FIETSVEILIGHEID VANUIT NIEUW PERSPECTIEF BENADERD

openbaar vervoer | mobiliteitsmanagement | infrastructuur | parkeren | verkeersmanagement | fiets

Modelaanpak Fiets, diepteonderzoek, vergevingsgezinde infra en een ‘slimme fiets’:

FIETSVEILIGHEID VANUIT NIEUW PERSPECTIEF BENADERD Volgens cijfers van de SWOV is het aantal dodelijke fietsongevallen gedaald, maar is het aantal fietsongevallen toegenomen, vooral onder de oudere verkeersdeelnemers. Dat weten we allemaal. Toegang tot ziekenhuisopnamecijfers laat echter een nog schokkender beeld zien: een op de drie overleden verkeersslachtoffers is fietser, evenals 50 procent van alle ernstig gewonden. Met alleen de invoering van maatregelen als Duurzaam Veilig zijn we er duidelijk niet, er is meer nodig. Vooral diepteonderzoek is essentieel om tot de kern van het probleem te komen, evenals actieve inzet van gemeenten middels de Modelaanpak Veilig Fietsen. 8

vib

verkeer in beeld


er veel inzicht komen in het fietsgebruik. Qua

[tekst] AGNES JOOSTEMA

verkeersveiligheid in het algemeen doen we het in Nederland best goed, er is nog steeds een daling van het aantal slachtoffers te zien. Maar als je de fiets uitsplitst zie je een stagnatie. Ondanks maatregelen als Duurzaam Veilig, is het probleem nog steeds niet helemaal opgelost. Een nog grotere schok brachten de ziekenhuisopnamecijfers: deze lieten een verdubbeling van het aantal fietsslachtoffers zien.” Een op de drie overleden verkeersslachtoffers is fietser, evenals 50 procent van alle ernstig gewonden. “Dan worden de cijfers ineens behoorlijk schrikbarend”, stelt Twisk. “Voorheen is er weinig onderzoek verricht naar de fietsveiligheid in ons land. We waren in slaap gesust: Nederland is een fietsland en het is een komen en gaan van buitenlandse delegaties die

“Om de fietsveiligheid te vergroten is onderzoek naar mens, voertuig en infra essentieel”

de kunst van onze fietsinfra afkijken. Twisk: “Al deze ontwikkelingen deden ons nadenken over mogelijke oplossingen. Maar hier heb je onderzoek voor nodig. Veel onderzoek. Dit leidde onder meer tot de oprichting van de Nationale Onderzoeksagenda Fietsveiligheid (NOaF), en Fred Wegman (voormalig directeur van de SWOV) riep op tot een aanvalsplan voor de fietsveiligheid. Met name voor beter onderhoud, vermindering van fietspaaltjes en gladheidsbestrijding.” Onderzoek naar mens, voertuig en infra essentieel Vanzelfsprekend kijkt de SWOV eerst naar de ongevallencijfers. Twisk: “Er bleek zoveel kennis te ontbreken dat we al snel concludeerden dat alle onderzoeksorganisaties hieraan mee zouden moeten werken. Denk aan kennis van de fietser als mens, de infrastructuur en het voertuig zelf; fietsen worden bijvoorbeeld voornamelijk op smaak ontwikkeld. Waar bij de koop van een

Meer weten over ‘Het Uiltje’, het nieuwe

auto het consumentenkeurmerk voor autoveilig-

fenomeen van Verkeer in Beeld?

atuurlijk is er in het verleden al veel gedaan

heid EuroNcap nog meeweegt, ontbreekt dit bij

Kijk op pagina 6!

ten behoeve van het welzijn van de Neder-

de fiets.” SWOV zou dan ook graag in gesprek

N

landse fietser. Zo werd begin jaren negentig het

gaan met fietsfabrikanten om de mogelijkheden

Masterplan Fiets opgesteld, waar een omvang-

hierin te bespreken. Een fiets zou bijvoorbeeld

rijke ontwerpwijzer voor fietsvoorzieningen uit

beter afgestemd kunnen worden op de doel-

voortvloeide. Divera Twisk van SWOV: “Het leek

groep, zoals ouderen. Onlangs bracht SWOV

goed te gaan met de fiets, al bleef er een span-

namelijk het nieuws naar buiten dat vooral

ningsveld tussen fietspromotie en fietsveiligheid.

