RECENZIE
217
F O R M A N D M A T T E R , Themes i n C o n t e m p o r a r y Metaphysics E d . D a v i d S. O d e r b e r g . O x f o r d . B l a c k w e l l P u b l i s h e r s 1 9 9 9 . 119 s.
D í k y řade p r e k l a d u a v ý k l a d u je č e s k ý a s l o v e n s k ý č t e n á ř p o m e r n e d o b ř e o b e z n á m e n s t ě m i a u t o r y současné a n a l y t i c k é f i l o s o f i e , kteří se z a b ý v a j í e p i s t e m o l o g i í , l o g i c k o u s é m a n t i k o u , f i l o s o f i í v ě d y . f i l o s o f i í m y s l i č i f i l o s o f i c k o u l o g i k o u . D a l e k o méně však m e t a f y z i k o u . M ů ž e tak v z n i k n o u t o b r a z , ž e dnešní b r i t s k á a a m e r i c k á a n a l y t i c k á filosofie
m á k m e t a f y z i c e a p o t a ž m o k a r i s t o t e l s k é m u z p ů s o b u u v a ž o v á n í , které z a č í n á v
. . b e z o s t y š n ě " f i l o s o f o v a t o d j s o u c n a , p ř e z í r a v ý v z t a h . Z e b y t o t o přesvědčení b y l o p ř i n e j m e n š í m z a v á d ě j í c í , částečně d o k á z a l a s v ý m s y s t e m a t i c k ý m v ý k l a d e m a s v ý m i
r e f e r e n c e m i k n i h a Petra K o l á ř e Argumenty
filosofické
logiky (někteří j í m z m i ň o v a n í
a u t o ř i f i g u r u j í i v n a š e m s b o r n í k u ) a p l n ě t o d o k a z u j e s b o r n í č e k šesti s t u d i í , k t e r ý se j m e n u j e Form and Mutter,
Themes in contemporary
metaphysics
( O x f o r d . B l a c k w e l l
P u b l i s h e r s . 1999). U v e d e n é eseje, z n i c h ž t ř i j s o u n a p s á n y a u t o r y b r i t s k ý m i a t ř i a m e r i c k ý m i , b y l y p ř e d n e s e n y n a k o n f e r e n c i Ratio, k t e r á se k o n a l a na University
of
Reading v d u b n u r o k u 1997. S a m o t n ý t i t u l n a z n a č u j e d v o j í . V e s b o r n í k u n a l e z n e m e č l á n k y , které se t ý k a j í d v o u z á k l a d n í c h p o j m u A r i s t o t e l s k é m e t a f y z i k y f o r m y a l á t k y . Z a druhé, ze s a m o t n é h o O d e r b e r g o v a ú v o d u k e s t a t í mj e z ř e j m é , že a r i s t o t e l s k á f i l o s o f i e (převážně m e t a f y z i k a ) č i lépe a r i s t o t e l s k á t r a d i c e n e b u d e v t é t o k n i z e t r a k t o v á n a p r i m á r n ě z p ů s o b e m h i s t o r i c k o e x e g e t i c k ý m . a l e n a o p a k , b u d e v y u ž í v á n a k řešení p r o b l é m u a k t u á l n í c h , často v k o n f r o n t a c i s r ů z n ý m i t y p y t o l i k r o z š í ř e n é h o r e d u k c i o n i s m u a n o m i n a l i s m u . V šesti esejích se řeší o t á z k y t ý k a j í c í se p r o b l é m u substance ( p r v n í d v a eseje), f i l o s o f i e m y s l i ( z e j m é n a j e j í m e t a f y z i c k é a s p e k t y ) , p o v a h y smíšení, p r o b l é m u m a t e r i á l n í k o n s t i t u c e č i t o h o . c o t o ( k o n c e p t u á l n ě ) z n a m e n á b ý t ž i v ý m j s o u c n e m . Jak u k a z u j í s a m o t n é č l á n k y , n ě k t e r á řešení, v e větší č i m e n š í míře. p ř i h l í ž e j í ke s t a v u v ě d e c k é h o b á d á n í , a t o v o b o r e c h , j a k o j e n a p ř . k v a n t o v á f \ z i k a č i b i o l o g i e . Je však třeba říct. ž e t a t o t i l i a c e s v ě d o u není v e d e n a na ú k o r s v é b v t n o s t i a a u t o n o m i e m e t a f y z i c k é h o u v a ž o v á n í . ( V z h l e d e m k e s k u t e č n o s t i , že j e p o m ě r n ě o b t í ž n é si t u t o k n i h u \ našich k o n č i n á c h o p a t ř i t , b u d u v e s v é r e c e n z i p o d r o b n ě j š í ) . P r v n í č l á n e k s p r o v o k a t i v n í m , p o n ě k u d . . n e a r i s t o t e l s k ý m " n á z v e m Form without matter p o c h á z í o d a n g l i c k é h o p r o f e s o r a l o g i k \ a m e t a f y z i k ) Ľ . J. L o w e a . n a r o z e n é h o v r o c e 1950. k t e r ý přednáší n a University
of Durham.
d v ě j s o u v ě n o v á n y m e t a f y z i c e . další e p i s t e m o l o g i i ,
L o c k o v y k n i h y On Essay concerning
Human
Je a u t o r e m pěti k n i h . z n i c h ž filosofii
Understanding.
m y s l i a i n t e r p r e t a c i
N a p s a l přes sto č l á n k u
v ě n o v a n ý c h p ř e v á ž n ě a n a l y t i c k é m e t a f y z i c e . d á l e filosofické l o g i c e , l o g i c k é s é m a n t i c e ( m o d á l n i l o g i c e ) , e p i s t e m o l o g i i , filosofii m y s l i a filosofii v ě d y . A u t o r v e své s t u d i i v y c h á z í z d v o j í m o ž n é i n t e r p r e t a c e t o h o . c o A r i s t o t e l e s c h á p e j a k o p r v n í substanci. Z a t í m c o p r v n í n á z o r , p o c h á z e j í c í z Kategorií,
zní. že p r v n í
substance j s o u v š e d n í j e d n o t l i v é v ě c i . n a k t e r é si m ů ž e m e ukázat ( t e n t o k ů ň . t e n t o
O R G A N O N f 8 (2001). No. 2. 2I722 C ) Copyright <• f ilozofický ústav SA l
Rl;c I N / l l
218
d ů m ) , d r u h ý , k t e r ý m á s v ů j p ů v o d v Metafyzice,
t v r d í , ž e t y t o p r v n í s u b s t a n c e j s o u
s l o ž e n i n y a že status p r v n í s u b s t a n c e n e l z e p ř i p i s o v a t j i m . n ý b r ž p ř e d e v š í m j e j i c h s u b s t a n c i á l n í f o r m ě . T e n t o p o s u n v A r i s t o t e l o v é n á z o r u n a s u b s t a n c i j e n a š e m u a u t o r o v i p o d n ě t e m k t o m u . a b y se p o k u s i l o s y n t é z u t ě c h t o d v o u n á z o r u , k j e j i c h s l o u č e n í d o s p í v á t í m . ž e j e d n o t l i v i n u z t o t o ž ň u j e se s u b s t a n c i á l n í f o r m o u . H o v o ř í tak o j e d n o t l i v é f o r m ě . Je t ř e b a říct. ž e č e s k ý a s n a d i č t e n á ř s l o v e n s k } ' se s t í m t o n á z o r e m
m o h l i j i ž setkat v č l á n k u Jsou formy obecné nebo individuální? Fredeho a ( K i n t h e r a Patziea (Jednotliviny O *
^
a individuální
o d a u t o r u M i c h a e l a
formv. ľ o m f i l . Praha. 1993. s. %*
r
5 4 6 2 ) . R o z d í l m e z i t ě m i t o a u t o r y j e v š a k v t o m . že z a t í m c o n ě m e č t í a u t o ř i d o s p í v a j í e x p l i c i t n ě . . p o u z e " k t v r z e n í , ž e f o r m y j s o u i n d i v i d u á l n í , náš a u t o r j d e d á l a z p o c h y b ň u j e , p r o s t ř e d n i c t v í m k a l k u l u i n d i v i d u í ( t z v . m e r e o l o g i e ) a p o j m u m a j í c í č i l i p e r s i s t u j í c í i d e n t i t y o b j e k t u v čase. s a m o t n é j á d r o h y l e m o r f i c k é d o k t r í n ) , tedv f a k t . že j e d n o t l i v i n a je . . s l o ž e n i n o u " f o r m v a l á t k v .
%J
%
*
T o h o t o . . n e a r i s t o t e l s k é h o " c í l e (ač se s á m k A r i s t o t e l o v i č a s t o h l á s í ) a u t o r d o s a h u j e o d m í t n u t í m p r v n í l á t k y , k t e r á j a k o j a k ý s i J o c k o v s k ý " nah> m a t e r i á l n í substrát j e p r o našeho částečně e m p i r i c k v z a l o ž e n é h o a u t o r a p o j e m z c e l a . . t e m n ý " . N a m í t n e m e l i . že t a t o p r v n í l á t k a j e p ř e c e č i r á m o ž n o s t (paene
mini),
o d m í t n e náš
a u t o r t e n t o p o j e m n e j e n j a k o t e m n ý a t e d y j a k o e m p i r i c k v n i j a k n e w k a z a t e l n y , ale z á r o v e ň j a k o n e s m y s l n ý (s. 6 7 ) . C o se t v č e f o r m v . j e d n a /. k l í č o v v c h l o w c o v v c h m y š l e n e k j e . že c h á p e f o r m u j a k o způsob ( m o d u s ) , k t e r ý m j s o u j e d n o t l i v é m a t e r i á l n í části, n a p ř . k u s u b r o n z u ( l á t k a v e v ý z n a m u l á t k a nej bližší),
u s p o ř á d á n } t a k . že se
v d a n é m k u s u b r o n z u „ o b j e v í " b r o n z o v á s o r h a . D u r h a m s k v m e t a t ) / . i k t v r d í , že t e n t o z p ů s o b u s p o ř á d á n í n e m ů ž e b ý t . a t o v ž á d n é m m o ž n é m k a l k u l u i n d i v i d u í , částí o n e b r o n z o v é s o c h y ( o t á z k o u zůstává, z d a l i a p l i k a c e t o h o t o k a l k u l u n a o t á z k u l átk v f o r m v j e z c e l a o p r á v n ě n á , z d a l i k o m b i n a c i l á t k a / f o r m a n e l / e e x p l i k o v a t j i n v m / p u s o b e m ) P r o t o j e t ř e b a t e n t o z p ů s o b č i m o d u s i d e n t i f i k o v a t , v s o u l a d u s t / v . t e o r i í t r o p u , s j e d n o t l i v ý m i v l a s t n o s t m i č i i n s t a n c e m i v l as t n os t í . I v t o v l a s t n o s t i p a k a u t o r p o j í m á j a k o j e d n o t l i v i n y {tokens), t y p y (types).
