De toepasbaarheid van intelligente verpakkingen in de logistiek

ACADEMIEJAAR 2005 - 2006

De toepasbaarheid van intelligente verpakkingen in de logistiek Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van: licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen.

Anne-Marie Vlassenroot onder leiding van Prof. Dr. Ir. A. Vereecke

“Ondergetekende Vlassenroot Anne-Marie bevestigt hierbij dat onderhavige scriptie wel mag worden geraadpleegd maar niet mag worden gefotokopieerd. Bij het citeren moet steeds de titel en de auteur van de scriptie worden vermeld”.

Vlassenroot Anne-Marie

WOORD VOORAF

Graag zou ik hierbij een aantal mensen willen bedanken voor hun bijdrage bij het tot stand komen van deze scriptie.

Daarbij gaat mijn oprechte dank uit naar mevr. Barbara Peene voor de deskundige begeleiding, de kritische opmerkingen en de ondersteuning tijdens het uitwerken van deze scriptie. Vervolgens wil ik mijn promotor, Prof. Dr. Ir. Ann Vereecke bedanken voor de kans die ze me gaf om intelligente verpakkingen in een logistiek perspectief te bestuderen. Haar boeiende colleges hebben mijn interesse in de logistiek aangewakkerd.

Niet in het minst zou ik hierbij ook mevr. Lieve Vermeiren, dhr. Daniël Vloeberghs, mevr. Roos Peeters en dhr. Michel Bayings willen bedanken voor hun gewaardeerde medewerking bij de totstandkoming van dit werk. Eveneens wil ik dhr. Guy Dohogne, dhr. Koen Adams en dhr. Bart Meert bedanken voor het ter beschikking stellen van hun informatie en tijd.

Verder zou ik ook mevr. Kristien Lievens, mijn ouders en vriend willen bedanken voor de morele steun en het nalezen van mijn scriptie.

I

INHOUDSOPGAVE Woord Vooraf…………………………………………………………………………………… I Inhoudsopgave………………………………………………………………………………….. II Lijst van gebruikte afkortingen……………………………………………………………….VII Lijst van figuren……………………………………………………………………………….. IX Lijst van grafieken…………………………………………………………………………….. XI Lijst van tabellen……………………………………………………………………………… XII INLEIDING…………………………………………………………………………………………1 Hoofdstuk 1: Evolutie van logistieke ketens en verpakkingen............................................................... 1 Hoofdstuk 2: Inhoud .................................................................................................................................. 2 DEEL I: THEORETISCHE STUDIE VAN INTELLIGENTE VERPAKKINGEN EN HUN TOEPASBAARHEID IN DE LOGISTIEK……………………………………………………………………………………………... 4 Hoofdstuk 1: Begripsbepalingen............................................................................................................... 4 1.1 Verpakkingen ........................................................................................................................................................ 4 1.1.1 Inleiding ....................................................................................................................................................... 4 1.1.2 Definitie ....................................................................................................................................................... 4 1.1.3 Functies ........................................................................................................................................................ 4 1.1.4 Functionaliteit .............................................................................................................................................. 6 1.2 Intelligente verpakkingen..................................................................................................................................... 7 1.2.1 Definitie ....................................................................................................................................................... 7 1.2.2 Kenmerken van intelligente verpakkingen................................................................................................... 8 1.3 Actieve verpakkingen............................................................................................................................................ 9 1.3.1 Definitie ....................................................................................................................................................... 9 1.3.2 Voorbeelden van actieve verpakkingen ..................................................................................................... 10 1.3.2.1 Zuurstofabsorbeerder of oxygen scavenger ........................................................................................ 10 1.3.2.2 Etheenabsorbeerders........................................................................................................................... 11 1.3.2.3 Vochtabsorbeerders ............................................................................................................................ 11 1.3.2.4 Anti-microbiologische verpakkingen................................................................................................... 11 1.3.2.5 Emitterende specifieke gassen............................................................................................................. 11 1.3.2.6 Andere actieve verpakkingen............................................................................................................... 12 1.3.2.7 Combinaties van actieve elementen .................................................................................................... 12 1.3.3 Verschillen tussen actieve en intelligente verpakkingen............................................................................ 12 1.4 Slimme verpakkingen ......................................................................................................................................... 13 1.5 De logistiek........................................................................................................................................................... 13 1.5.1 Definitie ..................................................................................................................................................... 13 1.5.1.1 Interne logistiek................................................................................................................................... 14 1.5.1.2 Externe logistiek of het supply chain management (SCM).................................................................. 14 1.5.2 Verpakkingen en de logistieke keten.......................................................................................................... 15 1.5.3 Identificatie doorheen de logistieke keten.................................................................................................. 16

II

Hoofdstuk 2 : Soorten intelligente verpakkingen .................................................................................. 18 2.1 Intelligente verpakkingen die direct de kwaliteit van het product meten ...................................................... 18 2.1.1 Versheidsindicatoren.................................................................................................................................. 18 2.1.2 Pathogeenindicatoren ................................................................................................................................. 19 2.2 Intelligente verpakkingen die indirect de kwaliteit van het product meten................................................... 19 2.2.1 Temperatuurindicatoren (TI) en tijd-temperatuurindicatoren (TTI)........................................................... 20 2.2.1.1 Temperatuurindicator ......................................................................................................................... 20 2.2.1.2 De tijd-temperatuurindicator .............................................................................................................. 21 2.2.2 Schokindicatoren........................................................................................................................................ 24 2.2.3 Kantelindicatoren of hellingsindicatoren ................................................................................................... 25 2.2.4 Vochtindicatoren ........................................................................................................................................ 25 2.2.5 Lekindicatoren ........................................................................................................................................... 26 2.2.5.1 Zuurstofindicatoren............................................................................................................................. 26 2.2.5.2 Koolstofdioxide-indicatoren................................................................................................................ 26 2.2.6 Andere intelligente verpakkingen .............................................................................................................. 27 2.2.7 Combinaties van de vorige indicatoren ...................................................................................................... 27 2.2.8 Indicatoren die direct versus indirect de kwaliteit van een product meten................................................. 28 2.3 Intelligente verpakkingen in de logistiek........................................................................................................... 28

Hoofdstuk 3: Evaluatie van intelligente verpakkingen......................................................................... 30 3.1 Voordelen............................................................................................................................................................. 30 3.1.1 Consument ................................................................................................................................................. 30 3.1.2 Producent ................................................................................................................................................... 30 3.1.3 Behandelaar................................................................................................................................................ 32 3.1.4 Detailhandelaar .......................................................................................................................................... 32 3.2 Nadelen................................................................................................................................................................. 32 3.2.1 Consument ................................................................................................................................................. 32 3.2.2 Producent ................................................................................................................................................... 33 3.2.3 Behandelaar................................................................................................................................................ 34 3.2.4 Detailhandelaar .......................................................................................................................................... 34 3.3 Mogelijke problemen bij intelligente verpakkingen ........................................................................................ 34 3.3.1 Privacy ....................................................................................................................................................... 35 3.3.2 Effectiviteit................................................................................................................................................. 36 3.3.3 Etikettering................................................................................................................................................. 36 3.3.4 Wetgeving .................................................................................................................................................. 37 3.3.5 Consumentenvertrouwen............................................................................................................................ 39 3.3.5.1 Consumenten en nieuwe verpakkingen................................................................................................ 39 3.3.5.2 Consumentenonderzoeken ................................................................................................................... 39 3.3.5.3 Verschillen tussen landen.................................................................................................................... 40 3.3.6 Kosten ........................................................................................................................................................ 41 3.3.7 Milieuaspecten ........................................................................................................................................... 41 3.3.8 Standaarden................................................................................................................................................ 41 3.4 Samenvatting van de voor- en nadelen en mogelijke problemen .................................................................... 42

Hoofdstuk 4: Technologieën .................................................................................................................... 44 4.1 Identificatiesystemen .......................................................................................................................................... 44 4.1.1 Visuele versus kunstmatige identificatiesystemen ..................................................................................... 44 4.1.2 Automatische identificatie.......................................................................................................................... 45 4.1.2.1 Eéndimensionale barcodes.................................................................................................................. 45 4.1.2.2 Tweedimensionale barcodes (2D-barcodes) ....................................................................................... 46

III

4.1.2.3 Driedimensionale barcodes (3D-barcodes) ........................................................................................ 46 4.1.3 Keuze identificatiesysteem......................................................................................................................... 46 4.2 Radio Frequency Identification (RFID) ............................................................................................................ 46 4.2.1 Definitie ..................................................................................................................................................... 47 4.2.2 Werkwijze .................................................................................................................................................. 47 4.2.3 Soorten RF-tags.......................................................................................................................................... 48 4.2.3.1 Actieve, passieve en semi-passieve RF-tags........................................................................................ 48 4.2.3.2 Read-only en read/write RF-tags ........................................................................................................ 49 4.2.4 Verschillen tussen RFID-tags en barcodes................................................................................................. 49 4.2.5 Slimme etiketten of smart labels ................................................................................................................ 50 4.2.6 RFID en de logistieke keten ....................................................................................................................... 51 4.2.6.1 Impact van RFID op de interne en externe logistieke keten ................................................................ 51 4.2.6.2 Voorraadmanagement......................................................................................................................... 52 4.2.6.3 Productieplanning en -controle........................................................................................................... 53 4.2.6.4 Ingaande logistiek en ontvangst goederen .......................................................................................... 54 4.2.6.5 Uitgaande logistiek ............................................................................................................................. 55 4.2.6.6 Verkoopprocessen ............................................................................................................................... 55 4.2.6.7 Diefstalbeveiliging, bewaking activa en controle personeel ............................................................... 56 4.2.6.8 Kwaliteitsbeheer.................................................................................................................................. 56 4.2.6.9 Andere voordelen ................................................................................................................................ 56 4.2.6.10 Praktijkvoorbeeld (Metro)................................................................................................................. 57 4.2.7 Combinaties van RFID en andere technologieën ....................................................................................... 57 4.2.7.1 RFID-chips gecombineerd met sensoren............................................................................................. 57 4.2.7.2 RFID-chips gecombineerd met een GPS-systeem ............................................................................... 58 4.2.7.3 RFID-chips gecombineerd met EAS.................................................................................................... 58 4.2.8 Problemen van RFID.................................................................................................................................. 58 4.2.8.1 Kosten.................................................................................................................................................. 59 4.2.8.2 Standaarden ........................................................................................................................................ 59 4.2.8.3 Materialen die de RF-stralen storen ................................................................................................... 60 4.2.8.4 Virussen en hackers............................................................................................................................. 60 4.2.8.5 RFID en privacy.................................................................................................................................. 60 4.2.8.6 Andere problemen ............................................................................................................................... 61 4.2.9 De Electronic Product Code (EPC) ............................................................................................................ 62 4.2.10 Samenvatting van de belangrijkste voor- en nadelen van RFID .............................................................. 62 4.3 Intelligente inkten ............................................................................................................................................... 63 4.3.1 Geprinte elektronica ................................................................................................................................... 63 4.3.2 Diagnostische inkten .................................................................................................................................. 65 4.4 Sensoren ............................................................................................................................................................... 65 4.5 Beveiligen van verpakkingen ............................................................................................................................. 66 4.5.1 Electronic Article Surveillance (EAS) ....................................................................................................... 66 4.5.2 Speciale folies, hologrammen en bedrukkingen......................................................................................... 67

Hoofdstuk 5 : Huidige toepassingen en de toekomstige evolutie.......................................................... 68 5.1 Actuele intelligente verpakkingen...................................................................................................................... 68 5.1.1 Niet RFID-gerelateerde intelligente verpakkingen .................................................................................... 68 5.1.2 RFID .......................................................................................................................................................... 69 5.1.2.1 Belangrijkste gebruikers ..................................................................................................................... 69 5.1.2.2 Toepassingen....................................................................................................................................... 69 5.1.3 Intelligente inkten....................................................................................................................................... 70 5.2 Concrete toepassingen van intelligente verpakkingen ..................................................................................... 71 5.2.1 Intelligente consumentenverpakkingen ...................................................................................................... 71 5.2.1.1 Inbev.................................................................................................................................................... 71 5.2.1.2 Nestlé................................................................................................................................................... 71

IV

5.2.1.3 Andere ................................................................................................................................................. 72 5.2.2 Producenten................................................................................................................................................ 72 5.2.2.1 Philips ................................................................................................................................................. 72 5.2.2.2 iButton................................................................................................................................................. 73 5.2.2.3 Andere ................................................................................................................................................. 73 5.2.3 Bedrijven die intelligente verpakkingen gebruiken in hun logistieke keten............................................... 74 5.2.3.1 Nestlé................................................................................................................................................... 74 5.2.3.2 KLM .................................................................................................................................................... 74 5.2.3.3 Andere ................................................................................................................................................. 75 5.2.4 Detailhandelaars en intelligente verpakkingen........................................................................................... 75 5.2.4.1 Carrefour ............................................................................................................................................ 75 5.2.4.2 Wal-Mart ............................................................................................................................................. 75 5.2.4.3 Monoprix............................................................................................................................................. 76 5.2.4.4 Marks & Spencer................................................................................................................................. 76 5.2.4.5 Andere ................................................................................................................................................. 76 5.2.5 Samenvattende tabel met concrete toepassingen........................................................................................ 77 5.3 Toekomst van intelligente verpakkingen .......................................................................................................... 77 5.3.1 Tendens ...................................................................................................................................................... 77 5.3.2 Intelligente retailverpakkingen................................................................................................................... 78 5.3.3 Toekomst van de verschillende soorten intelligente verpakkingen ............................................................ 78 5.3.4 RFID .......................................................................................................................................................... 79 5.3.5 Intelligente inkten....................................................................................................................................... 82 5.3.6 Besluit ........................................................................................................................................................ 83

DEEL II: PRAKTIJKSTUDIE……………………………………………………………………………… 84 Hoofdstuk 1: Deskundigenonderzoek..................................................................................................... 85 1.1 Voorstelling deskundigen ................................................................................................................................... 85 1.2 Het begrip intelligente verpakkingen ................................................................................................................ 86 1.3 Voorbeelden......................................................................................................................................................... 87 1.4 Beoordeling van intelligente verpakkingen....................................................................................................... 88 1.4.1 Voordelen................................................................................................................................................... 88 1.4.2 Nadelen en problemen................................................................................................................................ 88 1.5 Toekomstverwachtingen..................................................................................................................................... 89

Hoofdstuk 2: Casestudies......................................................................................................................... 91 2.1 Alpro..................................................................................................................................................................... 91 2.1.1 Het begrip intelligente verpakkingen ......................................................................................................... 91 2.1.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen................................................................................................ 92 2.1.3 Intelligente verpakkingen bij Alpro ........................................................................................................... 92 2.2 Ter Beke............................................................................................................................................................... 93 2.2.1 Het begrip intelligente verpakkingen ......................................................................................................... 93 2.2.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen................................................................................................ 93 2.2.3 Intelligente verpakkingen bij Ter Beke ...................................................................................................... 94 2.3 Coca-Cola............................................................................................................................................................. 95 2.3.1 Het begrip intelligente verpakkingen ......................................................................................................... 95 2.3.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen................................................................................................ 95

V

2.3.3 Intelligente verpakkingen bij Coca-Cola.................................................................................................... 97 2.4 Agfa-Gevaert ....................................................................................................................................................... 98 2.4.1 Het begrip intelligente verpakkingen ......................................................................................................... 98 2.4.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen................................................................................................ 99 2.4.3 Intelligente verpakkingen bij Agfa-Gevaert............................................................................................. 100 2.5 Blanken Controls............................................................................................................................................... 101 2.5.1 Het begrip intelligente verpakkingen ....................................................................................................... 101 2.5.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen.............................................................................................. 101 2.5.3 Intelligente verpakkingen bij Blanken Controls....................................................................................... 101 2.6 Peutz Industrieel Ontwerp ............................................................................................................................... 102 2.6.1 Het begrip intelligente verpakkingen ....................................................................................................... 102 2.6.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen.............................................................................................. 103 2.6.3 Intelligente verpakkingen bij Peutz Industrieel Ontwerp ......................................................................... 104 2.7 Packinn............................................................................................................................................................... 104 2.7.1 Het begrip intelligente verpakkingen ....................................................................................................... 104 2.7.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen.............................................................................................. 105 2.7.3 Intelligente verpakkingen bij Packinn...................................................................................................... 106 2.8 DENC ................................................................................................................................................................. 107 2.8.1 Het begrip intelligente verpakkingen ....................................................................................................... 107 2.8.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen.............................................................................................. 107 2.8.3 Intelligente verpakkingen bij DENC........................................................................................................ 108 2.9 Zetes ................................................................................................................................................................... 108 2.9.1 Het begrip intelligente verpakkingen ....................................................................................................... 108 2.9.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen.............................................................................................. 109 2.9.3 Intelligente verpakkingen bij Zetes .......................................................................................................... 109 2.10 Besluit............................................................................................................................................................... 110

DEEL III: BESLUIT………………………………………………………………………………………113

Lijst van geraadpleegde werken……………………………………………………………. XIII Interviews….………………………………………………………………………………… XXII BIJLAGEN Bijlage 1: Vragenlijst verpakkingsdeskundigen……………………………………………………………... XXIV Bijlage 2: Vragenlijst gewone bedrijven: Alpro, Ter Beke, Coca-Cola en Agfa-Gevaert………………….. XXV Bijlage 3: Vragenlijst verpakkingsbedrijven en logistieke bedrijven………………………………………. XXVI Bijlage 4: De verschillende componenten van een RFID-tag………………………………………………. XXVII Bijlage 5: De-activator Metro……………………………………………………………………………….. XXVIII

VI

LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN

2D

Tweedimensionaal

3D

Driedimensionaal

AI

Automatsiche Identificatie

AIM

Organisatie voor Automatische Identificatie en Mobility

ATO

Associatie Technologie Overdracht

B2B

Business-to-Business

BNP

Bruto Nationaal Product

BVI

Belgisch VerpakkingsInstituut

CCEB

Coca-Cola Enterprises Belgium

CCS

Coca-Cola Services

CHEP

Commonwealth Handling Equipment Pool

CO2

Koolstofdioxide

CTI

Critical Temperature Indicators

CTTI

Critical Temperature/Time Indicators

DENC

Design Engineering Contracting

EAN

European Article Numbering

EAS

Electronic Article Surveillance

EG

Europese Gemeenschap

EPC

Electronic Product Code

EU

Europese Unie

FIFO

First In First Out

GPS

Global Positioning System

GSI

Graphic Solutions International

IBM

International Business Machines

ICT

Informatie en Communicatie Technologie

ISO

International Standards Organization

KLM

Koninklijke Luchtvaart Maatschappij

KMO

Kleine en Middelgrote Ondernemingen

LSFO

Least Shelf-life First Out

MAP

Modified Atmosphere Packaging

MHz

Megahertz

VII

Min.

Minuten

OCR

Optical Character Recognition

RF

Radio Frequency

RFID

Radio Frequency Identification

RTI

Returnable Transport Item

SCM

Supply Chain Management

TI

TemperatuurIndicator

TNT

Thomas Nationwide Transport

TTI

Tijd-TemperatuurIndicator

UV

UltraViolet

VIL

Vlaams Instituut voor de Logistiek

VIP

Very Important Person

VK

Verenigd Koninkrijk

VS

Verenigde Staten

VIII

LIJST VAN FIGUREN

Figuur 0.1: Evolutie verpakkingen

1

Figuur I.1.1: Elementen die de functionaliteit van een verpakking bepalen

6

Figuur I.1.2: Indeling van de actieve verpakkingen

10

Figuur I.1.3: Etheenabsorbeerder

11

Figuur I.1.4: Wedge

12

Figuur I.1.5: Fresh Can

12

Figuur I.1.6: Instacool

12

Figuur I.1.7: StabilOx in vaste vorm en in zakjes

12

Figuur I.1.8: Onderscheid tussen intelligente en actieve verpakkingen

13

Figuur I.1.9: Interne logistiek

14

Figuur I.2.1: De rijpheidsindicatoren van LifeLines Technology

19

Figuur I.2.2: Tijd-temperatuurindicator: de Fresh-Check

23

Figuur I.2.3: Timestrip

23

Figuur I.2.4: De MAG 2000

24

Figuur I.2.5: De Shockwatch

24

Figuur I.2.6: De Tiltwatch

25

Figuur I.2.7: De Tiltwatch Plus

25

Figuur I.2.8: Vochtindicator

25

Figuur I.2.9: De Shocklog

27

Figuur I.2.10: Indicatoren die direct versus indirect de kwaliteit van een product meten

28

Figuur I.4.1: Werking RF-tags

47

Figuur I.4.2: Een geleidende antenne

64

IX

Figuur I.4.3: Geprinte batterij

64

Figuur I.4.4: Linx 'Clear Security' 3160 inkt

67

Figuur I.5.1: Intelligent bierblikje

74

Figuur I.5.2: RFID-tag van Wal-Mart

76

Figuur B.4.1: De componenten van een RFID-tag

XXVII

Figuur B.4.2: Een siliconenchip ontwikkeld door Philips

XXVII

Figuur B.5.1: De de-activator van Metro

XXVIII

Figuur B.5.2: De werkwijze van de de-activator

XXVIII

X

LIJST VAN GRAFIEKEN

Grafiek I.1.1: Oorzaken van problemen in de verpakkingen

15

Grafiek I.1.2: Waardevolle instrumenten om toe te voegen aan verpakkingen

16

Grafiek I.5.1: Totale marktwaarde van verpakkingen in 2005

68

Grafiek I.5.2: Groei van intelligente retailverpakkingen

78

Grafiek I.5.3: Prijsevolutie van RF-tags

81

Grafiek I.5.4: Verwachte marktwaarde van RFID-chips op item- en palletniveau

82

Grafiek I.5.5: Percentage geprinte RFID-tags

83

XI

LIJST VAN TABELLEN

Tabel I.1.1: De essentiële functies van verpakkingen

5

Tabel I.3.1: Problemen versus oplossingen bij de introductie van innovatieve verpakkingen

35

Tabel I.3.2: Algemeen overzicht van de voor- en nadelen voor de verschillende gebruikers

42

Tabel I.4.1: Verschillen actieve en passieve tags

48

Tabel I.4.2: Toepassingen passieve, semi-passieve en actieve tags

49

Tabel I.4.3: Beoordeling RFID

62

Tabel I.4.4: Beoordeling intelligente inkten t.o.v. RFID

65

Tabel I.5.1: RFID-toepassingen

70

Tabel I.5.2: Concrete toepassingen

77

Tabel II.1.1: Samenvatting deskundigenonderzoek

90

Tabel II.2.1: Samenvatting casestudies

111

XII

INLEIDING Hoofdstuk 1: Evolutie van logistieke ketens en verpakkingen De optimalisering, beheersing en controle van logistieke ketens speelt een belangrijke rol in heel wat ondernemingen. De laatste jaren is hun rol aanzienlijk toegenomen, enerzijds door de steeds langer wordende logistieke ketens en anderzijds, doordat de grenzen vervagen tussen diverse bedrijven o.a. door verticale integratie, globalisatie en outsourcing (VAN DIERDONCK R., 2004, hfst. 1, blz. 6). Bedrijven moeten nu niet enkel de interne goederenstroom beheren, maar ook de stromen tussen verschillende bedrijven moeten worden gepland, uitgevoerd en gecontroleerd. Deze veranderende logistieke ketens eisen een nieuwe manier van ketenbeheersing. Tegenwoordig moeten de producten en hun omgevingscondities kunnen worden gevolgd doorheen de hele keten (VAN VLIET H., 2004). Ook moet de kwaliteit van producten bestand zijn tegen een langdurig transport en moet er een betere controle zijn bij schadegevallen. De logistiek is dan ook een eerste drijfveer voor verpakkingsinnovaties, zoals intelligente verpakkingen.

