DOSSIER VAN ONDERZOEK NAAR MARKT

DOSSIER VAN ONDERZOEK NAAR MARKT

32

MAGAZINE UNIVERSITEIT ANTWERPEN 14.2014

VAN ONDERZOEK NAAR MARKT DOSSIER

Innovatieve projecten bepalen mee de toekomst

Een erg gebruiksvriendelijke injectienaald voor intradermale vaccinatie met niets dan voordelen, een handige medische plastuit om seksueel overdraagbare ziektes efficiënter op te sporen... Twee vindingen die tot stand kwamen via toponderzoek aan onze universiteit, over de disciplinegrenzen heen. De maatschappelijke impact van beide instrumenten zal niet lang op zich laten wachten.

TEKST KATRIEN VERREYKEN FOTO JESSE WILLEMS


33


Spuit met een missie Wat als je een vaccin nodig hebt en er is geen dokter of verpleger in de buurt? Dan is er de VAX-ID. Een boeiend verhaal over een vernieuwende injectienaald, verteld door pioniers Pierre Van Damme, hoofd van onze onderzoeksgroep VAXINFECTIO, en Vanessa Vankerckhoven, ceo van spin-off Novosanis.

E

ven een lesje vaccinologie: in de meeste gevallen worden vaccins intramusculair (in de spieren) of soms subcutaan (onder de huid) toegediend, maar sinds een vijftal jaar focust meer en meer onderzoek op intradermale vaccinatie. Dat is een vaccinatie in de ‘dermis’, de bovenste laag van de huid. Intradermale vaccinatie heeft drie grote voordelen ten opzichte van standaardvaccinaties: 1) een verbeterd immuunantwoord op het antigeen uit het vaccin, 2) een verlaging van de antigeendosis en 3) een beperkte pijnsensatie. Eureka, dat is het. Maar waarom vaccineren we dan niet al veel langer intradermaal? “Het is eigenlijk een oude vaccinatietechniek die zo’n 60 jaar geleden erg in zwang was, vooral voor het toedienen van het tuberculosevaccin”, licht Pierre Van Damme, professor geneeskunde en gezondheidswetenschappen, toe. “Maar voor die intradermale vaccinatie werd traditioneel de Mantouxtechniek gebruikt, een omslachtige, vrij pijnlijke methode. Zelfs medisch personeel heeft moeite met het vinden van de correcte diepte en hoek om de huid te penetreren. De laatste jaren verwierven we echter meer kennis over de huidlagen en zo bleek de dermis toch een zeer interessante huidlaag om immuniteit op te wekken.” En dan hielp een gelukkige samenloop van omstandigheden het lot een handje: “Door het integratieproces tussen universiteit en hogescholen zag VAXINFECTIO, het multi-

34


disciplinair onderzoeksexcellentiecentrum voor vaccins en infectieziekten van onze universiteit, de kans om met de opleiding productontwikkeling samen te werken. In combinatie met de interesse van de industrie voor intradermale vaccinatie was er in 2009-2010 een pandemische griep, waarbij de vraag ‘wat als de doses antigeen ontoereikend zijn?’ opeens vrij acuut werd”, vertelt Vanessa Vankerckhoven. Vanessa werkte op dat moment als innovatiemanager voor VAXINFECTIO en bracht een aantal partners rond de tafel om na te denken over een nieuwe injectienaald voor intradermale vaccinatie. Zowel dokters, ingenieurs met materiaalkennis als productontwikkelaars lieten hun licht schijnen over het project. Het was masterstudent Wouter Coemans (productontwikkeling) die het eerste prototype van de VAX-ID uittekende, en het Antwerpse ontwerp-, ingenieurs- en studiebureau Voxdale zorgde als industrieel promotor onder meer voor de eerste 3D-print.