k t e r é s t o j í v p r o t i k l a d u v ů č i o b e c n i n á m . k t e r e p o j í m á j a k o
( B o h u ž e l a u t o r o b e c n i n y v t é t o s t u d i i bere j a k o s a m o z ř e j m é N e / d u
v o d ň u j e p o d r o b n ě j i j e j i c h e x i s t e n c i , p o u / e k r á t c e p o z n a m e n á v á , / c r e a l i s m u s o b e c n i n p o t ř e b u j e m e , a b y c h o m v y s v ě t l i l i s t a t u s p ř í r o d n í c h z á k o n u ) , / u s t á v a tedv o t a / k a . p o k r a č u j e náš a u t o r , čeho j s o u t y t o i n s t a n c e v l a s t n o s t i . J s o u d v ě m o ž n o s t i . B u ď f o r m a n á l e ž í soše. n e b o b r o n / u D r u h o u m o ž n o s t a u t o r o d m í t á . T v r d í , že p o k u d bv n á l e ž e l a b r o n / u . m ě l i b v c h o m p o u / e a k c i d e n t a l n í j e d n o t u ( n a p ř . . . b l e d ý S o k r a t e s " , v i z p o s l e d n í esej t é t o s t u d i e ) . P o k u d b y v š a k t e n t o m o d u s b y l v l a s t n o s t í s o c h y (spíše n e ž b r o n z u ) , p a k b y c h o m m o h l i f o r m u i d e n t i f i k o v a t s j e d n o t l i v o u v l a s t n o s t í , k t e r o u s o c h a m á n u t n ě . T o u t o j e d n o t l i v o u v lastností b y p a k
b y l a vlastnost být sochou toho a toho tvaru (s. 8 ) . V z h l e d e m k t o m u t o pak p l a t í , že n i k o l i k a ž d á j e d n o t l i v á s o c h a má j e d n o t l i v o u i n s t a n c i o b e c n i n y . . b ý t s o c h o u t o h o a t o h o t v a r u " , n ý b r ž , d a l e k o s i l n ě j i , ž e k a ž d á t a k o v á s o c h a je j e d n o t l i v o u i n s t a n c í t é t o obecniny. A u t o r p ř í s p ě v k u t v r d í , že m o d á l n i v l a s t n o s t i s l o ž e n ý c h o b j e k t u ( n a p ř . b r o n z o v á s o c h a ) n e m o h o u b ý t n á s l e d k e m (supervene
upon)
charakteru j e j i c h j e d n o t l i v ý c h
k o m p o n e n t u a v z t a h u m e z i n i m i (s. 10). S u b s t a n c i á l n í . č i jak ř í k á L o w e , s o r t á l n í
RECENZIE
219
t e r m í n . . b ý t i s o c h o u t a k o v é h o t v a r u " m á t u v ý h o d u , že n e j e n n a r o z d í l o d s a m o t n é h o k o m p o z i t a f o r m y a l á t k y , ale i n a r o z d í l o d s a m o t n é h o j e d n o t l i v é h o tvaru v y h o v u j e t o l i k d ů l e ž i t é m u p o ž a d a v k u persistence ( č i t r v a l o s t i ) č a s o v ý c h o b j e k t ů . F o r m a u c h o p e n á p r o s t ř e d n i c t v í m t o h o t o t e r m í n u se p a k stává t í m . c o u r č u j e m o d á l n i v l a s t n o s t i v ě c i . J i n ý m i s l o v y , u r č u j e t o . k t e r o u z m ě n u ta č i o n a věc m u ž e p o d s t o u p i t , a n i ž b v p ř e s t a l a b ý t t o u č i o n o u věcí. V d ů s l e d k u t é t o . . d i s p o z i c e " se tak u našeho a n a l y t i c k é h o i l l o s o fa / v l a s t n o s t i . . b ý t i s o c h o u " č i . . s o š s t v í " ( s t a t u e h o o d ) stává ..diachrónni
s t á l á v l a s t n o s t ( p r o p e r t y ) " . k t e r á j e t í m . c o u r č u j e i d e n t i t u o b j e k t u v čase
(s. 1 1 ). Z t o h o j e p a t r n é , že v d ů s l e d k u t é t o a p l i k a c e se a u t o r p ř í s p ě v k u d o s t á v á v řadě t é m a t d o k o n f l i k t u s „ t r a d i č n í m i " i n t e r p r e t a c e m i . Jedna t o t i ž c h á p e f o r m u j a k o n ě c o statického č i synchronního, d e f i n i c i dávajícího (definice j a k o definice formy. Metafyzika.
Z 1 I . 1 0 3 7 a 2 7 2 9 ) . E l i m i n a c e l á t k y j a k o m e t a f y z i c k é h o p r i n c i p u z d ů
v o d ů e m p i r i c k ý c h m á z a d ů s l e d e k t e z i . že p o j m y f o r m y a l á t k y n e j s o u k o r e l a t i v n í a že t e d y p o j e m f o r m y b e z l á t k y n e n í n e s m y s l n ý . L á t k a , p o d l e našeho a u t o r a , tak z c e l a z t r á c í s v o u m e t a f y z i c k o u f u n k c i j a k v o t á z k á c h i d e n t i t y , tak v o t á z k á c h p r i n c i p u i n d i v i d u a c e . T í m se a u t o r p ř í s p ě v k u d o s t á v á d o s p o r u j a k s t r a d i č n í m t o m i s t i c k ý m n á z o r e m , že p r i n c i p e m i n d i v i d u a c e j e l á t k a ( i k d y ž s i g n o v a n á k v a n t i t o u ) , tak s o b e c n * v m n á z o r e m , že n e l á t k o v á i n d i v i d u a m u s í b v t* n u t n é bez rozměru. P r o i l u s t r a c i t o h o t o k o n f l i k t u u v e d u Lovveův a r g u m e n t p r o t e z i . že p r i n c i p e m i n d i v i d u a c e j e f o r m a . T e n t o a r g u m e n t ú z c e souvisí s p r o b l é m e m m a t e r i á l n í k o n s t i t u c e . A u t o r statě t v r d í , že i d e n t i t a j e d n o t l i v é v ě c i n e m ů ž e b ý t v y t v á ř e n a l á t k o u , z k t e r é se d a n á v ě c s k l á d á . V ě c mění s v o j i l á t k u , z které se s k l á d á (s. 13). S t e j n ě t a k j e m o ž n é ( a n e j e n o m m o ž n é , a l e i s k u t e č n é ) , a b y d v a d r u h y e n t i t e x i s t o v a l y na t o m s a m é m místě, n a p ř . g u m o v ý m í č a k u s g u m y . . t v o ř í c í " t e n t o m í č {povrch t o h o t o m í č e ) . Jak m ů ž e m e t e d y t y t o d v ě e n t i t y r o z l i š i t ? N i k o l i l á t k o u , p r o t o ž e v té se přece t y t o naše d v a o b j e k t ) s h o d u j í . Je t ř e b a t v r d i t , že t o . c o v y č l e ň u j e d a n o u j e d n o t l i v i n u není látka, ale f o r m a . T a je s t o r o z l i š i t druhy, k t e r é m a j í z c e l a o d l i š n é p o d m í n k y persistence. ( O t á z k o u , p o d l e m é h o s o u d u , z ů s t á v á , j e s t l i n ě c o t a k o v é h o j a k o p o v r c h tělesa j e k a t e g o r i í ) . V z á v ě r u t o h o t o č l á n k u d u r h a m s k ý m e t a f y z i k tv r d í , že v ý h o d o u j e h o o n t o l o g i e j e s k u t e č n o s t , že v j i s t é m napětí k l o u b í v ý h o d y s u b s t a n c i á l n í o n t o l o g i i s t z v . o n t o l o g i í s v a z k o v o u ( o n t o l o g i e t r o p u ) . O p t i m á l n o s t této k o n t r a k c e se snaží p o d e p ř í t a p l i k a c í m e t o d ) reductio
ad absurdum,
k t e r o u t a k u k a z u j e ( p r o n ě j neakceptov a t e l n é ) d ú s l e d k )
o n t o l o g i e ryze s u b s t a n c i á l n í . k t e r á v z h l e d e m k p r o b l é m ů m s p o j e n ý m s n o m i n a l i s m e m ( k t e r ý t e d y a u t o r o d m í t á t a k ř í k a j í c en bloc) p o d o b n o s t í m u s í v e s v é m o n t o l o g i c k é m z á v a z k u p o č í t a t s o b e c n i n a m i . H l a v n í m n e d o s t a t k e m t é t o r y z e s u b s t a n c i á l n í o n t o l o g i e ( s t e j n ě j a k o t z v . t e o r i e t r o p ů ) j e t o . ž e n e m ů ž e r o z l i š o v a t m e z i s u b s t a n c i á l n í m i a n e s u b s t a n c i á l n í m i o b e c n i n a m i . D á l e . v r y z e s u b s t a n c i á l n í o n t o l o g i i nachází s p o r . p r o t o ž e se z á n i k e m j e d n é u n i v e r z á l i e n a j e d n é v ě c i b y m u s e l y z a n i k n o u t u n i v e r z á l i e t o h o t o t y p u na všech ostatních věcech. Navíc, taková ryzí substanciální ontologie n e d o k á ž e v y h o v ě t p o ž a d a v k u , ž e j e d i n ě j e d n o t l i v i n y m o h o u m í t v p r o c e s u p o z n á v á n í k a u z á l n í r o l i (s. 17). V p ř í p a d ě s v a z k o v é t e o r i e j d e o n á m i t k u , že tato t e o r i e n e v y s v ě t l u j e p o d m í n k v i d e n t i t y t o h o č i o n o h o t r o p u ( t h e identityconditions
o f t r o p e s ) . O n t o l o g i c k á záv islost
KľXTN/ll
220
t o h o č i o n o h o t r o p u n a v ě c i j e v t o m t o p ř í p a d ě z á v i s l o s t í n a s v a / k u t r o p u ( t / v . t e o r i e svazková). T a k o v á t o t e o r i e se d o s t á v á d o b l u d n é h o k r u h u , t v r d í l i . že t r o p y j s o u i d e n t i c k y z á v i s l é n a s v a z k u t r o p u a s v a z k y t r o p u j s o u i d e n t i c k y z á v i s l é n a j e j i c h k o n s t i t u t i v n í c h t r o p e c h . K a ž d á t a k o v á t e o r i e , u z a v í r á a u t o r s v o u s t u d i i , se t e d y n e o b e j d e bez f o r m y , k t e r á u r č u j e n e j e n k r i t é r i u m té č i o n é j e d n o t l i v i n y , a l e p o m á h á u r č i t č i l i . . v y p í c h n o u t " , k d y se j e d n á o t o č i o n o i n d i v i d u u m . D r u h ý č l á n e k s p o n ě k u d n o s t a l g i c k ý m t i t u l e m Farewell tiated leavetaking
to substance:
n a p s a l Peter M . S i m o n s . P ř e d n á š í na University
A differen
of Leeds. J d e o
autora, k t e r v v s o u č a s n o s t i r o z v í j í m y š l e n k y Stanislavva I.ešnievvskeho. a u t o r a t / \ . m e r e o l o g i e . V ě n u j e se m e t a ť y z i c e . l o g i c e , h i s t o r i i l o g i k y , f i l o s o f i i m a t e m a t i k y , f i l o s o f i i b i o l o g i e a h i s t o r i i s t ř e d o e v r o p s k é f i l o s o f i e ( ! ) . Je a u t o r e m k n i h y ľarts
Ontology O x f o r d : C l a r e n d o n Press, 1987) a k n i h v Philosophy
A Study m
and Logic m Central