Zoals in volgende hoofdstukken duidelijk zal worden aangetoond, zijn er naast de logistiek nog verschillende andere drijfveren voor vernieuwende verpakkingen. Behalve de traditionele functies van verpakkingen zoals het product bewaren, beschermen, identificeren, gebruiksgemak aanbieden en communiceren met de consument, worden steeds meer nieuwe functies aan verpakkingen toegevoegd. Belangrijkste drijfveren voor deze nieuwe functies zijn: de veranderde levenswijze van mensen, de groeiende bezorgdheid zowel over voedselkwaliteit als over het milieu en de demografische

ontwikkeling.

Hierdoor

steeg

de

vraag

naar

productveiligere,

levensduurverlengende,

kostenefficiëntere, milieuvriendelijkere, recycleerbare, goedkopere, esthetische en gebruiksvriendelijkere producten.

Het is om aan de vraag van zowel de consument als de logistiek te voldoen dat er allerlei nieuwe verpakkingsconcepten worden ontwikkeld, waaronder ook de intelligente verpakkingen.

Onderstaande figuur geeft de evolutie van verpakkingen weer. Figuur 0.1: Evolutie verpakkingen Voor 1980

1990

2003

2008?

Actieve verpakkingen Beschermende verpakkingen

Verpakkingen met intelligente inkten

Actieve verpakkingen met intelligente indicatoren

Actieve verpakkingen die geactiveerd worden door elektronische sensoren

1980 Bron: Eigen werk gebaseerd op HARROP P., 2004, blz. 36

1

Intelligente verpakkingen kunnen op zeer veel verschillende manieren worden gedefinieerd. Het zijn precies deze verpakkingen die informatie kunnen geven over de versheid, de beschadigingen en de omgevingsfactoren van een product. Daarnaast kunnen ze ook producten traceren doorheen de hele logistieke keten en de verantwoordelijke van beschadigde producten aanduiden. Deze verpakkingen brengen dus verschillende nieuwe mogelijkheden met zich en kunnen een deel van de nieuwe eisen voor verpakkingen invullen.

In deze scriptie staan de logistiek en intelligente verpakkingen dus centraal. Nadat eerst het begrip intelligente verpakkingen grondig zal worden behandeld, wordt onderzocht hoe deze verpakkingen de logistieke processen kunnen verbeteren, alsook wat hun mogelijke problemen zijn bij implementatie.

Hoofdstuk 2: Inhoud Het vervolg van deze scriptie bestaat uit drie delen. In het eerste deel worden intelligente verpakkingen gedefinieerd en wordt hun toepasbaarheid in de logistieke keten besproken. Het tweede deel heeft als onderwerp de behandeling en de beoordeling van intelligente verpakkingen in de praktijk. Het derde en laatste deel vormt het besluit en geeft een beknopte samenvatting van de vaststellingen gemaakt bij het schrijven van deze scriptie.

In het eerste deel – de theoretische studie van intelligente verpakkingen en hun toepasbaarheid in de logistiek – worden vijf onderwerpen besproken:

a) De verpakkingsfuncties en de begrippen logistiek, intelligente en aanverwante verpakkingen Zoals zal worden aangetoond in een eerste hoofdstuk bestaan er verschillende definities voor intelligente verpakkingen en de logistiek. Allereerst wordt in dit hoofdstuk een verklaring gegeven voor de stijgende vraag naar innovatieve verpakkingen. Vervolgens worden de verschillende innovatieve verpakkingen gedefinieerd. Ten slotte wordt ook de logistiek duidelijk omschreven.

b) De soorten intelligente verpakkingen In dit hoofdstuk worden de verschillende soorten intelligente verpakkingen bondig besproken, alsook hun toepasbaarheid in de logistiek.

c)

De beoordeling van intelligente verpakkingen

Allereerst worden in dit hoofdstuk de voor- en nadelen van intelligente verpakkingen voor de belangrijkste schakels van de externe logistieke keten besproken. Tot slot worden ook de mogelijke problemen bij de implementatie van deze verpakkingen behandeld.

d) De technologieën die verpakkingen intelligent kunnen maken Zoals zal worden aangetoond bestaan er verschillende technologieën die verpakkingen intelligent kunnen maken. In het eerste gedeelte van dit hoofdstuk wordt een algemene inleiding gegeven omtrent identificatiesystemen. Vervolgens wordt de Radio Frequency Identification (RFID)-technologie grondig besproken, aangezien het voornamelijk door toepassing van deze technologie is dat verschillende logistieke processen kunnen worden verbeterd. Elk van deze processen zal hier verder in detail worden besproken. Daarna worden de intelligente inkten

2

en sensoren behandeld. Tot slot wordt een overzicht gegeven van de technologieën die verpakkingen kunnen beveiligen, aangezien ook zij verpakkingen intelligent kunnen maken.

e)

De huidige toepassingen en toekomstverwachtingen

In het laatste hoofdstuk van dit deel worden eerst en vooral het toepassingsdomein en enkele concrete voorbeelden van intelligente verpakkingen weergegeven. Vervolgens wordt specifieker ingegaan op de toekomstverwachtingen van deze verpakkingen.

Het tweede deel – de praktijkstudie – bestaat uit twee onderdelen:

a) Het deskundigenonderzoek Aangezien er nog heel wat onenigheid bestaat over enerzijds de definitie van intelligente verpakkingen en anderzijds over het feit of de uiteindelijke totale beoordeling van intelligente verpakkingen positief of negatief is, werden in een eerste gedeelte van deze praktijkstudie verschillende verpakkingsdeskundigen gecontacteerd. Als afsluiter van dit hoofdstuk wordt een beknopt overzicht gegeven van de standpunten van deze deskundigen.

b) Casestudies In het tweede gedeelte van dit empirisch onderzoek worden enkele casestudies behandeld. Hiervoor werden de volgende bedrijven uit verschillende sectoren geïnterviewd: Alpro, Ter Beke, Coca-Cola, Agfa-Gevaert, Blanken Controls, Peutz Industrieel Ontwerp, Packinn, Denc en Zetes. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een overzicht van de belangrijkste conclusies uit de casestudies.

Vooraleer van start te gaan, wordt nog melding gemaakt van volgende beperkingen bij het opstellen van deze scriptie: -

De meeste Belgische bedrijven (behalve de logistieke bedrijven en verpakkingsbedrijven) volgen de trends van intelligente verpakkingen of hebben er al onderzoek naar verricht, maar meestal hebben ze deze verpakkingen nog niet geïmplementeerd. Bij het interviewen van deze bedrijven werd dan ook vooral gepeild naar het eventuele toekomstige gebruik van intelligente verpakkingen.

-

De praktijkstudie betreft slechts enkele Belgische ondernemingen, zodat er geen veralgemening voor de volledige Belgische industrie gemaakt mag worden. Daarnaast wordt slechts de visie van één of enkele personen weergegeven, die kan verschillen van de visie van anderen binnen dezelfde onderneming.

3

DEEL I: THEORETISCHE STUDIE VAN INTELLIGENTE VERPAKKINGEN EN HUN TOEPASBAARHEID IN DE LOGISTIEK Hoofdstuk 1: Begripsbepalingen De literatuur is het niet altijd eens over de juiste definitie van intelligente verpakkingen. Sommige literatuurbronnen definiëren intelligente verpakkingen als verpakkingen die de producten traceerbaar maken of die informatie geven over de condities van het product of die actief optreden in het product (BUTLER P., 2004a). Andere bronnen beschouwen intelligente verpakkingen als verpakkingen die enkel en alleen informatie geven over de kwaliteit van het product (FABECH B. et al., 2000). Om duidelijkheid te scheppen worden in dit hoofdstuk verschillende soorten verpakkingen besproken en wordt dieper ingegaan op de rol van deze verpakkingen in de logistiek.

1.1 Verpakkingen Vooraleer kan worden overgaan tot een eenduidige definitie van intelligente verpakkingen, wordt eerst het begrip verpakking gedefinieerd. 1.1.1 Inleiding “De verpakkingssector is een belangrijke wereldindustrie en representeert meer dan 2% van het BNP (Bruto Nationaal Product) van ontwikkelde landen. De waarde van deze industrie bedraagt wereldwijd een 345 miljoen euro en 1/3 hiervan wordt gerealiseerd in Europa. Daarenboven is 50% van deze verpakkingen bestemd voor de voedingsindustrie (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 1)”. Verder wordt in verschillende cursussen marketing de verpakking (= packaging) voorgesteld als de vijfde P van de marketingmix d.w.z. dat het kiezen van het soort verpakking voor een bepaald product één van de belangrijkste marketingbeslissingen is die een onderneming moet maken (KOTLER P. et al., 2004, blz. 324). 1.1.2 Definitie “Verpakkingen kunnen eenvoudig worden gedefinieerd als omsluitingen van het product en dit kan drie materiaalniveaus omvatten, namelijk de primaire, secundaire en verzendverpakkingen (KOTLER P. et al., 2004, blz. 325)”. Verpakkingen kunnen ook veel gedetailleerder worden gedefinieerd, namelijk als “alle producten, waaronder begrepen wegwerpartikelen, vervaardigd van materiaal van welke aard dan ook, die kunnen worden gebruikt voor het insluiten, beschermen, verladen, afleveren en aanbieden van stoffen, preparaten of andere producten, van grondstoffen tot afgewerkte producten, over het gehele traject van producent tot gebruiker of consument (Handleiding Convenant Verpakkingen II, 1998)”.

In deze scriptie slaat het begrip verpakkingen zowel op primaire, secundaire als verzendverpakkingen. 1.1.3 Functies De traditionele functies van verpakkingen omvatten het product bewaren, beschermen, identificeren, gebruiksgemak aanbieden en communiceren met de consument (BUTLER P., 2004b en 2004c en YAM K.L. et al., 2005). Hoewel

4

deze functies nog steeds belangrijk zijn, verwacht de consument steeds meer van verpakkingen. Nieuwe functies zijn dan ook gewenst.

Uit relevante literatuur blijkt dat de belangrijkste redenen voor de nood aan nieuwe functies van verpakkingen de volgende zijn: de veranderde levenswijze van mensen, de groeiende bezorgdheid zowel rond voedselkwaliteit als het milieu en de demografische ontwikkeling.

Het is algemeen geweten dat de huidige generatie steeds minder tijd heeft. Hierdoor zijn de consumenten niet langer bereid om tijdrovende, moeilijk te openen verpakkingen te kopen (BUTLER P., 2004c). Bovendien bleek uit verschillende onderzoeken in heel Europa dat het aantal eenpersoonsgezinnen toeneemt, dat de meeste gezinnen maar één keer per week gaan winkelen en dat er meer kant-en-klare maaltijden worden gekocht (RÖTZER I., 2005). Hieruit volgt dat de verpakkingen dus kleiner, langer houdbaar en geschikt moeten zijn voor gebruik in de microgolfoven. De consument wordt ook steeds milieubewuster ten aanzien van verpakkingen, maar tegelijkertijd zijn ze niet bereid om er extra voor te betalen (RÖTZER I., 2005). De vele voedselcrisissen hebben de consument ook bewust gemaakt met betrekking tot de voedselveiligheid. Hierdoor worden gezonde en veilige producten, liefst zonder bewaar- en conserveringsmiddelen geëist (Voedselfoltering, 2004). Een verouderende bevolking vraagt ook om verpakkingen met nieuwe functies. Zo is er veel meer nood aan eenvoudig te openen verpakkingen. Ook verpakkingen die herinneringsboodschappen sturen, kunnen hulp bieden (BUTLER P., 2004a). Daar ook de koopkracht van de gezinnen stijgt, willen of kunnen consumenten meer betalen voor gebruiksvriendelijke (Consumer Packaging Report, 2005/6) en meer esthetische verpakkingen. Verpakkingen nemen ook meer en meer de plaats in van de verkoper en in de competitieve markt van vandaag kunnen verpakkingsinnovaties zorgen voor differentiatie van het product en consumenten aanmoedigen om een bepaald merk te kopen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 441).

Naast de consument kan ook de logistiek een drijfveer zijn om verpakkingen te wijzigen. Deze drijfveer is echter beperkt. De belangrijkste eisen die aan verpakkingen in de logistiek gesteld worden, zijn een efficiënte stapeling en vervoer (cfr. infra 1.5).

In tabel I.1.1 worden de meest essentiële functies van verpakkingen weergegeven en uitgelegd. Tabel I.1.1: De essentiële functies van verpakkingen Bewaring

De verpakking moet toelaten de producten zo lang te bewaren als nodig met behoud van kwaliteit.

Hygiëne

Een goede verpakking is de beste waarborg voor een goede hygiëne.

Diversificatie

De diversificatie van verpakkingen laat toe het product aan te passen aan de voorkeur, de gewoontes en gebruikspatronen van de verbruiker.

Portionering

De verpakking laat toe de hoeveelheid product aan te passen aan de behoefte van de consument.

Vervoer

Een goede verpakking zorgt ervoor dat het product van de plaats van productie naar de plaats van verwerking of consumptie vervoerd kan worden zonder beschadiging en/of kwaliteitsvermindering.

5

Stapeling

Verpakkingen moeten het efficiënt stapelen van producten zonder beschadiging mogelijk maken op de plaats van productie, tijdens het vervoer, in opslagruimtes en op de plaats van verwerking of verkoop.

Informatie

De verpakking is de beste plaats voor de identificatie van het product (merk), de gebruiksaanwijzing, alle wettelijke indicaties (prijs, gewicht enz.), beheersinstrumenten (streepjescode) en alle andere wenselijke milieu-informatie (materiaalidentificatie, recycleerbaarheid enz.).

Merkdrager

De verpakking draagt het merk, wat toelaat de producten makkelijker te herkennen. Tevens laat de

en publiciteit

verpakking toe te communiceren met de verbruiker ter ondersteuning van de publiciteit.

Andere

Bijkomende eisen die aan sommige verpakkingen kunnen worden gesteld zijn: antidiefstalsystemen, veiligheid, gebruiksvriendelijkheid enz. Bron: Eigen werk gebaseerd op BVI, 2006

1.1.4 Functionaliteit Volgens de Associatie Technologie Overdracht (ATO), een Nederlandse onderneming die technologische kennis overdraagt aan kleine en middelgrote ondernemingen (KMO’s), wordt de echte functionaliteit van een verpakking bepaald door de productkwaliteit, de mechanische en fysische eigenschappen, evenals marketingeigenschappen en specifieke logistieke eigenschappen. ATO vat deze redenering samen in onderstaande figuur, die weergeeft dat bij de keuze van verpakkingen, rekening moet worden gehouden met zowel de huidige technologieën, als de logistieke keten, als het consumentenverlangen (Seminarie ATO, 2001). Figuur I.1.1: Elementen die de functionaliteit van een verpakking bepalen

Technologie Supply chain Consumentenfocus

Totale aanpak

Bron: Eigen werk gebaseerd op Seminarie ATO, 2001

Daarentegen moet volgens AHVENAINEN R. et al. (2003, blz. 442) in het verpakkingsoptimaliseringsproces ook rekening worden gehouden met de kosten en milieuaspecten. In bovenstaande figuur zouden dus nog twee cirkels moeten worden toegevoegd, namelijk één voor de kosten en één voor het milieu.

Besluit: Verpakkingen zijn sterk geëvolueerd gedurende de laatste jaren, vooral door de gestegen vraag naar productveiligere, levensduurverlengende, kostenefficiëntere, milieuvriendelijkere, recycleerbare, goedkopere, esthetische en gebruiksvriendelijkere producten. Om aan deze vragen te kunnen voldoen en de verpakkingsperformantie te verbeteren, worden allerlei nieuwe verpakkingsconcepten ontwikkeld.

6

1.2 Intelligente verpakkingen Zoals in de inleiding van dit hoofdstuk reeds aangehaald, blijken er in de literatuur verschillende definities voor intelligente verpakkingen te bestaan. Ook worden intelligente verpakkingen vaak verward met actieve en slimme verpakkingen. In wat volgt, worden bovenstaande termen gedefinieerd en vergeleken. 1.2.1 Definitie Aangezien er een groot aantal definities voor nieuwe verpakkingsmethodes bestaat zoals o.a. actieve, intelligente, slimme en interactieve verpakkingen en aangezien deze meestal slechts gedeeltelijk gedefinieerd werden, werd tijdens een Europese studie ‘Evaluating Safety, Effectiveness, Economic-environmental Impact and Consumer Acceptance of Active and Intelligent Packaging (ACTIPAK-FAIR) (cfr. infra 3.3.4) een gezamenlijke definitie gezocht voor intelligente verpakkingen: “Intelligente verpakkingen monitoren de conditie van het verpakte voedsel om informatie te geven over de kwaliteit van het voedsel gedurende de opslag en het transport (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 6)”. DE JONG A. et al. (2005), die zelf ook meewerkte aan deze Europese studie, heeft deze definitie verfijnd: “Intelligente verpakkingen zijn systemen die de condities van de verpakte producten controleren om informatie te geven over de productkwaliteit of de integriteit van de verpakking of de opslagcondities of de aanwezigheid van micro-organismen en/of pathogenen”.

Bovenstaande definities zijn jammer genoeg niet bevredigend, omdat hier wordt verondersteld dat intelligente verpakkingen enkel toepasbaar zijn bij levensmiddelen, wat niet het geval is.

Enkele andere interessante definities die in de literatuur teruggevonden worden: 1.

Intelligente verpakkingen zijn verpakkingen die in staat zijn om de toestand van verpakte goederen op te volgen en informatie over de toestand (temperatuur, vochtigheid enz.) van deze goederen tijdens hun transport en/of opslag door te sturen naar allerhande ICT-systemen (VIL, 2006).

2.

Intelligente verpakkingen verstrekken informatie over het product en/of de verpakking aan de gebruiker. Deze verpakkingen informeren de gebruiker niet alleen over de samenstelling en afkomst van het product, maar bijvoorbeeld ook over de bewaaromstandigheden, de productkwaliteit, microbiële veiligheid of verpakkingsintegriteit tijdens het doorlopen van de distributieketen (KREFT F. et al., 2002)

3.

Intelligente retailverpakkingen zijn verpakkingssystemen die beschikbaar zijn voor de consument op het verkoopspunt en die productinformatie, kwaliteits- en omgevingsfactoren die de productkwaliteit, de houdbaarheid en/of de veiligheid beïnvloeden, controleren, aanduiden of testen (Pira, 2004 en LLEWELLYN W., 2005).

4.

“Een verpakking of product kan als een intelligent systeem beschouwd worden, wanneer het een onderdeel wordt van een controle- of feedbackmechanisme in relatie tot zijn omgeving (SCHILTHUIZEN S., 2004)”. Anderzijds kan er worden gesteld dat verpakkingen met RFID-tags (cfr. infra 4.2), die meer bevatten dan alleen een EPC-nummer, zoals bijvoorbeeld vulgegevens, leveranciersdata enz., ook intelligent kunnen worden genoemd (Interview met SCHILTHUIZEN S., december 2005, e-mail).

5.

“Intelligente verpakkingen kunnen gedefinieerd worden als verpakkingen die de omgeving kunnen voelen en/of in staat zijn om informatie te voorzien aan de gebruiker (DANIEL C.D., 2000)”.

7

In deze scriptie wordt de volgende definitie gehanteerd:

Intelligente verpakkingen zijn verpakkingen die een onderdeel vormen van controle- of feedbackmechanismen in relatie tot hun omgeving en zullen informatie over de toestand van hun producten of van hun omgevingscondities of van de verpakking zelf, meedelen aan hun omgeving of doorsturen naar allerhande ICT-systemen.

Deze definitie werd gekozen, ten eerste omdat het een zeer algemene definitie is en bijgevolg toepasbaar is op alle soorten verpakkingen en ten tweede omdat ze het meest aansluit bij de mogelijkheden van intelligente verpakkingen in de logistiek. In de externe logistiek zullen intelligente verpakkingen voornamelijk worden toegepast om de condities van de verpakkingen en producten te controleren en om feedback te geven over de exacte plaats waar het in de logistieke keten eventueel verkeerd gelopen is (cfr. infra 1.5). 1.2.2 Kenmerken van intelligente verpakkingen Intelligente verpakkingen zullen zelf niets wijzigen aan de toestand van een product en hebben dus zelf geen enkele invloed op het product. Ze zullen enkel informatie geven over de toestand van het product of zijn verpakking of zijn omgevingscondities. Hierdoor wordt het mogelijk om na te gaan of het product veranderingen heeft ondergaan en of er ongewenste gebeurtenissen hebben plaatsgevonden zoals een onderbreking van een koudeketen (SCULLY A., 2006).

Binnen de intelligente verpakkingen moet een onderscheid gemaakt worden tussen deze die gebruik maken van de RFID-technologie (cfr. infra 4.2) en deze die dit niet doen. Intelligente verpakkingen die een RFID-chip bevatten, kunnen continu de productkwaliteit monitoren en de geschiedenis van een product volgen doorheen de volledige logistieke keten. Door deze werkwijze kunnen de kritieke punten binnen de keten worden opgespoord en geregistreerd (SCHILTHUIZEN S., 2004).

