Het geluid van jongvolwassenen van de Friese Waddeneilanden

Het geluid van jongvolwassenen van de Friese Waddeneilanden

Een onderzoek naar sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het wonen op de Friese Waddeneilanden

Colofon Het geluid van jongvolwassenen van de Friese Waddeneilanden. Een onderzoek naar sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het wonen op de Friese Waddeneilanden Opdrachtgever Provincie Fryslân Projectleiding Drs. Wilma de Vries, Partoer Projectmedewerkers Inge de Vries, MSc, Partoer Sanne Wiegersma, MSc, Partoer Met dank aan Alle jongvolwassenen die hebben meegewerkt aan de focusgroepen en de enquête Ing. Maeike Lok, Partoer Ing. Marijn Oud, provincie Fryslân Opmaak Partoer Uitgave Partoer, Fries bureau voor sociaal economische vraagstukken Leeuwarden, januari 2014 Postbus 298 8901 BB Leeuwarden T. (058) 234 85 00 E. [email protected] I. www.partoer.nl

Inhoudsopgave 1.

2.

3.

4.

5.

Inleiding

3

1.1 1.2 1.3

3 3 4

Vlieland

7

2.1 2.2 2.3

7 7 8

Respondenten SWOT-analyse Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedregingen voor jongeren

Terschelling

15

3.1 3.2 3.3

15 15 16

Respondenten SWOT-analyse Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedregingen voor jongeren

Ameland

25

4.1 4.2 4.3

25 26 27

Respondenten SWOT-analyse Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedregingen voor jongeren

Schiermonnikoog 5.1 5.2 5.3

6.

Aanleiding Onderzoeksvragen Methoden

31

Respondenten 31 SWOT-analyse 31 Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor jongeren 32

Samenvatting en conclusie 6.1 6.2 6.3

39

Ervaringen van jongvolwassenen van het leven op de Friese Waddeneilanden 39 Opgaven voor de toekomst volgens eilander jongeren 42 Conclusie 45

1

2

1. 1.1

Inleiding Aanleiding

Het aantal inwoners van de Friese Waddeneilanden groeit nauwelijks meer. Het bevolkingsaantal van Ameland en Terschelling nam tussen 2000 en 2013 nog met enkele tientallen inwoners toe, terwijl het aantal inwoners van Vlieland en Schiermonnikoog al met enkele tientallen daalde. De verwachting is dat het inwoneraantal van alle Friese Waddeneilanden zal krimpen. Tegelijkertijd verandert de bevolkingssamenstelling op de eilanden. Het aantal 65-plussers neemt toe, terwijl het aantal jongeren afneemt. Het totaal aantal 65-plussers op de Friese Waddeneilanden is tussen 2000 en 2013 met 43% toegenomen. 14% van de totale bevolking van de Waddeneilanden was in 2000 65 jaar en ouder. In 2013 was dit al 20%. Het aantal jongeren tot 30 jaar nam tussen 2000 en 2013 af met 16%. In 2000 was 39% van de eilander bevolking jonger dan 30 jaar, in 2013 is dit 32%. Er vindt dus vergrijzing en ontgroening plaats op de Friese Waddeneilanden. Naar verwachting zet deze ontwikkeling zich in de komende jaren voort. Het aantal senioren neemt nog verder toe, terwijl het aantal jongeren nog verder krimpt. Deze ontwikkelingen kunnen het leven op een Waddeneiland veranderen. Een stijgend aantal ouderen en een dalend aantal jongeren hebben invloed op bijvoorbeeld de werkgelegenheid, voorzieningen, huizenmarkt en de sociale gemeenschap. Om de leefbaarheid in stand te houden zullen er voldoende personen in de ‘productieve leeftijd’ op de eilanden dienen te zijn. Vanuit de Streekagenda Waddeneilanden werken inwoners en verschillende partijen samen aan een uitvoeringsprogramma van projecten van en voor de streek, om de Wadden vitaal en leefbaar te houden. De veranderende bevolkingssamenstelling is daarin één van de belangrijkste vraagstukken. Vanuit de Streekagenda zijn bijeenkomsten op de eilanden georganiseerd, om de mening en behoeften van de inwoners te verzamelen. De bijeenkomsten werden goed bezocht. Er waren echter weinig jongeren aanwezig. Jongeren hebben de toekomst, daarom is het belangrijk om inzicht te krijgen in hun ervaringen en wensen. Juist om voldoende personen in de ‘productieve leeftijd’ op de eilanden te behouden, is het van belang dat de leefbaarheid voor jongeren op de eilanden op peil blijft en, waar mogelijk, vergroot wordt. Dit onderzoek brengt daarom in beeld hoe de jongeren van de Friese Waddeneilanden hun leven op hun eiland op dit moment ervaren. Bovendien geeft het onderzoek inzicht in hoe de jongeren de toekomst van hun eiland zien. 1.2

Onderzoeksvragen

Het is belangrijk om een zo volledig mogelijke Streekagenda Waddeneilanden te ontwikkelen, waarin de wensen en belangen van alle inwoners zijn betrokken. De wensen en ervaringen van de jongeren van de Waddeneilanden zijn tot nu toe nog weinig bekend. Daarom laat dit onderzoek het geluid van de jongeren van de Friese Waddeneilanden horen. De vraag die in dit onderzoek centraal staat: Hoe ervaren jongvolwassenen hun leven op een Waddeneiland en wat zien zij als opgaven voor de toekomst van hun eiland? De antwoorden op deze vragen geven gemeenten en provincie input voor het ontwikkelen van beleid voor de nabije toekomst.

3

1.3

Methoden

Er zijn 2 methoden gebruikt om de onderzoeksvragen te beantwoorden: focusgroepen en enquêtes. Focusgroepen Om te verkennen wat er onder de jongeren van de Friese Waddeneilanden leeft, is op elk eiland een focusgroep gehouden. Tijdens een focusgroep bespreekt en bediscussieert een kleine groep mensen een bepaald onderwerp. Het doel hiervan is nieuwe inzichten te krijgen in hoe er over bepaalde onderwerpen gedacht wordt. Onderwerp van gesprek van de focusgroepen waren de ervaringen, meningen en behoeftes van de jongeren wat betreft het wonen op het eiland, nu en in de toekomst. Bij elke focusgroep waren 8 tot 14 jongvolwassenen aanwezig (van 18 tot en met 35 jaar). Aan de focusgroepen werd structuur gegeven door middel van een SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats). De sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen werden door de respondenten in beeld gebracht door individueel aspecten van de 4 SWOT-onderdelen op een memobriefje te schrijven. Dit resulteerde in een A3-formaat papier, ingedeeld in de 4 SWOT-onderdelen, en volgeplakt met memobriefjes. Deze methode gaf iedere respondent de kans om zijn of haar eigen ervaringen en behoeften te uiten. Bovendien bepaalden de respondenten hiermee zelf waar het gesprek/de discussie over zou gaan, in plaats van de onderzoekers. Aan de hand van de briefjes in de verschillende SWOT-vlakken is vervolgens een gesprek/discussie gestart. Via via is op elk eiland contact gezocht met een jongvolwassene. Deze persoon werd gevraagd ‘ambassadeur’ voor het eiland te zijn. Hij/zij kreeg daarmee de verantwoordelijkheid voor het uitnodigen van ongeveer 8 leeftijdsgenoten voor de focusgroep. De ambassadeur droeg zorg voor een gevarieerde samenstelling van de focusgroepen. De belangrijkste voorwaarden waren: verschillende leeftijden (van 18 tot en met 35 jaar) en geslacht, en wonend op het eiland of er opgegroeid zijn (en nu niet meer wonend). Analyse focusgroepen Een gespreksleider leidde de focusgroep. Een tweede persoon notuleerde het groepsgesprek. Dit verslag is naderhand uitgewerkt. Deze uitwerking is vervolgens geanalyseerd door middel van het toekennen van onderwerpcodes aan tekstfragmenten. Hierdoor konden verschillende thema’s die voor de jongeren van de Waddeneilanden van belang zijn worden onderscheiden. Enquêtes Om in beeld te krijgen wat onder een grotere groep jongvolwassen eilanders leeft is na het houden van de focusgroepen op elk eiland een enquête onder de jongvolwassen eilanders uitgezet. De enquête was online en is verspreid via Facebook. De bij de focusgroepen aanwezige jongeren hebben de enquête ingevuld en vervolgens ‘gedeeld’ via Facebook. Dit leverde op Ameland een respons op van 124, op Schiermonnikoog van 53, op Vlieland van 58 en op Terschelling van 92. Een risico bij deze methode van respondenten werven is dat respondenten veelal tot dezelfde sociale kring behoren en daardoor overeenkomstige ervaringen en meningen hebben. Gezien de variatie aan antwoorden op de enquête, én het aantal respondenten dat heeft deelgenomen lijkt het er op dat er een goed beeld van de eilander jongeren is verkregen. 4

De vragen in de enquête zijn gebaseerd op de ervaringen van de eerste focusgroep, die gehouden is op Ameland. Ook hier was de doelgroep jongvolwassenen van 18 tot en met 35 jaar die wonen op het eiland of er gewoond hebben. Deze publicatie geeft de uitkomsten weer van de 4 focusgroepen die op elk van de Friese Waddeneilanden is gehouden. In het laatste hoofdstuk worden de uitkomsten ook gerelateerd aan de enquête. Een aparte publicatie, ‘Het geluid van de jongeren op…’, geeft vooral de resultaten van de enquête per eiland.

5

6

2.

Vlieland

2.1

Respondenten

De focusgroep op Vlieland vond op 23 mei 2013 plaats. Bij de focusgroep waren 8 jongeren aanwezig, waarvan 4 mannen en 4 vrouwen. De leeftijd van de jongeren varieert van 21 tot 30 jaar. Twee deelnemers wonen aan de vaste wal en zijn op Vlieland opgegroeid. Eén van hen studeert er, de andere werkt. Twee van de aanwezigen wonen hun hele leven op Vlieland en werken nu op het eiland. De rest van de jongeren is niet opgegroeid op Vlieland, maar woont er sinds één tot 13 jaar. Deze 4 deelnemers werken allemaal op Vlieland. 2.2

SWOT-analyse

Sterkte  Veilig (3x)  Strand (3x)  Rust en ruimte (3x)  Vrijheid (2x)  Gezellig (2x)  Tradities (2x)  Wonen met rust  Veel ‘bijzondere gebeurtenissen’  Evenementen  Leuke dorpsfeesten  Eilandleven  Zomerbaan  Sociale controle  Betrokkenheid  Kleine gemeenschap  Veel bekenden  Iedereen kent je  Thuis komen  Vrienden  Natuur Kans  Dokter Deen  Vlieland in de lift met publiciteit  Sportevenementen  Brede school  ITGWO  ‘Veryupping’

Zwakte  Weinig woningen (Starters) (3x)  Openingstijden supermarkt (3x)  Afstand tot vaste wal (2x)  Verbinding wal (2x)  Sociale controle (2x)  Reistijd  Boottijden  Hoge huren  Door de kleinheid van het eiland weinig open  Te weinig kroegen  Basisschool  Iedereen kent je  Assortiment supermarkt  Weinig diversiteit werk

Bedreiging  Doeksen boottijden (2x)  EVT (2x)  Weinig voorzieningen  Weinig werk voor hoogopgeleiden  Geen baby’s geboren  Studie-aansluiting  Economische crisis  Erfpacht  Verkeerde doelgroep -> te duur  ‘Veryupping’

7

2.3

Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor jongeren

De uitkomsten van de SWOT-analyse kunnen in een aantal thema’s verdeeld worden. Deze paragraaf benoemt per thema de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het leven op Vlieland, die tijdens de focusgroep door de jongeren zijn genoemd. Vlieland als thuis Alle respondenten voelen zich thuis op Vlieland en zien het eiland ook als hun thuis: ‘Als ik van de boot af kom vind ik dat thuiskomen. Dan denk ik: ‘Goh, ik ben weer thuis!’ ‘ In Leeuwarden, Leiden of Amsterdam had ik dat thuisgevoel niet. Maar op Vlieland wel. Dat is heel fijn.’ En: ‘Hier op Vlieland kom ik thuis. Niet als ik naar mijn ouders in Apeldoorn ga.’ Sociale omgeving Uit de focusgroep komt vooral naar voren dat de jongeren het leven op Vlieland waarderen om de sociale contacten. Door de kleine gemeenschap kennen alle eilanders elkaar. Eilanders zijn erg betrokken bij elkaar en veel jongeren geven aan het gevoel te hebben altijd bij iemand terecht te kunnen. Dit geeft een goede sfeer op het eiland. Iedereen vindt het er erg gezellig. Dit gevoel van verbondenheid dringt tot veel lagen van de gemeenschap door. Bijvoorbeeld in de horeca: ‘Als de drank in je eigen kroeg op is loop je naar de buurman voor een fles. Of je gaat gewoon de drankwinkel binnen. De deur is nooit op slot. Dan schrijf je op een blaadje wat je meeneemt.’ Het gemeenschapsgevoel wordt versterkt door de vele tradities die het eiland kent, en waaraan het hele dorp meedoet. ‘De tradities op het eiland zijn heel fijn: Koninginnedag, maar bijvoorbeeld ook begrafenissen. Dan gaat iedereen naar binnen en heeft respect. Dit geeft een grote verbondenheid in het dorp. Aan de wal worden feesten als Koninginnedag of Sinterklaas natuurlijk ook wel gevierd, maar op Vlieland zijn ze veel belangrijker en doet iedereen mee. Sinterklaas is bijvoorbeeld niet een familieaangelegenheid, maar iets van het dorp.’ Sociale controle Aan de ene kant is de hechte sociale gemeenschap op Vlieland voor de jongeren een sterkte van het wonen op het eiland. Het zorgt voor gezelligheid en betrokkenheid. Aan de andere kant ervaren de jongeren ook de sociale controle op het eiland, iedereen weet altijd wat je doet. Wel zeggen de meesten dat de sociale controle meer een probleem was toen ze een jaar of 16 waren: ‘Misschien heb je als puber meer last van de sociale controle op het eiland dan als kind en als je ouder bent.’ De meeste jongeren gaan rond die leeftijd, in ieder geval door de week, op de vaste wal wonen voor hun opleiding. Dit betekent voor sommigen een bevrijding van de sociale controle op Vlieland. Toch is het wonen aan de vaste wal vaak het moment dat ze het eiland weer gaan waarderen en gaan missen: ‘In de 4e klas was de sociale controle op het eiland voor mij een reden om weg te gaan. Maar toen ik eenmaal ging vond ik het helemaal niet leuk. Ik ging weg uit een omgeving waar iedereen me kende: vrienden, familie. En ik kwam in een omgeving waarin ik alles opnieuw moest ontdekken.’