Europe from Bolzano to Tarski. Selected essays ( D o r d r e c h t : Kluvver. 1992). Poté c o u v e d e p č t z á k l a d n í c h r y s u (s. 2 3 2 6 ) č i f u n k c í substance ( n e / á v i s l é j s o u c n o : k o n e č n ý s u b j e k t p r e d i k a c e : t o . c o i n d i v i d u a l i z u j e v l a s t n o s t i : t o . c o / u s t á v á n e m č n n é v e z m č n č : z á k l a d n í o b j e k t r e f e r e n c e ) , se a u t o r d o s t á v á ke d v ě m a ú č e l ů m své studie: c h c e z a c h o v a t s u b s t a n č n i c h á p á n í s k u t e č n o s t i a z á r o v e ň p o p ř í t , že by p o j e m substance b y l n e a n a l y z o v a t e l n ý ( p o p í r á tedy j e h o p r i m i t i v n o s t ) . J i n ý m i s l o v y , c h c e prokázat, že z e j m é n a v / h l e d e m k v č d e c k é m u p o k r o k u . / \ l á s t C k v a n t o v é f y z i k y . j e klasický p o j e m substance dnes j i ž neudržitelný. Proto, n a r o / d í l o d A r i s t o t e l a ( M e t a f y z i k a . I 0 2 8 a 3 0 ) . h o d l á a r g u m e n t o v a t p r o t e z i . že j e l i v s e d n i (everyday) substance d ř í v ě j š í v ř á d u p o / n á n í ( g n ó s e i ) . n e z n a m e n á t o n u t n é , že j e d ř í v ě j š í i \ ř á d u
bytí ( c h r o n o i ) . Přestože t i t u l d r u h é k a p i t o l y Everyday
Substance
Defended
čtenáře, který je
zastáncem s u b s t a n c i á l n í o n t o l o g i e . n a b á d á k m í r n é p o z i t i v n í m u o č e k á v á n i , v ů b e c t o neznamená, že t o t o o č e k á v á n í b u d e n a p l n ě n o . J e d i n é , c o p r o o b h a j o b u všední substance a u t o r č i n í . j e t o . že k o n s t a t u j e , že p o j e m p r o s t o r o v ý c h a v čase t r v a j í c í c h věcí ( t z v . continuants)je
n a t o l i k z a k o ř e n ě n v naši b ě ž n é řeči a m y š l e n i , že jc n e m o ž n é
h o s u s p e n d o v a t . O b h a j o b u t o h o t o . . c o n t i n u a n t " d o k l á d á a u t o r a n a l o g i i n a m í ř e n o u p r o t i t z v . occurantistům
( C . D . B r o a d . I ) . L e w i s ) , tedy a u t o r u m . k t e ř i o b h a j u j í t / v o n t o l o g i i
t e m p o r á l n í e h částí. A u t o r s t u d i e ř í k á . že t o . c o se v p r u b č h u n a p ř f o t b a l o v é h o u t k a n í d ě j e s h r á č e m ( t z n . že se nachází v j e d n o t l i v ý c h t e m p o r á l n i c h ú s e c í c h ) n e / n a m e n a . že b y t e n t o hráč t a k o v é t e m p o r á l n i čá s t i / a s e b o u z a n e c h á v a l ( t / n . že bv b y l n ě j a k ý m o b j e k t e m s t e m p o r á l n í m i č á s t m i , t e d y t / v . occurent).
Spíše by se o t e m p o r á l n i c h
částech m č l o h o v o ř i t v p ř í p a d ě f o t b a l o v é h o z á p a s u ( n a p ř . část f o t b a l o v é h o z á p a s u m e z i 15.00 a 1 5 . 1 5 ) . T a k o v o u p r o s u b s t a n c i l i c h o t i v o u a n a l o g i í však o n a . . o b h a j o b a " všedních substancí k o n č í a z a č í n á t v r d á , z p o z i c e rev i z i o n i s t i e k é m e t a f y z i k y v e d e n á , k r i t i k a t o h o t o p o j m u s u b s t a n c e ( z á k l a d n í m r y s e m védy j e v y s v ě t l i t v š e d n í s u b s t a n c e p r o s t ř e d n i c t v í m z á k l a d n ě j š í c h e n t i t , k t e r é j i ž n e j s o u v n í i n a t e l n é p o u h ý m z r a k e m ) .
V třetí k a p i t o l e nazvané Primitivity
of Everyday
Substance
Contested
analyzuje
autor substanci p r o s t ř e d n i c t v í m tzv. d v o u ř a d o v é teorie s v a z k u t r o p u (s.3031). Substance se p o d l e t é t o t e o r i e s k l á d á z e d v o u s k u p i n t r o p u , z j á d r a a p e r i f e r i e ( j a k é t r o p y v t o m č i o n o m p ř í k l a d u e x i s t u j í , j e z á l e ž i t o s t í aposteriorního
výzkumu).
RECENZIE
221
S o u č á s t í j á d r a j s o u t r o p y , bez k t e r ý c h dané i n d i v i d u u m n e m ů ž e e x i s t o v a t . T r o p y j á d r a , k t e r é j s o u j a k o u s i substancí n e k o m p l e t n í ( t / n . v y ž a d u j í d o p l n ě n í p e r i f é r i í ) , j s o u n a v z á j e m v á z á n y t z v . závislostí rigidní.
T e n t o t y p relace p a k z a j i š ť u j e , že t a k t o v á z a n é
t r o p y s l o u ž í j a k o j a k ý s i ..substrát", t / n . g a r a n t u j í j e d n o t u a r e l a t i v n í n e z á v i s l o s t s u b s t a n c e . V d r u h é řadě t o j s o u t r o p y p e r i f é r i e . T y m e z i s e b o u v y t v á ř e j í d a l e k o v o l n ě j š í s v a z e k . N a s vé j á d r o j s o u v á z á n y z á v i s l o s t í generickou,
t j . t y p e m o n t o l o g i c k é
z á v i s l o s t i , v n ě m ž j á d r o v y ž a d u j e d o p l n ě n í n i k o l i t ě m i a t ě m i u r č i t ý m i t r o p y , ale t r o p > . k t e r é n á l e ž í p o u z e k j i s t é m u d r u h u . S i m o n s se č t e n á ř e snaží p ř e s v ě d č i t , že v ý h o d o u t é t o t e o r i e , n a r o z d í l o n t o l o g i e s u b s t a n c i á l n í . j e j e j í f l e x i b i l i t a a o t e v ř e n o s t . T a t o f l e x i b i l i t a se p r o j e v u j e n a p ř . v e f i l o s o f i c k é i n t e r p r e t a c i o b t í ž n ě i d e n t i f i k o v a t e l n ý c h e l e m e n t á r n í c h částic k v a n t o v é f y z i k y ( . . r e i d e n t i f i k a c e v čase n e m á v k v a n t o v é f y z i c e ž á d n ý e m p i r i c k ý v ý z n a m " ) . P o d l e ní d v ě č á s t i c e d r u h u z v a n é h o boson ( n a p ř . d v a f o t o n y ) m o h o u b ý t n a t o m s a m é m m í s t ě , v t o m s a m é m čase. a n i ž b y se l i š i l y v j e d i n é m t r o p u ( t z n . j d e o j e j i c h v z á j e m n é . . p ř e k r y t í " ) . D o j d e l i k e k o l i z i č i i n t e r a k c i t ě c h t o d v o u f o t o n u , není v p r i n c i p u m o ž n é r o z l i š i t , který f o t o nj e k t e r ý , p r o t o ž e není m o ž n é . . v y s t o p o v a t " j e j i c h . . ž i v o t n í h i s t o r i e " . N e l z e j e i d e n t i f i k o v a t , a tak n a ně p o s l é z e a p l i k o v a t k l a s i c k ý m o d e l s u b s t a n c e a a k c i d e n t u . Z t o h o d ů v o d u j e v ý h o d n ě j š í a p l i k o v a t n a t u t o n e p ř e d v í d a t e l n o s t t z v . s v a z k o v o u t e o r i i t r o p u . D o m n í v á m se. p ř e s v š e c h n u ú c t u k r e v o l u č n í m v ý s l e d k ů m k v a n t o v é f y z i k y , že se a u t o r p ř í s p ě v k u d o s t á v á d o s p o r u , k d y ž t v r d í , že ..ve v ě t š i n ě p ř í p a d e c h j e d n o t l i v é f u n d a m e n t á l n í částice n e j s o u j e d n o t l i v i n a m i " . N e j d ř í v e t y t o j e d n o t l i v i n y i d e n t i f i k u j e , a b y t u t o i d e n t i f i k a c i posléze p o p ř e l (s. 3 5 ) . V v č e t p r o b l e m a t i c k ý c h e n t i t a u t o r r o z š i ř u j e i n a e n t i t y , k t e r é m o h o u b v t v n í m á n v ^
I
^
*
*
*
p o u h ý m l i d s k ý m o k e m . N a p ř . u n ě k t e r ý c h b i o l o g i c k ý c h d r u h u , k t e r é se r o z m n o ž u j í n e p o h l a v n é a p a r t o g e n e t i c k y . je p o d l e něj stejně o b t í ž n é t u t o ( r e ) i d e n t i f i k a c i j e d n o t l i v i n y p r o v é s t . Jsou t o n a p ř . o r g a n i s m y , u k t e r ý c h se d a j í o b t í ž n ě z j i s t i t h r a n i c e n e b o u k t c r v c h o t á z k a ..jedno č i m n o h é " n e m á d o s t d o b r v s m v s l ( t e r m i t i , h o u b v . l i š e j n í k y ). N e j s o u t o j e n o r g a n i s m y , ale i r o z s á h l é n e o r g a n i c k é e n t i t y . k t e r é p o s t r á d a j í c í j a s n é h r a n i c e ( n a p ř . s l u n c e , k t e r é na s v é m p o v r c h u j e c h a r a k t e r i z o v a n é v e l k o u n e r o v n o s t í ) , č i e n t i t y , které h r a n i c e m a j í . k t e r é a l e j s o u p ř í l i š v á gní ( z e m ě p i s n é entity j a k o n a p ř . p o h o ř í , o s t r o v y , města). T e n t o v ý č e t u z a v í r á z m í n k o u o Já č i l i o s o b ě , k t e r á m á p r o n a š e h o a u t o r a , snad v í c e n e ž výše u v e d e n é e n t i t y , s u b s t a n c i á l n ě p r o b l e m a t i c k o u . t e d y o t e v ř e n o u s t r u k t u r u (s. 3 6 ) . V z á v ě r u t o h o t o k substanci k r i t i c k é h o eseje ( j e h o ž n e d o s t a t k e m p o d l e m é h o s o u d u j e . že se k e k o n c i stává p o u h ý m v ý č t e m . . p r o b l e m a t i c k ý c h " e n t i t ) a u t o r u p o z o r ň u j e , že p ř e s t o ž e p ř í r o d u m u s í m e z k o u m a t a posteriori.
m u s í t o m u b ý t v ž d \
v m e t a f y z i c k é m r á m c i , k t e r ý b u d e m a x i m á l n ě o b e c n ý . N e m o h u se v š a k u b r á n i t d o j m u , že a u t o r s t u d i e n a z n a č i l d a l e k o více. v č e m j s o u m e z e a p l i k a c e s u b s t a n c i á l n í o n t o l o g i e . a t o spíše p r o s t ř e d n i c t v í m e p i s t e m o l o g i e n e ž o n t o l o g i e . n e ž a b y u v e d l v s e b e m e n š í c h n á z n a c í c h n ě j a k o u k a t e g o r i z a c i t o h o . c o e x i s t o v a t může. M i m o t o . p ř e s t o ž e n a t ř e c h s t r á n k á c h a n a l y z u j e substanci p r o s t ř e d n i c t v í m d v o u ř a d o v é s v a z k o v é t e o r i e t r o p u , d o m n í v á m se. ž e a u t o r , p o k u d bere r e a l i s m u s o b e c n i n ( k t é t o o t á z c e se ale b o h u ž e l n e v y j a d ř u j e ) , n e z o d p o v ě d ě l o t á z k u , n a k t e r o u u p o z o r n i l j i ž a u t o r statě p ř e d c h á z e j í c í .
