EVALUATIE VERKIEZINGEN
Pagina 2 van 20
INHOUDSOPGAVE Inleiding Hoofdstuk 1: Hoofdstuk 2: Hoofdstuk 3: Hoofdstuk 4: Hoofdstuk 5: Conclusie
Algemeen Aanpak en projectorganisatie Financiën Bestuurlijk-juridische zaken Communicatie
Pagina 3 van 20
INLEIDING De waterschappen hebben er zes jaar op moeten wachten, maar op 18 maart was het zover, de verkiezingsdag. Het proces daar naartoe heeft heel wat voeten in de aarde gehad: want hoe moesten de verkiezingen eruit komen te zien? Uiteindelijk heeft het huidige kabinet gekozen voor directe stembusverkiezingen gecombineerd met de verkiezingen van de Provinciale Staten. Een goede keuze, want het is goed uitgepakt. In aanloop naar de verkiezingen hoefden de waterschappen niet te klagen over een gebrek aan aandacht. Veel landelijke media (radio, televisie en kranten) besteedden aandacht aan de verkiezingen. Een deel bracht feitelijke, neutrale informatie over het hoe, wat en waarom van de waterschappen en de verkiezingen. Een deel bracht kritische, maar ook negatieve informatie. Aandacht was er dus genoeg. De dag zelf is goed verlopen, er hebben zich geen incidenten voorgedaan. De signalen die ik opving bij verschillende stembureaus van kiezers en stembureauleden waren overwegend positief, hoewel sommige kiezers ondanks alle publiciteit toch ook verrast waren dat ze twee stemmen mochten uitbrengen: één voor het waterschap en één voor de provincie. Dit vertaalde zich in een hoge opkomst. Voor de waterschappen kwam de opkomst uiteindelijk uit op 43,8%. Dat is bijna een verdubbeling ten opzichte van de opkomst van 2008. Zoals bij elke verkiezing heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken TNS Nipo onderzoek laten doen naar de verkiezingen onder kiezers. Daaruit blijkt dat 76% van de kiezers het een goed idee vindt om verkiezingen te combineren. De verkiezingen waren wat de Unie van Waterschappen betreft dus succesvol. Veel aandacht, geen incidenten, mooie opkomst en een positieve waardering van kiezers voor de combinatie van verkiezingen! Uiteraard is er altijd ruimte voor verbetering, daarom hebben wij een evaluatie uitgevoerd en doen wij aanbevelingen voor de volgende verkiezingen. Nu op naar succesvolle verkiezingen in 2019! Peter Glas Voorzitter Unie van Waterschappen
Pagina 4 van 20
HOOFDSTUK 1 – ALGEMEEN In 2013 is de Unie van Waterschappen begonnen met het opstellen van een plan van aanpak (PvA) voor de organisatie van de waterschapsverkiezingen in 2015. Dit PvA kwam voort uit de leerpunten van de verkiezingen van 2008. Het plan is geaccordeerd door de CBCF op 13 september 2013 en de ledenvergadering op 4 oktober 2013. Het PvA bevat een aantal uitgangspunten en doelen met betrekking tot verschillende onderdelen van de verkiezing. Hieraan lag ten grondslag dat door de wijziging van de Waterschapswet en de Kieswet de waterschappen verantwoordelijk zouden worden voor het organiseren van het passieve deel van de verkiezingen en voor het vaststellen van de uitslag. Het doel van de organisatie van de verkiezingen was het houden van “rechtsgeldige en rechtmatige verkiezingen”. De verschillende onderdelen die in het PvA zijn benoemd, zijn: 1. Aanpak en projectorganisatie 2. Financiën 3. Expertgroep BJZ: bestuurlijk-juridische voorbereidingen 4. Communicatie 5. Risicobeheersing Deze onderdelen komen achtereenvolgens in verschillende hoofdstukken aan bod in deze evaluatie. Aan het eind van elk hoofdstuk worden aanbevelingen opgenomen voor de organisatie van de verkiezing van 2019. De evaluatie beslaat de periode tot en met het bekendmaken van de verkiezingsuitslag. Het gaat niet in op het proces daarna, zoals vorming van de Dagelijks Bestuur. Voor de evaluatie zijn de ervaringen, suggesties en aanbevelingen van de projectleiders verkiezingen, de werkgroep BJZ, Kieskompas en direct betrokkenen meegenomen. De projectleiders verkiezingen hebben op 16 april 2015 een evaluatiebijeenkomst gehad. De leden van werkgroep BJZ zijn op 13 april 2015 bij elkaar gekomen. Kieskompas heeft op 18 mei 2015 het evaluatierapport opgeleverd. Het onderdeel communicatie is geëvalueerd door de Werkgroep Communicatie en is te vinden in hoofdstuk 5.
Pagina 5 van 20
HOOFDSTUK 2 – AANPAK EN PROJECTORGANISATIE 2.1 INLEIDING In het plan van aanpak (PvA) was vastgelegd dat de centrale organisatie van de verkiezingen door de Unie van Waterschappen gericht was op het houden van “rechtsgeldige en rechtmatige verkiezingen”. De hiervan afgeleide doelstelling was: “het faciliteren van landelijke, centrale activiteiten ten behoeve van de waterschapsverkiezingen. De projectorganisatie faciliteert de onderdelen waarbij een landelijke aanpak leidt tot meer efficiëntie, in plaats van individuele voorbereiding door ieder waterschap”. De onderdelen van de centrale activiteiten zijn: 1. Het oplossen van grote juridische knelpunten in het wetgevingstraject ten behoeve van het mogelijk maken van directe verkiezingen (komt terug in hoofdstuk 4); 2. Het aanleveren van de waterschapsgrenzen ten behoeve van de aanpassingen in de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) en de Basisregistratie Personen (BRP) (komt terug in hoofdstuk 4); 3. Het aanleveren van een landelijke communicatiestrategie en een toolbox met communicatiemiddelen voor de regionale communicatie (komt terug in hoofdstuk 5). Om de centrale activiteiten te faciliteren is voorgesteld een projectorganisatie te formeren die de voortgang van de activiteiten monitort. 2.2 PROJECTORGANISATIE In het PvA is vastgelegd dat de projectorganisatie zou bestaan uit een opdrachtgever, projectleider, klankbordgroep, expertgroep BJZ, expertgroep Communicatie en expertgroep Kostenverdeling.