8

‘Echte Vlielanders’ en nieuwkomers Tijdens de focusgroep komt het gesprek op wanneer iemand een ‘echte’ Vlielander is. Iedereen is het erover eens dat je een Vlielander bent als je er geboren bent. ‘Maar daar houden we ons niet zoveel mee bezig. Er is maar één persoon op Vlieland die zich er druk over maakt, verder speelt het geen rol. Zolang je maar meedoet hoor je erbij. Je moet respect hebben voor hoe het er hier aan toegaat. Als je dat hebt word je zeker geaccepteerd.’ Er komen niet vaak nieuwe mensen op Vlieland wonen. Het hangt volgens de jongeren van de mensen zelf af of nieuwkomers opgenomen worden in de gemeenschap. Meedoen met activiteiten en aanpassen aan de Vlielander gewoonten is hiervoor belangrijk. ‘Ze moeten niet thuis zitten, want dan kom je er niet snel tussen!’ Een paar keer komt terug dat je als nieuwkomer niet het eiland moet proberen te veranderen en niet teveel nieuwe dingen moet willen. Vrijheid, rust, ruimte en veiligheid Alle aanwezige jongeren hebben grote waardering voor de natuurlijke omgeving van Vlieland. Ze ervaren er vrijheid, rust en ruimte: ‘Je kan hier op het strand staan en niks horen. Dat is zo lekker!’ En: ‘Voor een kind is er geen betere plek om op te groeien.’ Het is een plek waar ze veel vrijetijdsactiviteiten kunnen uitoefenen: ‘Je kan hier met de auto over het strand crossen, heerlijk!’ De omgeving is absoluut een trigger om op Vlieland te blijven. ‘Mijn moeder zei laatst nog: ‘Ik kan me niet voorstellen om m’n tanden te poetsen en niet over de Wadden te kijken.’ Dat is ook mijn gevoel.’ De jongeren vinden het contrast met de vaste wal groot. Ze zien grote voordelen in de rust en de ruimte op Vlieland. ‘Je hoeft niet met de bus of trein, je hoeft je niet te haasten. En er is hier bijna geen reistijd. Je bent in 5 minuten of minder waar je wezen moet.’ Ook de houding van de Vlielanders zelf is anders dan van de mensen van de vaste wal, en dit wordt gewaardeerd: ‘Iedereen aan de vaste wal is altijd gehaast, maar hier niet! We zijn hier niet zo van de tijden en streng. Het is veel minder gestrest hier. Als het vandaag niet gebeurt, dan morgen maar.’ Ook veiligheid wordt als een sterkte van het wonen op Vlieland benoemd. ‘De omgeving van Vlieland is heel veilig. Je kunt je auto hier laten staan met de sleutel er nog in. Er is bijna geen criminaliteit. Tijdens het toeristenseizoen zijn er wel meer vernielingen, maar dat zijn nooit extreme dingen.’ De moeilijkheden met toeristen hebben volgens de jongeren ook met het horecabeleid op Vlieland te maken: ‘De kroegen gaan hier om half 3 dicht. Dan komt er in één keer een hele meute op straat. Het zou beter zijn om geen sluitingstijd in te stellen, dan vinden er misschien ook minder vernielingen plaats.’ Huizenmarkt De woningnood onder de jongeren op Vlieland is erg hoog. Er zijn geen starterswoningen op het eiland, terwijl hier zeker behoefte aan is! ‘Tegelijkertijd staan er wel veel huizen te koop, maar die huizen kunnen wij niet betalen.’ De jongeren zien dat er alleen al vanwege de woningnood op Vlieland mensen naar de vaste wal verhuizen.

9

De respondenten hebben vooral veel problemen met de (sociale) huursector. Zo zijn de huren de afgelopen jaren sterk gestegen. ‘Vooral wanneer mensen die jarenlang in hun woning gewoond hebben verhuizen, stijgt de huur soms wel met een paar honderd euro. Dit kunnen wij niet betalen.’ Ook de wachttijden voor een huurhuis op Vlieland zijn lang. Eén van de aanwezigen staat al 2 jaar ingeschreven, maar heeft nog geen huis gekregen. Iemand anders heeft 5 jaar ingeschreven gestaan om een huis te krijgen voor een gezin met 5 mensen. Alleenstaanden ondervinden soms moeite met het verkrijgen van een huurhuis. Soms wordt een huis alleen verhuurd aan 2 of meer mensen. Iemand die economisch gebonden is aan Vlieland krijgt in principe voorrang bij het verkrijgen van een huurhuis. Er zijn weinig particuliere verhuurders op Vlieland. Wel kopen steeds meer mensen van buiten het eiland (de ‘yuppen’) een huis op het eiland. Dit verhuren ze vervolgens niet aan anderen als ze zelf niet op Vlieland zijn. Ook daardoor ontstaat er schaarste van huizen. Door de schaarste van huizen zijn er vooral zomers grote problemen met wonen. De seizoenswerknemers hebben dan ook een slaapplek voor het seizoen nodig. Velen van hen wonen dan in tenten of caravans. Ook jongeren die het hele jaar op Vlieland wonen hebben hier last van: één van de aanwezigen die in het hotel werkt moet over een paar weken naar een caravan verhuizen. De jongeren vinden dat de gemeente verantwoordelijk is voor het creëren van genoeg slaapgelegenheden tijdens de zomer. ‘Maar de gemeente zegt tegen de ondernemers: jullie zorgen zelf maar voor je personeel.’ De jongeren vinden echter dat de gemeente deels wel verantwoordelijk is en moet zorgen voor betere oplossingen. Plannen om de woningnood onder jongeren aan te pakken lijken er niet te zijn. Soms zijn die er wel geweest, maar zijn ze om onduidelijke redenen niet doorgegaan: ‘Een jaar of wat geleden zouden ze nieuwe woningen bouwen. Dat is nog niet gebeurd.’ Verbinding met de vaste wal ‘De boot is gewoon klote.’ Vrijwel alle respondenten zijn negatief over de bootverbinding tussen Vlieland en Harlingen. Ze vinden dat de boot te lang over de overtocht doet en dat er bovendien weinig overtochten per dag zijn. Dit zou moeten veranderen. ‘De boot kan ook makkelijk in een uur varen [van Harlingen naar Vlieland]. Dan kan hij vaker op een dag varen, bijvoorbeeld 4 keer op een dag, en eerder. Dan krijg je ook meer dagjesmensen. Maar dit kost teveel.’ Voor zowel toeristen als forenzen zouden snellere en meer frequente afvaarten een voordeel zijn. Forenzen is nu nog bijna onmogelijk, net zoals wonen op Vlieland en naar school gaan aan de vaste wal. Een aanwezige hoefde maar één dag per week naar school (op maandag), maar moest daarvoor op zondag al van Vlieland vertrekken en was dan op dinsdag weer thuis. Aan de andere kant zijn de respondenten ook realistisch over het wonen op een eiland en de beperkingen van een bootverbinding: ‘Het hoort er ook wel bij.’ Verder hebben de respondenten het over de bezuinigingen op de veerboot. Ze maken zich daar zorgen over.

10

‘Ze zeggen dat ze gaan bezuinigen omdat er te weinig passagiers naar en van Vlieland gaan. Als de bezuinigingen door worden gezet vaart er straks maar 2 keer per dag een boot.’ Veel aanwezigen zijn ook bang voor de gevolgen van de ‘stuntprijzen’ van Doeksen naar Terschelling: voor de dagjesmensen is het dan immers veel voordeliger om naar Terschelling te gaan. De dienstregeling moet gewaarborgd zijn om zowel bewoners als toeristen op het eiland te houden. Werk en horeca Er is op Vlieland weinig werk op hbo- en wo-niveau. Dit is voor de jongeren een belangrijke reden om Vlieland te verlaten. Ze hebben het gevoel dat ze weinig kunnen bereiken op het eiland. Dit geldt overigens ook voor mensen met een baan op mbo-niveau. ‘Ik ben nu bedrijfsleidster en dat is zo ongeveer het hoogste wat je hier kunt bereiken.’ Daarom noemt iemand als zwakte van Vlieland ‘kansloos’: ‘Je hebt hier vrijwel geen kansen op werk! Stel je hebt een hbo-opleiding…: je kan er hier niks mee! Ook voor jezelf beginnen kan niet uit. Als je als jongere carrière wilt maken zit je hier niet goed!’ Wel zijn er maar weinig jongeren werkloos op Vlieland. Er is namelijk altijd wel iets te doen op het eiland. ‘Er is hier áltijd werk. Maar niet op niveau…’ Verder zijn de horecavergunningen op Vlieland voor de jongeren een doorn in het oog. Er zijn nu 3 kroegen op Vlieland, en dit zijn er volgens de jongeren veel te weinig. ‘Er zijn zomers 4.000 mensen op het eiland, dan zijn 3 kroegen toch veel te weinig! Terschelling zit vol met kroegen!’ Daarnaast zijn er maar weinig terrasjes op Vlieland. Ook dit zou het eiland een stuk gezelliger maken volgens de respondenten. De jongeren pleiten voor meer concurrentie. ‘Dan wordt het ook gezelliger op het eiland!’ De respondenten merken wel op dat als er meer kroegen zijn, dit ’s winters niet uit kan. De jongere Vlielanders hebben het gevoel niet bij het horecabeleid betrokken te worden. Sommige besluiten worden genomen zonder de betrokkenen naar hun mening te vragen. ‘Onlangs is het piekuur afgeschaft… ze hebben helemaal niet naar onze mening gevraagd!’ Dit vinden ze erg jammer. Zelf zitten de Vlielander jongeren wanneer ze met elkaar afspreken voornamelijk in de kroeg. Zij zitten weinig thuis bij vrienden. De meesten wonen nog bij hun ouders of komen alleen in het weekend thuis, ook bij hun ouders. De kroeg fungeert daardoor vaak als ontmoetingsplek. Onderwijs De respondenten zijn niet erg te spreken over het aangeboden onderwijs op Vlieland. Over de basisschool zegt iemand: ‘Vanwege de basisschool zou ik niet de keuze maken om hier terug te komen.’ Dit heeft vooral te maken met de kwaliteit van de basisschool die ze niet als erg hoog inschatten ‘Ik zou mijn kinderen daar nooit naar toesturen!’ Verder is vooral het beperkte voortgezet onderwijs een probleem voor veel jongeren. Zij kunnen alleen vmbo op het eiland volgen. Dit is voor leerlingen op vmbo-niveau fijn: ‘Je krijgt veel aandacht in de les. Door de kleine klassen is de individuele aandacht groot.’ Kinderen die een hoger niveau willen volgen moeten hoe dan ook naar een school aan de vaste wal. Dit is vaak problematisch: ‘De overgang van hier naar de middelbare school op de vaste wal is veel te groot.’ 11

Daarom blijven veel kinderen die havo- of vwo-advies hebben, toch de eerste jaren van hun opleiding op Vlieland het vmbo volgen. Sommige jongeren kiezen hier zelf voor, bij anderen zijn de ouders van grote invloed: ‘Mijn moeder wilde niet dat ik naar Harlingen ging, ik was net 14, ze vond me veel te jong.’ Een deel van de jongeren met havo- of vwoadvies dat vmbo volgde op Vlieland, hebben dat als beperkend ervaren: ‘Ik heb mezelf hier tekort gedaan op het vmbo’ en ‘Je wordt hier op Vlieland een beetje lui, als je naar het vmbo gaat terwijl je veel meer kan.’ Anderen vonden het wel positief: ‘Ik had vwo-advies, maar ik wilde hier niet weg want ik vond het hier veel te leuk. Ik had allemaal leuke vriendinnen.’ Het is wel zo dat de respondenten van jongs af aan wisten dat ze ooit naar de vaste wal zouden gaan voor hun studie. ‘Iedereen gaat op den duur naar de vaste wal. Het is meer de vraag wanneer je gaat dan of je gaat.’ Veel scholieren die meteen na de basisschool of na een paar jaar vmbo alsnog naar de vaste wal gaan ervaren de overgang als pittig. De jongeren die eerst vmbo deden moeten ineens veel meer gaan doen voor hun opleiding. Daar komt nog eens bij dat van de jonge scholieren ineens veel zelfstandigheid wordt verwacht: ‘als 15-, 16-jarige op je zelf gaan wonen én naar een nieuwe school gaan, dat is een grote stap. Velen van ons lopen studievertraging op omdat de overgang té groot is. Het eerste half jaar ben je alleen al kwijt aan het wennen.’ Wel zijn de respondenten het erover eens dat het per kind verschilt of hij of zij het redt aan de vaste wal: ‘Het heeft er ook mee te maken hoever een kind is op die leeftijd. Dat verschilt. De ene kan het al wel aan om alleen naar de vaste wal, de ander niet.’ De laatste jaren zien de jongeren een nieuwe ontwikkeling ontstaan: veel ouders kopen of huren nu gezamenlijk een huis in Harlingen. Zij gaan dan samen met hun kinderen daar wonen, zodat de kinderen meteen naar de havo of het vwo kunnen. Voorzieningen De voorzieningen op Vlieland laten volgens de jongeren te wensen over. ‘Er is hier heel weinig open: de bieb, de winkels, de pinautomaat is vaak leeg.’ Vooral voor werkenden zijn de beperkte openingstijden van de winkels lastig: ‘Als je werkt komen de openingstijden van de supermarkt niet goed uit. Als je pauze hebt is de winkel dicht, en als je uit je werk komt ook! Je kan dus geen boodschappen doen door de week. Ik moet altijd op zaterdag al mijn boodschappen doen.’ De jongeren pleiten dan ook voor langere openingstijden, in ieder geval van de supermarkt. Bovendien is de prijs van boodschappen op Vlieland te hoog volgens de respondenten: ‘Het is hier veel duurder. Veel mensen doen in Harlingen boodschappen. Dat kan zelfs met de kosten van de boot nog wel uit.’ Dat Vlieland zo duur is komt volgens de jongeren onder andere doordat er veel ‘yuppen’ komen die veel te besteden hebben. Vrijwel alle kledingwinkels op het eiland zijn daarom vrij duur. Eilander jongeren kopen behalve eten niet veel meer op het eiland zelf. Internet biedt uitkomst. Veel jongeren shoppen vooral via webwinkels. Toerisme en evenementen Het toerisme is de grootste bron van werkgelegenheid op Vlieland. De jongeren benadrukken dan ook het belang van het toerisme: ‘Alles op Vlieland staat in verband met toerisme. Als er geen toeristen zouden komen is het klaar hier.’ De jongeren geven aan dat het door de economische crisis van de afgelopen jaren ook in het toerisme op Vlieland lastiger was om voldoende winst te maken. Toeristen gaan bijvoorbeeld minder uit eten. 12