het aantal slachtoffers tussen de 60 en 80 jaar

Stimulering van veel fietsgebruik is goed, maar

blijft toenemen. Twisk: “Dit gegeven heeft een

het is lastig om tegelijkertijd de nadruk te leggen

veelheid aan oorzaken. Vanzelfsprekend stijgt

op fietsveiligheid. Om dit te overbruggen moest

met de vergrijzing het aantal oudere slachtof-

#04 - sept 2013

9


Deze indicatoren moeten we onderzoeken, in kaart brengen en met elkaar afspreken

fers; ze zijn ook kwetsbaarder. Daarnaast fietsen

Twisk. “Bijvoorbeeld door bredere fietspaden aan

ouderen steeds meer, maar ook sneller, wat deels

te leggen op drukke tracés.”

komt door de elektrische fiets. We juichen het

10

toenemende fietsgebruik uiteraard toe, het is

Safety Performance Indicators

een bijzonder positieve ontwikkeling, maar we

De SWOV pleit ook voor de ontwikkeling van

moeten wel kijken hoe het veiliger kan. Initia-

Safety Performance Indicators voor fietsveiligheid.

tieven als e-biketrainingen van de Fietsersbond

Twisk licht toe: “De term SPI klinkt ingewikkeld,

leveren hier mogelijk een positieve bijdrage aan,

maar het principe is simpel. Als je weet wat af-

maar het is wel goed bij dit soort initiatieven ook

breuk doet aan de fietsveiligheid, dan hoef je niet

vast te stellen of ze echt ‘werken’.” Ongevallen

te wachten tot een nieuw ongeval zich aandient,

kennen echter een veelheid aan oorzaken. Voor

maar weet je het te voorkomen door veilige voor-

de SWOV is het essentieel goed inzicht te krijgen

zieningen te treffen. De SPI’s zijn bedoeld om te

in deze oorzaken. Van ieder auto-ongeluk wordt

kunnen afleiden wat een gevaarlijke situatie kan

een uitgebreid politierapport opgemaakt, maar

worden, zodat je erop kunt anticiperen.” Daarbij

bij fietsongelukken met alleen een gewonde fiet-

gaat het om eigenschappen van het verkeerssys-

ser is dit zelden het geval. De ziekenhuisregistra-

teem die bepalend zijn voor de veiligheid. Denk

tie laat niet veel meer zien dan leeftijd, geslacht

aan de noodzakelijke breedte van het fietspad

en de aard van de botsing. Over de exacte plaats

in relatie tot de verkeersintensiteit of aan ‘veilige

wordt bijvoorbeeld niets gezegd. Daarom is het

snelheden’ bij conflicten tussen fietsen en motor-

onderzoeksbureau zelf een diepteonderzoek

voertuigen. Daarmee zijn de ‘zwakke plekken’ in

gestart naar fietsongevallen bij ouderen. “Dit

het systeem beter te bepalen. Letselbescherming

betekent dat we zelf naar de plaats van de onge-

van fietsers vraagt ook meer aandacht. Zo moet

vallen toegaan en de betrokkenen interviewen.

worden uitgezocht hoe trottoirbanden, paaltjes

Vinden we hier een algemeen patroon in, dan

en verkeersborden beter zijn af te schermen.

kunnen we concrete maatregelen treffen”, zegt

Twisk: “Al deze indicators moeten we met elkaar vib

verkeer in beeld


gaan afspreken; voor een deel wordt hier al

balans kan houden: dat betekent snelheid kun-

onderzoek naar gedaan.” ook TNO is zeer actief

nen maken, goed op- en af kunnen stappen,

bezig met fietsveiligheid. Bijvoorbeeld met het

geen scheuren in het wegdek en goede glad-

SaveCap project, waarbij automatische remsys-

heidsbestrijding);

temen en de fietsersairbag een belangrijke rol

2. Koers houden (gaat bovenstaande goed,

spelen. Ook onderzoekt TNO het gedrag van

ondersteun dan het koers houden met belijning

fietsers op drukke fietspaden aan de hand van

en voldoende breedte van het fietspad. Dit wordt

videobeelden: bij welke breedte van een fietspad

deels al toegepast in Gelderland, maar de effec-

treden bijvoorbeeld de meeste conflicten op?