Wanneer een verpakking een RFID-chip bevat, is deze verpakking dan al intelligent? Het oplossen van deze vraag is één van de grootste problemen bij het bepalen van een goede definitie voor intelligente verpakkingen. Er stelt zich geen probleem voor RFID-tags die uitgerust zijn met bewegings-, temperatuurs-, zuurstofsensoren enz. Deze tags worden o.a. toegepast bij het Belgische bedrijf Zetes en krijgen daar de naam ‘intelligente tags’ (Zetes, 2006). Het is veel moeilijker te bepalen of read-only RFID-tags verpakkingen intelligent maken of niet. Met een RF-lezer kunnen de gegevens die op de RFID-chip zijn opgeslagen, worden gelezen. Wanneer deze tags nu getoetst worden aan de definitie van intelligente verpakkingen (cfr. supra 1.2.1), is het duidelijk dat ze deel uitmaken van een controle- en feedbackmechanisme en informatie zullen geven over het product, maar niet echt over de toestand of de staat van het product zelf. Onder deze veronderstelling maken read-only RFID-tags geen intelligente verpakkingen. Passieve, read-only tags (cfr. infra 4.2.3.1) en barcodes zijn beide identificatiesystemen die informatie bevatten die enkel leesbaar is en niet kan worden gewijzigd na het verpakken. In deze scriptie worden beide systemen daarom niet als intelligent beschouwd. RFID-tags bevatten meer data en kunnen volautomatisch gelezen worden waardoor deze tags door sommige auteurs toch als intelligent worden beschouwd. De read/write tags kunnen daarentegen gedurende de logistieke keten nieuwe informatie opslaan en bijvoorbeeld

8

bijhouden wat de laatste behandeling was. Deze tags delen dus wel informatie mee over de toestand van het product aan hun omgeving en worden dus wel als intelligent beschouwd.

Volgens dhr. MEERT B. is RFID een technologie die gebruikt kan worden om verpakkingen intelligent te maken en zijn het enkel intelligente verpakkingen die gecombineerd worden met deze technologie, die interessant zijn voor de logistiek (Interview met MEERT B., november 2005, Gent).

Besluit: In de literatuur komen verschillende definities van intelligente verpakkingen voor. Er is vooral veel discussie over verpakkingen met RFID-technologie, dewelke een randgeval blijken te zijn. In deze scriptie worden verpakkingen met read-only RFID-tags niet aanzien als intelligente verpakkingen. Read/write RFID-tags of RFID-tags die gecombineerd worden met sensoren of intelligente inkten worden wel als intelligent beschouwd.

1.3 Actieve verpakkingen Verschillende kranten- en tijdschriftartikels spreken over intelligente verpakkingen, terwijl ze eigenlijk actieve verpakkingen bedoelen. Daarom wordt in dit hoofdstuk het begrip actieve verpakkingen gedefinieerd en wordt dieper ingegaan op de belangrijkste verschillen met intelligente verpakkingen. 1.3.1 Definitie Een mogelijke definitie voor actieve verpakkingen is: Actieve verpakkingen veranderen actief de condities van het verpakte voedsel om de houdbaarheid te verlengen of om de kwaliteit en veiligheid van het product te verbeteren door het opnemen (= een absorberende verpakking) of afgeven (= een emitterende verpakking) van componenten (DE JONG A. et al., 2005 en VERMUE J., 2000).

Actieve verpakkingen regelen dus actief de kwaliteit van het product, zodat de houdbaarheid en de veiligheid van de producten verbeterd worden (BROUWER Y. en KEIJBETS E., 2002 en Smart Packaging…, 2004). Deze verpakkingen reguleren de microbiële, chemische, fysische en/of fysiologische omstandigheden van de inhoud door actieve interactie tussen verpakking en het product of zijn omgeving. Ze kunnen de houdbaarheid van levensmiddelen verlengen waardoor het mogelijk is flexibeler in te spelen op de minder voorspelbare en meer momentgebonden consumptie van versproducten. Daarnaast kunnen deze verpakkingen het rijpingsproces van groenten en fruit vertragen. Ook kunnen ze een hogere productiecapaciteit van de verpakkingslijn genereren en investeringen in dure procesapparatuur voorkomen door het gebruik van een zuurstofabsorbeerder in plaats van MAP (Modified Atmosphere Packaging)- of vacuümverpakking (Smart Packaging…, 2004). Twee soorten actieve verpakkingen worden onderscheiden (BROUWER Y. en KEIJBETS E., 2002): -

Absorberende verpakkingen, die alle ongewenste componenten in de verpakking verwijderen zoals bijvoorbeeld zuurstof, koolstofdioxide, etheen en vocht- en geurcomponenten. Concrete voorbeelden van absorberende verpakkingen zijn verpakkingen die o.a. bitterstof van citrusvruchtensap, cholesterol of lactose in melk kunnen verwijderen.

9

-

Emitterende verpakkingen, die actieve componenten zoals bijvoorbeeld anti-oxidanten, koolstofdioxide, anti-microbiële stoffen en geur- en smaakstoffen afgeven. Engelse bierbrouwers vullen bijvoorbeeld bepaalde biersoorten af met stikstofampullen in blikken.

AHVENAINEN R. et al. (2003, blz. 6) voegen nog een derde categorie aan de actieve verpakkingen toe, namelijk de andere systemen. Tot deze andere systemen behoren de zelfverwarmende en zelfkoelende verpakkingen.

Bovenstaande indeling wordt weergegeven in volgend schema. Figuur I.1.2: Indeling van de actieve verpakkingen

Actieve verpakkingen

Actieve absorberende concepten

Actieve emitterende concepten

Andere?

Bron : Eigen werk gebaseerd op VERMUE J., 2000

1.3.2 Voorbeelden van actieve verpakkingen Om de houdbaarheidsduur van producten te verlengen, moet de invloed van zuurstof, vocht, ethyleen, specifieke gassen enz. geminimaliseerd worden. Dit kan bereikt worden door het toevoegen van absorbeerders (Pakexpert, 2006). In deze paragraaf worden enkele actieve verpakkingen kort besproken. De bedoeling is een kort overzicht te geven van de verschillende actieve verpakkingen die al bestaan, zonder dieper in te gaan op de technische aspecten ervan.

1.3.2.1 Zuurstofabsorbeerder of oxygen scavenger Door het verwijderen van zuurstof wordt de houdbaarheid van levensmiddelen verlengd, omdat zo de microbiologische groei, voedingswaardeverlies, verkleuring enz. worden beperkt. Zuurstofabsorbeerders vangen niet enkel de zuurstof op die door de verpakking naar binnen dringt, maar ook zuurstof die zich nog in de verpakking bevindt, zal worden geabsorbeerd (Pakexpert, 2006). De actieve component zoals ijzerpoeder, silicaten, chloride of sulfiet bevindt zich dan in een zakje of folie. Door gebruik te maken van een zuurstofabsorbeerder kan een zuurstofconcentratie kleiner dan 0,01% gehaald worden. Met de huidige methodes zoals barrièrematerialen, MAP- en vacuümverpakkingen, bedraagt de restconcentratie-zuurstof toch nog altijd 0,5 tot 2% (Smart Packaging…, 2004).

Zuurstofabsorbeerders worden al veel toegepast in de VS en in Japan. De Europese wetgeving belemmerde lang deze absorbeerders wanneer ze in aanraking kwamen met verpakt voedsel. Tegenwoordig worden deze absorbeerders steeds meer toegepast in de EU (Pakexpert, 2006).

10

1.3.2.2 Etheenabsorbeerders Deze absorbeerders verwijderen het etheen waardoor het rijpingsproces van diverse soorten groenten en fruit wordt vertraagd. Het verwijderen van deze stof gebeurt door mineralen of zeoliet die zich in zakjes of folies bevinden (Smart Packaging…, 2004). Figuur I.1.3: Etheenabsorbeerder

Bron: DE JONG A. et al., 2005

1.3.2.3 Vochtabsorbeerders Een te hoog vochtgehalte kan de groei van micro-organismen versnellen, kan condensvorming op de folie veroorzaken en kan bepaalde stoffen doen klonteren. Vochtabsorbeerders kennen al veel toepassingen in verschillende sectoren. Bekende vochtabsorberende stoffen zijn silicaten, cellulose vezels, zuren, ethanol, glycerol en suikers (Smart Packaging…, 2004).

1.3.2.4 Anti-microbiologische verpakkingen Anti-microbiologische verpakkingen kunnen bederf voorkomen en pathogene micro-organismen doden. Deze verpakkingen zijn enkel interessant voor producten die gevoelig zijn voor bederf zoals voedselproducten, medicijnen enz. (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 50-51). Binnen de anti-microbiologische verpakkingen vinden we zowel emitterende als absorberende toepassingen. De emitteerders laten de migratie toe in het voedsel van anti-microbiologische agenten zoals ethanol, zink, zuren en kooldioxide en remmen of verbieden hierdoor de groei van een groot aantal micro-organismen. De absorbeerders verwijderen essentiële factoren voor microbiologische groei (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 50-51 en Smart Packaging…, 2004).

1.3.2.5 Emitterende specifieke gassen Door specifieke gassen in verpakkingen te gebruiken, kunnen vloeistoffen in beweging gebracht worden en bijvoorbeeld een schuimkraag op bier vormen, of zelfopwarmende, zelfkoelende verpakkingen mogelijk maken (Smart Packaging…, 2004). Een voorbeeld is de Fresh Can van Ball Packaging Europe. Door de stijgende vraag naar steeds gezondere levensmiddelen, bevatten sport- en gezondheidsdrankjes vaak toevoegingen zoals mineralen en vitaminen die het best in droge toestand bewaard worden. In de Fresh Can worden gevoelige werkzame stoffen in een kunststofhouder opgeslagen, een zogenaamde ‘wedge’. Als een gebruiker met bijvoorbeeld een trekring de verpakking opent, ontstaat kort een onderdruk. Hierdoor springt het deksel van de wedge open en wordt de werkzame stof in de drank opgelost (Pakexpert, 2006 en Inks can sense…, 2005). Andere voorbeelden van actieve metaalverpakkingen zijn blikjes met een temperatuurregelaar. Een voorbeeld van een verpakking die de inhoud koelt, is de Instacool van CoolCan Technologies. Hier wordt CO2 in een wedge

11

opgeslagen en zodra het blik geopend wordt, komt deze vrij. De inhoud wordt hierdoor in ongeveer 1 minuut gekoeld. Verwarmende blikjes werken ongeveer op dezelfde wijze. Hier komt echter kalk vrij in plaats van CO2 (Pakexpert, 2006). Figuur I.1.4: Wedge

Figuur I.1.5: Fresh Can

Bron: Pakexpert, 2006

Figuur I.1.6: Instacool



1.3.2.6 Andere actieve verpakkingen Andere actieve verpakkingen zijn (DAINELLI D., 2000): -

Koolstofdioxide-absorbeerders en -emitteerders

-

Geurabsorbeerders en -emitteerders

-

Kleurstoffenemitteerders

1.3.2.7 Combinaties van actieve elementen Ook allerlei combinaties van actieve elementen in verpakkingen zijn mogelijk. Een voorbeeld van de vele recente toepassingen van actieve verpakkingen is de StabilOx van Multisorb. Dit bedrijf introduceerde een zuurstofabsorbeeder die ook het vochtgehalte in de verpakking onder controle houdt. Het wordt voornamelijk toegepast in de farmaceutica (Pakexpert, 2006). Figuur I.1.7: StabilOx in vaste vorm en in zakjes


1.3.3 Verschillen tussen actieve en intelligente verpakkingen Het grootste en belangrijkste verschil tussen deze twee verpakkingen is dat intelligente verpakkingen zelf geen impact hebben op het product, terwijl actieve verpakkingen dit wel hebben.

Onderstaande figuur geeft duidelijk de relaties en verschillen weer tussen intelligente en actieve verpakkingen. Hieruit blijkt duidelijk dat de intelligente verpakkingen niet in interactie gaan met hun inhoud. Ze zullen enkel informatie verstrekken aan de omgeving over het product of zijn omgevingsfactoren. Actieve verpakkingen kunnen wel de inhoud van de verpakkingen beïnvloeden. Actieve verpakkingen hebben voornamelijk een beschermende functie, terwijl de belangrijkste functie van intelligente verpakkingen het leveren van informatie is (SCULLY A., 2006).

12

Figuur I.1.8: Onderscheid tussen intelligente en actieve verpakkingen Intelligente verpakkingen (informatie) Verpakkingen Omgeving

Inhoud verpakkingen Actieve verpakkingen (bescherming)

Actieve verpakkingen (bescherming)

Bron: Eigen werk gebaseerd op SCULLY A., 2006

1.4 Slimme verpakkingen In de literatuur worden de begrippen slimme en intelligente verpakkingen (smart packaging) vaak als synoniemen gebruikt, terwijl er echter grote verschillen zijn tussen deze verpakkingen.

Slimme verpakkingen zijn verpakkingen die meer functies hebben dan enkel en alleen het beschermen van en informatie geven over het product. Het is een verzamelnaam voor zowel actieve als intelligente verpakkingen (Smart Packaging…, 2004). Tot de slimme verpakkingen behoren o.a. Electronic Article Surveillance (EAS), RFID, actieve verpakkingen, merkbescherming en diagnostische verpakkingen (Smart/intelligent packaging is…, 2002).

De slimme verpakkingen maken gebruik van chemische, mechanische, elektronische en elektrische technologieën. Enkele voorbeelden zijn (HARROP P., 2004): -

flesdoppen die zelf schuim creëren wanneer ze geopend worden (mechanisch).

-

label die batterijen test (elektrisch).

-

een bewegend kleurendisplay, muziek (elektronisch).

-

de oaking van wijn, zodat de eiksmaak in de wijn komt (chemisch).

Wanneer er dus in de literatuur gesproken wordt over een slimme verpakking, moet er zeer goed worden opgelet over welke verpakking het nu juist gaat. Uit de context moet blijken of het nu een actieve, een intelligente of andere verpakking betreft.

1.5 De logistiek 1.5.1 Definitie In de literatuur verschillen de definities van logistiek naargelang de reikwijdte en het soort activiteiten. In deze scriptie wordt de volgende definitie gehanteerd:

“Logistiek kan gedefinieerd worden als de planning, uitvoering en controle van de goederenstroom vanaf de inkoop tot aan de distributie naar de klant (Logistics definitions, 2006)”. Hierbij wordt meestal de opsplitsing gemaakt in interne en externe logistiek. De interne logistiek of integrale goederenstroombeheersing, omvat alle goederenbewegingen binnen een bedrijf (cfr. infra 1.5.1.1). De externe logistiek of fysieke distributielogistiek omvat alle goederenstromen tussen bedrijven (cfr. infra 1.5.1.2).

13

1.5.1.1 Interne logistiek “De interne logistiek bevat volgens onderstaande figuur duidelijk alle bedrijfsactiviteiten die te maken hebben met de planning en controle van de materialenstroom gaande van de leveranciers, over de verschillende fasen van het productieproces en de centrale en regionale magazijnen, tot in de handen van de klanten (VAN DIERDONCK R. en VEREECKE A., 1994, blz. 213)”. Figuur I.1.9: Interne logistiek

Voorraad Leveranciers

Aankoop

Grondstoffen

Voorraad Afgewerkte producten

& -CONTROLE

Fabricatie

Onderdelen

PRODUCTIEPLANNING

INKOOP

Assemblage

Voorraad

Voorraad Transport

Distributiecentra

Klanten

FYSISCHE DISTRIBUTIE

Bron:Eigen werk gebaseerd op VAN DIERDONCK R. en VEREECKE A., 1994, blz. 213 en VAN DIERDONCK R., 2004, hfst. 1, blz.4

De grootste probleemgebieden binnen de interne logistiek zijn de voorraadbeheer- en controlesystemen, evenals de productieplanning en -controle. 1.5.1.2 Externe logistiek of het supply chain management (SCM) De verruiming van de huidige integrale logistiek leidde tot een nieuwe naam, namelijk supply chain management. “Een supply chain bestaat uit één keten van meestal onafhankelijke organisatorische entiteiten die actief zijn in één van de fasen van het proces dat loopt van de grondstoffenverwerving tot het verdelen van de eindproducten aan de consument (VAN DIERDONCK R., 2004, hfst. 19, blz. 1)”. “Het supply chain management is dan het management van de gehele keten vanaf de toevoer van de grondstoffen, via de verschillende productie- en distributiestappen, tot de uiteindelijke klant (VAN DIERDONCK R., 2004, hfst. 19, blz. 2)”. “De essentie van SCM is door een betere informatie-uitwisseling tussen de verschillende schakels in de keten en door het streven naar win-win relaties tot een beter productaanbod te komen voor de consument”. Het uiteindelijke doel hierbij is tevredenheid bij de klant creëren. Daarom wordt de bijdrage van elke schakel beoordeeld vanuit de vraag welke waarde hier wordt toegevoegd voor de eindconsument (VAN DIERDONCK R., 2004, hfst. 19, blz. 2)”. Supply Chain Management onderscheidt zich fundamenteel van de integrale logistiek omdat enerzijds de spanwijdte groter is en nu de hele keten bevat. Anderzijds worden hier niet enkel zuivere logistieke factoren bestudeerd, maar ook factoren die een invloed hebben op de logistieke stromen zoals producten procesontwikkelingsactiviteiten en productieactiviteiten, die een impact hebben op de klantentevredenheid, komen aan bod (VAN DIERDONCK R., 2004, hfst. 19, blz. 2 en 7).

14

1.5.2 Verpakkingen en de logistieke keten Een geïntegreerd management van verpakkingen en logistiek is noodzakelijk. Eén van de functies van verpakkingen is bescherming bieden aan het product, en dit moet gebeuren door een combinatie van productkarakteristieken en logistieke vereisten. Een goed gekozen verpakking zal de kosten van o.a. beschadiging en veiligheid reduceren bij elke logistieke activiteit zoals transport, opslag, behandeling, voorraadcontrole en consumentenservice en dit zowel in de interne als externe logistieke processen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 538). Verder moeten de verpakkingsdimensies van de primaire verpakkingen logistiek congruent zijn met de secundaire en verzendverpakkingen. Tot slot moeten de verpakkingsconcepten technische gemakkelijk te fabriceren zijn, m.a.w. mogen ze geen limieten stellen aan de verpakkingssnelheden of de kwaliteit van de sluitingen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 442-443).

Uit het verpakkingsoptimaliseringonderzoek van VTT (Technical Research Centre of Finland) bleek dat de grootste problemen met verpakkingen in de logistieke keten, voorkwamen bij het transporteren en opslaan van de producten (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 537-541). In onderstaande grafiek, die de belangrijkste oorzaken van problemen i.v.m. verpakkingen weergeeft, is duidelijk te zien dat temperatuurveranderingen, schokken en licht, de drie belangrijkste problemen vormen. Grafiek I.1.1: Oorzaken van problemen in de verpakkingen

Andere Compressies Schokken Vibraties Statische elektriciteit UV-stralen

0 = geen problemen

Licht

7 = veel problemen

Andere gassen Zuurstof Temp. veranderingen Vochtveranderingen Lekken De sluiting 0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

Bron: Eigen werk gebaseerd op AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 539

De industrie wenst dus verpakkingsmaterialen die bovenstaande problemen oplossen. Deze nieuwe intelligente eigenschappen zullen vooral worden toegepast op verzendverpakkingen en minder op consumentenverpakkingen, omdat de grootste beschadigingen niet bij de consument thuis gebeuren. Intelligente verpakkingen worden vooral interessant voor de detailhandelaars, producenten en andere partijen die ook informatie willen over de distributie- en opslagcondities. Zo kan informatie verkregen worden over de plaats en het tijdstip van misbruik wat toelaat om eventueel een verantwoordelijke te identificeren (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 537-541).

15

Uit het ‘Safety en Information in Packaging’-onderzoek van een Fins onderzoeksbureau bleek dat zowel de distributiesector als de consumenten instrumenten wensen die aanduiden of de verpakking al dan niet geopend is geweest. Daarnaast hecht de distributeur belang aan indicatoren die de temperatuur volgen, terwijl de consument veel meer belang hecht aan instrumenten die aanduiden of er al dan niet met het product geknoeid werd (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 538-540). Grafiek I.1.2: Waardevolle instrumenten om toe te voegen aan verpakkingen

Distributieverpakkingen nietinformatief Indicatie van niet geopend Tamperevidentie Alarmsytemen Informatie gedurende de distributie Distributieverpakking Informatie gedurende het transport

Consumentenverpakking

Indicatoren van statische elektriciteit Versheidsindicator Zuurstofindicator Opvolgen van temperatuurveranderingen Lekindicator 0

1

2

3

4

5

6

Bron: Eigen werk gebaseerd op AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 540

De

huidige

logistieke

systemen

gebruiken

barcodes

(EAN-codes),

verzendingsformulieren,

in-house

controlesytemen, manuele check-ups enz. Soms worden de distributiecondities ook al gecontroleerd met schok- en vibratie-indicatoren of iets duurdere systemen zoals tijd-temperatuurindicatoren en vochtindicatoren. Er is echter nog steeds nood aan geïntegreerde systemen die de verschillende vereisten in elk deel van de logistieke keten vervullen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 540-541).

Binnen de logistiek wordt het steeds belangrijker dat zowel de verpakkingen als de transportsystemen kunnen worden geïdentificeerd (cfr. infra 1.5.3).

1.5.3 Identificatie doorheen de logistieke keten “De huidige trend van ketenbeheersing vraagt om het volgen van goederen, waarbij de streepjescode het meest toegepaste hulpmiddel is. Andere technologieën zoals RFID, komen echter duidelijk naar voren (VAN VLIET H., 2004)”.

Bij ‘tracing en tracking’ gaat het om het zoeken en vinden van producten door de hele keten. Tracing zal de productherkomst stroomopwaarts nagaan, terwijl tracking het product stroomafwaarts volgt (VAN VLIET H., 2004).

16

“Voor een goed traceer- en tracksysteem moeten het bedrijf en zijn partners de zaken rond de handling en opslag van het product goed op orde hebben. Van de ontvangen goederen dient het bedrijf de productidentificatie en het serienummer vast te leggen. Als de goederen niet van een codering zijn voorzien, moeten de gegevens handmatig worden verzameld. Dit laatste is zeer arbeidsintensief en gevoelig voor fouten. Ook bij de productie is een correcte identificatie van de grondstoffen onontbeerlijk. Aan de uitgaande kant van de productie moet bekend zijn welke eindproducten, in welke verpakking, met welke auto of spoorwagon, naar welke klant zijn gegaan. Daarom is het uniek identificeren van elk product en elke transporteenheid noodzakelijk. Het is duidelijk dat hierbij de barcode of de RFID-chip een goede oplossing biedt (VAN VLIET H., 2004)”.

Bovendien biedt RFID ook een goede manier om vormen van supply chain management te creëren. RFID kan namelijk de informatie-uitwisseling, voorraadcontrole enz. tussen de schakels verbeteren.

