Geestelijke verzorging en gezamenlijke besluitvorming

Geestelijke verzorging en gezamenlijke besluitvorming i'»^, ^

Medisch-technisch gezien is er in ziekenhuizen steeds meer mogelijk. Van een nieuwe heup op je achtentachtigste tot complexe ^ niertransplantaties waar verschillende donoU/^ ren en ontvangers gelijktijdig bij betrokken zijn. Maar moetje alles willen wat kan? De geestelijk verzorger is bij uitstek de ^ professional die patiënten kan begeleiden bij ethische en existentiële keuzes rond de ?5 behandeling. Hij mag gezien worden als een ethische en spirituele coimselor, die de patiënt kan helpen te ontdekken wat hij wel en niet wil en wat hij van zijn arts(en) verwacht. Hoe verloopt die begeleiding precies, is er een geschikte methodiek en hoe waarborg je gezamenlijke besluitvorming en heldere commmticatie? Dit. artikel behandelt het. belang van onafhankelijke begeleiding bij ingrijpende medische keuzes waarvoor p a t i ë n t e n en h u n ondersteuners zich gesteld zien. Aan de hand van de methode van de Dynamische Oordeelsv o r m i n g wordt d u i d e l i j k welke r o l de geestelijk verzorger kan spelen en hoe h i j als ondersteuner en advocaat van de p a t i ë n t een bijdrage kan leveren aan gezamenlijke lmluititi(iniiinga\s voorwaarde voor menswaardige zorg b i j ingrijpende medische keuzes.

Drs. Hugo Remmers Geestelijk verzorger Ziekenliuisgroep Tv^ente Postbus 7600 7600 SZ Almelo E-mail: h.remmers@zgt,n(

ste fase niet meer te eten en d r i n k e n (te versterven), en daarmee het lijden te verkorten, bleek jjassend bij hoe m i j n moeder i n het leven stond. Sinds die tijd realiseer i k m i j het belang van onafliankelijke begeleiding bij existentiële keuzes tijdens de behandeling. W i j als kinderen waren niet belangeloos en konden haar niet goed helpen bij het maken van een keuze. De desbetreffende geestelijke daarentegen k o n met haar praten over hoe ze i n het leven stond, wat haar intuïtie was i n dezen en hoe ze dacht over leven en d o o d .

Expertise geestelijk verzorgers Geestelijk verzorgers zijn over het algemeen gekwalificeerd om p a t i ë n t e n b i j d i t soort keuzeprocessen te ondersteunen. H e t zijn onafhankelijke gesprekspartners, die vooral goed k u n n e n luisteren, maar ook mensen bevragen op h u n waarden en overtuigingen, Aanleiding op angsten en gevoelens, op wensen en verlangens, op I n 2008 werd b i j m i j n moeder eierstokkanker geconstavragen over leven en d o o d . teerd. Na een grote operatie en een aantal chemokuren De afgelopen vier jaar heb i k m i j als geestelijk verzorleek alles onder controle. Een jaar later bleken er toch ger sterk gemaakt o m de begeleiding b i j existentiële uitzaaiingen te zijn, ondanks gimstige bloedwaardes. D i t keuzes i n de behandeling onder de aandacht te brenkeer was er geen curatieve behandeling meer mogelijk. gen van p a t i ë n t e n , naasten, verpleegkundigen, artsen M e t een sterkere chemoen paramedici. M e t name k u u r k o n het leven m o g e l i j k op de dialyseafdeling, maar verlengd worden. De kans ook steeds vaker op andere Voor xmlpatiënten staan existentiële thema's en dat ze daarmee n o g v i j f afdelingen zoals oncologie, elJdsclie dilemma's een medisch ingrijpende Iieuze jaar zou leven was volgens worden p a t i ë n t e n gewezen hl de iveg de arts 20%. M i j n moeder op d i t aanbod. Dialysepamoest kiezen: o f een nieuwe t i ë n t e n hebben, evenals c h e m o k u i n ; met nare b i j o n c o l o g i e p a t i ë n t e n , vaak te werlungen en een slechte conditie tot gevolg, o f stoppen maken met ingrijpende keuzes. W i l l e n zij wel o f niet met behandelen en h o p e n dat haar nog een goede t i j d gereanimeerd worden b i j een hartstilstand? W i l l e n zij gegund was. wel o f niet i n aanmerking k o m e n voor een nieuwe nier? Na een gesprek met een geestelijke besloot m i j n moeder Tot hoever moeten zij doorgaan met behandelen, als de de behandeling te staken en werd palliatief beleid ingebijwerkingen en risico's van het dialyseren h u n tol eisen? zet. Haar oncoloog noemde h e l een dapper besluit, dat O m als geestelijk verzorger p a t i ë n t e n goed te k u n h i j zelf ook genomen zou hebben. nen ondersteunen is nauwe samenwerldng met artsen, Achteraf gezien had iedereen het gevoel dat ze de juiste verj3leegkundigen, maatschappelijk werkers en andere keuze had gemaakt. O o k haar besluit om tijdens de laatzorgverleners essentieel. De geestelijk verzorger hoort.

