerkzaal. En waarom ook niet? Balken en ruimte genoeg. Hoewel sommige Haarloërs misschien met weemoed terugdenken aan Missie geslaagd. Trots zetten Sofie en Ronald daarom tijdens de

de tijd dat zij hier nog naar de kerk gingen, zij mogen er in ieder geval

afgelopen Open Monumentendag de deur open voor het publiek.

nu zeker van zijn dat het kerkgebouw voor de toekomst bewaard

En dat hebben zij geweten. Meer dan zeshonderd paar ogen kwamen

blijft. En zij hebben er nog twee leuke buren bij ook. n

10

onderwerp berichten

Leergang Erfgoedfilosofie: 17 februari 2012 van start Er wordt steeds meer verwacht van de erfgoedprofessional op het gebied van de ruimtelijke inrichting. Om de professional te voorzien

wie bepaalt dat? Wanneer is iets nog authentiek? Wat is mijn rol als

van kennis en deze kennis op een effectieve manier in te zetten start

erfgoedprofessional? En hoe kies ik in de historische gelaagdheid?

op 17 februari de leergang Erfgoedfilosofie.

Een mix van vakinhoudelijke kennis en training van vaardigheden, waarbij een filosofische benadering wordt gehanteerd.

De Leergang Erfgoedfilosofie biedt reflectie op de professie, een training in ‘vaardig overleggen’ én reflectie op de (eigen) praktijk.

Voor meer informatie over het programma en aanmelding kunt u

Hierbij staan de erfgoeddilemma’s centraal die elke dag weer kunnen

contact opnemen met Ina Roeterdink, tel (033) 2539439 (optie 4)

opduiken in het werk van de erfgoedprofessional: wat is erfgoed en

of kijk op www.erfgoedacademie.nl n

Beste erfgoedgemeente 2011:

Westerveld

Op 17 november 2011 heeft staatssecretaris Zijlstra de BNG-Erfgoedprijs uitgereikt aan de gemeente Westerveld. De prijs is een beloning voor de gemeente die cultuurhistorie effectief inzet in het lokale beleid. Omdat bij de prijs een geldbedrag van 25.000 euro hoort, is het ook een stimulans voor andere gemeenten om het lokale beleid en cultuurhistorie te verenigen. winnaar De gemeente Westerveld is gekozen uit 34 gemeenten die zich hebben aangemeld. De juryleden hebben hieruit negen gemeenten gekozen die erfgoed intensief inzetten voor de toekomst en daarmee een nominatie in de wacht hebben gesleept. Er is dit jaar gekozen voor de gemeente Westerveld omdat deze jonge gemeente (met meer dan 20 kernen en dorpen) cultuurhistorie gebruikt als drager voor haar identiteit, als verbindende factor tussen haar kernen. Inwoners worden actief betrokken bij projecten en ondanks weinig financiële middelen voor erfgoed is er toch een veelzijdig en actief erfgoedbeleid ontwikkeld. De prijs bestaat uit het geldbedrag, een oorkonde en een juryrapport.

De BNG-Erfgoedprijs wordt uitgereikt aan die

welzijn en ruimtelijke ordening. Het is dit

het Restauratiefonds. De hoofdsponsor is

gemeente, die op een bijzondere en opval-

jaar de tweede keer dat de prijs is uitge-

Cultuurfonds BNG.

lende manier erfgoed heeft opgenomen in

reikt, vorig jaar was Dordrecht de winnaar.

het beleid. Niet alleen als onderdeel van het

De prijs is een initiatief van Erfgoedplatform

Voor meer informatie over de prijs,

cultuurbeleid, maar ook bij het versterken

Kunsten ’92, een samenwerkingsverband van

de winnaar en het juryrapport kijkt u op

van de lokale economie, toerisme, onderwijs,

verschillende erfgoedorganisaties, waaronder

www.erfgoedagenda2011.nl n

Brim 2012 In het voorjaar van 2011 liep het storm bij het aanvragen van subsidie voor het in stand houden van rijksmonumenten

Onderhoud van groot belang

Deskundig advies

(Brim). Bij de Rijksdienst voor het

Naast eigen onderhoud kunt u voor advies

Cultureel Erfgoed in Amersfoort

over onderhoud terecht bij de Monumenten-

kwamen bijna 2.300 aanvragen

wacht. Zij beoordelen de staat van uw pand en geven advies op maat. Als u gebruik wilt

binnen. Door dit grote aantal

Als u uw monument niet op tijd en slecht

maken van de Monumentenwacht, kunt u een

moest geloot worden, waarna er

onderhoudt kan dat veel geld kosten.

abonnement afsluiten. U krijgt dan bijvoor-

Door kleine gebreken op tijd te herstellen

beeld jaarlijkse of tweejaarlijkse bouwkundige

500 aanvragers voor subsidie in

en regelmatig onderhoud te plegen, kunt u

inspecties en onderhoudsadvies.

aanmerking kwamen.

dit voorkomen. U kunt dit onderhoud zelf doen, door bijvoorbeeld uw goten schoon

Wilt u meer informatie over inspecties,

Staatssecretaris Zijlstra, van het

te maken, begroeiing van klimop op tijd te

abonnementen en de Monumentenwacht

ministerie van OCW, wil dat er dit jaar

verwijderen en het schilderwerk regelmatig

in uw provincie?

meer mensen gebruik kunnen maken

te controleren.

Kijk op www.monumentenwacht.nl n

van de regeling. Daarom heeft hij de uitvoering van de regeling voor 2012 op een aantal punten aangepast. Bij het verdelen van subsidie uit het Brim 2012 krijgen twee groepen voorrang.

Duurzaam gebruik monumenten bevorderen

status heeft maar moet wel, in de optiek van

Als eerste worden de aanvragen van

de gemeente, van cultuurhistorisch belang zijn.

eigenaren van molens, kastelen en andere monumenten behandeld. Het gaat

Met de subsidie kan er onderzoek gedaan

hierbij om die eigenaren die in 2006

worden naar de haalbaarheid van de plannen

een instandhoudingssubsidie hebben

voor herbestemmen. Daarnaast is het mogelijk

ontvangen. Vervolgens krijgen de eige-

Een nieuwe bestemming voor een leeg

om subsidie te gebruiken voor het wind- en

naren die een subsidie uit het Brim 2011

gebouw; een onderwerp dat de gemoederen

waterdicht maken van het gebouw tijdens

hebben aangevraagd, maar die toen niet

al jaren bezighoudt. Ook voor monumentale

het maken van de plannen. Het ministerie

gehonoreerd zijn, voorrang.

gebouwen is dit niet anders. Staatssecretaris

van OCW stelt 2,4 miljoen euro per jaar

Zijlstra wil daarom met de subsidieregeling

beschikbaar voor de subsidie­regeling.

Net als voorheen blijft als eerste criterium

‘stimulering herbestemming monumenten’

Hiervan is 1,4 miljoen euro bestemd voor de

gelden: ‘Wie het eerst komt, het eerst

initiatiefnemers voor herbestemmen een

wind- en waterdichtregeling en 1 miljoen

maalt’ – ook voor de voorrangsgroepen.

steun in de rug geven.

euro voor de haalbaarheidsonderzoeken.

Om zoveel mogelijk aanvragen te hono-

In 2012 is voor deze onderzoeken nog een

reren worden de maximale subsidiabele

extra bedrag beschikbaar van 1,6 miljoen euro.

kosten verlaagd naar 100.000 euro voor

De regeling is bedoeld voor gebouwen die

kerken en 50.000 euro voor alle andere

zich niet altijd even makkelijk lenen voor een

monumenten.

nieuwe functie. Denk hierbij bijvoorbeeld

Voor meer informatie over de subsidieregeling

aan kerken, industriële gebouwen, scholen,

en het indienen van een aanvraag kunt u

kloosters en kastelen. Het is overigens niet

terecht bij de Rijksdienst voor het Cultureel

Voor meer informatie over het Brim 2012

nodig dat het gebouw een monumentale

Erfgoed: www.cultureelerfgoed.nl n

kijkt u op www.monumenten.nl n

11

12

de visie van...

“Eigenaar is primair verantwoordelijk”

Halbe Zijlstra Studeerde sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Van gemeenteraadslid voor de VVD naar de Tweede Kamer. Oktober 2010 werd hij staatssecretaris van OCW.

13

Eigenaren krijgen een grotere rol bij de monumentenzorg. Maar als de overheids­ bemoeienis afneemt, loopt ons cultureel erfgoed dan geen gevaar? Halbe Zijlstra, de verantwoordelijk staatssecretaris, denkt van niet. “Geen mens doet dingen die de waarde van zijn bezit aantasten.” Een interview.

Staatssecretaris Zijlstra over het moderniseren van de monumentenzorg

Beleid maken is geen sinecure. Daar weet Halbe Zijlstra, sinds 2010

bruggen” – en op zoek is naar een nieuw huis en een monument

staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, alles van.

daarbij niet uit de weg gaat.

Zijn plannen voor bezuinigingen op cultuur leidden tot een - dikwijls luidruchtige - stroom aan kritiek vanuit de sector. De in het Friese

InDetail in gesprek met een gedreven bewindsman. Over de

Ooststellingerwerf geboren bewindsman werd zelfs verweten dat

monumentenzorg in Nederland en het moderniseren van de

hij geen affiniteit zou hebben met cultuur. “Een voordeel als je

monumentenzorg – achtergronden, doelstellingen, uitwerking

zoveel moet bezuinigen”, repliceerde Zijlstra. Zijn plannen om het

en het daarbij behorende financiële instrumentarium.

collegegeld voor langstudeerders te verhogen, kregen evenmin overal een warm onthaal.

“Een actieve en goed georganiseerde sector”, zo omschrijft de staatssecretaris de monumentensector. Een sector ook met tal van thematische

Dit jaar gaf de staatssecretaris verdere invulling aan het moderniseren

belangenverenigingen. Zijlstra noemt de Hollandsche Molen, maar

van de monumentenzorg. Ook die initiatieven stuitten op de nodige

ook regionale en landelijke organisaties, zoals Bond Heemschut.

scepsis. Kern van die kritiek: alles achter de voorgevels van monumenten

Organisaties die beschikken over veel kennis van monumenten en van

wordt straks vogelvrij. Immers, voor kleine ingrepen hoeft de eigenaar

de procedures om deze te beschermen. Hoewel een koepelorganisatie

geen vergunning meer aan te vragen. Historische fresco’s, ornamenten

ontbreekt, wordt er volgens de bewindsman wel vaak samengewerkt.

en andere waardevolle details zijn niet langer veilig voor de sloophamer,

Hoogtepunt van die samenwerking volgens de staatssecretaris:

luidde de vrees.

de Open Monumentendag.