Besluit: De grootste problemen met verpakkingen in de logistieke keten komen voor tijdens het transporteren en opslaan van de producten. Toevoeging van intelligente systemen zoals tijd- en temperatuurindicatoren, schokindicatoren enz.

kunnen voor een betere bescherming zorgen.

Ketenbeheersing is tegenwoordig zeer belangrijk, zowel in de interne als externe logistiek. Hiervoor is het volgen van goederen doorheen de logistieke keten noodzakelijk.

17

Hoofdstuk 2 : Soorten intelligente verpakkingen Nadat in het eerste hoofdstuk alle begrippen gedefinieerd werden, worden in dit hoofdstuk de verschillende soorten intelligente verpakkingen besproken aan de hand van volgende indeling (JAEGER R., 2002): -

intelligente verpakkingen die direct de kwaliteit van het product meten.

-

intelligente verpakkingen die indirect de kwaliteit van het product meten.

De intelligente verpakkingen die aan bod komen, helpen vooral bij de goederenstroombeheersing in de externe logistieke keten. Wat de interne logistieke keten betreft, is het vooral de RFID-technologie die interessant is. RFID komt dan ook ruimschoots aan bod in hoofdstuk 4 (cfr. infra 4.2). Tot slot wordt op het einde van dit hoofdstuk dieper ingegaan op het gebruik van intelligente verpakkingen in de logistiek.

2.1 Intelligente verpakkingen die direct de kwaliteit van het product meten Deze verpakkingen worden ook wel eens versheidsindicatoren genoemd. Zij meten dus onmiddellijk het bederf, de microbiologische kwaliteit van een product. De microbiologische kwaliteit is gebaseerd op de reactie tussen de indicator en de metabolieten die geproduceerd worden gedurende de groei van micro-organismen in het product (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 127).

SMOLANDER M. (2000) deelt de versheidsindicatoren op in twee groepen. De eerste groep indicatoren meet de versheid van het product, terwijl de tweede groep indicatoren ziekteverwekkende micro-organismen traceert.

Andere auteurs passen ook deze opsplitsing toe, maar geven aan beide groepen andere namen. De indicatoren die rechtstreeks de versheid van een product meten worden de ‘versheidsindicatoren’ genoemd, terwijl de indicatoren die ziekteverwekkende micro-organismen traceren, de ‘pathogeenindicatoren’ zijn (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 132-136). Op basis van deze laatste indeling worden de indicatoren die direct de kwaliteit in een product meten, besproken.

Alle toepassingen die aan bod komen, kennen echter nog enkele uitdagingen. Zowel de technologische haalbaarheid, als de wettelijke aspecten (cfr. infra 3.3.4) zijn nog zeer onduidelijk. Ook is er nog geen duidelijkheid over welke indicatoren nu precies mogen worden opgenomen in voedselverpakkingen of wie aansprakelijk is als de indicator niet correct werkt (JAEGER R., 2002). 2.1.1 Versheidsindicatoren In de wetenschappelijke literatuur worden vele concepten voor versheidsindicatoren gepresenteerd. De meeste concepten zijn gebaseerd op een kleurverandering of een indicatortag die weergeeft wanneer microbiële bederfmetabolieten geproduceerd worden. Indicatoren die rechtsreeks de versheid van een product meten, zijn al ontworpen voor de opsporing van verschillende stoffen zoals koolstofdioxide, amines, ammoniak enz. Deze stoffen hebben allemaal de eigenschap om de levensduur van sommige levensmiddelen te verminderen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 132 en SMOLANDER M., 2000).

18

Een concreet voorbeeld is de Freshtag van Cox Recorders, die gebruikt wordt voor verse vis. Wanneer vis begint te rotten, geeft deze amines af. De Freshtag reageert op de vrijgekomen amines d.m.v. een verkleuringsreactie. Hoe groter de migratie van de amines wordt, hoe groter de kleurverandering (JAEGER R., 2002 en SMOLANDER M., 2000).

Ook rijpheidindicatoren kunnen gezien worden als versheidsindicatoren. Deze indicatoren meten namelijk de aroma’s die vrijkomen als fruit, kaas of groenten rijp zijn. Ze geven dus real-time informatie over de maturiteitsstatus van een levensmiddel. Deze indicatoren maken het mogelijk voor de consument om hun producten te kopen op de optimale rijpheid volgens zijn preferenties (GOZLAN S. en PRUSIK T., 2005).

Als voorbeeld wordt de rijpheidsindicator van LifeLines Technology aangehaald. Ze wordt toegepast op kaas, fruit en groenten (GOZLAN S. en PRUSIK T., 2005). Hun werkwijze wordt in onderstaande figuur verduidelijkt. Aangezien de gedetailleerde verklaring bij deze figuur vergelijkbaar is als bij de Fresh-Checks, wordt deze in een latere paragraaf behandeld (cfr. infra 2.2.1.2). Figuur I.2.1: De rijpheidsindicatoren van LifeLines Technology Niet rijp

Juist rijp

Zeer rijp

Bron: Eigen werk gebaseerd op GOZLAN S. en PRUSIK T., 2005

2.1.2 Pathogeenindicatoren Buiten de hierboven besproken indicatoren die reageren op normaal bederf bij voedselproducten, zijn er ook indicatoren ontwikkeld die direct reageren op de aanwezigheid van bepaalde micro-organismen, die tot voedselvergiftiging kunnen leiden zoals Salmonella, Listeria enz. Deze indicatoren kunnen ook gebruikt worden voor het opsporen van pesticiden- en proteïneresten als het gevolg van genetische manipulaties (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 136 en SMOLANDER M., 2000).

Hier bestaan al enkele commerciële toepassingen voor zoals de Toxin Guard van Toxin Alert Inc., waarbij de indicator een chemische reactie ondergaat wanneer er pathogenen of proteïnerestanten aanwezig blijken te zijn (JAEGER R., 2002; SMOLANDER M., 2000 en AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 136).

2.2 Intelligente verpakkingen die indirect de kwaliteit van het product meten Schade aan verpakkingen kan leiden tot onverkoopbare producten. Deze schade kan worden aangebracht gedurende het transport door niet-adequate verpakkingen of een ruwe behandeling, maar ook bij de detaillisten of consumenten zelf.

Algemeen genomen blijkt dat de meeste schade aan verpakkingen wordt veroorzaakt gedurende het transport en opslag. De voornaamste functies van verpakkingen zijn invloeden zoals versnellingen, schokken, trillingen, druk,

19

vocht, temperatuur en luchtdrukverschillen te helpen neutraliseren of te minimaliseren (Pakexpert, 2006). De meeste intelligente verpakkingen die werden ontwikkeld, bieden dan ook een antwoord op deze invloedsfactoren. Intelligente verpakkingen die indirect de kwaliteit van het product bepalen door het meten van de omgevingsfactoren (JAEGER R., 2002), zullen waarde toevoegen (DANIEL C.D., 2000) en kunnen de verantwoordelijke voor de kwaliteitsproblemen aanduiden bij garantieproblemen. Dit is dan ook het grootste voordeel van deze verpakkingen voor de externe logistiek. Er bestaan al zeer veel verschillende soorten intelligente verpakkingen die indirect de kwaliteit meten. In het kader van deze scriptie worden enkel de voornaamste intelligente verpakkingen behandeld. 2.2.1 Temperatuurindicatoren (TI) en tijd-temperatuurindicatoren (TTI) “De temperatuur is een belangrijke extrinsieke factor die in verschillende eenheidsbewerkingen wordt toegepast zoals tijdens de productie, opslag en distributie van levensmiddelen. Typevoorbeelden van dergelijke processen zijn sterilisatie, pasteurisatie, koelbewaring en diepvriesbewaring. Het hoeft geen betoog dat tijdens koelbewaring en diepvriesbewaring de beheersing van de temperatuur een belangrijke plaats inneemt bij het waarborgen van de veiligheid en kwaliteit van het product. De verschillende eigenschappen van levensmiddelen wijzigen immers in functie van de tijd, dit als gevolg van chemische, fysische en biologische reacties die kunnen optreden in het voedingsmiddel (HENDRICKX M., 2006)”. Algemeen blijkt dat de temperatuur één van de belangrijkste parameters is voor de resterende houdbaarheid van levensmiddelen. Dit komt tot uitdrukking op verpakkingen onder de vorm van een maximale bewaartemperatuur en bewaartijd. Beide gegevens zijn gekoppeld: de maximale bewaartijd kan enkel gegarandeerd worden voor zover de opgegeven maximale bewaartemperatuur tijdens de levensloop van het product niet wordt overschreden. Dit geldt voor elk segment in de keten, d.w.z. productie, transport en opslag. Ketenbewaking binnen de levensmiddelensector met het oog op garantie van kwaliteit en veiligheid bestaat dan ook in hoofdzaak uit bewaking en registratie van de opslagtemperatuur en verblijftijd van het product in de verschillende segmenten van de keten. Het is niet steeds eenvoudig deze informatie ondubbelzinnig voor elke producteenheid te registreren en te garanderen. Bovendien zijn procesafwijkingen vaak geen aanleiding tot onmiddellijk zichtbare gebreken die voor de consument detecteerbaar zijn (HENDRICKX M., 2006). 2.2.1.1 Temperatuurindicator Temperatuurindicatoren kunnen meehelpen om de temperatuur onder controle te houden en zullen verkleuren wanneer een bepaalde grenstemperatuur overschreden wordt. Deze indicatoren houden dus geen rekening met de overschrijdingsduur, terwijl vele producten nog niet bedorven zullen zijn wanneer de grenstemperatuur kortstondig wordt overschreden. Deze indicatoren worden voornamelijk toegepast bij diepvriesproducten, waar de TI aangeeft wanneer de 0°C-grens overschreden wordt (KREFT F. et al., 2002). Hieruit volgt dat deze TI’s minder bruikbaar zijn voor logistieke toepassingen. De logistiek is meestal niet geïnteresseerd in het feit of de temperatuur al dan niet overschreden werd, maar wel in het feit of de intensiteit van de overschrijding van die mate was dat het product nu bedorven is. Dit probleem kan worden opgelost door de TTI’s.

20

2.2.1.2 De tijd-temperatuurindicator Een tijd-temperatuurindicator is een simpel instrument dat zal reageren op temperatuurveranderingen in functie van de tijd. De reactie kan fysisch, chemisch of enzymatisch van aard zijn en wordt meestal zichtbaar gemaakt door een visuele reactie zoals een kleurverandering, kleurbeweging of mechanische deformatie (JAEGER R., 2002 en AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 103). Het concept van een TTI houdt in dat temperatuur en verblijftijd op een onafhankelijke manier worden geregistreerd en de indicator een onomkeerbare wijziging ondergaat in functie van zowel de temperatuur als de tijd (HENDRICKX M., 2006).

Volgens HENDRICKX M. (2006) is er meer nodig dan enkel een TTI om de kwaliteit van een product te bepalen vermits de effectieve kwaliteit van het product in de keten wordt bepaald door verschillende factoren zoals o.a. de uitgangskwaliteit van de grondstoffen, variatie tussen grondstoffen, temperatuur, tijd en productsamenstelling. “De tijd-temperatuurindicator geeft enkel een beeld van de tijd-temperatuurgeschiedenis in de keten en het mogelijke effect hiervan op de kwaliteit. Het is daarom eerder een graadmeter voor de kwaliteit van de opslagcondities in termen van temperatuur en tijd en niet voor de productkwaliteit. Vaak is de indicator bovendien aangebracht op de verpakking en niet in het product. Op deze plaatsen kunnen immers verschillende temperatuurcondities heersen”.

Het moet gezegd dat detailhandelaars geen voorstanders zijn voor de implementatie van TTI’s in hun winkels en dit om verschillende redenen: de onbetrouwbaarheid van de huidige indicatoren, de onduidelijke relatie tussen de temperatuur en de versheid, de zichtbaarheid van onverse producten voor de consument en de noodzakelijkheid om de sensor te plaatsen via een apart, kostelijk label (SCHILTHUIZEN S., 2004). DANIEL C.D. (2000) bevestigt deze nadelen en voegt er nog de grote publieke onwetendheid van de consumenten over deze technologie aan toe. Andere nadelen zijn dat de kosten voornamelijk volumeafhankelijk zijn en de problemen omtrent de toepasbaarheid. De toepasbaarheid is hier belangrijk, want vroegere studies waren ineffectief in het opstellen van een duidelijke methodologie van hoe een TTI gebruikt kan worden voor de meting van de voedselkwaliteit (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 111).

De tijd-temperatuurindicatoren worden geclassificeerd op basis van hun functionaliteit en de informatie die ze bevatten. Hieronder wordt een drieledige indeling, zoals voorgesteld door AHVENAINEN R. et al. (2003, blz. 105), kort besproken.

1. De kritische temperatuurindicatoren (CTI = Critical Temperature Indicators) De kritische temperatuurindicatoren tonen de blootstelling aan een temperatuur hoger (of lager) dan een bepaalde referentietemperatuur. Het verschil met de TI’s is dat ze ook een tijdselement impliceren en pas verkleuren wanneer de temperatuur een bepaalde tijd boven de referentietemperatuur is. Ze zijn niet in staat om de hele temperatuurgeschiedenis weer te geven en zeggen enkel dat het product te lang is blootgesteld aan een temperatuur boven (of onder) de referentietemperatuur.

21

2. De kritische tijd-temperatuurindicatoren (Critical Temperature/Time Indicators CTTI) Deze indicatoren reageren wanneer de cumulatieve tijd-temperatuurblootstelling boven een bepaalde referentietemperatuur is. Hun antwoord kan getoond worden door de werkelijke blootstellingstijd aan een temperatuur boven of onder de referentietemperatuur. Ze zijn bruikbaar om breakdowns aan te tonen in een distributieketen.

3. De echte tijd-temperatuurindicatoren Deze geven een continue temperatuurafhankelijke respons doorheen de productgeschiedenis. Ze integreren in één simpele meting de gehele tijd-temperatuurgeschiedenis. Ze kunnen ook gecorreleerd worden met een continue temperatuurafhankelijk kwaliteitsverlies in de voeding.

Aangezien deze drie TTI’s allemaal op een gelijkaardige wijze werken en ook dezelfde voor- en nadelen hebben, wordt verder in deze scriptie deze opsplitsing niet meer gemaakt.

a) Toepassingsgebied Momenteel worden de meeste TTI’s toegepast binnen de voedings- en dranksector en dan in het bijzonder op gekoelde of diepgevroren levensmiddelen. Toepassingen van TTI’s zijn enerzijds gericht op de consumenten en worden gebruikt op producten met een korte of vergankelijke levensduur zoals bijvoorbeeld gekoeld voedsel of drank, farmaceutische producten, batterijen enz. Anderzijds bestaan er ook al toepassingen binnen de industriële sector en worden ze gebruikt op gevoelige industriële producten zoals chemicaliën en optische instrumenten (DANIEL C.D., 2000).

TTI’s worden ook gebruikt op individuele verpakkingen om aan te duiden wanneer de levensduur van het product ten einde is. Op deze manier wordt een flexibele ‘tenminste houdbaar tot’-datum gecreëerd (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 112 en JAEGER R., 2002). Hiervoor moet eerst de startkwaliteit gekend zijn en het normale kwaliteitsverloop bepaald worden aan de hand van de temperatuurgeschiedenis (JAEGER R., 2002). Daarnaast moet ook het resultaat van de indicator correleren met de werkelijke resterende levensduur (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 112). b) Werkwijze Alle TTI’s werken als volgt: wanneer de omgevingstemperatuur verandert, zal ook de snelheid van hun reactie veranderen. Hoe hoger de omgevingstemperatuur, hoe sneller de reactie en hoe sneller bijvoorbeeld de kleurverandering in de indicator zal zijn (JAEGER R., 2002). In wat volgt, wordt de werkwijze van deze indicatoren verduidelijkt aan de hand van enkele voorbeelden.

De Fresh-Check Indicator is een voorbeeld van een TTI die door de producent geactiveerd wordt. Het is een indicator van LifeLines Technology, de wereldleider in TTI’s in 2000. Het bedrijf heeft commerciële toepassingen in de gezondheidszorg en voedingsindustrie. Het is ook bij deze producent dat de grootste Europese retailers, die al TTI’s toepassen, hun indicatoren aanschaffen. Momenteel wordt de Fresh-Check al gebruikt bij Monoprix (Frankrijk), Albert Hein (Nederland), Carrefour (Spanje), Strauss (Israël) en Eatzi’s (VS) en Trader Joe (VS) (MARTIN J.P. en MALLET O., 2000).

22

De indicator verandert van kleur naargelang de tijd en de cumulatieve temperatuur (behoort dus tot de kritische tijdtemperatuurindicatoren). Ze reageert door een chemische reactie waarbij een monomeer wordt omgezet in een polymeer. De kleurverandering is onherroepelijk en zal sneller plaatsvinden als de temperatuur stijgt. De TTI’s maken gebruik van een referentiering die wordt geprint met een permanente kleur en de kleur aanduidt die de indicator zal bereiken op het einde van haar levensduur. De achtergrond (kleur van de verpakking waar de indicator op geplaatst wordt) is het liefst een UV-filter die de indicator beschermt tegen lichtinval (MARTIN J.P. en MALLET O., 2000). Onderstaande figuur stelt de werkwijze van de Fresh-Check visueel voor. De indicatorlabel wordt bevestigd aan elk individueel product en zal de versheid monitoren. Als de kleur van het centrum lichter is dan de ring, dan is het product vers. Als het centrum dezelfde kleur heeft als de ring, dan heeft het product zijn limiet van versheid bereikt. Van zodra het centrum donkerder is dan de ring, dan is het product niet meer vers, maar bedorven (MARTIN J.P. en MALLET O., 2000). Figuur I.2.2: Tijd-temperatuurindicator: de Fresh-Check Limiet versheid of

Vers

Niet meer vers

Bron: Eigen werk gebaseerd op MARTIN J.P. en MALLET O., 2000

De Timestrip is een voorbeeld van een TTI die door de consument zelf geactiveerd dient te worden. Bedrijven zoals Nestlé (cfr. infra 5.2.1.2), Bayer en Pfizer gebruiken deze Timestrips al op dit moment. De Timestrip maakt het mogelijk voor eindgebruikers om bij bederfelijke of vervangbare goederen te monitoren hoe lang de verpakking al open is. Eens geactiveerd, loopt een vloeistof doorheen het label volgens een voorgeschreven snelheid. Zo wordt de tijd exact gemeten en aangeduid hoeveel tijd er gepasseerd is sinds de opening. Hoe hoger de temperatuur, hoe sneller de vloeistof zich zal verspreiden om zo een accurate indicatie te krijgen van de versheid van het voedsel (Tarsus, 2006 en PIERCE J., 2005). Onderstaande figuur toont de Timestrip en legt uit hoe deze werkt. Figuur I.2.3: Timestrip

Bron: Labellord, 2004

23

Er bestaan natuurlijk nog vele andere bedrijven die TTI’s op de markt brengen zoals bijvoorbeeld de Heatwatch van Packinn en de Vitsab-indicator van Cox Technologies. Naast de algemene tijd-temperatuurindicatoren bestaan er ook indicatoren die specifiek gericht zijn op het overschrijden van warme of koude temperaturen zoals de ColdMark en de WarmMark van IntroTech, Inc. Deze laatstgenoemde indicatoren kunnen geproduceerd worden als een TI of TTI (Packinn, 2006). 2.2.2 Schokindicatoren Tijdens het transport treden verschillende soorten schokken op. Enerzijds zijn er de verticale schokken veroorzaakt door bijvoorbeeld het vallen van een product en anderzijds zijn er de horizontale schokken die het gevolg zijn van o.a. het hard remmen van een vrachtwagen (Pakexpert, 2006). Schokgevoelige goederen die getransporteerd moeten worden, kunnen vaak schade oplopen, maar hierbij is het niet altijd mogelijk te achterhalen waar in de logistieke keten de schade werd opgelopen en wie de verantwoordelijkheid draagt. Een goede oplossing om deze schade te voorkomen is het aanbrengen van een schokindicator. Dankzij deze indicator kan worden vastgesteld waar in de behandelingsketen de schade is toegebracht, want bij overdracht of ontvangst van de goederen zal de schokindicator worden gecontroleerd. Er is ook een preventief effect. De aanwezigheid alleen al van een dergelijke indicator zorgt ervoor dat er voorzichtig wordt omgesprongen met het product (Packinn, 2006).

Een voorbeeld is de Shockwatch van het bedrijf Packinn. Deze indicator wordt voornamelijk gebruikt voor gevoelige computer- en elektronicaonderdelen, luchtvaartinstrumenten, meubelen, medische apparatuur, autoonderdelen, kunstvoorwerpen enz. Gewone bewegingen of wegtrillingen activeren de indicator niet. De Shockwatch bestaat uit een glazen buisje dat bevestigd is op een zelfklevend etiket en dat gevuld is met een vloeistof. Wanneer de goederen waarop de Shockwatch zich bevindt, ruw behandeld worden, komt de vloeistof in het buisje vrij waardoor deze rood kleurt. Deze verkleuring is onherroepelijk. Op die manier wordt er een onweerlegbaar bewijs verkregen voor het te ruw behandelen van de goederen. Hierdoor komt de bewijslast bij de vervoerder te liggen (Packinn, 2006). Er bestaan ook schokindicatoren op de markt die herbruikbaar zijn. De MAG 2000 van Packinn is hier een voorbeeld van. Beide indicatoren worden visueel voorgesteld in onderstaande figuren. Figuur I.2.4: De MAG 2000

Bron: Packinn, 2006

Figuur I.2.5: De Shockwatch

Bron: Packinn, 2006

24

2.2.3 Kantelindicatoren of hellingsindicatoren Kantelgevoelige producten moeten in dezelfde positie worden geleverd als bij vertrek. Ook hier is het vaak moeilijk om vast te stellen waar in de supply chain de schade is aangericht. Ook het aanbrengen van kantelindicatoren heeft een preventief effect. De sensor zal verkleuren als het product kantelt (Packinn, 2006). Een voorbeeld van deze indicator is de Tiltwatch van het bedrijf Packinn. Goederen waarop deze indicatoren worden aangebracht, zijn zware machines, grote computers, elektronische panelen, vloeistoffen, batterijen enz. (Packinn, 2006). De werkwijze is vergelijkbaar als bij de Shockwatch (cfr. supra 2.2.2). Het buisje kleurt nu rood wanneer de lading wordt gekanteld. De Tiltwatch Plus kan exact aanduiden met hoeveel graden een product gekanteld is van zijn as (Shockwatch, 2006). Onderstaande figuren stellen zowel de Tiltwatch als de Tiltwatch Plus visueel voor. Figuur I.2.6: De Tiltwatch

Figuur I.2.7: De Tiltwatch Plus

Bron: Packinn, 2006

Bron: Packinn, 2006

2.2.4 Vochtindicatoren Vocht kan een grote invloed hebben op verpakkingen of het verpakte product. Sommige verpakkingen, zoals bijvoorbeeld golfkarton, zijn vochtgevoeliger dan anderen (Pakexpert, 2006). Hier kunnen indicatoren die vocht en vochtigheid kunnen meten, nuttig zijn. De vochtindicatoren worden in de verpakking bijgesloten en kunnen eventueel met een zichtvenster buiten de verpakking worden afgelezen (Nefab, 2006). Een voorbeeld, weergegeven in onderstaande figuur, is de vochtindicator van Nefab. Figuur I.2.8: Vochtindicator

Bron: Nefab, 2006

25

2.2.5 Lekindicatoren De verpakkingsintegriteit is een essentiële vereiste voor het behoud van de hoge kwaliteit van het product zoals bij gesteriliseerd of MAP-verpakt voedsel (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 276). Ze kunnen voorkomen onder de vorm van tabletten, geprinte lagen en laminaten in polymerenfilms (VERMUE J., 2000). Door de groeiende focus op de kwaliteitsverzekering van producten stijgt de vraag naar middelen die de verpakkingsintegriteit kunnen controleren. Lekindicatoren kunnen ook gebruikt worden als een automatische methode die 100% van de verpakkingen kan controleren op lekken. Dit in tegenstelling met de huidige manuele methoden (bijvoorbeeld de bubbeltest) waarbij slechts enkele verpakkingen gecontroleerd worden aan de hand van steekproeven (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 277-278).