ten zijn nog niet gemeten); 3. Voldoende ruimte om fouten te corrigeren (zo

Het Vergevingsgezinde Fietspad

weinig mogelijk obstakels en een vloeiend aflo-

Vanuit de Beleidsimpuls Verkeersveiligheid 2012

pende berm, eventueel met ribbelmarkering);

werd de markt getriggerd met een goed voorstel

4. Geen obstakels in de berm (staan er wel obsta-

te komen voor verbetering van de fietsveiligheid.

kels, zoals fietspaaltjes, dan moeten deze goed

Het best uitvoerbare en meest realistische idee

worden ingeleid met markering).

“Als je de auto-infra vergelijkt met de fiets, dan loopt de fiets-infra sterk achter”

was ‘Het Vergevingsgezinde Fietspad’ van Royal HaskoningDHV, een onderzoek dat ertoe moet

Ruimte om fouten te corrigeren

leiden dat fietspaden dusdanig worden vorm-

In een notendop betekent vergevingsgezind-

gegeven dat er minder enkelvoudige ongeval-

heid dus de fietser helpen fouten te corrigeren

len optreden, vooral onder ouderen, én dat de

en de ruimte geven fouten te corrigeren, zonder

resterende ongevallen een minder ernstige afloop

obstakels. “Dit is op hoofdlijnen waar we het on-

hebben. Het project is, samen met penvoerder

derzoek op richten”, aldus Morsink. “We willen

RHDHV, een initiatief van de provincies Friesland,

hiermee beter begrijpen welke situaties risicovol

Utrecht en Overijssel, RUG, de Fietsersbond,

zijn voor fietsers, tot nieuwe infrastructurele

politie IJsselland en de gemeenten Zwolle en

concepten komen en deze in de praktijk testen.”

Leeuwarden. Het idee is dat het vergevingsge-

Deels wordt dit in Utrecht al toegepast bij een

zinde fietspad van nature tot wenselijk fietsge-

fietspad langs de N229, tussen Bunnik en Wijk bij

drag uitnodigt en waar nodig fout corrigerend en letsel beperkend werkt. Projectleider Peter Morsink van RHDHV legt uit: “Wil je de fietsinfra verbeteren, dan moet je niet alleen naar het civieltechnische aspect kijken, maar ook hoe je het gedrag van fietsers kunt beïnvloeden. Als je de infrastructuur voor de auto vergelijkt met de fiets dan loopt de fietsinfra sterk achter. Er wordt bijvoorbeeld weinig aandacht besteed aan markering, belijning en de overgang van de weg naar de berm. De aanleg van fietsstraten en fietssnelwegen is een mooie ontwikkeling, maar slechts een klein onderdeel van alle fietspaden in ons land.” In de filosofie van Duurzaam Veilig is vergevingsgezindheid een belangrijk item: mensen maken nu eenmaal fouten in het verkeer, die wil je niet afstraffen met ongevallen en letsel. Morsink: “Deze gedachte is ook toepasbaar op de infrastructuur. Voor het autoverkeer is dit duidelijk verder ontwikkeld dan voor de fiets.” Vergevingsgezinde fietsinfra hangt samen met vier componenten: 1. Balans houden (zorg dat de fietser voldoende #04 - sept 2013

11


Alle gemeenten moeten eind dit jaar over een Modelaanpak Veilig Fietsen beschikken

Duurstede. Het fietspad werd te smal bevonden.

de valrisicofactoren van ouderen te identificeren.