Niet iedereen deelde die mening. Dat is niet zo verwonderlijk. Zijlstra en

En er zijn meer samenwerkingsvruchten. Monumentaal Wonen,

zijn voorgangers gingen tijdens de voorbereidingen van het wetsvoorstel

de overzichtelijke gids met alle basisinformatie voor eigenaren van

zorgvuldig te werk. De plannen kwamen tot stand in goed overleg met

rijksmonumenten, een initiatief van de Rijksdienst voor het Cultureel

tal van deskundigen en organisaties uit de monumentenzorg.

Erfgoed en Nationaal Restauratiefonds, is volgens Zijlstra een goed voorbeeld. De staatssecretaris kreeg hiervan onlangs het eerste

De kritiek maakte van de staatssecretaris een karikatuur. Zijlstra

exemplaar overhandigd. Ook werkt de Rijksdienst met allerlei partijen

geeft om cultureel erfgoed. “Monumenten zijn bepalend. Ze zijn

uit het veld aan normen waaraan restauraties moeten voldoen.

het uithangbord van een stad, een land en hun geschiedenis”, aldus

Die normen moeten eigenaren helpen de juiste keuzes te maken

de bewindsman, die tijdens vakanties het liefst naar Rome reist, de

en een goede opdrachtgever te zijn. Lof heeft Zijlstra ook voor het

Koninklijke Nederlandse Munt bewondert – “Een mooi gebouw met

systeem van vergunningen en financiële ondersteuning. Over de

grandeur, maar ook een heel Hollands plaatje met het water en de

Restauratiefonds-hypotheek voor woonhuismonumenten hoorde

14 hij positieve reacties. “Die wordt gezien als snel, transparant en

is geen vergunning meer nodig. Voor restauratiewerkzaamheden

klantgericht”, aldus de bewindsman. Toch was er binnen het hele

waarvoor wel een vergunning nodig is, kan de eigenaar volstaan met

stelsel ruimte voor verbetering. Zijlstra: “Uit enquêtes kwam steevast

het aanvragen van één omgevingsvergunning in plaats van allerlei

naar voren, dat veel eigenaren van monumenten moeite hebben het

aparte vergunningen. Ook vervalt de meldplicht.

systeem te begrijpen. Vanuit het oogpunt van de eigenaar zijn de regelingen kennelijk niet optimaal.”

De maatregelen, die passen in het kabinetsbeleid om de regeldruk te verminderen en meer verantwoordelijkheid neer te leggen bij de

Eigenaren meer vertrouwen

individuele burger, stuitten in het parlement en binnen de sector

Met de sector en de eigenaren hebben de voorgangers van Zijlstra de

op de nodige kritiek. Achter de voorgevel kunnen eigenaren van

afgelopen decennia hard gewerkt om de monumentenvoorraad weer in

monumenten straks vrij hun gang gaan, vreesden deze critici.

goede staat te brengen. Mede door de crisis eind jaren zeventig waren veel monumentale panden verpauperd. Onderzoeken toonden aan dat

Is die angst terecht? “Nee”, zegt Zijlstra resoluut. Hij heeft vertrouwen

ruim 40 procent van de Nederlandse historische gebouwen in slechte

in het verantwoordelijkheidsgevoel van monumentenbezitters.

staat verkeerde. Particuliere organisaties, eigenaren en gemeenten

“Afgezien van eigenaren die een gebouw alleen als financieel gewin

luidden de noodklok. Dat leidde op rijksniveau tot het Strategische Plan

zien, zijn eigenaren zich bewust van de historische en financiële

voor de Monumentenzorg. Centrale doelstelling van dit plan was het

waarde van hun monument. En geen mens is zo gek dingen te doen

terugbrengen van de restauratieachterstand van 40 tot 10 procent in

die de waarde van zijn bezit aantasten”, meent de bewindsman.

tien jaar. Belangrijke stap was de oprichting van het Restauratiefonds

De Tweede en Eerste Kamer zijn inmiddels met de wetswijziging akkoord.

in 1986. Daarmee creëerde de overheid een professionele en stabiele factor in de financiering van de monumentenzorg. Ook werd de

Restauratiefondsplus-hypotheek

Monumentenwet van 1988 aangepast. De missie slaagde, zij het later

Dit najaar maakte Zijlstra bekend hoe de restauratiemiddelen in

dan gepland. Omdat het aantal rijksmonumenten in de periode 1995-2005

de nieuwe constellatie worden verdeeld. Belangrijk novum is de

sterk groeide, is de doelstelling niet in tien jaar, maar in 2010 gehaald.

introductie van de Restauratiefondsplus-hypotheek voor niet-woonhuismonumenten (kerken, fabrieken, schoolgebouwen en dergelijke).

“Voor klein onderhoud is geen vergunning meer nodig”

De positieve ervaringen met de Restauratiefonds-hypotheek voor woonhuismonumenten hebben de staatssecretaris doen besluiten dit systeem ook in te zetten voor andere restauraties. “De ervaring heeft bewezen dat dit idee werkt. Dat gaan wij uitbreiden naar alle soorten monumenten”, aldus de bewindsman. Uitgangspunt is dat voor een restauratie een laagrentende lening kan worden aangevraagd bij het Restauratiefonds. Het betreft hier dus

In die periode veranderden de opvattingen over de bescherming van

geen subsidie. Net als bij de bestaande Restauratiefonds-hypotheek

en de omgang met het monumentale erfgoed. Organisaties vanuit het

worden de Restauratiefondsplus-hypotheken gefinancierd met geld

werkveld klopten daarom in 2007 bij de regering aan voor aanpassing

uit een Revolving Fund. Rente en aflossing belanden weer in het

van de monumentenzorg naar de eisen van de tijd. Met Een lust, geen

revolving fund. Daarmee kunnen weer nieuwe hypotheken worden

last. Visie op de modernisering van de monumentenzorg gaf minister

verstrekt. Voor de nieuwe hypotheek stort de overheid met ingang

Ronald Plasterk daartoe in december 2008 een eerste aanzet.

van 2012 zes jaar achtereen jaarlijks 17 miljoen euro in het fonds.

Op basis van de adviezen van vijf werkgroepen van deskundigen,

Na zes jaar zit er dan 103 euro miljoen extra in het Revolving Fund.

diverse onderzoeken, tientallen reacties uit het veld en advies van de Raad voor Cultuur, werd eind 2009 nieuw beleid geformuleerd.

De Restauratiefondsplus-hypotheek is alleen bedoeld voor restauraties van rijksmonumenten, waarvan de eigenaar een sluitende

Plasterk introduceerde drie pijlers: de herbestemming van monumenten

exploitatierekening kan overleggen. Subsidies voor de restauratie

moest worden bevorderd, de regelgeving moest krachtiger en eenvou-

van rijksmonumenten waarvan de aanvrager niet in staat is rente en

diger en cultuurhistorische belangen moesten worden meegewogen

aflossing te betalen, wil de staatssecretaris laten verstrekken door de

in de ruimtelijke ordening. De verdere invulling belandde op het bordje

provincies. Te denken valt aan de restauraties van molens, kerken met

van Zijlstra, die het stokje in oktober vorig jaar van Plasterk overnam.

kerkelijk gebruik en vestingwerken. Voor deze subsidies stelt het Rijk jaarlijks 20 miljoen euro beschikbaar. Zijlstra hoopt dat de provincies

Eind vorig jaar presenteerde Zijlstra concrete maatregelen. Die verde-

daar eenzelfde bedrag aan toevoegen.

digde hij begin dit jaar in het parlement. Opvallend was dat eigenaren

Het Besluit rijkssubsidiering instandhouding monumenten (Brim), een

van monumenten meer bewegingsvrijheid krijgen. Voor klein onderhoud

subsidieregeling voor planmatig onderhoud aan rijksmonumenten,

15 wordt met ingang van 2013 aangepast. Afgelopen jaar kregen slechts

Een extra voordeel is volgens Zijlstra de stabiliteit van het nieuwe

500 van de 2300 aanvragers subsidie. Om de beschikbare middelen

stelsel. Eigenaren van rijksmonumenten zonder woonfunctie waren

zo eerlijk mogelijk te verdelen over zoveel mogelijk aanvragers,

aangewezen op het Brim of op incidentele subsidies. Regelingen

neemt de bewindsman voor 2012 wel alvast de nodige maatregelen.

waarbij de criteria nogal eens wijzigden en het onzeker was waar de

Het maximum voor de subsidiabele kosten wordt verlaagd, de 1800

aanvrager op kon rekenen. Bij herbestemmingsplannen, waarmee

aanvragen die vorig jaar buiten de boot vielen hebben voorrang,

vaak forse investeringen zijn gemoeid, is die onzekerheid funest.

evenals aanvragen met de laagste begroting. Zijlstra verwacht dat

De Restauratiefondsplus-hypotheek maakt daaraan een eind.

ongeveer 800 aanvragen alsnog worden gehonoreerd. Daarnaast wil hij subsidie verstrekken aan ongeveer 1100 molens, kastelen en

Belangrijke vraag is natuurlijk of de moderniseringsoperatie (verder)

buitenplaatsen, die in 2006 subsidie hebben gekregen en toe zijn aan

verval en leegstand van kerken, industriële monumenten en ander

nieuw onderhoud. Dat past in de opzet van het Brim, dat in 2006 is

cultureel erfgoed kan voorkomen. Bovendien: de restauratieachterstand

ingevoerd met als doel eigenaren te stimuleren hun rijksmonument

van rijksmonumenten mag dan de afgelopen 15 jaar zijn gedecimeerd,

met een zesjarenplan te onderhouden.

onderzoek leert dat zo’n 9.000 gemeentelijke monumenten in matige of zelfs slechte staat van onderhoud verkeren. Een deel van de

Ook komt er bescheiden subsidie voor herbestemmingsplannen en om

eigenaren heeft niet de middelen daar iets aan te doen. Wat gaat

monumenten waarvoor dergelijke plannen in de maak zijn voor verder

de overheid daaraan doen?

verval te behoeden door deze wind- en waterdicht te maken.

