Aarde
Paragraaf 1 en atlasvaardigheden
Determineren van gesteente Als je een gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van het gesteente is, dan ben je aan het determineren. Je kunt gesteenten indelen in drie groepen om daarna een determinatieschema te gebruiken en de naam van het gesteente vast te stellen. • Stollingsgesteente: gesteente dat ontstaat wanneer vloeibaar magma stolt, zoals basalt en graniet. • Metamorf gesteente: gesteente dat onder hoge druk en hoge temperatuur ontstaat uit een ouder gesteente, zoals bruinkool en steenkool. • Sedimentgesteente: gesteente dat ontstaat wanneer lagen organisch sediment worden samengeperst, zoals kalksteen, schalie en zandsteen.
Basalt
Graniet
Kalksteen
Zandsteen
Dwarsdoorsnede De continentale aardkorst bestaat uit meerdere lagen, die in verschillende perioden in het verleden zijn gevormd. Ze worden zichtbaar in een dwarsdoorsnede van het aardoppervlak. In theorie ligt de oudste laag onderop, maar zorgt o.a. platentektoniek voor vervorming van de aardkorst waardoor de lagen vaak golvend lopen.
2
Planeet Aarde
Paragraaf 2
Ons zonnestelsel Het oppervlak van de zon en planeten
Het heelal bestaat uit ontelbare sterren, waarvan er eentje onze zon is. De zon is, net als de andere sterren, een gloeiend hete gasbol die door kernreacties enorme hoeveelheden energie produceert. Rond onze zon draaien planeten, koude bollen die verwarmd en verlicht worden door de zon. De planeten die het dichtst bij de zon staan, zoals de aarde, zijn opgebouwd uit vast gesteente, terwijl de andere uit gas bestaan. Ons zonnestelsel bestaat uit de volgende planeten: Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. Mercurius, Venus, Aarde en Mars hebben een aantal overeenkomsten: ze zijn ongeveer even groot, bestaan uit hetzelfde materiaal, hebben een vergelijkbare opbouw en staan vrij dicht bij de zon.
• De zon is een gloeiend hete gasbol. • Het oppervlak van Mercurius, Venus, Aarde en Mars bestaat uit vast gesteente. • Het oppervlak van Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus is gasvormig.
Dagster De zon wordt een dagster genoemd, omdat de zon de enige ster is die uitsluitend overdag te zien is, terwijl de andere sterren alleen 's nachts zichtbaar zijn.
4
Paragraaf 2
Aarde, Mars en Venus Venus Atmosfeer CO2
96% CO2
Broeikaseffect Gemiddelde temperatuur Luchtdruk
Korst
Mars
0,04% CO2
95% CO2
20% O2
0,2% O2
Altijd
Wisselend
Geen
Zeer sterk
Zwak
480° graden Celsius
15° graden Celsius
-23° graden Celsius
90 bar
1 bar
0,07 bar
Atmosfeer O2 Bewolking
Aarde
Basalt
Continentale aardkorst: graniet en sedimentgesteenten
Basalt
Oceanische aardkorst: basalt Water
Geen
Zeer veel
Vraag 1 van 4
Kalksteen is stollingsgesteente dat bestaat uit overblijfselen van planten en dieren.
A. Juist B. Onjuist
Geen?
Controleer antwoord
5
Paragraaf 2
Hoe is de aarde ontstaan? De ouderdom van de aarde wordt geschat op 4,5 miljard jaar. • Grote stukken steen, ijs, stof en gas klonteren samen. De aarde ontstaat. • Door het op elkaar botsen van deze brokstukken (steen, ijs, stof en gas), komt er een enorme hoeveelheid energie vrij. De aarde raakt sterk verhit. • Daarna is de aarde langzaam afgekoeld en zijn de vaste kern, de vloeibare kern, de plastische aardmantel en de aardkorst gevormd. • Als gevolg van de enorme vulkanische activiteit kwam er waterdamp en koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer. Waterdamp en CO2 zijn belangrijke broeikasgassen die warmte vasthouden en zo zorgen voor opwarming van de atmosfeer. • Tijdens de afkoeling condenseerde een groot deel van de waterdamp tot water, dat zich nu grotendeels in de oceanen bevindt. • Langzaam maar zeker werden de omstandigheden geschikt voor levende organismen.
6
Paragraaf 2
Organische sedimentgesteenten Kalksteen, bruinkool, steenkool en veen zijn opgebouwd uit overblijfselen van levende organismen, namelijk planten en dieren. Alle gesteenten die ontstaan uit de overblijfselen van planten en dieren noemen we organische sedimentgesteenten. Kalksteen bestaat bijvoorbeeld uit ontelbare kleine skeletjes van microscopisch kleine algen die in zee hebben geleefd. Tijdens het leven van de ontelbare planten en dieren werd de de CO2 opgenomen uit de atmosfeer. Hierdoor is de samenstelling van de atmosfeer veranderd. Grote hoeveelheden CO2 zit door de vorming van gesteenten nu opgeslagen in de aardkorst. Omdat er zulke enorme hoeveelheden organische sedimentgesteenten zijn gevormd, denkt men nu dat de atmosfeer van de aarde vroeger grotendeels uit CO2 bestond. Als gevolg van platentektoniek en vulkanische activiteiten komt de CO2 weer terug in de atmosfeer, waarna levende organismen de CO2 weer opnemen.
Skeletjes van microscopisch kleine algen
7
Paragraaf 2
Koolstofdioxide (CO2) Vraag 1 van 2
Welke planeet staat het dichtst bij de zon? Atmosfeer
A. Mercurius Vulkanische activiteiten
CO2
Levende organismen
B. Venus C. Aarde D. Mars
Organische sedimentgesteenten
Controleer antwoord
8
Paragraaf 2
Earth — The Power of the Planet Videofragment — De Schotse geograaf Iain Steward maakte voor de Britse tv-zender BBC de serie 'Earth — The Power of the Planet'. In de aflevering over vulkanisme vertelt hij over de rol die vulkanen hebben gespeeld bij het ontstaan van het eerste leven op aarde, stromatolieten, de samenstelling van de atmosfeer op Aarde, Mars en Venus en de kringloop van koolstofdioxide.
Video's • Het Klokhuis - Planeet Aarde - Het ontstaan van de aarde • Het Klokhuis - Planeet Aarde - Het ontstaan van leven • Het Klokhuis - Planeet Aarde Ontwikkeling
Links • • • • •
Wikipedia - Atmosfeer Wikipedia - Koolstofdioxide Wikipedia - Sedimentair gesteente Wikipedia - Zonnestelsel www.onszonnestelsel.nl
ix
Het gezicht van de aarde verandert
Paragraaf 3
Het gezicht van de aarde verandert Het klimaat op aarde is continu aan verandering onderhevig, in een wisselwerking met levende organismen. De aarde heeft er in de loop van de geschiedenis telkens anders uitgezien. In het precambrium, het perm, het krijt en het kwartair blijken de continenten, klimaten, atmosfeer, zeespiegel en ook het leven op aarde (planten én dieren) voortdurend veranderen.
Juist of onjuist? 'Levende organismen uit het Precambrium bezaten nog geen harde delen.'
A. Juist Precambrium
Krijt
Perm
Kwartair
B. Onjuist
Controleer antwoord
11
Paragraaf 3
Precambrium
12
Paragraaf 3
Perm
13
Paragraaf 3
Krijt
14
Paragraaf 3
Kwartair
15