Interdisciplinair succes “In mei 2011 dienden we een aanvraag voor financiering vanuit het Belgian Industrial Research & Development-fonds (BiR&D) in”, gaat Vanessa Vankerckhoven verder. “BiR&D financierde toen vooral interdisciplinaire masterproeven en zo konden we opnieuw een productontwikkelaar, maar ook een handelsingenieur en een verpleegkundige op de VAX-ID zetten. Voor de studenten

was het erg verrijkend om samen te werken met studenten buiten hun eigen vakgebied.” “Interdisciplinair onderzoek is ongetwijfeld de toekomst”, beaamt professor Van Damme. “De masterstudent toegepaste economische wetenschappen ontwikkelde een businessplan voor de VAX-ID, de productontwikkelaar verfijnde en maakte een eerste prototype, en de masterstudent verpleegkunde zette een klinische studie met 102 testpersonen op, om te kijken wat de proefpersonen van de spuit vonden en om verder bij te sturen op gebruiksgemak. Die


VAXINFECTIO opnieuw referentiecentrum voor WHO

“Interdisciplinair onderzoek is ongetwijfeld de toekomst”, aldus professor Pierre Van Damme.

klinische studie is ondertussen in een academische paper gegoten. Uit dit project bleek duidelijk dat 1 + 1 + 1 meer dan 3 is. De masterstudenten behaalden individueel schitterende punten voor hun scripties, maar als geheel was het project nog veel meer waard.” Op dat moment merkten alle projectpartners dat er een interessant device op tafel lag dat niet meer binnen de puur academische wereld kon gehouden worden. “Om de VAX-ID verder op punt te stellen en effectief te vermarkten, was er een aparte stakehol-

der nodig”, vertelt professor Van Damme. “Het idee voor een spin-off drong zich op.” Er werd een patent aangevraagd, Vanessa Vankerckhoven en Koen Beyers van Voxdale besloten hun kennis te mergen en zo ontstond de academische spin-off Novosanis (zie p. 37). Er is een unieke samenwerking aan voorafgegaan, maar wat maakt de VAX-ID zelf nu zo uniek? “De VAX-ID heeft erg veel voordelen tegenover andere injectiespuiten”, weet professor Van Damme. “Ten eerste is er geen gevaar op prikincidenten, wat het

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft VAXINFECTIO opnieuw aangesteld als referentiecentrum voor de bestrijding en controle van infectieziekten. Als partner is het centrum verantwoordelijk voor 53 Europese landen. Bij een uitbraak van een infectieziekte (zoals mazelen, hepatitis, tyfus, rubella, polio...) reizen wetenschappers vanuit Antwerpen af naar de getroffen regio om er de plaatselijke overheden te begeleiden, mensen te informeren en lokale mensen op te leiden. VAXINFECTIO werkte ook mee aan de totstandkoming van het European Vaccine Action Plan 2015-2020. Als referentiecentrum ontvangt het elke zomer tientallen studenten voor de zomercursus vaccinologie. Voor het instituut is het de tweede opeenvolgende erkenning als referentiecentrum, opnieuw voor vier jaar. Het geldt als een kwaliteitslabel en is een mooie bevestiging voor de universiteit. Bovendien helpt het om interessante contacten te leggen.


35


risico op bloedoverdraagbare ziektes zoals hepatitis B en C, en hiv tot nul herleidt. Ten tweede zorgt een deactivatiemechanisme ervoor dat je de spuit niet kan hergebruiken. Bovendien is de naald tijdens de inenting nooit zichtbaar, wat interessant is bij het vaccineren van kinderen en volwassenen met naaldvrees.” “De injectie veroorzaakt ook geen pijn en de spuit is uitermate gebruiksvriendelijk”, vult Vanessa aan. “Zelfs mensen zonder medische achtergrond kunnen in twee minuten leren hoe ze de injectie kunnen toedienen. De VAX-ID is kleiner dan bestaande spuiten en, wat misschien nog belangrijker is, het benodigde volume voor een vaccinatie is sterk gereduceerd. Je hebt maar 0,1 ml antigeen nodig, wat 10 tot 20 procent van een normale dosis is. De spuit bestaat verder uit

ecologisch materiaal en kan erg eenvoudig gerecycleerd worden.”

Spuitje de brousse in Dat het spuitje potentieel heeft, blijkt uit de vele prijzen die het intussen gewonnen heeft, waaronder de Best of PO-award, de BiR&Daward en de Belgische James Dyson-award (zie kaderstukje p. 37). Maar nu moet de VAX-ID dringend de markt op. Is er tijdens het ontwerpen rekening gehouden met een gebruik in ontwikkelingslanden? “Jazeker”, zegt professor Van Damme. “Met VAXINFECTIO zitten we in een aantal vergaderingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en daar wordt nagegaan hoe je bepaalde tools in ontwikkelingslanden kan inzetten zonder dat je daarvoor gezondheidswerkers nodig hebt. We bekijken welke

