INBEELD R el a t ie m a g a z ine VA N T B I I N F R A Elkaar stimuleren in duurzame bedrijfsvoering
Tweede Coentunnel beproefde techniek en nieuwe regelgeving
Komst van de Chinezen: owned by China
Inhoud 4 Uitgever TBI Infra B.V. Hoofdredactie Carolien Visschers - Mobilis B.V. Yashica Peperkamp - Voorbij Betonsystemen B.V. Voorbij Funderingstechniek B.V. Redactie Vincent Verhagen - SterkeTaal reclame adviesbureau B.V. Debby van Snek - SterkeTaal reclame adviesbureau B.V. Sander Ruijsbroek - schrijfservice.nl Edo Beerda, Sjaak Bral Fotografie Kees Stuip, Max Miché, Oscar Seijkens - Sjaak Bral, Gitte Spinder, Sebastiaan Knot Vormgeving Lodewijk Pauw - SterkeTaal reclame adviesbureau B.V. Oplage 1.500 exemplaren TBI Infra B.V. Landdrostlaan 49 7327 GM Apeldoorn Postbus 20175 7302 HD Apeldoorn Telefoon 055 - 538 22 22 Fax 055 - 538 22 44 TBI Infra B.V. bestaat uit de volgende bedrijven: Mobilis B.V. - www.mobilis.nl Voorbij Funderingstechniek B.V. - www.voorbijfunderingstechniek.nl Voorbij Betonsystemen B.V. - www.voorbij-betonsystemen.nl Voorbij Prefab Beton B.V. - www.voorbij-prefabbeton.nl TBI Infra B.V. heeft niveau vijf op de CO2-prestatieladder. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever verklaart dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld.
7 10 14 18 24 27 30 34 36 40 42
Interview Maarten Janknegt directeur Mobilis TBI Infra Onze mensen Twee generaties De Bok bouwen Waalbruggen bij Ewijk Uitdaging aan het IJ met honderdduizend bollen Interview Elkaar stimuleren in duurzame bedrijfsvoering Tweede Coentunnel beproefde techniek en nieuwe regelgeving Interview Wij hebben een gezamenlijk belang Interview Komst van de Chinezen: owned by China Spoorzone Gouda stoelendans in dik water Interview Systems Engineering: denken vanuit totaalconcepten Mobilis verdubbelt eerste monument van Lelystad
Over de grens Sagrada Família
Column Sjaak Bral
Directeur Maarten Janknegt van Mobilis TBI Infra
“Samen… van begin tot eind” Integraliteit is dé ontwikkeling in de markt Bij een klassieke openbare aanbesteding legde de overheid de uitvoering gedetailleerd vast. We kregen een kant-en-klaar bestek waarin stond met welke spijkers en welke stenen we moesten bouwen. Steeds vaker formuleert de overheid in plaats van gedetailleerde specificaties een functionele uitvraag in de trant van: hoe komen mobilisten het veiligst, zonder vertraging van A naar B. “Het leveren van een oplossing voor een dergelijke functionele vraag is een geheel andere manier van denken en doet een beroep op onze kennis, kunde en creativiteit. Dat betekent meer vrijheid, maar ook meer verantwoordelijkheid.“
“Als TBI Infra bouwen we niet alleen een product, maar leveren we een dienst: een veilige beschikbaarheid van de weg.”
Vanaf de start in 1999 van Publiek-Private
werkvoorbereiding, uitvoering naar onderhoud
verantwoordelijkheid voor het eindresultaat. Dit
Samenwerkingen (PPS) heeft directeur
oplopend tot zo’n 25 jaar.
lukt niet als iedere partij knokt voor zijn eigen
Maarten Janknegt ervaring opgebouwd in
Om het bedrijf ten dienste te stellen van
belang. Er moet goed worden gecommuniceerd:
deze markt. Met deze achtergrond is hij een
die gebruiker zijn er volgens Janknegt drie
open en duidelijk, eerlijk en concreet. “Het is niet
van de aangewezen personen om integrale
succesfactoren: kennis, procesbeheersing en
productief om constant met elkaar in strijd te zijn.
contractvormen in de infrastructuur op de kaart
samenwerking. “Natuurlijk is technische kennis de
We werken allemaal voor hetzelfde belang: een
te zetten: werken vanuit gemeenschappelijke
basis, maar daarnaast is met name samenwerking
tijdige en veilige realisatie van het project waarbij
doelstellingen naar de realisatie van een werkend
en beheersing van de integrale procesketen van
de hinder in de bouwfase voor de gebruikers en
systeem. “Ik prijs me rijk om deze periode te
groot belang.”
omwonenden tot een minimum wordt beperkt. Dát moeten we constant voor ogen houden.
mogen meemaken.” Iedereen is part of the crew
We kunnen afzonderlijke werkzaamheden niet
Van bouwbedrijf naar leverancier van
“Wij willen niet alleen die tunnel of brug bouwen,
meer op elkaar afschuiven. We bouwen met z’n
infrastructurele diensten
we willen toegevoegde waarde bieden aan de
allen aan dat ene mooie project. Of dat nu de
“Hoefden we ons voorheen alleen te
eindgebruiker.” En dat betekent met topspelers
Coentunnel is of de brug bij de A50, we doen het
verantwoorden bij de opdrachtgever, nu
zowel in de ontwerp- als de uitvoeringsfase het
samen.”
moeten we rekening houden met veel meer
verschil maken met de concurrentie. Net dat
partijen. Naast de opdrachtgever hebben we
creatieve ontwerp bedenken of de optimale
De TBI-bedrijven hebben aanvullende compe-
te maken met bevoegde gezagen, financiers,
uitvoeringsmethode verzinnen. “Dat doen we met
tenties in huis en kunnen elkaar versterken bij
belangenorganisaties en de uiteindelijke
z’n allen. Met onze eigen mensen, maar ook met
dergelijke integrale projecten. “In het verleden
gebruikers.” Met name die laatste groep is nieuw
onze partners en onderaannemers. Iedereen is
waren het allemaal eilandjes die naast elkaar
voor TBI Infra. “We bouwen niet alleen een
part of the crew.”
werkten. Nu zoeken we elkaar op en zijn het juist
TBI Infra heeft zich de afgelopen periode verder ontwikkeld tot integrale speler in de inframarkt. Met de integratie van Voorbij Prefab Beton in
product, maar leveren daarmee een dienst: een
TBI Infra, de doorontwikkeling van het managementsysteem en Systems Engineering en de certificering op niveau vijf van de CO2-prestatieladder
veilige beschikbaarheid van de weg.”
Samen werken aan die veilige tunnel
die van TBI een sterke speler maakt in de markt
hebben we stappen gezet in de oplossingen die we kunnen bieden, de noodzakelijke project- en procesbeheersing en onze rol als maatschappelijk
TBI Infra wordt daarmee verantwoordelijk voor
Samenwerken betekent een omslag in de
van integrale projecten.”
betrokken speler. Allemaal aspecten die een rol spelen in de markt van integrale projecten.
het hele proces: van eisenanalyse, ontwerp,
manier van denken en doen. Elke partij draagt
4
Directeur Maarten Janknegt van Mobilis
de complementaire technieken en vaardigheden
TBI Infra
TBI Infra als topspeler
Richtlijnen voor samenwerking
zijn die meedenkt, dat we ondernemend zijn
leveren aan een betere wereld, dan is dat goed. En
Om die samenwerking tot een succes te maken,
en dat we staan voor wat we aanbieden.” Voor
als dat op een commerciële basis gebeurt,
is Janknegt persoonlijk betrokken geweest bij
TBI Infra een teken dat ze op de goede weg
is dat helemaal top natuurlijk.” Zo heeft
het opstellen van de richtlijnen voor goede
zit. En verbeterpunten zijn er ook, die worden
TBI Infra onlangs niveau vijf bereikt op de
samenwerking tussen Rijkswaterstaat en de
meegenomen. Want een goede basis voor
CO2-prestatieladder, het allerhoogste niveau van
markt: hoe geef je concreet vorm aan het begrip
integraliteit, is het investeren in de relatie.
het instrument van ProRail om deelnemende
Onze Mensen
Twee generaties De Bok bouwen Waalbruggen bij Ewijk Hoofduitvoerder Patrick de Bok (Mobilis) bouwt bij Ewijk een extra Waalbrug, pal naast de bestaande brug. En die bouwde zijn vader Luuk de Bok. Twee bijna identieke bruggen, maar ze komen wel op een totaal andere manier tot stand.
bedrijven aan aanbestedingen uit te dagen en te
samenwerking? “Die richtlijnen zijn ondertekend door het management van Rijkswaterstaat en
Duurzaamheid
stimuleren om hun eigen CO2-productie te kennen
een 40-tal bedrijven.” Ze zijn geen verplichting,
Veiligheid is altijd al een speerpunt geweest
en te verminderen.
benadrukt de Mobilis-directeur. “Verplichtingen
in de bedrijfsvoering. Daar is duurzaamheid
werken niet. Het moet uit jezelf komen. We
bijgekomen. Maatschappelijk verantwoord
TBI Infra als topspeler
moeten laten zien dat goede communicatie ten
ondernemen in al zijn facetten staat bij TBI Infra
Een hoog niveau behalen op het gebied van
goede komt van de samenwerking. En dat een
centraal in het gehele bouwproces. Het bedrijf
duurzaamheid, integraliteit en samenwerken is
goede samenwerking ten goede komt aan het
vindt dat het spaarzaam en bedachtzaam moet
een doel waar TBI Infra naar streeft. De ambitie is
project. Samenwerking wordt nog te vaak gezien
omgaan met het milieu. “Als voorzitter van de
om met TBI Infra een topspeler te zijn.
als een softe factor, maar is in feite een keiharde
TBI-stuurgroep duurzaamheid kan ik melden
noodzaak om tot een goed rendement te komen.”
dat duurzaamheid voor de gehele groep een speerpunt is geworden. Dat is echt iets van
Reputatieonderzoek
deze tijd. In het verleden werd duurzaamheid
Hoe de markt reageert op integraliteit
wel in allerlei jaarverslagen genoemd, maar dat
bij TBI Infra? “Onlangs hebben wij een
waren vaak holle frasen.” En dat is nu niet meer,
reputatieonderzoek gedaan. Daaruit komen
duurzaamheid is echt tot de bedrijfsvoering
positieve geluiden naar voren. Dat we een partij
doorgedrongen. “Als wij onze bijdrage kunnen
“Onlangs hebben wij een reputatieonderzoek gedaan. Daaruit komen positieve geluiden naar voren. Dat we een partij zijn die meedenkt, dat we ondernemend zijn en dat we staan voor wat we aanbieden.” v.l.n.r. Luuk de Bok, Luuk de Bok junior en Patrick de Bok
7
“Ik werkte niet met schema’s, betalingspakketten “Ik werkte niet met schema’s, betalingspakketten en planningen. Ik werkte met ménsen.” en planningen. Ik werkte met ménsen.” In de Brabantse bouwersfamilie De Bok hoef je er
een kilometer. Het laatste stuk boven de rivier
niet eens”, zegt Luuk de
niet over na te denken wat je later wilt worden.
gebeurt met behulp van vrije voorbouwkisten.
Bok. “Ons sterkste beton was B38.”
“Wat ik later wil doen? De derde brug bouwen!”,
Heel langzaam, met stukjes van vijf meter per keer.