‘Eerst deden ze dat 4 keer per week, nu doen ze het misschien nog één keer per week. Ze besteden echt minder.’ Bovendien is de concurrentie met de andere eilanden én het buitenland groot: Een all-inclusive vakantie in Turkije is goedkoper dan een week in een tent op Vlieland!’ De respondenten zien ook een verschuiving in het type toeristen. Er komen meer ouderen en minder jongeren. Dit vinden zij een zorgelijke ontwikkeling. Zeker nu er sprake is van het weghalen van het jongerenveldje op de camping: ‘Dit stimuleert de komst van jongeren natuurlijk niet.’ ‘We hebben hier geen speciale jongerencampings waar bierkratten opgestapeld worden, zoals op Terschelling. Dat hoeft ook niet, maar het is wel goed dat er jongeren komen.’ Dit omdat het eiland dan vooral voor de jongere eilanders zelf leuk blijft. De komst van veel oudere toeristen verandert de sfeer op het eiland, vooral in de zomer. De jongeren zien festivals als Into The Great Wide Open en sportevenementen als zeer positief voor het eiland. Het is zeer goed voor het toerisme en goed voor de beeldvorming van Vlieland. Dit geldt ook voor de televisieserie Dokter Deen: ‘We merkten absoluut dat deze serie er was. De mensen komen er echt voor naar Vlieland! Dan vragen ze: waar is het huis van dokter Deen? Ook Moordvrouw heeft zich op Vlieland afgespeeld en een paar reclames. Dit is goed voor het eiland, er komen meer mensen op af!’ Verhouding jongeren en ouderen Er zijn de afgelopen paar jaar nauwelijks baby’s geboren op Vlieland. Iemand vindt dit zorgelijk, vooral voor de basisschool op het eiland. Anderen zien het niet als probleem: toen zij zelf klein waren, waren er al grote verschillen tussen de grootte van de verschillende groepen op de basisschool. Het is een fluctuerende beweging. Als je ouder bent en als je gezondheid goed is kun je volgens de respondenten heel lang op Vlieland blijven wonen. Maar als je ziek wordt, is het lastiger. Zo moest iemand het eiland verlaten omdat zij Alzheimer had gekregen. De jongeren vinden dat er meer geld besteed moet worden aan thuiszorg. Er wordt nu alleen wijkverpleging aangeboden op Vlieland. Aan de andere kant zien de jongeren de vele ouderen op Vlieland als een probleem. Zij houden namelijk de huizen op het eiland vast. Het idee ontstaat dan ook om een nieuw bejaardenhuis te bouwen, dan kunnen de jongeren in de huizen van de ouderen. Bovendien zijn de bestaande huizen op Vlieland weinig geschikt om ouder in te worden; er zijn weinig gelijkvloerse woningen. Invloed uitoefenen Tijdens de focusgroep komen meningen en ideeën van de jongere Vlielanders duidelijk naar voren. Zij zijn terughoudend wanneer geopperd wordt om hier meer mee te doen, bijvoorbeeld bij de gemeente. Aan de ene kant voelen ze zich niet geroepen ‘als ze willen weten wat wij willen, moeten ze dat vragen’ . Aan de andere kant voelen ze zich niet serieus genomen. ‘Mensen die ouder zijn en hier langer wonen denken dat ze meer te zeggen hebben.’ Sommige jongeren hebben wel ideeën naar voren gebracht, maar werden naar eigen zeggen weinig serieus genomen door de gemeente: ‘De gemeenteraad zegt als we met ideeën komen: jongens, zo werkt het niet in het leven.’ Toch zijn er ideeën om de mening van de jongeren meer naar voren te brengen. Ze benadrukken dat het voor de jongeren uitnodigend moet zijn, en dat zij serieus genomen moeten worden.

13

Een informele setting met een groepje jongeren zou een idee zijn: ‘Zo’n avond als deze vind ik erg leuk en ik zou zo ook wel met de gemeente willen praten.’ Dergelijke bijeenkomsten zouden dan structureel georganiseerd moeten worden. Ook zouden politieke partijen zich meer open moeten stellen voor de mening van de jongeren. Verder stelt iemand voor een Facebookpagina op te richten waar alle jongeren hun mening kwijt kunnen.

14

3. 3.1

Terschelling Respondenten

De focusgroep op Terschelling vond op zaterdag 28 september 2013. Bij de focusgroep waren 7 jongeren aanwezig, waarvan 2 mannen en 5 vrouwen. De jongste deelnemer was 18 jaar en de oudste deelnemer was 27. Drie deelnemers studeren en wonen op de vaste wal, maar zijn nog elk weekend op het eiland te vinden. Een deelnemer werkt één dag per week op de vaste wal. De rest van de jongeren woont op Terschelling en zij werken allemaal in de horeca. Dit doen zij in loondienst of voor hun eigen bedrijf. De meeste jongeren zijn opgegroeid op Terschelling, 2 van hen zijn opgegroeid op de vaste wal. 3.2

SWOT-analyse

Sterkte  Saamhorigheid  Burenplicht  Iedereen staat voor elkaar klaar  Familie  Diversiteit (seizoenen)  Sociale contacten  Voor kind: veilig & vrij  Veilig & vertrouwd  Rust  Het eiland op zich  Strand  Natuur Kans  Onlangs ‘babyboom’  Iedereen werkt vanaf 14e  Toeristen blijven komen ondanks crisis  Toeristenseizoen wordt langer  Voor een eiland precies goed qua omvang  Veel vrijetijdsbestedingen  Boot: duur & vaart weinig  Weinig (jeugd)werkloosheid  Veel ondernemers  EVT: voor toeristen  Meer (bestuurlijke) samenwerking eilanden

Zwakte  Werkgelegenheid (2x)  Te rustig op werk (horeca in winter)  Ons kent ons  Weinig nieuws  Weinig muziek(voorzieningen)  Winkels, vooral duur & luxe  Strandtent dicht in de winter  De boot  Sluitingstijden horeca

Bedreiging  Meer 65-plussers, minder jongeren  Huizenprijzen te hoog voor jongeren  Sociale huurwoningen worden verkocht  Alleen vmbo middelbaar onderwijs  Minder vaste en fulltime banen, ook in horeca  Weinig werk, zeker op HBO(+)niveau  Vooroordelen tegenover eilanders: weinig flexibel door boot, te hechte bevolking  Nieuwe alcoholwet: minder jongeren op campings  EVT niet geschikt voor eilanders  Partijpolitiek: als je iets wilt, werk je je op in partij

15

3.3

Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor jongeren

De uitkomsten van de SWOT-analyse kunnen in een aantal thema’s verdeeld worden. Deze paragraaf benoemt per thema de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het leven op Terschelling, die tijdens de focusgroep door de jongeren zijn genoemd. Sociale omgeving De jongeren hechten veel waarde aan hun sociale contacten op Terschelling. Vaak wonen veel vrienden en familie op het eiland. Dit creëert een sterke betrokkenheid: ‘Je kan altijd bij iemand terecht als er wat is. Iedereen helpt elkaar en wil elkaar helpen.‘ Wel noemen de jongeren de keerzijde van een hechte sociale gemeenschap: sociale controle en een ‘roddelcultuur.’ ‘Gisteren zei nog iemand tegen mij: ja wat hoor ik, is je auto gestolen? Dan denk ik, hoe komt iemand daarbij?’ Daarbij bekennen zij dat zij hier zelf ook wel aan mee doen. Het wordt vervelend als de roddels over jezelf gaan. ‘Ik houd er niet van dat iedereen zich met elkaar bemoeit, maar zelf doe ik het net zo hard! Over een ander is het natuurlijk best leuk, maar als het over jezelf gaat is het niet zo leuk.’ Toch is het roddelen iets wat bij het wonen op Terschelling hoort. De jongeren zouden het erger vinden als niemand zich met elkaar bemoeide. De positieve kanten van de sociale contacten wegen dan ook op tegen de negatieve. ‘Als het je niks uit maakt wat je buurman doet, dat zou mij ook niet leuk lijken. Het is niet alleen maar negatief. In bepaalde gevallen is het ook pure interesse. Het is niet altijd slecht.’ Een ander nadeel van de kleinschaligheid van Terschelling en de hechte sociale gemeenschap is dat de mogelijkheid om nieuwe mensen leren kennen beperkt is. Sommige jongeren zouden willen dat hun sociale kring groter was, en dat ze meer keus zouden hebben met wie ze wel en niet kunnen omgaat. ‘Je weet wie hier zijn. Aan de wal leer je steeds weer andere mensen kennen. Maar hier is het op een gegeven moment wel verzadigd… Je weet wie hier zijn en als je weet dat je daar niet mee op kunt schieten…’ Nieuwkomers Volgens de jongeren is het makkelijk om als nieuwkomer op het eiland tussen te komen. Wel moet iemand open staan voor de gewoonten en activiteiten van de eilanders. ‘Als je met de sociale dingen mee gaat doen, als je er voor open staat… Dan kom je er wel tussen.’ Ook komt het volgens de respondenten weinig voor dat iemand die geen band met het eiland heeft op Terschelling komt wonen. ‘Ik denk als je hier nog nooit geweest bent en je komt hier wonen… Dan is het anders. Maar volgens mij doet niemand dat.’ Doordat nieuwkomers vaak al contacten op Terschelling hebben, is het integreren minder moeilijk. ‘Ik kwam hier al 21 jaar en op een gegeven moment leer je mensen kennen, helemaal als je mensen steeds tegenkomt, je ziet dagelijks dezelfde gezichten.’ Rust, ruimte, natuur De jongeren waarderen met name de rust, ruimte en natuur die Terschelling biedt. Wanneer ze het leven op Terschelling vergelijken met het leven in een plaats met veel inwoners, zien ze qua natuur veel voordelen. Op Terschelling is de natuur altijd nabij, aan de vaste wal meestal niet. ‘Wat dat betreft zou ik er echt niet aan moeten denken om de hele zomer in Leeuwarden te zitten. Je kan niet even naar het strand ofzo.’

16

Veel respondenten zijn ook blij dat ze zijn opgegroeid in een omgeving vol natuur: ‘Vroeger op de basisschool gingen we elke dag wel even een boswandeling maken met de juf. Als ik dan naar Leeuwarden kijk, daar zie ik kinderen alleen maar over straat lopen naar gym of zo. Dan denk ik: die komen vrijwel niet in de natuur. Dat is best wel raar.’ Ook de veiligheid van Terschelling vinden de jongeren een belangrijke sterkte van het wonen op het eiland. Deze veiligheid komt ook weer door de hechte sociale gemeenschap waarin de meeste mensen elkaar kennen. Het vertrouwen in elkaar is daardoor groot. ‘Wij laten hier ook altijd gewoon de deur open, dat vinden mensen ook heel raar. Je kunt zo in elke auto wegrijden. Het is ook wel een beetje raar...’ Sommige respondenten weten nu al dat zij hun kinderen op Terschelling willen laten opgroeien, anderen hebben zelf al kinderen. De combinatie van rust, ruimte, natuur en de hechte sociale gemeenschap is een trigger om voor de kinderen op Terschelling te blijven: ‘Ik heb een kind. Kinderen hier laten opgroeien, dat is echt de reden dat ik hier ook graag wil blijven wonen. Hier ben je heel vrij, zo het bos in. Laatst wilde hij op de trekker, dan komt een vriend even langs met de trekker. Dat hoef je in Leeuwarden niet te proberen. En iedereen hier kent mijn zoontje ook. Dat is een heel veilig idee. Als ik in de stad een kind had zou ik me wel veel meer zorgen maken, denk ik.’ Verder houden de jongeren van het relaxte leven op Terschelling. Mensen hebben er veel minder haast en stress. ‘Sowieso is het leven hier zoveel relaxter. Vorige week was ik naar mijn ouders aan de vaste wal en als ik dan bij het station ben, word ik al helemaal gek van al die mensen om me heen. De een moet hier heen, de ander moet daar heen, een ander moet de trein halen, weer een ander moet snel naar de stad om boodschappen te doen. Iedereen is alleen maar met tijd bezig. En dat doe je hier ook wel, maar dan gaat het veel… Je gaat nog even naar de supermarkt want je moet over een uurtje werken.’ Ook jongeren die studeren en het grootste deel van het jaar in een stad wonen vinden dit niet altijd leuk. Vooral nadat zij na een zomer op het eiland weer naar de wal gaan: ‘Na de zomer kwam ik weer in Leeuwarden en toen dacht ik: ‘wat doe ik hier?’ Toen vond ik de stad helemaal niet leuk en ik had het ook niet gemist.‘ Toch vinden veel jongeren het ook erg leuk aan de vaste wal. De afwisseling van de drukkere steden met het rustige eiland vinden ze fijn. ‘Ik vind die afwisseling heel leuk. Dat je door de week in de stad bent, en dan in het weekend hier, met familie en alles.’ De meeste jongeren hebben Terschelling verlaten voor hun studie, en de meesten wilden dit ook graag. Zij verlangden naar bepaalde voorzieningen, vooral grote winkel- en eetketens. ‘Toen ik 15 was zei ik: ik ga nóóit op Terschelling wonen, nooit. Ik wilde de stad in, naar de H&M en naar McDonalds… Heel oppervlakkig, maar dat was wel zo.’ Later veranderde dit beeld en trokken de rust, ruimte, natuur en sociale contacten hen weer naar het eiland. Aan de andere kant zijn er jongeren die het leven aan de vaste wal aantrekkelijker vinden en niet terugkeren naar Terschelling. De respondenten kennen allemaal meerdere mensen die het eiland verlaten hebben. Daarvoor hebben zij diverse redenen. Zo is er de liefde: ‘Mijn zusje heeft een vriend die uit Amsterdam komt. Daarom woont ze nu niet meer op Terschelling. En die zegt ook wel: ‘het is niet dat ik nooit weer op Terschelling wil wonen. Het is meer van nu even niet.’

17

Vele anderen verlaten Terschelling om carrière te maken: ‘Omdat je een bepaalde studie hebt gedaan en graag carrière wilt maken. Die zeggen: over 10 jaar kom ik hier weer terug. En dan wil ik graag het hotel van mijn ouders overnemen. Veel mensen willen uiteindelijk wel weer terug, heb ik het idee.’ Wonen ‘Wonen… dat is hier heel lastig.’ Het woningaanbod op Terschelling is één van de belangrijkste thema’s voor de jongeren. De jongeren maken zich zorgen over de ontwikkeling van de woningmarkt. Dit komt doordat er vooral voor starters weinig mogelijkheden zijn op Terschelling. Huurhuizen zijn er bijna niet, en koophuizen zijn veel te duur. De respondenten zien dat mensen van hun leeftijd vanwege de huizenmarkt op Terschelling wegtrekken, en vinden dit jammer en onnodig. ‘Jongeren trekken echt weg omdat ze hier geen huis kunnen vinden, terwijl ze hier wel zouden willen wonen. Ik denk dat als het gemakkelijker gemaakt wordt om hier te wonen, er hier ook meer jongeren blijven. Daar wordt niet echt iets aan gedaan, want je hebt hier momenteel weinig goedkope huizen.’ Sommige respondenten sluiten niet uit dat zij zelf ook naar de wal verhuizen als alle vrienden dat doen: ‘Als er echt geen woonruimte zou zijn en al mijn vriendinnen aan de wal zijn gaan wonen, dan zou ik er ook wel over nadenken om daar te gaan wonen. Als er hier niemand is waar je in je vrije tijd mee om kan gaan… Als alle jongeren weggaan dan blijf je zelf ook niet. Dat valt hier nu gelukkig nog mee…’ De regels om geld van de bank te lenen zijn volgens de jongeren veel te streng. Dit is één van de redenen dat het kopen van een huis, en daarmee het wonen op Terschelling, erg lastig is. ‘Wonen, dat is hier onmogelijk. Als je mijn leeftijd hebt (27), en je hebt een partner en een fulltime baan, dan kan je nog geen huis kopen. Dus dan denk je: wat moet ik dan doen om ooit nog een huis te kunnen kopen?’ De enige mogelijkheid die de jongeren zien om wel een koophuis te bemachtigen is door hulp van familie te krijgen. Dit zien ze in hun omgeving ook al gebeuren: ‘De enige mogelijkheid voor een huis is dat je lieve en rijke familie hebt, daardoor hebben wij ook dit huis kunnen kopen.’ Andere ouders hebben zelf al vooruit gedacht en een recreatiewoning op hun eigen grond laten bouwen. ‘Mijn ouders hebben 2 huizen… We hebben achter ons huis een appartement laten bouwen en dat wordt fulltime verhuurd. Maar het is wel gewoon van mijn ouders. Als ik later zou willen, zou ik daar kunnen gaan wonen. Mijn vader heeft gezegd dat hij het huis daarom ook heeft gebouwd; dan hebben we altijd iets waar we op terug kunnen vallen. Het huis is ook gelijkvloers dus als mijn ouders wat ouder worden dan kunnen die daar heen en komt het voorhuis vrij.’ Extra frustrerend voor de respondenten is dat er ondanks de hoge woningnood onder jongeren, er wel huizen leegstaan. Dit zijn de duurdere koophuizen: ‘Er staan wel huizen leeg, maar die zijn te duur. Behalve als je 5 of 6 ton voor een huis wilt betalen…’ Ook de huursector is niet gunstig voor de jongeren. De respondenten stellen dat een woning huren een goede oplossing zou zijn. Ze vinden het dan ook niet goed dat een aantal huurwoningen verkocht wordt. Veel mensen die op dit moment in de huurwoning wonen kopen deze woning, dus de jongeren schieten hier niets mee op. ‘Ik snap het wel, als ik het zou huren, zou ik het ook kopen. Voor ons is dat jammer.’