gezondheidstaken we bijvoorbeeld kunnen delegeren naar niet-(para)medici zoals een dispensariumverantwoordelijke in de brousse. Een leraar of een ouder die vaccins zet, is ook niet ongewoon in bepaalde streken. Je neemt dokters hun werk niet af, maar je verhoogt net de dekkingsgraad, door meer mensen bij de vaccinatie in te schakelen.” “Ik kom net van een project in de Mekongdelta in Vietnam. Daar is een serieus tekort aan mensen om vaccins te zetten. Daarom worden pasgeborenen alleen op de tweede of derde dag van de maand ingeënt. Wie de vierde dag geboren wordt, heeft pech en moet een maand wachten op zijn geboortedosis van hepatitis B-vaccin, waardoor vaccinatie veel te laat komt. Hoe meer mensen daar kunnen vaccineren, hoe beter.”

“Zelfs mensen zonder medische scholing kunnen met de VAX-ID een injectie toedienen”, legt Vanessa Vankerckhoven uit.

36


Doorbraak nabij “We hebben goede contacten met de Verenigde Naties en een aantal ontwikkelingsorganisaties”, vult Vanessa aan. “Zo blijkt er nood te zijn aan een betere toediening van insuline. De Verenigde Naties kopen tonnen insuline aan voor de vluchtelingenkampen, en zijn dringend op zoek naar een efficiëntere toediening. Daar kan de VAX-ID zeker het verschil maken.” “We zijn ook bezig met een nieuwe klinische studie met het hepatitis-antigeen”, vertelt Van Damme. “En we bekijken of intradermale vaccinatie mogelijk is bij rabiës of hondsdolheid. In India heeft een derde van de honden rabiës, een groot risico voor de inwoners. Daar zoeken ze dus een gemakkelijke manier om een zo laag mogelijke dosis antigeen zo breed mogelijk toe te dienen. We staan dus op een belangrijk kruispunt. We weten dat ons product goed werkt, nu moet het nog breder getest worden.” n


“Duidelijke link met universiteit helpt ons enorm” Om goede, wetenschappelijk onderbouwde ideeën te commercialiseren, is een spin-off het ideale instrument. Novosanis ontstond in 2013 als spin-off van VAXINFECTIO en probeert nu met VAX-ID en Colli-Pee twee door onze universiteit ontwikkelde producten in de markt te zetten.

V

anessa Vankerckhoven is chief executive officer, Koen Beyers is chief technology officer. Beyers is alumnus productontwikkeling en is managing director van het ontwerpen ingenieursbureau Voxdale. “Met Voxdale zijn we geregeld industrieel promotor van een aantal eindwerken binnen productontwikkeling. Ook de VAX-ID zat daarbij”, vertelt Beyers. “Vanuit mijn standpunt als ondernemer vond ik het zonde dat er met die eindwerken zelden iets gebeurde. Ik ben dan met Vanessa, toen innovatiemanager voor VAXINFECTIO, rond de tafel gaan zitten en zo is het idee voor Novosanis ontstaan.” “Een spin-off is een complex gegeven, maar we zijn heel goed begeleid, onder meer door SO Kwadraat, een groep van ondernemers die dankzij overheidssteun en privé-investeringen mensen ondersteunen die met een spin-off van start willen gaan”, zegt Vankerckhoven. “En dankzij het Europese INTERREG-project kwam ik terecht bij Leuven Inc dat een begeleidingstraject voor innovatieve starters aanbood, zoals hoe je een strategie en een verkoopsbeleid uitstippelt voor je bedrijf.” Levert zo’n universitaire spin-off meer voordelen op dan een gewone start-up van een bedrijf? “Een spin-off is marketingtechnisch zeer interessant”, getuigt Beyers. “Geïnteresseerde partners weten dat er aan onze producten heel wat fundamenteel onderzoek is voorafgegaan. Die duidelijke link met de universiteit helpt ons credibiliteit op te bouwen. Door de universitaire samenwerking blijven

James Dyson Award

Vanessa en Koen hopen hun vindingen snel te kunnen vermarkten.