In wat volgt, worden twee soorten lekindicatoren besproken, namelijk de zuurstofindicatoren en de koolstofdioxideindicatoren.

2.2.5.1 Zuurstofindicatoren Zuurstofindicatoren meten het zuurstofgehalte in een verpakking en zullen verkleuren of reageren wanneer deze te hoog of te laag is. Teveel zuurstof zorgt ervoor dat voedsel begint te bederven. Daarom is het aangewezen om het zuurstofgehalte te monitoren.

Een probleem bij deze lekindicatoren is dat bij MAP-verpakkingen, waar de zuurstofconcentratie kleiner moet zijn dan 1%, de zuurstofindicatoren vaak al reageren bij een zuurstofconcentratie van ongeveer 0,1% (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 281). In dit geval zijn de indicatoren dus onbruikbaar.

Een nadeel dat bij omkeerbare zuurstofindicatoren optreedt, is dat bij een lek de zuurstofconcentratie initieel zal stijgen maar nadien, door microbieel bederf (en dus zuurstofverbruik) weer zal dalen. In het ergste geval zal de lekindicator een zelfde resultaat tonen als bij verpakkingen die niet lekken (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 281).

Voorbeelden van commerciële visuele zuurstofindicatoren zijn de Ageless-Eye van Mitsubishi Gas Chemical Company die vaak aan verpakkingen met een zuurstofabsorbeerder worden toegevoegd om te controleren of deze absorbeerder wel goed werkt. Deze indicator is paars wanneer de zuurstofconcentratie kleiner is dan 0,1% en kleurt blauw van zodra de concentratie aan zuurstof hoger is dan deze waarde (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 280 en VERMUE J., 2000).

2.2.5.2 Koolstofdioxide-indicatoren Er bestaan ook koolstofdioxide (CO2)-indicatoren om verpakkingslekken op te sporen. Deze indicatoren verkleuren meestal bij een wijzigende CO2-concentratie en worden vooral toegepast bij MAP-verpakkingen (DAINELLI D., 2000).

26

Een probleem bij deze indicatoren is dat CO2 vaak wordt gebruikt als protectief gas in MAP-verpakkingen. Gedurende de eerste twaalf dagen na het verpakken wordt ongeveer de helft van de CO2 opgelost in het product en zal de concentratie in de verpakking dus afnemen. Wanneer na deze periode van twaalf dagen plotseling de CO2concentratie nog verder begint te dalen, is dit een signaal dat de verpakking lekt. Koolstofdioxide wordt echter ook geproduceerd bij microbieel bederf. Finaal kan het dus voorvallen dat er geen verschil in CO2-concentratie op te merken valt, terwijl er toch lekken zijn. De indicator geeft dus een verkeerd signaal (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 282). Een voorbeeld van een commerciële CO2-indicator is de Tufflex GS van Cryovac en Sealed Air (VERMUE J., 2000). 2.2.6 Andere intelligente verpakkingen Hieronder worden enkele andere intelligente verpakkingen kort samengevat, omdat er bijna geen logistieke voordelen aan verbonden zijn en ze vooral als marketingstunt worden gebruikt (Smart/intelligent packaging…, 2002): -

De batterij-indicatoren die het resterende stroomniveau weergeven zoals de PowerCheck Batterijen van Duracell.

-

De indicatoren die aanduiden of een product voldoende is opgewarmd in de microgolfoven (= readiness indicators).

-

Steriliteitsindicatoren die verkleuren wanneer medische producten niet meer steriel zijn.

-

Tijdindicatoren die gebruikt worden om tickets en pasjes op evenementen na een bepaalde tijd te laten vervallen.

-

Toxische indicatoren die reageren bij een zeer lage hoeveelheid toxische stoffen.

2.2.7 Combinaties van de vorige indicatoren Van de hierboven besproken indicatoren kunnen er natuurlijk combinaties gevormd worden. Eén label is dan in staat om verschillende parameters te meten. Hieronder wordt een voorbeeld van een mogelijke combinatie-indicator besproken. De Shocklog van Packinn registreert schokken, trillingen, temperatuur, vochtigheid en luchtdruk. Al deze parameters worden gevolgd gedurende de hele productieketen. De indicator meet direct verschillende omgevingsfactoren wat zich zal weerspiegelen in een betere kwaliteitsinschatting. Het voordeel van deze indicator is dat het logistieke traject geanalyseerd kan worden en de gevarenzones kunnen worden ontdekt (Packinn, 2006). Figuur I.2.9: De Shocklog

Bron: Packinn, 2006

27

2.2.8 Indicatoren die direct versus indirect de kwaliteit van een product meten Onderstaande figuur verduidelijkt het verschil tussen indicatoren die direct of indirect de kwaliteit van een product meten (cfr. infra figuur I.2.10). De lekindicator en tijd-temperatuurindicator zijn voorbeelden van intelligente verpakkingen die op een indirecte manier de kwaliteit van het product meten. De versheidsindicator daarentegen meet direct de kwaliteit van een product. De TTI steunt op de gedachte dat wanneer de temperatuur normaal stijgt, er dan meer microbiologische groei is. Deze indicator meet daarom de temperatuur, wat op zich een weerspiegeling is van de microbiologische groei. Zo kan indirect de kwaliteit (hier weergegeven door de microbiologische verspilling) worden gemeten. Een lekindicator werkt op een gelijkaardige manier. Uit de figuur blijkt duidelijk dat de versheidsindicator geen tussenstap nodig heeft aangezien de stoffen die vrijkomen bij bederf, direct geregistreerd worden (SMOLANDER M., 2000). Figuur I.2.10: Indicatoren die direct versus indirect de kwaliteit van een product meten Tijd-temperatuurindicatoren

Versheidsindicator

Temperatuur misbruik

Microbiologische groei

Geen integriteit verpakking

Microbiologische contaminatie

Lekindicator

Microbiologische verspilling (spoilage)

Bron: Eigen werk gebaseerd op SMOLANDER M., 2000

2.3 Intelligente verpakkingen in de logistiek In deze paragraaf wordt de toepassing van de belangrijkste van deze intelligente verpakkingen in de logistiek besproken. Op logistiek vlak zijn dit de TTI’s, versheidsindicatoren, kantelen schokindicatoren en de combinaties van intelligente verpakkingen met (RFID-)chips (cfr. infra 4.2).

Tijd-temperatuurindicatoren kunnen de temperatuurblootstelling monitoren gedurende de volledige logistieke keten (zowel intern als extern). Ze vormen een mogelijke technologie tijdens de ketenbewaking van voedingsmiddelen, voornamelijk in de koel- en diepvriesketen. Ze kunnen worden gehecht aan paletten of individuele verpakkingen om zo een meting te geven over de vorige temperatuurcondities in geselecteerde controlepunten. Zo kunnen de zwakke punten in een keten worden opgespoord (HENDRICKX M., 2006). Een TTI kan gebruikt worden als bewijs van naleving van de contractuele afspraken tussen de verschillende schakels in de logistieke keten. Het kan een garantie zijn dat bijvoorbeeld de producent of transporteur een goed behandeld product heeft geleverd aan de klant. Op deze manier kan de klant later geen onterechte klachten neerleggen bij de producent (Packinn, 2006). De aanwezigheid van een TTI heeft ook een preventief effect waardoor producten voorzichtiger behandeld zullen worden (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 112).

28

De informatie geleverd door een TTI kan gebruikt worden om de distributiecontrole te optimaliseren en om een voorraadrotatiesysteem te implementeren. Bij de retailers was een eerste toepassing om aan voorraadmanagement en voorraadrotatie te doen, gebaseerd op de First In First Out (FIFO)-aanpak. Producten die het eerst werden ontvangen of die zich het dichtst bij hun houdbaarheidsdatum bevonden, werden het eerst getransporteerd en verkocht. Deze aanpak gaat ervan uit dat er een soort steady-state moet worden bereikt, zodat alle producten verkocht worden op hetzelfde kwaliteitsniveau. De veronderstelling hierbij is dat alle producten een zelfde behandeling hebben ondergaan en de kwaliteit enkel wordt gezien als een functie van de tijd (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 116118). Door het gebruik van indicatoren kan een systeem ontwikkeld worden dat niet steunt op deze onrealistische veronderstelling. Deze aanpak wordt de Least Shelf-Life First Out (LSFO) genoemd (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 116-118).

Versheids- en pathogeenindicatoren zijn vooral interessant bij het voorraadbeheer in de levensmiddelensector, meer specifiek in de interne logistiek. Door deze indicatoren te gebruiken, kan de huidige FIFO (First In, First Out)aanpak ook hier worden vervangen door het LSFO-principe. Producten die al het meeste microbiële bederf vertonen, zullen het eerst worden verkocht. Dit zal dus leiden tot minder bedorven producten in de voorraden en bij de consument thuis. Dit systeem maakt het mogelijk de houdbaarheid van elk individueel product op te volgen. Deze indicatoren zijn slechts interessant binnen het voorraadsysteem wanneer ze gekoppeld zijn aan (RFID-)chips, zodat het hele voorraadsysteem geautomatiseerd kan worden en de resultaten van de indicator onmiddellijk kunnen worden doorgestuurd naar een computersysteem (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 116-118). Het is duidelijk dat deze indicatoren moeten worden bevestigd in individuele verpakkingen om de metabolieten te meten. Aangezien de tags niet kunnen worden gebruikt op palletniveaus en niet worden herbruikt, zijn ze zowel voor de interne als externe logistiek minder interessant. Schok- en kantelindicatoren zijn vooral bruikbaar in de externe logistiek. Zij zijn belangrijk omdat ze in geval van schade de verantwoordelijke aanduiden. Verder zal ook de aanwezigheid alleen al van deze indicatoren ervoor zorgen dat behandelaars, transporteurs, detailhandelaars enz. de producten voorzichtiger zullen behandelen. Als gevolg hiervan zal het aantal slecht behandelde producten dus dalen, waardoor de consumententevredenheid zal toenemen (Packinn, 2006). In de logistiek zijn vooral combinaties van intelligente verpakkingen en identificatiesystemen interessant. Een intelligente verpakking zonder identificatiesysteem is voor de logistiek minder relevant. Dit omdat er in dit geval enkel geweten is dat er zich een probleem heeft gesteld, maar er is onwetendheid over de plaats in de logistieke keten waar het precies is misgelopen (SCHILTHUIZEN S., 2004).

Hier kan de RFID-technologie voor een oplossing zorgen. Door de combinatie van een RFID-chip en een sensor kan de kwaliteit, de versheid van het product, de integriteit van de verpakking enz. continu geregistreerd worden. Wanneer het label verkleurd is, kan door gebruik van een RF-lezer gemakkelijk vastgesteld worden waar in de productieketen de fout zich heeft voorgedaan. Dit biedt onmiddellijk een groot voordeel voor de producent die vaak de schuld krijgt voor het produceren of verpakken van producten waarvan de kwaliteit niet voldoet (SCHILTHUIZEN S., 2004).

29

Hoofdstuk 3: Evaluatie van intelligente verpakkingen Nadat in het vorige hoofdstuk de verschillende intelligente verpakkingen werden voorgesteld, worden ze in dit hoofdstuk beoordeeld. In dit hoofdstuk ligt de nadruk ook meer op de externe logistieke keten. Zowel de beoordeling van RFID-gerelateerde intelligente verpakkingen als de interne logistieke aspecten worden besproken in het volgende hoofdstuk (cfr. infra 4.2). Eerst worden de belangrijkste voor- en nadelen afgewogen vanuit verschillende standpunten, namelijk dat van de consument, de producent, de behandelaar (zoals o.a. de transporteur en de magazijnier) en de detailhandelaar. Daarna worden de mogelijke problemen die bij de implementatie van deze verpakkingen kunnen optreden, behandeld. Tot slot wordt een samenvattende tabel gegeven die deze voor- en nadelen van intelligente verpakkingen opsomt.

3.1 Voordelen 3.1.1 Consument Het grootste voordeel voor de consument is dat deze verpakkingen de voedselveiligheid van het product verbeteren door real-time informatie te geven over de kwaliteit van het product (VERNAT V., 2000 en AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 18). Door deze verbetering daalt ook de kans op voedselvergiftigingen, ziektes en kunnen levens worden gespaard (LLEWELLYN W., 2005). Dit voordeel wordt vooral vervuld door de TTI’s, steriliteits-, versheids- en pathogeenindicatoren (cfr. supra hfst. 2). Dit leidt tot een volgend voordeel, namelijk de kwaliteitsverbetering en -verzekering van levensmiddelen (HURME E. en AHVENAINEN R., 1996, blz. 178-180). Een voordeel dat zeer nauw aansluit bij de bovenstaande voordelen is er één specifiek voor de TTI’s. De TTI’s zijn een zichtbaar alternatief voor de houdbaarheidsdatum, aangezien de consument niet altijd kan vertrouwen op deze datum (cfr. supra 2.2.1). Wanneer bijvoorbeeld de koude keten doorbroken wordt, zal de bacteriegroei sneller zijn dan verwacht en het product vlugger bederven dan de houdbaarheidsdatum aanduidt (MARTIN J.P. en MALLET O., 2000). De TTI’s geven echter real-time informatie over de versheid van het product en zo kunnen de consumenten zelf hun koude keten thuis beheren (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 18). Vervolgens zijn deze verpakkingen gemakkelijk te gebruiken en zelf in staat om bepaalde handelingen uit te voeren zoals bijvoorbeeld temperatuurssensoren die zelf de koeling van een vrachtwagen tijdens het transport kunnen regelen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 18 en VIL, 2006). Ook wanneer de vorige schakels in de logistieke keten intelligente verpakkingen gebruiken zoals schok-, kantelindicatoren enz., zullen de consumenten er voordeel bij hebben. Er zullen namelijk minder beschadigde producten bij de consument terechtkomen. Deze zullen dan ook minder klachten moeten formuleren en/of producten terugbrengen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 277-278). 3.1.2 Producent Natuurlijk is het niet enkel de consument die voordelen ervaart, maar ook voor de producent zijn intelligente verpakkingen zeer nuttig. De grootste voordelen voor de producent treden echter op bij RFID-gerelateerde

30

intelligente verpakkingen die in het volgende hoofdstuk worden besproken (cfr. infra 4.2.6). Ten eerste kan de producent het consumentenvertrouwen opkrikken doordat intelligente verpakkingen een betere aanduiding geven van de productkwaliteit (KREFT F. et al., 2002). Aangezien de consument veel vlugger kan zien of een product vers of beschadigd is, kan de producent veel beter de voedselveiligheid en -kwaliteit waarborgen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 103-104). Dit voordeel, samen met de gestegen kwaliteit en minder beschadigde producten, leidt er toe dat consumenten en detailhandelaars minder klachten zullen indienen en minder producten zullen terugbrengen (HURME E. en AHVENAINEN R., 1996, blz. 170). Bovendien kunnen intelligente verpakkingen een positief effect hebben op het merk en imago van het product of bedrijf (HURME E., 2003). De producent kan met deze verpakkingen ook nieuwe klantendiensten ontwikkelen zoals bijvoorbeeld het geven van extra informatie over de ingrediënten en de oorsprong (SCHILTHUIZEN S., 2004). Dit alles zorgt ervoor dat de producent meer toegevoegde waarde creëert voor de consument waardoor hij een hogere prijs kan vragen.

Ook de producenten hebben er voordeel bij dat de verpakkingen zelf bepaalde handelingen kunnen uitvoeren (cfr. supra 3.1.1). Hierdoor moeten werknemers namelijk zelf minder de kwaliteit van producten controleren of lekken in verpakkingen opsporen. Dit laatste is het grootste voordeel van de lekindicatoren (cfr. supra 2.2.5) die ervoor zorgen dat op deze manier 100% van de verpakkingen gecontroleerd kan worden en er geen steekproeven meer moeten worden genomen.

Daarnaast zijn deze verpakkingen ook gemakkelijk te bewaren vooraleer ze gebruikt worden. Hiermee wordt bedoeld dat de intelligente verpakkingen, die nog niet zijn aangebracht op een product, enerzijds nog niet zullen worden geactiveerd en anderzijds meestal slechts een klein volume innemen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 18).

Hoewel de kosten van intelligente verpakkingen groot zijn, kunnen deze verpakkingen uiteindelijk toch kostenbesparend zijn (HURME E., 2003). Enerzijds kunnen opbrengsten stijgen door stijgende verkopen en verkoopsprijzen en anderzijds kunnen de totale bedrijfskosten dalen doordat behandelaars zoals transporteurs, magazijniers enz. voorzichtiger met de producten zullen omspringen en dus minder zullen beschadigen. Ook de verbetering van het voorraadsysteem door het LSFO-principe (cfr. supra 2.3) en het beter beheren van de koude keten zullen voor minder kosten zorgen, omdat minder producten weggesmeten of vernietigd zullen moeten worden.

Bij beschadigingen, die doorgaans ontstaan tijdens het transporteren of bewaren van de producten, zijn het vandaag nog steeds de producenten die meestal moeten opdraaien voor de kosten en dit door een gebrek aan bewijzen. De producent zal de producten opnieuw moeten produceren, opsturen enz. en loopt daarenboven het risico zijn klant te verliezen. Intelligente verpakkingen kunnen nu de juiste verantwoordelijke aanduiden en dit is dan ook het grootste voordeel voor de producenten (Packinn, 2006).

Ten slotte zullen intelligente verpakkingen de producenten helpen om te voldoen aan de voedselveiligheidsprogramma’s (MARTIN J.P. en MALLET O., 2000).

31

3.1.3 Behandelaar Voor de behandelaar zijn de voordelen van intelligente verpakkingen beperkt. De nadelen zullen hier meestal primeren.

Een voordeel van deze verpakkingen is dat de behandelaar kan bewijzen dat hij de goederen op een juiste wijze heeft vervoerd en/of behandeld. Dit bewijs kan hij dan gebruiken tegen producenten en/of groot- en detailhandelaars die beweren dat de beschadigde producten het gevolg zijn van een slecht transport. Dit bewijsstuk wordt momenteel wel nog niet aanvaard door rechters (cfr. infra 3.2.3). Verder kunnen de behandelaars door de implementatie van intelligente verpakkingen zelf ook leren hoe ze de producten op de beste manier moeten vervoeren en behandelen om ze niet te beschadigen. Door de TTI’s zal ook hij zijn koude keten beter kunnen beheren (cfr. supra 3.1.1). Bovendien kunnen behandelaars deze verpakkingen gebruiken om aan klantenbinding te doen. Door het gebruik van intelligente verpakkingen verzekeren ze enerzijds de goede behandeling van de producten aan hun klanten en anderzijds kunnen ze zich op deze manier differentiëren van hun concurrenten (Packinn, 2006). 3.1.4 Detailhandelaar Ook de detailhandelaar ondervindt verschillende voordelen en deze zijn gelijkaardig aan die van de producent.

Net zoals bij de producent (cfr. supra 3.1.2) kan de distributieketen geoptimaliseerd worden: door het LSFOprincipe zullen er minder klachten en terugzendingen zijn en zal de productkwaliteit stijgen. Ook bij beschadiging van producten zal de detailhandelaar kunnen bewijzen dat hij niet de schuldige is en dat de fout bij één van de voorgaande schakels moet liggen.

Het belangrijkste voordeel voor detailhandelaars is dat ze door intelligente verpakkingen een extra dienst bieden aan hun consumenten en zich zo kunnen differentiëren van hun concurrenten. Hierdoor zal hun imago worden verbeterd, klantengetrouwheid worden ontwikkeld en nieuwe klanten worden aangetrokken (HURME E., 2003).

3.2 Nadelen 3.2.1 Consument Een mogelijk nadeel van het gebruik van intelligente verpakkingen in vorige schakels van de logistieke keten is de stijgende prijs van deze producten indien detailhandelaars, behandelaars en producenten hun extra kosten doorrekenen aan de consumenten (HURME E. en AHVENAINEN R., 1996, blz. 180-181).

De belangrijkste nadelen voor de consument zijn de huidige effectiviteitsproblemen van de intelligente verpakkingen zoals de imperfecte correlatie tussen de productkwaliteit en het resultaat van de indicator en de omkeerbaarheid van sommige indicatoren (cfr. infra 3.3.2). Hierbij dient opgemerkt te worden dat de indicatoren wel reeds betere resultaten geven in vergelijking met de houdbaarheidsdatums.

Intelligente verpakkingen kunnen de consument ook verwarren en dit voornamelijk wanneer ze samen worden gebruikt met de houdbaarheidsdatum. Wat moet een consument doen wanneer de houdbaarheidsdatum en de

32

indicator alle twee een ander resultaat weergeven? Dit nadeel kan worden opgelost door het aanbrengen van ofwel slechts één van de twee instrumenten of wanneer ze toch alle twee worden aangebracht, moeten er duidelijke afspraken worden gemaakt over de interpreteerbaarheid. De houdbaarheidsdatum geldt bijvoorbeeld enkel als een indicatie voor de normale gebruiksduur, terwijl de intelligente verpakking een indicator vormt voor de echte of verwachte kwaliteit van het product (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 13).