18

Verder zit de sociale huursector op slot. De wachttijd is erg lang: ‘Een vriendin van mij staat al 3 jaar ingeschreven, die heeft nog steeds niets.’ ‘Mijn broer stond 10 jaar ingeschreven…’ ‘Eigenlijk moet je je op je 18e inschrijven, dan heb je op je 30e een huis.’ Hierdoor zijn er veel mensen die particulier huren. Deze prijzen liggen vaak hoog, ‘en vaak is het ook niet eens een echt huis, meer een hokje.’ De jongeren vinden het zonde om daar hun geld aan uit te geven. Toch gaan sommigen ‘in een veel te klein en te duur hokje’ wonen. Dit doen ze liever dan langer bij hun ouders te blijven wonen. De jongeren zien voor de gemeente een rol om meer sociale huurwoningen te creëren. Ook zou de gemeente minder streng moeten zijn met het verlenen van toestemming voor nieuwe bouwplannen. ‘Een aanvraag voor het bouwen van een appartement, dat gaat nooit makkelijk.’ ‘Ook zie je dat iemand een vergunning had gekregen, maar die is later weer ingetrokken vanwege een nieuw bestemmingsplan. Deze persoon had ook bedacht dat één van zijn kinderen daar later in zou kunnen. Nou dat kan dus nu niet meer.’ Een aantal jaren geleden is er op Midsland wel een nieuw wijkje gemaakt. Hierover zijn de jongeren erg positief. Ze stellen dan ook voor om zoiets weer te doen. ‘Je zag toen dat er wel wat goedkopere huizen en huurhuizen kwamen. Dat vult dan even een gat, maar de nood is er nu al weer.’ Er worden nu ook nog wel woningen op Terschelling gebouwd, ‘maar vooral voor bejaarden.’ Dit vinden de jongeren niet logisch. ‘Ik vind het een raar ding… de afgelopen 10 jaar zijn er 2 gigantische flats de grond uitgestampt voor bejaarden… Nederland vergrijst blijkbaar en dan is er natuurlijk ook wel behoefte aan passende woningen. Ik vraag me af welk et idee hier op Terschelling daar achter zit… Wil men misschien hier alleen maar rijke bejaarden? Alleen moeten er ook mensen zijn die die rijke mensen verzorgen.. en die mensen moeten ook ergens wonen.’ Al met al ‘wordt het voor jongeren dus helemaal niet aantrekkelijk gemaakt om hier te wonen. Niet voor de eilanders zelf, laat staan voor mensen van de wal.’ De respondenten zien graag dat het eiland wat verjongd en er meer jongeren vanaf de vaste wal naar Terschelling komen. Dit zien ze met het huidige woningaanbod niet lukken. Werk Veel van de respondenten die al zijn afgestudeerd zijn na hun studie op het vaste land weer teruggekeerd naar Terschelling. Er is volgens hen voldoende werk op Terschelling te vinden, maar voornamelijk in de horeca. ‘Bijna iedereen heeft bijbaantjes of een vaste baan in de horeca.’ Dit betekent dat veel hbo- en wo-afgestudeerden niet het werk doen waarvoor ze zijn opgeleid. ‘Ik denk dat veel mensen zo’n baan aannemen omdat er niets anders is.’ Een vrij groot aantal jongeren van Terschelling doet een opleiding in de horeca of toerisme, zodat zij op het eiland kunnen blijven wonen. Sommige respondenten zijn zelfs op Terschelling komen wonen vanwege deze studieachtergrond. Andere respondenten geven echter aan dat zij voor de studie gekozen hebben die hen het meest aansprak. Als achteraf blijkt dat ze hier weinig mee kunnen doen op Terschelling, hebben ze hier soms spijt van: ‘Met het kiezen van mijn studie heb ik er nooit over nagedacht of ik er hier op Terschelling wel iets mee kon. Daar heb ik nu wel eens spijt van. Ik wil hier toch graag blijven wonen…’ Respondenten geven aan dat het voor zichzelf beginnen de enige optie is om geschikt werk op niveau te krijgen. Hier is echter vaak ervaring voor nodig, die zij nog niet hebben. 19

Verder is een fulltime baan vinden lastig: ‘Als je hier fulltime woont dan wil je ook fulltime werken. Dan wil je wat zekerheid… en dat is hier echt wel lastig. Er worden niet snel fulltime contracten gegeven.’ Wel is de hechte gemeenschap ook wat werkgelegenheid betreft een voordeel. ‘Ik denk dat als mensen zien wat je doet en hoe je dat doet, zij eerder geneigd zijn je aan te nemen. Dat is omdat men je kent.’ Sommige jongeren zien dan ook niet veel heil in het halen van diploma’s: ‘Ik denk dat heel veel mensen hier op Terschelling ook geen diploma hebben. Het zijn gewoon slimme mensen, ondernemers. Ze zien overal geld in. Als je goede ideeën hebt kan je hier goed geld verdienen.’ Voor passend werk zijn de jongeren vooral op de wal aangewezen. Veel leeftijdsgenoten gaan daarom na hun studie niet terug naar het eiland. Eén respondent woont op Terschelling en werkt één dag in de week aan de vaste wal. Dit is voor haar wel te doen, maar voor meer dagen zou ze ook verhuizen: ‘Je begint wat later, ongeveer 10 uur en gaat om 8 uur met de boot weer terug. Je moet vroeg weg en bent laat thuis, dus dat is een lange dag. Voor één dag in de week is het te doen, voor meerdere dagen niet. De boot vaart niet op erg handige tijden: je zou om 5 of 6 uur ’s middags terug moeten kunnen, maar dat kan niet.’ De respondenten die nog studeren zijn er nog niet uit of ze naar Terschelling terug zullen keren op niet. Dit zal vooral van het banenaanbod én de beschikbare woonruimte afhangen. ‘Ik denk eerst van niet. Het is lastig werk te vinden. Misschien dat ik later wel weer terugkeer. Als er genoeg werk zou zijn zou ik hier wel willen wonen.’ Alle aanwezigen die al lang op Terschelling wonen, werken al jaren op het eiland. Vanaf dat ze mochten werken, doen ze dat ook. Dit hoort echt bij hun leven op Terschelling, en het is goed voor hun bankrekening: ‘Ik vind het ook best wel raar dat ik hier elk weekend werk. Ik wil het ook gewoon en ik ben niet anders gewend. Mijn vriend vindt dat heel raar en die zegt dan ‘je werkt veel te veel en je hoeft toch niet zoveel te werken. Je bent nog aan het studeren’. Dat is ook wel zo maar ik wil het gewoon niet missen en het geld kan ik ook goed gebruiken.’ Onderwijs Het hoogste niveau voortgezet onderwijs dat op Terschelling te volgen is, is vmbo. Bijna alle respondenten hebben eerst 2 jaar vmbo op Terschelling gevolgd, waarna zij naar de havo of het vwo in Harlingen zijn gegaan. Door de week zaten zij dan in Harlingen ‘in de kost.’ De jongeren zien hierin ten opzichte van nu echter wel een verandering. ‘Heel veel kinderen gaan nu gelijk naar Harlingen naar school. Ze gaan vaak niet meer in een gastgezin, maar heen en weer. De gastgezinnen zijn ook ongeveer net zo duur als de boot. In onze tijd was dat anders; het was heel logisch om in de kost te gaan.’ De jongeren beseffen dat het niet haalbaar is havo en vwo op het eiland te volgen. ’Ik denk ook niet dat iemand de illusie heeft dat dat ooit gaat gebeuren.’ Zij vinden het niet erg dat alle jongeren voor vervolgonderwijs en studie naar de wal te gaan. Dit hoort nu eenmaal bij het wonen op een eiland. ‘Naar een echte school gaan is beter. Je moet toch een keer. Als je gaat studeren moet je ook weg.‘

20

Bootverbinding ‘De boot is altijd een zwakte.’ Alle jongeren zijn het erover eens dat de bootverbinding een nadeel van het wonen op Terschelling is. Dit komt voornamelijk door de duur (‘die boot duurt hartstikke lang, 2 uur!’), de prijs, en de frequentie van de overtocht. Eilanders krijgen korting op de boot, maar als je dagelijks of zelfs wekelijks naar de vaste wal moet, kost het nog steeds veel: ‘We kunnen wel goedkoper met de snelboot. Dan is het natuurlijk niet heel veel geld als je zoals ik 3 keer per jaar naar de wal gaat. Maar als je elke week gaat tikt het wel aan.’ Sommige respondenten geven wel aan dat ze de bootkosten kunnen declareren bij hun werk. Verder merken de jongeren dat werkgevers soms vooroordelen hebben over de flexibiliteit en de bereidheid om te werken van mensen van Terschelling. Dit komt vooral door de bootverbinding. Daar hebben sommigen de nadelen al van ervaren: ‘Ik had stage gelopen bij een bedrijf. Daar hadden ze iemand nodig om iemand die met zwangerschapsverlof ging te vervangen. Toen hadden ze eerst een andere stagiair gevraagd, want ze zeiden ‘we dachten: jij komt van Terschelling en dat is vast niet zo handig… Dat je dan dus niet zelf kan beslissen of dat handig is of niet, dat vind ik heel jammer.’ Ook anderen ervaren de vooroordelen die de bootverbinding veroorzaakt, bijvoorbeeld door de beperkte afvaarten: ‘Het is ook jammer dat je om kwart voor 7 met de boot moet, maar als dat voor jou geen probleem is en je bent er op tijd… Dan is dat je eigen keuze, dat hoeft je baas niet te bepalen voor jou.’ Aan de andere kant begrijpen zij het ook wel weer: ‘Je bent wel minder flexibel. Als er ineens iemand nodig is dan ben je er niet zo maar.’ De jongeren zijn bang dat de ‘botenoorlog’ die nu tussen de rederijen Doeksen en EVT aan de gang is consequenties voor hen heeft. ‘Ik denk dat de eilanders er de dupe van worden. Voor de toeristen is de prijzenslag gunstig… Maar als eilander ga je niet 2,5 uur op de boot zitten. En ze varen ook heel weinig en op rare tijden. Bovendien varen ze waarschijnlijk in de winter niet eens, en dan wil ik juist ook met de boot.’ De jongeren zijn bang dat door de concurrentiestrijd er minder boten zullen gaan varen. Vooral voor mensen die door de week een of meerdere dagen op de vaste wal wonen, werken of studeren en in de winter zal dit een probleem zijn. Vooral de frequentie van de boot zal minder worden. ‘De laatste boot gaat er nu misschien in de winter uit. Als je ziet hoeveel mensen daarop zitten… Dan is het echt raar dat die boot er uit zou gaan, want heel veel mensen die vrijdags nog werken nemen de 10 voor 8 boot naar Terschelling. Als die niet meer gaat en de laatste gaat al om 18.15… die kunnen veel mensen niet halen. Om dan op zaterdagochtend nog een keer te komen, dan is het weekend wel kort, want op maandag moet je weer op school of werk zijn…’ Voorzieningen De meeste jongeren zijn het erover eens dat er meer dan genoeg voorzieningen op Terschelling zijn. Vooral de laatste jaren zijn er veel nieuwe vrijetijdsvoorzieningen bijgekomen: ‘Bijna alles kun je hier nu doen, wat vroeger niet kon qua hobby’s en sport. Er is hier nu ook een dansschool, yoga…’ Iemand die nog maar een paar jaar op Terschelling woont ziet dit anders: ‘In Zwolle heb ik altijd in veel bandjes gespeeld. Ik mis het dat ik hier niet kan repeteren en kan optreden. Er zijn hier maar 2 bandjes ofzo. Qua vrijetijdsactiviteiten is het voor mij beperkter.’

21

De respondenten zien het winkelaanbod op Terschelling als een zwakte. Met name de kledingwinkels op het eiland hebben een duur en luxe aanbod. Dit komt doordat de winkels zijn ingesteld op toeristen en niet op de eilanders. Graag zouden zij wat goedkopere kleding op het eiland kunnen kopen. ‘Er zijn hier wel veel winkels, maar die zijn heel duur en exclusief. Er is nu wel een Hema, dat is heel leuk. Maar ze hebben maar een kwart van wat ze aan de wal hebben.’ De respondenten begrijpen ook wel dat zij geen grote ketens op Terschelling kunnen verwachten, maar iets goedkopere kleding zou zeer welkom zijn: ‘Het zou ook wel een beetje gek zijn als hier een H&M of zo is, dat past ook niet. Maar het zou wel goed zijn om aanbod van wat goedkopere kleding te hebben. Nu zijn er alleen maar dure merken, G-star en zo. Niet gewoon Only ofzo, dat was er eerst wel en is net wat meer betaalbaar…’ De jongeren zijn beter te spreken over de prijzen en het aanbod van de supermarkten. ‘Je hebt hier 4 supermarkten, dus dat zit wel goed.’ De openingstijden van de supermarkten zijn wel beperkter dan op de vaste wal, maar hier hebben de jongeren geen moeite mee: ‘Aan openingstijden pas je je aan. Er zijn wel vaak toeristen die het raar vinden dat je hier niet op zondag boodschappen kan doen.’ Toerisme Het toerisme loopt nog altijd goed op Terschelling. De jongeren merken dat toeristen ’s zomers meerdere weken op het eiland verblijven. Ze zien bij hun baantjes (horeca, midgetgolf) dezelfde mensen vaak terug komen. Door de crisis hadden de jongeren verwacht dat er minder toeristen zouden komen, of dat de omzet lager zou zijn dit jaar. Dit valt echter mee. De jongeren merken dat het seizoen steeds langer wordt: ‘Tien jaar geleden had je hier nooit een toerist in de winter. Nu wel.’ Ze vinden dit een goede ontwikkeling. De jongeren zien de nieuwe alcoholwet als grote bedreiging voor het toerisme. Deze wet verbiedt jongeren van 16-18 jaar om alcohol te kopen. Hierdoor zullen er volgens hen veel minder jongeren naar Terschelling komen. Dit terwijl Terschelling het imago van vakantieeiland voor jongeren heeft. Ook voor de jonge eilandbewoners zelf maakt dit het leven op het eiland een stuk minder levendig. ‘In de zomer is het hier gezellig met al die jongeren op de jongerencampings. Het is de vraag hoe dat komt als die nieuwe alcoholwet ingaat. Ik denk dat er dan het komend jaar weinig meer te doen is op de Appelhof… Misschien komen er dan meer ouderen in de zomer. Die denken dan ‘Er komen minder jongeren in de zomer, dan wordt het ook aantrekkelijk voor ons om naar Terschelling te gaan.’ Diversiteit seizoenen De meeste respondenten vinden de afwisseling in de seizoenen een sterkte van het wonen op het eiland: ‘’s Zomers is het heel anders dan ’s winters. Dat maakt het heel leuk hier. ’s Zomers ben je aan het werk, is het druk… En ’s winters doe je eigenlijk weinig.’ Je kunt wat uitrusten en sociaal meer bezig zijn.’ Voor anderen is de wisseling van de seizoenen een nadeel. Door de pieken en dalen in het toerisme wisselt grote drukte in de zomer zich af met tijden dat er weinig te doen is in de winter. Enkele jongeren zijn dan ook voorstander van seizoensverlenging.