Opdrachtgever
Projectleider
Expertgroep BJZ
Expertgroep Communicatie
Klankbordgroep
Expertgroep Kostenverdeling
In het PvA was uitgegaan van eenhoofdig opdrachtgeverschap. Uit praktische overwegingen is uiteindelijk het opdrachtgeverschap bestuurlijk gescheiden tussen Huub Hieltjes, portefeuillehouder verkiezingen (technische aspecten) en Peter Glas, portefeuillehouder communicatie. Op 1 oktober 2013 is Martijn Brabander, gedetacheerd vanuit het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK), gestart als projectleider verkiezingen bij de Unie van Waterschappen. In aanvulling op de voorgestelde projectorganisatie, is Job van Meijeren vanuit HHNK gedetacheerd als projectsecretaris. De projectleider was het aanspreekpunt voor externe relaties en contacten. Ook zat hij de Klankbordgroep
Pagina 6 van 20
voor waarin projectleiders verkiezingen vanuit de waterschappen zaten. De secretaris hield zich bezig met de organisatie van vergaderingen en het opstellen van agenda’s en draaiboeken. Zij werden bijgestaan door een extern juridisch adviseur, Albert van Kampen (Hoogheemraadschap van Rijnland), die tevens de expertgroep BJZ leidde, en door Miranda van der Voort (Unie van Waterschappen), die de expertgroep Communicatie leidde. De expertgroep Bestuurlijk Juridische Zaken (BJZ) bestond uit juridisch medewerkers van de waterschappen. De groep heeft zich allereerst gericht op de wetswijzigingen die noodzakelijk waren om de verkiezingen te houden, zoals wijziging van de Kieswet en de Kiesregeling. Vervolgens hebben zij de waterschappen ondersteund met juridisch advies in de voorbereiding van de verkiezingen. De expertgroep Communicatie bestond uit een aantal hoofden Communicatie van de waterschappen die ook zitting hebben in de Uniewerkgroep Communicatie. Zij was verantwoordelijk voor uitwerking van de landelijke communicatiestrategie. Er waren twee typen Klankbordgroepen, een bestuurlijke, bestaande uit de voorzitters en secretarisdirecteuren en een ambtelijke, bestaande uit projectleiders verkiezingen. Projectleider In het PvA staat dat de projectleider contact onderhoudt met de opdrachtgever en de betrokken partijen in het veld. Hij zorgt voor coördinatie tussen de verschillende expertgroepen en communicatie naar de klankbordgroepen. Dit is ook gedaan door de projectleider. Hij heeft contact onderhouden met de bestuurlijke opdrachtgevers. Het contact had vaker georganiseerd kunnen worden. Aanbeveling is in aanloop naar de verkiezingen van 2019 regulier overleg in te plannen tussen de projectleider en verantwoordelijk bestuurder. De projectleider heeft extern contact onderhouden met VNG, IPO, ministerie van BZK en IenM en de Kiesraad. Hij werd daarbij ondersteund door een secretaris die op regelmatige basis de expertgroepen bijeenriep en de planning en agenda bewaakte. Onder leiding van de projectleider stelde de projectgroep draaiboeken op over verschillende zaken voor de projectleiders verkiezingen. Deze werden verspreid via de mail en waren te vinden op de Sharepoint omgeving. Ook werden via de mail regelmatig updates gegeven over de stand van zaken van diverse dossiers. De projectleiders verkiezingen van de waterschappen zijn tevreden met de draaiboeken. Ze waren goed om mee te werken. Voor de volgende verkiezingen zou het nog beter zijn als ze blind kunnen varen op de draaiboeken. Daarnaast fungeerde de projectgroep ook als vraagbaak voor de projectleiders. Die ondersteuning wordt als positief ervaren. Ze hebben aangegeven snel en goed antwoord te hebben gekregen. Deze ondersteuningsfunctie voldeed aan de verwachtingen van de waterschappen. Omdat de verkiezingen voor de eerste keer op deze manier gehouden werden, kwamen er veel vragen, zowel van communicatieadviseurs als projectleiders Verkiezingen bij de Unie terecht. Beantwoording van die vragen nam veel tijd in beslag. Later werd dit overgenomen door het Informatiepunt van de Kiesraad. Expertgroepen Er waren twee expertgroepen, BJZ en Communicatie. Albert van Kampen leidde de eerste groep, Miranda van der Voort de tweede. Deze groepen kwamen met enige regelmaat bij elkaar om de lopende zaken door te spreken. De projectsecretaris was betrokken bij de vergaderingen van BJZ en ondersteunde Albert van Kampen bij de organisatie. De expertgroep communicatie stemde zijn werkzaamheden af met de Werkgroep Communicatie, waar alle hoofden communicatie van de waterschappen deel van uitmaken. De projectsecretaris was niet betrokken bij de organisatie van de vergaderingen van de expertgroep communicatie.
Pagina 7 van 20
Voor de Unie is het aan te bevelen om in aanloop naar de verkiezingen van 2019 een communicatieadviseur eerder vrij te maken voor de verkiezingen. Miranda van der Voort heeft tot medio januari 2015 haar ‘normale’ pakket werkzaamheden gedraaid en verkiezingen ‘erbij’ gedaan, wat het moeilijk maakte om te prioriteren tussen verkiezingen en de normale werkzaamheden. Klankbordgroepen 1 De bestuurlijke klankbordgroep is in aanloop naar de verkiezingen drie keer bij elkaar gekomen. De pro2 jectleiders verkiezingen kwamen vijf keer bijeen. De bestuurlijke klankbordgroep vond plaats in aanvulling op de informatievoorziening rondom de verkiezingen dat geagendeerd werd bij de Werkgroep Middelen, Commissie Bestuur Communicatie en Financiën, Uniebestuur en Ledenvergadering. De bestuurlijke klankbordgroep is drie keer bijeen geroepen om de voorzitters en secretaris-directeuren te informeren over de voortgang van de organisatie van de verkiezingen. André Krouwel heeft bij de bestuurlijke klankbordgroep van 23 januari 2015 de werkwijze van Kieskompas toegelicht. Na afloop van de bijeenkomst in januari hebben de voorzitters vanuit de Unie per post een informatiepakket ontvangen. Dit pakket bestond uit een bestand met mogelijke scenario’s rondom de verkiezingen, Q&A’s ten behoeve van de woordvoeringslijn en een overzicht met kandidatenlijsten en met het aantal bestuurszetels bij de waterschappen. De bestuurlijke klankbordgroepen hebben goed gewerkt en zorgen voor bestuurlijk draagvlak in aanloop naar de verkiezingen. Het is te overwegen om voor de verkiezingen van 2019 eerder en vaker een bestuurlijke klankbordgroep bijeen te roepen. De ambtelijke klankbordgroep met projectleiders kwam op regelmatige basis bij elkaar in het Waterschapshuis te Amersfoort. De projectleider zat de vergadering voor. Tijdens de vergadering werden de actuele ontwikkelingen besproken, zowel wat betreft de organisatie van de verkiezingen, het juridisch proces als de communicatie. De projectleiders hebben deze bijeenkomsten als waardevol ervaren omdat er veel gelegenheid was om kennis en ervaringen uit te wisselen. Er leefden bij de projectleiders veel vragen over de communicatie en hoe daarmee om te gaan. Opvallend was dat er bij enkele waterschappen weinig afstemming was tussen de projectleider en het hoofd communicatie van het eigen waterschap. Het feit dat er veel verschillende groepen waren, maakte het werken op specifieke onderwerpen en thema’s gemakkelijk, een kleine groep mensen was verantwoordelijk voor bepaalde onderdelen, maar het leidde ook tot meerwerk. De verschillende groepen, met name de ambtelijke klankbordgroep met projectleiders en de Werkgroep Communicatie waren geen communicerende vaten. Daardoor kwamen bij de Unie van Waterschappen veel vragen van projectleiders verkiezingen over communicatie binnen en van hoofden communicatie over de praktische organisatie van de verkiezingen. Het is te overwegen om voor de verkiezingen van 2019 deze groepen meer samen te laten vergaderen of samen te voegen. Een andere mogelijkheid is om bij de Unie een informatiepunt in te richten waar de vragen verzameld worden, wat de beantwoording efficiënter en sneller maakt. 2.3 SAMENWERKING MET EXTERNE PARTIJEN De projectorganisatie van de Unie van Waterschappen en de projectleiders verkiezingen van de verschillende waterschappen hebben veelvuldig contact gehad met externe partijen. Politieke partijen Uit contacten met de partijbureaus van de verschillende partijen bleek dat er behoefte was aan meer informatie over het juridisch proces, de manier waarop de verkiezingen in 2015 georganiseerd zouden worden en ook over de kerntaken van het waterschap. Op 10 oktober 2013 is daarom een bijeenkomst ge1 2