TGE jaargang 25 - nr. 1 - 2015

in dat geval, deel tiit te maken van het multidisciplinair de Dynamische Oordeelsvorming werken we u i t hoe de overleg en kan desgewenst aanschuiven b i j een f a m i geestelijk verzorger deze r o l kan invullen. liegesprek met een arts. Zodoende krijgt h i j een r e ë e l beeld van de situatie en kan h i j zijn bijdrage afstemCasus: het dilemma m e n met het behandelteam. O o k moet de geestelijk Meneer de Klerk is een tengere, eigenzinnige man van 73. verzorger geschoold zijn op d i t gebied. DeskundigheidsH i j oogt als halverwege de zestig. H i j is i n 1989 gescheibevordering r o n d morele counseling en Dynamische den en daarna verhuisd vanuit de voormalige D D R naar Oordeelsvorming is daarbij van belang. Dynamische Nederland. H i j heeft Csvee dochters en een zoon. Alleen Oordeelsvorming is een beproefde methode ttit de met de jongste dochter, die nog i n Oost-Duitsland woont, wereld van de organisatieadvisering, intervisie en mediheeft h i j contact. I n Nederland heeft De Klerk vooral ation. H e t b l i j k t ook geschikt voor de begeleiding van contact met een b i i u n n a n . De Klerk heeft hartklachten p a t i ë n t e n b i j het nemen van een weloverwogen besluit en h i j heeft al een aantal jaar een knieprothese, die los over een behandeling. H e t m o d e l kan als methodische is komen te zitten. H i j heeft er al een jaar last van en ondersteuning dienen voor de praktijk van Shared Desiciwordt door\'erwezen naar de orthopedische afdeling van on Making ( S D M ) , oftewel gezamenlijke besluitvorming. het plaatselijke ziekenhuis. De specialist stelt een relatief SDM h o u d t i n dat arts en p a t i ë n t samen, i n goed overeenvoudige operatie voor, met een lang revalidatietraleg, tot een beleid k o m e n dat h e l beste bij de p a d ë n t ject. Na de operatie ontstaat er een ontsteking i n de past. O o k andere disciplines en naasten worden, i n d i e n knie. H i j moet langer i n het ziekenhuis blijven en krijgt nodig, h i e r b i j betrokken. SDM verkleint zo ongewenste antibiotica. O p dat m o m e n t k o m t de geestelijk verzorger variatie tussen professioin beeld. N u De Klerk weet nals, verbetert de interactie dat zijn opname langdurig en vergroot de eigen regie zal worden vraagt h i j o m Zonder begeleiding van een geeslelijk verzorger van de p a t i ë n t , aldus de liteeen bezoek van de geestelijk was het niet ondenkbaar dat meneer De Kkrk ratuur (Veenendaal et al., verzorger. O p zijn verzoek depressief of apathisch was geworde7i 2013). H e t ideaal van SDM is de geestelijk verzorger wordt breed gesteund d o o r ook aanwezig b i j een aantal zorgaanbieders, de K N M G gesprekken met de arts en (zie n o o t 1), de overheid (ministerie van X'AVS, R I V M : meneer De Klerk. I n een \'an die gesprekken vertelt de Rijksinstituut voor Volksgezondheid en M i l i e u ) , p a t i ë n arts dat er nierkanker b i j De Klerk is vastgesteld. Er zijn tenorganisaties en verzekeringen. Anderzijds worden er uitzaaiingen gevonden i n zijn longen en zijn been. De ook steeds meer kritische kanttekeningen g e h o o i d b i j betrokken internist-oncoloog laat weten