Het typeert de ontwikkeling die de bouw heeft
roept Luuk de Bok junior (6), die vandaag voor
Dit om hinder voor de scheepvaart te voorkomen
doorgemaakt sinds hij de eerste Waalbrug bij
het eerst een bouwhelm draagt. Hij is met zijn
tijdens het werk.
Ewijk bouwde. Sommige elementen in het A50-
grootvader meegekomen om een kijkje te nemen
Om de nieuwbouw even slank uit te kunnen
project gebeuren op identieke wijze, zoals de
op de bouwplaats aan de Waal. “Toen ik zo oud
voeren als de bestaande brug gebruikt de
bouw van pijlers en landhoofden. Maar technisch
was als hij, zat ik bij mijn vader in de zandberg te
bouwcombinatie Waalkoppel (Mobilis, Dywidag
zijn er nu ook dingen mogelijk die destijds
spelen op de bouwplaats”, herinnert Patrick (40)
en Aannemingsmaatschappij Van Gelder)
simpelweg niet konden, zoals het funderen van
zich. “Ik vond het prachtig om ze te zien bouwen.”
hogesterktebeton. De zware kokerbalken, de
een van de rivierpijlers op grondverdringende
Wat dat laatste betreft zijn de rollen omgekeerd,
dwarsliggers, de vleugels voor langzaam verkeer
schroefcasingpalen (VSP).
want vader Luuk (71) bekijkt nu met grote
en de druklaag die één geheel van de constructie
belangstelling hoe zijn zoon de bouw leidt van de
maakt, het wordt allemaal uitgevoerd in
betonnen kopie van het 35 jaar oude origineel.
sterkteklasse C65 en C85. “Dat bestond in mijn tijd
Het was volkomen toeval dat ze zoveel jaren na elkaar op dezelfde plek terecht kwamen. Patrick: “Ik zat op te scheppen dat ik een groot werk mocht doen, komt mijn vader ineens aanzetten met een foto van deze locatie. Zonder brug,
Het grootste verschil zit ‘em echter in de radicaal
Het contract dat Rijkswaterstaat en de
bouwplaats er niet slechter op is geworden.
maar de zinkstukken kon je zien liggen. ‘Heb ik
andere manier van aanbesteden. In 1971 konden
bouwcombinatie Waalkoppel sloten,
“Jullie hebben nu ontiegelijk veel meer materieel
gebouwd’, zei hij.” Tijdens het werk kwam hij zelfs
aannemers inschrijven op de aanbesteding van
vereist dat wordt gewerkt met behulp van
dan wij hadden.” Aan de uitvoering zelf is
sporen van zijn vader tegen. “Hij had een paar
een RAW-bestek, waarbij de uitvoering in zeer
Systems Engineering. Dat legt veel meer
verder weinig veranderd. Vlechters moeten
ankers laten liggen van het caisson waarmee ze
gedetailleerde specificaties was neergelegd. Het
verantwoordelijkheden bij de opdrachtnemer,
‘kilo’s wegleggen’, de stortploegen moeten
de rivierpijler destijds hebben gemaakt.”
design & construct-contract dat Rijkswaterstaat
waardoor de onderlinge verhouding aanzienlijk
hun stortplanning halen, materialen moeten
In de bouwkeet waar zijn zoon omgeven door
een generatie later uitschreef, daagt de markt
verandert. “Hoe het 35 jaar geleden ging? We
op tijd op de bouwplaats zijn. Alleen in het
borden met schema’s en grote stapels paperassen
uit mee te denken. Aannemers mogen slimme
voeren voortdurend met bootjes heen en weer
takenpakket van de uitvoerders heeft zich
zijn werk doet, constateert vader Luuk dat er in de
oplossingen aandragen voor een complexe
van de ene naar de andere oever voor overleg. Wij
duidelijk een verschuiving voorgedaan: zij
tussentijd heel wat is veranderd. “Ik werkte niet
opgave: wegverbreding over het complete
gingen naar Rijkswaterstaat met onze vragen en
moeten meer verantwoordelijkheden dragen.
met schema’s, betalingspakketten en planningen.
traject tussen de verkeersknooppunten Ewijk
hun opzichter kwam bij ons langs om te kijken of
“En daar is niets mis mee”, vindt Patrick. “Je moet
Ik werkte met ménsen.”
en Valburg. Hóe ze het voor elkaar krijgen, dat
we het werk volgens bestek uitvoerden”, vertelt
ervoor zorgen dat je vooraf een heel goed plan
mogen de aannemers zelf bedenken. Als de
Luuk de Bok, die destijds uitvoerder was in dienst
hebt om de kwaliteit die de opdrachtgever
Hogesterktebeton
oplossing maar voldoet aan een pakket van
van Aannemersbedrijf Colijn en Ippel.
eist te waarborgen. Omdat je zelf overal voor
Vanuit de keet is te zien hoe op beide Waaloevers
prestatie-eisen dat Rijkswaterstaat vooraf heeft
Rijkswaterstaat heeft nu ook een kantoor op
verantwoordelijk bent, ben je ook de baas. En dat
de productie van betonnen segmenten in volle
opgesteld.
de oever van de Waal, maar de medewerkers
kunnen wij aan.”
gang is. Elke twee weken wanneer een element
De oplossing die Mobilis samen met haar
van Rijkswaterstaat komen niet veel meer op
klaar is, schuift de bouwcombinatie het gevaarte
partners bedacht, is inderdaad de slimme
de bouwplaats om het werk te keuren. Patrick:
met behulp van vijzels richting de rivier, over de
vinding waarop Rijkswaterstaat vooraf hoopte.
“Wij controleren nu alles zelf en tonen aan
tijdelijke en permanente pijlers die eerder in de
Juist het voorstel - als enige inschrijver - om de
Rijkswaterstaat dat we het goed hebben gedaan.
uiterwaarden zijn gestort. De brugdelen komen
kopie van de bestaande brug in beton uit te
Daarvoor gebruiken we onder meer Systems
zo steeds dichter bij elkaar. In totaal bouwt
voeren, gaf de doorslag. Beton is goedkoper en
Engineering.”
vergt op lange termijn veel minder onderhoud.
Vader Luuk moet aan dat idee even wennen.
Bootje
Toch moet hij constateren dat het werk op de
de combinatie 29 segmenten van elk dertig meter. Die vormen samen een brug van ruim
Bouw Waalbrug bij Ewijk 1973/1974
9
Piet Hein Buildings
Uitdaging aan het IJ met honderdduizend bollen Een gapend gat in de bebouwing van de zuidelijke IJ-oever in hartje Amsterdam wordt momenteel in rap tempo gedicht. Voorbij Betonsystemen bouwt hier in opdracht van Slavenburg een parkeerkelder en een busterminal en legt de basis voor kantorencomplex Piet Hein Buildings. Een uitdaging in hoogwaardige uitvoeringstechniek. Waar je ook kijkt op de bouwplaats aan het
constructie-elementen zich ook slanker laten
bouwkuip. Maar toen hoofdaannemer Slavenburg
IJ, overal liggen bollen. Bouwkranen zijn druk
dimensioneren, loopt de gewichtsbesparing
in 2010 een nieuwe investeerder vond, ging het
bezig met het inhijsen van Bubbledeckvloeren,
nog verder op. Dus: grote overspanningen en
ineens snel. Voor het daadwerkelijke bouwen
geprefabriceerde vloervelden, die compleet
een minimale hoeveelheid kolommen, hetgeen
kon beginnen moesten de architecten Hans
met onderwapening en bollen per vrachtwagen
resulteert in maximale vrijheid voor de bussen en
van Heeswijk en Dick van Gameren wel fors
arriveren. De ruim honderdduizend zwarte en
personenauto’s om te manoeuvreren.
sleutelen aan het ontwerp, om het functioneler en
witte kunststof bollen vormen het hart van de
economischer te maken. In het definitieve ontwerp
13.000 vierkante meter Bubbledeckvloeren
Bouwkuip met turbulente voorgeschiedenis
is in de busterminal op beganegrond-niveau
die Voorbij Betonsystemen hier realiseert.
De bouwput naast de Passenger Terminal
ruimte voor 25 touringcars. De ondergelegen
Het ziet er vrolijk uit, maar voor vlechters en
Amsterdam (PTA) heeft een lange
tweelaagse parkeergarage
stortploegen is het niet makkelijk werken op
voorgeschiedenis. Tien jaar geleden waren er al
krijgt 180 plaatsen. Behalve constructieve
de wapeningsnetten met hun grote, diepe
concrete bouwplannen, de eerste activiteiten
aanpassingen leverde de herziening van het
openingen. Het vlechtwerk van de ‘bollenvloeren’
voor het kantorencomplex waren pas in 2007.
ontwerp ook wijzigingen op aan de in- en
moet uiterst solide gebeuren, met behulp van
De ontwikkelaar raakte echter in conflict met
uitgangen van de garage.
om en om gelaste tralieliggers. Realisatie van de
de gemeente, onder meer omdat Amsterdam
tweelaagse garage vraagt vloeren met grote vrije
een busterminal in het complex wenste voor
Hellingbaan
overspanningen van twaalf meter en een dikte
cruiseschippassagiers van de PTA. De gemeente
De turbulente voorgeschiedenis heeft
van veertig centimeter. Worden die traditioneel
wilde hier de mogelijkheid creëren voor toeristen
consequenties in het huidige werk in uitvoering.
uitgevoerd, dan vereist dat een forse verzwaring
om over te stappen in een tourbus voor een
Het bedrijf dat destijds de bouwput maakte,
van de funderingen. Met een Bubbledeckvloer
rondrit door de hoofdstad. Toen de kantorenmarkt
legde de hellingbaan voor het grondwerk
is dat niet nodig, want de holle ruimtes in de
daarbij nog eens in elkaar stortte, ging de
middenin de kuip. “We hebben het werk
bollen leveren een gewichtsbesparing op van
ontwikkelaar failliet.
daarom in drieën moeten knippen”, vertelt
wel dertig procent. Doordat de ondersteunende
Bijna drie jaar lang gebeurde er niets in de lege
projectleider Cor Dees (Voorbij Betonsystemen).
10
De ruim honderdduizend zwarte en witte kunststof bollen vormen het hart van de 13.000 vierkante meter Bubbledeckvloeren die Voorbij Betonsystemen hier realiseert.
Cor Dees
Een uitdaging in Een uitdaging in hoogwaardige uitvoeringstechniek. hoogwaardige uitvoeringstechniek. “De hellingbaan kon er pas uit toen we eerst links
van 2,10 x 1,20m. Ook de hoeveelheid wapening
en daarna rechts ervan de vloer hadden gestort.
is fors. In de liggers zit circa 250 kilo per kuub.