14 september 2012, 27 juni 2014 en 23 januari 2015 5 juni 2014, 4 september 2014, 7 november 2014, 18 december 2014 en 16 april 2015
Pagina 8 van 20
houden voor medewerkers van de landelijke partijbureaus over het toen voorliggende wetsvoorstel betreffende de waterschapsverkiezingen. Er is toegelicht hoe het proces eruit komt te zien en wat het tijdpad is. Verder hebben partijen informatie ontvangen over welke dilemma’s bij waterschappen voorliggen en de keuzes die daarin te maken zijn, die zij konden gebruiken bij het opstellen van de verkiezingsprogramma’s. In aanloop naar de verkiezingen hebben de partijbureaus het profiel voor een AB of DB-lid gekregen van de Unie van Waterschappen. Ook wisten zij de Unie te vinden met vragen over de verkiezingen. Rijk (IenM en BZK) De projectleider heeft met de ministeries Infrastructuur en Milieu (IenM) en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) veelvuldig contact gehad over wijziging van de Waterschapswet en de Kieswet die de gezamenlijke verkiezing van Provinciale Staten en waterschappen mogelijk moest maken. Deze contacten zijn goed verlopen. Ondanks de goede contacten was het teleurstellend dat minister Plasterk gemeenten heeft gevraagd om eerst de stemmen voor de Provinciale Staten te tellen en daarna die voor de waterschappen. De afstemming met BZK over de opkomstbevorderende campagne van het Rijk is goed gelopen. Het heeft geresulteerd in spotjes op radio en televisie en een website (www.verkiezingen2015.nl) waarop voor kiezers meer informatie was te vinden rondom het dubbel stemmen. Het is aan te bevelen om ook voor de verkiezingen van 2019 contact met het ministerie van BZK op te nemen over opkomstbevordering. Kiesraad De projectleider en –secretaris hebben contact onderhouden met de Kiesraad. Onder verantwoordelijkheid van de Kiesraad is op initiatief van het ministerie van BZK en de Kiesraad een Informatiepunt ingericht. Bij dit Informatiepunt kunnen overheden, politieke partijen en kiezers terecht voor hun vragen over de verkiezingen. Ook waterschappen wisten de Kiesraad te vinden met inhoudelijke vragen. De contacten zijn als positief ervaren. De bereikbaarheid van het informatiepunt van de Kiesraad is positief, er is altijd deskundig advies te verkrijgen. De informatie op de website was ook goed. Een aandachtspunt is dat de Kiesraad vrijdag na de stemming om vijf uur ‘s middags dichtging, terwijl de projectleiders op dat moment nog vragen hadden, bijvoorbeeld over de uitslag. Deze ervaring is ook aan de Kiesraad meegegeven voor de eigen evaluatie. Dat de waterschappen het Informatiepunt van de Kiesraad wisten te vinden, blijkt uit de ‘Rapportage In3 formatiepunt Verkiezingen’ . Gezamenlijk hebben de waterschappen 190 vragen gesteld, 8% van het totaal aantal vragen dat bij het Informatiepunt binnengekomen is. Ook voor de verkiezingen van 2019 is het verstandig om van tevoren contact te hebben met de Kiesraad over de inzet van hun informatiepunt. Dit heeft de expertgroep BJZ en de projectleider en –secretaris ontlast, omdat de waterschappen hun (juridische) vragen aan de Kiesraad konden stellen. De waterschappen hebben gebruik gemaakt van de Ondersteunende Software Verkiezingen (OSV) van de Kiesraad. OSV ondersteunt in vijf programma’s de kandidaatstelling en de berekening en vaststelling van de uitslag en wordt gebruikt door politieke partijen en hoofd- en centraal stembureau. De projectleiders hebben aangegeven dat OSV te laat is opgeleverd. Daarnaast zouden de trainingen onvoldoende zijn, dit geldt met name voor de trainingen van groeperingen. Het is niet mogelijk om te oefenen. De Helpdesk van OSV wordt wel positief gewaardeerd. De projectleiders zijn niet te spreken over Procura, een softwarepakket om de uitslagen inzichtelijk te maken. Het programma werkte niet naar behoren. Het is een statisch programma met weinig ruimte wijzigingen. Ook het installeren werd ingewikkeld bevonden. Het is van belang dat er in 2019 goed werkende software beschikbaar is.
3
Kiesraad (2015): Rapportage Informatiepunt Verkiezingen: Gecombineerde Provinciale statenverkiezingen en Waterschapsverkiezingen 2015
Pagina 9 van 20
Gemeenten Bijna alle waterschappen hebben van tevoren contact gezocht met de inliggende gemeenten om afspraken te maken over het versturen van stembescheiden, plakborden en het doorgeven van de uitslagen. De samenwerking met de gemeenten is door de projectleiders als positief ervaren. Het is aan te bevelen voor 2019 om, net als in 2015, tijdig in te zetten op het bouwen van een goede relatie met de gemeenten. Er was in 2015 veel goodwill bij gemeenten om de organisatie voor de waterschappen perfect op te pakken. Vanuit gemeenten kwam het geluid dat men niets vanuit de provincies heeft gehoord. De Kieswet noemt twee termijnen voor het verspreiden van kandidatenlijst en stempas. Deze zijn dus niet verplicht gelijktijdig. Een verwijzing naar kandidatenlijst op de stempas zou wel sterk zijn. Sommige gemeenten zijn vrij omgegaan met verspreiden van de kandidatenlijst. Gemeenten hanteren verschillende regels met betrekking tot aanplakborden. Het zou mooi zijn als het meer gestandaardiseerd zou worden. Verschillende waterschappen hebben een overzicht gemaakt van het plakbeleid bij gemeenten omdat gebleken is dat partijen niet goed op hoogte waren van deze regels en hun eigen verantwoordelijkheid. Sommige waterschappen kozen ervoor de gemeente aan zet te laten, andere faciliteerden dit voor partijen in een overzicht. Het heeft allebei gewerkt. Provincies Vanuit de Unie van Waterschappen was het lastig om afspraken met het IPO te maken, want de provincies nemen zelf de verantwoordelijkheid voor de verkiezingen. Het IPO speelt hierin geen rol. Ook de meeste waterschappen is het niet gelukt om samen met hun provincie op te trekken, in Overijssel hebben provincie en waterschappen wel samengewerkt. Het achterblijven van samenwerking wordt als een gemiste kans ervaren. Het is aan te bevelen om voorafgaand aan de verkiezingen van 2019 opnieuw contact met de provincies en het IPO op te nemen om te bezien of er dan meer mogelijkheden voor samenwerking zijn. 2.4 AANBEVELINGEN In de paragrafen hiervoor zijn verschillende aanbevelingen gedaan voor de verkiezingen van 2019. Hieronder worden ze kort opgesomd waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen aanbevelingen voor de Unie van Waterschappen en de waterschappen. Unie van Waterschappen 1. Stel anderhalf jaar van tevoren weer een soortgelijke projectorganisatie in, met een projectleider en –secretaris. Zij kunnen de projectleiders verkiezingen bij de waterschappen meenemen in het organisatietraject en afstemmen. Maak het projectteam meer integraal; 2. Het bestuur besluit tijdig of één of twee bestuurders verantwoordelijk worden voor de verkiezingen; 3. Plan regulier overleg tussen projectleider en verantwoordelijk bestuurder(s), in ieder geval een à twee keer per maand; 4. Organiseer in aanloop naar de verkiezingen 2019 weer meerdere klankbordbijeenkomsten voor de projectleiders verkiezingen. Tijdens deze bijeenkomsten kan veel informatie uitgewisseld worden en dat voorkomt dat ieder het wiel opnieuw gaat uitvinden. Vernieuw de beschikbare draaiboeken; 5. Organiseer ook bestuurlijke klankbordgroepen voor voorzitters en secretaris-directeuren. Op die manier zijn zij ook vroegtijdig bij het proces betrokken; 6. Maak weer gebruik van Expertgroepen BJZ en Communicatie en laat deze groepen regelmatig terugkoppelen aan de klankbordgroep projectleiders; 7. Organiseer voor partijbureaus een bijeenkomst om hen van relevante informatie te voorzien over de waterschappen en het werk dat zij doen; 8. Neem contact op met het ministerie van BZK over de opkomstbevorderende campagne van het Rijk; 9. Stem van tevoren weer af met de Kiesraad over informatievoorziening;
Pagina 10 van 20
10. Speel de communicatieadviseur eerder vrij om volledig aandacht te kunnen besteden aan de verkiezingen. Waterschappen 1. De projectgroepen bij de waterschappen intern moeten goed afstemmen, dit om te voorkomen dat zowel de projectleider als communicatieadviseur van hetzelfde waterschap dezelfde vragen stellen; 2. Stem vroegtijdig af met inliggende gemeenten, bijvoorbeeld over het aanleveren van verkiezingsuitslagen.