dat genezing het idee van gezamenlijke besluitvorming. Is de p a t i ë n t niet meer mogelijk is. Wel k u n n e n zog. angiogenese-remwel zo autonoom als m e n denkt? Is h i j werkelijk i n staat mers de groei van de uitzaaiingen remmen. Inname van om, kwetsbaar en afliankelijk als h i j is, weloverwogen de angiogenese-remmers zal genezing van de knieontstebesluiten nemen (Stntijs, 2014)? Is de medische inforking tegenwerken. I n dat geval zal meneer De H e r k niet matie niet veel te comple.K en kan de arts niet beter zelf meer k u n n e n lopen. De internist-oncoloog stelt meneer een inschatting maken over de te nemen keuze? De Klerk voor een moeilijke keuze: w i l h i j wel o f niet Gezamenlijke besluitvonning bevordert de fovaliteit van proberen zijn nierkanker te remmen? de zorg mits de existentiële en ethische ovenvegingen H o e groot de kans is dat de remmers daadwerkelijk een van de p a t i ë n t ook een stem k r i j g e n . Juist vanwege de levensverlengend effect zullen hebben, kan de oncoloog kwetsbare en afhankelijke positie van de p a t i ë n t , die niet inschatten. Meneer De Klerk vraagt zich hardop vaak existentieel verward is door de opname o f na een af o f h i j nog wel w i l doorleven met d i t perspectief. H i j slechtnieuwsgesprek, h e e f t methodische begeleiding overweegt euthanasie. door een geestelijk verzorger b i j gezamenlijke besluitv o r m i n g een meerwaarde. Een geestelijk verzorger is Dynamische Oordeelsvorming immers b i j uitstek een professional die gevoel heeft voor O m De Klerk te ondersteunen b i j zijn keuze werkt de geestelijk verzorger met het model van Dynamische de existentiële- en (zorg)ethische dimensie (zie noot 2) b i n n e n de behandeling en tijdens de opname. Oordeelsvorming. H e t m o d e l beschrijft hoe mensen indiH i j heeft zowel aandacht voor de beleving, de biografie, vidueel o f i n groepen k u n n e n komen tot gefundeerde de spiritualiteit als de zingeving van de p a t i ë n t , i n de oordelen en weloverwogen besluiten (Broek, 2014). H e t zorgethische context van een ziekenhuisopname. model geeft alle aspecten van menselijke overwegingen i n Hiermee sluiten we aan b i j een suggestie u i t het Z o n M W het besluitvonningsproces een plaats: feiten; gedachten, signalement Moet alles dat, kan} (Haaft, 2013), die de idealen en waarden; gevoelens en intuïties; wensen en geestelijk verzorger noemt als mogelijke gesprekspartdoelen; middelen en mogelijkheden. H e t betrekt bovenner. A a n de hand van een casus en de methodiek van dien verleden, heden en toekomst i n de besluitvorming.


Daarmee doet het model enerzijds reclit aan de persoonlijke levensvisie en waarden van de p a t i ë n t en anderzijds aan de objectiveerbare realiteit en de beschikbare middelen. Met deze onderscheidingen ontrafelt het model de kluwen van vage vermoedens, emoties, s y m p a t h i e ë n en a n t i p a t h i e ë n o f ingesleten psychologische patronen, die kenmerkend zijn voor alledaagse besluitvormingsprocessen D i t bevordert bewuste oordeelsvorming en het helpt iemand die voor een dilemma staat om een evenwicht vinden tussen emotionele, rationele en wils-motieven.