Lastig, want je moet voortdurend heen en weer
Staven van rond de veertig millimeter zijn eerder
springen met je mensen en materieel.” Op de
regel dan uitzondering”, vertelt Dees.
plaatsen waar de achterliggende damwand later
Voorbij Betonsystemen voert niet het
wordt getrokken zijn de kelderwanden met een
bovengelegen kantorendeel uit, een andere
hoogte van vijf meter
partij neemt het estafettestokje over wanneer
in één keer gestort. Tot het betonwerk van Voorbij
kelder en busterminal af zijn. Dat vereist een
Betonsystemen hoort verder het storten van
goede regie van de hoofdaannemer. Extra
liftputten, funderingsbalken en poeren, inclusief
complexiteit daarbij is het feit dat de kantoren
die voor de bouwkranen.
nog lang niet allemaal verhuurd zijn. Dat heeft als consequentie dat er soms op het laatste moment
Kopersmarkt
nog ontwerpwijzigingen komen. Die moeten
De ontwerpaanpassingen hadden ook
voorkomen dat stekeinden voor het prefabbeton
consequenties voor de ondersteunende
van de bovenliggende verdiepingen verkeerd
constructie van het kantoorgebouw (30.000 m2).
staan. Storten van de twee wanden moest door
Het tienlaagse complex moet recht boven de
zo’n late wijziging te elfder ure worden uitgesteld
busterminal komen. Bovenop een rij kolommen,
en gewijzigd. “Maar ja, dat hoort erbij in de
die als satéprikkers oprijzen uit de terminal
huidige economische situatie”, zegt Dees. “We
in aanbouw, stort Voorbij Betonsystemen
zitten in een kopersmarkt. Het kost daardoor
momenteel een balkenframe.
soms meer tijd. Maar zolang we ons eigen werk
Dit frame bestaat uit zeer zware in het werk
niet hoeven te slopen, hoor je ons niet klagen.”
gestorte betonnen liggers met een afmeting
13
CO2 Elkaar stimuleren in duurzame bedrijfsvoering “Alleen al het van de stand-by-stand halen van onze havenkraan draagt substantieel bij aan een lager energieverbruik”
Vanuit TBI Infra’s maatschappelijke functie staan goede arbeidsomstandigheden, onderwijs, veiligheid en zorg voor het milieu centraal in de
bedrijfsvoering. Om invulling te geven aan duurzaam ondernemerschap maakt het bedrijf gebruik van de CO2-prestatieladder. Dit instrument
introduceerde Prorail in 2009 om haar leveranciers te stimuleren hun eigen CO2-productie te leren kennen én te verminderen. Een hoger niveau op de ladder vergroot de kans op gunning van een opdracht. Inmiddels is de CO2-prestatieladder uitgegroeid tot een begrip en overgedragen
aan Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO) waardoor de ladder nu breder inzetbaar is. Per 1 juni 2011 is TBI Infra gecertificeerd
Sido Harms (Mobilis). De heren hebben één ding
Doel: elkaar binnen het bedrijf te stimuleren om
voor niveau vijf, de hoogste trede op de
gemeen: ze zijn jong, respectievelijk 24, 25 en 29
tot een hoger niveau van energiebewustzijn
CO2-prestatieladder. Onder de naam TBI Infra
jaar. Samen hebben ze duurzaamheid bij TBI Infra
te komen. De hoogste trede van de CO2-ladder
werken Mobilis, Voorbij Funderingstechniek,
op de kaart gezet. Camille: “Eigenlijk zijn wij met
bestijgen, gaat niet van de ene op de andere dag.
Voorbij Betonsystemen en Voorbij Prefab Beton
de betonfabriek en het funderingsmaterieel juist
TBI Infra heeft hiervoor aan een pakket van eisen
intensief samen aan het klimaatbewust maken
enorme energieverslinders. Maar het behalen van
moeten voldoen, verdeeld over vier invalshoe-
van hun organisaties. Kartrekkers van het traject?
niveau vijf op de CO2-prestatieladder toont aan
ken: CO2-inzicht, -reductie, -communicatie en
Jonge mensen. Op het kantoor van Voorbij
dat we ons serieus inzetten om dit energiever-
-initiatieven. Sido: “Dus hoeveel CO2 stoot je uit?
in Amsterdam spraken zij over duur- zame
bruik omlaag te brengen.” De jonge TBI Infra’ers
Hoeveel CO2 breng je terug? Hoe communiceer je
bedrijfsvoering.
knikken instemmend. “Wereldwijd wordt het
over CO2? En in hoeverre neem je deel aan sector-
steeds belangrijker om bewust met energie om
en keteninitiatieven om CO2 te reduceren?” Op
Klaar voor de toekomst
te gaan,” vult Sido aan. Een bedrijf dat duurzaam
al deze punten heeft TBI Infra het afgelopen jaar
Drie jonge TBI Infra’ers zitten aan tafel.
bouwt, doet dat met respect voor mens en milieu.
aanmerkelijke inspanningen geleverd.
Camille Cleonise (Voorbij Funderingstechniek),
De jonge TBI Infra’ers zijn met het oog op de toe-
Samen sta je sterk
Richard van de Meer (Voorbij Prefab Beton) en
komst dan ook een gezamenlijk traject ingegaan.
“De initiatiefnemer van het CO2-traject was
14
v.l.n.r. Sido Harms, Carlo van Klarenbosch, Camille Cleonise en Richard van de Meer
Duurzaamheid wordt net zo gewoon Duurzaamheid wordt net zo gewoon als veiligheid en dat is nodig. als veiligheid en dat is nodig. Mobilis. Omdat al snel bleek dat de andere
volgens deze jonge mannen is dat niet genoeg. Je
druk op de knop bespaart TBI Infra bovendien
TBI Infra-bedrijven hetzelfde dachten over
kunt als bedrijf wel overgaan op windenergie en
ongeveer tweeduizend euro per jaar. “En dat
Duurzaamheid als norm
duurzaam ondernemen, werd besloten de
hiermee je CO2-uitstoot reduceren, maar als het
door gewoon de stroom eraf te halen.” Maar ook
Dan steekt Mobilis-directeur Maarten Janknegt
krachten te bundelen. We werken op vele
eigen energieverbruik niet verandert, dan schiet
door vrijkomende warmte bij betonverharding
zijn hoofd om de hoek. “Hebben jullie het
terreinen samen, kennen elkaar en dat maakt
je er te weinig mee op. “Het is belangrijk dat
opnieuw te gebruiken, wordt CO2 gereduceerd.
over duurzaamheid?” Wijzend naar Richard,
het makkelijk kennis en ervaringen met elkaar
collega’s begrijpen hoe ze ook zelf kunnen zorgen
“Die gebruiken we om onze hallen te verwarmen,
Camille en Sido: “Deze jongens zijn echt goed
te delen. Op deze wijze sta je veel sterker in de
voor een lager energieverbruik.” Daarom stuurt
de kachels kunnen hierdoor lager of uit.” Zomaar
bezig. Want over tien jaar is duurzaamheid de
uitvoering van het verduurzamingsproces,” vertelt
TBI Infra aan op een mentaliteitsverandering.
wat voorbeelden van CO2-reductie.
norm. Duurzaamheid wordt net zo gewoon
Sido. Camille vult aan: “We delen van alles met
Door kleine dingen kunnen werknemers een
als veiligheid en dat is nodig.” Moederbedrijf
elkaar. De Voorbij-bedrijven zitten zelfs met elkaar
steentje bijdragen aan de CO2-reductie van het
Verder kijken dan de eigen organisatie
TBI Holdings werkt momenteel aan een
in één pand. Dus waarom zouden we dit dan ook
bedrijf. Bijvoorbeeld door de verwarming een
Niet alleen medewerkers krijgen te maken met
duurzaamheidbeleid en verslag voor alle
niet met z’n allen doen?”
graadje lager te zetten, de verlichting uit te doen
de klimaatbewuste bedrijfsvoering van TBI Infra,
aangesloten bedrijven. “Dat is een grote
wanneer ze weggaan, alleen te printen wanneer
ook de partijen waarmee het bedrijf samenwerkt.
uitdaging. Inhoudelijk, maar ook in de praktijk:
Honderd procent elektrische auto
het nodig is of door geen laders ongebruikt in
Zo wordt er gekeken naar de carbon footprint
hoe krijg je het thema tussen de oren van alle
En met z’n allen deden ze het. Samen be-haalden
het stopcontact te laten zitten. Sido: “Het lijken
van leveranciers en onderaannemers. “Dat staat
medewerkers? Bij alles wat TBI’ers doen, moeten
de TBI Infra-bedrijven niveau vijf van de CO2-
slechts kleine dingen, maar als iedereen dit doet,
standaard in onze inkoopvoorwaarden.” Reden
zij zich afvragen of het niet energiezuiniger kan.
prestatieladder, het hoogste niveau. Zonder hulp
ontstaat er iets. Iedere werknemer kan zijn of haar
hiervoor is dat
Van ontwerp tot uitvoering.” Het is duidelijk,
van een extern bureau. Op eigen kracht dus.
stempel drukken op de CO2-reductie van een
TBI Infra niet klimaatbewust kan werken zónder
samen met zijn club jonge TBI Infra’ers is Maarten
Een bewuste keuze volgens Sido. Want op deze
grote organisatie.”
medewerking van haar partners. Ketendenken
Janknegt vastberaden om van duurzaamheid een
wijze ontstaat er meer draagkracht en groeit
brengt duurzame doelstellingen dichterbij.
succes te maken. Als we de ruimte verlaten, drukt
het duurzaamheidsbesef in de bedrijven op
Transportkilometers: “van zand tot klant”
Camille: “Daarom zitten wij bijvoorbeeld
hij resoluut op het lichtknopje. “Het zijn echt
een natuurlijke wijze. “Dat besef is belangrijk. Je
Die CO2-uitstoot hebben de jonge TBI Infra’ers
regelmatig met onze belangrijkste
geen loze woorden. Zoals je ziet, handelen
kunt wel van alles aan mensen vragen, maar als
eerst in kaart moeten brengen. Want meten is
transporteur aan tafel om te praten over
we ernaar.”
ze er vervolgens niet naar handelen, dan werkt
weten. Zo hebben ze de transportkilometers
CO2-reductiemogelijkheden. CO2 gaat verder dan
het niet. We moeten zelf het goede voorbeeld
van prefab-palen in kaart gebracht. “We hebben
de organisatiegrenzen van TBI Infra.”
geven.” Zo rijdt Camille in een honderd procent
goed gekeken naar het traject van zand tot klant.
elektrische auto. De groene Nissan Leaf is de
Hoeveel is er met het zand gevaren naar onze
Jonge TBI Infra’ers trekken de kar
kers op de taart van het Cleaner Car Contracts-
fabriek in Amsterdam? Hoeveel kilometers zijn
Hoe het komt dat juist jonge mensen de
programma, een van de CO2-initiatieven van TBI
er door vrachtwagens gemaakt met de palen?
duurzaamheidskar hebben getrokken? Ze lachen.
Infra om de emissie van leaseauto’s te limiteren.
En hoeveel energie kostte het om zo’n paal
“Je hebt mensen nodig die met een frisse blik naar
de grond in te slaan?,” vertelt Richard. Bij hun
een duurzame toekomst kijken en dan kom je al
Mentaliteitsverandering
onderzoek naar de uitstoot van CO2 stuitten
gauw bij jonge mensen terecht.” vertelt Camille.
Maar er wordt meer gedaan om de organisatie
ze ook op de havenkraan aan de kade. “Ook al
“Het is mooi dat wij die verantwoordelijkheid
klimaatbewust te maken. Zo is het bedrijf
werd hij niet gebruikt, hij verbruikte wel stroom.
gekregen hebben.” Sido staat zijn collega bij: “We
overgestapt op Shell Fuel Save en op
Alleen al het van de stand-by-stand halen van
hebben daarin zelf onze weg moeten vinden,
windenergie. Ook is er gestart met een pilot
onze havenkraan draagt substantieel bij aan
want het is
LED-verlichting op kantoor en bouwplaats. Maar
een lager energieverbruik.” Met een eenvoudige
nieuwe materie.”
16
Tweede Coentunnel beproefde techniek en nieuwe regelgeving
De bouw van de Tweede Coentunnel is een project met twee gezichten: qua techniek een schoolvoorbeeld van Hollands vernuft in afzinktechniek, qua regelgeving een complex politiek dossier.