K l C T N / . I I
222
C o je t o . c o z p ů s o b u j e , že č e r v e ň n a o b j e k t u X je o d l i š n á o d č e r v e n ě na o b j e k t u Y ? T e d y o t á z k u p o d m í n e k i d e n t i t ) t r o p u . D a l š í č l á n e k A return
to form
in the philosophy
of mind
poehá/í o d Johna
N a l d a n e a . k t e r ý v současné d o b č přednáší t e o l o g i i v C a m b r i d g i . Z a b ý v á se h i s t o r i í f i l o s o f i e ( z e j m é n a v r c h o l n o u s c h o l a s t i k o u ) , m e t a l ) z i k o u . f i l o s o f i í m v s l i a f i l o s o f u h o d n o t . Je z n á n i j a k o k r i t i k . . v n i t ř n í h o r e a l i s m u " 11. P u t n a m a . Č l á n e k je v č n o v á n m e t a f y z i c k ý m p r o b l é m ů m f i l o s o f i e m v s l i . V p r \ n i č á s t i nazvané Forward
to the Present a u t o r č t e n á ř e p o d r o b n é s e z n a m u j e s n á z o r ) \ o b l a s t i
f i l o s o f i e m y s l i o d d o b ) b e h a v i o r á l n í h o c h á p á n í m v s l i u R ) lea a A u s t i n a přes ( i e a c h c . K e n n y h o . D a v i d s o n a . P u t n a m a a ž p o 9 0 . l é t a s j a k o u s i . . r e n e s a n c i " d u a l i s m u (s. 4 0 4 8 ) . V d r u h é části Back to the ľuture.
k t e r á je p ř e k v a p i v á a p o t ě š i t e l n á p r o m e d i e
v a l i s t ) č i c t i t e l e T o m á š e A k v i n s k é h o . p a k N a l d a n e u k a z u j e , že j e d i n á u s p o k o j i v á o n t o l o g i c k á i n t e r p r e t a c e . . p ř í m é h o r e a l i s m u " p o z n á n í ( t e r m í n I I . P u t n a m a ) j e p r a v i d l o l o m á š e A k v i n s k é h o . který v k o m e n t á ř i k A r i s t o t e l o v é s p i s u lh> anwiu
intelligere
in actu est intel/igibi/e
V p r v n í části a u t o r r o z s á h l e r e p r o d u k u j e D e n n e t t u v č l á n e k Current
Philosophy
of Mind
ř í k á . že
in ad u (s. 54). Issues m the
( A m e r i c a n P h i l o s o p h i c a l Q u a t e r l ) 15. 1978. p p . 2 4 9 6 1 ) . /
k t e r é h o . . v y p í c h l " p r o s v ů j ú č e l d \ č d ů l e ž i t é i n f o r m a c e : ( I ) v 6 0 . a / e j m e n a 7 0 l e t e c h d o š l o v o t á z k á c h t e o r i e p o v a h ) m y s l i k p r u d k é m u n á r ů s t ů n a t u r a l i s t i c k ý c h t e n d e n c í se s n a h o u o d s t r a n i t m v s l z o b l a s t i k a u z á l n í h o m e c h a n i s m u , c o ž m č l o / a d ů s l e d e k p o h r d á n í j a k ) n i k o l i t v p e m d u a l i s m u . ( 2 ) D á l e t o b \ l a D e n n e t t o v o d v o j í . . p r o r o c t M " pro
filosofii
m v s l i . V j e d n o m , p r o n ě j o p t i m i s t i c k é m , t é t o
filosofické
disciplíně
p ř e d p o v í d a l , že r ů z n é d r u h ) b á d á n i s p l y n o u \ š i r o k v p r o u d I v / i k a l i s t i c k é h o f u n k c i o n a l i s m u . V d r u h é m , r e a l i s t i c k é m , t v r d i l , že t e n t o k o n s e n s u s b u d e w s t ř í d á n p l u r a l i t o u r ú z n v e h t e o r i i . *
Ažd o z a č á t k u 9 0 . let b y l o z ř e j m é , že j e t o z e j m é n a D o n a l d D a v i d s o n , kterv sv v m a n o m á l n í m m o n i s m e m ( t e r m í n m a j í c í s v ů j p ů v o d v č l á n k u Mental events / r o k u l l J 7 U ) b v l t í m . k d o . m o h u l i t o tak ř í c t . u d á v a l t ó n d o b ě . V 9 0 . letech v v i k . jak N a k l a n é u k a z u j e , se s i t u a c e v v r a z n ě z m ě n i l a . N a p ř . a n t o l o g i e / r o k uI W
Problem
.1 Otiide to the Current
///« \hndlU>d\
Debate se / p o l o v i n ) v ě n u j e k r i t i c e r e d u k t i v m h o
n a t u r a l i s m u a p r o v á d í v v k l a d r ú / n v e h d u a l i s t i c k v c h p o / i c . Je třeba / d ú r a / n i l . že l a l o / m ě n a s sebou n e p ř i n e s l a j e n větší . . k o n k u r e n c e s c h o p n o s t " d u a l i s m u . ale / á r o v e r t i d a l e k o větší p l u r a l i t u ..na t r h u t e o r i í " v o b l a s t i f i l o s o f i e m v s l i . u / a v i r a p r v n í část \ l a l d a n e . V d r u h é části a u t o r p ř i s t u p u j e k řešení t ř e c h z á s a d n í c h p r o b l é m u filosofie m v s l i . t j. k p r o b l é m u o s o b y , m y š l e n í a j e d n á n í . T y t o p r o b l é m ) řeší o d v á ž n ě p r o s t ř e d n i c t v í m p o j m u f o r m y a l á t k y a d v o u k l a s i c k ý c h . . p o u č e k " l o m á š e A k v i n s k é h o . Jde o d i k t u m
z j e h o k o m e n t á ř e k e s p i s u De anima age re sequitur
esse a o j i ž výše c i t o v a n o u v ě t u .
N e j d ř í v e se a u t o r z a b ý v á o t á z k o u i n t e n c i o n a l i t y . k t e r o u p o d r o b i l / k o u m á n í z e j m é n a ve s v ý c h d i s k u s í c h s H . P u t n a m c m . A u t o r z a č í n á k r i t i k o u k l a s i c k é v e r z e . . r e p r e z e n t a e i o n a l i s m u " ( / e j m é i i a D e s c a r t a a Locka). Podle n i c h tím. c o bezprostředně poznáváme, nejsou věci cxtramentálni r e a l i t y , ale m e n t á l n í r e p r e z e n t a c e ( o b r a z v . i d e j e . v ě t y ) . T o t o p o j e t í i n t e n c i o n a l i t y . j a k
RECENZIE:
223
u k a z u j e n e j e n H a l d a n e . ale i I I . P u t n a m , m á k a t a s t r o f á l n í d ů s l e d k y j a k p r o m e t a f y z i k u , tak i p r o e p i s t e m o l o g i i . H a l d a n e s o u h l a s í s t / v . . . p ř í m ý m r e a l i s m e m " č i s t z v . n o v o u verzí ..reprezentacionalismu" I I . Putnama. p o d l e kterého n e v n í m á m e vizuální z k u š e n o s t i , n ý b r ž je máme. P r o t o t a k é m ů ž e m e v n í m a t v ě c i . k t e r é j s o u ..tam v e n k u " (s. 5 3 5 4 ) . A u t o r o v a zásadní n á m i t k a s p o č í v á v t o m . že P u t n a m n e v y s v ě t l u j e jak je vubec možné. že v n í m á n í ..dosáhne" n a v ě c i ..tam v e n k u " . Je p ř e s v ě d č e n , a t o j e t y p i c k ý m z n a k e m j e h o m y š l e n í , že není m o ž n é zastávat e p i s t e m o l o g i i b e z o n t o l o g i e . O n t o l o g i e . k t e r á m á t e n t o , j i n a k t a j e m n ý , f a k t v y s v ě t l i t , s p o č í v á v t v r z e n í , k t e r é j e in mice
obsaženo v T o m á š o v ě d i k t u inte/ligere
in actu est intelligibi/e
in actu. T z n . o b j e k t a
m y š l e n k a s d í l e j í t u t é ž f o r m u (s. 5 5 ) . Další . . p o l o v i č a t o s ť " H a l d a n e n a c h á z í v P u t n a m o v ě t v r z e n í , že f i x o v á n í reference ci parte
m uncí i s p o č í v á p o u z e a j e n o m v ú č i n n é p ř í č i n ě . D o m n í v á se. že t a k o v é
f i x o v á n í b y se v u b e c n e m o h l o . . o d e h r á t " , p o k u d b y . . m é d i e m " b y l a p o u z e p ř í č i n a ú č i n n á . N e p l a t í , že b y s a m o t n á ú č i n n á p ř í č i n a b y l a . . k v a n t i t a t i v n é " n e d o s t a t e č n á p r o f i x o v á n í reference a parte niundi. N a o p a k o n a s s e b o u nese až p ř í l i š m n o h o v z t a h u ( m o h l i b y c h o m říct a t l k a c í ) k t o m u . a b y j e d e n z n i c h v y v s t a l j a k o z á k l a d n í p r o v z á j e m n ý s é m a n t i c k ý v z t a h (s. 5 6 ) . Je p r o t o n e z b y t n é , n a v r h u j e m o d e r n í p r o p a g á t o r f
sv. T o m á š e , v z í t v ú v a h u , d n e s t o l i k n e p o p u l á r n í , p ř í č i n u formální.