O m het m o d e l te verduidelijken is het wel raadzaam een bepaalde fasering aan te brengen: 1) GevMims. H e t begint i n het m i d d e n van het lemniscaat, bij het hier en n u , waar het gevoelsleven van de p a t i ë n t zich afspeelt. Bij existentiële beslissingen gaat het praktisch altijd om een b e k l e m m e n d gevoel: "Ik moet iets beslissen waarover i k niet kan beslissen. Wat ik ook doe, het is n o o i t goed..." I n het gevoel d r u k t de persoon u i t hoe h i j zich verhoudt tot zichzelf, tot anderen, de situaties en verschijnselen. Daarbij geeft de begeleider speciaal aandacht aan het waarnemen en bevragen van het gevoel en de getoonde emoties. 2) Vraag. Analyse van die gevoelens leidt tot de hveede fase, het f o r m u l e r e n van de hoofdvraag, eventueel nader uitgesplitst i n subvragen. Voor welke vraag ziet de p a t i ë n t zich geplaatst? 3) Feiten. O m hier antwoord op te k u n n e n geven moeten i n de derde fase de reeds bekende feiten op tafel komen. Rond het medische proces vervult de arts een h o o f d r o l . H e t gaat hier met name o m de feiten over de gezondheid van de p a t i ë n t , maar ook o m de feiten die een r o l spelen i n de context van de vraag. 4) Middelen. Bij de \ierde fase gaat het o m de benodigde zorg i n de toekomst. Dan k o m e n naast de arts - die zijn prognose geeft - ook de transfei-verpleegkundige, mogelijk de maatschappelijk werker en de naasten i n beeld. De transferverpleegkundige en de maatschappelijk werker k u n n e n vertellen en overleggen welke nazorg m o g e l i j k en gewenst is en waar de nazorg u i t kan bestaan. Met de naasten en met man-

H e t m o d e l wordt dynamisch genoemd omdat oordeelsv o r m i n g procesmatig van karakter is en i n de dynamiek van het voortgaande leven tot stand komt. Werken met d i t m o d e l leidt idealiter tot een concreet besluit, maar verdisconteerd dat de uitvoering van het besluit zelf dynamisch van karakter is en bij veranderende omstandigheden, zoals nieuwe medische uitslagen, opnieuw om een aanpassing van het oordeels- en keuzeproces kan \Tagen. Dynamische oordeelsvorming sluit naadloos aan bij het normale proces van adequate oordeelsvorming en besluitvorming. H e t is dus geen statische methodiek met strikt opeenvolgeirde stappen. O p ieder m o m e n t kan nieuwe i n f o r m a t i e en nieuwe inzichten betrokken w o r d e n b i j oordeelsvorming en besluitvorming. De gespreksbegeleider gebruikt het m o d e l als een 'gereedschapskist', waaruit h i j het instrument kiest dat op dat m o m e n t van belang is. De p a t i ë n t h o e f t zelf het m o d e l niet te beheersen, hoewel het verhelderend kan werken o m het lemniscaatmodel (zie f i g u u r hieronder) aan de p a t i ë n t te laten zien en aan de h a n d daarvan de diverse aspecten te verkennen.

FÊ-ITEN

OOEIEM

waarnemen

vftllein

VRAAG

immm INZICHT

IK.

GiOEP

bektewiii-sg:

V'Crel-BFTi

GEVOfLENS

ïEGtlPPEN

MIDD€:LEN

HEDEN


BtSLUIT

telzorgers kan overlegd w o r d e n welke zorg verder m o g e l i j k is. 5) Begrippen. I n fase vijf staan de gedachten van de p a t i ë n t centraal. H i e r speelt de geestelijk verzorger de voornaamste roL Aan h e m o m te achterhalen hoe de p a t i ë n t de diagnose (feilen) en de prognose (middelen) interpreteert. Welke gedachten heeft de

3) Feiten. De arts vertelt meneer De Klerk over de diagnose: de uitgezaaide nierkanker, de hartproblem e n en de ontsteking i n de knieprothese. Met de verpleegkundige brengt De Klerk ook zijn sociale situatie i n kaart: alleenstaand, klein netwerk, weinig financiële middelen. 4) Middelen.. De arts vertelt De Klerk w a l de prognose is

p a t i ë n t hierover? Welke waarden zijn i n het geding? D o o r welke levensbeschouwelijke b r i l kijkt h i j naar de situatie? Wat betekent de situatie voor hem? Welke coping strategie is zinvol? 6) Doelen. Fase zes draait o m het verhelderen van de doelen van de p a t i ë n t . O o k hier heeft de geestelijk verzorger een taak. Wat w i l de p a t i ë n t nog in zijn leven? Welke facetten van zijn leven zijn nog onvoltooid? Wat is blijven liggen? Een biografische benadering is i n deze fase van belang. 7) Beshul. Als de vorige fasen genoegzaam doorlopen zijn, is de p a t i ë n t i n staat een besluit te verwoorden.