De Tweede Coentunnel is nog lang niet af, maar
De bouw van de Tweede Coentunnel begon ruim
Noordzeekanaal zijn de tunnelelementen, met
je kunt er al wel doorheen wandelen van de
twee jaar geleden honderd kilometer verderop in
behulp van sleepboten, naar hun plek getrokken.
ene naar de andere oever. Het afzinken van de
het bouwdok Barendrecht. Volgens de methode
Door middel van afzinkpontons, een drijvende
vier tunnelelementen in april en mei verliep
die in Nederland al sinds 1942 (Maastunnel)
bok en door inlaten van ballastwater is het
vlekkeloos en na het maken van de sluitvoeg en
wordt toegepast, bouwde de tunnelcombinatie
mogelijk tunnelsegmenten precies op de juiste
het aanvullen van de zinksleuf is nu de afbouw in
vier tunnelsegmenten van 180 meter lang en 30
plek te laten afzinken. Ballastbeton zorgt ervoor
volle gang.
meter breed. Tijdelijke kopschotten zorgen ervoor
dat de holle tunneldelen na afzinken op de
Twintig meter onder de waterspiegel legt de
dat de holle elementen opdrijven na onder water
bodem van het gebaggerde cunet op hun plaats
combinatie Coentunnel Company (Mobilis,
zetten van het droogdok, geheel volgens de Wet
blijven. Door ‘onderspoelen’ met zand
Arcadis, Dura Vermeer, Besix, CFE, Vinci
van Archimedes. Sleepboten trokken de drijvende
via vooraf aangebrachte leidingen ontstaat
en Dredging International) vijf rijstroken
betonkolossen één voor één via de Nieuwe
een stabiele ondergrond van ongeveer
aan. Drie rijstroken richting het noorden
Maas, de Noordzee en het Noordzeekanaal
70 centimeter. Het koppelen van de segmenten
en twee wisselstroken, in gescheiden
naar Amsterdam.
gebeurt met zogenaamde GINA-profielen,
tunnelcompartimenten. Ze moet ook alle
Op de afzinklocatie in het Noordzeekanaal had
die ooit vernoemd zijn naar filmster Gina
controlesystemen voor communicatie,
de bouwcombinatie ondertussen de komst
Lollobrigida. Die maken het mogelijk om ze onder
verkeerssignalering, ventilatie, verlichting,
van de tunneldelen voorbereid. Grootste
hydrostatische druk flexibel te verbinden.
brandmeldingen en rookafvoer integreren.
complexiteit: het op zijn plaats houden van de
“En dat is misschien wel een even grote uitdaging
bestaande Eerste Coentunnel, die slechts twaalf
Funderen tegen opdrijvende kracht
en het ontvangen van de tunnelelementen
De aanpassingen houden verband met
komen. Vermeij: “Wij hebben als eersten het
als het afzinken van de tunnelelementen”,
meter verderop ligt. Vermeij: “Bij een horizontale
De bouwcombinatie kan dankzij een gevarieerde
moesten de kademuren Westerhoofd en de
de recente discussie rond de Tunnelwet.
hele traject doorgerekend en alle leemtes
Decentrale bevoegdheden en interpretatie
opgespoord. De Coentunnel heeft daarmee een
verzekert directeur uitvoering Arjan Vermeij
verschuiving van de bestaande Coentunnel zijn
samenstelling het meeste werk zelf aan,
Mebinkade worden aangepast en verzwaard.
(Mobilis). Dat alles straks probleemloos werkt
de rapen gaar, dus we moesten heel voorzichtig
maar schakelt waar nodig onderaannemers
Voorbij Funderingstechniek bracht de hiervoor
van regelgeving leidde tot problemen bij
grote bijdrage geleverd aan het oplossen van de
verschillende tunnelprojecten, waaronder de
tunnelproblematiek. Op deze basis kunnen we bij
Tweede Coentunnel. Kan de brandweer of een
andere tunnelprojecten ook verder.”
adviesorgaan (commissie Tunnelveiligheid) een
De Tweede Coentunnel is in 2013 klaar voor
is ook de directe zorg van de bouwcombinatie,
te werk gaan. Zelfs heien of trillen kan invloed
in. Voorbij Funderingstechniek werd
benodigde damwand en combiwand met behulp
want die nam het project aan als een Design,
hebben op de waterspanning in het zandbed.”
ingehuurd voor het slaan van de enorme
van voorboren trillingsarm aan.
Build, Finance & Maintain (DBFM)-contract.
Coentunnel Company liet naast de bestaande
damwandkuipen bij de tunnelentrees en de
Dat houdt in dat de bouwpartners niet alleen
tunnelbuis vanaf een ponton een robuuste
paalfunderingen onder de inritten. Een legertje
Het ontwerpen en installeren van de
sprinklerinstallatie eisen? En kan een gemeente
gebruik. Na ingebruikstelling gaat de bestaande
een gebruiksvergunning voor een tunnel
tunnel dicht, voor een grote renovatie die
de tunnel ontwerpen en bouwen, maar dat ze
scheidingswand bouwen. Die voorkomt dat de
heimachines sloeg daarvoor 500 prefabpalen
tunneltechnische installaties neemt zusterbedrijf
ook de financiering regelen en 24 jaar voor het
bestaande tunnel in de zinksleuf kan wegglijden.
en 1.500 vibro-combinatiepalen. Gebruik van
Croon Elektrotechniek voor zijn rekening. Daarbij
weigeren? Zeker in het geval van de Coentunnel,
Coentunnel Company ook uitvoert. Vanaf 2014 is
waar de bouwcombinatie ook langdurig voor
het totale netwerk - Eerste en Tweede Coentunnel
onderhoud en de beschikbaarheid zorgen. De
De wand bestaat uit kolossale geschroefde
trekpalen was noodzakelijk met het oog op
gaat het niet alleen om kabels trekken en plaatsen
lening wordt terugbetaald als de beschikbaarheid
buispalen (diameter: 1,5 meter) en hydraulisch
de opdrijvende kracht van de tunnelinritten,
van verlichting en verkeerssignaleringssystemen.
het onderhoud verantwoordelijk is, zijn de
en aangrenzende wegen - beschikbaar voor
consequenties ingrijpend.
weggebruikers.
de komende 24 jaar wordt geleverd.
in de bodem gedrukte damwandplanken.
maar bleek door werkomstandigheden ter
De installateurs moeten zorgen voor integratie
Kopschotten
Vooraf aangebrachte sensoren zorgden voor
plaatse een arbeidsintensieve operatie. Voor
van alle operationele systemen in de tunnel. “Dat
De nieuwe tunnel voldoet inmiddels aan alle
nauwgezette monitoring van de werkzaamheden.
elke vibro-combinatiepaal moest Voorbij
zijn er 52. Die moeten ze na invoeren van alle
nieuwe eisen. Er zijn bijvoorbeeld voorzieningen
Het uitbaggeren van de zinksleuf deed Dredging
Funderingstechniek drie kranen inzetten: voor
detailinformatie omsmeden tot één grotendeels
opgenomen om twee gelijktijdig plaatsvindende
International met de uit 1963 stammende
het heien van de casing, voor het afhangen van
zelfdenkend geheel”, zegt Vermeij. “Croon is de
calamiteiten het hoofd te kunnen bieden.
emmerbaggermolen Adriatico. Vermeij: “Hij ziet er
de prefab ribbelpaal en voor het trekken van
topspeler die dat kan, maar het is niet eenvoudig.
Daarvoor moet rook langs de juiste kant worden
uit als een oude schrootbak, maar doet zijn werk
de casing. De bouwkuip zelf werd gevormd
Vooral door alle pakweg
afgevoerd en de tunnelbuis automatisch
tot op de centimeter nauwkeurig.”
door in totaal 600 meter damwand en 300
25 wijzigingen die er lopende het project
worden afgesloten, terwijl brandweerauto’s en
meter combiwand. Voor het maken van de sleuf
zijn gekomen.”
ambulances toch nog bij de calamiteit kunnen
Na het stilleggen van alle scheepvaart op het
Arjan Vermeij
21
TBI INFRA IN BEELD
“Wij hebben een gezamenlijk belang” GFT-afval is niet alleen geschikt voor produceren van compost, je kunt er ook biogas uit winnen. Mobilis bouwt daarvoor bij Nijmegen met de Zwitserse specialist Axpo Kompogas AG een vergistings- en nacomposteringsinstallatie. “Waarom Mobilis? Omdat wij een partner nodig hebben die ons verstaat.” Op de bouwplaats in Weurt op het terrein
de overgebleven plantenmassa (‘digistaat’) alsnog
en de composteerhallen waarin de voor- en
van opdrachtgever Afvalenergiecentrale ARN
tot compost. “Zo maak je dubbel gebruik van het
nabewerking van het GFT-afval plaats vindt.
zijn begin september alleen nog maar de
ingezamelde materiaal”, vertelt Jan Wiegers (Axpo
Voorbij Betonsystemen voert de bouw van de
grondwerken te zien van wat moet uitgroeien tot
Kompogas AG).
composteringshal in Weurt uit.
een omvangrijke installatie. Een ploeg van Mobilis
Voor het Zwitserse bedrijf is het project gesneden
stort zware betonnen schaalvormen. In deze
koek. Als ‘s werelds grootste aanbieder van
No-nonsense
dubbele betonnen vergistingsbakken komen 32
vergistingsinstallaties bouwde het wereldwijd
Het is geen toeval dat Mobilis bij het eerste
meter lange stalen mixers te liggen. Die moeten
al 64 soortgelijke complexen, waarvan het er
Nederlandse project, bij de Veluwse Afval
groente-, fruit- en tuinafval (GFT) dat vanuit
vijftien zelf exploiteert. Grootste uitdaging in
Recycling (VAR) in Wilp, betrokken was.
de wijde omgeving wordt aangevoerd in de
elk land is het vinden van de juiste partner die
“Wij bouwden al langer composteringshallen
installatie mengen, zonder dat het de kans krijgt
kan helpen bij de vergunningverlening en die
voor de VAR. Toen de VAR op zoek ging naar
te bezinken. De dikke smurrie van fijngehakt
beschikt over een netwerk van lokale leveranciers.
vergistingstechnologie en daarvoor een
plantaardig afval wordt tijdens de tocht door de
In Nederland viel daarbij de keus op Mobilis.
licentiehouder van Kompogas benaderde, lag het
biofabriek tot gisting gebracht. Biogas dat daarbij
Gezamenlijk stampten ze de afgelopen jaren
voor de hand dat wij als partner bij het project
vrijkomt wordt opgevangen in de installatie die
drie installaties uit de grond, in Wilp, Zwolle en
werden betrokken”, vertelt Erik van Weesep,
de komende maanden bovenop de betonnen
Rijsenhout. Mobilis nam daarbij de bouw voor
projectverantwoordelijke namens
constructie verrijst. Een composteringsinstallatie
zijn rekening van de vergister en waar mogelijk
die achter de vergistingsmodule komt, verwerkt
de composteertunnels, de biofilterbehuizing
Jan Wiegers en Erik van Weesep
25
Komst van de Chinezen: owned by China
Mobilis. Het resulteerde in een vruchtbare
De risico’s daarvan proberen wij te minimaliseren.