Pagina 11 van 20
HOOFDSTUK 3 – FINANCIËN 3.1 INLEIDING In het PvA was opgenomen dat een van de uitgangspunten bij het wetsvoorstel is dat de waterschappen de extra kosten van gecombineerde verkiezingen vergoeden aan de gemeenten. Lange tijd was onduidelijk hoe hoog die kosten zouden zijn en hoe die verdeeld zouden worden over de waterschappen. Dat heeft veel tijd gekost. 3.2 KOSTENONDERZOEK Om inzicht te krijgen in de kosten is Sira Consulting door het ministerie van IenM gevraagd om onderzoek te doen naar de meerkosten van de verkiezingen. In juni 2013 is onder leiding van het ministerie van IenM de werkgroep Kostenverdeling voor het eerst bij elkaar gekomen. De werkgroep bestond uit leden van de ministeries van BZK en IenM, VNG, gemeenten en Unie van Waterschappen. Op 5 september 2013 presenteerde Sira de resultaten van het onderzoek. Daaruit bleek dat de meerkosten voor de verkiezingen uitkwamen op een bedrag van 23,8 miljoen euro. Hierbij werd uitgegaan van stemmen in een willekeurig stemlokaal binnen het eigen waterschap en tellen door het stembureau. In december 2013 is uiteindelijk pas een definitief akkoord gesloten tussen VNG en Unie van Waterschappen over de kosten. 3.3 AANBEVELING De kosten voor de waterschapsverkiezingen van 2019 en verder behoren, net als de kosten voor andere verkiezingen in Nederland die onder de Kieswet vallen, betaald te worden door het Rijk. Voor de verkiezingen van 2019 moet dit met het Rijk geregeld zijn.
Pagina 12 van 20
HOOFDSTUK 4 – BESTUURLIJK-JURIDISCHE ZAKEN 4.1 INLEIDING De expertgroep BJZ was verantwoordelijk voor de voorbereiding van de organisatie van het passieve deel van de verkiezingen. De expertgroep heeft verkend welke bestuurlijk-juridische vragen aan deze organisatie kleven. In het PvA was afgesproken dat de werkgroep zich met name zou richten op de volgende activiteiten: 1. Adviseren van het ministerie van IenM en BZK in het traject van de regelgeving in de Kieswet en het Kiesbesluit; 2. Toetsen van de werking van de Ondersteunende Software Verkiezingen (OSV) van de Kiesraad; 3. Opstellen van een draaiboek voor de waterschapsverkiezingen; 4. Fungeren als vraagbaak voor de waterschappen; 5. Opstellen van teksten van eventueel verplichte aankondigingen; 6. Adviseren in het traject van totstandkoming kiezersregisters; 7. Afstemming tussen de waterschappen bij de besluitvorming over registratie van belangengroeperingen. 4
De expertgroep onder leiding van Albert van Kampen kwam op regelmatige basis bij elkaar. Behalve bovengenoemde activiteiten heeft de Expertgroep zich ook bezig gehouden met de provinciale reglementen en de benodigde wijzigingen voor benoeming van de geborgde zetels. 4.2 GRENZEN Er is veel onduidelijkheid over grenzen geweest. Het heeft lang geduurd voordat het ministerie van BZK informeerde over de methode. Uiteindelijk is het vrijwel probleemloos verlopen bij de waterschappen. Er dient wel een structurele oplossing te komen voor de grensconflicten en gaps. Aanbeveling om hier een projectleider op te zetten om dit uiterlijk eind 2017 te regelen onder leiding van de CBCF. Ook de status van mensen die op Rijkswateren wonen moet opgelost worden. Iedereen in Nederland moet uiteindelijk in een waterschap wonen. 4.3 AANBEVELINGEN Vanuit juridisch oogpunt heeft de werkgroep BJZ enkele aanbevelingen gedaan die opgenomen dienen te worden met de ministeries van IenM en BZK. Unie van Waterschappen 1. Suggestie om de kandidaten ook de eerste pagina van de instemmingsverklaring (dat is de verklaring waarmee een kandidaat instemt met zijn beschikbaarheid voor de lijst) te laten ondertekenen, zodat duidelijk is dat de kandidaat akkoord is met de volgorde van de kandidaten, die op de eerste pagina van de instemmingsverklaring staat vermeld. Nu kan de indiener, zonder dat de kandidaat het weet, een lijst indienen met daarop een andere volgorde van de kandidaten, dan waarvoor de kandidaat heeft getekend; 2. Signaal afgeven aan BZK dat de oproep van commissarissen van de Koning en minister Plasterk om eerst de stemmen voor de provincie te tellen niet conform de afspraken (en het wettelijk kader) was die eerder zijn gemaakt om verkiezingen als gelijkwaardig te behandelen; 3. Zet een projectleider in om tot een structurele oplossing te komen voor de grensconflicten en gaten. Hierbij moeten meer logische keuzes worden gemaakt, verwerkt in provinciale verordening en kunnen ook gemeentegrenzen waar mogelijk worden meegenomen. Betrek daarbij ook de status van mensen die op Rijkswateren wonen. Dit moet voor eind 2017 geregeld zijn; 4. Inzetten op aanpassing van wet- en regelgeving met betrekking tot de volgende zaken:
4
Bijeenkomsten hebben plaatsgevonden op 2 mei 2013, 5 februari 2014, 5 maart 2014, 23 april 2014, 25 juni 2014, 17 september 2014, 17 december 2014 en 13 april 2015.