we ook nauw betrokken bij het onderzoek en worden we op de hoogte gehouden van nieuwe ontwikkelingen.” “In een spin-off gaan de dingen wat sneller”, vult Vankerckhoven aan. “Je kan ook gaan pitchen voor risicokapitaal, omdat er een concrete return komt. Met de financiële steun van privé-investeerder Taste Invest en het Vlaamse Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Techniek (IWT) kunnen we de VAX-ID én de Colli-Pee (zie p. 38) verder verfijnen en hopelijk snel op de markt brengen.” n

Eind september werden de inspanningen van Novosanis beloond met de prestigieuze Belgische James Dyson Award, een internationale onderscheiding die jonge industriële ontwerpers aanmoedigt en hun werk voor het voetlicht brengt. “Een mooie erkenning voor Novosanis en de universiteit”, vinden Vankerckhoven en Beyers. Dankzij die award en de bijhorende mediaaandacht gingen voor de kersverse spin-off weer nieuwe deuren open. “We werden onder meer benaderd door een organisatie die met ons wil samenwerken voor vaccins in Thailand en de Verenigde Staten”, vertelt Vankerckhoven. Het universitaire spuitje begint aan een trip overzee.


37


Colli-Pee kijkt verder dan het plasje Het tweede product van Novosanis kwam eveneens interdisciplinair tot stand in de schoot van onze universiteit. Docent productontwikkeling Chris Baelus en masterstudente Hanne De Bauw werkten mee aan een medische plastuit. To pee or not to pee met de Colli-Pee?

G

ewoon een plasje doen. Dat moet vrouwen die nu niet deelnemen aan het screeningsprogramma voor het opsporen van baarmoederhalskanker over de streep trekken om zich toch te laten onderzoeken op het humaan papillomavirus. 40 procent van de vrouwen gaat nu niet in op de uitnodiging om elke drie jaar een uitstrijkje te laten nemen. Met de Colli-Pee is zelfafname mogelijk en is dat uitstrijkje misschien verleden tijd. In het eerste deel van de plas zou je immers dezelfde stoffen kunnen terugvinden als bij het afschrapen van de baarmoederhals. Die piste wordt aan onze universiteit nu volop verder onderzocht. Het idee is eenvoudig: je schuift een opvangbuisje in een speciale plastuit, je plast erin, een vlottersysteempje in het opvangbuisje stijgt en sluit af als het buisje vol is, en de rest van de urine loopt via een uitlaatje rechtstreeks in het toilet. Het was masterstudente productontwikkeling Hanne De Bauw die de Colli-Pee mee ontwikkelde en begeleidde tot het finale product dat nu hopelijk de markt verovert. Wat brengt een studente ertoe haar eindwerk over een plastuit te maken? “We kregen in ons masterjaar een lijst met mogelijke scriptieonderwerpen en in eerste instantie had ik de Colli-Pee al geschrapt in mijn hoofd”, vertelt Hanne De Bauw. “Urine is nu niet meteen een catchy onderwerp... Maar toen ik voor de tweede keer door de lijst ging, zag ik dat het bedrijf Voxdale als promotor optrad en dat er BiR&D-financiering aan het project gekoppeld was, zodat ik interdisciplinair kon samenwerken met

38


een masterstudente verpleegkunde en een masterstudent sociologie. Dat sprak me wel erg aan, en ik besloot verder te kijken dan de pipi… Door uit mijn comfortzone te stappen, heb ik in elk geval enorm veel geleerd.” “Dat herken ik”, vindt docent Chris Baelus. “Maandelijks waren er zeer boeiende overlegmomenten met de begeleiders van de verschillende disciplines. Ik heb me daar altijd erg comfortabel gevoeld omdat iedereen zijn comfortzone verliet. Er was vooral veel openheid en bereidheid tot samenwerken en delen van kennis.” “We ontvangen geregeld voorstellen voor masterscripties van andere onderzoeksinstellingen en vanuit het bedrijfsleven. Als de eerste creatieve en innovatieve fase van het proces nog niet doorlopen werd, dan bieden we die projecten aan onze studenten aan. Belangrijk voor ons is dat de maatschappelijke relevantie én de gebruiker centraal staan. Zowel op de VAX-ID als op de Colli-Pee hebben we telkens twee opeenvolgende masterstudenten gezet, omdat dat extra jaar nodig was voor klinische testen, verdere prototyping en materialisatie.”