hoeven zij hier geen eigen mensen neer te
samenwerking. Van Weesep: “We zijn beide
Dat doen we onder meer door een partner te
zetten. Wij voeren alle betonwerk van de hele
no-nonsensebedrijven, met een mentaliteit van
kiezen die ons verstaat. En die in korte tijd een
onderbouw dusdanig uit, dat zij na voltooiing
‘je zegt wat je doet en doet wat je zegt’. Dat is
prijs kan maken, als zich een kans voordoet. Wij
de mengers en installaties er snel en simpel op
heel prettig samenwerken.”
zijn actief over de hele wereld, wij hebben geen
kunnen bouwen. Heel efficiënt. Zien we tijdens de
Toen de installatie in Wilp eenmaal succesvol
tijd om bij vijftien bedrijven langs te gaan die we
bouw kansen om het ontwerp te optimaliseren,
draaide, raakten ook andere afvalbedrijven
niet kennen.”
dan kaarten we dat aan.”
geïnteresseerd in de voor Nederland nieuwe
Het Zwitserse bedrijf heeft een redelijk
De ene partij heeft genoeg aan een half woord
technologie. Nederlandse gemeenten hebben
eenvoudig modulair systeem ontwikkeld. Dat
van de partner, bevestigt Wiegers. Dat is de
duurzaamheid hoog in het vaandel staan.
is op te bouwen in pakweg zestien maanden,
basis van de samenwerking. “Als ik Erik de hand
Bouwen van installaties die méér doen met
is prijstechnisch interessant en kan minstens
heb geschud, komt het contract niet meer op
afval biedt een goede mogelijkheid om dat
twintig jaar mee. Een module heeft een
tafel. Ik weet dat er geen gezeur komt over een
te bewijzen. Gemeenten willen daarom best
verwerkingscapaciteit van ongeveer 20.000 ton
schroefje te weinig en dat ik geen factuurtjes
meebetalen aan ‘groene centrales’.
GFT-afval per jaar. Die capaciteit is simpel te
voor meerwerk krijg. Begrijp goed, wij hebben
De Nederlandse investeringsbank heeft in China
contracten. De overheid treedt terug, de markt
Inflatie
Voor Mobilis reden om naar Zwitserland af te
verdubbelen door er een tweede module naast
een gezamenlijk belang: zoveel mogelijk GFT-
intensieve contacten met banken die interesse
neemt het over. De investeringsbank begeleidt
Veel van het geld dat de goed draaiende Chinese
reizen om te praten over een mogelijk vervolg.
te zetten. “Wij hebben het systeem inmiddels
installaties bouwen. Lukt het ons niet om dat
hebben voor grootschalige aanbestedingen van
bouwondernemingen bij het opstellen van de
economie verdient, wordt weer geïnvesteerd in
Daar had Kompogas wel oren naar. Wiegers:
goed in de vingers en zijn goed op Kompogas
te doen tegen een goede prijs, dan hebben we
Rijkswaterstaat, zoals het project wegverbreding
complexe contracten die daarbij komen kijken.
de eigen economie. Beijing en Shanghai zijn bij
“Wij zijn geen bouwers, maar in het bouwen van
ingespeeld geraakt”, vertelt Van Weesep. “Als we
beiden geen werk.”
A6/A9. “Dat wij bij dergelijke projecten mogelijk
“Het gaat vooral om het maken van goede
ons bekend, maar ook provinciesteden barsten
installaties schuilt wel onze grootste kostenpost.
de contractonderhandelingen hebben afgerond
financiële partijen uit China betrekken ligt voor
afspraken over risico’s en over het correct prijzen
letterlijk uit hun voegen. In de miljoenensteden
de hand. We zijn de enigen niet: bij de tunnel-,
van die risico’s”, zegt zijn collega Frans van der
die in het enorme land als paddenstoelen uit
brug- en wegenbouwprojecten rond Amsterdam
Harst (NIBC Bank Investment Director bij NIBC
de grond schieten, worden in razend tempo
gaat het om 4,2 miljard euro. En daarin zijn
Infrastructure Partners). “Dat bepaalt of jij een
huizen, wegen, bruggen en tunnels gebouwd.
Vergisting interessant alternatief voor composteren
Opkomende grootmacht China klopt de laatste tijd nadrukkelijk aan de deur bij de Europese bouw. “Ze hebben de expertise en het kapitaal en spelen een belangrijke rol,” zegt investeringsbank NIBC erover.
GFT-installaties bieden grote milieuvoordelen
tunnelcompostering in, waar het wordt verwerkt
ten opzichte van de bestaande verwerking van
veel Chinese financiële partijen geïnteresseerd”,
project binnenhaalt.” De bank helpt ook met
Snelgroeiende fabrieken voorzien in de interne
tot hoogwaardige compost.
GFT-afval. Compostering daarvan kost energie,
zegt Koos Tesselaar, senior board member
contacten en zorgt voor financiering.
consumptieve vraag van de nieuwe middenklasse
Het is ook mogelijk het gas op te werken tot
vergisting levert juist energie op. Gezien haar
van NIBC. “Ze komen hier vooral om kapitaal
Het gaat om langlopende contracten, van
in de steden. “Maar de Chinezen kunnen niet al
transportbrandstof. Het is de bedoeling dat in de
klimaatdoelstellingen vond ook de Stadsregio
te verspijkeren.”
pakweg twintig of dertig jaar. Dat zijn stabiele,
hun geld in de eigen economie steken, omdat dat
toekomst stadsbussen en vuilniswagens gaan
Afvalenergiecentrale ARN heeft in Weurt
Arnhem-Nijmegen dat een interessant alternatief.
NIBC geldt als de investeringsbank die het meest
lange kasstromen, die worden gegarandeerd
een enorme inflatie tot gevolg zou hebben”, zegt
rijden op biogas uit de ARN-installatie.
vergunning gekregen voor een vergistingsinstallatie
Bij vergisting zorgen ingebrachte bacteriën voor
actief is in de Nederlandse bouw, met name
door een solide partij als Rijkswaterstaat. “Dat is
Tesselaar. “Wat overblijft investeren ze daarom
en een nageschakelde composteringsinstallatie
het ontstaan van biogas. Het biogas wordt in
in de infrastructuur. Ook in Groot-Brittannië
interessant voor pensioenfondsen die hun geld
het liefst in landen die een stabiel, voorspelbaar
met een capaciteit van 38.000 ton GFT-afval per jaar.
de GFT-installatie in een motor verbrand voor
en Duitsland is de bank zeer actief. Dat heeft
willen beleggen. Maar ook voor Chinese partijen
politiek en economisch klimaat hebben, zoals
Snelle uitbreiding naar 70.000 ton per jaar behoort
opwekking van elektriciteit. De pasteuze massa
alles te maken met de snelle toename van
met veel geld.”
Nederland.” Het bekende opschrift ‘made in
tot de mogelijkheden.
die overblijft na vergisting gaat een gesloten
nieuwe contractvormen, zoals PPS- en DBFM-
27
“Niet “Niet alleen indede bouw, alleen in bouw, in bijna alle sectoren duiken ze op.” maar inmaar bijna alle sectoren duiken China’ zal daardoor volgens hem steeds meer
plaatje: de Nederlandse overheid moedigt
veranderen in ‘owned by China’. “Niet alleen in de
concurrentie uit het buitenland aan om prijzen
bouw, maar in bijna alle sectoren duiken ze op.”
naar beneden te krijgen. Dan kun je Chinese bedrijven verwachten”, zegt Van der Harst. Hij
Mankracht
was recentelijk nog met een delegatie van
Achter het Chinese kapitaal aan komen de
Nederlandse bouwers in China.
enorme Chinese bouwbedrijven. Die nemen nu
Er is een groot struikelblok: de taal. Als je niet
de interne bouwproductie voor hun rekening,
met elkaar kunt communiceren wordt het
maar dat ze ook de sprong naar Europa gaan
lastig. NIBC onderkent dat, maar denkt niet dat
maken is onvermijdelijk, denkt NIBC. De grootste
het probleem onoverkomelijk is. Tesselaar: “De
tunnelboren draaien daar, de meest omvangrijke
Chinezen kunnen het ook op een andere manier
lightrailverbindingen worden er gebouwd.
aanpakken. Door overname van een Nederlands
De mankracht is in overvloed aanwezig.
bouwbedrijf bijvoorbeeld. Ik geloof zeker dat we
Op andere continenten zijn ze al actief. In
dat op korte termijn kunnen verwachten.”
Nederland trouwens ook. In de Rotterdamse wijk Katendrecht wordt het nieuwe Chinese handelscentrum gebouwd. “De komst van de Chinezen hoort bij een groter
Bijzondere bank voor beslissende momenten
Frans van der Harst en Koos Tesselaar
NIBC Bank NV is een Nederlandse zakenbank
Maatschappij tot Financiering van Nationaal
Na overname in 2005 door een consortium van
die in het bedrijfsleven met financiering
Herstel. De Nederlandse regering richtte deze
financiële instellingen en investeerders ging ze
en advisering actief is. Ze profileert zich als
instelling op om het herstel van Nederland te
verder als zakenbank onder de naam NIBC Bank
‘bijzondere bank voor beslissende momenten’,
ondersteunen met langlopende leningen en door
NV.
zoals overnames en grote projecten.
participaties in ondernemingen. De naam werd in
NIBC komt voort uit de in 1945 opgerichte
1971 gewijzigd in De Nationale Investeringsbank.
29
Spoorzone Gouda stoelendans in dik water
De bodem van Gouda geldt onder grond- en funderingspecialisten als ‘dik water’: te instabiel om zomaar op te kunnen bouwen. Paalmatrassen van Voorbij Funderingstechniek zorgen in de herontwikkelde stationszone voor langdurige stabiliteit. Het paalmatras dat Voorbij Funderingstechniek
Het werk gebeurt op slechts een meter of
uitrolt tegenover de uitgang van station Gouda
vijftien afstand van een rij flats. Toch is het
groeit momenteel in hoog tempo. Ieder half uur
aantal klachten van omwonenden minimaal,
gaat een nieuwe Voton Verdringende Schroef
mede dankzij het gebruik van schroefpalen en
Paal (VSP) de grond in. Als de buis op zo’n
een goed communicatieplan. De bouw van een
veertien meter diepte is, wordt de casing weer
paalmatras in hartje stad, midden tussen de
schroevend verwijderd, met achterlating van
bebouwing, is zelden vertoond in Nederland.
de boorpunt. Onderwijl wordt er vezelversterkt
Maar op deze locatie was het de beste oplossing.
beton in gepompt en een wapeningsstaaf
Grondverbetering in dergelijk ‘dik water’ zou
geplaatst. Daarna is de funderingsploeg klaar
teveel risicovolle invloed hebben op aanliggende
voor de volgende paal. “Voor een gemiddelde
constructies. Een op palen gefundeerde
paal van deze lengte gebruiken we 900 tot 1.100
oplossing is daarnaast zettings- en dus nagenoeg
liter beton. Maar in deze slappe grond heb je wel
onderhoudsvrij. En dat is prettig aangezien
tweeënhalve kuub nodig als je het betonmengsel
de Burgemeester Jamessingel een belangrijke
niet zou aanpassen”, vertelt projectleider Gerard
verkeersader vormt in de gemeente Gouda. Het
Kwakkenbos (Voorbij Funderingstechniek).
woud van grondverdringende palen - in totaal
“Vandaar de kunststofvezels: die houden de
ongeveer 2.200 exemplaren - vormt de basis
betonmassa beter bij elkaar.” Op de palen komen
voor een zettingsvrije plaat in de vorm van een
na uitharden prefab paalkoppen, waarna er zand
zogenaamde ‘matrasconstructie’. Die is nodig,
en een matrasconstructie van geokunststoffen
want de locatie in het stationsgebied waar Voorbij
en steenkorrelmateriaal overheen gaan. De
Funderingstechniek momenteel het paalmatras
wegafwerking met gebroken puin, zand en asfalt
formeert was tot op heden grotendeels
kan daarna beginnen.
onbebouwd en dus niet eerder belast. Het
Verkeersader
besluit om de centrale Goudse verkeersader
v.l.n.r. Johan Kraeima, Gerard Kwakkenbos en Ivo de Vries
30
over de Burgemeester Jamessingel daarheen
De oplossing die uit de bus rolde lag feitelijk
snel af, want daarop kwamen in afwachting
Ivo de Vries. “Wij hebben zakbakens geplaatst,
het plaatsen van extra palen het op spanning
Kraeima. “Wat mij betreft een voorbeeld van hoe
te verleggen, verschafte meer ruimte voor de
voor de hand: het extra spoor komt te liggen
van het appartementengebouw tijdelijke
het functioneren van het paalmatras houden
brengen van de geogrids aan de randen van het
we hier door goede samenwerking van elkaars
gemeentelijke vastgoed ontwikkelingsplannen in
naast de treinsporen. Daarmee ontstaat een
studentenwoningen.
we op diverse meetpunten in de gaten.” Daartoe
paalmatras extra aandacht verdient. De hiervoor
slimheid
de Spoorzone.
betere doorstroming van het autoverkeer.