en l o o p t de diverse medische opties langs: de mogelijke behandeling met angiogenese-remmers, de kans dat ze aanslaan, de onzekere kans op levensverlenging, de negatieve u i l w e r k i n g op de knieonlsteking en de hartproblemen van De Klerk en de verwacht i n g van een lang revalidatietraject. 5) Begrippen. De geeslelijk verzorger voert diverse gesprekken met meneer De Klerk en vraagt hem naar de gedachten en vragen die b i j hem boven komen. H e t levert een ambivalent beeld op: heeft het ü b e r h a u p t wel zin o m d o o r te gaan? Kan i k er niet beter een e i n d aan maken als i k straks volledig afliankelijk van zorg ben en toch niet lang meer te Het model in praktijk leven heb? Anderzijds: wat zou i k daar m i j n dochter Nadat meneer De Klerk de diagnose 'kanker' van de en k l e i n k i n d mee aandoen? I k zie haar al zo weinig dokter te h o r e n heeft gekregen, vraagt h i j de geestelijk en zou graag n o g m i j n r o l als opa op me ^villen verzorger, met wie h i j inmiddels een vertrouwensband n e m e n . Wat betekenen m i j n k i n d e r e n eigenlijk had opgebouwd, o m hem te begeleiden o m tot een voor mij? Moet i k nog i n het reine k o m e n met m i j n goede keuze te k o m e n . De arts zegt dat h i j over twee verleden? M o e t i k weer contact zoeken met m i j n kinweken contact met meneer De Klerk zal opnemen om te deren, die m i j zoveel hebben aangedaan? Kan i k hen h o r e n wat diens besluit is. De geestelijk verzorger krijgt vergeven en k u n n e n zij m i j vergeven? van De Klerk toeslemming o m bij de gesprekken met de Waarom de boodschap van de arts en de beslissinarts en familie aanwezig le zijn en o m desgewenst met gen die h i j moet nemen zo'n grote impact hebben zijn arts te mogen overleggen. De geestelijk verzorger op meneer De Klerk w o r d t d u i d e l i j k i n een van de gebruikt het m o d e l Dynamische Oordeelsvorming o m gesprekken die h i j met de geestelijk verzorger voert. meneer De Klerk te helpen De Klerk vertelt dat h i j i n een besluit te nemen. 1988 gescheiden is, nadat 1) Geiioel. Meneer De Klerk h i j zijn zoon en echtgenote Open, vra,ge.n stellen, een empaümche hourling voelde zich verraden, had betrapt op ontucht. H i j en sameni.ifUlen, zijn va.n cruciaal belang bij hel toen h i j hoorde dat h i j heeft beiden b i j de politie model van de Dynamisclie Oordeelsvorming ongeneeslijk ziek was. aangegeven, wal resulteerde Z i j n p r i m a i r e reactie i n een gevangenisstraf voor was: "Waar heb i k d i t zowel z i j n echtgenote als aan verdiend? Wie d o e l me zoiets aan?" zijn zoon. "Vei-volgens heeft h i j een scheiding aangeH i j voelde zich boos maar ook verslagen. Boos op de vraagd en is vanuit de toenmalige D D R naar Nederartsen van het eerste ziekenhtns: "Waarom hebben land verhuisd. Daar heeft h i j sindsdien gewerkt i n zij die kanker niet ontdekt? Waarom hadden ze niet de schoonmaakbranche. M e t zijn verhuizing heeft eerder zijn knie geopereerd? Dan had n u de kanker hij een streep willen zetten onder deze ingrijpende aangepakt k u n n e n worden." gebeurtenis. Na zijn verhuizing naar Nederland is h i j Maar h i j voelde zich ook teruggeworpen op zichzelf twee van zijn drie k i n d e r e n u i l h e l oog verloren. en op (de confrontatie met) zijn familie. Voor de begeleiding bij keuzeprocessen zoals b i j 2) Vraag. De vragen van meneer De Klerk zijn: "Wat meneer De Klerk is h e l van belang o m niet (al te) moet ik doen n u bij m i j kanker is geconstateerd?" Als normatief te worden. H e l is bijvoorbeeld verleidelijk de geestelijk verzorger doon'raagt, kan meneer De om een p a t i ë n t i n de r i c h t i n g van een eind-goed-allÜerk zijn vragen meer specifiek maken: "Moet i k wel goed-verhaal te willen begeleiden, waarin h i j i n h e l of niet de kanker proberen te rekken? Moet i k opgereine k o m t met zichzelf, zijn familie en zijn situatie. ven en euthanasie aanvragen? Waar kan ik wonen, als H e l gaal bij geestelijke begeleiding en bij de Dynamiik ga aftakelen? Wie kan m i j dan steunen?" sche Oordeelsvorming n i e l zozeer o m de levensrisie