Ú č i n n á p ř í č i n a se
p a k stane j a k ý m s i . . v e h i k l e m " . k t e r é z p r o s t ř e d k o v á v á sdělení f o r m y . E o r m a j e to. co s t r u k t u r u j e o b j e k t , m y š l e n k u a p o h y b m e z i n i m i . S t r u k t u r u j e n e j e n p r o c e s v n í m á n í , ale i c h t ě n í . V y s v ě t l u j e n á m . t v r d í H a l d a n e . n a p ř . h o l ý f a k t . že o s o b a A c h t ě l a o d e j í t , a t o a n i ž b y c h o m m u s e l i podat v ý č e t v š e c h n e u r o f y z i o l o g i e k ý c h p r o c e s u \ o r g a n i s m u A (s. 59). V z á v ě r u č l á n k u a u t o r statě u v á d í d v a d ů s l e d k y své h y l e m o r f i c k é k o n c e p c e p r o f i l o s o f i i j e d n á n í . Z a p r v é . p l a t í l i teze age re sequitiir
esse, n e e x i s t u j e t z v . p r o b l é m
. . j i n ý c h m y s l í " . Z a d r u h é , p l a t í l i . že v n í m á n í , m y š l e n í , ale i j e d n á n í m á s \ é h y l e m o r f i c k é z a l o ž e n í , j e t ř e b a říct. že n e l z e j e d n o t l i v é č i n y p s y c h o l o g i c k y v y s v ě t l o v a t j e n o m k a u z á l n ě v ě d e c k y p r o s t ř e d n i c t v í m a k t i v a c e t ě c h č i o n ě c h n e r v u a p . . ale naopak o b s e r v a č n ě , t e d v n e ka u zá ln ě. V š e c h n o v ě d e c k é k a u z á l n í v v s v ě t l e n í tak n i k d v ne *
+
*
d o s á h n e t o h o . a b y v y s v ě t l i l o j e d n á n í č i v i d ě n í samotné. Jednání n a p ř . p o t ř e b u j e f o r m u , k t e r á v j e h o p ř í p a d ě j e intencí p r o p ů j č u j í c í se látce j a k o i n t e n c i o n á l n i f o r m a . V případě v n í m á n í j e t a t o f o r m a species sensibilis.
k t e r é s t o j í j a k o f o r m a v ů č i l á t c e s m y s l o v ý c h
orgánu.
A u t o r e m č t v r t é h o č l á n k u Mixing p r o f e s o r e m n a University
Matters j e Kil I inc. klen j e v současné d o b ě
of Sew York. Z a b ý v á se o t á z k a m i i d e n t i t y a u s i l u j e o lepší
p o r o z u m ě n í z á k l a d n í m p o j m ů m m e t a f y z i k y . Je a u t o r e m ( s p o l e č n ě s A . N . P r i o r e m )
k n i h y Worlds. Times and Selves ( D u c k w o r t h . 1977) a k n i h y Reasoning with Arbitrary Objects ( B l a c k w e l l . 1985). A u t o r se v e své s t u d i i z a b ý v á n a p r v n í p o h l e d p o m ě r n ě s p e c i f i c k ý m . . . c h e m i c k ý m " p r o b l é m e m ..(s)míšení l á t e k " . D i f e r e n c o v a n ě j š í p o h l e d v š a k u k á ž e , že k r o m ě ú c t y h o d n é f i l o s o f i c k é tradice, k t e r o u z a s e b o u t e n t o p o j e m s m í š e n í a . . m i x u " m á ( v i z např. A n a x i m e n é s . A n a x á g o r a s . E m p e d o k l é s ) . h r a j e t e n t o p r o b l é m n e j e n u A r i s t o t e l a , ale i d n e s v p r o b l é m u t z v . m e t a f y z i c k ý c h d i s p o z i c r o l i v ý z n a m n o u . V p ř í p a d ě
RFCEN/.IF
224
A r i s t o t e l a j s o u p r o t u t o v ý z n a č n o s t d ů v o d y d v a : ( I ) k a ž d á s u b s t a n c e j e s l o ž e n a z j a k é h o s i . . m i x u " a ( 2 ) k a ž d á s u b s t a n c i á l n í z m ě n a j e j a k ý s i p r o c e s s m í š e n í . V e s v é s t u d i i se F i n e v ě n u j e p o u z e a s p e k t u s t a t i c k é m u , t e d y t o m u . c o l / e c h á p a t p o d p o j m e m . . m i x " ( n i k o l i t o m u . c o m / u m ě t p o d p o j m e m p r o c e s s m í š e n í ) . F i n e v y c h á z í z A r i s t o t e l o v a t e x t u Generatione
et Corruptione
( 3 2 7 a 3 3 3 2 7 b 10).
/ d e nachází d v ě a p o r i e ( h á d a n k y ) , k t e r é se t ý k a j í o t á z k y s m í š e n í . P r v n í a p o r i e se t y k á s t a t u t u s m í š e n ý c h i n g r e d i e n c í . D r u h á p a k z p ů s o b u , j a k ý m se i n g r e d i e n c e p ř i s m í š e n í d ě l í . P r v n í a p o r i e t v r d í , že i n g r e d i e n c e \ . . m i x u " bud" z ů s t á v a j í n e z m ě n ě n y , a n e b o j s o u z n i č e n y . A n i v j e d n o m p ř í p a d ě v š a k n e m ů ž e m e ř í c t . že t y t o i n g r e d i e n c e b y l y s m í š e n y . A b y c h o m m o h l i h o v o ř i t o s k u t e č n é m . . m i x u " , m u s í i n g r e d i e n c e p o d l e A r i s t o t e l a s p l n i t d v ě z á k l a d n í p o d m í n k y ( 3 2 7 b 2 3 2 9 ) . P r v n í p o d m í n k o u je. že k a ž d á z i n g r e d i e n c i m u s e l a p ů v o d n ě e x i s t o v a t o d d ě l e n ě . D r u h o u , i n g r e d i e n c e j i / . . p ř í t o m n é " v „ m i x u " m u s e j í b ý t o p ě t o d sebe o d d ě l i t e l n é . D r u h á a p o r i e . c i t u j e F i n e A r i s t o t e l a ( 3 2 7 b 3 I 3 2 8 a 16). p a k s p o č í v á v t o m . ž e i n g r e d i e n c e se d ě l í bud* n a k u s y . n e b o n a č á s t e č k y . D ě l í l i se n a k u s y . n e d o c h á z í \ p ř e s n é m s l o v a s m y s l u k . . m i x u " , p r o t o ž e t y t o k u s ) j i / samy n e j s o u s m í c h á n y . D r u h á v a r i a n t a , j a k je \ A r i s t o t e l o v ě s y s t é m u p o c h o p i t e l n é , n e p ř i p a d á v ú v a h u . N e n í m o ž n é . aby k o n e č n é t ě l e s o m o h l o b y t r o z d ě l e n o n a n e k o nečně m a l é částice. P r v n í a p o r i i se A r i s t o t e l e s p o k o u š í řešit t í m . že r o z l i š u j e a k t u á l n í a p o t e n c i á l n í e x i s t e n c i ( 3 2 7 b 2 2 6 ) . D r u h o u t í m . že ř í k á . že i n g r e d i e n c e se v z á j e m n ě přizpůsobují,
a t a k se u n i f i k u j i p r o s t ř e d n i c t v í m s v ý c h a l t e r a c i (s. 6 5 ) .
F i n e v š a k t y t o o d p o v ě d i p o v a ž u j e za p o u h á k u s á n a č r t n u t í , k t e r á v y ž a d u j í p r e c i z a c i . P r v n í o t á z k u j e . c o z n a m e n á . . v z á j e m n é p ř i z p ů s o b e n i " . P o d l e A r i s t o t e l a , t v r d í F i n e . n e m ů ž e j í t j e n o v z á j e m n é p ř i z p ů s o b e n i i n g r e d i e n c i . tedy a k c i d e n t á l n i c h r y s u . ale z á r o v e ň a z e j m é n a o k o m p r o m i s r y s u formálních
( 3 3 4 b I ř> 17). l i n e
p o c h y b u j e , z d a s m í š e n í d v o u i n g r e d i e n c í je p o u z e v ý s l e d e k j a k é h o s i k o m p r o m i s u v j e j i c h f o r m á c h . N a v í c t a k é p o p í r á , ž e b y t . . m i x e m " z n a m e n á m í t í b r n u i e l e m e n t u se v h o d n ě m o d i U k o v a n é m z p ů s o b ů . N a p ř . p r o . . b u b l i n k o v o u v o d u " (bubbly
n e b o tizzy
w a t e r ) , k t e r á je . . m i x e m " v o d v a v z d u c h u , m í t v o d u z n a m e n á b v t „ v o d o v i t o u " (waterish).
F i n e j e p ř e s v ě d č e n , ž e t a k o v ý d r u h p ř í t o m n o s t i n e d o s t a č u j e , abv n á m
z a r u č i l , ž e n ě c o je . . m i x " , ľ ú t o n e d o s t a t e č n o s t lze u k á z a t n a a n a l o g i i p o d o b r o d i č ů , k t e r é j s o u n ě j a k „ p ř í t o m n y " v s y n o v i . l a t o p ř í t o m n o s t v š a k n e d o s t a č u j e , a b y c h o m m o h l i ř í c t . že s y n j e „ m i x e m " s v ý c h r o d i č ů (s. 6 8 ) . V d a l š í k a p i t o l e , k t e r á se j m e n u j e The Composition
of / orm
1 i n e p r o h l u b u j e s v o u
a n a l ý z u p o j m u „ v z á j e m n é h o p ř i z p ů s o b o v á n i " t u n . že z a p o j u j e d o s \ é ú v a h y d v a z á k l a d n í m o t i v y . J d e o k o n t r á r n í p r o t i k l a d y a t z v . „ p r o s t ř e d n í k y " ' (intermediates). kteří se n a c h á z e j í m e z i t ě m i t o k o n t r á r n í m i p r o t i k l a d y , j a k o j e n a p ř . reply' a S t u d e n y . T i t o p r o s t ř e d n í c i j s o u . j a k t v r d í A r i s t o t e l e s v Metajvzice
( 1 0 5 7 a 18). s l o ž e n y /
t ě c h t o k o n t r á r n í c h p r o t i k l a d u , ( n a p ř . v De Sensit A r i s t o t e l e s ř í k á . že r ů z n é barvy j s o u k o m b i n a c í č e r n é a b í l é . v e Fyzice ( 2 6 5 a 1 4 1 6 ) zase. že k a ž d ý p o h y b j e bud* v k r u h u , bud" p ř í m ý , n e b o z t ě c h t o d v o u „ s l o ž e n ý " ) . K a ž d á f o r m a „ m i x u " je p o d l e A r i s t o t e l a {Met. A . 10. 9 9 3 a l 6 2 0 ) p o m ě r e m č t y ř z á k l a d n í c h e l e m e n t ů ( z e m ě . v z d u c h , o h e ň , v o d a ) . N e n í v š a k m o ž n é , a b v f o r m a „ m i x u " b y l a „ m i x e m " f o r e m s v v e h# i n g r e C diencí. *
J
p r o t o ž e ty s a m y j s o u k o m b i n a c í k o n t r á r n í c h p r o t i k l a d u ( s t e j n ě j a k o n a p ř . j a k á k o l i b a r v a ) . P a k by t o t i ž n a p ř . v z d u c h b y l k o m b i n a c í ľ e p l é h o a M o k r é h o a v o d a S t u d e n é h o
RECENZIE
225
a M o k r é h o . T o b y ale z n a m e n a l o , že naše „ b u b l i n k o v á v o d a " j e z á r o v e ň T e p l á i Studená, c o ž j e s p o r . F i n e se t o m u s p o r u v y h ý b á t í m . že vlastnosti b ý t i t e p l ý a b ý t i s t u d e n ý b e r e n i k o l i j a k o v l a s t n o s t i k a t e g o r i c k é ( j a k o pociťovat c h l a d ) , ale spíše j a k o dispozice
( m ů ž e m e ř í c t potence),
t e p l o č i pociťovat
které j s o u p r o n é j e n t i t a m i sni
generis. V závěrečné k a p i t o l e , p o t é c o a u t o r p r o k á z a l , že f o r m y ingrediencí j s o u v . . m i x u " p ř í t o m n y j a k o d i s p o z i c e , c h c e ukázat, že v t a k o v é m . . m i \ u " j s o u p ř í t o m r n i i n g r e d i e n ce s a m o t n é . T o t o ľ i n e d o k l á d á n a p ř í p a d u d v o j í m o ž n é d e k o m p o z i c e d a n é h o . . m i x u " , v n a š e m p ř í p a d ě . . b u b l i n k o v é v o d y " , k t e r o u o z n a č u j e B m . T a se s k l á d á z l á t k y m a b u b l i n k o v i t é f o r m y B. k t e r á j e k o m b i n a c í W ( v o d a . water) a A ( v z d u c h , air). Č i l i naše B m lze t a k r o z l o ž i t n a . . m i x " f o r e m a nějaké l á t k y ( W + A ) m . T o však není j e d i n ý
z p ů s o b d e k o m p o z i c e , d a l š í m z p ů s o b e m j e ( W m + A m ) . tedy s l o ž e n i n a d v o u j e d n o d u c h ý c h s l o ž e n i n . F i n e t a k d o s p í v á k m a t e m a t i c k é f o r m u l a c i i d e n t i t y : ( W + A ) m = W m + A m ( s . 7 4 ) .
