Het delict als maatstaf | Methodiek voor werken in gedwongen kader | Anneke Menger Lous Krechtig
5691 BW Delict als maatstaf.indd3 3
6-3-2006 14:10:30
Hoofdstuk 1 | Wat is methodiek?
Begeleidingscommissie: Mw. A. Andreas Beleidsmedewerker, Reclassering Nederland Mw. Mr. M. Boone Universitair docent aan het Willem Pompe Instituut van de Universiteit Utrecht Mw. Drs. J. Bosker Beleidsmedewerker, Reclassering Nederland Drs. H.P. Friele Hoofd Beleid, Reclassering Nederland L.J. Jagt Ex-docent en publicist theorieën en methoden van het maatschappelijk werk Prof. dr. G. van der Laan Bijzonder hoogleraar grondslagen van het maatschappelijk werk, Universiteit Utrecht: Hoogleraar kwalitatieve onderzoeksmethoden, Rijksuniversiteit van Groningen; Lector informatisering, Hogeschool van Breda Dr. H.M.P.H.M. Pijnenburg Senior onderzoeker/projectmanager Academisch Centrum Sociale Wetenschappen Prakticon, Katholieke Universiteit Nijmegen Mw. Prof. Dr. C. de Ruiter Bijzonder hoogleraar Forensische psychologie Universiteit van Amsterdam Prof. Dr. T.A. van Yperen Senior medewerker NIZW Jeugd; bijzonder hoogleraar onderzoek en ontwikkeling effectieve jeugdzorg, Universiteit Utrecht
Eerste druk, april 2004 (ISBN 90 9018085 0, Reclassering Nederland) Tweede licht herziene druk, april 2006 Het delict als maatstaf Methodiek voor werken in gedwongen kader Anneke Menger en Lous Krechtig ISBN 90 6665 691 3 NUR 845 © 2006 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam / Reclassering Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever en Reclassering Nederland. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot Uitgeverij SWP (Postbus 257, 1000 AG Amsterdam) te wenden.
| | het delict als maatstaf | methodiek voor werken in gedwongen kader
5691 BW Delict als maatstaf.indd4 4
6-3-2006 14:10:31
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave Inleiding
13
Deel 1: kaders en fundamenten
17
Leeswijzer
Hoofdstuk 1 Wat is methodiek 1.1 1.2 1.3 1.4
Inleiding Methodiek of procesgang? Reclasseringsmethodiek Samenvatting
Hoofdstuk 2 Effectieve reclasseringsinterventies: het wetenschappelijke kader 2.1 2.2 2.3 2.4
2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12 2.13
5691 BW Delict als maatstaf.indd7 7
Inleiding Effectieve interventies Definiëring van effectiviteit Effectiviteit op verschillende niveaus 2.4.1 Niveau 1: de samenleving 2.4.2 Niveau 2: de reclassering als organisatie 2.4.3 Niveau 3: de reclasseringswerker 2.4.4 Niveau 4: de cliënt 2.4.5 Effectiviteit en afhankelijkheid ketenpartners Effectiviteit: algemene principes bij straffen What Works: algemene principes Andere succesfactoren uit What Works Wat werkt niet? Effectiviteit bij specifieke daders of delicten Bevindingen over effectiviteit uit ander onderzoek Effectiviteit in Nederland Kanttekeningen bij het denken in termen van effectiviteit Samenvatting
19
23 23 24 26 27
29 29 30 31 32 32 33 34 35 35 36 37 39 40 40 41 42 44 45
6-3-2006 14:10:32
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 3 Geïntegreerd trajectmatig werken: het organisatorische kader 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13
Geïntegreerd trajectmatig werken Reclasseringsbegeleiding in vogelvlucht Intake Onderzoek 3.4.1 Indicatiestelling Opstellen plan van aanpak 3.5.1 Inschatten intensiteit 3.5.2 Twee niveaus 3.5.3 Inhoud Uitvoeren Toezicht Toeleiding zorg Reïntegratieprogramma’s Tussentijds evalueren en bijstellen plan van aanpak Afsluiten traject Verantwoorden traject Samenvatting
Hoofdstuk 4 Reclasseringstoezicht: het justitiële kader 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6
Definitie en functies Vormgeving van toezicht Kader en begeleidingsruimte Voorwaarden, aanwijzingen, afspraken: een hiërarchie Professionaliteit en valkuilen Samenvatting
Hoofdstuk 5 Macht en zelfbeschikking: de legitimeringsvraag 5.1 5.2 5.3
Historie macht, maatschappelijk werk en reclassering Legitimering van macht Samenvatting
5691 BW Delict als maatstaf.indd8 8
47 47 48 49 49 54 56 56 56 57 58 60 61 61 62 62 63 64
67 67 69 73 75 77 78
81 81 84 87
6-3-2006 14:10:32
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 6 Onvrijwillige cliënten: gevolgen voor de interactie 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5
Toegewezen, niet vrijwillig of onvrijwillig? Toegewezen cliënten: een nadere uitwerking Onvrijwillige cliënten en maatschappelijk werk Hulpverlening of onvrijwillige transactie? Samenvatting
Hoofdstuk 7 De cognitief-gedragsmatige aanpak 7.1
7.2
7.3 7.4 7.5 7.6 7.7
Uitgangspunten gedragsgerichte aanpak: de sociale leertheorie 7.1.1 Principe 1 7.1.2 Principe 2 7.1.3 Principe 3 7.1.4 Principe 4 7.1.5 Principe 5 De cognitieve aanpak: aandacht voor het denken 7.2.1 Principe 1: de relatie tussen gevoelens en gedachten - de 5 G’s 7.2.2 Principe 2: cognitieve vaardigheden zijn aan te leren Cognitief-gedragsmatige aanpak en niveaus van verandering Waarom effectief? Sociale competentiemodel: voorbeeld cognitief-gedragsmatige aanpak Competentiemodel: aanknopingspunten voor het handelen Samenvatting