Om meer inzicht te krijgen in het fietsgedrag zijn

Deze kennis wordt gebruikt voor de ontwikkeling

vaste camera’s geplaatst en een 0-meting uitge-

van ondersteunende fietsproducten, gericht op

voerd. In juli is het fietspad verbreed, gevolgd

het verbeteren van balans en andere problemen

door een 1-meting in september. Opvallend in

die het valrisico verhogen. De TU Delft gaat nog

de 0-meting was dat fietsers erg op markering

een stap verder. Twisk: “Ze zijn bezig een soort

zijn gefocust. Morsink: “Valt deze weg, dan gaat

stuurbekrachtiging te ontwikkelen, waardoor de

men meer in het midden fietsen. Ook viel op dat

fietser als vanzelf in balans blijft. Ontwikkelingen

ouderen meer ‘zwabberen’ dan jongeren, maar

als deze laten zien dat we meer kunnen doen

dat dit in de bochten juist afneemt.” Momenteel

dan we misschien denken. Neem bijvoorbeeld

is het onderzoeksteam bezig met een naturalistic

pubers in het verkeer. Vaak wordt gedacht dat

cycling-project, een in Nederland nog nooit eer-

opstandigheid en lak aan de regels hebben de

der uitgevoerde pilot waarbij ouderen een week

oorzaken zijn van fietsongevallen, maar uit on-

lang met een camera op een e-bike of reguliere

derzoek is juist gebleken dat ze vaak de verkeers-

fiets rondrijden, om beter te begrijpen wat er

situatie niet goed kunnen inschatten en gevaar

vooraf gaat aan ongevallen bij ouderen. Op basis

niet altijd herkennen. Hierin sturing geven kan

van de beelden kunnen de onderzoekers zien

veel problemen voorkomen. Niet in de vorm van

wat als lastige situatie wordt beschouwd en dit

een dodehoektraining op het schoolplein, maar

vervolgens relateren aan de infrastructuur. Men

met het nabootsen van complexere verkeerssitua-

neemt de proef op de som in Groningen, gevolgd

ties met meerdere verkeersdeelnemers. Het heeft

door Zwolle en Leeuwarden. De cijfers van het

dus niets te maken met ‘de wilde haren’, maar

diepteonderzoek van de SWOV zijn in dit project

meer met de onervarenheid van jongeren die net

een welkome aanvulling. In het project partici-

van de basisschool komen en te maken krijgen

peert ook de politie IJsselland: twee verkeerskun-

met nieuwe verkeerssituaties.”

dig adviseurs rapporteren enkelvoudige ongevallen waar ze informatie over hebben. Zo zijn de clusters van Deventer en Zwolle al bekend bij het onderzoeksteam. Het onderzoek staat nog in de kinderschoenen, maar na afronding in 2015 worden de resultaten vertaald naar nieuwe CROW-richtlijnen voor fietsinfrastructuur. “Tot die tijd blijven we graag in gesprek met wegbeheerders en de markt om tot de beste concepten te komen”, benadrukt Morsink. “Zo organiseren we binnenkort een workshop voor wegbeheerders om kennis te delen en samen na te denken over de nieuwe weg die we gaan inslaan.” Slimme fiets Naast onderzoek naar betere fietsinfra wordt er ook veel nagedacht over de ontwikkeling van een slimme fiets. Zo doet Roessingh Research and Development onderzoek naar het ontwerpen van

12

een ondersteunende fiets voor ouderen. Om in-

Modelaanpak Veilig Fietsen voor structurele

zicht te krijgen in de oorzaken van het verhoogde

oplossingen

valrisico, wordt onderzocht hoe en waarom de

“Onlangs hebben het ministerie van I&M en

oudere fietser anders fietst dan de jongere . Een

de VNG samen met het kenniscentrum CROW-

computermodel, een fietssimulator en experi-

Fietsberaad eveneens in het kader van de

mentele en klinische tests worden gebruikt om

Beleidsimpuls Verkeersveiligheid de Modelaanpak vib

verkeer in beeld


Veilig Fietsen opgesteld. Dit plan moet gemeen-

gecombineerd met een aantal suggesties. Denk

ten helpen het aantal fietsslachtoffers terug te

aan onderwerpen als gladheidsbestrijding, te

i

dringen en fietsveiligheid structureel in te bedden

smalle fietspaden en obstakels als fietspaaltjes.