De staatssecretaris kent dit onderzoek, maar vindt het te beperkt

Kansen beter taxeren

om conclusies te trekken. Hij mist bijvoorbeeld een analyse van de

Zijlstra is tevreden met de nieuwe opzet. “Monument en eigenaar

oorzaken van het achterstallige onderhoud. Hij wil alleen kwijt dat

hebben terrein gewonnen ten opzichte van experts en overheden.”

gemeenten zelf verantwoordelijk zijn voor het in stand houden van

Een goede zaak vindt hij. “Kennis is niet langer het monopolie van een

gemeentelijke monumenten. Wel heeft de regering het binnen de

beperkt aantal organisaties, maar komt sneller beschikbaar voor eigenaren

modernisering van de monumentenzorg mogelijk gemaakt, dat ook

en burgers. En, niet onbelangrijk: na alle veranderingen van de laatste

eigenaren van gemeentelijke monumenten gunstige leningen voor

jaren staat de hoeveelheid regels en procedures beter in verhouding tot

onderhoud kunnen aangaan.

de belangen en waarden die wij aan monumenten toekennen.” De boodschap van Zijlstra is duidelijk: ons cultureel erfgoed is bij het Ook de nieuwe financiële instrumenten maken het eigenaren van

kabinet-Rutte in goede handen. De overheid ondersteunt waar zij

monumenten volgens de staatssecretaris gemakkelijker. “Voorspelbaar-

kan. Met financiële regelingen voor restauraties, voor instandhouding

heid, lagere kosten, een eerlijke verdeling van middelen en versterking

en voor onderhoud. “Vergeleken met andere Europese landen is de

van professionaliteit in beleid en uitvoering zijn de sleutelwoorden.

Nederlandse overheid hierin behoorlijk gul. Maar er zijn grenzen”,

Wij proberen het zo te organiseren, dat eigenaren beter kunnen

besluit hij. “De eigenaar blijft primair verantwoordelijk.” n

taxeren wat hun kansen zijn op subsidie of op andere financiële steun.”

16

tips

Herenhuis is een magazine boordevol informatie, ideeën en praktische tips over het bewonen van historisch waardevolle panden. Wilt u een abonnement op dit magazine? Kijk voor meer informatie op www.herenhuis.nl n

Schilderen? Bent u bezig met onderhoud aan uw monument? Denk dan ook aan de

Cursus erfgoed Cultureel erfgoed; een kennismaking Financiële monumentenzorg(en) Vergunningverlening Cultuurhistorie en het bestemmingsplan Actualiteiten en Ontwikkelingen

mogelijkheden van de winterschilder. Voor een winterschilder bij u in de buurt: www.winterschilder.nl n

Gaat u uw monument restaureren? Besteed tijdens en na de restauratie aandacht aan de benodigde verzekeringen.

Wilt u meer informatie over erfgoed? Kijk begin 2012 op

Kijk voor meer informatie op

www.erfgoedindepraktijk.nl voor de nieuwste cursusdata. n

www.monumenten.nl n

wiki loves monuments

Wiki loves

monuments De prijswinnaars van de fotowedstrijd ‘wiki loves monuments’ zijn bekend. De tien mooiste foto’s vind u op www.wikilovesmonuments.nl n

bankzaken

Remco Vos Als accountmanager voor Zuid-Nederland is hij altijd onderweg. Remco Vos (44) zit daarom meer aan de keukentafel bij de monumenteigenaar dan achter zijn bureau. “Met hart en ziel voor de klant.”

Remco is er eerlijk over. “Eigenlijk had ik niet veel met monumenten. Wel hield ik van mooie gebouwen, maar dan juist van de moderne architectuur.” Na zijn studie heao Commerciële economie gaat hij aan de slag als accountmanager bij een dochter van ABN AMRO.

“Ik zoek dat extra’s in mijn werk”

In elk nummer van InDetail neemt een medewerker van Nationaal Restauratiefonds plaats op de bank om te vertellen wat hem of haar bezighoudt, drijft en motiveert.

ook een schakeltje in het behoud van al die monumenten in ons land. Dat is heel bevredigend. Dat is het verschil met een gewone bank die

Na acht jaar komt het Restauratiefonds in beeld. Dat lijkt hem wel

voor optimale winst gaat.”

wat. “Maar pas toen ik hier werkte, merkte ik hoe leuk het was. Het veel onderweg zijn, de gesprekken met de eigenaren en de

Ver

mooie objecten en plekjes maken het echt tot een fantastische baan.”

Toch moet Remco ondanks alle bezieling ook wel eens ‘nee’ verkopen.

Zelf is hij, in de tien jaar dat hij nu bij het Restauratiefonds werkt,

“Monumenteigenaren willen vaak heel ver gaan. Al moeten ze droog

oprecht gaan houden van oude gebouwen. “Als je een grachtenpand

brood eten om hun monument te kunnen restaureren. Maar wij

binnenstapt en opeens van de drukte, terug in de tijd, in een oase van

moeten ons houden aan de door de overheid vastgestelde normen.”

rust terechtkomt. Of die carréboerderijen in Limburg. Er staat zoveel

Uiteraard gaat Remco wel tot het uiterste: “Zo was er die klant met

moois in Nederland.”

een oude watertoren. Hij was niet in staat om de restauratie ervan te financieren, maar woonde er ondertussen al acht jaar. Zonder warm

Schakeltje

water, fatsoenlijk sanitair en cv. ’s Winters liep hij gewikkeld in een

Dat geeft het werk een extra dimensie. “Het is nooit standaard.

elektrische deken rond. Maar met behulp van zijn zwager en het

Altijd maatwerk, afhankelijk van het soort monument. Veel complexer

Restauratiefonds is het uiteindelijk gelukt om de financiering op te

dan een gewone hypotheek, bijvoorbeeld door specifieke producten

tuigen. De toren staat nu in de steigers.” Dat is precies waar Remco

als de Voorfinanciering Belastingteruggave. En verder heb je te maken

het voor doet. “Dan loop je gewoon een stapje harder.” n

met diverse aanvragers: van bedrijven, stichtingen tot particulieren. Dus zo zit je met een directeur aan tafel en dan weer met een kerk­ bestuur.” En Remco moet ook wel eens bemiddelend optreden: “Dan komen eigenaar en gemeente er samen niet uit en gaan de hakken in het zand. Dan wil ik wel eens de boel masseren en vlot trekken.” Maar het gaat nog dieper wat Remco betreft: “Misschien heeft het met mijn leeftijd te maken, maar ik zoek dat extra’s in mijn werk. Naast dat ik met hart en ziel aan de slag kan voor de klant, ben ik

“Pas toen ik hier werkte merkte ik hoe leuk het was”

17

18

openbaar monument

Toen baron Etienne van Zuylen van Nijevelt het landgoed De Haar van zijn vader erfde en door zijn huwelijk met Hélène de Rothschild de beschikking kreeg over een flink kapitaal, greep hij de kans om het voorvaderlijke landgoed in meer dan oude luister te herstellen.

Kasteel de Haar: een droom van een kasteel In 1890 erfde baron Etienne van Zuylen van Nijevelt het landgoed

eeuw werd het steeds weer opgebouwd en bewoond door takken

De Haar. Hij was altijd al geboeid door zijn familiegeschiedenis, met

van een vooraanstaande familie in de Nederlanden van die tijd, de

name door de ridderlijke waarden die van belang waren voor enkele

familie Van Zuylen. De huidige vijfhoekige vorm stamt waarschijnlijk

van zijn voorvaderen. Door zijn huwelijk met de schatrijke bankiers-

uit de periode van rond 1482. In de achttiende eeuw werd het landgoed

dochter Hélène de Rothschild werd het mogelijk om zijn droom te

verlaten en raakte in verval. Cuypers sloot aan op wat hij wist over

realiseren: het kasteel weer in oude luister herstellen. Zijn vriend

de geschiedenis van het kasteel en hij voegde daaraan zijn eigen

Victor de Stuers, destijds directeur van het Rijksmuseum, bracht hem

interpretatie van de middeleeuwen toe. Daarbij stond hij zichzelf toe om

daarvoor in contact met architect Cuypers. Cuypers liet zich in zijn

hier en daar af te wijken van de vroegere normen, door bijvoorbeeld de

bouwstijl inspireren door de middeleeuwen: hij was een belangrijke

binnenplaats te overkappen, waardoor een imposante hal ontstond.

vertegenwoordiger van de neogotiek in Nederland.

Neogotiek

Tuin De tuinen rondom het kasteel zijn in dezelfde periode als het kasteel

Cuypers was in die periode al bekend, onder meer door de bouw

ontworpen en aangelegd. Tuinarchitect Henri Copijn tekende

van het Centraal Station in Amsterdam. De opdracht in Haarzuilens

uiteindelijk voor het ontwerp, daarbij grondig gesouffleerd door

gaf hem de gelegenheid om bijna grenzeloos zijn opvattingen over

Cuypers. Het werd een tuin in de toen populaire Engelse landschaps-

de neogotiek uit te werken. Tegelijkertijd mocht hij een gebouw

stijl, gecombineerd met een tuin in de Franse stijl. Baron Etienne van

ontwerpen dat voorzien werd van alle moderne gemakken, zoals

Zuylen van Nyevelt had geen zin om jaren te moeten wachten op een

warm en koud stromend water en centrale verwarming. Hij zou maar

volgroeid park rondom zijn kasteel. Daarom liet hij honderden bomen

liefst twintig jaar, van 1892 tot 1912, aan deze opdracht werken.

aanvoeren, die zo’n 20 à 40 jaar oud waren. Zij kwamen uit de hele

Het beeldhouwwerk en het glas-in-lood werk liet hij, door met

provincie Utrecht. De tuinen rondom het kasteel worden tegenwoordig

zorg uitgekozen kunstenaars, maken in zijn eigen atelier.

veel bezocht.

Hoewel al wel bekend was dat Cuypers voortbouwde op de fundamenten van het oorspronkelijke kasteel uit de vijftiende eeuw, werd

Bezoek

toch lange tijd gedacht dat hij een fantasiekasteel had ontworpen.

Kinderen zijn dol op kastelen en dus komen er op een vrije dag heel

Recent onderzoek heeft echter aangetoond dat hij het kasteel veel

wat gezinnen en opa’s en oma’s met kleinkinderen naar De Haar.

authentieker heeft opgebouwd, dan tot nu toe werd aangenomen.

Jaarlijks ontvangt het kasteel 200.000 bezoekers.

Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat Kasteel de Haar bij

De heer en mevrouw Heijneman uit Den Haag komen een paar

Haarzuilens al sinds de twaalfde eeuw een landgoed is. In de loop der

keer per jaar naar het kasteel, bijvoorbeeld naar de Winterfair.

tijd is het kasteel een aantal keren vernield. Maar tot in de zeventiende

Meneer Heijneman is geïnteresseerd in architectuur: “Cuypers vind

19

“voor een rondleiding van een uur moet je opschieten”

20 ik interessant, Berlage ook trouwens, die werkte zo’n beetje in

Zij willen van Karin graag weten hoe de mensen in die tijd leefden.

diezelfde periode.” Mevrouw Heijneman vertelt dat hun dochter in

“Volwassenen willen de smakelijke verhalen horen, de roddels.

het buitenland woont. “Als zij in Nederland is, gaan wij met onze

Maar zij willen, net als de kinderen, ook de gewone dingen zien:

kinderen en kleinkinderen wel eens hier naartoe. Je bent dan met z’n

waar sliepen die mensen, waar aten zij?” De balzaal spreekt ook bij de kinderen die tegenwoordig komen tot de verbeelding. Karin laat de kapsalon zien, waar de dames zich nog even konden opfrissen voor zij naar het bal gingen. De heren trokken zich dan terug in de Ridderzaal voor een rokertje. “Bij gekostumeerde bals kleedde Hélène de Rothschild zich regelmatig in rokkostuum, compleet met opgeplakt snorretje.” Halverwege de rondleiding is er een kind dat bezorgd aan Karin vraagt of zij hier de weg weet? Die weet zij heel goed, gelukkig maar! Na een uur staan de kinderen met rode wangen weer bij de uitgang. Shmuel Buys van zeven vond de hal het mooist. “Al die beelden en die mooie ramen met mensen erop”, zegt hij enthousiast. Zijn moeder vond het ook prachtig. “Dit is wel een kasteel-kasteel: het ziet eruit, zoals je denkt dat een kasteel eruit hoort te zien. Die heb je niet zoveel in Nederland. Ik woonde hier vroeger in de buurt en kwam hier regelmatig langsrijden. Ik ben hier als kind ook wel geweest. En nu wilde ik mijn zoontje dit kasteel laten zien.”

Jetset Baron Etienne van Zuylen van Nyevelt hield er een flamboyante levensstijl op na. Hij kwam jaarlijks in september naar het kasteel. Dan nodigde hij belangrijke gasten uit: hij wilde indruk maken met zijn buiten, en dat lukte ook. Hij zorgde voor imposante ontvangsten. Vanuit Frankrijk werd personeel aangevoerd. Koks, patissiers, linnenmeisjes, koetsiers. En voldoende vervoermiddelen: paarden, koetsen en auto’s, waar de baron dol op was. Ook de barones hield van auto’s: zij was de eerste vrouw in Frankrijk met een rijbewijs! Baron Etienne van Zuylen van Nyevelt haalde alles uit de kast; hij huurde zelfs dieren in voor een stijlvol plaatje. Een Amsterdams bedrijf leverde in september hertjes en geitjes voor in het park en zwarte allen, het is een leuk dagje uit.” En soms nemen ze hun kleinkinderen

zwanen voor in de slotgracht. Ook baron Egmond van Zuylen en de

mee, wanneer die vrij zijn van school. “Mijn vader heet ook Etienne,

laatste baron Thierry van Zuylen maakten van de septembermaand op

net als de baron”, zegt de kleinzoon.

De Haar een feestelijk gebeuren. De internationale jetset was te gast, waaronder beroemdheden als Maria Callas, Coco Chanel, Brigitte

Kinderrondleiding Karin Sangers werkt tien jaar op De Haar; ze is hoofd operationele zaken. “Ik geniet iedere dag als ik naar mijn werk ga. Ik ben een seizoensmens. De vogels in het voorjaar, de nevel in de herfst; ieder seizoen heeft zijn charme hier op het landgoed.” Net als veel mensen die op het kasteel werken of er op bezoek gaan, heeft ook Karin herinneringen aan het kasteel uit haar kindertijd. “Ik had een vriendinnetje dat hier op het kasteel bij De Kasteelruiters zat. Dat was een manege op het landgoed. Ik kwam hier iedere week. En ben hier ook wel eens geweest met een rondleiding. De balzaal maakte toen de meeste indruk op mij. Met de minstreelgalerij, waar de muzikanten zaten achter een gordijntje! En ik zag die mooi geklede dames voor me, met van die Sissy-jurken, zoals ik ze op televisie had gezien. En nu werk ik hier en kan ik anderen enthousiast maken over die tijd.” Karin geeft vandaag een rondleiding speciaal voor kinderen.

Bardot, Roger Moore en Philip Roth.

Bewoonbaar huis Veel rondleidingen worden verzorgd door vrijwilligers. “Mensen vallen op de pracht en praal. Wij krijgen eigenlijk alleen maar enthousiaste reacties van mensen, dat maakt dit werk zo leuk om te doen”, zegt de heer Stecher uit Woerden. Hij werkt vandaag samen met de heer

De plannen van de baron hadden flinke gevolgen voor de 150 bewoners van het dorp Haarzuilens. Zij woonden pal naast het kasteel en moesten plaatsmaken voor een Romeinse tuin. Voor hen liet baron Etienne van Zuylen van Nyevelt anderhalve kilometer verderop een nieuw dorp bouwen. Met stromend water! In 1898 betrokken de bewoners hun nieuwe onderkomen.

Terpstra uit Nieuwegein. “Wij staan in de boeken voor één rondleiding in de week, maar vorige week waren wij hier al drie keer en deze week ook. Dat is erg leuk”, zegt meneer Terpstra. Meneer Stecher is ook erg blij met zijn werk op het kasteel. “Ik hoef niet meer te werken, maar mijn passie is historie en die heb je hier. De geschiedenis van deze plek gaat terug naar de twaalfde eeuw. Ik vind zelf de wederopbouw van het kasteel in de negentiende eeuw het meest interessant. Daar vertel ik ook het liefst over. Maar ik kan ook vertellen over de Hoekse en Kabeljauwse twisten hoor, toen 300 Woerdenaren het kasteel kwamen vernielen.” Meneer Terpstra vult aan: “En daarna het rampjaar 1672, daar leed het kasteel ook onder. En twee jaar later nog eens een tyfoon, die ook het middenschip van De Dom in Utrecht wegvaagde. Ik houd erg van de verhalen van lang geleden. Er is hier zoveel te zien en er is zoveel te vertellen; dat is mooi om te doen. Voor een rondleiding door het kasteel van een uur moet je opschieten, ik maak er makkelijk het dubbele van.” Meneer Stecher knikt instemmend. “Het is zo leuk dat het een compleet ingericht huis is. De situatie van 1910 - 1920 is nog helemaal intact. Het is een bewoonbaar huis, dat maakt het zo’n bijzondere plek.” Naast het kasteel staat een kerkje, daar verzorgen beide heren vandaag de rondleidingen. Dit kerkje is het enig overgebleven onderdeel van het dorpje Haarzuilens. De dorpelingen kerkten hier, maar het was vervallen toen de baron met zijn wederopbouwplannen naar Haarzuilens

“Het dorp moest plaatsmaken voor een Romeinse tuin”

kwam. Cuypers maakte de schetsen voor de herbouw van het kerkje en werkte het samen met zijn zoon uit. Tegenwoordig vinden in het kerkje en in het kasteel regelmatig huwelijksvoltrekkingen plaats. Van bekende - Marco van Basten - en minder bekende Nederlanders. is nagenoeg niet aangepakt. We moeten nu kijken waar het geld voor

Restauratie

het vervolg vandaan moet komen.” Kasteel de Haar bedruipt zichzelf,

Het kasteel was aan het eind van de twintigste eeuw aan een grondige

krijgt geen subsidie. De verschillende evenementen op het kasteel en

restauratie toe. Dat was deels te wijten aan het feit dat de fundering

de bezoekers leveren het kasteel per jaar zo’n 1,5 miljoen euro aan

niet sterk genoeg was. De muren begonnen her en der scheuren te

inkomsten op. Dat is tegelijkertijd ook het bedrag voor de uitgaven.

vertonen. In 2000 bracht baron Thierry van Zuylen zijn kasteel en

Per jaar is er nog eens minimaal 600.000 euro nodig voor onderhoud.

park (45 hectare) onder in een stichting. De rest van het landgoed

Dat geld is er nu niet. Voor de directie van het museum ligt er een

Haarzuilens - een gebied van 400 hectare - werd gekocht door

flinke uitdaging om het kasteel ook in de toekomst in topconditie te

Vereniging Natuurmonumenten. De opbrengst van 20 miljoen euro

houden en tegelijkertijd een toenemend gebruik te realiseren, omdat

werd ondergebracht in de stichting, waarmee de benodigde eigen

dat nu eenmaal geld oplevert.

bijdrage voor de restauratie een feit was. Het overige geld dat nodig was voor de inmiddels noodzakelijke restauratie kwam uit de zoge-

En ondertussen hopen de mensen op het kasteel en in het dorp toch

naamde Kanjerregeling. Van het totaalbedrag van 35 miljoen euro is

nog op een ouderwetse septembermaand. De vijf dochters van de

de fundering van het kasteel hersteld, het souterrain en het casco van

baron behouden het recht om jaarlijks in september op het kasteel

het kasteel zijn gerestaureerd en een paar kamers en de hal zijn grondig

te wonen. Dan gaat het kasteel dicht voor bezoekers. Maar feesten

aangepakt. In 2011 is de restauratie voorlopig afgerond, maar nog

voor de internationale jetset behoren vermoedelijk tot het verleden.

niet af. Conservator Katrien Timmers geeft aan dat er nog veel werk

“De festiviteiten op het landgoed organiseren we nu zelf, om met

is blijven liggen. “Het casco en het interieur van het Châtelet zijn hard

de opbrengst ook de toekomst van het kasteel te waarborgen”,

aan onderhoud toe en het interieur van een groot deel van het kasteel

zegt Katrien Timmers. n

21

22

berichten

Winnaar

Natuurprijs 2011 Nationaal Groenfonds heeft dit jaar het

inzendingen spraken. De winnaar van de

vorm krijgt en winst voor natuur gekoppeld

thema ‘Ondernemen met Natuur’ aan de

Nationaal Groenfonds Natuurprijs 2011 is

wordt aan natuurbeleving voor kinderen.