22

Zij zouden graag meer mensen naar het eiland zien komen in het laagseizoen. ‘Van mij mag het op het werk wel drukker zijn. Kijk in de winter is heel rustig. Dan heb ik ’s avond 3 man in de keuken en soms maar 8 eters. Ik heb liever 80 man zitten. Dat mag van mij het hele jaar door wel!’ Invloed uitoefenen Volgens de jongeren moet de gemeente veel meer doen als ze willen dat de jongeren op het eiland blijven wonen. ‘Als de gemeente vindt dat de jongeren moeten blijven dan zullen ze wat moeten doen. Als het zo blijft dan vergrijst Terschelling enorm. Dan heb je ’s zomers een zootje jeugd dat hier komt om te werken en dat gaat dan weer weg. Dan wordt het een soort Benidorm ofzo.’ De jongeren die aanwezig waren bij de focusgroep hebben op dit moment weinig binding met de politiek en hebben het idee weinig inspraak te hebben. Tegelijkertijd zien ze in dat ze zelf wel wat kunnen bijdragen. Het oprichten van een jongerenplatform of jongerenpartij is een van de mogelijkheden. ‘Je zou een soort jongerenpanel of partij moeten oprichten. Daar zou ik dan heen gaan en zeggen wat ik vind.’ ‘Als er een jongerenplatform komt, dan kunnen we het hebben over uitgaan, de tijden dat de kroeg dichtgaat bijvoorbeeld.’ Samenwerking tussen gemeenten Als laatste thema wordt besproken of er kansen zijn voor een samenwerking tussen de Waddeneilanden. De jongeren op Terschelling geven aan dat zij mogelijkheden zien in een bestuurlijke samenwerking tussen de eilanden. Ze vinden dit zelfs een goed idee: ‘In de gemeente zitten nu allemaal Terschellingers en Terschellingers hebben altijd eigen belangen. Als je iemand van Vlieland hebt die op Terschelling in de gemeente zit, die kan er veel neutraler en objectiever naar kijken.’

23

24

4.

Ameland

4.1

Respondenten

De focusgroep op Ameland vond op 11 april 2013 plaats. Bij de focusgroep waren 8 jongeren aanwezig, waarvan 3 mannen en 5 vrouwen. De leeftijd van de jongeren varieert van 22 tot 34 jaar. 7 deelnemers zijn opgegroeid op Ameland. 2 deelnemers wonen aan de vaste wal en zijn op Ameland opgegroeid. Eén van hen studeert er, de andere werkt. Van de 6 respondenten die op Ameland wonen, werken er 5. 3 deelnemers hebben een eigen bedrijf op Ameland. Eén respondent zoekt werk. 7 deelnemers volg(d)en hbo-onderwijs, 2 mbo.

25

4.2

SWOT-analyse

Sterkte  Gezelligheid (4x)  Omgeving/Natuur (4x)  Familie (3x)  Vrienden (3x)  Leuke en knusse dorpsfeesten  Creatieve sector, muziekevenementen  Een eilander blijft graag op het eiland  Streekproducten  Sport  (nu nog) Afleiding  Werkgelegenheid door toerist  Ons kent ons  Vriendelijk  Netwerk

Kans  Ondernemers meer samenwerken  Pendelaars BOOT collectief?  Sport samen (dorpen)  Samenwerking  Reuring  Omgeving  Brede school  Openstellen kampeerboerderijen voor andere doelgroepen  Vrijwilligers  Betaalbare woningen voor jongeren  Amelandse producten  Mee met de tijd  Duurzaam Ameland  ICT/Digitalisering/Internet  Vergrijzing  Een eiland  Dialect  Onderscheidend vermogen  Vrijetijdsbesteding

Zwakte  Boot (3x)  Weinig diversiteit in werksectoren (2x)  Sociale controle (2x)  Netwerk (2x)  Beperkt (2x)  Weinig kansen (2x)  Carrièremogelijkheden  Voor hbo-ers weinig werk  Weinig sociale beroepen  Kleine zakelijke doelgroep  Eenzijdige markt  Afhankelijkheid van toeristenseizoen  Samenwerking gemeente met deskundigen van de wal  Vriendjespolitiek  Lonen  Duur eiland  Benzine (prijs)  Boot m.b.t. werktijden  Vrijwilligers  Huisvesting  Teveel sporten  Subsidies worden niet altijd goed bedeeld  Beperkt in hobby’s Bedreiging  Vergrijzing (2x)  Huisvesting/huisje te duur en te weinig  Ameland loopt achter wel 20/10 jaar/ conservatisme  Frisse wind  Bank geen geld  Zakelijke en privé leningen  Minder jonge vrijgezellen  Inteelt  Eiland voor de rijken  ‘Verlandalisering’  Werknemers van de wal  Geen kans krijgen op bezette werkplekken  Werken tot 67 jaar  Zwarteweg villadorp  Beeldvorming  Uitverkoop familie bedrijven/fusie bedrijven

26

4.3

Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor jongeren

De uitkomsten van de SWOT-analyse kunnen in een aantal thema’s uitgesplitst worden. Deze paragraaf benoemt per thema de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het leven op Ameland, die tijdens de focusgroep door de jongeren zijn genoemd. Verbondenheid met Ameland De Amelander jongeren zijn heel positief over de verbondenheid tussen de Amelanders onderling. Er is een echt ‘ons-kent-ons’-gevoel met veel gezelligheid. Zo zijn er leuke en knusse dorpsfeesten. Door deze en andere tradities en streekproducten blijft Ameland de eigenheid behouden. Van veel jongeren woont ook een groot deel van de familie op het eiland. Anderen hebben er veel vrienden. Dit maakt dat jongeren graag op het eiland verblijven, ook als ze er niet meer wonen. Het sociale leven bindt de jongeren aan Ameland, maar het heeft ook een keerzijde van veel sociale controle. ‘Alles wat je doet lijkt onder een vergrootglas te liggen.’ Om deze reden vinden veel jongeren het fijn als ze naar de vaste wal (in veel gevallen Leeuwarden) naar school kunnen gaan en een stuk ‘vrijheid’ ervaren die er op het eiland minder is. Voor veel jongeren is de vrijheid erg wennen en dikwijls gaat het ten koste van de studieresultaten. Het zorgt er echter wel voor dat de jongeren al vroeg zelfstandig/volwassen worden. Op latere leeftijd gaan veel respondenten het eiland toch weer missen. ‘Na een tijd aan de vaste wal mis ik de frisse lucht, en de vrijheid om op elk gewenst moment lekker naar het strand of de natuur in te gaan.’ Ook vrienden en familie en de liefde worden genoemd als redenen om terug te keren naar het eiland. Fysieke omgeving Naast de sociale omgeving, roemen de jongeren de fysieke omgeving van Ameland. Natuur en landschap zijn er mooi en aantrekkelijk. Ook op jonge leeftijd wordt dit al gewaardeerd. In vergelijking met de vaste wal vinden ze dit een groot pluspunt. Eigenheid De andere Waddeneilanden hebben specifieke kenmerken. Ameland wordt minder gelinkt aan een bepaald imago. Hiermee mist het eiland een kans: ‘Ameland loopt hiermee achter’. De jongeren zien wel kansen. Het aanbod van streekproducten kan sterk worden uitgebreid. Ook Duurzaam Ameland kan een impuls betekenen voor een positief en duidelijk imago. Tijdsbesteding Op Ameland wordt relatief veel georganiseerd, met name op het gebied van muziek en kunst. Hoewel een enkele jongere aangeeft op het eiland beperkt te zijn in het uitoefenen van hobby’s, staat daar tegenover dat er op sportgebied aanzienlijke keuze is. Voor de een is dat erg positief, de ander vindt dit ‘teveel sporten voor zo’n eiland.’ Werk Werken op Ameland is lastig voor de jongeren. Er is wel werk, maar vaak niet op niveau (er zijn vooral mbo-banen) of in de gewenste sector (er is vooral werk in de toeristische sector). Mensen helpen elkaar wel om aan werk te komen. ‘De zelfredzaamheid van de eilanders is groot. Kom je er zelf niet uit dan is er altijd wel een buurman of dorpsgenoot die je kan helpen met kennis, kunde of het juiste gereedschap.’ 27

Toch merken de jongeren ook dat de samenwerking niet op alle fronten even efficiënt is. Sommige mensen willen niet afhankelijk zijn van een ander. Matige samenwerking van ondernemers is daarvan een voorbeeld. Verder vinden de respondenten de lonen op Ameland laag: ‘Voor hetzelfde werk verdien je aan de wal vaak meer.’ Dat komt volgens de respondenten doordat veel werk seizoensgebonden is. Daarom wordt er met de relatief lage lonen ‘bespaard’ op personeelskosten. ‘Doordat veel mensen wel willen werken is er ook geen reden om de lonen te verhogen.’ Een ander probleem waar de jongeren tegenaan lopen is dat deskundigheid vaak ingehuurd wordt van de vaste wal. Dit terwijl de benodigde kennis en kunde volgens hen ook wel op Ameland aanwezig is. Dit is volgens de respondenten een aandachtspunt voor onder andere de gemeente. Meer waardering en inzet voor de aanwezige kennis en kunde op het eiland zouden zij op prijs stellen. ‘De gemeente kan er zo mede voor zorgen dat Amelander jongeren op het eiland kunnen blijven.’ De doorgroeimogelijkheden binnen bedrijven op het eiland zijn erg beperkt. Mensen blijven hierdoor lang in dezelfde functie, dit beperkt de mogelijkheden voor de starters op de arbeidsmarkt. Carrière maken is erg lastig. Werknemers blijven vaak zitten waar ze zitten, ook al functioneren ze niet of onvoldoende. ‘Je zou het kunnen omschrijven als een zesjes cultuur en dat terwijl de jongvolwassenen staan te popelen om hier minstens een acht van te maken.’ Verder belemmert het beeld dat mensen en bedrijven aan de vaste wal van Amelanders hebben volgens sommige jongeren de kans op een baan. ‘Werkgevers aan de vaste wal gaan er vaak van uit dat een eilander sollicitant minder flexibel is dan iemand van de vaste wal.’ Dit vinden zij onterecht, want door te pendelen vanaf Ameland kun je een gewone werkdag maken. In principe kan iemand om 8 uur ’s ochtends in Leeuwarden zijn. De jongeren zien zeker wel kansen voor het combineren van wonen op Ameland en werken op de vaste wal. Thuiswerken kan ook prima op Ameland ‘Een paar dagen op Ameland en een paar dagen in Leeuwarden bijvoorbeeld. Op die manier kun je toch een (fulltime)baan aan de vaste wal hebben en daarnaast op Ameland (blijven) wonen.’ Amelander jongeren zien zichzelf minstens zo flexibel als iemand van de vaste wal. Toch kijken veel bedrijven volgens hen hier anders tegenaan. ‘Misschien ook niet vreemd als je bedenkt dat er nog genoeg mensen zijn die verbaasd zijn als ze horen dat er ook op Ameland breedbandinternet is.’ Hoe graag sommige jongeren ook op Ameland willen blijven wonen, als zij aan de vaste wal leuk werk kunnen vinden, verkiezen de meesten dit boven Ameland. De sociale contacten op het eiland en de natuurlijke omgeving worden heel belangrijk gevonden, maar veel respondenten zijn bereid om voor een goede baan te verhuizen naar de vaste wal.

28

Het Ameland van de toekomst De jongeren maken zich zorgen over het toerisme op Ameland. ‘Ik vind het de verkeerde kant op gaan. We richten ons te veel op de (oudere) mensen met poen, het ‘elite-volk’.’ ‘Je ziet dat steeds meer grote hotels in handen van de grote ketens komen, en dat de dure huizen aan de Zwarteweg slechts een paar weken per jaar bewoond worden.’ Tegelijkertijd vinden veel jongeren dat de jongere toeristen op minder plekken terecht kunnen op het eiland. Dit ervaren de Amelander jongeren als negatief; jongere toeristen nemen juist in het zomerseizoen een stukje gezelligheid mee. ‘Zij geven zeker niet alleen maar overlast.’ Bovendien is het bezoek van jongere toeristen belangrijk voor de toekomst van Ameland: ‘Als jongeren niet naar Ameland komen, is de kans klein dat ze dat later met een gezin wel zullen doen.’ De respondenten vinden dan ook dat Ameland zich niet alleen moet richten op de toeristen waarvoor op korte termijn de markt gunstig is. ‘We moeten ook mikken op de doelgroep die voor de langere termijn van belang is voor het eiland en zijn inwoners!’ Met alleen ‘grijze toeristen’, zo vinden de jongeren, wordt het voor de doelgroep jongvolwassenen (die naar verhouding ook steeds minder volume krijgt) bovendien ook minder interessant om op het eiland te wonen en te werken. De verandering in toeristische doelgroepen heeft ook gevolgen voor de aard van de accommodaties. Zo neemt de vraag naar kampeerboerderijen af. Wat moet daarmee gebeuren? ‘We moeten kijken naar het gehele product Ameland, de bestaansfactoren. Niet alleen als product voor de toerist, maar zeker ook als product voor de eigen inwoners.’ Invloed jongeren De jongeren hebben het gevoel niet veel invloed uit te kunnen oefenen op de gang van zaken op Ameland. Dit ligt volgens hen deels aan de lokale politiek/gemeente waar volgens de jongeren nog altijd teveel sprake is van ‘vriendjespolitiek’. Aan de andere kant vinden de jongeren dat ze ook zelf actiever kunnen worden om hun mening kenbaar te maken. Drang om invloed uit te oefenen is er zeker. Tijdens het gesprek was zelfs bijna een nieuwe politieke partij geboren, met de ambitie om alle jonge eilanders op deze partij te laten stemmen en daarmee een stevige positie in de raad te kunnen hebben. Een partij die oog heeft voor de wensen en ambities van deze doelgroep en de mogelijkheden van hen waar mogelijk vergroot. Een partij die los staat van de landelijke politiek. Toch ziet de groep hier nog even vanaf, maar ze geeft aan de resultaten van het onderzoek wel te willen presenteren aan de politiek op Ameland. ‘We zijn benieuwd wat de politiek er mee gaat doen.’