Benieuwd naar de 34 Best

in het gemeentelijk beleid. In een stappenplan

We geven zo concreet mogelijk tips. Immers:

Practises Fietsveiligheid? www.

wordt uitgelegd hoe je als gemeente een plan

hoe concreter je het maakt, hoe meer het gaat

fietsberaad.nl/best-practices-

maakt om de lokale fietsveiligheid te verbeteren.

leven.” Ter ondersteuning is een aantal rapporten

fietsveiligheid

Alle gemeenten moeten eind dit jaar over zo’n

en ‘handleidingen’ uitgebracht. Zo verscheen dit

modelaanpak beschikken, zo hebben de koepel-

voorjaar al de Fietsberaadpublicatie ‘Best practi-

partijen afgesproken met de minister. Otto van

ces Nederlandse gemeenten in 2012’ met daarin

Boggelen van het Fietsberaad licht toe: “Toege-

34 voorbeeldprojecten. Wat vindt Van Boggelen

i

geven: de opgave is best groot voor gemeenten.

van alle onderzoek ontwikkelingen rondom

www.noaf.nl

Bovendien is er weinig tijd en geld beschikbaar

fietsveiligheid? “Er is een goed begin gemaakt.

en zijn statistische gegevens beperkt. Wat

Nederland is mondiaal gezien een fietsland bij

kan werken is de wél beschikbare statistieken

uitstek, maar we kennen niet echt een onder-

combineren met wat er speelt in de gemeente:

zoeksstrategie voor de fietser omdat veel op basis

wat zijn de stokpaardjes van de politiek? Om

van ervaringsdeskundigheid wordt uitgevoerd.

gemeenten hierbij op weg te helpen zijn we een

Aan de ene kant moet je wel zo werken, aan de

webtool aan het ontwikkelen die de statistieken

andere kant is het een goede zaak dat we beter

omtrent fietsveiligheid zover aanwezig laat zien,

onderbouwd maatregelen kunnen nemen.”

vib

EEN GREEP UIT DE TNO-ONDERZOEKEN NAAR FIETSVEILIGHEID - Een van de meest actuele fietsonderzoeken, geïnitieerd door het NOaf, waarin TNO samenwerkt met RRD en de Fietsersbond, is het project ‘Veilig en bewust op de fiets’. Het algemene doel is om een adviessysteem te specificeren dat de oudere fietser van informatie voorziet, waardoor de fietsveiligheid en daarmee het fietscomfort voor ouderen verhoogt. Ondersteuning met bijvoorbeeld een adviessysteem kan helpen bij het anticiperen op kritieke situaties. - Een bekend project dat het landelijke nieuws veelvuldig haalde is het SaveCap-project, wat net is afgerond. Het doel van het project was het ontwikkelen van (in-car) veiligheidssystemen ter bescherming van fietsers en voetgangers. Binnen het project is een prototype fietsersairbag ontwikkeld (die de voor-

Vindt u het ook tijd voor diepte-

ruit en zijstijlen afschermt) en een sensorsysteem dat fietsers en voetgangers detecteert, benodigd voor

onderzoek om de fietsveiligheid

automatische remmen en airbagactivatie. Het project is uitgevoerd in samenwerking met de Zweedse

te vergroten?

airbag fabrikant Autoliv, de Fietsersbond en Centraal Beheer Achmea.

www.verkeerinbeeld.nl/linkedin

- ‘Conflicten op fietspaden’, een diepteonderzoek naar gedragsindicatoren, is eind 2012 afgerond. Er is onderzocht welk gedrag op fietspaden kan leiden tot onveiligheid en in hoeverre (onder andere door infrastructuur ontstane) omstandigheden daarbij een rol spelen. En wat zijn kansrijke maatregelen voor gedragsverandering? Dit is onderzocht middels conflictobservatie met de DOCTOR methode; observatie van gedrag en beschrijving van gedragskenmerken, o.a. plaats op de weg en ten opzicht van elkaar. Meer weten over de onderzoeken? Verkeer in Beeld sprak met Maartje de Goede en Stefanie de Hair-Buijssen van TNO. Lees het artikel op www.verkeerinbeeld.nl/tno.

#04 - sept 2013

13

FIETSVEILIGHEID VANUIT NIEUW PERSPECTIEF BENADERD

Recommend Documents