“Op die locatie moesten we ook in twaalf meter
zijn ook diverse meetpunten in de geogrids
benodigde dynamische belasting wordt verzorgd
hebben geprofiteerd.”
Het drukke auto- en fietsverkeer zelf is tijdens
‘dik water’ bouwen”, vertelt Johan Kraeima,
aangebracht. De palen zelf zijn akoestisch
door er met zwaar bouwverkeer overheen te
Die zijn ambitieus. De twee kilometer lange
de bouwwerkzaamheden verlegd naar een
projectleider namens de gemeente Gouda. “Dat
doorgemeten en een deel ervan is bij wijze van
rijden. Het resultaat daarvan wordt nu zorgvuldig
spoorzone gaat veranderen in een hoogwaardig
tijdelijke bypass, waardoor het kan blijven
zou zes meter voorbelasting vergen. Onmogelijk
proef voorbelast. Daarnaast zijn van iedere paal
gemeten. Verdere afbouw van de constructie start
verblijfsgebied. Daarin verrijst allereerst de
doorstromen. “Dankzij die maatregel kan ook
natuurlijk, want dan druk je alles in de omgeving
de productiegegevens digitaal beschikbaar.
pas wanneer het gewenste effect is bereikt.
blikvanger Huis van de Stad, het nieuwe
Voorbij Funderingstechniek met zijn machines
kapot.” Het alternatief bleek zowel praktisch
onderkomen voor alle gemeentelijke diensten.
ongestoord doorwerken aan het paalmatras”, zegt
als qua tijd efficiënt: de ploeg van Voorbij
Lage ophoging
Een paalmatras in stedelijk gebied aanleggen
Eromheen komt een nieuw stedelijk centrum met
Ivo de Vries (projectleider bij hoofdaannemer
Funderingstechniek bouwde hier in vijf weken
Zelfs voor Voorbij Funderingstechniek en de door
betekent oplossingen vinden voor diverse
kantoren, winkels, een bioscoop en een hotel.
Aannemingsmaatschappij Van Gelder).
een paalmatras met 1.000 VSP palen. Dat vormt
haar ingeschakelde partijen Huesker (leverancier
ondergrondse infrastructuur, een precair karwei.
Ook de stationshal ondergaat een verbouwing,
een zettingsvrij eilandje in ‘dik water’. “Een soort
geogrids) en Crux Engineering (ontwerp), allen
In dit project ging het om kruisende riolering,
want in de toekomst moet ook de RijnGouwelijn
Chesterfield
omgekeerde Chesterfield-bank”, schetst Kraeima.
betrokken bij de ontwikkeling van de CUR
kabels en leidingen en putten voor warmte- en
hier terecht kunnen. Rond de sporen zijn een
Voordat de stoelendans rond het station begon,
Voor hoofdaannemer Van Gelder is het belangrijk
226 ontwerprichtlijn paalmatrassystemen,
koude opslag. Het leidingenpakket kon deels
aantal waterpartijen voorzien, de kruispunten
moest een paar honderd meter westelijker
te weten wat de precieze effecten daarvan zijn
was deze zogenaamde ‘lage’ ophoging’
worden weggewerkt tussen paalmatras en
in het traject worden gereconstrueerd. Een rij
een andere operatie worden uitgevoerd.
op de stabiliteit van het gebied, mede gezien
in Goudse grondcondities nog een hele
wegdek, maar voor enkele 400 en 500 millimeter
statige iepen op het relatief laag opgehoogde
Onderwijsinstelling Driestar Educatief
de voortdurende belasting door voorbijkomend
uitdaging. Kwakkenbos: “Zo bleek een overlap
dikke hemelwaterafvoerbuizen en een één
paalmatras completeert het beeld.
besloot hier tot de bouw van 121 studenten-
verkeer. De infrastructuurspecialist gaf de
van anderhalve meter op de nieuwe Driestar
meter dikke rioolbuis moesten de bouwpartijen
appartementen. Aangezien dat op het bestaande
gemeente
parkeerplaats te resulteren in scheurvorming.
een andere oplossing bedenken. “Die kleine
De grootschalige bouwwerkzaamheden
parkeerterrein gebeurde, is in overleg met de
tachtig jaar garantie op het totale werk. “Dan is
We hebben de oorzaak achterhaald en kunnen
hebben we aan het paalmatras opgehangen, de
in de krappe zone vereisten het nodige
gemeente Gouda een locatie tussen de autoweg
het uiteraard wenselijk om precies te kunnen
het keurig oplossen, maar we hadden het mede
grote is met een betonplaat overkluist. Daarmee
puzzelwerk. Waar kun je bijvoorbeeld nog
en de spoorbaan gevonden als nieuwe plek
monitoren, zeker bij de overgangen van
door de enorme tijdsdruk niet voorzien.” Les voor
voorkomen we dat de rioolbuis binnen een
de lightrailverbinding RijnGouwelijn kwijt?
voor parkeren. Die parkeerplaats moest wel
het matras naar de omgeving”, zegt
de uitvoering bij de Jamessingel is dat naast
half jaar een grote bult in de weg vormt”, zegt
33
SE Systems Engineering: denken vanuit totaalconcepten
Opdrachtgevers zetten steeds vaker grote, complexe projecten zoals de bouw van bruggen, installaties of tunnels integraal in de markt. Speciaal voor dergelijke projecten is Systems Engineering ontwikkeld. Daarmee is het mogelijk totaaloplossingen te ontwerpen en te bouwen. Mobilis wordt bij de bouw van de Tweede
en die een bepaalde levensduur meegaat. En dat
‘De afdeling lastige vragen stellen’ ‘De afdeling lastige vragen stellen’
Gerrit Wemeijer en Rutger van den Noort
te kunnen beheersen van grote integrale
SE werkt in het ontwerpproces van grof naar fijn,
“Vroeger gaf Rijkswaterstaat bij zo’n project
komen.
aparte contracten uit aan een wegenbouwer
In de bouwwereld heeft SE voor een
Coentunnel niet afgerekend per gewerkt
moet je ook kunnen aantonen”
infrastructurele projecten als de Betuweroute en
van systemen naar objecten - de daadwerkelijke
uur, per schroefje of per kuub beton. Nee, de
Met zijn collega Gerrit Wemeijer runt hij de
de HSL-Zuid. Het bleek het begin van een trend,
bouwstenen. Verificatie gebeurt al tijdens het
en een verlichtingsbedrijf. Wij hielden ons daar
omwenteling gezorgd, maar die heeft zich vooral
als bouwbedrijf helemaal niet mee bezig. Nu
voorgedaan aan de voorkant van het proces,
bouwcombinatie waarvan Mobilis deel uitmaakt
afdeling die zich bij Mobilis bezighoudt met het
waarbij de opdrachtgever zich steeds verder
ontwerpproces. Tijdens de uitvoering wordt
krijgt afgerekend op beschikbaarheid van de
aansturen van processen. ‘De afdeling lastige
terugtrok uit het bouwproces. Die trend zou ook
door keuren en testen vastgesteld of uiteindelijk
we zelf eindverantwoordelijke zijn hebben we
de ontwerpkant. Ingenieursbureaus moeten
alles mee-ontworpen, tot aan de bouten voor de
nu transparantheid bieden aan hun nieuwe
tunnel voor autoverkeer. Het DBFM-contract
vragen stellen’, zeggen ze zelf. Door vraagtekens
zorgen voor een schifting onder bouwbedrijven.
inderdaad de gevraagde functie is geleverd. Daar
vraagt de tunnelbouwers te ontwerpen en te
te zetten bij processen proberen ze mogelijke
Gerrit Wemeijer: “Onze directie heeft toen het
komt een complex administratief systeem bij
lichtmasten die hier moeten komen.”
opdrachtgevers, de bouwbedrijven.
Strenge eisen aan geluidsreductie bij Ewijk,
Die denken vanuit de praktijk van de bouwplaats.
bouwen, maar ze moeten ook financiering en
hindernissen vooraf te elimineren en tot de kern
besluit genomen: wij willen niet verder als
kijken, maar dat is wel broodnodig. Want aan een
onderhoud ervan voor hun rekening nemen. En
van de opgave te komen. Wemeijer: “De vraag
onderaannemer, we willen zelf de regie hebben
project van enige omvang is al gauw een pakket
zijn met SE eenvoudiger te realiseren. Je denkt
Van den Noort: “Op de bouwplaats zelf verandert
van tweeduizend eisen verbonden.
tenslotte integraal. Niet vanuit de verschillende
weinig, hoewel de administratieve lasten wel zijn
objecten - geluidschermen en geluidsreducerend
verhoogd. Waar het vooral
SE naar ons toe getrokken.”