van de geestelijk verzorger, maar om het nabij zijn b i j staat. H i j voelt geen r u i m t e o m i n het reine te k o m e n de ander en o m een verheldering van de existentiële met zijn verleden. H i j w i l wel graag de familie van zijn vraag ^vaar de p a t i ë n t zich voor gesteld ziet en een dochter beter leren kennen, waaronder een achterkleinantwoord op moet zien te vinden. O p e n vragen steldochter van nog geen twee jaar oud, die h i j n o g n o o i t len, een empathische gezien heeft. H i j besluit de h o u d i n g en samenvatchemo u i t te stellen, omdat ten zijn daarbij van cruh i j zich f i t genoeg w i l voeDe geestelijk verzorger heeft, zowel aandacht voor ciaal belang. len als h i j afreist naar zijn de beleving, de biografie, de spiriiiialiteii als Meneer de Klerk geboortestreek. H i j besluit de zingeimg van. de patiënl, in de zorgelliische b l i j k t getekend door geen angiogenese-remcontext van een ziekenhuisopname het leven; h i j zegt zelf mers te nemen. Zo gezegd teleurgesteld te zijn i n zo gedaan. Nadat h i j het het leven. Hoewel h i j bezoek aan zijn familie heeft christelijk is opgevoed, heeft h i j geen plaats voor gebracht, wordt h i j opnieuw opgenomen i n het ziekenGod meer i n zijn levensovertuiging: "God zou zo'n huis, ditmaal met een gebroken been. H i j doet wederom ellendig leven n o o i t toestaan." zijn verhaal aaii de geestelijk verzorger. H e t bezoek heeft Bovendieir heeft h i j n o o i t enige steun ervaren van hem goed gedaan: "Toen i k m i j n achterkleindochter op 'boven'. O o k hier geldt dat de r o l van de geestelijk schoot had, schoten de tranen me i n de ogen. H e t leven verzorger er niet i n bestaat deze uitspraken i n twijfel was groter dan alle ellende die i k heb meegemaakt. I k te trekken o f er iets tegenover te stellen, als meneer zag i n haar dat het leven doorgegeven wordt en verderDe Klerk daar geen aanleiding toe geeft. D o o r te gaat. Dat geeft hoop." luisteren naar het verhaal van de ander en verhelNa de opname verslechtert de situatie van De Klerk i n derende vragen te stellen krijgt h i j , als vanzelf, een rap tempo. O p de achtergrond b l i j f t de geestelijk verhelder inzicht i n zijn eigen situatie. O p basis daan'an zorger f u n g e r e n als ad\'ocaat, vertrouwenspersoon en kan h i j zijn arts straks d u i d e l i j k maken wat zijn wenbemiddelaar. H i j h o u d t contact met de behandelend sen zijn en wat h i j van zijn arts verwacht. artsen en met de transferverpleegkundige, zodat allen Doden. Na de gesprekken met de geestelijk verzorger, op een l i j n staan. O o k i n f o r m e e r t h i j de dochter van waar overigens ook de arts een aantal maal bij betrokmeneer De Klerk als er nieuwe i n f o r m a t i e beschikbaar ken