Verder kunnen intelligente verpakkingen voor sommige consumenten moeilijker te lezen en te begrijpen zijn dan gewone verpakkingen. Hierdoor moeten er eerst standaarden worden opgesteld voor o.a. een gestandaardiseerde kleurverandering en leeswijze (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 18). Deze standaarden moeten dan worden gevolgd door alle invoerders van deze verpakkingen.

Ook het recycleren van intelligente verpakkingen zal moeilijker zijn en meer eisen stellen aan de consumenten. Deze verpakkingen zijn immers meestal niet herbruikbaar en uit hun compositionele samenstelling blijkt dat ze veel verschillende materialen bevatten zoals plastiek, papier, metalen, mineralen enz. (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 461). Sommige consumenten vinden ook dat intelligente verpakkingen, vooral in combinatie met RFID, hun privacy zouden schenden (cfr. infra 3.3.1 en 4.2.8.5). 3.2.2 Producent Enkele nadelen voor de producent komen overeen met die van de consument (cfr. supra 3.2.1), namelijk de recyclageaspecten, de kleurverandering die onomkeerbaar moet zijn en de indicatie van de intelligente verpakking die moet correleren met de productkwaliteit. Wanneer deze laatste twee factoren niet met elkaar correleren, zullen de klachten en terugzendingen van o.a. transporteurs, detailhandelaars en consumenten stijgen.

Een volgend nadeel is dat de nieuwe verpakkingsconcepten vaak technisch moeilijker te produceren zijn. Wanneer deze nieuwe verpakkingen limieten stellen aan de huidige verpakkingssnelheden of aan de kwaliteit van de sluitingen, zullen de producenten niet bereid zijn om ze te implementeren (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 442443). Daarnaast moeten de verpakkingsdimensies ook logistiek congruent zijn met de secundaire en transportverpakkingen (cfr. supra 1.5).

Het belangrijkste nadeel voor de producent is natuurlijk de kostprijs. Momenteel is de kostprijs voor alle chips, tags, indicatoren enz. nog veel te hoog, alsook de investeringen, waardoor de meeste producenten nog geen intelligente verpakkingen gebruiken (cfr. infra 3.3.6).

Bovendien bestaan er ook nog geen duidelijke (wereld)standaarden voor de technologie, hardware, software enz., terwijl dit voor de producent toch zeer belangrijk is. Zonder standaardisatie kan elke detailhandelaar andere eisen stellen aan de producent, waardoor die voor iedereen een andere verpakking zou moeten ontwerpen (cfr. infra 3.3.8). Ook de privacy en wetgeving kunnen hier voor problemen zorgen (cfr. infra 3.3.1 en 3.3.4).

33

3.2.3 Behandelaar Het grootste voordeel voor de producent, namelijk het kunnen aanduiden van de juiste verantwoordelijke in geval van schade, is onmiddellijk ook het grootste nadeel voor de behandelaars (cfr. supra 3.1.2). Wanneer een behandelaar de goederen niet goed vervoert of behandelt, kan dit onmiddellijk worden vastgesteld door elke volgende schakel in de logistieke keten. De intelligente verpakkingen kunnen dan ook als bewijsmiddel tegen hen worden gebruikt. Aangezien dit nog geen wettelijk bewijsmiddel is, zal dit enkel geldig zijn wanneer er voordien een contract werd opgemaakt dat bijvoorbeeld vastlegde dat de intelligente verpakkingen niet mogen verkleuren tijdens het transport. Dan pas kan een verkleuring worden aanzien als contractbreuk (Packinn, 2006).

Een volgend nadeel is dat intelligente verpakkingen misschien niet meer congruent zullen zijn met de huidige transportverpakkingen (cfr. supra 1.5). Hierdoor zal de vervoerder zijn transportverpakkingen moeten aanpassen. Bovendien zijn deze verpakkingen gevoeliger dan de gewone verpakkingen, waardoor ze veel voorzichtiger zullen moeten worden behandeld tijdens het transport, het in- en uitladen enz. Bepaalde indicatoren mogen ook niet teveel onderhevig zijn aan druk, waardoor ook de manier van stapelen mogelijks zal moeten worden aangepast (Packinn, 2006). 3.2.4 Detailhandelaar Wanneer een detailhandelaar deze verpakkingen zelf wil implementeren, wordt hij blootgesteld aan dezelfde nadelen als die van de producent: o.a. de extra investeringen, de kostprijs, de wetgeving en de standaardisatie (cfr. supra 3.2.2). Ook de stijgende aankoopprijs van hun producten, wanneer de vorige schakels het gebruik van hun intelligente verpakkingen doorrekenen aan de detailhandelaar, is een belangrijk nadeel. Dit nadeel zal bij de detailhandelaar wel kleiner zijn dan bij de consument, aangezien de retailers dit op hun beurt zelf kunnen doorrekenen aan hun klanten.

Onderzoeken toonden aan dat detailhandelaars om verschillende redenen niet altijd voorstanders zijn voor de implementatie van TTI’s in hun winkels. Deze indicatoren zijn nog zeer onbetrouwbaar en hebben een onduidelijke relatie tussen de temperatuur en de versheid van het product. Bovendien worden de onverse producten zichtbaar voor de consument en is het noodzakelijk de indicator te plaatsen via een apart, kostelijk label (SCHILTHUIZEN S., 2004).

3.3 Mogelijke problemen bij intelligente verpakkingen Vroegere onderzoeken bestudeerden de mogelijke problemen die bedrijven kunnen ervaren met consumenten bij de implementatie van innovatieve verpakkingen. Voor elk van deze problemen werd een oplossing gezocht. De resultaten worden weergegeven in de onderstaande tabel (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 16).

34

Tabel I.3.1: Problemen versus oplossingen bij de introductie van innovatieve verpakkingen Probleem

Oplossing

Consumentenaanvaarding.

Het gedrag van consumenten onderzoeken. De consumenten informeren en trainen.

Twijfels over de performantie.

Verpakkingen testen voor de lancering. De consumenten informeren en trainen.

Stijgende verpakkingskosten.

Enkel gebruiken in geselecteerde hoge kwaliteitsproducten. Marketinginstrumenten gebruiken voor het bekend maken van de gestegen kwaliteit en kwaliteitsverzekering.

Vals gevoel van veiligheid, negeren van

De consumenten informeren en trainen.

de houdbaarheidsdatum. Verkeerd gebruik of misbruik.

Actieve component bevestigen in een label of film. De consumenten informeren en trainen.

Valse klachten en terugzenden van

Kleur automatische laten lezen op het verkoopspunt.

goederen verpakt met kleurindicatoren. Bron: Eigen werk gebaseerd op AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 16

Intelligente verpakkingen brengen nog veel andere problemen met zich. De belangrijkste problemen stellen zich op het vlak van de privacy, effectiviteit, etikettering, wetgeving, consumentenvertrouwen, kosten, milieu en standaarden. Deze problemen worden verder in deze sectie besproken. 3.3.1 Privacy De grootste privacyproblemen van consumenten hebben betrekking op intelligente verpakkingen die gebruik maken van de RFID-technologie en deze worden in het volgende hoofdstuk behandeld (cfr. infra 4.2.8.5). Hier worden enkel de mogelijke privacyproblemen van bedrijven besproken.

Het grootste probleem op het vlak van de privacy is de bepaling van wie in de logistieke keten welke informatie mag lezen. Als iedereen in de logistieke keten bijvoorbeeld de RFID-tags kan uitlezen, kan iedereen vertrouwelijke informatie van de andere schakels zien zoals het productietijdstip, de duurtijd van opslag en transport, het temperatuurmisbruik enz. (Interview met VAN DE KEERE B., maart 2006, Gentbrugge).

Een ander probleem komt voor wanneer intelligente verpakkingen niet zichtbaar zijn voor alle schakels in de distributieketen. Een voorbeeld hiervan zijn TTI’s die aangebracht zijn op intelligente consumentenverpakkingen en die op hun beurt nog eens verpakt zijn in een verzendverpakking. Transporteurs en andere behandelaars weten hierdoor niet dat er TTI’s aanwezig zijn, maar de producenten of retailers zullen wel zien wanneer de producten slecht behandeld werden. De producenten hebben hier natuurlijk vele voordelen bij en kunnen zo bewijzen verzamelen voor misbruiken tijdens de behandeling van hun producten. Dit is echter schending van de privacy en de transporteurs en behandelaars zullen hiermee nooit akkoord gaan. Op intelligente verpakkingen zou dus steeds duidelijk moeten worden vermeld dat ze intelligent zijn.

35

3.3.2 Effectiviteit Het probleem van de effectiviteit werd al gedeeltelijk behandeld in het tweede hoofdstuk (cfr. supra hfst. 2).

Een probleem van TTI’s, versheids- en lekindicatoren is dat deze indicatoren slechts effectief werken wanneer er een goede correlatie is tussen de productkwaliteit en de resultaten weergegeven door de indicatoren. Meestal is deze correlatie absoluut niet perfect (cfr. supra 2.2.1.2). Uit het onderzoek Actipak (cfr. infra 3.3.4) bleek dat er wel een redelijk goede correlatie is tussen TTI’s en hun resterende levensduur. Dit werd ook bevestigd door een onderzoek van LifeLines Technology (cfr. supra 2.2.1.2 b). Volgens hen zijn TTI’s zodanig ontwikkeld dat ze een verkleuring geven juist voordat het product onaanvaardbaar wordt. Dit is het positieve risico, namelijk de kans om goede producten onaanvaardbaar te verklaren. Hierdoor probeert men te voorkomen dat de indicator te laat een signaal zou geven en pas zou verkleuren nadat het product al onaanvaardbaar was. Dit laatste is het negatieve risico. Hoe kleiner natuurlijk het negatieve risico, hoe groter het positieve risico wordt. LifeLines Technology garandeert wel dat hun TTI’s een maximale standaardafwijking hebben van 5% t.o.v. de werkelijke houdbaarheid bij een bepaalde temperatuur (LifeLines Technology, 2000).

De ineffectiviteit komt ook voor bij zuurstofindicatoren in MAP-verpakkingen die vaak al reageerden als de zuurstofconcentratie slechts 0,1% bedroeg terwijl 1% ook nog aanvaardbaar was (cfr. supra 2.2.5.1). Ook bij de koolstofdioxide-indicatoren zijn er problemen, omdat het CO2-gehalte eerst daalt bij een lek, maar nadien terug stijgt door het microbiologische bederf (cfr. supra 2.2.5.2).

Vooral de omkeerbare indicatoren kunnen grote problemen leveren op het vlak van de effectiviteit. Wanneer de kleurverandering omkeerbaar is, zullen producten die verkeerd behandeld zijn, maar daarna terug onder de juiste condities werden behandeld, geen kleurverandering vertonen. Dit kan natuurlijk niet, want het product zal reeds beschadigd zijn door de eerste verkeerde behandeling. Hierdoor zijn omkeerbare indicatoren minder interessant als logistiek instrument (cfr. supra 2.2.5.1). Ze kunnen wel worden gebruikt als marketinginstrument.

Bij een massale implementatie van intelligente verpakkingen wordt verwacht dat verschillende partijen methodes zullen zoeken om de resultaten van indicatoren en intelligente inkten te wijzigen en/of om verpakkingen inactief te maken. Hierdoor zullen de verpakkingen natuurlijk ineffectief worden. De enige oplossing hiervoor is om de verpakkingen te beveiligen tegen deze misbruiken (ALTHOFF M., 2006).

Zolang deze innovatieve verpakkingen hun effectiviteit niet hebben bewezen, zullen de meeste logistieke schakels ze niet willen implementeren. 3.3.3 Etikettering Intelligente verpakkingen stellen verschillende nieuwe eisen aan de informatie die moet worden aangebracht op het etiket. Deze vernieuwende verpakkingen kunnen in eerste instantie de consument verwarren. Zo kan bijvoorbeeld de indicator iets anders aanduiden dan de houdbaarheidsdatum. Hierdoor worden extra etiketten op intelligente verpakkingen noodzakelijk (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 13 en cfr. supra 3.2.1).

36

Daarnaast moeten intelligente consumentenverpakkingen duidelijke en eenduidige informatie bevatten over hoe de indicator geïnterpreteerd moet worden (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 467).

Volgens een EG-Verordening nr. 1935/2004 (2005) moeten innovatieve verpakkingen ook informatie bevatten over de aard van de verpakking. Daarnaast moeten de verpakkingen, die na consumptie kunnen worden gebruikt voor het bewaren van levensmiddelen, worden voorzien van de aanduiding ‘geschikt om met levensmiddelen in contact te komen’.

Bovendien moeten intelligente verpakkingen die zakjes toevoegen aan het product, duidelijk vermelden op het zakje dat dit niet eetbaar is en dit moet ook symbolisch worden weergegeven. Dit vereist harmonisatie op het vlak van teksten en symbolen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 489-490).

Aangezien de meeste vereisten voor de extra etikettering betrekking hebben op intelligente consumentenverpakkingen, moeten intelligente verpakkingen die enkel worden toegepast in bijvoorbeeld interne logistieke of groothandeltoepassingen, aan veel minder vereisten voldoen. De consument komt hiermee namelijk nooit in contact (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 491). 3.3.4 Wetgeving Binnen de Europese Unie bestaan er momenteel enkel voedselwetgevingen die bepalen welke de toegelaten intelligente verpakkingen zijn. Intelligente verpakkingen die een grotere toepasbaarheid hebben in de logistieke keten zoals schok- en kantelindicatoren komen in nog geen enkele wetgeving voor. Voor de RFID-technologie bestaan er wel al enkele standaarden die later aan bod zullen komen (cfr. infra 4.2.9).

De wetgeving vormt dus voornamelijk een probleem bij het gebruik van intelligente levensmiddelenverpakkingen. Er zijn drie wetgevingen die in dit opzicht belangrijk zijn: -

De wetgeving omtrent de voedselcontactmaterialen: voedselcontactmaterialen mogen het menselijk welzijn niet in gevaar brengen en mogen ook de compositie en de sensoringseigenschappen van het voedsel niet op een onaanvaardbare manier veranderen. Hierdoor moeten voedselcontactmaterialen eerst worden gekeurd waarna ze al dan niet op de positieve lijst worden bijgevoegd (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 470-471 en blz. 13).

-

De wetgeving omtrent de voedseladditieven: voedseladditieven zijn enkel aanvaardbaar als ze technisch noodzakelijk zijn, als ze de consument niet misleiden en als er geen schending is van het menselijk welzijn. De consumenten moeten geïnformeerd worden over de aanwezigheid van deze additieven door een goede etikettering (cfr. supra 3.3.3 en AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 478-479).

-

De General Food Law: deze wet werd sinds 1 januari 2005 ingevoerd door de EU-wetgeving. Binnen deze wet is het voornamelijk de ‘tracking en tracing’-stelling die een belangrijke impact heeft op verpakkingen, want producten moeten permanent gevolgd en teruggeroepen kunnen worden. Dit komt er dus op neer dat de herkomst van de producten voor elke aanbieder zichtbaar moet zijn en dit voor elke achtereenvolgende schakel in de productieketen (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 37 en Pakexpert, 2006).

37

Aangezien intelligente verpakkingen het verpakte product niet beïnvloeden, mogen zij normaal geen componenten lossen in het product en kunnen zij de compositie en sensoringseigenschappen van producten dus niet beïnvloeden. De meeste intelligente systemen bevatten echter allerlei chemicaliën om de beoogde informatie op te sporen en het zijn deze chemicaliën die eerst moeten worden aanvaard (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 468-469). Ook de General Food Law levert niet teveel problemen op voor intelligente verpakkingen, aangezien het voor de ‘tracking en tracing’-stelling volstaat om de directe leverancier en afnemer te kennen. Voor sommige levensmiddelen zijn er wel specifiekere vereisten opgenomen (Pakexpert, 2006).

Aangezien de actieve verpakkingen zowel de compositie en sensoringseigenschappen van producten veranderen, en ook verschillende stoffen toevoegen, zijn het vooral die verpakkingen die de grootste problemen opleveren bij de voedselwetgevingen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 468-469).

Voor 1999 was het enkel Australië dat de inhoud van innovatieve verpakkingen specifiek reglementeerde. In Japan en de VS werden intelligente componenten ook beschouwd als additieven en moesten ze ook worden goedgekeurd of deel uitmaken van een positieve lijst. In al deze landen moeten de actieve en intelligente bestandsdelen toxicologisch veilig zijn (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 15).

In Europa worden de intelligente agenten aanzien als voedselcontactmaterialen en moeten ze dus voldoen aan de bestaande vereisten voor deze materialen. Toen deze regelgeving ontstond, was er echter nog geen sprake van intelligente agenten en hierdoor stonden de meeste van deze agenten nog niet op deze positieve lijst (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 459-460). Door het gebrekkige legale denkkader binnen de EU, werd in 1999 (DE MEULENAER B., 2002, blz. 179) een project ‘Actipak’ opgestart dat ondersteund werd door de Europese Commissie en dat gesponsord werd door verschillende industriële ondernemingen (DE JONG A. et al., 2005). Dit project behandelde de evaluatie van de veiligheid, de effectiviteit, de consumentenaanvaarding, de economische en omgevingsimpact van intelligente en actieve verpakkingsmaterialen. De volgende intelligente verpakkingen werden bestudeerd: tijd-temperatuur-, zuurstof- en koolstofdioxide-indicatoren (DE MEULENAER B., 2002, blz. 179-180 en AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 460). Bij de TTI’s worden geen problemen verwacht met de wetgeving, want ze voldoen aan de huidige wettelijke migratie- en samenstellingsvereisten. De zuurstofindicatoren daarentegen voldoen wel aan de migratievereisten, maar hun componenten staan niet op de positieve lijst. Er zijn wel toxicologische data over deze componenten beschikbaar. De koolstofdioxide-indicatoren bleken aan geen enkel criteria te voldoen en er zijn ook geen toxicologische data beschikbaar over hun componenten (DE MEULENAER B., 2002, blz. 202-205). Het was ook door bovenstaand onderzoek dat intelligente en actieve verpakkingen prioriteit kregen bij de Europese Commissie. Hun aanbeveling voor de voedselcontactwetgeving was dat er in deze wetten duidelijk moet worden vermeld welke de toegelaten actieve en intelligente verpakkingen zijn (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 470471).

38

Sinds 2004 zijn de actieve en intelligente verpakkingen dan ook opgenomen in de wetgeving omtrent de voedselcontactmaterialen. De EG-verordening nr. 1935/2004 (2005) biedt de mogelijkheid om zowel intelligente als actieve verpakkingen op de markt te brengen. Daarnaast verbiedt deze verordening het gebruik van stoffen die kunnen verbergen dat een product bedorven is of die de kleur ervan kunnen wijzigen om zo de consument te misleiden. 3.3.5 Consumentenvertrouwen 3.3.5.1 Consumenten en nieuwe verpakkingen De meeste consumenten aanzien de veiligheid en kwaliteit van voedsel als een evidentie. Ze zullen dan ook niet bereid zijn om meer te betalen voor verpakkingen die de veiligheid of kwaliteit kunnen verbeteren. Bedrijven die toch intelligente verpakkingen willen implementeren, zullen daarom de consument eerst moeten opleiden en informeren over de voordelen van dergelijke verpakkingen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 550551).

De consument heeft ook geen vertrouwen in zakjes die bij hun voedsel worden gevoegd. Ook de benamingen op zich zoals absorbeerders en indicatoren zorgen voor problemen, omdat ze de consument niet vertrouwd in de oren klinken (HURME E. en AHVENAINEN R., 1996, blz. 180-181).

De verpakkingsindustrie moet dus zeer goed op de hoogte zijn van alle vooroordelen en angsten van de consument. Het belangrijkste is dat de consument de kwaliteitsverbetering en -verzekering van deze innovatieve verpakkingen begrijpt, en dat ze ook het belang van hun gebruik ervan inzien (HURME E. en AHVENAINEN R., 1996, blz. 180181). Daarom moet een grootschalige implementatie van deze verpakkingen worden voorafgegaan door consumentenaanvaardingsstudies, zowel in binnenlandse als buitenlandse markten (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 15).

3.3.5.2 Consumentenonderzoeken Hieronder worden de resultaten weergegeven van enkele belangrijke onderzoeken naar het consumentenvertrouwen. a) Actipak Ter gelegenheid van het onderzoek Actipak (cfr. supra 3.3.4) werden de toepassingen van intelligente verpakkingen ook onderworpen aan een Europees consumentenonderzoek.

Het belangrijkste resultaat van dit consumentenonderzoek was dat intelligente verpakkingen meestal positief onthaald worden bij de consumenten, voornamelijk omdat ze een oplossing bieden aan hun huidige bezorgdheden. De consument heeft namelijk weinig vertrouwen in de houdbaarheidsdatums en intelligente verpakkingen kunnen dit probleem oplossen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 555).

b) Tijd-temperatuurindicatoren Het concept van de TTI’s is al vaak onderzocht in consumentenstudies, zoals in bijvoorbeeld een VK-studie uitgevoerd door Anon, een Fins onderzoek door Mikkola, een Amerikaanse studie door Sherlock en Labuza enz. (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 557).

39

De belangrijkste resultaten hierbij waren dat de meeste consumenten TTI’s een wenselijk instrument vonden. Bovendien verwachten ze dat hierdoor hun vertrouwen in de versheid van het product zou stijgen. De enige nadelen die de consumenten zagen in TTI’s waren enerzijds het feit dat indicatoren een verkeerd signaal kunnen geven en anderzijds de hoge prijzen en extra afval die ze met zich brengen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 557-558). Wil men het product op een goede en degelijke manier introduceren, dan moeten er leerrijke reclames en educatieve programma’s voor de consument gemaakt worden (HURME E. en AHVENAINEN R., 1996, blz. 180-181).

Verder bleek ook nog dat de consument duidelijk bereid is om meer te betalen voor verpakkingen die een TTI bevatten (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 557-558). Bovendien verkiest hij deze verpakkingen boven verpakkingen die enkel een houdbaarheidsdatum bevatten (LifeLines Technology, 2000).

Uit enkele Finse onderzoeken bleek bovendien dat de consument veel meer vertrouwen heeft in intelligente verpakkingen zoals TTI’s dan in actieve verpakkingen. Aangezien de consument niet echt vertrouwt op zijn eigen zintuigen, is vooral de gestegen veiligheid van het product een groot voordeel. Men kan dus concluderen dat de consument veel vlugger verpakkingen zal aanvaarden die hen vertellen of het product nog vers is, dan verpakkingen die de werkelijke levensduur verlengen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 557-558).