Z d á se m i . ž e F i n o v o m a t e m a t i c k é řešení n e n í bez p r o b l é m u ( o b ě n á m i t k y j s e m
našel u A l a n a C o d e a v j e h o č l á n k u Potentionality metaphysics.
in Aristotle's
science
and
P a c i f i c P h i l o s o p h i c a l Q u a t e r l y 7 6 ( 9 5 ) . 4 0 5 4 1 8 ) . Z a p r v é . F i n e t v r d í , že
W m a A m m a j í stejnou
l á t k u m (s. 7 4 ) . k t e r á j e p o d m í n k o u p r o t o . a b y o b é
i n g r e d i e n c e b y l y v . . m i x u " , a n i ž b y se r o z d ě l i l y n a kusy č i částice ( v i z d r u h á a p o r i e ) . J e h o a n a l ý z a , s a r i s t o t e l s k ý m i a m b i c e m i , však v e skutečnosti v v ž a d u j e . a b v o b a J
*
+
+
e l e m e n t y . . m i x u " p o d l é h a l y h y l e m o r ť i e k é a n a l ý z e . Z t o h o t o p o h l e d u j e p a k z ř e j m é , že F i n e p ř i v ý k l a d u . . s l o ž e n o s t i " z á k l a d n í c h p r v k u z c e l a o p o m í j í j e j i c h m e t a f y z i c k o u složenost. B e r e v p o t a z p o u z e to. že t y t o p r v k \ se s k l á d a j í z k o n t r á r n í c h . . f y z i k á l n í c h " k v a l i t j a k o T e p l é n e b o S t u d e n é . N e m á l i b ý t j e h o a n a l ý z a p o l o v i č a t á , j e třeba z d ů r a z n i t , že t y t o z á k l a d n í p r v k y n e m o h o u b ý t s l o ž e n i n a m i n i č e h o j i n é h o než s u b s t a n c i á l n í f o r m y a první
látky, která z d e p l n í d v o j í f u n k c i , a t o f u n k c i persistující
l á t k y p ř i t r a n s f o r m a c i z á k l a d n í c h p r v k u a f u n k c i t o h o . o č e m se p r e d i k u j e . D r u h o u n á m i t k u , k t e r o u l z e chápat t a k é j a k o v a r i a n t u n á m i t k y p r v n í , j e C o d e o v o t v r z e n í , že r o z k l a d . . m i x u " n a ( W + A ) m není n i č í m v í c e než p o u h o u pojmovou
variantou
W m + A m . l a t o p o j m o v á v a r i a n t a pak m u ž e v y s v ě t l i t p o u z e to. že p o m ě r e l e m e n t u ( V V + A ) j e v y p o v í d á n o n ě j a k é látce, která m á f o r m u ( W + A ) . V ž á d n é m p ř í p a d ě však. že t y t o e l e m e n t y j s o u v . . m i x u " přítomné. Pátý č l á n e k On the V nity of Compound
Things:
Living
and Nonliving
pochází
o d a u t o r s k é d v o j i c e Joshua H o f f m a n a G a r y S. R o s e n k r a n t z . O b a přednáší na
University
of North
Carolina
j a k o např. Substance Substance:
Its nature
v městě G r e e n s b o r o . Jsou a u t o r y tří k n i h o m e t a f y z i c e .
Among Other Categories
( C a m b r i d g e U n i v e r s i t y Press. 1994).
and Existence ( R o u t l e d g e . 1990). K r o m ě m e t a f y z i k y se také
z a b ý v a j í filosofií n á b o ž e n s t v í . V současné d o b ě b á d a j í v o b l a s t i r o z d í l u j e d n o t y ž i v ý c h a n e ž i v ý c h substancí ( a t o v e v z t a h u k o t á z c e o s o b n í i d e n t i t y ) . V k r á t k é m ú v o d u a u t o ř i r o z d ě l u j í č t y ř i d r u h y t ě l e s n ý c h substancí n a d v ě s k u p i n y , z n i c h ž p r v n í j s o u substance o n t o l o g i c k ý . . v ě r o h o d n é " (složené kus> h m o t v a ž i v é o r g a n i s m y ) a d r u h é substance o n t o l o g i c k v . . p o d e z ř e l é " ( a r t e f a k t y a n e ž i v é p ř í r o d n í f o r m a c e ) . A u t o ř i se rozsáhle v ě n u j í p o v a z e u n i f i k u j í c í c h k a u z á l n í c h relací ( p r i n c i p
226
RECENZII:
j e d n o t y ) , k t e r é s p o j u j í části o n t o l o g i c k ý „ v ě r o h o d n ý c h " s u b s t a n c í , ľ ú t o u n i f i k u j í c í p o v a h u k a u z á l n í c h relací c h t ě j í h l e d a t m e z i d v ě m a e x t r é m n í m i k r i t é r i i t o h o . c o t o z n a m e n á b ý t t ě l e s n o u s l o ž e n i n o u . J e d n o z k r i t é r i í s p o č í v á v t o m . že části f y z i k á l n í s l o ž e n i n ) m u s e j í b ý t d o s l o v a spojité
a tělesně n e o d d ě l i t e l n é , l a k o v é k r i t é r i u m b \ však
s p l n i l y s n a d j e n o m a t o m y . D r u h é k r i t é r i u m p a k o b h a j u j e t e / i . p o d l e k t e r é jakákoli s k u p i n a t ě l e s n ý c h částí, b y ť i z n a č n ě r o z p t ý l e n á , v y t v á ř í t ě l e s n o u s u b s t a n c i ( n a p r . d a \ l i d í ) . V y v a r o v á n í m se t ě c h t o d v o u e x t r é m u a u t o ř i c h t ě j í p o t v r d i t s t a n o v i s k o / d r a v é h o s e l s k é h o r o z u m u {common
sense). kterv n á m ř í k á . c o j e a c o n e n í j e d n o t n é (s. 7 7 ) .
V p ř í p a d ě d v o u a v í c e částí s l o ž e n é h o k u s u h m o t y ( č i m e r e o l o g i c k é s l o ž e n i n ) ) l z e p o d l e n a š i c h a u t o r u s l e d o v a t d v ě h l a v n í m o ž n o s t i u n i f i k u j í c í c h k a u / á l n í c h relací. P r v n í m o ž n o s t í j e . ž e t y t o č á s t i . p o p ř . o b j e k t y , u r č i t ý m z p ů s o b e m d r ž í p o h r o m a d ě ( a d h e r e n c e ) . J a k á j e v š a k p o v a h a t é t o a d h e r e n c e ? N a š i a u t o ř i u v á d ě j í t e n t o p ř í k l a d . M á m e l i d ř e v ě n ý v á l e c , v n ě m ž j e n ě j a k á část p ř i t l a č e n a č i tažena ( n a p ř . h o r n í p o l o v i n a d ř e v ě n é h o v á l c e ) , p a k i d r u h á část ( d o l n í p o l o v i n a t o h o t o v á l c e ) je p ř i t l a č e n a č i tažena s t e j n ý m s m ě r e m . T o t o však n e p l a t í , n a m í t a j í a u t o ř i , d á m e l i n a p ř . s p o d n í část t o h o t o v á l c e d o s v ě r á k u . V t o m t o p ř í p a d ě m ů ž e m e v i d ě t , že se j e d n o t l i v é části c h o v a j í j i n a k , m u ž e n a p ř . d o j í t až k s a m o t n é m u r o z p ů l e n í p ů v o d n í h o k u s u d ř e v a , l é t o o b t í ž i se a u t o ř i snaží v y h n o u t t í m . že h o v o ř í o k a u z á l n í r e l a c i R . k t e r á není j e n m c / i p ů l k a m i d a n é h o d ř e v ě n é h o v á l c e , a l e i m e z i č á s t m i v á l c e s e v ř e n é h o s v ě r á k e m . P o v a h a t é t o k a u z á l n í r e l a c e R p a k s p o č í v á v r o v n o v á z e v n i t ř n í h o p o h y b u s p o h v b e m v n ě j š í m . j i n ý m i s l o v y v dynamické
rovnováze
p ř i t a ž l i v ý c h a o d p u d i v ý c h s i l m c / i o b j e k t ) \ a v
( c h y b í l i p r v n í , o b j e k t se r o z k l á d á , c h y b í ' i d r u h á , o b j e k t se / m ě n í v O d i m e n / i o n á l n i e n t i t u , k t e r á p o s t r á d á j a k é k o l i č á s t i ) . P o t é t e d y j i ž a u t o ř i m o h o u ř í c t . ž e . . p ř e t r ž i t é ( d i s k r é t n i ) m a t e r i á l n í o b j e k t ) \ a \ j s o u s p o j e n y v čase t. p o k u d m e / i n i m i e x i s t u j e v / t a h d y n a m i c k é r o v n o v á h ) f . kterv d r ž í x a y t a k o v ý m z p ů s o b e m , že p r o j a k ý k o l i s m ě r d j e j a k ( i ) t v / i c k v m o ž n é , že \ j c t a ž e n o n e b o t l a č e n o s m ě r e m d t í m . že se t á h n e n e b o t l a č i v s m ě r e m d. a t o d i k v I kterv se nachází m e / i x a v . a že je ( i i ) t V / i c k v m o ž n é , že v je t a ž e n o a t l a č e n o s m ě r e m d t í m . že se t a h á n e b o tlačí \ s m ě r e m d d í k v ľ . k terv se n a c h a / i m e / i \ a \ ' l a t o +
d e f i n i c e , k t e r á j e d l e a u t o r u p r a v d i v á a apriori,
*
w
n a m tak. v s o u l a d u se / d r a w m
r o z u m e m , u m o ž ň u j e r o z h o d n o u t , k d v j s o u d v a o b j e k t ) ( č i č á s t i ) s p o j e n ) a k d v n e V y u ž i t í m t é t o d e f i n i c e a s t a n d a r d n í h o f o r m á l n í h o p o j m u s p o j i t o s t i tak d o s p i \ u | i k d e f i n i c i ( D 3 ) p o j m u p ř e t r ž i t ý c h m a t e r i á l n í c h o b j e k t u P l P n . k t e r e j s o u s p o j e n )
prostřednictvím
spojující
r e l a c e v čase / . J e j i c h d e f i n i c e (s. 8 1) /.ni. ..v i p r o j a k é k o l i
d v ě z P l . . . P n . P x a P y . e x i s t u j e k o n e č n ý p o č e t s p o j e n í , z n i c h ž k a ž d é s p o j u j e j e d n o z P l . . . P n ( n e b o část z t o h o ) k d a l š í m u z P l . . . P n ( n e b o část / t o h o ) , č í m ž m ů ž e m e v y s l e d o v a t d r á h u z P x ( n e b o části t o h o ) k P y ( n e b o č á s t i t o h o ) " . V p ř í p a d ě o r g a n i s m ů , k t e r é j s o u t é m a t e m třetí k a p i t o l y n a z v a n é The i.'nitv Living
of a
Thing, t a k o v é s p o j e n í , v t o m t o p ř í p a d ě a t o m ů a m o l e k u l , n e n í p o t ř e b a . Je t o m u
t a k z e j m é n a p r o t o , že f u n g u j í c í o r g a n i s m u s j e z v e l k é č á s t i s l o ž e n / v o d y . j e j í / m o l e k u l y s p o j e n y n e j s o u . Z t o h o d ů v o d u a u t o ř i h l e d a j í j i n ý t y p k a u z á l n í r e l a c e n e ž
t e n . k t e r ý j e u v e d e n v ( D 3 ) . N a c h á z e j í h o v p o j m u funkcionální
spojitosti
(s. 8 8 ) .
