Economie Noord-Nederland scoort matig, maar heeft wel groeipotentie

Economie Noord-Nederland scoort matig, maar heeft wel groeipotentie De ontwikkeling van de noordelijke economie blijft in 2015 en 2016 achter bij de nationale groei. Dit geldt ook voor de arbeids- en woningmarkt. De Groningse economie krimpt dit jaar naar verwachting met 0,5% door de lagere gasproductie. Daarmee is het de enige provincie die niet groeit. Friesland en Drenthe groeien met circa 1,4%, lager dan de landelijke groei van 2,0%. Zonder de gaswinning is het beeld anders. De provincies groeien dan alle drie met 1,6%. De werkloosheid in Groningen en Friesland blijft in 2015 en 2016 boven het nationale niveau, alleen Drenthe ontwikkelt zich conform het Nederlandse gemiddelde. Verschillen op de regionale woningmarkt blijven groot, vooral in Groningen. In Noordoost Groningen zijn de woningprijzen het laagste van het land en zal er nauwelijks prijsstijging zijn de komende tien jaar. De steden Groningen en in mindere mate Leeuwarden krijgen als enige regio’s wel te maken met prijsstijgingen van minstens 2% per jaar. Het innovatiepotentieel in het noorden is sterk genoeg voor groeiontwikkeling op lange termijn, mits focus en samenwerking prioriteit krijgen.

Groeicijfers 2015 en 2016 Groningen lager dan in Friesland en Drenthe

-0,5% / +0,8% +1,4 / +1,4%

+1,3 / +1,3% Bron: ING Economisch Bureau

Economie Noord-Nederland scoort matig, maar heeft wel groeipotentie • ING Economisch Bureau • 10 juni 2015

Economische ontwikkeling

Krimp economie Groningen door minder gaswinning Het gaat beter met de economie. Wat merken ondernemers in het noorden daarvan? De nationale economie heeft de opgaande lijn te pakken en wordt steeds breder gedragen. Bedrijven investeren meer in machines, software en computers, maar ook de woningbouw zit weer in de lift. Naast exportgerichte sectoren dragen ook steeds meer binnenlands georiënteerde bedrijven bij aan de economische groei. Ook het vertrouwen van ondernemers en consumenten neemt toe. Het bedrijfsleven wordt stapje voor stapje optimistischer over het economische klimaat. Het vertrouwen van Friese en Drentse ondernemers is zelfs

iets hoger dan gemiddeld in Nederland, dat van Groningse ondernemers blijft achter (zie figuur). Minder gas = minder groei

voor de tweede helft van het jaar geldt, krimpt de sector delfstoffenwinning in 2015 met 12%. Dit drukt de BBP-groei met 0,4%-punt en die van de Corop regio Overig Groningen met 5,5%.

De gaswinning is met een aandeel in de Groningse economie van bijna 40% van grote invloed op de regionale groeicijfers. Zo kromp in 2014 de Groningse economie met ruim 7%, door de combinatie van een warme winter en lagere prijzen. De vanwege aardbevingsgevaar opgelegde vermindering van de gaswinning leidt opnieuw tot een krimpjaar. Als hetzelfde productieplafond voor het eerste halfjaar van 2015 van 16,5 miljard m3 gas ook

De sectoren die zijn oververtegenwoordigd in het noorden (overheid en zorg, energievoorziening in Groningen, agrifood en bouw in Friesland en Drenthe, chemie in Drenthe en ICT in Groningen) zijn niet alleen bepalend voor verschillen in de regionale groeiprognoses, maar ook voor het groeiperspectief. Door met bedrijfsinvesteringen en overheidsinvesteringen te focussen op de per regio sterke sectoren verbetert het groeiperspectief.