Verschillende onderzoeken bestudeerden ook het vertrouwen dat de consumenten hebben in de betrouwbaarheid van TTI’s en houdbaarheidsdatums. Hieruit bleek dat consumenten bij de beoordeling van de kwaliteit van het product, de TTI’s meer vertrouwden dan de houdbaarheidsdatums (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 558-559). Het merendeel van de ondervraagden vond wel dat zowel de houdbaarheidsdatum als de TTI’s moeten worden aangebracht op de verpakking. Het gebruik van een TTI elimineert wel de noodzaak om de houdbaarheidsdatum te verkorten omwille van mogelijke temperatuurmisbruiken. Een langere houdbaarheidsdatum vergroot de opportuniteit om producten langer te bewaren en er dus meer van te verkopen (LifeLines Technology, 2000).

3.3.5.3 Verschillen tussen landen Het is vanzelfsprekend dat er grote verschillen zijn tussen het gedrag van consumenten uit verschillende landen. Japanners zijn bijvoorbeeld altijd al dol geweest op technologie en zij aanvaarden zowel de intelligente als de actieve verpakkingen zonder problemen. De Europese consument is daarentegen veel argwanender t.o.v. deze innovatieve verpakkingen en dit vooral als ze bedoeld zijn om levensmiddelen in te bewaren.

LifeLines Technology onderzocht de volgende vraag: “Waarom hebben we het grote succes van de TTI’s niet gezien in Europa zoals we het gezien hebben in de VS?”. De belangrijkste reden hiervoor is dat in het verleden de Amerikaanse supermarkten voornamelijk concurreerden op het vlak van goedkope prijzen, terwijl de Europese detailhandelaars concurreerden op het vlak van marketing om hun producten zo te differentiëren. Daarom implementeerden de Europese supermarkten vooral private labels1.

1

Private labels zijn unieke labels van detailhandelaars zoals huismerken (STANLEY J., 2001).

40

Tegenwoordig staat de ontwikkeling van private labels sterk centraal in de VS. Een manier om zich dan ook te differentiëren van hun concurrenten is door het implementeren van TTI’s op hun verpakkingen. Binnen de VS worden TTI’s dus veel meer gebruikt als marketingstunts (LifeLines Technology, 2000). 3.3.6 Kosten Bij een studie over de toepasbaarheid van intelligente verpakkingen moet ook rekening worden gehouden met het kostenaspect van deze verpakkingen. De intelligente verpakkingen mogen nog zoveel voordelen opleveren, ze zullen enkel worden geïmplementeerd, als de marginale baten groter zijn dan de marginale kosten.

Als er vertrokken wordt van het ‘homo economicus’-standpunt, dan worden de producenten, de distributeurs en de detailhandelaars als rationeel handelend beschouwd en zal hun grootste doelstelling winstmaximalisatie zijn. Daarom proberen deze rationeel handelende personen de kosten steeds zo goed mogelijk onder controle te houden en dit door zo efficiënt mogelijk te produceren en te verpakken. Men probeert zowel de kosten van de verpakkingsmaterialen als de indirecte verpakkingskosten zoals opslag, transport, energieverbruik en arbeidskosten te minimaliseren (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 443).

Uit onderzoeken bleek dat de gemiddelde prijs voor een dagdagelijks consumentengoed ongeveer 1,5 euro bedraagt (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 18). Hieruit volgt dat de prijs van verpakkingen en tags zeer laag moeten zijn. Niemand zal producten willen kopen waarbij de prijs van de verpakking groter is dan die van het product zelf.

Over het algemeen blijkt dat de intelligente verpakkingen toch nog veel duurder zijn dan gewone verpakkingen. Dit is dan ook het grootste probleem dat moet worden opgelost voor er een massale doorbraak van deze verpakkingen kan worden verwacht (LIARD M.J., 2005). 3.3.7 Milieuaspecten Verpakkingen bestaan het best uit materialen die niet teveel druk uitoefenen op de omgeving. Daarboven moet ook het verpakkingsgewicht t.o.v. het productgewicht zo klein mogelijk zijn (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 444). Deze eerste veronderstelling vormt een groot probleem bij intelligente verpakkingen.

Intelligente verpakkingen met RFID-chips (cfr. infra 4.2) zijn zo goed als onrecycleerbaar. Bovendien bevatten deze chips ook metalen die slecht zijn voor het milieu en zullen ze het milieu dus extra belasten. Ook de andere intelligente verpakkingen zullen meer druk zetten op de omgeving, omdat vandaag de meeste indicatoren en intelligente inkten (cfr. infra 4.3) nog steeds onomkeerbaar zijn en dus slechts éénmalig kunnen worden gebruikt (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 444). 3.3.8 Standaarden Het ontbreken van standaarden is één van de grootste oorzaken voor de gebrekkige implementatie van intelligente verpakkingen binnen de EU.

Zoals reeds aangehaald bij de privacyproblemen (cfr. supra 3.3.1) zijn er nog geen standaarden over wie welke informatie mag lezen.

41

Daarnaast is ook de technologie nog niet gestandaardiseerd. Zonder deze standaardisatie zullen o.a. alle detailhandelaars en klanten andere intelligente verpakkingseisen kunnen stellen aan de producent zoals verschillende frequenties, andere indicatoren enz. De producent wordt dan verplicht om voor elke klant een andere verpakking te produceren en zou dan moeten investeren in verschillende verpakkingsmachines, -materialen enz. (Smart Packaging…, 2004). Ook de ontwikkeling van de noodzakelijke gestandaardiseerde software en hardware verloopt zeer traag (cfr. infra 4.2.8.1).

Bovendien ontbreekt er standaardisatie op wereldniveau. Tussen landen onderling verschillen enerzijds de toegelaten frequenties van RFID-tags (cfr. infra 4.2.8.2) en anderzijds ook de toegelaten intelligente verpakkingen. Ook de verantwoordelijke bij het niet functioneren van deze verpakkingen en de verplichte etikettering kan verschillen (Smart Packaging…, 2004).

Standaardisatie op wereldvlak van de technologie, hardware en software is dus absoluut noodzakelijk voor een wereldwijde adoptie van deze intelligente verpakkingen.

3.4 Samenvatting van de voor- en nadelen en mogelijke problemen Tabel I.3.2: Algemeen overzicht van de voor- en nadelen voor de verschillende gebruikers Persoon

Voordelen

Nadelen en problemen

Producent

Garantie van voedselveiligheid en -kwaliteit

Recyclage

Het opkrikken van het consumenten-

Onbetrouwbaarheid, geen perfecte

vertrouwen

correlatie

Hogere productkwaliteit en minder

Technisch moeilijker te produceren

beschadigingen Minder klachten en terugzendingen van

Kostprijs

klanten en detailhandelaars Verantwoordelijke van schade kan worden

Extra investeringen

opgespoord Eigen handelingen

Geen standaardisatie van technologie, software en hardware

Positief effect op merk en imago, waardoor

Privacy

mogelijks een hogere prijs Gemakkelijk te bewaren

Wetgeving

100%-controle van producten of verpakkingen Daling van de totale kosten

42

Persoon

Voordelen

Nadelen en problemen

Transporteur

Bewijs juiste behandeling

Bewijs onjuiste behandeling

Factoren die beschadiging kunnen

Aanpassen transportverpakkingen

veroorzaken, leren kennen Beter beheer van de koude keten

Aanpassen methodes van laden, lossen en stapelen

Meer klantenbinding Detailhandelaar

Optimalisatie van de distributieketen.

Kostprijs

Minder klachten en terugzendingen van

Recyclage

klanten Daling van de totale kosten

Onbetrouwbaarheid, geen perfecte correlatie

Minder verlies van producten

Extra investeringen

Verbeteren imago

Geen standaardisatie van de technologie en software

Ontwikkelen klantengetrouwheid

Onverse producten zichtbaar voor de consument

Aantrekken van nieuwe klanten

Wetgeving

Beter beheer van de koude keten Consument

Verbetering voedselveiligheid

Recyclage

Verzekering kwaliteit

Privacy

Minder voedselvergiftigingen en ziektes

Stijgende prijzen

Real-time informatie

Verpakkingen moeilijker leesbaar en begrijpbaar

Alternatief voor de houdbaarheidsdatum

Onbetrouwbaarheid, geen perfecte correlatie

Beter beheer van de koude keten thuis

Verwarring in combinatie met de houdbaarheidsdatum

Gemakkelijk gebruik

Gebrek aan standaarden

Eigen handelingen Minder beschadigde producten Minder terugzendingen Minder klachten Bron: Eigen werk

43

Hoofdstuk 4: Technologieën In dit hoofdstuk komen de belangrijkste technologieën aan bod die verpakkingen intelligent kunnen maken. In vergelijking met voorgaande hoofdstukken ligt de nadruk hier meer op de toepasbaarheid van intelligente verpakkingen in de interne logistieke keten. Eerst volgt een overzicht van algemene identificatiesystemen, daarna wordt de RFID-technologie behandeld, gevolgd door een bespreking van intelligente inkten, sensoren en beveiligingssystemen van verpakkingen.

4.1 Identificatiesystemen Er bestaan al veel identificatiesystemen, zoals barcodes, kleuridentificatie, RFID-labels, GPS2-tracking enz. (SCHILTHUIZEN S., 2004). Voor de identificatie van verpakkingen worden steeds meer geavanceerde technologieën gebruikt. Vooral het draadloos identificeren en traceren in logistieke ketens wordt belangrijker. Aangezien RFID de identificatiemethode is die deze draadloze identificatie het best mogelijk maakt, krijgt ze in een volgende sectie uitvoerig aandacht (cfr. infra 4.2.). 4.1.1 Visuele versus kunstmatige identificatiesystemen Een identificatiesysteem bestaat uit volgende onderdelen: het te identificeren object, de drager van het kenmerk (RFtag, magneetstrip enz.), de leesapparatuur die de gegevens kan inlezen en een gegevensverwerkend systeem dat gegevens registreert en eventueel verder acties onderneemt zoals het verwerken van gegevens (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 21).

Voor de identificatie van items kunnen twee technieken worden gebruikt, namelijk de visuele en kunstmatige identificatie.

Bij de visuele identificatie worden producten herkend op basis van hun visuele eigenschappen zoals kleuren, vormen, merken, symbolen, nummers en patronen van vezels. Meestal betreft het elementen die reeds aanwezig zijn in of op de verpakking of in de gebruikte verpakkingsmaterialen die aangewend worden om productverpakkingen en -inhouden te identificeren (SCHILTHUIZEN S., 2004). Patroonherkenning is zeer omslachtig en vaak is er ook behoefte aan informatie die niet direct zichtbaar is, bijvoorbeeld over de samenstelling, de herkomst of de houdbaarheid van een product (VAN EDE J., 2002).

Daarom werden er ook allerlei kunstmatige identificatiemiddelen ontwikkeld, zoals optische barcodes, tweedimensionale barcodes (2D-barcodes), driedimensionale barcodes (3D-barcodes), RFID-labels en Electronic Article Surveillance (EAS)-labels. Deze specifieke identificatie-etiketten worden door PLEYSIER L. et al. (2004) Automatische Identificatie (AI) genoemd (cfr. infra 4.1.2) en worden aangebracht op verpakkingen om zo de gewenste informatie te verkrijgen.

2

Global Positioning System (GPS) is een plaatsbepalingssysteem dat gebruik maakt van satellieten en computernetwerken (LE

GRAS E., 2004).

44

Het grote voordeel bij AI is dat er veel meer data kan worden opgeslagen. Dit biedt op zichzelf nog veel meer voordelen, zoals de aanwezigheid van de oorsprong van het product, het universele karakter, de algemene aanvaardbaarheid van deze technologieën en de mogelijkheid tot fraudeopsporing (SCHILTHUIZEN S., 2004 en SCHILTHUIZEN S., 1999).

In wat volgt, wordt enkel de automatische identificatie behandeld, omdat die voordelen biedt voor de logistieke keten. 4.1.2 Automatische identificatie “Automatische Identificatie (AI) is het herkennen van onder meer mensen, dieren en producten op basis van een speciaal hiervoor aangebracht technisch hulpmiddel zoals een barcode of een RF-tag (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 21)”.

Belangrijke technieken voor automatische identificatie in de logistieke keten zijn de één- en tweedimensionale barcodering (streepjescode) en de RFID-technologie (SCHILTHUIZEN S., 1999). De RFID-technologie die de grootste voordelen biedt voor de logistieke keten wordt verder in dit hoofdstuk behandeld. Ook EAS-labels komen op het einde van dit hoofdstuk aan bod.

4.1.2.1 Eéndimensionale barcodes Het tijdperk van de automatische identificatie van producten begon met de uitvinding van de barcode in 1949. De barcodering werd op een korte tijd enorm populair dankzij het universele karakter en de relatief lage kosten (VAN EDE J., 2002). De barcode is een symbool van zwarte streepjes met witte tussenruimtes waarin informatie in een gecodeerde vorm is opgeslagen. De gegevens worden gekoppeld aan informatie die al in een computer is opgeslagen, zoals de productbeschrijving, prijs enz. Door de barcode te lezen of in te voeren kunnen de resterende gegevens gegenereerd worden (PCA Mobile BV, 2006).

Barcodering kent enkele belangrijke beperkingen: -

De producten worden niet volautomatisch herkend, maar moeten stuk voor stuk worden gescand met een daartoe geëigend apparaat. Dit is een arbeidsintensief proces dat kostbare tijd in beslag neemt (VAN EDE J., 2002).

-

Het is niet mogelijk om productinformatie te wijzigen (VAN EDE J., 2002).

-

Barcodes kunnen vaak niet worden gelezen door beschadiging (strepen) of doordat ze niet goed afgebeeld zijn (Smart Packaging…, 2004).

-

Er is in toenemende mate behoefte aan allerlei extra productinformatie die niet op een standaard barcode past (VAN EDE J., 2002).

Om een deel van deze problemen op te lossen, werden er naast ééndimensionale ook twee- en driedimensionale barcodes ontwikkeld (Smart Packaging…, 2004).

45

4.1.2.2 Tweedimensionale barcodes (2D-barcodes) Er bestaan drie soorten 2D-barcodes: dotcodes (puntjes in een bepaald vierkant patroon), matrixcodes (streepjes in een bepaald vierkant patroon) en gestapelde codes (een aantal barcodes op elkaar gestapeld) (Logipers, 2005). Tweedimensionale barcodes kunnen veel meer informatie bewaren en verwerken en dit in een minimale oppervlakte (AIM Nederland, 2006).

2D-barcodes kunnen de problemen omtrent de onvoldoende gestandaardiseerde RFID-technologie en de onvoldoende datacapaciteit van ééndimensionale barcodes oplossen. De 2D-barcodes zijn geen sleutels tot datafiles, maar alle relevante gegevens zitten in de code zelf opgeslagen. Hiermee vervalt de noodzaak om de datafiles vooraf aan iedere schakel in de logistieke keten te bezorgen en om voortdurend te controleren of de datafiles bij iedereen wel volledig zijn (Logipers, 2005).

De meeste 2D-barcodes hebben ook een extra beveiliging tegen beschadiging en de mogelijkheid tot foutencorrectie. Hierdoor zijn beschadigde barcodes toch nog scanbaar en kan de oorspronkelijke informatie toch nog worden opgevraagd (AIM Nederland, 2006). Verder kunnen deze barcodes ook worden gelezen in elke oriëntatie, m.a.w. in 360 graden (Moxom, 2006).

4.1.2.3 Driedimensionale barcodes (3D-barcodes) Momenteel worden er ook al driedimensionale barcodes ontwikkeld die gebaseerd zijn op de 2D-barcodes en ook bestaan uit een vierkante matrix van zwarte en witte blokjes (VAN MILTENBURG O., 2006). Deze barcodes zijn echter microscopisch klein en kunnen informatie over de oorsprong van items bevatten. Het grote voordeel is dat ze kunnen worden bevestigd op kleine waardevolle goederen. Zo wordt het bijvoorbeeld gemakkelijker om de eigenaar van diamanten te traceren (3-D BAR CODE, 2006). 4.1.3 Keuze identificatiesysteem Voor de externe logistieke processen is het belangrijk dat een bedrijf bij het selecteren van een identificatiemethode rekening houdt met de gekozen methodes van zijn handelspartners. De identificatie-systemen moeten dus op elkaar worden afgestemd. Door een goede afstemming van de systemen van de verschillende schakels kunnen fouten worden vermeden, moeten er geen aanpassingen meer gebeuren aan de identificatie-etiketten en kan de communicatie met de handelspartners geoptimaliseerd worden (VAN EDE J., 2002).

4.2 Radio Frequency Identification (RFID) RFID is momenteel een veelbesproken onderwerp in de literatuur en read/write RFID-tags kunnen verpakkingen intelligent maken. RFID biedt ook zeer veel logistieke voordelen en intelligente verpakkingen worden in de logistiek pas interessant in combinatie met (RFID-)chips. Daarom mocht deze technologie in deze scriptie zeker niet ontbreken. In de literatuur komt het onderwerp RFID reeds uitgebreid aan bod. Om deze reden spitst deze sectie zich vooral toe op hoe deze techniek kan worden toegepast bij de verschillende logistieke processen. Eerst wordt echter een algemene definitie gegeven en de werkwijze van RFID uitgelegd.

46

4.2.1 Definitie RFID is een identificatietechnologie die al een hele tijd bestaat. De theorie achter RFID werd eind jaren zestig bedacht en wordt al vele jaren toegepast in allerlei domeinen zoals toegangscontrole, dierenidentificatie, antidiefstallabels, productieopvolging van wagens enz. Producenten slagen erin steeds meer functies in steeds kleinere chip te integreren, terwijl de productiekosten dalen. Dit opent deuren voor nieuwe toepassingen en biedt de mogelijkheid om goederen te traceren doorheen de hele aanvoerketen (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 27 en VAN EDE J., 2002).

“Radio Frequency Identification (RFID) is een identificatietechnologie waarbij een elektronische gegevensdrager (de Radio Frequency (RF )-tag) draadloos, via radiogolven, informatie kan opvragen of doorgeven en die in vele gevallen ook kan wijzigen (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 67)”. 4.2.2 Werkwijze De basiscomponenten van deze techniek zijn de RFID-chips, de RF-antennes en de leestoestellen. “De RF-tag3 is een elektronische gegevensdrager die draadloos via radiogolven kan worden gelezen. Deze RF-tag bestaat meestal uit een elektronische microchip, die vaste of variabele data opslaat, en een RF-antenne die de elektromagnetische golf van de RF-lezer ontvangt. Daarbij wordt de elektronische microchip geactiveerd om data via de radiogolf terug te sturen naar de RF-lezer. De chip en de antenne zitten vervat in een industriële verpakking of in een flexibel label. De RF-lezer zal deze informatie vervolgens inlezen en verwerken en kan eventueel nieuwe data versturen die dan in de RF-tag worden opgeslagen. De informatie zal dan door middleware4 worden gekoppeld aan de data in de reeds bestaande bedrijfsapplicaties (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 68-69)”.

Onderstaande figuur stelt de zojuist beschreven werkwijze visueel voor. Figuur I.4.1: Werking RF-tags golven RF-tag

RF-antenne

RF-lezer Middleware Computersysteem

Bedrijfsinformatiesysteem

Fabriek

Bron : Eigen werk gebaseerd op PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 27

3

In bijlage 4 worden de verschillende componenten van RF-tags verder weergegeven.

4

Middleware is systeemsoftware die de informatie-uitwisseling regelt tussen een cliënt (RF-lezer) en server (computersysteem)

(Middleware definition, 2006).

47

4.2.3 Soorten RF-tags 4.2.3.1 Actieve, passieve en semi-passieve RF-tags Actieve RF-tags maken gebruik van batterijen om de microchips van stroom te voorzien waardoor ze zelfstandig signalen kunnen versturen naar een RF-lezer (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 74). Het zijn deze tags die kunnen worden gekoppeld aan externe sensoren voor het meten van temperatuur, druk, capaciteit enz. (Logistiek, 2005).

De passieve RF-tags hebben geen eigen stroombron en zenden enkel informatie door na activering van een RF-lezer. Ze halen hun energie uit de elektromagnetische golf die de RF-lezer uitzendt en kunnen daarna zelf gegevens terugsturen (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 74 en LE GRAS E., 2004).

Semi-passieve RF-tags bevatten ingebouwde batterijen. Na activering van deze batterijen door de RF-lezer leveren ze energie aan de chips (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 74). Voordelen van deze tags zijn dat ze bij een lager vermogen kunnen werken, over een grotere afstand kunnen worden gelezen dan de passieve tags en goedkoper zijn dan actieve tags (Logistiek, 2005). Ook deze tags kunnen worden gekoppeld aan externe sensoren (LIARD M.J., 2005).

In volgende tabel worden de verschillen tussen actieve en passieve tags weergegeven. Tabel I.4.1: Verschillen actieve en passieve tags Actieve RF-tags

Passieve RF-tags

Duur: 15 tot 150 euro.

Relatief goedkoop: 0,3 tot 15 euro.

Grote datacapaciteit.

Beperkte datacapaciteit.

Beperkte levensduur: twee tot tien jaar.

Langere levensduur.

Koppelbaar met externe sensoren voor het meten van

Niet koppelbaar met externe sensoren.

temperatuur, druk, capaciteit enz. Groot leesbereik: tot 300 meter.

Beperkte leesafstand: tot 4 meter.

Kunnen geprogrammeerd worden om zelf initiatieven te

Kunnen zelf geen initiatieven nemen.

nemen. Bron : Eigen werk gebaseerd op PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 74

Door de hogere kostprijs van actieve tags zullen ze voornamelijk gebruikt worden bij het opvolgen van rijdend materieel en voor grote logistieke laadeenheden zoals containers. Passieve RF-tags zonder chips hebben in de logistieke sector eigenlijk maar één toepassingsgebied, namelijk artikelen. Passieve RF-tags met chips daarentegen worden al in de hele interne logistieke keten toegepast, namelijk bij paletten, voertuigen, artikelen, ingaande en uitgaande logistiek en voorraadbeheer (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 75 en cfr. infra tabel I.4.2).