R o z l i š u j í t a k d v o j í f u n k c i částí o r g a n i s m u . Z á k l a d n í b i o l o g i c k o u a k t i v i t u č á s t i o r g a n i s m u ( t z v . b f u n k c e ) a p ř i r o z e n ě v y b r a n o u b i o l o g i c k o u a k t i v i t u č á s t i o r g a n i s m u
RECENZIE
227
( t / v . nfunkce). V ě r n i svému postupu vyjasňovat p o j m y prostřednictvím uvádění l o g i c k y d o s t a č u j í c í c h , n i k o l i n u t n ý c h , p o d m í n e k p l a t n o s t i a u t o ř i p o d á v a j í o s m l o g i c k y d o s t a č u j í c í c h p o d m í n e k ž i v ý c h o r g a n i s m u ( r u s t , t r á v e n í a p o d . ) . Z a j í m a v ý postup autoři v o l í při vyjasňování p o j m u tzv. nfunkcí. K l í č o v ý m
p o j m e m j e p o j e m mezní hod. až do kterého je životní proces organismu mikrostruktura
přirozený.
nebo jeho
T e n t o p o j e m v š a k . j a k a u t o ř i u p o z o r ň u j í , p ř e d p o k l á d á d a l š í ,
tentokrát relaci životní procesy x neho mikrostruktura
jsou méně přirozené než v. která
je. j a k p a t r n é , a s y m e t r i c k á , t r a n s i t i v n í a i r e t l e x i v n í. P ř í k l a d e m této relace j e n a p ř . t a k t . že ž i v o t n í p r o c e s y n e b o m i k r o s t r u k t u r a l i d í s t r a n s p l a n t o v a n ý m s r d c e m j s o u m é n ě p ř i r o z e n é n e ž ž i v o t n í p r o c e s y l i d í se s r d c e m v l a s t n í m a p o d . M á m e l i r e l a c e t o h o t o t y p u . m u s í m e m í t i p o j e m p r v n í . T e n t o s t u p e ň s p o č í v á ve vrozeném
b i o l o g i c k é informaci
programu
či
(s. 9 1 ) .
D a l š í n u t n o u . . k o m p o n e n t u " každého ž i v é h o o r g a n i s m u v i d í a u t o ř i v t z v . životně důležitých
částech ( p r o č l o v ě k a j e t o n a p ř . m o z e k a srdce). A r i s t o t e l s k é z a l o ž e n í
n a š i c h a u t o r u se p r o j e v u j e v t v r z e n í , že n ě k t e r é ž i v o t n ě d ů l e ž i t é části h r a j í p ř i o r g a n i z a c i č i s j e d n o c o v á n í částí o r g a n i s m u r o l i v ý z n a m n ě j š í než j i n é ( p r o č l o v ě k a j e t o n a p ř . c e n t r á l n í n e r v o v á s o u s t a v a / C N S / . k t e r á k o n t r o l u j e a r e g u l u j e i č i n n o s t s r d e č n í ) . A u t o ř i u p o z o r ň u j í , ž e p ř e s t o ž e t o t o t v r z e n í j e o b s a h o v ě v r o z p o r u s t í m . c o ř í k á A r i s t o t e l e s ( p o d l e n ě j c e n t r á l n í m o r g á n e m j e srdce), j e n e p o c h y b n ě v i n t e n c í c h t o h o . c o A r i s t o t e l e s t v r d i l ( j e z a c h o v á n . . t a h " s m ě r e m k j e d n é r e g u l u j í c í a k o n t r o l u j í c í ž i v o t n ě d ů l e ž i t é č á s t i ) . P o d l e p ř í t o m n o s t i , p o k r a č u j í naši a u t o ř i , t o h o t o o r g á n u p a k d o k á ž e m e z j i s t i t , z d a n a p ř . n a r o z e n é . . m o n s t r u m " j e j e d e n t v o r s n a d p o č e t n ý m i o r g á n y , n e b o s i a m s k á d v o j č a t a . N a n á m i t k u , že t v r z e n í , že ž i v ý o r g a n i s m u s m á t a k o v o u c e n t r á l n í část. není p r a v d a a priori
n u t n á , a u t o ř i o d p o v í d a j í t í m . že j d e o
p r a v d u , t e r m í n p o c h á z e j í c í o d S. K r i p k c h o . n u t n o u a posteriori,
t j . s t r u k t u r á l n í e s e n c i
( o b s a h u j í c í i n f o r m a c i , u h l í k o v é m a k r o m o l e k u l ) a m o l e k u l y v o d } a p o d . ) . T a t o s t u d i e v y k a z u j e p o m ě r n ě v y s o k o u , a p o d l e m é h o s o u d u m í s t y z b y t e č n o u f o r m a l i z a c i . N i c m é n ě j e d n a z j e j í v e l k ý c h d e v í z s p o č í v á v e vy s o k é p r a k t i č n o s t i a a k t u á l n o s t i . P o m á h á n á m t o t i ž v p ř í p a d ě m e r e o l o g i c k ý c h s l o ž e n i n u r č i t proč t y t o a n e j i n é s l o ž e n é k u s y h m o t y d r ž í p o h r o m a d ě a p r o č j e t e d \ p o v a ž u j e m e v e s v é m p ř i r o z e n é m p o h l e d u za j e d o t n é c e l k y . V p ř í p a d ě ž i v ý c h o r g a n i s m u n á m p r o s t ř e d n i c t v í m . . p a n u j í c í " ú s t ř e d n í č á s t i a v r o z e n é h o p r o g r a m u ( b l u e p r i n t ) p o s k y t u j e k r i t é r i u m p r o r o z l i š e n í t ě c h p ř í p a d u . \ n i c h ž n ě k t e r á ž i \ á j s o u c n a v y t v á ř e j í a n e v y t v á ř e j í s a m o s t a t n ý ž i v ý o r g a n i s m u s ( n a p ř . j a k o n e r e g u l o v a t e l n é m a l i g n í b u ň k v . p a r a z i t n í ž i v o t n í p r o c e s y , ž i v o t n í p r o c e s y p l o d u u d r ž o v a n é ž i v o t n í m i procesy m a t k y , p ř í p a d ) s y m b i o t i c k ý c h ž i v o t n í c h p r o c e s u a p o d . ) . A u t o r e m p o s l e d n í h o č l á n k u Sameness without identity: an Aristotelian solution to the problem of material constitution j e M i c h a e l C . Rea. Přednáší n a University oj Delaware
v N e w a r k u . Z a b ý v á se m e t a f y z i k o u , s t a r o v ě k o u
ství a e p i s t e m o l o g i í . Je a u t o r e m k n i h y Material
Constitution:
filosofií,
filosofií n á b o ž e n
A Reader ( L a n h a m . M L ) :
R o w m a n & L i t t l e f i e l d . 1 9 9 7 ) . T é m a t e m t o h o t o č l á n k u j e v ý š e a v i z o v a n ý p r o b l é m materiální
konstituce.
J d e o
p r o b l é m v z á j e m n é h o v z t a h u c o d o s v ý c h částí i d e n t i c k ý c h o b j e k t u A a B . a t o z a
KIXTN/.li;
228
p r e d p o k l a d u , že se t y t o o b j e k t y k e s v ý m č á s t e m v z t a h u j í r ů z n ý m z p ů s o b e m . Z n á m ý m p ř í k l a d e m j e k u s b r o n z u a s o e h a Athény. k t e r á j e t í m t o k u s e m b r o n z u . . k o n s t i t u o v á n a " . N a p r v n í p o h l e d v š e n a s v ě d č u j e t o m u . že t a t o k o n s t i t u c e n e n í n i c j i n é h o než p o u h á identita. T o se v š a k p ř i b l i ž š í m p o h l e d u u k á ž e j a k o t v r z e n í n e p r a v d i v é . I . z e totiž. ř í c t . že přestože j a k h r o u d a , t a k s o c h a m a j í v š e c h n y své č á s t i s t e j n é , tak se p ř e c e j e n liší v e svých persistenčních p o d m í n k á c h (socha nemůže přežít r a d i k á l n i přeskupení s v ý c h částí, k u s b r o n z u a n o ) . N a d r u h o u s t r a n u , n e m ů ž e se v š a k a n i ř í c t . že na p i e d e s t á l u , na k t e r é m s t o j í Athéna j s o u u m í s t ě n ) d v a o b j e k t y , p r o t o ž e j e e v i d e n t n í , že t a m s t o j í j e n o m j e d e n ( j e n e p o c h y b n é , ž e t a k o v ý o b j e k t i n t u i t i v n é p o č í t á m e j a k o j e d e n ) . O n t o l o g se tak n a c h á z í v p a r a d o x n í p o z i c i . O b a p o h l e d y n a p r o b l é m m a t e r i á l n í k o n s t i t u c e Athény j s o u n a t o l i k i n t u i t i v n í , ž e m u s í m e z á r o v e ň k o n s t a t o v a t , že A j e i d e n t i c k é s B a z á r o v e ň A j e o d l i š n é o d B ( \ t o m t o d r u h é m p ř í p a d ě o b a o b j e k t y j s o u
ve v z t a h u t z v . kolokace). v
Řešení p r o b l é m u a u t o r s t u d i e n a c h á z í v A r i s t o t e l o v ě p o j m u . . a k c i d e n t á l n í s h o d
n o s t " {Topika
A 7 . 103a23—3 1 é i Metafyzika
1)6. 1015b 1 6 2 2 . 1)29. 1024b3() I ) .