Natuurprijs gekoppeld. Ondernemerschap

BSO Wijs!, een buitenschoolse opvang in de

De winnaar krijgt 10.000 euro om te investeren

dat leidt tot winst voor de onderneming

natuur. Kinderen maken kennis met natuur,

in zijn project.

en winst voor de natuur. Vijftig projecten

de natuurbeheerder krijgt betaald voor

hebben zich ingeschreven; tien daarvan zijn

de opvangmogelijkheden. De jury, onder

De Aanmoedigingsprijs 2011 is voor de

genomineerd. De jury, onder voorzitterschap

voorzitterschap van Nationaal Groenfonds-

Wilgenhut van ontwerper Feike de Jong.

van Nationaal Groenfondsbestuurslid Jaap

bestuurslid Jaap van Duijn, was enthousiast

Hij krijgt 2.500 euro om zijn project verder

van Duijn, was verheugd over de diversiteit,

over de originaliteit en creativiteit waarmee

uit te werken om de hut daadwerkelijk te

de kwaliteit en de creativiteit die uit de

binnen dit project ondernemen met natuur

plaatsen in een aantal natuurgebieden. n

2012 jaar van

de buitenplaats

Historische buitenplaats? Een buitenplaats, wat is dat nu eigenlijk? Bij een buitenplaats gaat het om een monumentaal huis dat een harmonieus geheel vormt met een omliggende tuin of park. Tussen 1600 en 1900 werden in het westen

2012 staat in het teken van de ‘historische buitenplaatsen’. Een jaar

en midden van Nederland, door rijke stedelingen, buitenplaatsen

met als doel Nederlanders bekend te maken met buitenplaatsen.

gebouwd. Op deze manier konden de eigenaren in de zomer de stad

Ooit waren er zo’n 6.000, waarvan er nu nog zo’n 600 in ons hele

ontvluchten om te genieten van de gezonde buitenlucht. Daarnaast

land te vinden zijn. Bijzondere locaties, die voor de toekomst behouden

was er in het noorden, oosten en zuiden van Nederland een ontwik-

moeten worden. Op verschillende manieren wordt er aandacht besteed

keling, waarbij oude borgen en havezaten zich ontwikkelden tot

aan de historische buitenplaats. Door activiteiten te organiseren en

landgoederen. Vroeger werden buitenplaatsen vooral gebruikt voor

aandacht te vragen via de media.

recreatie en voor het in stand houden van uitgestrekte landerijen. n

In ons land zijn nog zo’n 600 buitenplaatsen te vinden

evenementen Op de website van ‘het jaar van de buitenplaats’ kunt u een overzicht vinden van alle buitenplaatsen waar u zomaar binnen kunt lopen om een kijkje te nemen. Daarnaast worden er in 2012 verschillende concerten en exposities georganiseerd. Voor een volledig overzicht van deze activiteiten kijkt u op www.buitenplaatsen2012.nl

23

Kerstsfeer van noord tot zuid Traditioneel is december de kerstmarkt- en kerstfairmaand. In veel steden in Nederland, België en Duitsland kunt u terecht voor sfeervolle markten met lichtjes, lekkernijen, schaatsbanen en kerstdecoraties. Van kleine marktjes tot grote evenementen, de keuze is groot. In deze InDetail aandacht voor twee evenementen; in het noorden en zuiden van het land.

Kerststad Assen

COLUMN

Kerstsfeer in het noorden van Nederland. Tot en met 30 december is Assen de mooiste en gezelligste kerststad van het noorden. Een kerstmarkt met verlichte houten chalets en

Jeroen Esselmann werkt bij het

activiteiten in de binnenstad voor jong en oud. Een kersttrein, sledehondenrace, lunapark

Restauratiefonds en zorgt met de

en muzikale optredens. Wilt u op de hoogte blijven van de activiteiten van Kerststad Assen?

RestauratieWijzer voor professionele

volg de organisatie via www.twitter.com/kerststadassen

begeleiding, voor en tijdens de restauratie van uw rijksmonument.

Magisch Maastricht

Achtjescultuur

teken van de feestdagen. Prachtig verlichte straten en sfeervolle pleinen, met kerstsfeer op

Eigenlijk ben ik er de persoon niet naar

het Vrijthof. Hier vindt u bijvoorbeeld een schaatsbaan en kerstmarkt. Oliebollen, glühwein en

om te roepen dat de RestauratieWijzer

warme chocolademelk maken de winterpret compleet. Voor het complete programma en alle

zo goed bezig is. Maar toch vind ik dat

activiteiten kijkt u op www.magischmaastricht.nl

het best gezegd mag worden dat wij al

Genieten in Maastricht. Vanaf begin december tot en met 8 januari staat de binnenstad in het

jaren gemiddeld een ruime acht scoren op klanttevredenheid. Heel prettig dat klanten de Restauratie­Wijzer zo waarderen.

In de binnenstad van Maastricht is het rond de feestdagen extra gezellig.

Kunnen wij met zo’n goed cijfer dus achterover leunen? Het antwoord hierop is “nee”. De laatste maanden valt ons bijvoorbeeld op dat er steeds meer mensen, bij de aankoop van een monument, gebruikmaken van de RestauratieWijzer.

Augustijnenkerk

Speelparadijs en Maastreechter Staar

Heel goed nieuws zou je denken. Dat is ook zo. Voor de aankoop en restauratie bekijken of het plan (financieel) haalbaar is, is slim. Het geeft inzicht in uw situatie. Hierdoor zijn er in 2011 verhoudingsgewijs minder eigenaren van monumenten die

De Augustijnenkerk in Maastricht; een

binnen- en buitenland. Naast het speelparadijs

de RestauratieWijzer hebben gebruikt.

zaalkerk gebouwd in 1660. In Maastricht

maakt het koor al jaren gebruik van de kerk als

Mensen die dus al in een monument

zijn veel voorbeelden van kerken, die een

repetitieruimte. De Maastreechter Staar maakt

wonen en gaan restaureren. Maar ook voor

nieuwe bestemming hebben gekregen.

voor de restauratie van de kerk gebruik van

deze mensen geldt: de RestauratieWijzer

Ook de Augustijnenkerk heeft veel functies

het Elisabeth Strouven Monumentenfonds.

geeft u deskundige begeleiding en advies

gehad: kapel, kerk, magazijn, school, nacht-

Eigenaren van een rijksmonument met een

bij de restauratie van uw rijksmonument.

club, repetitieruimte, enz. Op dit moment

openbare, maatschappelijke of culturele functie

Om de dienstverlening op een hoog

is de hoofdfunctie: speelparadijs. In de kerk

in de regio Maastricht kunnen een lening uit

niveau te houden, heeft afgelopen jaar

kunnen kinderen tot twaalf jaar hun vrije

dit fonds aanvragen.

de informatie op papier plaatsgemaakt voor een digitale omgeving. Voor het

tijd sportief en actief doorbrengen. Er zijn attracties ingebouwd om in te klimmen, op

Wilt u meer weten over De Maastreechter

komende jaar heeft gebruiksgemak een

te springen en vanaf te glijden. Een bijzondere

Staar? Kijk op www.maastreechterstaar.nl

hoge prioriteit. En natuurlijk ga ik er samen

bestemming voor een bijzondere plek.

Wilt u meer weten over het Elisabeth

met Marieke en andere collega’s van het

De kerk is eigendom van De Maastreechter

Strouven Monumentenfonds? Kijk dan op

Restauratiefonds voor om de ‘achtjes­

Staar, een koor met grote bekendheid in

www.restauratiefonds.nl n

cultuur’ ook in 2012 vast te houden. n

24

voor en na restauratie

Villa Nieuwland: herberg van de eeuwige jeugd Villa Nieuwland in Oosterland werd gebouwd voor de twee hoofdingenieurs, en hun gezinnen, die werkten aan de aanleg van de Afsluitdijk. Later werd de villa een jeugdherberg. Na jaren leegstand is in het pand sinds dit jaar een B&B gevestigd.

Na een lange periode van plannenmakerij werd in 1921 begonnen

villa in gebruik genomen als jeugdherberg. Er waren tijden dat er wel

met de werkzaamheden voor de aanleg van de Afsluitdijk. De ‘gewone’

honderd logees waren! In de jaren tachtig vond de brandweer het

arbeiders bivakkeerden in simpele barakken bij Den Oever, Zurich en

niet meer verantwoord om op zo’n manier gebruik te maken van het

op het werkeiland Breezanddijk. De opzichters en ingenieurs werden

gebouw. Er brak een jarenlange periode van leegstand aan. Martine

beter gehuisvest. Bij Oosterland werd in 1928 een compleet wijkje

van Soolingen en Edwin Bonvie namen het op zich om het pand weer

gebouwd, dat het MUZ-park werd genoemd, naar de Maatschappij ter

in topconditie te brengen en er bovendien weer een gastvrije verblijf-

Uitvoering van de Zuiderzeewerken. Villa Nieuwland werd gebouwd

plaats van te maken.

als een twee-onder-een-kapper. Architect H.T. Zwiers tekende voor het ontwerp. Qua belijning en materiaalgebruik past het ontwerp

Martine vertelt: “Wij woonden tot acht jaar geleden in Zandvoort.

in de traditie van de Amsterdamse school. De villa werd maar kort

Edwin heeft daar nog steeds zijn aannemersbedrijf. Wij hebben altijd

bewoond door de medewerkers van de MUZ. Al in 1932 werd de

oude huizen gekocht en opgeknapt en zo zijn wij geleidelijk op de

25 mooiste plek van Zandvoort uitgekomen. Maar toen kregen wij aan

noemden wij het wel eens onze ‘verloren jeugd’-herberg. Wij waren

beide kanten buren waar wij niet blij mee waren. Ons gevoel van

enthousiast en gedreven, maar dat werd flink de grond in geboord.

veiligheid en rust verdween volledig! Wij besloten uit Zandvoort

Overigens kregen wij wel hartverwarmende reacties van de Wieringer

weg te gaan en gingen steeds noordelijker in de provincie kijken.

bevolking, dit pand leeft hier in de streek. Uiteindelijk is het toch

Op Wieringen vonden wij rust en ruimte, gecombineerd met het

gelukt om onze plannen binnen de bestemming te laten vallen.

Waddengevoel. Wij wierpen een verliefde blik op Villa Nieuwland -

De door ons ingeschakelde juriste kwam met de vondst dat wij de

zo’n bijzonder pand, direct aan de Waddenzee - maar wij begrepen

jeugdherberg voortzetten. De manier waarop het allemaal is gegaan,

dat het verkocht was aan een projectontwikkelaar. Wij kochten een

heeft onnodig veel energie en geld gekost.”

woonboerderij hier in de buurt en hebben daar zeven jaar met veel plezier in gewoond en aan geklust. Wij woonden op een superplek.

Edwin stond te popelen om aan het werk te gaan. “Het pand was ons

En al die tijd stond dit pand leeg.”

op het lijf geschreven en wij waren dan ook blij dat wij aan de slag konden. Het was belangrijk dat wij het pand snel wind- en waterdicht

Herintreden

zouden maken, want het ging met de dag achteruit. Met de Rijksdienst

Martine vertelt: “Toen onze jongste zeven was, wilde ik weer aan het

hadden wij afgesproken dat wij daarmee aan de slag konden, voor-

werk. Ik was makelaar, maar inmiddels al een tijdje uit het vak. Ik was

uitlopend op de definitieve plannen. Uiteindelijk mochten wij van de

ondertussen meer boerin geworden, maar ik ging me toch oriënteren

gemeente pas aan het werk op het moment dat de vergunning rond

op de woningmarkt in deze streek. Bij een monumentenmakelaar

was: wij kregen een bouwstop.”

stond toen Villa Nieuwland te koop.Wij bedachten dat wij van de helft van het pand een B&B zouden kunnen maken. Een oude droom

Onzekerheid

van ons, uit de tijd dat wij als beroepsmatige surfers over de wereld

Martine: “Alles zweefde op dat moment. De cijfers van Edwins

reisden. Wij hebben uit die tijd overgehouden hoe gastvrijheid in onze

bedrijf waren niet goed, wij moesten ons eigen huis nog verkopen,

ogen behoort te zijn.” Edwin en Martine gingen in gesprek over de

de vergunningen waren nog niet rond. Iedereen zei: ‘Dit is onmogelijk.’

aankoop van Villa Nieuwland.