is, heeft meneer De Klerk een helder zicht op is en h i j zelf niet i n staat is o m te bellen. Daardoor k o m t wat er aan de h a n d is en wat dat voor hem betekent. zij op de meest cruciale m o m e n t e n naar Nederland N u ontstaat er naimte o m naar de toekomst te kuno m h e m te bezoeken. D i t alles i n nauw overleg met De nen k i j k e n . De Klerk krijgt van de transferverpleegKlerk. kundige i n f o r m a t i e over de plek waar h i j verzorgd Na enige t i j d is de situatie zodanig dat meneer De IClerk zou k u n n e n w o r d e n : een v e r p l e e g h t ü s en op t e r m i j n naar een verpleeghuis moet. De geestelijk verzorger mogelijk een hospice. O m d a t de verpleegkundige b l i j f t hem sporadisch bezoeken en i n f o r m e e r t tevens zijn weet dat De Klerks dochter i n Duitsland woont, collega i n het desbetreffende verpleeghuis, waardoor h i j vraagt zij o f een verpleeghuis i n Duitsland een optie wat extra aandacht krijgt. Na rijf maanden overlijdt h i j is, dicht b i j zijn dochter. Ondersteund door de geesen w o r d t gecremeerd zonder plechtigheid, op zijn eigen telijk verzorger maakt De Klerk d u i d e l i j k dat h i j dat manier. niet w i l . H i j w i l graag zijn dochter en kleindochter zien, maar prefereert een verpleeghuis i n zijn eigen Discussie omgeving, zodat h i j makkelijk bezocht kan worden Begeleiding door een geestelijk verzorger met behulp door zijn kennissen u i t de b u u r t . Als de geestelijk van Dynamische Oordeelsvorming is geen garantie verzorger vraagt hoe h i j het contact met zijn familie op de beste intkomst, medisch-technisch gezien. U i t voor zich ziet, zegt De Klerk dat h i j graag een aantal bovenstaande casus b l i j k t dat het medische verloop dagen i n een vakantiehuisje naar Duitsland zou gaan mogelijk niet wezenlijk is veranderd d o o r de begeleio m daar zijn dochter en haar familie intensiever mee d i n g van de geestelijk verzorger. De begeleiding heeft te maken. Met de verpleegkundige bespreekt De wel positieve effecten voor het psychisch en geestelijk Klerk de praktische kanten van d i t plan. welbevinden van De Klerk. Zonder deze begeleiding was 6) Besluii. Nadat d i t alles is besproken, is meneer De het niet ondenkbaar dat meneer De Klerk depressief Klerk i n staat o m een keuze te maken. of apathisch was geworden. O f dat h i j zelf een einde aan zijn leven had gemaakt o f zijn euthanasieweirs had Z i j n existentiële verwarring en boosheid over zijn diagdoorgezet. De vraag hiernaar speelde steeds mee op de nose, resulterend i n gevoelens van onmacht, maken achtergrond en kwam ook tijdens de gesprekken serieus plaats voor realiteitszin en inzicht i n wat hem te doen ter sprake. D o o r zijn vragen, gedachten, waarden en