Pagina 13 van 20
Het benoemen van een Kieskring is goed, maar gemeenten kunnen dit niet goed verwerken. Dit moet aangepast worden in modellen. Gemeenten slagen er nu niet in dit goed in te vullen waardoor niet duidelijk is of de ondersteuner van een lijst in het waterschapsgebied woont; In de Kieswet moet vastgelegd worden hoe gemeenten om moeten gaan met een kleine groep kiesgerechtigden. Nu moeten deze gemeente formeel wel een uitslag aanleveren aan het waterschap. Gemeenten moeten de bevoegdheid krijgen in een dergelijk geval geen stembureau voor deze groep kiezers in te richten, maar deze kiezers te voorzien van een kiezerspas, waarmee zij in een andere gemeente, die in het gebied van het waterschap is gelegen, hun stem kunnen uitbrengen. Verder moet expliciet worden gemaakt dat een gemeente, die wel deels in het gebied van een waterschap is gelegen, maar waar geen kiezers woonachtig zijn, geen verkiezingen hoeven te organiseren; Nu de waterschapsverkiezingen onder de Kieswet vallen is het ook nodig dat waterschappen niet alleen inzicht krijgen in de Basisregistratie Personen module verkiezingen, maar ook dat in die Basisregistratie een veld wordt opgenomen, waarin wordt aangegeven in welk waterschap betrokkene woonachtig is; dit voorkomt dat gemeenten, die in meer dan één waterschap zijn gelegen, bij de volgende verkiezingen opnieuw veel moeite moeten doen om de juiste stempassen aan de kiezers toe te zenden. Stempassen moeten beter te onderscheiden zijn in die gevallen, waarin in een gemeente voor meer dan één waterschap kan worden gestemd. Verder goed letten op de kleur van de stempassen. Blauw voor provincies en groen voor waterschappen was cognitief een foute keuze en heeft voor veel commentaar en verwarring gezorgd op de stembureaus. In de Waterschapswet is voor de geborgde zetels bepaald dat de termijn voor het aanvaarden van de benoeming van de leden van het algemeen bestuur voor de geborgde categorieën tien dagen is (conform de bepalingen in de Kieswet voor de gekozen leden). Het algemeen bestuur moet dan op de eerstkomende vergadering over te toelating beslissen. Omdat de benoemingsprocedure veelal al ruim voor verkiezingsdag is afgerond en er vaak nog een of meer reguliere vergaderingen van het algemeen bestuur worden gehouden, kan daardoor de situatie ontstaan dat over de toelating van de benoemde leden eerder dan tijdens de laatste vergadering van het zittende algemeen bestuur moet worden genomen. Om dit te voorkomen zou de Waterschapswet moeten worden aangepast.
Waterschappen 1. Er was niet altijd consistente verspreiding van kandidatenlijsten en geen structureel aanbod van plakgelegenheid. Kandidatenlijsten moeten huis aan huis worden verspreid. Aanplakborden zijn gemeentelijke vrijheid, maar ook verantwoordelijkheid. Blijft zaak van gesprek tussen gemeente en waterschap; 2. Aanbevelenswaardig is het om een brief te voegen bij de oproepkaart, namens dijkgraaf en/of burgemeester, waarin de kiezers worden gewezen op het feit dat er zowel voor de provincie als voor het waterschap kan worden gestemd; 3. Het is te adviseren om aan het begin van het verkiezingsproces het centraal stembureau te laten vaststellen dat de digitale weg open is voor aanlevering van instemmingsverklaringen, door bijvoorbeeld politieke partijen. Advies om dit besluit vroeg en eenduidig te nemen bij alle waterschappen. Een (beter) alternatief zou overigens kunnen zijn dat een en ander expliciet in de Kieswet wordt geregeld.
Pagina 14 van 20
HOOFDSTUK 5 – COMMUNICATIE 5.1 INLEIDING Een onderdeel van het PvA voor de verkiezingen was de communicatiestrategie. De verschillende aspecten van communicatie komen in dit hoofdstuk aan de orde. In paragraaf 5.2 ‘Uniecommunicatie’ worden de communicatieacties van de Unie belicht. In paragraaf 5.3 ‘externe communicatie’ worden de verschillende campagnes van de waterschappen geëvalueerd, zoals uitgevoerd door de Werkgroep Communicatie. Tot slot worden in paragraaf 5.4 aanbevelingen gedaan voor communicatie in aanloop naar de verkiezingen van 2019. Hieronder volgt eerst een overzicht van de afspraken zoals vastgelegd in het plan van aanpak. Plan van aanpak In het plan van aanpak zijn de volgende communicatiedoelstellingen van de verkiezingen geformuleerd: 1. De kiezer weet dat er verkiezingen zijn voor provincies en waterschappen. 2. De kiezer kent de taken van het waterschap. 3. De kiezer weet dat er wat te kiezen valt (democratische legitimatie). De politieke partijen/ kandidaten slagen erin om op regionaal niveau kenbaar te maken welke keuzes zij maken in de directe leefomgeving van de burgers. Uitgangspunt is ‘decentraal wat kan, centraal wat moet’, waarbij de overkoepelende strategie gezamenlijk wordt uitgestippeld. De landelijke woordvoering ligt bij de Unie, maar de nadruk ligt op de kracht van regionale communicatie door de waterschappen, partijen en kandidaten zelf. Belangrijk is dat de kiezer meekrijgt wat waterschappen doen en wat er te kiezen valt. Er waren drie niveaus van communicatie te onderscheiden: 1. Landelijke opkomstbevorderende campagne van het Rijk; 2. Gezamenlijke overkoepelende hoofdboodschap van alle waterschappen: ‘Er valt wat te kiezen!’; 3. Individuele waterschappen geven regionale inhoud en kleur. Ten aanzien van de landelijke communicatie is afgesproken dat er geen landelijke publiekscampagne komt. Wel deelname, samen met provincies, aan de opkomstverhogende multimediale Postbus 51-actie vanuit het Rijk. Deze campagne gaat dus niet over de vraag wat er inhoudelijk te kiezen valt, maar wijst de kiezer alleen op de aanstaande (gecombineerde) verkiezingen en de oproep om te gaan stemmen. Verder wordt ingezet op free publicity (virals, talkshows, op andere wijze de media zoeken met zogenaamde hot topics uit de waterwereld). Nieuwsitems op deze manier blijven beter hangen bij de kiezer dan dure spotjes waarin hij wordt opgeroepen te kiezen. Er wordt een landelijk frame opgesteld ter ondersteuning van de regionale campagnes. Daarnaast wordt geen landelijk beeldmerk ontwikkeld voor de waterschappen gezamenlijk. Een digitale stemhulp is een mooi middel om het beeld te versterken dat er wat te kiezen valt en het helpt partijen om zelf na te denken op welke punten ze zich profileren. Ook is het populair bij de kiezers. Succes is afhankelijk van hoe goed het wordt ingevuld door de partijen en hun landelijke programma. Er wordt aangesloten bij landelijke, algemene kieswijzers en er wordt een specifieke Waterkieswijzer ontwikkeld. Op waterschappen.nl en alle andere sites wordt hiernaar doorverwezen. Verder is afgesproken dat er geen aparte website ontwikkeld wordt omdat bezoekers doorgestuurd worden naar waterschappen.nl. Vanuit de werkgroep verkiezingen wordt een handreiking ontwikkeld voor de overkoepelende communicatieboodschappen en Q&A’s. 5.2 UNIECOMMUNICATIE Zoals hierboven blijkt, is in het PvA afgesproken dat de rol van de Unie beperkt zou zijn bij de verkiezingen. De Unie zou alleen betrokken zijn bij de opkomstbevorderende campagne van het Rijk, aandacht in de landelijke media (aan de hand van ‘free publicity’) en het selecteren van een digitale stemhulp ten behoeve van de waterschappen.