29

30

5.

Schiermonnikoog

5.1

Respondenten

De focusgroep op Schiermonnikoog vond op 26 juni 2013 plaats in de Tox bar op Schiermonnikoog. Bij de focusgroep waren 14 jongeren aanwezig, waarvan 9 mannen en 5 vrouwen. De leeftijd van de jongeren varieert van 18 tot 32 jaar. 2 deelnemers wonen aan de vaste wal . Zij studeren daar, maar zijn nog vaak op het eiland te vinden. De rest van de jongeren woont op Schiermonnikoog en zij werken er allemaal in loondienst of in hun eigen bedrijf. 5.2

SWOT-analyse

Sterkte  Rust, onthaasting (4x)  Hechte gemeenschap  Sociale contacten  Ons-kent-ons  Sociale controle  Natuurlijke speelplaats  Kleinschalig  Veel jongeren komen weekends terug  Verbetering middelbaar onderwijs  De positieve hang naar verandering  Verjonging diverse besturen  Opkomst jonge ondernemers

Kans           

Eenheidsvorming Meer voor de jeugd doen Flexibele werkplekken Rust Welwillendheid bij mensen/partijen om activiteiten te organiseren (festivals, sportevenementen) Bevordering toerisme (betekent werkgelegenheid) Promotie Samenwerking op eiland en met vaste land en met andere eilanden (2x) Straks nieuwe generatie met meer sociaal belang Betere jeugdvoorzieningen Straks meer geld voor verscheidene voorzieningen

Zwakte  Kwaliteit (basis)onderwijs (2x)  Conservatief  Te veel ieder voor zich  Weinig woningaanbod  Teveel ons kent ons  Vergrijzing  Vergrijzing in de politiek  Weinig sportvoorzieningen  Weinig voorzieningenaanbod  Natuurgebied/monumenten (gemengde gevoelens)  Weinig diversiteit van banen (hoger opgeleid)  Weinig werkgelegenheid naast horeca  Steeds meer mensen zonder economisch belang  Laag leeftempo  Weinig samenwerken Bedreiging  Voorzieningen onder druk  Verenigingen onder druk  Zorg  Onderwijs  Economie  Mobiliteit boot  Samensmelting gemeentes  Eilander koppigheid  Vergrijzing  Opleidingsniveau neemt af  Woongelegenheid  Blind staren  Minder mensen met sociaal/economisch belang

31

5.3

Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor jongeren

Echte eilanders Alle respondenten zijn er trots op dat ze van Schier komen. Toch zien veel jongeren zichzelf niet als een ‘eilander.’ Een eilander ben je pas als je er geboren bent en je familie er vandaan komt. Dit gevoel zit diep bij alle aanwezigen: ‘Ik voel me wel een eilander, maar uit respect voor de andere eilanders zou ik mezelf nooit een eilander noemen. Ik woon hier pas 2,5 jaar!’ Dit geldt zelfs voor veel jongeren die al langer op het eiland wonen: ‘Tot de laatste dag dat ik er woon zou ik mezelf never nooit een eilander noemen!’ Hechte gemeenschap De jongeren stellen de hechte gemeenschap op Schiermonnikoog zeer op prijs. Zij voelen een sterke betrokkenheid van de eilanders onderling: ‘Je gunt elkaar dingen. Als je iets nieuws wilt starten, dan zeggen de mensen: wat leuk! Heb je daar en daar ook aan gedacht? Kan ik je helpen? En niemand verwacht er iets van terug. Ze doen het gewoon.’ De respondenten stellen dat dit ook komt doordat de eilanders weten dat ‘als het goed gaat met de buurman, gaat het goed met ons.’ Het hele dorp heeft er belang bij dat het goed gaat op Schier. Toen de ‘Tox Bar’ op het eiland bijvoorbeeld een metamorfose kreeg, wilden veel mensen helpen omdat ze wisten dat deze verandering nodig was voor het eiland. De hechte gemeenschap zet zich dus ook in voor het hogere gemeenschappelijke doel. Verder vinden de jongeren de sfeer tussen alle leeftijden op het eiland fijn: ‘Je hebt hier een mix van jong en oud die met elkaar omgaan. Leeftijd geldt hier niet. Als je op stap gaat heb je mensen van 50 waar je een biertje mee staat te drinken, maar ook mensen van 16. Als je op de vaste wal op stap gaat vinden de 16-jarigen dat er alleen maar oudere mensen rondlopen. En twintigers vinden dat er alleen maar 16-jarigen rondlopen. Dat heb je hier helemaal niet.’ Door de hechte gemeenschap op Schier zijn de jongeren erg vertrouwd met het eiland en voelen ze zich er thuis. Veel van hen zouden het daarom moeilijk vinden om in een grote plaats de wonen: ‘In de stad kent bijna niemand elkaar. Dat lijkt me zo lastig!’ Tradities zijn onderdeel van de hechte sociale gemeenschap. Een paar jongeren zien de tradities op Schier als zeer positief en verbindend. Iedereen doet mee met deze feesten en ‘je merkt ook dat alle mensen die niet meer op Schier wonen voor de feesten terug komen.’ Toch ervaren sommigen dat de kracht van de tradities afzwakt. Niet iedereen lijkt meer mee te doen of de feesten lijken minder uitbundig. De negatieve aspecten van de sociale gemeenschap worden ook genoemd. Het zijn vooral de vele roddels die er rond gaan die de jongeren niet waarderen. Wel stellen ze dat er in elk klein dorp, ook aan de vaste wal, geroddeld wordt. Op Schier is het roddelen vooral in de winter hevig: ‘Ik denk dat het komt doordat je hier met pieken en dalen leeft. ’s Zomers is het hier ontzettend druk. ’s Winters heb je weinig anders te doen dan over elkaar te lullen. En daardoor gaat het heel erg opvallen. ’s Zomers hebben we er geen tijd voor en ’s winters bespreken we wat er ’s zomers allemaal is gebeurd.’ 32

Het roddelen is niet leuk, maar zeker geen reden om het eiland te verlaten: ‘Ik denk dat de positieve dingen van de gemeenschap wel 1000 keer opwegen tegen de negatieve.’ Verder gaat het gesprek over de kleine sociale kring die de jongeren op Schier hebben. De groep mensen waarmee ze optrekken in hun vrije tijd is niet groot: ‘Dit zijn de mensen waarmee ik moet voetballen, volleyballen, en tennissen. Ik heb geen keuze om nieuwe mensen te gaan leren kennen. Je kan hier geen uitgebreid netwerk opbouwen.’ Hierin verschillen de meningen van de jongeren die al jaren op het eiland wonen en die er nog maar een paar jaar wonen. De laatste groep ervaart het netwerken en iedereen op het eiland leren kennen als zeer positief: ‘Ik ben nog lang niet uit genetwerkt. Voor mij zijn er nog heel veel mensen niet bekend. Ik vind dat nog steeds verfrissend.’ Nieuwkomers De jongeren zien de gemeenschap van Schier als open: ‘Je wordt hier heel snel opgenomen.’ Als hier dieper op ingegaan wordt, verandert dit beeld wel: ‘Als je een echte eilander bent dan willen mensen je helpen. Ben je een buitenstaander, en je hebt hetzelfde idee, dan sta je toch 2-0 achter. Als bijvoorbeeld een wildvreemde de Tox Bar had overgenomen en die had gezegd: ‘Het is een wit pand, we maken het zwart’, dan had iedereen gedacht: ‘wat denken die mensen wel?!’ Nu is het wel gebeurd.’ Nieuwkomers op het eiland moeten dus meer hun best doen, maar het is niet onmogelijk om iets te bereiken. Eerst integreren in de gemeenschap van Schiermonnikoog is echter wel noodzakelijk: ‘Als je hier komt en je begint meteen heel pretentieus van de toren te blazen.. Of je houdt je niet aan de ongeschreven regels… Dan keert die hechte gemeenschap zich tegen je. Het helpt als je eerst laat zien dat je een leuk persoon bent. Dat je meedoet met de gemeenschap, mee gaat naar de kroeg. Als je dan zegt: ‘Ik ga proberen dit en dit weer florerend te maken voor het eiland’, dan wil je wel helpen.’ De jongeren benadrukken dat vooral als iemand laat merken iets voor het eiland te willen betekenen, en niet alleen voor zijn of haar eigen belang op Schier is, zeer welkom is. Rust en natuur Rust en natuur wordt door een aantal jongeren als sterkte van het wonen op Schiermonnikoog genoemd. Niet iedereen is het hiermee eens. Zij vragen zich af of dit niet alleen voor toeristen een sterkte van het eiland is. De anderen leggen uit dat zij het leeftempo op Schier als een groot voordeel zien: ‘Als ik een dag aan de wal ben geweest, dan ben ik helemaal gestrest doordat ik die boot moet halen. Als ik dan weer aankom denk ik echt ‘ahh!’ Het is hier gewoon rustiger dan als je in de stad woont. Waar je maar de hele tijd in je auto, naar je werk, weer terug, rennen, rennen.’ Toch zien niet alle voorstanders van de rust en natuur als sterkte dit zo: ‘Als ik hier op Schier werk, ben ik ook niet rustig. Dan ben ik net zo gestrest als ik aan de wal ben. Als je om 5 uur thuis komt, en je gaat dan even wandelen op het strand, dan kom ik bij. Dat heb je dus aan de wal niet, denk ik.’ De jongeren benadrukken dat je rust en natuur in de stad op moet zoeken. Op Schier is rust en natuur overal aanwezig.

33

Wonen Wonen is voor veel jongeren op Schiermonnikoog een probleem. Dit komt door een tekort aan huizen voor starters, zowel in de koop- als huursector. ‘Er zit gewoon een te groot gat tussen de huizen die te koop staan voor gemiddeld 4 ton en wat de woningzoekende kan betalen, namelijk € 135.000 gemiddeld. Op papier hebben we die huizen zat, maar er zit helemaal geen doorstroming in.’ Hierdoor is het voor sommige jongeren niet mogelijk terug te keren naar het eiland: ‘Ik ken meerdere mensen die willen terugkomen, maar dat doen ze niet, vooral omdat ze geen huis kunnen vinden.’ Er staan op het eiland wel huizen te koop én leeg, maar dit betreft vooral koophuizen in de hogere prijsklasse. ‘Voor mij is wonen een belangrijk issue. Ik wil hier wel wonen, maar ik heb geen mogelijkheid om te huren. Er staan wel 30 huizen te koop, maar die kan ik niet betalen. En deze huizen huren is ook niet mogelijk.’ Ook de huurmarkt zit op slot op Schiermonnikoog. Soms krijgen bepaalde groepen voorrang, bijvoorbeeld alleenstaanden met kinderen. Dit vinden de jongeren niet altijd terecht: ‘Mensen die al jarenlang op de wachtlijst staan worden dan gepasseerd. Ik woon nu al anderhalf jaar in een klein appartementje, maar kom niet aan de beurt voor een ruimer huis, omdat we een alternatief hebben.’ De jongeren zien verschillende mogelijkheden om de problemen op de woningmarkt te verkleinen. Zo stellen ze voor om nieuwe koophuizen in de lagere prijsklasse te bouwen. Anderen stellen echter dat dit geen oplossing is, omdat de woningen na het bouwen veel waard zullen zijn: ‘Voor 1 à 2 ton kan hier gebouwd worden. Dan is er al een groot deel van de mensen [jongeren!] voorzien! Maar zodra je dan klaar bent met bouwen is het huis ineens 3 ton waard, en is de verleiding groot om het huis te verkopen.’ Ook wordt er gesproken over de dure koophuizen die op dit moment leegstaan. Hier zou een regeling voor moeten komen. Dat jongeren hier in zouden kunnen wonen. Er staan op Schiermonnikoog ook huizen te koop voor permanente bewoning, maar waar niemand permanent in zou willen wonen. ‘Dit zijn perfecte recreatiewoningen, om te verhuren! Daar moet de gemeente echt over nadenken!’ Toch is ook dit weer lastig, omdat het verhuren van de woning voor recreatieve doeleinden veel aantrekkelijker is. ‘Dan zullen de eigenaren weer veel te hoge huurprijzen voor hun huis gaan vragen.’ Onderwijs en werk Op Schiermonnikoog kunnen alle niveaus van het voortgezet onderwijs gevolgd worden. Dit vinden de jongeren zeer positief. Het is echter niet zo dat alle leerlingen hun opleiding op Schiermonnikoog volgen. Over de basisschool op het eiland zijn zij minder te spreken. De school is recent van ‘zeer zwak’ naar ‘zwak’ gegaan. De respondenten maken zich zorgen of elke leerling wel naar het voor hem of haar juiste niveau gaat. Er zijn bijvoorbeeld een aantal leergangen waarvan iedereen naar vmbo-kader is gegaan. ‘Je kan mij niet wijsmaken dat er geen één kind bij zat die geen vwo kon.’ Veel jongeren verlaten na de middelbare school het eiland om beroeps- of hoger onderwijs te volgen. Mensen met een mbo-diploma hebben meer kans om op Schiermonnikoog een baan te vinden dan de hoger opgeleiden. Dit vinden de respondenten aan de ene kant jammer: ‘Je mist een heel opleidingsniveau op Schier, de hbo- en wo-beroepen. En dat zijn wel de mensen die de duurdere huizen zouden kunnen kopen. En dat gebeurt nu dus ook niet, want er is niemand die ze kan kopen.’ 34