Ook de banken. Mijn bank, waar ik op mijn 22e mijn eerste hypotheek had afgesloten en waar ik altijd trouw mijn aflossingen had betaald,

Eerste hobbel

haakte af. Ze luisterden niet eens! Bij het Restauratiefonds hebben

Martine: “De eerste hobbel was het feit dat het pand een maat­

wij de hele financiering rond gekregen. Zij luisterden naar ons verhaal,

schappelijke bestemming had; zo werd een jeugdherberg in vroeger

zij geloofden ons, hoewel wij er niet rooskleurig voorstonden en

jaren gezien. Een B&B is geen maatschappelijke onderneming, dus

eigenlijk alles tegenzat. Dat was zo’n warm bad! Wij hebben gewerkt

dat mocht niet. Wonen mocht overigens wel, maar dat was op het

met de Restauratie-Wijzer en als je dan bij het onderwerp ‘onderhoud’

gemeentehuis nog niet algemeen bekend. Een bestemmingswijziging

bent, dan heb je het geflikt!”

zou ons 15.000 euro gaan kosten en minstens een jaar tijd! Dat laatste was een punt, want het pand was flink aan het vervallen. In de winter

Eindelijk kon Edwin aan de slag. “Wij moesten opvallend veel dingen

van 2009 droop de smeltende sneeuw langs de binnenmuren.

herstellen, ook dingen die niet beschreven stonden in het rapport

Wij gingen een langdurig traject in met de gemeente. In die periode

over de monumentenstatus van ons pand. Zo moesten wij flessenhals

voor

na

26 gestuukte plafonds maken, de schilderijlijsten moesten aangepast,

dat goed reguleren: soms is het hier en daar te warm in huis. Maar

de vellingdeeltjes op zolder moesten helemaal terug. Dat werkte

dat komt allemaal goed. Wij hebben ook veel zorg besteed aan de

kostenverhogend. Maar toch zijn wij er nu blij mee. Het zijn stappen

isolatie. Dat is goed voor ons energieverbruik, maar ook voor de

die we uit onszelf op dat moment niet genomen zouden hebben,

privacy van ons en onze gasten. Laatst zat er een groep van twaalf

wij hadden er oorspronkelijk geen budget voor. Maar nu is alles wel

managers in ons gastenverblijf en wij hoorden niet dat ze er waren!”

meteen goed.” En er werd flexibel meegedacht door de Rijksdienst, vinden Martine en Edwin. “Wij wilden uitklapbare dakramen en dat

Subsidie

werd meteen goed gevonden. En wij hebben ook dubbelglas mogen

Het proces zat in het begin niet bepaald mee, maar er kwam een

gebruiken. Edwin heeft een voorbeeld voor ze getimmerd om ze te

kentering, vertelt Martine: “Op een gegeven moment kwam er een

overtuigen dat het mogelijk was om hier passende ramen met roede-

hausse aan meevallers. De btw op arbeid werd verlaagd, de isolatie-

verdeling te plaatsen, met dubbel glas.”

maatregelen voor het zakelijke gedeelte werden aftrekbaar en wij kregen 122.000 euro subsidie van het Waddenfonds. Met name dat

Energie

laatste is echt onze eigen verdienste dat wij dat voor elkaar hebben

Edwin heeft ook als ondernemer veel geleerd van dit project. “Vooral

gekregen. Ik heb zelf die subsidieaanvraag ingediend, daar ben ik wel

de energiemaatregelen die wij hier hebben genomen, waren voor mij

drie maanden mee bezig geweest. Als ik het had laten doen, had dat

een eyeopener. Eigenlijk zijn wij daar in Nederland nog veel te weinig

3000 euro gekost en dat geld was er niet. Op 28 april, de deadline, heb

mee bezig. Wij hebben nu een warmtepomp, waarmee wij ons huis in

ik ’s ochtends nog een toezegging gekregen van het Restauratiefonds.

de zomer koelen en in de winter mee verwarmen. Overigens was ook

Hierdoor kwam de cofinanciering rond en kon ik ’s middags de

de aanleg van die warmtepomp nog wel even spannend: Wieringen

aanvraag indienen. Wij zijn de enige particulieren die een bijdrage uit

is een aardkundig monument, dus boren mag hier niet. Maar onder

het Waddenfonds hebben gekregen. Dit fonds is bedoeld om klein-

strikte voorwaarden en met wat aanpassingen hebben wij die pomp

schalige, economische activiteiten in het Waddengebied te bevorderen

toch mogen plaatsen. Het is nu nog wel een hele uitzoekerij hoe wij

en het gaf ons de ruimte om onze B&B helemaal ‘af’ te maken.

Trots Sinds september is Villa Nieuwland in bedrijf. Martine heeft haar eerste gasten al mogen ontvangen. “Het meest trots ben ik op het feit dat wij dit alles dwars tegen het tij in hebben weten te realiseren. Er was crisis en die raakte ons allebei in ons vak: de aannemerij en de makelaardij stonden erg onder druk. En toch hebben wij dit voor elkaar gekregen. Wij zijn blij met onze herberg van de eeuwige jeugd.” Villa Nieuwland bekijken of er een keer logeren? Kijk op www.villanieuwland.nl n

Tegenover Villa Nieuwland staat het kerkje van Oosterland, uit de elfde eeuw. Het kerkje is pas gerestaureerd. Binnen hangt het zwaard van watergeus Floris Bloys van Treslong uit 1572. Geniet vanaf de toren van een prachtig uitzicht over de Wadden, over het Wieringerland en over het MUZ-park, waarvan Villa Nieuwland onderdeel is.

monumentenverhalen

Monumentenverhalen Een eigenaar van een monument is vaak trots op zijn pand. InDetail geeft u in iedere editie een kijkje achter de schermen. Om nog meer verhalen van monumenteigenaren te lezen, wordt er op Monumenten.nl regelmatig een nieuw monumentenverhaal geplaatst. In deze rubriek vindt u een inleiding, waarna u het complete verhaal kunt lezen op www.monumenten.nl/monumentenverhalen.

Van bloemen naar fiches Gebouwd als bloemententoonstellingsruimte en zalencentrum in kwekersdorp Boskoop: het Floragebouw. Zo’n tien jaar geleden stond het pand op het punt gesloopt te

“Er was snel gevoel bij het historische verhaal”

worden. De eigenaar heeft zich verdiept in

Wilt u weten welke rol de dochter

de geschiedenis van het pand en al snel kon

van de eigenaar had in dit verhaal?

hij het project niet meer loslaten.

Kijk op Monumenten.nl n

“Een project waar ik trots op ben”

Mix van cultuur en commercie Brandweerkazerne Oud Nico aan de IJ-oevers

is geweest. Voor Stadsherstel belangrijk om

in Amsterdam. In 2005 door Stadsherstel

te kijken naar de combinatie van cultureel en

Amsterdam overgenomen van de gemeente.

commercieel gebruik. Wilt u meer weten over

Het gebouw is een robuust pand en staat

de naam van het pand? Of de uitdagingen

in een stukje stad dat jarenlang onbekend

rondom dit project? Kijk op Monumenten.nl n

Hier wordt gewoond en gewerkt In Nijmegen staat in de wijk Bottendaal een voormalige, intacte burgersmederij met winkel. In 1976 gekocht door de huidige

“het huis is met liefde en zorg opgeknapt”

eigenaar en na een hoedenmakerij en mode-

Wilt u meer weten over de smederij of

winkel alweer 17 jaar een galerie. Een mooie

de ontwikkeling van de wijk Bottendaal?

combinatie van wonen en werken in één pand.

Kijk op Monumenten.nl n

27

28

de vraag

Succes Cultuurfonds voor Monumenten vraagt extra inzet decentrale overheden Monumenteigenaren gebaat bij nieuwe financiële injectie

Het Cultuurfonds voor Monumenten financiert restauratiewerkzaamheden via een lening voor monumenteigenaren. Deze zijn zo in trek, dat de kas bijna leeg is. Diverse eigenaren wachten echter nog op ondersteuning. Hoe kan het Cultuurfonds hen helpen, en welke rol spelen decentrale overheden hierin?

Samen met het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft Nationaal Restauratiefonds in 2002 het Cultuurfonds voor Monumenten in het leven geroepen. In negen provincies zijn lokale fondsen ingesteld,

Het Prins Bernhard Cultuurfonds ondersteunt projecten op het gebied van cultuur en natuurbehoud. Monumentenzorg is een van de vijf werkterreinen waarop het fonds actief is.

die voorzien in laagrentende leningen (zie kader: Aanvraag indienen) voor de restauratie van gemeentelijke en/of provinciale monumenten. Dat niet alle twaalf provincies participeren, komt omdat men zegt niet of nauwelijks gemeentelijke monumenten te bezitten (Flevoland), men

Grote vraag

een eigen monumentenregeling kent (Drenthe), of beide (Limburg).

Het Cultuurfonds voor Monumenten werkt dus goed. Zo goed zelfs, dat het beschikbare budget volledig is ingezet en er in een groot

De financiële basis voor de Cultuurfondsen voor Monumenten is

aantal provincies geen aanvragen meer kunnen worden gedaan.

gelegd door een bedrag dat Nationaal Restauratiefonds en het Prins

Momenteel is er slechts beperkt geld beschikbaar voor monument­

Bernhard Cultuurfonds gezamenlijk hebben gereserveerd. Zij nemen

eigenaren in de provincies Overijssel en Utrecht.

de helft voor hun rekening, de andere 50 procent is afkomstig van gemeenten en provincies. Het totale bedrag is volgens een bepaalde

Hoe komt het nu dat de kas bijna leeg is? In principe kan het

sleutel over de provincies verdeeld. De aanvragen worden per provincie

Cultuur­fonds zichzelf bedruipen. Doordat rente en aflossing worden

in behandeling genomen. Het Prins Bernhard Cultuurfonds en het

teruggestort, ontstaat een doorlopend, ofwel Revolverend Fonds.