Pagina 15 van 20
Opkomstbevorderende campagne Er is afstemming geweest met het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) over de opkomstbevorderende campagne die zij altijd inzet in aanloop naar de verkiezingen. Daar is benadrukt dat het van belang is dat kiezers weet krijgen van het feit dat er twee verkiezingen op een dag gehouden worden. BZK heeft dit opgepakt en dat heeft geresulteerd in campagnespots (op radio, televisie), banners en advertenties in dagbladen waarin de twee verkiezingen nadrukkelijk onder de aandacht zijn gebracht. Uit onderzoek van 5 TNS Nipo blijkt dat 70% van de kiezers wist welke twee verkiezingen op 18 maart plaats zouden vinden . Ook bood het ministerie samen met de Kiesraad via www.verkiezingen2015.nl meer informatie aan voor kiezers over de dubbele verkiezing. Free publicity Voor de communicatie vanuit de Unie is in januari 2015 een draaiboek met de media aanpak opgesteld. Hierin waren de hoofdboodschappen opgenomen, de aanpak om free publicity te genereren en de aanpak voor social media. Verschillende media (waaronder NOS, Omroep Max, Waterforum, BNR, Cobouw, Binnenlands Bestuur en diverse dagbladen) zijn actief benaderd om aandacht te besteden aan de waterschapsverkiezingen. De twee weken voor de verkiezingen kwam de aandacht echt op gang. Vanuit de Unie is ook een special in Metro geregeld dat op maandag 16 maart verscheen. Er was veel aandacht voor de verkiezingen. In de landelijke media is uiteindelijk ruim 130 keer aandacht aan dit onderwerp besteed. Sommige meldingen waren negatief, maar het grootste deel was neutraal of positief van aard. Daarnaast zijn stakeholders (zoals ANWB, Sportvisserij Nederland, Vereniging Eigen Huis, Natuurmonumenten, VNO-NCW, LTO, VNG, VEMW, Prodemos, Fietsersbond etc) actief benaderd met het verzoek aandacht te besteden aan de verkiezingen. Alle stakeholders hebben aan dit verzoek in meer of mindere mate gehoor gegeven wat geresulteerd heeft in mooie artikelen in de bladen. Social media Daarnaast is actief de social media gemonitord. Dit heeft ertoe geleid dat snel vragen en opmerkingen die via social media binnenkwamen beantwoord of verwerkt konden worden. Ook is actief getwitterd door de Unie. Vanaf begin maart is het gelukt om elke dag een of meer stellingen te tweeten om daarmee aandacht te genereren voor het Kieskompas. Ook tijdens landelijke debatten is de teneur op Twitter gevolgd en waar mogelijk is aandacht gevraagd voor de verkiezingen en Kieskompas. Door actief te twitteren met het Unie-account (@waterschappen) en gebruik te maken van een hashtag (#WSV2015) is het gelukt om in de periode tussen 1 februari en 19 maart 1,6 miljoen aan externe respons te bereiken. Niet alleen de social media zijn gemonitord, ook digitale (nieuws)bronnen zijn gevolgd. In aanloop naar de verkiezingen is wekelijks een ‘tamtam’ gemaakt met daarin belangrijke en opvallende punten uit online en social media. Deze tamtam werd gedeeld met de bestuursleden van de Unie en de hoofden Communicatie van de waterschappen. In de week voor de verkiezingen is de tamtam dagelijks gemaakt en verspreid. Hierdoor was het mogelijk om inzicht te krijgen in welke berichten over de verkiezingen veel online aandacht genereerden en welke niet. Op een relatief laat moment is besloten om bekende Nederlanders via Twitter in te zetten voor de verkiezingen. Overwogen kan worden om voor 2019 eerder invloedrijke bekende Nederlanders met hart voor water te signaleren en daarnaast belangrijke criticasters in beeld te brengen. Kieskompas
5
TNS Nipo (2015): Verkiezingen voor de provinciale staten en waterschapsverkiezingen (Q06), Eindrapportage campagne-
effectonderzoek
Pagina 16 van 20
De aanbesteding van de digitale stemhulp van de waterschappen is door de Unie opgepakt. Begin juni 2014 is de opdracht gepubliceerd. Dit heeft begin september 2014 geleid tot een gunning van de opdracht om voor 22 waterschappen een stemhulp te maken aan Kieskompas. TenderPeople heeft de Unie goed begeleid bij het opzetten en uitvoeren van de Europese aanbesteding. Op 11 februari is Kieskompas gelanceerd bij het Jeugdwaterdebat georganiseerd door waterschap Zuiderzeeland. De afstemming voorafgaand aan de lancering verliep stroef en was onduidelijk. De Debatacademie, ingehuurd door Zuiderzeeland, wilde niet dat Kieskompas een grote versie van het Kieskompas op het podium zouden uitvoeren. De Unie is te laat op de hoogte gesteld van de strubbelingen tussen de verschillende partijen, waardoor pas op een laat moment ingegrepen kon worden. Kieskompas heeft vanaf de lancering tot het moment van de verkiezingen 1,5 miljoen gebruikers genoteerd. Dat is ruim een half miljoen bezoekers meer dan bij het Kieskompas voor de verkiezingen van 2008. Uit onderzoek blijkt het belang van een digitale stemhulp. 65% van de jongeren (tussen 18 en 25 jaar) zoekt informatie over de verkiezingen via kieswijzers. Voor alle kiesgerechtigden ligt dat percentage op 6 30% . Bij de aanbesteding zijn afspraken gemaakt over het benaderen van de media door Kieskompas. Ondanks toezeggingen bleef het actief de media opzoeken door Kieskompas uit. Deels is dat te verklaren door het feit dat 11 waterschappen niet bereid waren hun mediacontacten te delen met Kieskompas. Deels vanwege de drukte die Kieskompas van tevoren niet verwacht had. De drukte had ook tot gevolg dat Kieskompas gedurende een korte periode (in de nacht van 3 op 4 maart 2015) niet heeft gewerkt. Bij een volgende aanbesteding moeten daarover weer duidelijke afspraken worden gemaakt. Wat opviel was dat de uitleg die waterschappen hadden gegeven bij de verschillende stellingen behoorlijk van kwaliteit verschilde en dat de uitleg niet altijd aansloot bij de stelling. Hier is in 2019 een verbeterslag te maken door wellicht centraal enkele toelichtingen te schrijven. Vanuit de politiek gezien kwamen veel negatieve reacties van Waterschap Rivierenland over Kieskompas. Ook over inhoud van de stellingen. Bij dit waterschap is ook een tweede stellingenconferentie georganiseerd. Analyse is dat samenwerking met de partijen beter kan en moet, want een digitale stemhulp is goed. Extra activiteiten Vanuit de Unie is een aantal extra activiteiten ontplooid waarvan de waterschappen gebruik konden maken. Er is samen met de expertgroep Communicatie een ‘toolkit’ gemaakt. De toolkit is via Sharepoint met de waterschappen gedeeld en bestond uit: 1. Mediaplan: hierin was de hoofdboodschap voor de verkiezingen opgenomen, net als een mediakalender met moment waarop extra aandacht voor de verkiezingen mogelijk was; 2. Social mediaplan: hierin zijn de mogelijke strategieën met betrekking tot het gebruik van social media rondom de verkiezingen geschetst; 3. Uitwerking van thema’s die bij de verkiezingen een rol kunnen spelen. Bij elk thema was aangegeven welke discussies er (landelijk) spelen en de keuzes die eraan ten grondslag liggen; 4. Landelijk beeldconcept; 5. Facebookcampagne; 6. Een overzicht met veelgestelde vragen en antwoorden.