Ondernemersverwachtingen economische klimaat komende 3 maanden

Groei noorden lager dan landelijk, groei Groningen fluctueert sterk 6%

15

4%

10 5

2%

0

0%

-5

-2%

-10

-4%

-15

-6%

-20 -8%

-25 2012 Q2 Groningen Bron: CBS, COEN enquête

2013 Q2 Friesland

2014 Q2 Drenthe

2015 Q2

2012 Groningen

Nederland

2013

2014 Friesland

Bron: CBS, raming ING Economisch Bureau


2015 Drenthe

2016 Nederland

Consumentenbestedingen

Meer vertrouwen consumenten in economie en ook meer bestedingen, maar in steeds minder winkels De binnenlandse consumptie trekt dus eindelijk aan. Hoe kunnen ondernemers hiervan profiteren? Consumenten geven weer meer uit. De Nederlandse consumptie stijgt al vier kwartalen op rij en was in het eerste kwartaal 1,5% hoger dan een jaar eerder. Bovendien is het consumentenvertrouwen flink toegenomen, ook in het noorden van het land. De onzekerheid over hervormingen en bezuinigingen is meer naar de achtergrond verdwenen en de arbeidsmarkt verbetert. De koopkracht krijgt bovendien een impuls door cao-loongroei en de gedaalde olieprijs. De vooruitzichten voor winkeliers zijn dan ook verbeterd. De detailhandel groeit in 2015 naar verwachting met 2,2% in volume, maar de prijsconcurrentie is nog fel. Nieuwe spelers, zowel online als offline, met aansprekende concepten winnen terrein en zetten ‘traditionele’ partijen onder druk. Het aantal fysieke winkels neemt ook in Noord-Nederland af, in Groningen en Friesland sinds 2011, in Drenthe sinds 2013. Ten opzichte van 2007 zijn er in het noorden 1,5% minder winkels (NL: -3,5%). In Friesland is de teruggang in het winkelbestand in deze periode 6%, in Groningen 8%.

In Drenthe zijn er nog 11% meer winkels, maar is de dalende trend dus ook ingezet. De komende jaren zullen in het teken staan van een verdere herstructurering van het winkellandschap en afname van het fysieke winkelbestand. Bovendien neemt door vergrijzing het economisch draagvlak voor een deel van de winkelvoorzieningen af. Vooral in

kleinere steden en dorpen zijn daarom aanpassingen nodig om het centrum aantrekkelijk te houden.

Aantal winkels in Noord-Nederland onder niveau 2007 Aantal fysieke winkelvestigingen 2007-2014 11.000

10.800

10.600

10.400

10.200

10.000 2007

2008

2009

Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau


2010

2011

2012

2013

2014

Arbeidsmarkt

Werkloosheid blijft in noorden boven nationaal peil De Nederlandse arbeidsmarkt herstelt langzaam. Wat zijn de vooruitzichten voor de drie noordelijke provincies? De werkloosheid in Groningen en Friesland komt met circa 7,5% in 2015 naar verwachting uit boven het verwachte nationale gemiddelde van 6,9%. In Drenthe is het werkloosheidsniveau gelijk aan dat van Nederland. De werkloosheid daalt ook in 2016 verder, maar het tempo is zowel nationaal als in het noorden teleurstellend. Dit komt deels omdat meer mensen, die zich eerder hadden teruggetrokken van de arbeidsmarkt, door het verbeterde arbeidsmarktsentiment weer op zoek gaan naar een baan. Voor jongeren tot 27 jaar trekt de arbeidsmarkt meer aan dan voor 45+-ers. In 2014 bedroeg de gemiddelde werkloosheid in Nederland 7,4% en in het noorden 8,0%. In de gemeentes Hoogezand-Sappemeer, Groningen en Leeuwarden was de werkloosheid in 2014 met circa 10% het hoogst, op de Waddeneilanden met 5 tot 6% het laagst. De werkgelegenheid neemt de laatste maanden toe, ook al is er tegenwind door het verdwijnen van banen in de zorg en de financiële sector. Met name het aantal uitzendbanen is gestegen. De groeiende