Restauratiefonds hebben de door de provincies verworven en toe-

Dit betekent dat alle uitgeleende bedragen na het verstrijken van de

gekende middelen verdubbeld. Met dit startkapitaal van 26 miljoen

looptijd van de leningen in het fonds terugvloeien. Dat geldt ook voor de

euro, dat inmiddels is toegenomen tot 29 miljoen euro, zijn sinds de

betaalde rente. Op deze manier houdt het Cultuurfonds zichzelf in stand.

oprichting 413 Cultuurfonds-hypotheken verstrekt, die daarmee net

De omloopsnelheid heeft echter haar beperkingen. Met een looptijd voor

zoveel restauraties van gemeentelijke monumenten mogelijk hebben

de hypotheken van dertig jaar duurt het even voordat het Cultuurfonds

gemaakt. Voor de eigenaren van die monumenten is het Cultuurfonds

het uitgeleende geld terugziet. Relatief weinig eigenaren doen hun pand

een succesvol product. Dat geldt ook voor beide initiatiefnemers.

in de verkoop, in dat geval moeten zij de lening voortijdig terugbetalen.

29 Hoewel het Cultuurfonds revolveert zoals bij opzet werd beoogd, biedt

Aanvullende financiering

dit op korte termijn te weinig soelaas om de vraag aan te kunnen.

Er moet dus wat gebeuren. Daarom doen het Prins Bernhard

De opbrengst uit rente en aflossing over 2011 bedraagt bijna één miljoen

Cultuurfonds en Nationaal Restauratiefonds een beroep op provincies

euro. Daarmee kunnen zo’n twaalf restauraties worden bekostigd. De vijf

en gemeenten voor een extra financiële bijdrage. Die lobby is, zeker in

miljoen euro die dit jaar aan Cultuurfonds-hypotheken wordt verstrekt,

deze tijd waarin er flink wordt gesneden in budgetten, niet gemakkelijk.

is een mooi resultaat, maar op basis van de beschikbare middelen weten

Beide partijen proberen de betrokken overheden niet alleen te wijzen

wij nu al dat een dergelijk bedrag volgend jaar niet gehaald gaat worden.

op hun verantwoordelijkheid, ze hebben de monumenten zelf aangewezen, maar Prins Bernhard Cultuurfonds en Nationaal Restauratiefonds

Noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden

benadrukken dat investeren in monumenten loont. Zo zorgen restauraties

De behoefte aan financiële ondersteuning is onverminderd groot.

voor een lokale economische impuls. Denk aan extra werkgelegenheid,

Dat wijst ook een onderzoek van het Restauratiefonds onder eigenaren

verbetering van het vestigingsklimaat, inkomsten uit toerisme en

van gemeentelijke monumenten uit. Het onderzoek, dat afgelopen

inkomsten voor lokale producenten en ambachtslieden.

zomer werd verricht, kende een hoge respons. Van de 32.715 aan­ geschreven eigenaren retourneerde 21 procent de vragenlijst.

Bijkomend argument is dat monumentenzorg leeft onder de bevolking.

Belangrijkste conclusie: de helft van de gemeentelijke monumenten

Niet voor niets wordt er landelijk zwaar bezuinigd op cultuur, maar

verkeert in goede staat. 18 procent wordt omschreven als matig of

relatief minder op monumentenzorg. Want ook al wordt er bezuinigd,

slecht. De eigenaren van monumenten die tot de laatste categorie

het blijft een kwestie van kiezen. Hoeveel er nodig is? Met een

worden gerekend, zijn onvoldoende in staat de benodigde onder-

verdubbeling van de oorspronkelijke 26 miljoen euro kan het Cultuur-

houdskosten te financieren. En dat heeft tot gevolg dat noodzakelijke

fonds in elk geval weer een paar jaar vooruit, zo schatten Nationaal

onderhoudswerkzaamheden niet op korte termijn kunnen worden

Restauratiefonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds in. n

uitgevoerd. Voor acute problemen zorgt dit niet overal, maar bij het uitstellen van achterstallig onderhoud zal de eigenaar uiteindelijk nog meer op kosten worden gejaagd. Inmiddels telt de officieuze wachtlijst van het Cultuurfonds voor Monumenten enige tientallen eigenaren. En dat aantal zal waarschijnlijk alleen maar toenemen. Van de ruim 100.000 monumenten die Nederland telt, zijn er zo’n 45.000 gemeentelijk monument. Het Rijk heeft gezegd dat er geen rijks­ monumenten meer bijkomen, uitzonderingen daargelaten. Het aantal gemeentelijke monumenten groeit echter nog wel. Sterker: onder gemeenten blijkt een grote bereidheid om nieuwe monumenten aan te wijzen. Volgens een schatting gaat het om 6.000-13.000 monumenten in twee jaar tijd. En ook voor die ‘nieuwe’ monumenten geldt dat er voldoende financiële steun nodig is om ze in stand te houden.

Aanvraag indienen In de provincies waar op dit moment geld beschikbaar is kunnen eigenaren een aanvraag indienen. Een Cultuurfondshypotheek biedt een lage rente - 4,5% onder de marktrente - die meestal aftrekbaar is van de belasting. Aanvragen gaat volgens het principe: wie het eerst komt, die het eerst maalt – al moet de aanvrager uiteraard aan alle voorwaarden voldoen. Daartoe behoren onder meer dat de restauratie nog niet is gestart, de kredietbeoordeling positief is en een vergunning voor de geplande werkzaamheden aanwezig is.

30

de specialist

“Een monument restaureren en het vervolgens leeg laten staan, is zinloos” RICHARD DE BONT (44) Is de kleinzoon van Nico de Bont, oprichter van het gelijknamige aannemersbedrijf uit Vught. Na de mts ging hij aan de slag in het bedrijf.

31

Met de restauratie van de zuidelijke zijgevel als sluitstuk wordt het eeuwenoude, idyllisch gelegen landhuis Zegenwerp in Sint-Michielsgestel weer in oude glorie hersteld. Een eervolle en uitdagende klus, vinden de restaurateurs van de Monumentenservice van aannemer Nico de Bont.

Zegenwerp: volmaakt welvaren en welleven ‘Een volmaakt geheel van welvaren en welleven in een prachtige

door de Monumentenservice van Nico de Bont, een bedrijf dat

omgeving van veld, bos, wei en akker. Statig houtgewas, waaronder

zich toelegt op het behoud van cultureel erfgoed. Richard de Bont,

forse eiken, akkers, weiden en bossen van mast- en loofhout;

kleinzoon van Nico, en adjunct-directeur Roel Maas van het

de terreinglooiingen maken het geheel aantrekkelijk, waar de natuur

voormalige familiebedrijf leggen uit waarom.

zelf meer dan mensenhanden schoonheid en sfeer brengt.’ Ze zijn wel wat gewend, de mannen van de Monumentenservice. Poëtische woorden uit Het Gewoel der Affaires, een gedenkboek

De Sint-Jan in Den Bosch, de gewelven van het Oude Vestriool in

ter ere van het 250-jarig bestaan van F. van Lanschot Bankiers, over

Breda en tal van andere historische gebouwen: de in kleinere en

landgoed en villa Zegenwerp in het Brabantse Sint-Michielsgestel.

middelgrote restauratieklussen gespecialiseerde vaklieden draaien er

Augustinus Cornelis van Lanschot (1794-1874), lid van de vierde

hun hand niet voor om. Ze hebben iets met historische gebouwen.

generatie van het gelijknamige bankiersgeslacht, kocht het ‘buiten’ in

Dat moet ook wel, benadrukt projectleider Richard de Bont.

1851 tijdens een openbare veiling. Tot 1963 bleef Zegenwerp bezit van

“In dit vak is het soms behoorlijk stof happen, daar moet je tegen

de Bossche familiedynastie, die er dikwijls de gehele zomer vertoefde.

kunnen. En dat niet alleen. Het is ook vaak priegelwerk en het vergt improvisatie­t alent. Dat vraagt geduld, zoiets ligt niet iedereen.”

Wie Zegenwerp anno 2011 bezoekt, kan niet anders dan de lyrische woorden van ‘mijnheer’ Augustinus onderschrijven. Het achter de banen

Empirestijl

van golfclub De Dommel verstopte en door prachtige tuinen in Engelse

Restaureren is ook leuk, weet De Bont. Wie ervoor in de wieg is

landschapsstijl omringde landgoed is een plaatje. Helemaal nu ook de

gelegd, wil niets anders meer. Bij Nico de Bont, opgericht in 1960,

restauratie van de zuidelijke zijgevel bijna is voltooid. Een min of meer

door Nico en vijf van zijn zonen, weten ze daar alles van. Sommigen

noodzakelijke ingreep. Zegenwerp kent een rijke historie; al in het begin

van de ruim 90 personeelsleden werken er al meer dan dertig jaar.

van de veertiende eeuw wordt de naam in naslagwerken genoemd.

Kortom, aan ervaring hebben de gespecialiseerde vaklieden geen gebrek.

Maar in de loop der eeuwen is er veel bijgebouwd. Tot halverwege

De onderneming beschikt zelfs over een eigen restauratieatelier.

de vijftiende eeuw wordt zelfs gesproken van kasteel ‘Segenwerp’. Geen wonder dat particulieren en andere eigenaren van monumenten De talrijke uitbreidingen resulteerden in een mix van bouwstijlen.

veelvuldig aankloppen bij het restauratiebedrijf uit Vught. Stichting

Voor de huidige eigenaar, Stichting Brabants Landschap, die het

Brabants Landschap bijvoorbeeld. Voor onderhoud en restauratie

landgoed in 1982 overnam, alle reden de harmonie zo goed

van de 368 landhuizen, forten, boerderijen en andere monumentale

mogelijk te herstellen. De zuidelijke zijgevel vormt hiervan het

opstallen die de stichting bezit, roept zij regelmatig de hulp in van

voorlopige sluitstuk. Een lastige, uitdagende opdracht, uitgevoerd

Nico de Bont.

32 Zo ook bij de herstelwerkzaamheden aan Zegenwerp. De imposante

materialen. De inmiddels grotendeels vervangen kozijnen zouden in

neoclassicistische voorgevel met zijn fraaie timpaan, de koperen

een gemiddelde doorzonwoning niet hebben misstaan.

dakgoten, diverse delen van het dak: tal van onderdelen van het prachtige landhuis zijn inmiddels door de Monumentenservice onder

“Echt respectloos”, verzucht bouwmeester Jo Schilders die de

handen genomen. Niet dat er sprake was van heel veel achterstallig

restauratie namens Brabants Landschap begeleidt. Dat geldt wat

onderhoud, integendeel, voor een gebouw met zo’n rijke historie

hem betreft ook voor het later aangebouwde balkon, dat niet alleen

is Zegenwerp goed geconserveerd. Maar de voorgaande ingrepen

van slechte kwaliteit was en mede daardoor deels verrot, maar

waren niet altijd even geslaagd, blijkt uit foto’s. Dat gold zeker voor

ook nog eens allesbehalve in de authentieke negentiende-eeuwse

de zuidelijke zijgevel.

empirestijl was uitgevoerd.