6
TNS Nipo (2015): Verkiezingen voor de provinciale staten en waterschapsverkiezingen (Q06), Eindrapportage campagne-
effectonderzoek
Pagina 17 van 20
Het gezamenlijk beeldconcept is ontwikkeld door Socially Yours, net als de Facebookcampagne. Van het beeldconcept heeft zo’n 70% van de waterschappen gebruik gemaakt in hun regionale campagne. De Facebookcampagne is door 14 waterschappen gebruikt. Het beeldconcept en de Facebookcampagne zijn van tevoren niet getest. Het is aan te bevelen om voor de verkiezingen in 2019 eerder te starten met soortgelijke campagne activiteiten en deze te testen middels een testpanel, een zogenoemde ‘pretest’. Dit helpt om de herkenbaarheid en effectiviteit te vergroten. Verder hebben de voorzitters bij de bestuurlijke klankbordgroep van 27 juni 2014 een handreiking ontvangen met de bevoegdheidverdeling tussen gemeenten en waterschappen. Daarnaast hebben de voorzitters half februari vanuit de Unie per post een informatiepakket ontvangen. Dit pakket bestond uit een bestand met mogelijke scenario’s rondom de verkiezingen, Q&A’s ten behoeve van de woordvoeringslijn en een overzicht met kandidatenlijsten en met het aantal bestuurszetels bij de waterschappen. Samen met het Hoogheemraadschap van Delfland, de provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat zijn de weken voor de verkiezingen grote borden langs de Benoordenhoutseweg en Koningskade geplaatst. Deze borden met het Uniepand op de achtergrond verschenen bij meerdere landelijke artikelen over de waterschapsverkiezingen. Uitslag Afgesproken was dat de waterschappen zelf de uitslag van de verkiezingen bekend zouden maken. Om toch een landelijk beeld te kunnen geven, heeft de Unie van Waterschappen op meerdere momenten de waterschappen gevraagd de uitslag door te geven zodra ze die hadden. Aangezien niet alle waterschappen harde afspraken met gemeenten hadden over het tijdsbestek waarop zij de uitslag kregen, duurde het bij een aantal erg lang eer deze beschikbaar was. Daarom is ervoor gekozen om een persbericht uit te brengen over de voorlopige uitslag op basis van 17 van de 22 waterschappen. Dit persbericht heeft veel aandacht gekregen. De media waren op zoek naar informatie over de uitslag en stelden kritische vragen over het uitblijven van een landelijk beeld. Bij de volgende verkiezingen is het zaak dat ieder waterschap heldere afspraken maakt wanneer een gemeente de uitslagen aanlevert. Hierdoor verloopt het gezamenlijk bekendmaken dus ook beter. De Ledenvergadering heeft op 20 maart 2015 het signaal afgegeven dat dit wenselijk is. 5.3 EXTERNE COMMUNICATIE De Werkgroep Communicatie heeft onder leiding van Piet Sennema (Waterschap Aa en Maas), Marianne de Graaf (Hoogheemraadschap van Delfland), Claudia Sikes (Waterschap Peel en Maasvallei), Wendy van Nassau (Hoogheemraadschap van Rijnland) en Freek Jochems (Waterschap Rivierenland) de campagnes van de waterschappen geëvalueerd. Landelijk vs regionaal De regionale campagnes zijn zeer divers opgepakt door de waterschappen. Het budget varieert van 15.000 – 400.000 euro. De invulling en ingezette communicatiemiddelen zijn dus ook navenant divers. De samenwerking met provincies in een aantal gebieden was erg goed, terwijl dit in andere gebieden geen mogelijkheid was. De ingezette middelen variëren van verkiezingskranten, drukwerk aan huis, uitingen op staat/langs de snelweg (billboard, bushalte, driehoeksborden, speciaal ontworpen stellages), evenementen, inzet in traditionele media als radio, TV, bioscoopreclame en kranten tot sociale media als twitter, Facebook, Instagram, You Tube en zelfs een zelf geproduceerde film. Er is geen rechtstreeks verband te leggen tussen de campagnes en de opkomst. Daarvoor zijn er teveel factoren van invloed op deze verkiezingen. Ook de financiën die zijn ingezet, zijn geen graadmeter voor succes. Waterschappen die traditioneel meer kiezers hebben, scoorden nu over het algemeen ook vrij hoog.