Aan de andere kant vragen ze zich af of het wel nodig is, banen op hbo- en wo-niveau. Voor mensen met vrije beroepen zou het wel een goede uitkomst zijn: zij kunnen flexwerken op Schiermonnikoog. Ook pendelen is voor eilanders vrij goed te doen. Verbinding met de vaste wal De jongeren zien de bootverbinding als zwakte van het wonen op Schiermonnikoog. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat Schier moet concurreren met Ameland. De bootverbinding van Ameland is wel rendabel, die van Schier misschien in de toekomst niet meer. Ze zijn bang dat er met de bootverbinding van Schiermonnikoog hetzelfde gebeurt als met die van Vlieland: dat ook hier discussie komt over dat er minder boten gaan varen in de winter. Tot nu toe is dit echter niet gebeurd: ‘De frequentie is nu om de 3 uur geworden. Het is niet minder geworden, maar constanter. En dat is een verbetering!’ Maar op het moment dat er om de boot gestreden zou moeten worden met Ameland, zijn we de klos.’ Er wonen veel pendelaars op Schiermonnikoog. Zij gaan dagelijks naar hun werk of school aan de vaste wal. Dit is nu al goed te doen, want ‘je vertrekt hier om half 8 en bent om 9 uur in Leeuwarden of Groningen. Je werkt tot 5 uur en neemt de boot van half 7 weer terug.’ Toch zou het volgens de jongeren een positieve ontwikkeling zijn als de mogelijkheden tot pendelen groter zouden worden. ‘Een half uur eerder op het eiland zijn is altijd beter! Dan kan je ook nog meer meedoen met sporten enzo.’ De nieuwe afvaarten helpen hier al bij. ‘En je maakt het nog aantrekkelijker als je de reistijden verkort. Want wat je nu ziet: als je om 5 uur vrij bent moet je alsnog met de boot van half 7 mee. Als je met de watertaxi gaat om 6 uur kun je om half 7 aan tafel schuiven. Het wordt dan echt veel aantrekkelijker om hier te wonen en daar te werken. Je zou meer mensen kunnen trekken. Je kan in een prachtig stukje Nederland wonen en rustig aan de wal blijven werken.. Dan kun je dus ook hogeropgeleiden aantrekken die de huizen kunnen betalen.’ De watertaxi geeft nu al de mogelijkheid om sneller heen en weer te gaan. Maar deze is nu nog ontzettend duur volgens de jongeren. Er zijn al wel gezamenlijke initiatieven van bedrijven geweest om een watertaxi te financieren. Dit blijkt echter nog niet haalbaar. De jongeren vinden het wel een goed idee andere mogelijkheden te overwegen. Vrije tijd en voorzieningen Er heerst onenigheid over de tevredenheid over en de mogelijkheid tot vrijetijdsactiviteiten. Sommigen vinden dat er veel te weinig aanbod is: ‘Er zijn zeker niet genoeg mogelijkheden om vrijetijdsactiviteiten te doen. Je bent hier aangewezen op hardlopen, tennissen, zwemmen, paardrijden, kitesurfen. Je kunt nog wel wat, maar teamsporten heb je niet veel. Dat zou echt meer kunnen. En een fitnesscentrum bijvoorbeeld!’ Anderen zijn het hier niet mee eens: ‘Ik vind dat echt waanzin. Ik heb als sterkte genoemd: het is hier een natuurlijke speelplaats! En dan wil je een fitnesscentrum hier neerzetten? Als je in het bos gaat kun je alle spieren trainen die je maar wil!’ Sommige respondenten stellen dat iets als een fitnesscentrum of overdekte tennisbaan wel goed zou zijn, vooral voor als je in de winter wilt sporten. Want vooral ’s winters vinden de jongeren het saai op het eiland: ‘’s Winters heb je de biljartclubs, dartclubs, en dat is het. Misschien de breiclubs…’ Ook voor het toeristen is het aantrekkelijk om meer sportvoorzieningen te creëren. ‘Tennis zou wel ’s winters kunnen, als je een ballon over de baan heen zou trekken. Als ik ’s winters zou kunnen tennissen zou ik dat doen! Er zijn ook genoeg toeristen die willen tennissen. Maar dan moet de markt dat wel doen, je kunt moeilijk van de gemeente verwachten dat ze dat gaan doen.’ 35

De jongeren geven aan dat er qua sportvoorzieningen al gedacht wordt aan verbeteringen: ‘Vanuit Schiermonnikoog op morgen is een werkgroep opgezet die de sport gaat bekijken, en daar komen nu al ideeën uit.’ Qua culturele activiteiten heeft Schiermonnikoog de jongeren weinig te bieden. Dit zien ze echter niet als een groot nadeel. Ze gaan regelmatig naar een concert of voorstelling aan de vaste wal, en doen dit nu niet minder dan toen ze voor hun studie in een grote stad woonden. ‘Ik denk dat wij gemiddeld nog wel meer naar culturele evenementen gaan dan mensen die aan de wal wonen. Wij hebben dan echt een uitje.’ Wel hebben de jongeren ‘een boodschap voor de provincie’: ‘Bepaalde dingen moeten gegarandeerd worden op een eiland. Niet alleen maar horecabaantjes, maar ook kinderopvang, zwembaden, etc. Het kan natuurlijk niet uit, maar het is een gemeenschap en we hebben een bepaalde basisbehoefte, anders kun je hier niet wonen. Daar moeten we geld voor krijgen. Geen nutteloze analyses of een kinderopvang wel of niet uit kan. Het moet gewoon betaald worden, punt.’ Toerisme De jongeren zijn niet erg te spreken over het toerisme en vooral het type toeristen dat naar Schiermonnikoog komt. Het eiland richt zich vooral op oudere toeristen, die er voor de rust en de natuur komen. De respondenten hebben dit gaandeweg wel zien veranderen: ‘Toen ik 15 was, zat ik hier altijd op de camping. Het was hier altijd hartstikke druk met jongeren. Nu is dat veel minder.’ Dit is dan ook een groot probleem volgens de respondenten; het is voor jongere toeristen heel moeilijk om vakantie te vieren op Schiermonnikoog: ‘Op de camping moet minimaal één op de 3 toeristen 18 jaar of ouder zijn. Als je dus met een paar meiden van 16 bent, mag je niet komen kamperen, dan moet je moeder mee.’ Bovendien zijn er veel regels: ‘De borg ben je zo kwijt en na 9 uur lawaai maken (ook gitaar spelen) mag niet.’ Het toeristenbeleid van het eiland is volgens de respondenten een grote bedreiging voor Schiermonnikoog: ‘Jeugdige bezoekers worden eigenlijk gewoon geweerd. Maar als je die groepen niet meer aantrekt, wordt het voor de eilanderjeugd ook steeds minder interessant op het eiland. ’s Zomers is het door de jonge toeristen veel levendiger en gezelliger op Schier.’ De respondenten vinden het richten op de oudere toerist erg kortzichtig. ‘Het zijn plannen voor een jaar of 7. Wat nu jong is wordt ooit ook oud. Je moet een toeristische visie hebben voor 20, 30 jaar. Nu zijn ouderen inderdaad een groeimarkt, die hebben de dikste portemonnee, maar het is de vraag of dat toekomst heeft.’ Seizoensverbreding is volgens de respondenten een mooi streven, maar dit zal altijd moeilijk blijven. ‘Wat voor publiek wil je dan aantrekken? Gezinnen zitten met werk en jongeren met studie. Dan zijn er toch weer die ouderen…’ Evenementen aanbieden zou daarin een kans zijn: ‘Zoiets als Oerol, maar dan kleiner.’ De respondenten denken dat de oudere bewoners van Schiermonnikoog hier echter niet op zitten te wachten: ‘Wij staan open voor kleinschalige evenementen vergelijkbaar moet Oerol. Maar ik denk dat wij direct een geweer op ons hoofd gericht krijgen als we daarmee komen…’ Er worden wel evenementen op Schier georganiseerd, maar hier voelen de jongeren totaal geen binding mee of zien ze geen heil in. ‘De evenementen die er zijn…. Het darttoernooi is vreselijk, iedereen klaagt erover. En de djembé’s… Er zijn zoveel mensen die daarover klagen!’

36

Hang naar verandering Onder de jongeren heerst een groeiende drang naar verandering en iets te doen aan het dalende toerisme en een vergrijzende bevolking. ‘Er begint nu iets te leven op Schier omdat we zien dat het anders niet goed gaat. We zien dat het leegloopt, dat de bevolking oud wordt, dat er minder toeristen komen. Er begint nu iets te leven en daardoor krijg je dat iedereen wel wil.’ ‘Ik heb het gevoel dat we met z’n allen wel ergens naar toe willen werken. Dat zie je al aan met hoeveel mensen hier [bij de focusgroep] nu zitten. We willen wel!’ Wel vinden de jongeren dat de houding van de oudere bevolking van het eiland behouden is: ‘Ik heb conservatief als zwakte opgeschreven. Ik zit in het dorpsbelang, ik heb heel vaak geprobeerd om dingen anders te krijgen en te doen, en elke keer zeggen ze ‘nee dat doen we al jaren zo, dus nu ook weer.’ Voor de Streekagenda zijn bijeenkomsten met inwoners van Schier gehouden om wensen en ideeën te verzamelen. Ook hier merkten de weinige aanwezige jongeren de conservatieve houding van de ouderen: ‘Er waren toen 4 jongeren… En het enige wat we hoorden: ‘het moet vooral stil, en rustig blijven, niks veranderen. En wij keken elkaar aan: ‘huh, je wilt toch….’ ‘Je wilt misschien niet alles veranderen, maar je moet wel met de tijd meegaan en zorgen dat het eiland leefbaar blijft. En daar gaat het nu wel een beetje fout.’ ‘Het is wel storend. Als je verandering wilt, en we zijn het er allemaal over eens zijn dat dat nodig is, heb je draagvlak nodig. Als de helft zegt van ‘nee nee wij zitten hier onze oude dag uit en we vinden het wel prima zo’, dan heb je dus geen draagvlak. Dan wordt je dus wel tegengewerkt. Terwijl wij donders goed weten dat het er wel moet komen.’ Toch begrijpen de jongeren de houding van sommige ouderen ook wel weer. Zij hebben lang op Schier gewoond en het eiland is stabiel geweest. Schiermonnikoog is een concept, ‘en het is een bedreiging om een heel concept te veranderen. Aan het concept Schiermonnikoog moet je ook niet teveel komen.’ Ook denken de jongeren dat sommige ouderen de toekomst van Schiermonnikoog niet meer veel kan schelen, omdat ze er zelf geen deel meer van uit zullen maken: ‘Dit vind ik egoïstisch gedacht vanuit de oudere generatie, voor hen heeft het geen nut meer. Waarom zou je er nog moeite voor doen?’ Aan de andere kant denken ze dat de ouderen het beste voor de jongeren van het eiland willen. ‘Positief gedacht: zij hebben het ontzettend mooi hier gehad en dat willen ze voor ons ook. Ze zien dat het anders is geworden en dat wij het dus ook minder leuk vinden.’ De jongeren voelen zich soms tegen gehouden, maar geven ook aan dat de groep die wel wil veranderen meer terrein aan het winnen is. ‘Zie bijvoorbeeld de ondernemersvereniging: hier komen nu ook jongeren in het bestuur. Er zijn echt wel veranderingen die heel positief zijn.’ Leren van en samenwerken met andere Waddeneilanden De jongeren zijn benieuwd naar hoe de andere Waddeneilanden omgaan met de veranderende bevolkingssamenstelling en andere ontwikkelingen: ‘Communiceren: hoe doen ze het daar en kunnen wij daar iets van leren?’ Wel voelen ze ook hevige concurrentie met de andere eilanden. Als bedreiging is ook ‘samensmelting van gemeenten’ genoemd. De respondenten benadrukken de unieke situatie van elk Waddeneiland. Ze vinden het nodig dat elk eiland apart aangestuurd wordt. 37

‘Het is zo’n unieke situatie, zo’n eiland. Je kan hier wel gaan samenwerken, maar dan moet er alsnog voor een deel totaal gefocust worden op alle eilanden apart. Dat heb je gewoon nodig hier. We hebben hier misschien weinig inwoners, maar wel 300.000 bezoekers met hele specifieke belangen. Dus dit moet bestuurd worden. Gezien de traditie en de isolatie heb je ook lokale mensen, en dat kan niet allemaal op een kantoor in Harlingen.’ Ook zijn de jongeren bang dat Schier door haar kleine omvang ondergesneeuwd raakt wanneer samengewerkt wordt of gefuseerd wordt met andere eilanden of met gemeenten aan de vaste wal. ‘Zodra wij onder een gemeente van meer dan 20.000 inwoners vallen, kunnen we niks meer en zijn we niks meer. Als er nu dingen moeten gebeuren dan kun je dat in de gemeente doen. Zou je dat door een grote raad en commissies laten gaan, dan vallen we echt in het niet hoor, met al onze leuke evenementen en dingen. Als je heel goed bezig bent mag je misschien een half uurtje meepraten, maar dat is het dan ook.’

38

6.

Samenvatting en conclusie

6.1 Ervaringen van jongvolwassenen van het leven op de Friese Waddeneilanden Dit hoofdstuk geeft een samenvattend overzicht van de hoofdthema’s die besproken zijn in de focusgroepen met jongeren op de Friese Waddeneilanden en die in de enquête zijn gevraagd. Per thema wordt ingegaan op verschillen en overeenkomsten tussen de Friese Waddeneilanden. Aan de hand van cijfers1 worden deze overeenkomsten en verschillen besproken. Opvallend is dat de jongeren van de verschillende eilanden vrij eensgezind zijn in hun waardering voor de verschillende thema’s. Op alle eilanden zijn de jongeren erg positief over de sociale omgeving en de natuurlijke omgeving. Zij zijn negatief over de woningmarkt en de opleidingsmogelijkheden. De voorzieningen en vrijetijdsactiviteiten scoren rond de 7. De arbeidsmarkt en de verbinding met de vaste wal tussen de 5,5 en 6,5. Sociale omgeving Vlieland 8,0

Terschelling 7,9

Ameland 8,1

Schiermonnikoog 8,0

De jongeren van de eilanden zijn het erover eens: de sociale contacten die zij op hun eiland hebben zijn zeer belangrijk en een belangrijke sterkte van het wonen op een eiland. Eilanders voelen zich betrokken bij elkaar en kennen veel van hun medebewoners. Daarmee zorgen sociale contacten voor een gevoel van verbondenheid en vertrouwdheid met (de mensen op) het eiland. De sociale contacten zijn dan ook meestal de belangrijkste reden om op het eiland te blijven wonen of (regelmatig) terug te keren. Wel stellen alle jongeren op dat zij de sociale controle op de eilanden soms te sterk vinden. Iedereen wordt altijd goed in de gaten gehouden en vooral het roddelen kan mensen schade toebrengen. Natuurlijke omgeving Vlieland 9,2 Terschelling 8,9

Ameland 8,9

Schiermonnikoog 8,9

Ook de natuurlijke omgeving van hun eiland beleven en waarderen de jongeren van Ameland, Vlieland, Schiermonnikoog en Terschelling hetzelfde. De omgeving biedt rust en ruimte, en een goede mogelijkheid om vrijetijdsactiviteiten als paardrijden, (kite)surfen en hardlopen te ondernemen.

Woningmarkt Vlieland 4,4

Terschelling 4,0

Ameland 4,7

Schiermonnikoog 4,1

De woningmarkt op de Friese Waddeneilanden is lastig voor jongeren. Op alle eilanden ervaren jongeren hetzelfde probleem. Er bestaat een mis match op de woningmarkt: overaanbod van dure koophuizen, en een tekort aan goedkope huur- en koophuizen. Huurhuizen zijn er weinig en de wachtlijst is lang. Koophuizen zijn er genoeg, maar vooral in het duurdere segment. Jongeren wonen hierdoor niet altijd naar hun zin op hun eiland. Voor sommige jongeren op Vlieland en Schiermonnikoog is het gebrek aan geschikte woonruimte een reden om aan de vaste wal te gaan wonen of te blijven wonen. 1

In de publicaties ‘Het geluid van jongvolwassenen op Vlieland /Terschelling /Ameland/Schiermonnikoog’ zijn de cijfers

genoemd die de respondenten in de enquête hebben gegeven aan verschillende aspecten van het leven op hun eiland.