werkgelegenheid is ook te zien aan het aantal vacatures, dat stijgt. In Noord-Nederland is de arbeidsmarkt nog wel ruimer dan in de meeste andere provincies, maar toch bevestigt de groei van het aantal nieuwe vacatures in de periode januari 2014 - april 2015 (37% in Groningen en Friesland en 25% in Drenthe) dat er - zeker in sommige sectoren - sprake is van toenemende verkrapping. De verwachting is dat zowel de vacature– als de banengroei dit jaar aanhoudt. De mismatch tussen vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt zal daardoor toenemen.

Raming werkloosheidspercentage* 2015 en 2016

Regio

2015

2016

Nederland

6,9%

6,5%

Groningen

7,6%

7,2%

Friesland Drenthe

7,5% 6,9%

7,1% 6,4%

Bron: ING; * volgens de sinds 2015 door CBS gehanteerde ILO definitie, die het percentage gemiddeld 0,8%-punt lager doet uitkomen dan de voorheen gehanteerde definitie..

Vooral meer vacatures in Groningen en Friesland 3000

2500 2000

1500 1000 500 0 2014

2015

Groningen

Friesland

Drenthe

Bron: UWV, bewerking ING Economisch Bureau, maandcijfers betreffen 12-maands voortschrijdend gemiddelde


Huizenmarkt

Ontwikkeling en toekomst noordelijke woningmarkt verschilt sterk per regio Er zijn nogal wat regionale verschillen in het herstel van de huizenmarkt. Hoe zit dat in Noord-Nederland? Het aantal transacties in het noorden lag vorig jaar 34% hoger dan in 2013, onder het Nederlandse gemiddelde (+39%). Friesland (+40%) herstelde zich sterker dan Groningen (+32%) en Drenthe Ontwikkeling transactieprijs 2015 Q1 Gem. prijs in €

% j.o.j.

Noordoost Groningen

125.000

Slochteren e.o.

149.000

4,5%

Grootegast e.o.

188.000

15,2%

Stad Groningen e.o.

165.000

2,4%

Zuidoost Groningen

160.000

-1,6%

Assen e.o.

184.000

-2,0%

Opsterland

177.000

0,3%

Oost Friesland

160.000

-4,7%

Leeuwarden e.o.

147.000

1,1%

Zuidwest Friesland

176.000

-1,3%

Zuid Friesland

195.000

9,6%

Zuidwest Drenthe

203.000

3,2%

Emmen e.o.

163.000

5,6%

Bron: NVM

5,9%

(+29%). In het eerste kwartaal van 2015 nam de groei af tot 18%, conform de Nederlandse trend. De prijsontwikkeling is nog niet in alle plaatsen positief. In Zuidoost Groningen, Assen en omgeving en Oost en Zuidwest Friesland daalden de prijzen in het eerste kwartaal ten opzichte van een jaar geleden nog. In Grootegast e.o. en Zuid Friesland liepen de

prijzen het sterkst op. Op lange termijn nemen de verschillen tussen steden en de rest van de provincie iets toe. In het noorden krimpt het aantal huishoudens tot 2030 in Delfzijl en omgeving (-5,5%) en Oost-Groningen (-1,5%). Alleen steden blijven groeien. In Leeuwarden ligt het aantal huishoudens 8,5% hoger, in de stad Groningen zelfs 17%. Hogere huren en Aantal woningtransacties in Noord-Nederland heeft opgaande lijn te pakken bouwkosten stuwen samen met Aantal woningverkopen eerste kwartaal 2007-2015 bevolkingsgroei 5000 de prijzen. Tot 2025 ligt de ge+50% 4000 middelde jaarlijkse huizenprijsstij+18% 3000 ging alleen in Groningen Stad 2000 boven het nationale gemiddelde 1000 van 2%, in Leeuwarden rond de 0 2%, in de overige 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 noordelijke regio’s lager. Groningen Friesland Drenthe

Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau


Vooruitzichten

Voldoende groeipotentieel Noord-Nederland dankzij steeds meer samenwerking Noorden matig op kernonderdelen economie

De snel veranderende economie maakt ondernemen extra uitdagend. Hoe is de economie van Noord-Nederland gepositioneerd als het op aanpassen aankomt? Redelijk tot goed. Noord-Nederland scoort in vergelijking met de landelijke ontwikkeling weliswaar matig op enkele kernonderdelen van de economie, zoals economische groei, arbeidsmarkt en huizenmarkt, maar er zijn uitzonderingen, zoals de Stad Groningen en op het gebied van innovaties, aanwezigheid van kansrijke technologieën en het groeiperspectief op langere termijn is er meer dan voldoende potentieel. Van de in deze regio bovengemiddeld aanwezige sectoren delfstoffenwinning en overheid en zorg valt weinig groei te verwachten. Aardgaswinning lijkt een krimpsector te worden en de zorg is dat al. De bouw van een nieuw stikstof mengstation in Zuidbroek om geïmporteerd gas geschikt te maken voor het Nederlandse net en de oprichtring van Health Hub Roden tonen aan dat deze bedreigingen worden omgezet in kansen. Ook de sterker dan gemiddeld aanwezige en flink aantrekkende bouwsector ziet mogelijkheden. Er wordt al volop geadverteerd door bouwbedrijven die aardbevingsschade willen herstellen. Voor het lange termijn groeiperspectief zal het noorden ech-

ter vooral haar kaarten moeten zetten op de al aanScore veelal op of onder landelijke ontwikkeling wezige innovatieve technologieën. Van de door Onderdeel GRO FRI DRE ING benoemde `Big 7` technologieën (zie figuur) Arbeidsmarkt 0 zijn er enkele goed vertegenwoordigd in het noorden, zoals nieuwe materialen (sensor– en materiHuizenmarkt +/0 aaltechnologie plus het kunstvezelindustrie bolEcon. groei korte termijn werk rond Emmen), energie (´Energy Valley´ Innovatie + 0 0 Eemshaven), agrifood (toepassing ´precision farPerspectief lange termijn 0 0 ming´) en ICT (´Datagateway to Europe´ met o.a. Google, IBM en start-ups rond de campus van de Rijksuniversiteit van Groningen, de stad die zich als + = bovengemiddeld, 0 = gemiddeld, - = ondergemiddeld magneet voor bedrijven en inwoners steeds meer ´Big 7´. Belangrijkste technologieën richting 2025. ontpopt als creatieve broedplaats van het noorden). Hierbij draait het vooral om de kruisverbanden tussen die technologieën (zoals de ‘biobased economy’). Er zijn talloze initiatieven tot samenwerking, zoals het Innovatiecluster Drachten, Green Pac Emmen, de Taskforce HTSM (High Tech Systems & Materials) Noord-Nederland, het noorden als ‘Region of Smart Factories’, het Bètapunt Noord enz. Samenwerking binnen Noord-Nederland tussen sectoren en met kennis- en onderwijsinstellingen is een belangrijke voorwaarde voor succes, maar ook samenwerking met andere regio´s (zoals Twente, Brainport Eindhoven) en over de Duitse grens wordt steeds meer gezocht en gevonden.


Meer weten?

Kijk op ING.nl/zakelijk Of bel met Henk van den Brink Regio-econoom Noord-Nederland 06 1930 3153 Martin van den Hemel

Gerrit Keen

Regiodirecteur MKB

Regiodirecteur GB&I

Noord-Oost

Noord-Oost

06 2500 0918

06 5587 0025

Volg ons op Twitter: INGnl_Economie

Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten.


Economie Noord-Nederland scoort matig, maar heeft wel groeipotentie

Recommend Documents