Die gevel maakt deel uit van de meest recente aanbouw: een woonhuis in empirestijl, dat in 1870 aan de zuidzijde van het landhuis is ‘vastgeplakt’. Verschillen in de kleur van de bakstenen en het metselwerk rondom de kozijnen maken duidelijk dat de gevel in de loop der jaren behoorlijk is vertimmerd. Niet bepaald met liefde voor het vak, maar op onorthodoxe wijze, met behulp van de slijptol en inferieure

“Het is in dit vak soms stof happen, daar moet je tegen kunnen’’ De zijgevel was Schilders al een aantal jaren een doorn in het oog. Toen de vorige bewoner in 2009 overleed en zich nieuwe huurders aandienden – de familie Alting van Geusau, verre nazaten van baron Willem Alting van Geusau, oud-eigenaar van Zegenwerp en voormalig burgemeester van Sint-Michielsgestel – nam de bouwmeester de kans te baat. Allereerst inventariseerde hij de wensen van de nieuwe bewoners. Die wilden van het in 1870 aangebouwde pand graag hun woonhuis maken. De rest van het landhuis was bestemd voor speciale gelegenheden. Praktische motieven lagen aan die keuze ten grondslag. De vorige eigenaar was maandelijks alleen al aan energielasten 1200 euro kwijt. Bovendien nam het balkon veel daglicht weg. Daarnaast toonden ook de nieuwe huurders zich enthousiast om de gevel in zijn oude glorie te herstellen. Op basis van die wensen stapte Schilders naar een architect. Die maakte een ontwerp, grotendeels in empirestijl. Alle kozijnen zijn weer in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Lastig was verder de restauratie van het balkon. In overleg werd gekozen voor een robuust balkon van Sipo mahoniehout met gedraaide balusters en Corinthische zuilen. Bijzonder is ook de vloer van het balkon. Die wordt gedeeltelijk voorzien van beloopbaar glas. Vanwege de goede ervaringen bij eerdere restauratiewerkzaamheden ging de opdracht naar Nico de Bonts Monumentenservice. Na een uit-

zuilen

detail

gebreide inspectie ter plekke (“Kloppen, voelen en meten”) schreven Richard de Bont en de hoofduitvoerder van de Monumentenservice een bestek met de daarbijbehorende offerte. Voor 85.000 euro kon

Corinthische zuilen dragen het vernieuwde balkon aan de zuidzijde van Zegenwerp. De zuilen, die zorgen voor een eclectisch tintje, bestaan van boven naar beneden uit een kapiteel met een versiering geïnspireerd door bladeren van de acanthus-plant, een kolom van gietijzer en een ondersabeling, een soort fundament dat in de grond of in het beton kan worden verankerd.

de klus binnen drie maanden worden geklaard. De opdrachtgever ging akkoord. De financiering vormde geen probleem. De stichting betaalde de restauratie uit eigen middelen en hoefde, anders dan bij sommige andere projecten, geen gebruik te maken van een hypotheek van Nationaal Restauratiefonds. Ook de gemeente verleende vrij vlot de benodigde vergunning. Slechts op één punt aarzelde de Monumentencommissie. Zij adviseerde het kozijn

33

rechtsonder, het enige dat volgens sommige leden van de commissie

De Bont. Om de voegen zo smal te krijgen, moeten de stenen aan

nog authentiek zou zijn, in de historische context te handhaven,

de achterkant een stuk smaller zijn dan aan de voorkant. Ze moeten

maar gaf uiteindelijk toch toestemming ook dit kozijn te restaureren.

schuin worden afgehakt - ‘verjongen’ in het jargon. Vroeger gebeurde

Dat de financiering en de vergunningen zo snel en gemakkelijk rond

dat met de hand, tegenwoordig mechanisch. De juiste zuilen vinden

zijn, is geen gewoonte, benadrukt adjunct-directeur Maas van Nico de

voor onder het balkon was ook niet eenvoudig. In Udenhout, bij

Bont. “In dit geval heeft de opdrachtgever de expertise en ervaring in

’t Achterhuis, groothandel in historische bouwmaterialen, was het

huis. Brabants Landschap weet bijvoorbeeld dat je de vergunning- en

uiteindelijk raak.

subsidieverstrekkers zo vroeg mogelijk bij het proces moet betrekken. Veel particulieren hebben die kennis niet. Wij helpen ze daarbij.”

Momenteel leggen de vaklieden van de Monumentenservice de



laatste hand aan het voegwerk. Ook het balkon is nog niet helemaal

‘Vrijwilligerswerk’

klaar. Het beloopbare glas moet nog worden aangebracht, evenals de

Na de bouwvak konden de werkzaamheden beginnen. Op grote

balustrade. Nog twee tot drie weken, dan is de restauratie klaar.

problemen stuitten de vaklieden niet. Bewerkelijk was wel het metsel­

Naar volle tevredenheid van de opdrachtgever, verwacht bouwmeester

werk rondom de kozijnen en dan vooral het aanbrengen van de smalle

Schilders, die eigenlijk al met de VUT is, maar deze restauratie,

stootvoegen. “Dat vond men destijds erg chique”, verduidelijkt

waartoe hij al jaren geleden de eerste aanzet gaf, als ‘vrijwilliger’ nog graag wilde begeleiden. Spijt van dat vrijwilligerswerk heeft Schilders niet. “Een landhuis dat na al die jaren nog zo goed geconserveerd is gebleven, is zeldzaam.” Dat Zegenwerp nu ook weer nieuwe bewoners heeft gevonden – enthousiaste bewoners die ook nog eens afstammen van een van de vorige bewoners – vindt Schilders helemaal geweldig. “Ik ben gek op monumenten, maar een monument restaureren en het vervolgens leeg laten staan, is zinloos.” Richard de Bont knikt. Voor hem zit het restauratiewerk aan Zegenwerp er bijna op. Mogelijk komt er de komende jaren nog een vervolg in de vorm van planmatig onderhoud. Brabants Landschap gaat daartoe volgend jaar subsidie aanvragen in het kader van het Besluit rijks­subsidiëring instandhouding monumenten 2012 (Brim). Of die aanvraag wordt gehonoreerd, is nog onduidelijk. Vorig jaar was er sprake van een ware run op deze regeling. Wel of geen subsidie: ook in de toekomst dragen De Bont en zijn collega’s er graag mede zorg voor dat deze monumentale idylle ‘volmaakt’ blijft. “Bijdragen aan het behoud van zo’n prachtig monument is een genoegen.’’ n

V.l.n.r. Jo Schilders, Nico de Bont en Roel Maas

34

kanjer

In 1918 is gestart met de bouw van Radio Kootwijk, een voormalig zendstation dat de communicatie verzorgde tussen Nederland en de toenmalige koloniën. Er werd gekozen voor de bouw op de Veluwe, omdat het daar dunbevolkt was. Het totale gebied beslaat 450 hectare; in de jaren tien van de vorige eeuw aangekocht van Staatsbosbeheer.

Voormalig zendstation: Radio Kootwijk Om de zendcapaciteit van het zendstation zo

beton. Dit gebouw, met de officiële naam

in gedachten heeft gehad. Toch is het gebouw

optimaal mogelijk te maken, werd het gehele

‘gebouw A’, is ontworpen door de Amsterdamse

vooral bekend onder de naam ‘De kathedraal’.

terrein geëgaliseerd, ontdaan van begroeiing en

architect Julius Luthmann (1890 – 1973).

Communicatie overzee

werden er 200 meter hoge masten geplaatst. Het daadwerkelijke radiostation werd onder­

Als je goed naar het gebouw kijkt, zie je dat de

Radio Kootwijk werd in de jaren twintig van de

gebracht in een gebouw van gewapend

architect bij het ontwerp een Egyptische sfinx

vorige eeuw vooral bekend als technisch hoogstaand zendstation. Een historisch moment was de opening van de radiotelefoondienst door koningin Emma met de woorden: “Hallo Bandoeng, hoort u mij?”. Vanaf dat moment was het mogelijk om te bellen met Nederlands-Indië. De ontwikkelingen namen een vlucht en het was al snel mogelijk om met andere continenten te communiceren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Radio Kootwijk door de Duitsers gebruikt voor de communicatie met en tussen onderzeeboten. Na de oorlog is de locatie in gebruik gebleven, maar door de opkomst van satellietzenders verloor Radio Kootwijk zijn functie. De ruimte en de stilte rondom het zendstation waren niet alleen noodzakelijk voor goede overzeese verbindingen, maar heeft ook gezorgd voor de ontwikkeling van de natuur. In 2009 heeft de gemeenteraad van Apeldoorn een aanvraag ingediend voor het aanwijzen van het zendstation en het dorp Radio Kootwijk als Beschermd Stads- en Dorpsgezicht.

35

“Hallo Bandoeng, hoort u mij?”

Huidige bestemming

Eind 2009 heeft Staatsbosbeheer het

en financiële haalbaarheid in balans zijn.

Ongeveer tien jaar geleden is alle zend­

zendcomplex voor een symbolisch bedrag

Het hoofdgebouw wordt op dit moment

apparatuur uit de gebouwen gehaald,

gekocht. Hiermee is Radio Kootwijk weer

vooral gebruikt voor tentoonstellingen,

waarmee definitief iedere zendfunctie

eigendom van de oorspronkelijke eigenaar.

exposities en evenementen.

verloren is gegaan. Dienst Landelijk Gebied

Het is een lastige opgave om een passende

kocht het pand aan en ging op zoek naar

bestemming voor de gebouwen te vinden,

Bron:

een nieuwe eigenaar en bestemming.

waarbij respect voor natuur, cultuur

wikipedia.nl en hierradiokootwijk.nl n

Samen de schouders eronder Wonen in een monumentaal pand is voor veel mensen de ultieme woonwens. Nationaal Restauratiefonds helpt mee met het in stand houden van monumenten. Wij zijn een gedegen financieel expert én kunnen u ook adviseren over regelgeving, vergunningen en fiscale aspecten. Deze unieke combinatie van financiële en monumentenkennis maakt het Restauratiefonds tot dé ideale gesprekspartner, financier en adviseur. Voor u als monumenteigenaar en voor mensen die hun woonwensen waar willen maken.

Wilt u de digitale nieuwsbrief InDetail ontvangen? Meldt u dan aan via www.restauratiefonds.nl/indetail.

www.restauratiefonds.nl/indetail