Leidraad SE
asfalt - maar vanuit de gewenst functie: hoe
om gaat, is dat we er nieuwe disciplines bij
De voordelen van SE zijn niet alleen voor de
De intensieve gegevensuitwisseling die SE vereist,
bedenk je een totaalsysteem dat voor maximale
hebben gekregen. En die heten ontwerpen
reductie van omgevingshinder zorgt?
en managen.”
wel op zo’n slimme manier dat de opdrachtgever
staat centraal waarom je iets doet, hoe je tot een
op dit soort projecten. Daarom hebben wij als
en de gebruiker tevreden zijn én ze er zelf nog
bepaalde oplossing komt.” SE zorgt er op die
een van de eersten in Nederland de regie van
aan verdienen ook. Bij dit soort projecten, dat
manier voor dat risico’s beter beheersbaar zijn.
integraal denken vereist, komt de methodiek
van Systems Engineering (SE) van pas. SE is een
Schifting
opdrachtgever, die de bouwer de kans geeft zijn
vraagt om het spreken van dezelfde taal. In het
integrale benadering voor het ontwikkelen en
SE is een werkwijze die al voor de oorlog ontstond
beste beentje voor te zetten. Wemeijer spreekt
kader daarvan is de leidraad SE ontwikkeld. Die
Het project bij Ewijk toont ook hoe SE
realiseren van technische en organisatorische
in de Amerikaanse telefoniesector en later in
van ‘een totaal andere projectbenadering en
moet voorkomen dat het op de raakvlakken
bouwbedrijven uitdaagt met een uitgekookt
systemen. Doelstelling is altijd het bieden van een
zwang raakte in de ruimtevaart- en software-
denkwijze’. “Als je integrale projecten vanuit de
tussen projectonderdelen mis gaat.
ontwerp te komen en innovaties stimuleert. Mobilis en zijn partners stelden hier een brug in
kwaliteitsproduct dat in de gebruikersbehoefte
industrie. Doel ervan was complexe opgaven
RAW-gedachte aanpakt, ga je elkaar helemaal
Bij de wegverdubbeling van de A50 bij Ewijk
voorziet. “Dat vereist integraal denken en een
vanuit één hand te kunnen aanpakken. De
lek schieten. Bij SE staan we er samen voor
bijvoorbeeld pakt Mobilis met zijn partners
hogesterktebeton voor. Dat bleek goedkoper en bovendien gunstiger in onderhoud. SE vereist
structuur, waarbinnen we een project navolgbaar
systematiek zorgde ervoor dat procesonderdelen
en moeten we niet, zoals bij een RAW-bestek,
een compleet traject aan, inclusief een nieuwe
en aantoonbaar kunnen ontwikkelen, realiseren
als projectbeheersing, risicomanagement en
vanuit hokjes denken. Dat voorkomt tijdens de
brug, asfalt, geluidschermen en verlichting. “Om
denken in totaalconcepten en daarbij hoort ook toekomstig onderhoud, het zogenaamde
en beheren”, vat procesanalist Rutger van den
planning onderdeel werden van de totale
uitvoering ook dat je voortdurend discussies hebt
ervoor te zorgen dat pijlers en landhoofden,
Noort het samen. “In dit geval gaat het erom
levenscyclus van systemen.
over meerwerkfacturen.”
maar ook verlichting en asfalt op de juiste plaats
levenscyclusdenken. Heel interessant voor de opdrachtgever, die de nieuwe werkwijze uiteraard ook adopteerde om financieel gunstiger uit te
een tunnel te ontwerpen en te bouwen die altijd
Eind jaren negentig adopteerden Rijkswaterstaat
Een systeem van verificatie en validatie waarborgt
komen, moet je het hele proces aan de voorkant
beschikbaar is, die optimaal gebruiksgemak biedt
en ProRail de werkwijze om de complexiteit
dat de klant echt krijgt wat hij heeft gevraagd.
goed organiseren”, verduidelijkt Wemeijer.
35
HANZELIJN
Mobilis verdubbelt eerste monument van Lelystad Flevoland krijgt met de Hanzelijn een snelle ontsluiting richting Zwolle. In provinciehoofdstad Lelystad vereiste dat een flinke uitbreiding van het krappe station en het complete omliggende traject. Mobilis kon bij het design & construct-project alle registers opentrekken. Lelystad is gebouwd op de groei en dat geldt ook
die ruim drie jaar duurde en veel grote
en aanleg van twaalf kilometer nieuw spoor,
voor het treinstation. Toen het bouwwerk met
buitendienststellingen vergde: in totaal maar
twintig nieuwe wissels en 40.000 ton ballast.
zijn typerende kap van felgekleurde staaldelen in
liefst 1.600 uur. Daaronder waren alleen al twaalf
Langs een groot deel van het traject kwamen
1988 werd opgeleverd, waren de voorzieningen
buitendienststellingen van vijftig uur
geluidschermen. Voorbij Funderingstechniek
voor een spoorverdubbeling van 2- naar 4-sporig
en twee van circa honderd uur.
droeg ook haar steentje bij: het leverde
al opgenomen. Maar er was geen rekening
Over een totale lengte van acht kilometer
en installeerde alle prefab-, VSP- en stalen
gehouden met de mogelijkheid dat er snellere
moest het spoortraject op de schop. Mobilis
buisfunderingspalen en damwanden voor de
treinen op het traject zouden gaan rijden. ProRail
pakte met MNO Vervat (bouwcombinatie
geluidschermen en kunstwerken.
besloot daarom bij de noodzakelijke ombouw
Lely200) alle 25 kunstwerken aan op het traject.
van de Flevolijn verder te gaan dan alleen een
Dat varieerde van onderhoud, aanpassingen
Self Propelled Modular Transporter (SPMT)
stations- en spoorverdubbeling. “Met het oog op
van ontsporingsgeleidingen en kruisende
Om de overlast voor reizigers en de omgeving
de mogelijke komst van snelle treinen moesten
infrastructuur tot verbreding in verband met
te beperken koos de bouwcombinatie
bochten flauwer worden en kunstwerken worden
spoorverdubbeling. Grote ingrepen waren verder
bij werkzaamheden aan de verschillende
verplaatst. Want anders vliegt zo’n
de verplaatsing van twee spoorviaducten en de
kunstwerken voor voorgespannen prefab-liggers.
trein uit de bocht”, vat hoofduitvoerder
bouw van zes compleet nieuwe viaducten. De
Afsluiting van onderliggende wegen duurde
André de Vries (Mobilis) samen.
spoorverdubbeling vergde verder grootschalig
daardoor relatief kort. Op drie plaatsen
Het resulteerde in een gigantische operatie
grondverzet (ruim driehonderdduizend kuub)
36
André de Vries
bouwde de combinatie op een voorbouwlocatie
afgevijzeld, zodat het spoor aansluitend kon
bijvoorbeeld al in de jaren tachtig uitgevoerd.
Met het oog op geluidsreductie zijn in het
een aanpassing naar een B4-systeem. “Dit in
een succesvol design & construct-project? De
complete betonnen spoordekken, die vervolgens
worden teruggebouwd. Een knap stukje werk.
De bouwcombinatie stortte poeren, kolommen
station opstortingen gerealiseerd om de sporen
verband met voortschrijdend inzicht bij de
Vries: “Zeker, vooral omdat we met de uitvoering
en koppelbalken. Daarbovenop kwam een serie
in te gieten. Die zijn, evenals de perronwanden,
opdrachtgever, die wilde dat de lijn zou worden
heel dicht op het ontwerp zaten. Dan moet je
werden ingereden. Het grootste was een
NS Tech
zware prefab-liggers die tezamen met de prefab-
voorzien van geluidsabsorberende materialen.
voorbereid op toelating van snellere treinen”, zegt
extra alert zijn op de laatste wijzigingen. Toch
trapeziumvormig dek van duizend ton,
Een verhaal apart was de ingreep aan de
schilvloeren de basis vormen voor de perronvloer.
Alle plafonds zijn bekleed met panelen met een
De Vries: “De stroomvoerende draad loopt bij een
hadden we in de aanloop meer optimalisaties
36 meter lang en 20 meter breed. “Toch wel het
blikvanger van de Flevolijn: station Lelystad-
Vier kolommen in de vorm van een vlinderstrik op
geluidsabsorberende laag.
traditioneel systeem over het hart van het spoor,
kunnen realiseren. Maar ja, achteraf kijk je altijd
spannendste onderdeel van het hele project”,
Centraal. Het stationsgebouw is wel omschreven
het nieuwe, in het werk gestorte perron vormen
met op sommige locaties een afspaninrichting.
een koe in zijn achterste. Geeft niks, die kennis
zegt De Vries. “We wilden eigenlijk gaan schuiven
als ‘NS Tech’: een stalen buisframe (‘space frame’)
de ondersteuning voor het spaceframe. Daarop
Afspaninrichting
Bij een B4-systeem loopt deze over de toppen van
nemen we mee naar een volgend project.”
met behulp van hydraulische vijzels, maar dat
in rood, op een stalen groene onder-bouw met
rust de gehele dakconstructie. Het Turkse bedrijf
Voor de tweede fase van het werk - de
de portalen. Dat maakte ons werkterrein kleiner,
Bouwcombinatie Lely200 heeft het project op 30
was logistiek lastig in de bebouwde omgeving.”
een blauwe glaskap. Het ontwerp van architect
UTS Engineering, dat dertig jaar geleden ook
ombouw van de bestaande kunstwerken en
want je mag niet werken binnen een straal van
september 2011 geheel opgeleverd. Inmiddels
De combinatie realiseerde eerst de uitbreiding
Peter Kilsdonk geldt als typische jaren tachtig
het eerste exemplaar leverde en er patent op
het station - was in februari van dit jaar een
anderhalve meter rond een dergelijke draad,
zijn alle sporen in dienst genomen.
van de bestaande onderbouw in een vrijbouw
architectuur. Dat maakt het voor de ‘nieuwe stad’
heeft, produceerde de duizenden rode staven en
buitendienststelling nodig van vier dagen en
binnen een straal van vijf meter moet je extra
situatie. Onderaannemer Spitzke verwijderde
Lelystad een jong monument.
bollen van het Mero-ruimtevakwerk. Een ploeg
drie nachten. Tijdens die monsterklus werd al
voorzorgmaatregelen nemen.”
vervolgens tijdens een buitendienststelling het
Lelystads eerste monument is sinds kort tweemaal
Italiaanse specialisten monteerde het systeem
het werk dat in de periode van februari 2009 tot
In december 2012 moeten treinen het
bestaande spoor, waarna het oude dek werd
zo groot: terwijl de treinen in- en uitreden bouwde
met zijn specifieke knopen en opleggingen.
maart 2011 is gerealiseerd in gebruik genomen.
Hanzelijntraject tussen Lelystad en Zwolle in
opgevijzeld en met behulp van SPMT’s uitgereden
de combinatie Lely200 een complete kopie van
De Vries: “Vooraf waren we sceptisch over die
Dit had meer voeten in aarde dan voorzien. De
dertig minuten kunnen afleggen. De nieuwe
en op de afzetlocatie geplaatst. Het nieuwe dek
het bestaande station.
Italianen, die geen woord over de grens spraken.
combinatie had het werk in 2007 aangenomen
dienstregeling treedt 9 december 2012 in
werd vervolgens over een afstand van een paar
Uitbreiding was al voorzien in het originele
Maar het waren geweldige vaklui. Ze hebben in
met daarin een traditioneel bovenleidingsysteem
werking. Mobilis heeft ruim een jaar voor die
honderd meter ingereden, gepositioneerd en
ontwerp. Het heiwerk voor het nieuwe perron was
no time de hele kapconstructie opgetrokken.”
(B1). Daarop kwam in de loop van het contract
datum zijn werkzaamheden al afgerond. Was het
met behulp van SPMT-zwaartransportwagens
38
Dat maakt het voorhetde ‘nieuwe Dat maakt voor de ‘nieuwe stad’ stad’ een Lelystad jong monument. Lelystad jongeen monument.