Pagina 18 van 20
Maatwerk per regio blijft belangrijk. Mensen moeten zich herkennen in en zich aangesproken voelen door de beelden en inhoudelijke standpunten die in de campagne aan de orde zijn. De landelijke beelden voldeden daar niet altijd aan. Hier moet (als je voor landelijke eenduidigheid kiest) meer diversiteit in komen. Aanbeveling: Zorg ook volgende keer voor een regionale invulling van de campagne naast de landelijke, zodat je de aansluiting blijft houden met de naaste omgeving. Zodat zowel beelden als lokale/regionale issues ingezet kunnen worden. Reacties vanuit de sociale media Als je kijkt naar reacties in de social media, valt op de eerste plaats op dat de meeste kiezers zich pas uiten over de WSV2015 vanaf het moment dat de stempassen in de bus vallen, vanaf eind februari. Daarvóór is het online ‘verkiezingsgekwetter’ voornamelijk afkomstig van politieke partijen, waterschappen en de (lancering van) het Kieskompas. Reacties van potentiële kiezers variëren, van’waarom is het biljet voor de provinciale statenverkiezingen blauw en voor de waterschapsverkiezingen groen’, en ‘waarom zou ik stemmen’, tot ‘wat moet ik stemmen’. Uit online reacties blijkt dat het Kieskompas soms helpt bij het maken van een keuze, maar lang niet altijd. Ook mensen die zichzelf bestempelen als trouwe kiezer, geven na afloop van een bezoek aan het Kieskompas regelmatig aan nog steeds te zoeken naar wat politieke partijen in de WSV2015 van elkaar onderscheidt. Dat het Kieskompas er op de avond van 17 maart enige tijd uit ligt door de grote toeloop, helpt ook niet en leidt online zichtbaar tot ergernis. Minder serieuze varianten van twijfel aan het waarom van de waterschapsverkiezingen doen ook de ronde, van de vergelijking met Rijkswaterstaat, tot reacties in de trant van ‘Eigenlijk is de stelling in de Albert Heijn met Spa Blauw en bronwater ook een waterschap.’ Het project Waterlicht van Daan Roosegaarde krijgt drie weken voor de verkiezingen online vele duizenden - positieve - reacties met een bereik van meer dan 1½ miljoen mensen. Op de dag van de verkiezingen laten vele stemmers weten dat ze gestemd hebben, al dan niet met een ‘stemfie’. Daarna nemen de volumes over de waterschapsverkiezingen snel af, zij het met enige vertraging omdat de uitslag op zich laat wachten:
Rol politiek De politiek is verantwoordelijk om te laten zien wat ze wil. Zij bepalen wat er te kiezen valt voor mensen. Die politieke keuzes zijn voorafgaand aan de verkiezingen niet sterk zichtbaar geweest. Integendeel. Vaak werden alleen besluiten gepubliceerd, zonder de achterliggende overwegingen en discussies. Daarmee maak je de keuzemogelijkheden onzichtbaar. Dat wreekte zich tijdens de campagne. Veel mensen vroegen zich af waarom ze moesten gaan kiezen. Dat doe je toch ook niet bij Rijkswaterstaat. Laat staan dat ze wisten wat ze moesten kiezen. Zowel standpunten als kandidaten waren een grote onbekende. Je kunt stellen dat de politieke partijen hier iets hebben laten liggen. Zij hebben de jaren voorafgaand aan geen tegenstellingen zichtbaar gemaakt en tijdens de campagneperiode ook nauwelijks. En wil je mensen ergens warm voor maken, dan moet je dit wel doen. Aanbeveling: De politieke keuzes moeten de komende 4 jaar zichtbaar worden, zodat mensen weten wat (en voor wie) er te kiezen valt.
Pagina 19 van 20
Hoe houd je de aandacht vast? Je houdt de aandacht vast als je mensen weet te boeien en te raken. De ervaring leert dat het dan gaat om onderwerpen in de naaste (leef-)omgeving van mensen. Dan zijn mensen geïnteresseerd en willen ze meedenken en meepraten. Of hebben ze er een mening over. Dat betekent dat je moet weten wat er speelt in de samenleving en dat je daarop inspeelt. Dat kan door een zowel de media als de sociale media op de voet te volgen en te zien welke onderwerpen de aandacht trekken. En daar dan op dat moment slim op in te spelen en op te reageren. Het weer is een onderwerp dat iedereen raakt. Of het nu droogte, wateroverlast of storm is. Dit zijn de momenten waarop je je als organisatie kunt profileren en kunt laten zien hoe groot je toegevoegde waarde is. Maar het geldt ook voor projecten die de gemeente doet en waar je bij aan kunt haken of projecten die je zelf doet. En als je in staat bent daarbij het belang van mensen duidelijk te maken en hen te betrekken bij de mogelijkheden, dan krijg je echt wel de aandacht. Is dit makkelijk: nee, geenzins. Want het aanbod van onderwerpen is enorm. En hoe dramatischer of veelomvattender, hoe meer aandacht. En onze onderwerpen hebben lang niet allemaal dat hoge dramagehalte. Het is zaak om hier reëel in te blijven. Aanbeveling: sluit aan bij de belevingswereld van mensen. Monitor de onderwerpen waarover gepraat wordt en die in de belangstelling staan. Ga de interactie aan en verbind je eigen boodschap er aan. 5.4 AANBEVELINGEN In de paragrafen hiervoor zijn verschillende aanbevelingen gedaan voor de communicatie rondom de verkiezingen van 2019. Hieronder worden ze kort opgesomd waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen aanbevelingen voor de Unie van Waterschappen en de waterschappen. Unie van Waterschappen 1. Het is aan te bevelen om voor de verkiezingen van 2019 weer met een herkenbaar beeld voor de verkiezingen te komen. Dit vergroot de herkenbaarheid van de verkiezingen door het land; 2. Wederom een digitale stemhulp inzetten. Veel kiezers wisten het Kieskompas te vinden. Dan is het erg belangrijk om aandacht te besteden aan de stellingen. Die waren voor veel kiezers niet duidelijk. In dat kader is nauwe betrokkenheid van politici nodig. Hiermee bereik je heldere/begrijpelijke stellingen voor publiek en politici herkennen zich er ook in. De uitval van het kieskompas op de avond voor de verkiezingen was onaanvaardbaar. Gebruik de lancering van Kieskompas nog meer als moment om aandacht te genereren voor de verkiezingen; 3. Het is aan te bevelen uit naam van de Unievoorzitter tijdig aandacht te vragen bij politieke partijen en fractievoorzitters voor de waterschapsverkiezingen; 4. Stel weer een draaiboek op met daarin de cross-media aanpak vanuit de Unie; Hierbij doet de website met informatie over de verkiezingen voor kiezers en journalisten het goed; Breng van tevoren in kaart of en welke bekende en invloedrijke Nederlanders ingezet worden via social media om aandacht te genereren voor de verkiezingen; 5. Zet weer in op social en online media monitoring. Je kunt hierdoor interactief in contact komen met publiek en stakeholders en gaandeweg reacties peilen en de campagne indien nodig bijsturen. Bovendien monitor je issues waar je direct op in kunt spelen; 6. Pretest campagneactiviteiten door middel van een testpanel om de effectiviteit te vergroten; 7. De bekendmaking van de uitslag moet beter afgestemd worden met de waterschappen. Het is aan te bevelen om gezamenlijk een moment af te spreken waarop de landelijke uitslag bekend gemaakt wordt. Dit betekent dan ook dat de uitslag tijdig bekend moet zijn; 8. Het is aan te bevelen om centraal handreikingen voor waterschappen op te stellen voor publiekscommunicatie op een aantal thema’s (bijvoorbeeld belastingaanslag, storm, droogte, opening zwemseizoen) om herkenbaarheid bij burgers te vergroten;
Pagina 20 van 20
Waterschappen 9. Zorg ook volgende keer voor een regionale invulling van de campagne naast de landelijke, zodat je de aansluiting blijft houden met de naaste omgeving. Zodat zowel beelden als lokale/regionale issues ingezet worden. 10. De politieke keuzes moeten de komende 4 jaar expliciet zichtbaar worden, zodat mensen weten wat (en voor wie) er te kiezen valt. Hierin is een actieve rol weggelegd voor de politici: maak kenbaar welke dilemma’s er zijn en waarom bepaalde besluiten genomen worden. 11. Sluit aan bij de belevingswereld van mensen. Monitor de onderwerpen waarover gepraat wordt en die in de belangstelling staan. Ga de interactie aan en verbind je eigen boodschap er aan. 12. Zorg dat je de komende 4 jaar issues volgt en weet welke onderwerpen scoren in de media. Door dit structureel te doen je publiekscommunicatie hier goed op in te richten, ben je in staat interactief en persoonlijk met mensen te communiceren. Zodat zij een goed beeld krijgen of houden van het belang van waterschappen. Dagelijkse monitoring en webcare helpen hierbij. 13. Zorg ervoor dat de toelichting bij de stellingen van de digitale stemhulp passend en duidelijk is zodat het invullen voor de gebruiker makkelijker wordt.