Deel 2 : handelingsstrategieën Inleiding
Hoofdstuk 8 Het delict als maatstaf 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6
5691 BW Delict als maatstaf.indd9 9
Inleiding Het delict centraal of het delict als maatstaf? Het delict als maatstaf bij diagnose en plan van aanpak Het delict als maatstaf bij alle justitiële kaders Het delict als maatstaf en de duur van de reclasseringsbemoeienis Niet alleen zelfrapportage van de cliënt
89 89 90 91 94 95
99 99 99 100 102 102 103 104 104 105 105 107 108 111 114
117 119
121 121 121 122 122 123 124
6-3-2006 14:10:32
Inhoudsopgave
8.7 8.8 8.9
Het delictscenario als leidraad Het gesprek Samenvatting
Hoofdstuk 9 Onvrijwillige transactie en de gevolgen voor het handelen 9.1 9.2
9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8
Inleiding Reacties van de cliënt op onvrijwilligheid 9.2.1 Reactance 9.2.2 Strategische zelfpresentatie 9.2.3 Reactance en ontkennen van het delict Effectieve reacties in onvrijwillige transactie Effectieve reacties op reactance De reclasseringswerker is helder over zijn rol De reclasseringswerker streeft naar motivational congruence Werkzame aspecten in de relatie Samenvatting
Hoofdstuk 10 Ontkennende cliënten 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5
Inleiding Gedwongen kader en ontkennen Functies van ontkennen Wat kan de reclasseringswerker doen? Samenvatting
Hoofdstuk 11 De startmotivatie van reclasseringscliënten 11.1 11.2 11.3 11.4
11.5 11.6
Inleiding Oude en nieuwe uitgangspunten Motivatie en weerstand De startmotivatie: extern, extrinsiek, intern, intrinsiek? 11.4.1 Intrinsieke motivatie 11.4.2 Interne en externe motivatie Niet gemotiveerd? Samenvatting
5691 BW Delict als maatstaf.indd10 10
125 129 129
131 131 131 131 134 135 135 136 138 141 142 145
147 147 147 148 149 153
155 155 155 157 159 159 161 162 164
6-3-2006 14:10:32
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 12 Motiveringsstrategieën 12.1 12.2 12.3
12.4
Inleiding Weerstand als bron van informatie Motivatie als besluitvormingsproces: een veranderkundig model 12.3.1 Uitgangspunten van het model 12.3.2 Stadia in de motiveringscyclus 12.3.3 Interviewtechnieken in het kader van het model Samenvatting
Hoofdstuk 13 Normeren als bestanddeel van methodisch handelen 13.1 13.2 13.3 13.4
13.5
13.6 13.7
Inleiding Normeren, waar hebben we het over? Normeren: vier niveaus De reclassering als normerende organisatie 13.4.1 Op welke domeinen normeren? 13.4.2 Normeren buiten deze domeinen 13.4.3 Normeren versus aangeven De reclasseringswerker en zijn normerende taak 13.5.1 Ondergronds normeren 13.5.2 De reclasseringswerker als bemiddelaar 13.5.3 Drie werelden: gaat het hier wel om een norm? 13.5.4 De reclasseringswerker als pro-sociaal rolmodel Slotopmerkingen Samenvatting
Hoofdstuk 14 Benutten van steunbronnen uit de omgeving van de cliënt 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7
Inleiding Belang en functies van het sociale netwerk Rollen van de reclasseringswerker bij het sociale netwerk Een sociaal netwerk bij toezicht Activeren van het sociale netwerk bij de vaste begeleiding Mensen die overal buiten vallen Samenvatting
5691 BW Delict als maatstaf.indd11 11
167 167 167 171 172 177 182 183
185 185 185 186 186 187 188 189 189 189 191 193 195 198 198
201 201 201 203 203 204 206 207
6-3-2006 14:10:32
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 15 Professioneel samenwerken met professionele instellingen 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5
Inleiding De ketenpartners Maatschappelijke organisaties Gesprekken met samenwerkingspartners voorbereiden Samenvatting
Hoofdstuk 16 Tussentijds beëindigen van het traject 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6
Inleiding Afwegingen bij voorwaarden Afwegingen bij aanwijzingen Afwegingen bij afspraken Enkele mogelijkheden om te handelen Samenvatting
Hoofdstuk 17 De reclasseringswerker 17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 17.7 17.8
Inleiding Handelen op grond van meer of minder rationele overwegingen Kwaliteiten, valkuilen, uitdagingen, allergieën: het kernkwadrant Motivatie van de reclasseringswerker De eigen cultuur van de reclasseringswerker De reclasseringswerker en de organisatie Wat de organisatie kan doen Samenvatting
Bijlagen Bijlage 1: Ontwikkelingstaken voor gevluchte adolescenten Bijlage 2: Kernkwadrant Bijlage 3: Vragen bij een kernkwadrant Literatuurlijst Verantwoording Dank Over de auteurs
5691 BW Delict als maatstaf.indd12 12
209 209 209 211 212 213
215 215 216 217 217 220 221
223 223 224 225 227 229 230 232 232
235 237 238 239 241 247 251 253
6-3-2006 14:10:32