wensen te verhelderen raakte deze overweging naar de

Noten

a c h t e r g r o n d . H e t leven - hoe z^vaar en beperkt dan ook

1

- bleek h e m kostbaarder d a n de d o o d .

KNMG: Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst. Zie bv. K N M G webpublicaties: Tijdig spreken over het levenseinde. En: Passende zorg i n de laatste

Conclusie

levensfase.

U i t deze casus b l i j k t dat meneer de Klerk, en waarschijnl i j k vele p a t i ë n t e n met h e m , i n eerste instantie n i e t toe

2

I n dc zorgelhiek slaan niet zozeer de mediscli-ethisclie waarden centraal als weldoen, niet schaden en respectvoor de auto-

zijn aan het m a k e n van medisch i n g r i j p e n d e keuzes,

nomie en rechtvaardiglieid, maar w/ordt de relationele context

omdat existentiële

benadrukt. De mens wordt gezien als een sociaal, relationeel,

thema's en ethische dilemma's een

ovenvogen keuze i n de weg staan.

op elkaar betrokken en zorgend wezen, waarbij de desbetref-

Begeleiding van een

geestelijk verzorger, het toepas-

fende context een cruciale rol speelt. Niet imiversele waarden

sen van Dynamische O o r d e e l s v o r m i n g en gezamenlijke

staan centraal maar juist de kwetsbare kant van mensen, de

besltiitvorming, ktrnneri ervoor zorgen dat

afliankelijkheid en onderlinge betrokkenheid. Zie bv. Nistel-

zich k u n n e n

verhouden

tot de

verwarrende

patiënten situatie

rooy I . Basisboek zorgethiek. over menslievende zorg, moreel

waarin ze terecht zijn gekomen. Een geestelijk verzorger

beraad en de motivatie van verpleegkundigen. Relief/Berne,

kan de voorwaarden scheppen die n o d i g zijn voor een

2012.

j u i s t e oordeelsvorming en de u i t e i n d e l i j k e keuze i n de b e h a n d e l i n g , d o o r aandacht te vragen voor de gelaagd-

Literatuur

h e i d van een oordeel- en keuzeproces: zowel verleden,

Broek M van der Praktijkboek Dynamische oordeelsvorming, ccn

heden en toekomst, als denken, voelen en willen vra-

middel tot ontwikkeling van mens en organisatie. Zeist: Uitge-

gen o m een zekere integratie, evenals het niveau van

verij Christofoor. 2014. Zie ookwmv.dialoog.nl.

de f e i t e n , van de beleving, van de biografie en van de spiritualiteit.

bij het begin en einde van het leven. Den Haag: ZonMV\' Sig-

M e t het hanteren van de Dynamische Oordeelsvorming en een juiste, o p e n gespreksattitude,

Haaft G. Moet alles dat kan? Vragen rond medische beslissingen nalement. 2013.

is de geestelijk

Struijs AL. Wanneer samen beslissen niet vanzelf spreekt. Reflecties

verzorger hiertoe i n staat. H i j is daarmee bovendien een

van patiënten en artsen over gezamenlijke besluiri-orming. Den

competente en relevante partner i n het proces van gezamenlijke,

heslnitvnrnüng.

Haag: Signalering Ethiek en Gezondheid, 2014/2. Veenendaal H van, Sfalmeier P. Broek I \'an den, Baa.s-Thijssen M , Drenthen T, Hilders C en Otten W. Kiezen en delen: gedeelde besluitvorming als pijler voor goede zorg. Tijdschrift Kwaliteit in Zorg. 2013;3:4-5.

Samenvatting Medisch-technisch gezien is er steeds meer mogelijk i n ziekenhuizen. Maar m o e t j e alles willen wat kan? De auteur beargumenteert aan de hand van een casus dal geestelijk verzorgers de aangewezeu professionals zijn o m p a t i ë n t e n te ondersteunen bij h u n elliische en existentiële keuzes tijdens de behandeling. Zij kunnen ervoor zorgen dat patiënten erachter komen wat zij wel en niet willen en ivat zij van h u n arts verwachten. Dc Dynamische Oordeelsvorming blijkt ccn geschikte methode om ook dc ethische, spirituele cn existentiële ovenvegingen te overzien, zodat p a t i ë n t e n echt i n staat zijn om gezamenlijk besluiten te nemen, samen met h u n arts. h u n naasten en relevante anderen. Treiw'oorden; Existentiële keuzes, geestelijke verzorging, gezamenlijke

besluitvorming.

Summary Medical technical possibilities are on the increase i n hospitals. But is it wise to want everything that is possible? The author argues i n a case study that spiritual counsellors are preeminent professionals able to guide patients in ethical and existential choices regarding treatments. They are able to help patients to discover what they do want and what tJiey do not want, so they can better clarify what they expect f r o m their doctors. The Dynamic Judgement model turns out to be a suitable methodolog)- to help oversee n o t only the medical technical options, but also the ethical. spiritual and existential considerations. This way patients ivdll be able to make sliared decisions together with doclors, relatives and others.


Geestelijke verzorging en gezamenlijke besluitvorming

Recommend Documents