Kers op de taart “Het fijne aan mijn masterproef was dat het echt tot een concretisering leidde”,

vertelt Hanne. “Niet iedere masterstudent geraakt tot in die eindfase en daar ben ik erg dankbaar voor. Als je met eigen prototypes start, krijg je immers ook echte reacties van mensen, en dat was verrassend en uitdagend. Ik heb vooral veel geleerd over hoe gebruikers omgaan met een product. Dat mijn masterproef als ‘Best of PO’ uitkwam, was de kers op de taart.” Hanne denkt dat de Colli-Pee haar wel geholpen heeft bij het vinden van een job. Op dit moment is ze strategic designer bij creatief bureau Bundl. “Ik raad alle studenten zo’n interdisciplinaire samenwerking aan.” Chris Baelus kijkt eveneens uit naar interdisciplinaire vervolgprojecten, maar hoopt vooral dat er in de toekomst een nog betere omkadering komt voor die partnerships over de disciplines en faculteiten heen. n


E Interdisciplinary and innovative excellence

T

wo interesting devices have recently been developed thanks to a fruitful interdisciplinary collaboration between Medicine, Midwifery, Product Development, Sociology and Applied Economics. The first device is the VAX-ID, a very user-friendly device for intradermal vaccinations which has nothing but advantages. There is no danger of needlestick injuries, which reduces the risk of contracting blood-transmissible diseases such as hepatitis B and C and HIV to zero. The device’s deactivation mechanism also prevents it from being reused. The needle itself is not visible during vaccination, which facilitates the vaccination of children and adults who have a fear of needles. Vaccinations are painless and the device is extremely easy to use. Even people with no background in medicine can learn to administer vaccinations in under two minutes. As a result, the VAX-ID is eminently suitable for use in remote areas and developing countries. Moreover, only 0.1 ml of antigen is needed, which corresponds to about 10-20% of an ordinary dose. The second device is the Colli-Pee, a handy medical tool for collecting urine which will improve the detection of sexually transmitted infections such as human papillomavirus (HPV). The device is intended to replace or supplement traditional Pap tests performed by gynaecologists. This is the university at its best: interdisciplinary excellence in innovative projects which clearly benefit society. A spin-off is the perfect means of commercialising good ideas that have been scientifically substantiated. Novosanis, founded in 2013 as a spin-off of the Vaccine & Infectious Disease Institute (VAXINFECTIO), is now trying to bring VAX-ID and Colli-Pee onto the market. The two devices have already received a number of prestigious awards and are ready for largescale roll out.

“We verlieten onze comfortzone, en daar leerden we heel veel uit”, vertellen Chris Baelus en Hanne De Bauw.

Welke rol vervult de IOF-mandaathouder? Het ontstaan van Novosanis is een schoolvoorbeeld van hoe de expertise en de vindingen van onze universiteit gevaloriseerd kunnen worden. Op dat vlak ligt er een belangrijke taak bij de zeven IOF-mandaathouders van UAntwerpen. “De Associatie Universiteit en Hogescholen Antwerpen krijgt van Vlaanderen jaarlijks een toelage voor het Industrieel Onderzoeksfonds”, vertelt Anne Adams van het Departement Onderzoek. “De associatie, geadviseerd door een raad waarin ook het bedrijfsleven is vertegenwoordigd, beheert dit fonds. Ze stelt er onder meer IOF-mandaathouders mee aan. Die mensen vervullen een brugfunctie tussen de onderzoeksgroepen van de associatie en het bedrijfsleven.” Een mandaathouder actief Lorem ipsum esista binnen een consortium van mor nientes fort onderzoeksgroepen die Bore sterkveliqua op valorisatie mconsequi inzetten. er etum Adams: ip et “Hij la of con zijverilis helpt idu de ipit onderzoekers vel eu facinbij volor het opzetduipit nulla ten van auguerit toepassingsgericht digna onsed dunt onderzoek laoreren aessissectet stimuleertlore de Te valorisatie te vulla faccummy van resultaten, num quat, bijvoorbeeld velit amet door nibh patentesed dolorpe name, contractonderzoek raesse enis. Rud ea vullaorting voor de bedrijven, erit, quis of eugiam door het inci oprichten tie minvan ut elit eeniureet, spin-off.” cor tat irit aut vullut aliquisi. Dunt lam veniam, velenit lamconse eugiam velit lut llum veliquat non velisi. MAGAZINE UNIVERSITEIT ANTWERPEN 14.2014

39

DOSSIER VAN ONDERZOEK NAAR MARKT

Recommend Documents