André de Vries
OVER DE GRENS
Sagrada Família In Nederland zijn we gewend om voortdurend onder hoge druk te bouwen. Dat het ook anders kan, bewijst de bouw van de Sagrada Família in Barcelona. Het werk aan de spectaculaire kathedraal van architect Antoni Gaudí duurt al 130 jaar. En is voorlopig nog niet af. De bouw van de grillig gevormde kathedraal
zijn jonge assistent-architect Antoni Gaudí zijn
hoge zuilen die in het schip van de kerk oprijzen
Leermeesterschap
Het leermeestersysteem, waarbij oude rotten
aangeboden. Een bakker bijvoor-beeld die zich na
moest wel lang gaan duren: niet alleen is
kans kreeg. Hij zou het ontwerp gaandeweg
als een dicht woud bedacht hij een volstrekt
De huidige bouwers van de Sagrada Família
uit het vak jonge mensen op de bouwplaats
een paar weken cursus
het enorme bouwwerk ongekend complex
totaal omgooien. De kerk kreeg een vijfbeukig
uniek concept, met ingewikkelde gebogen
hebben zich het hoofd gebroken over uitwerking
bij de hand nemen, is dan een uitkomst. En dat
heier mag noemen. Intensieve begeleiding
ontworpen, de financiering ervan is ook
hoofdschip en een driebeukig dwarsschip. De drie
oppervlakken. Beroemd zijn de ondersteboven
van de ruimtelijke constructies die Gaudí bedacht.
moet je niet ingewikkelder maken dan het is. De
van deze mensen is echt noodzakelijk. Want
ingewikkeld. Omdat de ‘Heilige Familie’ een
façades van de Sagrada Família verbeelden elk een
hangende modellen van touwtjes en gewichten,
Hoe bracht de Catalaanse architect zelf eigenlijk
nieuwe eis van de brancheorganisatie dat elke
met alle respect, funderen is iets anders dan
verzoeningskerk is, is bepaald dat de financiering
fase uit het leven van Christus - geboorte, lijden
die Gaudí gebruikte om de sterkte van de
zijn ideeën over op de bouwplaats? Door een
begeleidende vakman een leermeestersopleiding
brood bakken.”
moet komen uit donaties. Sinds de entreegelden
en glorie. De geboortefaçade heeft Gaudí zelf nog
constructies te testen en ze op efficiënte wijze te
deel van zijn bouwplaatswerkers persoonlijk op
zou moeten volgen, vinden wij een goed streven.
van de toeristische trekpleister ook naar de
gebouwd, aan de façade van de Glorie moeten de
modelleren. Bouw van de modellen kostte jaren,
te leiden.
Wij zien de functie leermeester echter meer
Nicole Reinders (hoofd P&O bij Mobilis). “Bij ons
bouw gaan, komt er schot in de zaak. Maar
bouwers nog beginnen. De drie façades hebben
maar leverde de typische, gebogen vormen op.
in een coördinerende rol, als diegene die de
stromen jonge betontimmerlieden gewoonlijk
dat verandert niets aan de problemen die het
elk vier hoge klokkentorens. Samen symboliseren
De snelle vorderingen in de afgelopen tien
Een dergelijk leermeesterschap is bekend in
begeleidende vakman coacht. Het is goed deze
in via Civilion, het opleidingsinstituut voor de
15-koppige architectenteam ondervindt bij de
ze de twaalf apostelen. De hoge conische torens
jaar hebben klinkende resultaten opgeleverd,
de Nederlandse bouwpraktijk, ook binnen
vakman tools mee te geven op het gebied van
civiele betonbouw. Zij verzorgen de BBL-trajecten
interpretatie van de ideeën van Gaudí. Want bij
hebben een spiraalvorm en bevatten talloze
waaronder de voltooiing van de overkapping
TBI Infra. Zowel Voorbij als Mobilis zijn erkende
communicatie en het geven van instructies,
voor jonge leerlingen, en een opleiding voor
zijn dood in 1926 - de tram greep hem vlakbij de
venstertjes. Een centrale toren van 170 meter die in
van het schip van de kerk. Op 7 november 2010
leerbedrijven waar leermeesters jonge mensen
zodat deze wat sterker in z’n schoenen staat bij
leermeesters. Jongeren beginnen gewoonlijk
bouwplaats - liet de Catalaanse bouwmeester
het originele ontwerp was te zien is tot op de dag
kon daardoor paus Benedictus XVI de Sagrada
die net van school komen de fijne kneepjes van
het overdragen van kennis en vaardigheden.
met een dag school per week, de rest van de
alleen schetsontwerpen en maquettes achter.
van vandaag niet gebouwd.
Família inwijden als basiliek. Of het ook betekent
het vak leren. Een succesvol systeem?
Maar laat zaken als werkhouding van de leerling/
dagen draaien ze mee in een timmerploeg onder
nieuwe medewerker een verantwoordelijkheid
leiding van een leermeester. De leermeester
dat de kerk in 2026 af is, zoals de bouwers hebben Dat de Sagrada Família een uitermate exotisch
Studies van de nagelaten maquettes hebben
beloofd, is de vraag. “God heeft geen haast”, zei
“Het werk aan de Sagrada Família is natuurlijk
zijn van de coördinerende leermeester. Die
draagt zijn vakkennis in de praktijk over op de
uiterlijk zou krijgen, was niet voorzien bij het
uitgewezen dat Gaudí zich baseerde op een
Gaudí er zelf over.
iets specifieker dan wat wij doen”, zegt
scheiding van taken werkt volgens ons het beste.
leerling. In twee jaar tijd kan een leerling een
leggen van de eerste steen in 1882. Uitgangspunt
volstrekt ongebruikelijke vormentaal. Hij
Arie van Leeuwen (hoofd P&O bij Voorbij
Samenwerking tussen de diverse betrokken
basisopleiding afronden en na drie jaar een
was toen een traditionele neogotische kathedraal.
gebruikte geen decimaal stelsel voor het bepalen
Funderingstechniek en Voorbij Betonsystemen).
partijen en afstemming met de opleidingen
voortgezette opleiding met als uiteindelijke
De hoofdarchitect die het werk begon, kreeg
van de verhoudingen tussen de gebouwdelen,
“Maar leermeesterschap is in onze dagelijkse
zou beter moeten. Bovenal ligt volgens ons het
doel een vaste baan als betontimmerman. Een
echter onenigheid met de opdrachtgever, waarna
maar een twaalftallig stelsel. Ook voor zijn ranke,
praktijk hard nodig, simpelweg omdat mensen
succes besloten in een intensieve begeleiding
prima systeem waarbij een goede samenwerking
die van school komen voor de heibranche
binnen het bedrijf. Daarom betreuren wij dat de
tussen de werkgevers in de betonbouw en het
onvoldoende opleiding en ervaring hebben.
funderingsbranche geen Beroeps Begeleidende
opleidingsinstituut Civilion onontbeerlijk is. Het
Funderingsmachines zijn groot en zwaar, het
Leerweg (BBL), zoals de betonbranche heeft
blijft een uitdaging om vraag en aanbod goed op
werken ermee is een verantwoordelijke job en
- Voorbij Betonsystemen maakt daarvan ook
elkaar af te stemmen en voldoende aandacht te
vraagt ervaring en bovengemiddelde aandacht
gebruik. Vier dagen werken, plus wekelijks een
schenken aan de leerling op de bouwplaats.”
voor veiligheid. Dat moet op jonge mensen
dag naar school, het beste uit twee werelden.
overgebracht worden.
Als gevolg daarvan krijgen wij vaak ‘zij-instromers’
40
Column Sjaak Bral Cabaretier/columnist/schrijver Sjaak Bral is een geboren en getogen Hagenees en deelt in dit nummer zijn eigen scherpzinnige visie op de infrastructuur met ons.
Wie betaalt het licht aan het eind van de tunnel? “Fantasie is belangrijker dan kennis”, zei Albert Einstein. Een interessante gedachte voor iemand die de relativiteitstheorie ontdekte, toch bij uitstek een mathematische bezigheid. Niet echt tot de verbeelding sprekend, tenzij u een beta-mens bent. Is fantasie belangrijker dan kennis?
kans om hem iets te vragen. ‘Hoe doet u dat nu
naar behoren functioneert is evident, maar wie
eigenlijk, zo’n prachtig beeld maken?’ De man, een
verantwoordelijk is voor de schade, daarover is
norse vijftiger in een overall, plukte even aan zijn
men het na meer dan tien jaar nog steeds niet
baard en zei: “Gewoon, ik pak een blok steen en
eens. Over de oorzaak wel: er sluimert een groot
vervolgens hak ik alles weg wat niet op een engel
probleem onder onze steden, een probleem dat
lijkt.” Mooi antwoord. Ontnuchterend eenvoudig
uiteindelijk de oorzaak lijkt van de lekkages in onze
eigenlijk. Helaas werkt dat in de infrastructuur net
tunnel. Dat probleem heet: grondwaterbeheer.
even anders. Er onstaat een idee, er ontwikkelt
In vaktermen die u vast en zeker beter kent
zich een visie, er komt een plan, een begroting,
dan ik, zegt men: “zorg dat je de diepte van de
nog een plan, een herzien plan….en zelfs dan
zandvoorkomens kent.” Boor je in een verkeerde
gaat het mis. Er is onverwacht geen licht aan het
laag dan pomp je onnodig grondwater op, met
eind van de tunnel, maar duizenden liters water.
alle gevolgen van dien. Dat vraagt om nauwkeurig
‘Gebruik je fantasie’ is een vaak gebezigde
Althans, zo zien we dat in Den Haag - maar wij
onderzoek vooraf. En daar heb je geen fantasie voor
uitroep. Te vaak - een beetje fantasieloos zelfs.
zijn dan ook behept met de tramtunnel, die zoals
nodig, maar kennis.
Als je je fantasie gebruikt blijft het meestal bij
genoegzaam bekend heel wat stof heeft doen
hersenspinsels. Hoe vaak komt het voor dat u
opwaaien, of beter gezegd: water. Oorzaak van de
Infrastructuur is, bij uitstek, een bezigheid waarbij
ergens over fantaseert…en dat die wens ook
ellende: er werd gewerkt met een combinatie van
kennis en fantasie hand in hand gaan. Het is
daadwerkelijk uitkomt? ‘Zelden of nooit’, hoor
unieke technieken die nog nooit samen waren
tegelijkertijd reëel en relatief: het is reëelativiteit.
ik u denken. Inderdaad, u heeft nog steeds de
uitgeprobeerd. Wel, dat bleek een prijspakker. U
Of Albert Einstein het eens zou zijn met mijn
Staatsloterij niet gewonnen. Toch is het mogelijk.
kent wellicht de beroemde dichtregel ‘Den Haag, je
reëelativiteitstheorie weet ik niet, maar u moet
Zeker in de wereld die infrastructuur heet. Zonder
tikt ertegen en het zingt’, maar u kunt de letter ‘g’ in
toegeven: het is in ieder geval een heel mooi woord
dromen geen daden. Zonder daden geen
dat laatste woord gerust vervangen door een k. De
voor Scrabble.
mooie bouwwerken.
lekkage zou vandaag de dag niet zo opvallen (alles
Afgelopen woensdagmiddag had ik wat tijd te
lekt immers uit in deze tijd) maar zorgde in 1998 en
doden voor een afspraak. In zo’n geval loop ik
2001 voor een hoop beroering en een verbijsterde
graag ergens naar binnen waar ik normaliter niet
burgerij. Hoe kon het zo ver komen?
zo snel de tijd voor neem. Zo stond ik onverwacht
Ik ben een piekerend mens. Als er licht brandt aan
in een kunstgallerij op de Haagse Denneweg,
het eind van de tunnel dan ben ik zo iemand die
waar prachtige figuratieve beelden van kerkelijke
zich afvraagt wie de elektriciteitsrekening betaalt.
figuren werden geëxposeerd. Toevallig was de
Succes kent vele vaders, mislukkingen zijn zonder
kunstenaar zelf ter plaatse en zodoende had ik de
uitzondering wees. Dat de zwemtunnel inmiddels
www.sterketaal.nl