T e n t o p o j e m A r i s t o t e l e s z a v á d í t e h d y , k d y ž p o j m e n o v á v á t a k o v é / v l á š t n i . . o b j e k t y , j a k o j e n a p ř . ..sedící S o k r a t e s " n e b o „ l e ž í c í A l k i b i a d e s " (s. 106). R e l a c e a k c i d e n t á l n í s t e j n o s t i je t e d y j a k o u s i j e d n o t o u p r o v i z o r n í , k t e r o u o b j e k t , v n a š e m p ř í p a d ě S o k r a t e s , m á v čase / . k d y e x e m p l i f i k u j e t u ě i o n u o b e c n i n u . \ p ř í p a d ě S o k r a t a „ s e d í c n o s t " (seatedness).
P ř e s t o ž e se d á n a m í t n o u t , ž e j e n e s m y s l h o v o ř i t o o b j e k t e c h j a k o je
„ s e d í c í S o k r a t e s " ě i „ l e ž í c í A l k i b i a d e s " . a u t o r t u t o e l i m i n a c i ( j a k b u d e p a t r n é / j e d n e o d p o v ě d i n a n á m i t k y v z á v ě r e č n é č á s t i t é t o s t u d i e ) n e p ř i p o u š t í . K r o m ě j i n é h o , o d m í t á i j a k o u k o l i r e d u k c i t ě c h t o o b j e k t u n a části. Je p ř e s v ě d č e n , že v b ě ž n é p r a x i v ě ř í m e v e x i s t e n c i t a k o v ý c h v ě c í j a k o j e n a p ř . s o c h a č i h r o u d a b r o n z u ( p r o n ě j a k é h o z l o d ě j e nemusí m í t ž á d n ý v ý z n a m s o c h a , a l e j e n o m n a p ř . / l a t o ) . A k c i d e n t á l n í s t e j n o s t m á p o d l e našeho m l a d é h o a u t o r a č t v ř i / a k l a d n í r \ s v ( v 107) ( 1 ) Je t o relace, k t e r á p l a t í m e z i a k c i d e n t á l n í j e d n o t o u a j e j í „ r o d i č o v s k o u " s u b s t a n c i (není p ř e k á ž k o u , ž e v p ř í p a d ě se s o c h o u a h r o u d o u b r o n / u a n i j e d n a e n t i t a n e n í o p r a v d o v á s u b s t a n c e ) . ( 2 ) N e j d e a n i o k o n t i n g e n t n í i d e n t i t u ( a k c i d e n t á l n ě s t e j n é o b j e k t y j s o u v j i s t é m s m y s l u s t e j n é a v j i s t é m s m v s l u n i k o l i , c o ž v p ř í p a d ě k o n t i n g e n t n í i d e n t i t y n e p l a t í ) . ( 3 ) J d e o d r u h n u m e r i c k é s t e j n o s t i , k d e o b j e k t ) j s o u „ j e d n í m c o d o p o č t u " , a l e n i k o l i „ j e d n í m e o d o b v t í " . P o č í t a m e o b j e k t ) A a R j a k o věc j e d n u , i k d y ž A n e n í i d e n t i c k é s B ( n a p ř . p r o d á v á m e l i n á b y t e k , p o č í t a m e ž i d l e , s t o l ) .i s k ř í n ě p o j e d n o m k u s u a n i k o l i p o d v o u j a k o ž i d l i a d ř e v o , k t e r é j e k o n s t i t u u j e ) . ( 4 ) A k c i d e n t á l n í s t e j n o s t n e n í kolokace.
A k c i d e n t á l n í s t e j n o s t , n a r o z d í l o d kolokace.
v y ž a d u j e i d e n t i t u v š e c h částí o b o u o b j e k t ů ( l z e si p ř e d s t a v i t d v ě u d á l o s t i , n a p ř . d v ě šachové h r y , k t e r é p ř e s t o ž e j s o u n a s t e j n é m m í s t ě , m a j í č á s t i z c e l a r ů z n é ) . V závěrečné č á s t i a u t o r u v á d í č t y ř i m o ž n é n á m i t k y v ů č i t o m u t o p o j m u „ a k c i d e n t á l n í s t e j n o s t i " (s. 1 10). U v e d u p o u z e d v ě n e j z a j í m a v ě j š í . P r v n í ř í k á . že j i s t ) p r o s t o r R j e v y p l n ě n l á t k o u , k t e r á j e u s p o ř á d á n a t a k . ž e v y t v á ř í j e d e n „ o b j e k t " a z á r o v e ň i t a k . že v y t v á ř í o b j e k t y d v a ( R j e v y p l n ě n l á t k o u , k t e r á j e u s p o ř á d á n a j a k „ h r o u d o v i t ě " t a k „ s o c h o v i t ě " ) . N a m í t a j í c í se m u ž e z e p t a t j a k é j s o u jeho
esenciální
v l a s t n o s t i t a k o v é h o ( t j . t o h o „ o b j e k t u " ) ? R e a t v r d í , že n a t u t o o t á z k u o d p o v ě d ě t n e j d e , p r o t o ž e p ř i v l a s t ň o v a c í z á j m e n o „ j e h o " j e d v o j z n a č n é . R e f e r u j e j a k k „ h r o u d ě " , t a k k
RECENZIE
229
..soše". P o k u d j e A r i s t o t e l o v o řešení p r o b l é m u m a t e r i á l n í k o n s t i t u e e p r a v d i v é , pak j e t ř e b a p ř i j m o u t ten f a k t , že a m b i v a l e n c e z á j m e n a ..jeho'* se nemusí o b j e v i t jen v p ř í p a d e n u m e r i c k y o d l i š n ý c h e n t i t , a l e i v p ř í p a d e c h a k c i d e n t á l n í stejnosti. D r u h á n á m i t k a pak m u ž e t v r d i t , že A r i s t o t e l e s b y se v p ř í p a d ě p r o b l é m u m a t e r i á l n í k o n s t i t u c e n e r o z h o d l p r o v ý š e u v e d e n é řešení, a l e p r o řešení e l i m i n a t i v i s t i c k é . P o p ř e l by. že e x i s t u j e n ě c o t a k o v é h o j a k o h r o u d a a t v r d i l b y . že e x i s t u j e p o u z e Athéna. T o t o své r o z h o d n u t í b y z d ů v o d n i l h i e r a r c h i c k ý m u s p o ř á d á n í m f o r e m . t z n . že např. p o j e m f o r m s h r o u d y o r g a n i c k é t k á n ě č i v n a š e m p ř í p a d u h r o u d y b r o n z u b y n e b y l p ř í k l a d e m této f o r m y . A u t o r statě v š a k s t í m t o n e s o u h l a s í . T v r d í , že r o d í l i se n ě j a k ý č l o v ě k , pak j i s t ě p o c h á z í z j a k é s i h r o u d y o r g a n i c k é t k á n ě . T a t o h r o u d a t k á n ě však. p ř i j m e m e l i . j a k c h c e n á m i t k a , j a k o u s i d e t r o n i z a c i f o r m y h r o u d y tkáně, však v t o m o k a m ž i k u přestává e x i s t o v a t . C o t e d y p ř e t r v á v á ? M á l i p l a t i t , že s u b s t a n c i á l n í z m ě n a u A r i s t o t e l a není j e n p o u h o u výměnou j e d n é v ě c i za d r u h o u , ale z m ě n o u s k r z e t o t é ž , pak tato interpretace p r a v d i v á b ý t n e m ů ž e , u z a v í r á s v o u s t u d i i Rea. Je patrné, že p ř e d n o s t s b o r n í k u FORM metaphysics
AND
MATTER,
Themes in contemporary
s p o č í v á v j e h o p e s t r o s t i ( j sou z d e u v e d e n y p r o b l é m y v y c h á z e j í c í c h
z r o z d í l n ý c h p o z i c , k t e r é d o s p í v a j í k r ů z n ý m v í c e č i m é n ě a r i s t o t e l s k y o r t o d o x n í m n á z o r ů m ) . V e l k ý m k l a d e m s t u d i í t o h o t o s b o r n í k u j e f a k t . že t a t o pestrá paleta p ř í s t u p ů a v ý c h o d i s e k se v ž d y v z t a h u j e k j e d n o m u t é m a t u , k p r o b l é m u substance. S b o r n í k u k a z u j e , že j e t o d n e s z e j m é n a , n i k o l i v ý l u č n ě , p r o b l é m i d e n t i t y a p r i n c i p u i n d i v i duace. k t e r é j s o u d n e s j a k ý m i s i . . v s t u p n í m i b r a n a m i " d o a r i s t o t e l s k y p o j a t é substanční o n t o l o g i e . V r á m c i t a k t o p o j a t é o n t o l o g i e j e t e n t o s b o r n í k t a k é d ů k a z e m t o h o . že t o není j e n A r i s t o t e l ů v Organon Metafyzika),
( z e j m é n a j e h o Kategorie),
ale i j e h o další spisy ( z e j m é n a
k t e r é s o u č a s n ý m p ř e d s t a v i t e l ů m a n a l y t i c k é m e t a f y z i k y p o s k y t u j í témata a
p o j m y u m o ž ň u j í c í řešení z á v a ž n ý c h l o g i c k ý c h a m e t a f y z i c k ý c h p r o b l é m ů . P o s l e d n í m , a snad n e j d u l e ž i t ě j š í m p ř í n o s e m s b o r n í k u j e s k u t e č n o s t , že č e t b a výše u v e d e n ý c h s t u d i í v e d e č t e n á ř e k n á h l e d u , j a k p o v r c h n í a n e d i f e r e n c o v a n é někdv j e h o o d m í t á n í substaněníeh o n t o l o g i í m u ž e b ý t . Přestože t e n t o s b o r n í k n e n í p o d l e m é h o s o u d u t í m n e j l e p š í m ú v o d e m d o p r o b l é m u současné a n a l y t i c k é m e t a f y z i k ) ( j a k o v h o d n ý ú v o d
d o p o r u č u j i z e j m é n a k n i h u M . J. L o u x a The Metaphysics).
Introduction
to
Contemporary
d o p o r u č u j i h o k v á ž n é četbě t ě m . p r o k t e r é s u b s t a n c i á l n í m y š l e n í j e š t ě
zcela n e z t r a t i l o s v o u p ř i t a ž l i v o s t . Daniel He ide r