39

Arbeidsmarkt Vlieland 6,2

Terschelling 6,1

Ameland 6,1

Schiermonnikoog 5,9

Ook de arbeidsmarkt ervaren de jongeren van de 4 Waddeneilanden vergelijkbaar. Doordat de meeste banen op de eilanden direct of indirect gerelateerd zijn aan het toerisme, zijn de mogelijkheden om werk te krijgen in andere sectoren beperkt. Als jongeren in de sector willen werken waarvoor ze zijn opgeleid, zullen ze hun eiland veelal moeten verlaten. Ook volgen steeds meer jongeren een hbo- of wo-opleiding. Juist op deze niveaus is er maar een beperkt aantal banen op de eilanden. Verder ervaren de jongeren dat er weinig doorgroeimogelijkheden op de eilanden zijn, en dat ook op persoonlijk vlak weinig ontwikkeling mogelijk is. Dit zijn allemaal redenen om aan de vaste wal te gaan werken, en daarmee het eiland te verlaten. Forenzen is een mogelijkheid, maar dit is vaak weinig aantrekkelijk vanwege de boottijden. Op Ameland forenzen nog de meeste jongeren. Ook flexwerken is een optie. Jongeren ervaren vaak vooroordelen over sollicitanten van een eiland: volgens hen is het beeld dat eilander werknemers weinig flexibel zijn. Op Ameland valt het de jongeren op dat de lonen lager liggen dan op de vaste wal. Dit is voor de Amelander jongeren een andere reden om het eiland te verlaten. Op Terschelling is het juist andersom: daar stellen de respondenten meer te verdienen dan hun vrienden aan de vaste wal. Verbinding met de vaste wal Vlieland 5,5 Terschelling 6,2

Ameland 5,5

Schiermonnikoog 6,5

De hoge prijs van een bootticket en de lange overtocht zijn veelgenoemde zwaktes bij het wonen op een eiland. Alle eilander jongeren zijn het erover eens dat de boot goedkoper kan, en de duur van de overtocht korter. Dit is zowel voor de bewoners als toeristen van belang. Het zou voor bewoners makkelijker worden om voor werk, studie, bezoek aan familie en vrienden of andere vrijetijdsactiviteiten als winkelen naar de vaste wal te gaan. Voor toeristen zou het aantrekkelijker zijn een dag of een vakantie op een eiland door te brengen. Vooral op Vlieland zien de respondenten kansen voor het toerisme wanneer de bootprijs en –duur verandert. Zij zien ook de geringe frequentie van afvaarten als zwakte en bedreiging. Daarnaast wordt op Terschelling en Vlieland de heersende concurrentiestrijd tussen 2 rederijen als een probleem gezien. Op Ameland speelt de frequente vertraging een grote rol in de ontevredenheid van de jongeren. De jongeren op Schiermonnikoog zijn het meest te spreken over de bootverbinding: deze vaart constant en de huidige afvaarten bieden volgens de jongeren goede mogelijkheden voor woonwerkverkeer. Op alle eilanden wordt gesproken over de inzet van de watertaxi. Als de prijs gunstig hiervoor gunstig zou zijn, zou dit voor werkenden op de vaste wal een uitkomst zijn. Opleidingsmogelijkheden Vlieland 4,1 Terschelling 4,7

Ameland 4,9

Schiermonnikoog 4,6

Op zowel Vlieland als Schiermonnikoog vinden de jongeren de kwaliteit van de basisschool ontoereikend. Verder is vooral het beperkte voortgezet onderwijs een probleem voor veel jongeren. Zij kunnen alleen vmbo of onderbouw havo/vwo op het eiland volgen. Iedereen zal dus vroeg of laat naar de vaste wal moeten voor mbo, havo of vwo. Veel scholieren ervaren de overgang als pittig.

40

Zij krijgen niet alleen te maken met een nieuwe school en nieuwe klasgenoten, maar moeten ook aan een nieuwe omgeving wennen, en in sommige gevallen al vroeg op zichzelf wonen. Vooral op Vlieland en Terschelling is dit het geval. De jongeren gingen zelf nog vaak in de kost, maar tegenwoordig kopen of huren ouders vaak gezamenlijk een huis in Harlingen of Leeuwarden, waar de scholieren samen of met ouders kunnen wonen. Een aantal jongeren geeft aan dat zij op het eiland zijn gebleven (eigen keuze of keuze ouders) en onder hun niveau onderwijs hebben gevolgd. Ook veel Amelanders verlaten rond hun 16e jaar het eiland. De meesten van hen gaan wel meteen op zichzelf wonen, in Leeuwarden. Op Schiermonnikoog wordt er door een aantal jongeren heen en weer gereisd. Anderen verhuizen naar de vaste wal. Beter onderwijs zorgt er volgens de jongeren ook voor dat eilanden meer gezinnen met kinderen zullen trekken. Voorzieningen Vlieland 6,6

Terschelling 6,6

Ameland 6,9

Schiermonnikoog 5,9

Uit de gegeven cijfers in de enquête blijkt dat op Ameland de jongeren het meest tevreden zijn over de voorzieningen op hun eiland, en op Schiermonnikoog het minst. In de focusgroepen ontstaat hier een iets ander beeld over. Vooral de Vlielanders zien de voorzieningen als zwakte en bedreiging voor hun eiland. Het gaat dan met name om de winkels, die beperkt open zijn en duur zijn. Ook kroegen zijn er te weinig. Op Schiermonnikoog hebben de jongeren het meer over het beperkte aanbod van sportvoorzieningen. Op alle eilanden zien de jongeren graag dat er meer kledingwinkels komen. Kledingwinkels zijn nu vooral op toeristen met een goedgevulde portemonnee ingesteld en goedkopere merken zijn doorgaans niet te verkrijgen. De jongeren op Ameland en Vlieland geven aan veel te shoppen via webwinkels. Vrijetijdsactiviteiten Vlieland 7,3 Terschelling 7,5

Ameland 7,4

Schiermonnikoog 6,6

De jongeren op de Friese Waddeneilanden zijn behoorlijk tevreden over het aanbod vrijetijdsactiviteiten. De natuurlijke omgeving biedt hiervoor ruim aanbod. Toch zijn er enkele respondenten die graag een uitgebreider aanbod in sportieve en culturele activiteiten willen. Lang niet alle sporten kunnen beoefend worden op de eilanden. Zo zou men op Schiermonnikoog een uitgebreider aanbod in teamsporten willen hebben. Ook voor culturele activiteiten, zoals het beoefenen van muziek of een bezoek aan een voorstelling, is er een beperkt aanbod. In de meeste gevallen zien de jongeren het niet als een probleem als zij voor culturele activiteiten naar de vaste wal moeten. Op Terschelling ervaren de jongeren de mogelijkheden voor vrijetijdsactiviteiten het meest positief. Toerisme Op alle eilanden spreken jongeren van de bedreiging van het veranderende toerisme. Zij merken dat er meer ouderen komen en minder jongeren. Op Vlieland en Schiermonnikoog vrezen jongeren het meest voor de vergrijzing van toeristen. Zij merken dat er hierdoor een andere sfeer op het eiland ontstaat (‘veryupping’) en dat alles duurder wordt. Het beleid dat de campings op deze eilanden voeren werkt de vergrijzing nog meer in de hand. Op Terschelling maken de jongeren zich zorgen over de nieuwe alcoholwet. Zullen er jongeren blijven komen nu mensen tot 18 jaar geen alcohol mogen kopen? Op alle eilanden zoeken respondenten naar mogelijkheden om hun eiland te promoten, zodat het eiland ook bij jongeren in trek blijft. 41

Voor de sfeer op het eiland én voor de toekomst van het eiland (vooral mensen die vroeger vaak op het eiland kwamen, komen er later wonen) is het belangrijk dat er jongere toeristen blijven komen. De jongeren zien festivals als Into The Great Wide Open, Oeral, het Rôggefeest en sportevenementen als zeer positief voor het eiland. Ook op Schiermonnikoog staan de jongeren open voor het organiseren van een (kleinschalig) festival. Festivals zien de jongeren als positief voor het toerisme en het imago van de eilanden. Jongeren van Ameland, Schiermonnikoog en Vlieland maken zich soms ook zorgen over de concurrentie met de andere eilanden én het buitenland. Invloed van jongeren In de focusgroepen komt naar voren dat de jongeren over veel zaken op hun eiland een mening hebben. Op alle eilanden hebben ze echter het idee dat hun mening niet erg gekend wordt. Aan de ene kant voelen ze zich tegengehouden door de gevestigde orde, vaak de oudere eilanders, waardoor ze zich weinig serieus genomen voelen. Aan de andere kant zien de jongeren niet de juiste middelen om hun mening te ventileren, of zijn ze zelf nog te weinig actief om hun mening kenbaar te maken. Drang om invloed uit te oefenen is er zeker. Onder de jongeren heerst een groeiende drang naar verandering. Het oprichten van een jongerenplatform of jongerenpartij is een van de mogelijkheden. Informele settingen met een groepje jongeren zou een idee zijn. Dergelijke bijeenkomsten zouden dan structureel georganiseerd moeten worden. Op Schiermonnikoog zijn de jongeren het verst met invloed uitoefenen. Zo komen er steeds meer jongeren in besturen. Op Terschelling is de drang om invloed uit te oefenen en de mening te ventileren het kleinst.

6.2

Opgaven voor de toekomst volgens eilander jongeren

Tijdens de focusgroepen is gesproken over hoe jongeren de toekomst van hun eiland zien. Ook in de enquête zijn hierover vragen gesteld. Daarbij hebben zij verschillende kansen en bedreigingen voor het toekomstige leven op hun eiland genoemd. Deze paragraaf somt de belangrijkste opgaven voor de toekomst op.

Woningmarkt Bedreigingen:  

Alle eilanden: de mismatch tussen vraag en aanbod: veel vraag naar, maar weinig aanbod van, starterswoningen. Weinig vraag naar, maar veel aanbod van, dure koopwoningen. Alle eilanden: weinig doorstroom.

Hierdoor:    

Zien sommige jongeren zich gedwongen naar de vaste wal te verhuizen. Zien sommige jongeren zich gedwongen om aan de vaste wal te blijven wonen. Wonen sommige jongeren niet naar hun zin op het eiland (bij hun ouders of op een kamer of klein appartement). Is er leegstand van duurdere woningen.

Kansen:  Goedkopere huizen creëren.  Regelingen voor jongeren instellen.  Leegstaande huizen verhuren aan eilanders. 42

Bootverbinding Bedreigingen:      

Alle eilanden: duur bootticket. Alle eilanden: trage overtocht. Alle eilanden: minder boten in de winter. Ameland: vertraging van de boot. Vlieland: bezuinigingen op de boot. Schiermonnikoog: minder boten door concurrentie met Ameland.

Hierdoor:   

Is het minder aantrekkelijk om heen en weer te reizen voor werk en studie. Is het minder aantrekkelijk vrienden en familie te bezoeken (zowel voor eilanders als mensen van de vaste wal). Is het voor toeristen minder aantrekkelijk om het eiland te bezoeken, vooral voor dagjesmensen.

Kansen:    

Vaartijd verkorten door snellere boten. Meer afvaarten op een dag. Meer korting voor eilanders, in ieder geval voor zij die dagelijks heen en weer reizen. Watertaxi goedkoper.

Arbeidsmarkt Bedreigingen:     

Alle eilanden: weinig hbo- en wo-banen. Alle eilanden: toerisme als enige grote sector. Alle eilanden: weinig ontwikkelmogelijkheden. Alle eilanden: weinig doorstroom op de arbeidsmarkt. Ameland: inhuur van de vaste wal.

Hierdoor:  

Zien veel jongeren zich gedwongen om naar de vaste wal te verhuizen, of daar te blijven na hun studie. Werken sommige jongeren onder hun niveau en/of niet in de sector waarvoor ze opgeleid zijn.

Kansen:    

Meer mogelijkheden tot flexwerken. Meer mogelijkheden om te forenzen (zie: bootverbinding). Bedrijven aantrekken. Meer inzet kennis en kunde van de eilanders zelf benutten.

43

Voorzieningen Bedreigingen:       

Vlieland: beperkte openingstijden. Vlieland: beperkt aanbod. Vlieland: weinig kroegen Alle eilanden: sluitingstijden kroegen. Alle eilanden: hogere prijzen van producten. Schiermonnikoog: weinig sportvoorzieningen. Schiermonnikoog: niet rendabel zijn van sommige voorzieningen, als kinderopvang, zwembad.

Kansen:     

Webshoppen. Overdekte tennishal. Sluitingstijden van de kroegen aanpassen. Fitnesscentrum. Subsidie bepaalde voorzieningen.

Toerisme Bedreigingen:     

Meer oudere toeristen, minder jongere toeristen De nieuwe alcoholwet: jongeren onder de 18 mogen geen alcohol kopen of bij zich hebben. Dit is juist een grote toeristendoelgroep, vooral voor Terschelling. Vlieland, Ameland: ‘Veryupping’. Vlieland, Schiermonnikoog: campingbeleid. Concurrentie andere eilanden en het buitenland.

Hierdoor:     

Verandert de sfeer op de eilanden. Zijn de eilanden als vakantiebestemming voor jongeren minder in trek. Verdwijnen er voorzieningen voor jongeren. Worden de eilanden duurder. Zullen er in de toekomst minder nieuwe jongere bewoners zich op de eilanden willen vestigen.

Kansen:   

Campingbeleid aanpassen: jongerenveldjes. Op Schiermonnikoog: avondklok aanpassen en beleid aantal jongere toeristen per volwassen toerist versoepelen. Evenementen als Into The Great Wide Open, Oerol, Berenloop, Rôggefeest vasthouden en nieuwe evenementen organiseren. Televisieseries en reclame.

44

Invloed jongeren Bedreigingen:    

Conservatisme van (voornamelijk oudere) bewoners. Vriendjespolitiek. Weinig betrokkenheid van de politiek bij jongeren. Weinig mogelijkheid/behoefte om mening te uiten.

Kansen:     

6.3

In gesprek gaan met jongeren. Oprichten van een jongerenplatform, -partij, of -panel. Organiseren van avonden door gemeente en/of andere partijen waar samen met een groepje jongeren gepraat wordt over wat hen bezighoudt. Facebookpagina oprichten waar jongeren hun mening kwijt kunnen. Meer jongeren in besturen, zoals de ondernemersvereniging.

Conclusie

De Friese Waddeneilanden hebben te maken met bevolkingskrimp, vergrijzing en ontgroening. Om voldoende personen in de ‘productieve leeftijd’ op de eilanden te behouden, is het van belang dat de leefbaarheid voor jongeren op de eilanden op peil blijft en, waar mogelijk, vergroot wordt. Daarom zijn de eilander jongeren gevraagd hoe zij hun leven op hun eiland ervaren, en hoe ze de toekomst van hun eiland zien. Uit het onderzoek komt naar voren dat eilander jongeren de sociale- en natuurlijke omgeving van de eilanden als zeer positief beschouwen. Dit zijn dan ook de sterktes van het wonen op een Fries Waddeneiland, en is wat de jongeren aan de eilanden bindt. Over de woningmarkt, de arbeidsmarkt, de bootverbinding, het toerisme en de invloed die jongeren nu al uitoefenen zijn de respondenten een stuk minder tevreden. De grootste opgaven voor in de toekomst liggen dan ook bij deze thema’s. Met name de woningmarkt is hierbij van groot belang: veel jongeren zien nu geen mogelijkheden om zelfstandig op hun eiland te wonen. Ook de bootverbinding is een belangrijk thema. Een verbetering van de bootverbinding betekent een verbetering ten aanzien van andere bedreigingen voor de eilanden, als de mogelijkheid tot forenzen, studie en toerisme. Belangrijk is om de eilander jongeren bij (beleids)veranderingen en nieuwe plannen actief te bevragen naar hun ideeën en meningen en mee te laten doen in het besluitvormings- én uitvoeringsproces.

45

Partoer Westersingel 4 8913 CK Leeuwarden T (058) 234 85 00 www.partoer.nl