48

Tabel I.4.2: Toepassingen passieve, semi-passieve en actieve tags Objectniveau Paletten,

Dozen,

voertuigen

bagage

Passieve RF-tag

X

Semi-passieve en

X

X

Procesniveau Artikelen

X

Inbound/

Voorraad-

Lokaliseren

outbound

beheer

voorwerpen

X

X X

X

actieve RF-tag Bron : Eigen werk gebaseerd op PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 75

4.2.3.2 Read-only en read/write RF-tags De read-only RF-tags bevatten een vaste hoeveelheid informatie over het product zoals een elektronische code of artikelnummer (LE GRAS E., 2004). De read/write RF-tags hebben een eigen database waarin nieuwe informatie kan worden opgeslagen, bijvoorbeeld over de handelingen die het product heeft ondergaan en wie daarbij betrokken was (LE GRAS E., 2004). Intelligente verpakkingen die gebruik maken van deze herschrijfbare RFID-tags, bieden het grote voordeel dat de informatie gewijzigd kan worden en er dus vaste en variabele informatie kan worden opgezet. Ze hebben ook geen externe database nodig en zijn dus een stuk flexibeler dan de read-only versies (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 18 en HENTZEPETER V., 2001). Voor deze scriptie wordt hier het verschil gemaakt tussen de RFID-chips die verpakkingen intelligent maken en de andere RFID-chips. Het zijn de read/write RF-tags die nieuwe informatie over de toestand van het product kunnen geven. Read-only RF-tags worden in deze scriptie dus niet beschouwd als instrumenten die verpakkingen intelligent maken. 4.2.4 Verschillen tussen RFID-tags en barcodes Hieronder worden de verschillen tussen RFID-tags en barcodes in kaart gebracht door ze op verschillende vlakken met elkaar te vergelijken. a) Leescapaciteit De leescapaciteit van RFID-tags is groter, omdat deze tags niet zichtbaar moeten zijn voor RF-lezers. Tags moeten dus niet één voor één worden ingescand (POOR A., 2003 en KLEIST R. et al., 2004, blz. 53-54). Verder speelt de oriëntatie van de tags nu geen rol meer (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 68). b) Leessnelheid RFID-labels kunnen veel sneller worden uitgelezen dan streepjescodes. RF-lezers zijn in staat om 250 tot 500 labels per seconde uit te lezen, terwijl barcodescanners slechts één label tegelijk kunnen uitlezen (RFID-Net, 2006 en KLEIST R. et al., 2004, blz. 55). c) Duurzaamheid RFID-tags kunnen aangebracht worden in hard plastiek of andere materialen, waardoor ze veel langer meegaan dan papieren barcodes. De achilleshiel van deze RFID-tags is echter hun kwetsbare antenne (KLEIST R. et al., 2004, blz. 56-57).

49

d) Hoeveelheid informatie RFID-labels zijn in staat meer informatie op te slaan dan streepjescodes. “Een ééndimensionale streepjescode kan maximaal 100 karakters opslaan, een tweedimensionale streepjescode kan maximaal 2.000 karakters opslaan, maar een geavanceerde RFID-label kan duizenden karakters bewaren. Dit betekent dat een RFID-label eigenlijk een soort draagbare database is met informatie, waardoor er veel meer productkenmerken geregistreerd en gevolgd kunnen worden (RFID-Net, 2006 en KLEIST R. et al., 2004, blz. 57)”.

e) Flexibiliteit De read/write RFID-labels kunnen zowel gegevens lezen als opslaan. Dit betekent dus dat artikelinformatie gewijzigd en geüpdatet kan worden, terwijl het betreffende artikel zich verplaatst doorheen de distributieketen (RFID-Net, 2006 en KLEIST R. et al., 2004, blz. 58).

f) Kosten per label Streepjescodes zijn nog steeds veel goedkoper dan RFID-tags. Op dit moment kosten barcodes minder dan 0,01 euro per stuk, terwijl eenvoudige, passieve RFID-labels nog altijd 0,30 euro per stuk kosten (RFID-Net, 2006).

g) Standaarden Barcodes zijn nu wereldwijd geaccepteerd en gestandaardiseerd, terwijl dit voor RFID nog niet het geval is. Het EPC (Electronic Product Code)-netwerk (cfr. infra 4.2.9) is nog veel meer een concept en wordt in de praktijk nog niet veel toegepast (RFID-Net, 2006).

h) Reserveoplossing Nadeel van de RFID-tags is dat er geen reserveoplossing is wanneer de tags niet werken. Bij barcodes daarentegen staat onderaan nog een nummer dat bij het falen van het lezen manueel kan worden ingegeven. Daarom is een combinatie van beide ideaal (KLEIST R. et al., 2004, blz. 59).

i) Uniek nummer De identificatiecode op een RFID-chip kan veel langer zijn dan de gemiddelde barcode. In theorie is er plaats voor 268 miljoen fabrikanten, 16 miljoen producten per fabrikant en 68 miljard unieke serienummers per product. Dankzij het veel grotere aantal beschikbare codes kunnen producten individueel worden gevolgd doorheen de leveranciersketen in plaats van per productsoort zoals met de barcode (Smart Packaging …, 2004). 4.2.5 Slimme etiketten of smart labels Slimme etiketten zijn etiketten die RFID-chips bevatten. Deze etiketten bevatten tegenwoordig ook nog vaak barcodes om zo de voordelen van beide technologieën te combineren (KLEIST R. et al., 2004, blz. 66).

De voordelen van slimme etiketten in de logistieke keten zijn de volgende (KLEIST R. et al., 2004, blz. 66): -

Gemakkelijkste en goedkoopste manier om de RFID-chips te implementeren in het distributieproces.

-

Kunnen meer data bevatten dan een gewone barcode.

-

Beschikken over een reserveoplossing: als de RFID-chip faalt, kan de barcode nog handmatig worden ingegeven.

50

-

Zijn visueel zichtbaar waardoor ze aan de eisen van de consument en de industrie voldoen.

-

Labels beschermen de RFID-chip tegen temperatuur, stof en vocht.

-

Toepasbaar zowel op verpakkingen als in interne processen zoals ontvangst, goederen in bewerking, voorraad, behandeling van activa enz.

4.2.6 RFID en de logistieke keten Door het samenvallen van de goederen- en datastroom biedt RFID vele voordelen binnen de hele logistieke keten (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 101).

Het grootste voordeel komt voort uit de draadloze communicatie van de tag en een computer. Op deze manier kunnen computers de directe beweging van items doorheen de logistieke keten volgen en zonder menselijke tussenkomst de producten identificeren, tracken, documenteren en sturen. Dit alles vereist wel een eerste stap waarin de gegevens moeten worden ingevoerd. Daarna moet de RFID-technologie worden geïntegreerd in de controle- en informatiesystemen (KLEIST R. et al., 2004, 162).

In wat volgt, wordt de toepasbaarheid van RFID in zowel de interne als externe logistieke keten behandeld. De impact van RFID op de meeste logistieke processen zal worden verduidelijkt aan de hand van voorbeelden. Ook wordt dieper ingegaan op de voordelen die RFID per processtap oplevert. Geëindigd wordt met enkele voorbeelden van Metro, de eerste Europese detailhandelaar, met een winkel waarin RFID volledig geïmplementeerd is. 4.2.6.1 Impact van RFID op de interne en externe logistieke keten a) Interne logistieke keten De informatie die zit opgeslagen in RFID-tags zal de efficiëntie van de interne logistieke processen verbeteren door het verminderen van fouten bij ontvangst, stockbreuken, verkeerd geplaatste voorraden, diefstallen, administratieve kosten en arbeidskosten (KLEIST R. et al., 2004, blz. 106). Uit een onderzoek van het postbedrijf TNT bleek dat RFID de meeste toegevoegde waarde in de interne logistiek biedt bij de ingaande en uitgaande logistiek en het voorraadbeheer (Logistiek, 2005).

b) Externe logistieke keten In de open (externe) logistieke ketens van vandaag is het zeer belangrijk om de goederen te kunnen traceren. Dankzij de invoering van standaarden voor de uitwisseling van gegevens over het wereldwijde EPC-netwerk (cfr. infra 4.2.9), komt deze tracering een stap dichterbij. Hierdoor zullen de huidige logistieke ketens sterk veranderen.

Door de verandering van gesloten naar open logistieke ketens werden de grenzen van RFID-tags verlegd. De nadruk kwam te liggen op goedkopere tags die inzetbaar zijn in verschillende toepassingen en met een korte levensduur. Een andere uitdaging voor RFID in de externe logistieke ketens is dat er niet langer een vrije keuze is van tags en leesapparatuur. Ook valt de interne controle over de goede werking van het geheel weg en worden tags minder recupereerbaar (KLEIST R. et al., 2004, blz. 26). Binnen deze keten zal RFID het eerst gebruikt worden op verzendverpakkingen, meer specifiek op terugkerende verpakkingen (LIARD M.J., 2005).

51

Algemeen gesteld zijn bij de implementatie van RFID in de externe keten de grootste voordelen te behalen. Voorwaarde is wel dat alle schakels nauw moeten samenwerken (Logistiek, 2005).

4.2.6.2 Voorraadmanagement Het voorraadbeheer staat in nauw verband met de productieplanning en -controle in een bedrijf en vormt een onderdeel van dit beheerssysteem (VAN DIERDONCK R. en VEREECKE A., 1994, blz. 9 en blz. 15). Wegens het grote belang van RFID in het voorraadbeheer, wordt hier dieper op ingegaan.

a) Toepassing De toepassing van RFID om het voorraadbeheer te verbeteren, zal in elke sector en in elke schakel van de logistieke keten voordelen opleveren. Toch zal het voornamelijk worden toegepast in distributiecentra, waar enerzijds artikelen in grote hoeveelheden aankomen en alles snel moet worden uitgelezen. Anderzijds moeten hier veel producten worden uitgesorteerd om elk een andere bestemming te krijgen (RFID-Net, 2006). Het RFID-systeem scant alle producten bij het binnenkomen en verlaten van de voorraadkamer. Deze informatie wordt dan automatisch doorgestuurd naar computersystemen en databases die de voorraadgegevens onmiddellijk (real-time) aanpassen en automatisch bestelorders kunnen lanceren. Door deze verbeterende inventaris te koppelen aan verkoopsinformatie, kunnen potentiële voorraadtekorten worden geïdentificeerd en kunnen automatisch aanvulorders (pickorders) worden geplaatst (Techniline, 2006). Als kassiers de RFID-tags scannen bij verkoop van producten, zal het systeem automatisch een aanvulorder genereren als het aantal verkochte stuks het aantal goederen dat oorspronkelijk op het schap lag, benadert (The Business Case for RFID, 2006).

Ook kunnen slimme schappen (smart shelves) worden gebruikt in de winkels die zelf pickorders lanceren en in magazijnen waar de voorraadrekken dan op hun beurt zelf productieorders kunnen lanceren naar interne of externe leveranciers. Hierbij worden in deze schappen RF-lezers aangebracht die automatisch registreren wanneer producten worden weggenomen of verkeerd geplaatst worden. Indien deze schappen moeten worden aangevuld, kunnen ze werknemers waarschuwen door een signaal te verzenden naar een computersysteem. De voorraadhoeveelheid zal altijd automatisch worden aangepast (KLEIST R. et al., 2004, blz. 106).

RF-lezers kunnen ook worden geïnstalleerd op vorkheftrucks (HOFFMAN W., 2006). Zo kunnen er gegevens worden bijgehouden over vorkheftrucks die door de opslagplaats rijden. Producten of paletten kunnen ook meedelen aan voorraadwerknemers wat met hen moet gebeuren, wat hun bestemming is enz. (Symbo…, 2006).

b) Voordelen - Een verbeterende en snellere inventaris (Techniline, 2006), vooral door de extra leescapaciteit (RFID-Net, 2006). - Verbeterde productstroom in een magazijn: door de volledig automatische identificatie (t.o.v. barcodes) en minder menselijke fouten (Techniline, 2006). - Minder voorraadbreuken: uit onderzoek blijkt dat bij RFID-chips het aantal voorraadbreuken daalt met 26% (RFID Research…, 2006). Ook de hierbij horende verliezen in opbrengsten en tijd worden vermeden (The Business Case for RFID, 2006).

52

- Stijgende verkoopresultaten: men kan meer verkopen door altijd voldoende voorraad te hebben (STAM P., 2006). - Dalende interne voorraad goederen: werknemers bestellen nu geen nieuwe goederen meer als ze weten dat er nog ergens producten in het magazijn aanwezig zijn. RFID-chips sporen namelijk ook verkeerd geplaatste goederen op (The Business Case for RFID, 2006). - Dalende veiligheidsvoorraden door beter zicht op de voorraden (RFID Research…, 2006). - Dalend werkkapitaal5: door minder voorraden (RFID-Net, 2006). - Dalende verkeerd geplaatste voorraden (KLEIST R. et al., 2004, blz. 106) en goederen (CHAPMAN T., 2006): ontbrekende items kunnen namelijk snel gelokaliseerd worden (RFID-Net, 2006). - Beter zicht op tussenopslagen, goederen in bewerking enz. (Techniline, 2006). - Geen maandelijkse projecties meer nodig om aan voorraadbeheer te doen: producenten kunnen op basis van real-time informatie zien hoeveel items er nog op de schappen liggen en zelf beslissen of automatisch laten beslissen wanneer herbevoorraading noodzakelijk is (RFID Set To Change Everything, 2006). - Betere afstemming tussen leveringen en vraag: onnodige overschotten en frustrerende tekorten worden vermeden (RFID Set To Change Everything, 2006). - Betere verkoopprognoses: door de grotere zichtbaarheid van de keten en hierdoor betere resource planning en aankoopprocessen (CHAPMAN T., 2006). - Creatie picklijsten duurt minder lang: pickordes kunnen namelijk automatisch worden gegenereerd (The Business Case for RFID, 2006). - Minder werknemers nodig om voorraad te controleren en te inventariseren: het RFID-systeem zal het volledige proces automatisch controleren. Dit leidt ofwel tot minder werknemers en dus lagere arbeidskosten, ofwel werknemers die meer tijd hebben om te spenderen aan consumenten of andere taken (The Business Case for RFID, 2006 en CHUA S., 2006). - Meer controle op vorkheftrucks en hun handelingen (RFID: Common Applications, 2006). - Sneller sorteren van producten: informatie kan nu worden gehaald uit verschillende items die anders georiënteerd zijn (KLEIST R. et al., 2004, blz. 53-54 en PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 15). - Minder verouderde en bedorven voorraad: RFID-tags bevatten ook de houdbaarheidsdatum en kunnen automatisch signalen geven om oudere producten tijdig in de rekken te krijgen (Techniline, 2006). - Minder menselijke fouten door minder vergissingen in voorraadtellingen (LLEWELLYN W., 2005).

4.2.6.3 Productieplanning en -controle a) Toepassing RFID is op vele plaatsen in het productieproces toepasbaar en zal de productieplanning en -controle verbeteren. Productieopvolging is ook een onderdeel van dit beheerssysteem (VAN DIERDONCK R. en VEREECKE A., 1994, blz. 9). De productieplanning zal geautomatiseerder en efficiënter verlopen, aangezien die voornamelijk gebaseerd is op de

5

Werkkapitaal of nettobedrijfskapitaal is het verschil tussen de beperkte vlottende activa en het vreemd vermogen op korte

termijn. De beperkte vlottende activa bestaan uit o.a. de voorraden, vorderingen op korte termijn enz. (OOGHE H. en VAN WIJMEERSCH C., 2003, blz. 110).

53

verbeterde voorraden en verkoopprognoses. Ook de slimme schappen, die zelf orders plaatsen, verbeteren dit proces. Inzake productiecontrole kunnen machines RF-lezers bevatten en onderdelen RFID-tags bevatten. Hierdoor kan worden nagegaan of de juiste materialen en activa worden gebruikt bij een bepaald probleem of proces (RFID: Common Applications, 2006). Daarnaast is er real-time informatie over het aantal geproduceerde stuks, het aantal goederen in bewerking enz. en kunnen de werknemers beter worden gecontroleerd. Het belangrijkste bij productieopvolging is de traceerbaarheid van zowel de goederen, verzendverpakkingen als vorkheftrucks (STAM P., 2006).

b) Voordelen: - Dozen, paletten en producten worden volgbaar doorheen het productieproces. De zichtbaarheid van de productieketen wordt dus groter (STAM P., 2006 en CHUA S., 2006). - Beter beheer en controle op productieschema’s (RFID Set To Change Everything, 2006). - Doorlooptijd goederen wordt versneld en knelpunten in keten worden geïdentificeerd: door het inzicht in real-time gegevens over de positie van goederen doorheen de logistieke keten (Techniline, 2006). - Minder fouten tijdens de productie (Logistiek, 2005). - Vlugger ingrijpen bij fouten door het samenvallen van de goederen- en datastroom (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 101). - Oorzaak van defecten kan achterhaald worden: door het traceren van hun oorsprong (Techniline, 2006). - Controle juiste onderdelen en behandelingen: vooral gebruikt in de automobielsector, waar gecontroleerd kan worden of een bepaalde wagen een bepaald onderdeel of behandeling wel moet krijgen (RFID: Common Applications, 2006). - Registreren en volgen van meer productkenmerken door extra datacapaciteit (RFID-Net, 2006). - RFID-chips zijn ook bruikbaar bij ruwe productieprocessen: ze hebben dus een grotere duurzaamheid dan barcodes (RFID-Net, 2006). - Flexibele informatie mogelijk: belangrijk bij regelmatig wijzigende informatie zoals productieschema's. Men heeft geen nieuw label nodig zoals bij barcodes (RFID-Net, 2006). Deze variabele informatie is wel enkel mogelijk bij read/write chips.

4.2.6.4 Ingaande logistiek en ontvangst goederen a) Toepassing Ook bij de ingaande logistiek en de ontvangst van goederen kan RFID grote voordelen bieden. Door het automatisch scannen, registreren en controleren van de inkomende goederen zal ook de ontvangst sneller en efficiënter verlopen. Vrachtwagens kunnen bijvoorbeeld worden voorzien van RFID-tags en poorten van RF-lezers, waardoor de poorten automatisch geopend worden bij aankomst van vrachtwagens (Symbo…, 2006).

b) Voordelen: - Snellere ontvangst van goederen: vrachtwagens kunnen hun aankomst aankondigen bij laadkaaien en poorten kunnen automatische worden geopend (Symbo…, 2006). - Kortere wachttijden voor vrachtwagenchauffeurs aan laadkaaien (Symbo…, 2006 en CHUA S., 2006). - Toegangscontrole vrachtwagenchauffeurs: door RFID-tags kunnen ze toegang krijgen tot bepaalde

54

terminals (RFID: Common Applications, 2006). - Kortere registratietijden van goederen: de input van goederen gebeurt automatisch en meerdere tags kunnen op hetzelfde moment worden uitgelezen (KLEIST R. et al., 2004, blz. 53-54). - Vlugger natellen van ontvangen goederen aangezien de verpakkingen niet meer moeten worden geopend (KLEIST R. et al., 2004, blz. 55). - Dalende arbeidskosten: een recente IBM6-studie toont aan dat de arbeidskosten nodig voor de ontvangst van goederen, met 60 tot 90% daalden (KLEIST R. et al., 2004, blz. 4). - Minder foutieve leveringen: de RFID-tag laat direct zien welke goederen geleverd worden zonder de verpakking te moeten openen (CHAPMAN T., 2006). - “Correctere naleving van goederen: de accurate informatie beperkt de verschillen tussen de inventaris van verzonden en ontvangen goederen en maakt het mogelijk de oorzaken te achterhalen. De hoge administratieve belasting die deze minieme leveringsverschillen veroorzaken, wordt vermeden (Techniline, 2006)”. 4.2.6.5 Uitgaande logistiek De toepassingen en voordelen van de uitgaande logistiek zijn gelijkaardig aan de ingaande logistiek (cfr. supra 4.2.6.4). Daarom worden deze niet in detail besproken. De uitgaande logistieke stromen bij detailhandelaars, als het gevolg van verkoop aan consumenten, wordt hierna besproken (cfr. infra 4.2.6.6). Het belangrijkste voordeel bij de uitgaande logistiek is dat ook hier het outputten van goederen veel sneller gebeurt (Logistiek, 2005). Bovendien kan RFID helpen om de paletten naar de juiste poorten (gates) en vrachtwagens te sturen (HOFFMAN W., 2006). 4.2.6.6 Verkoopprocessen a) Toepassing De verkoopprocessen kunnen worden geoptimaliseerd door het installeren van slimme schappen en kassa’s zonder kassiers. In principe volstaat het dat een winkelwagen een identificatiepoort passeert om te weten wat er precies in het wagentje zit. Het metaal van de winkelwagen kan hier wel voor problemen zorgen (cfr. infra 4.2.8.3), aangezien door dit metaal het signaal van een tag kan worden gemist (LE GRAS E., 2004). b) Voordelen: - Betere productbeschikbaarheid: want er zijn nooit meer lege schappen, omdat de voorraden altijd de actuele vraag weergeven en slimme schappen zelf pick- en bestelorders kunnen lanceren (RFID Research…, 2006 en KLEIST R. et al., 2004, blz. 106). - Verkopen en opbrengsten stijgen zowel bij producent als bij retailer: altijd gevulde schappen (KLEIST R. et al., 2004, blz. 106). - Arbeidskosten retailers dalen (LE GRAS E., 2004). - Verhoging klanttevredenheid (RFID-Net, 2006) en serviceniveau (HOFFMAN W., 2006). Dit kan leiden tot een concurrentieël voordeel (METRO Group…, 2003).

6

International Business Machines (IBM).

55

- Retailers kunnen een hogere prijs vragen door de creatie van een nieuwe winkelervaring voor hun klanten (METRO Group…, 2003). - Minder tijdsverlies bij het winkelen: door het automatisch lezen van de inhoud van een winkelwagentje en het automatisch betalen (LE GRAS E., 2004). 4.2.6.7 Diefstalbeveiliging, bewaking activa en controle personeel a) Toepassing RFID kan ook een hulpmiddel zijn om de bewegingen van duurzame activa, producten en personeel te volgen. De RFID-tags kunnen daarom worden bevestigd op producten, instrumenten, computers of veiligheidsbadges (RFID: Common Applications, 2006). Vandaag worden al verschillende herbruikbare transportverpakkingen voorzien van RFID-chips om de opsporingsmogelijkheden ervan te vergroten. Het Australische bedrijf CHEP, dat paletten verhuurt, brengt bijvoorbeeld RFID-tags aan op haar paletten om ze zo terug op te sporen. Dit bedrijf had namelijk vastgesteld dat de meeste paletten niet terugkeerden, waardoor ze veel geld verloren (Interview met mevr. VAN DE KEERE B., maart 2006, Gentbrugge). b) Voordelen: - Personeel kan vlugger worden opgespoord bij evacuatie (RFID: Common Applications, 2006). - Controle of een persoon wel gemachtigd is om een bepaalde taak uit te voeren. Bijvoorbeeld een RF-lezer aangebracht in een computer en een RFID-tag in een veiligheidsbadge. De computer kan dan controleren of de persoon wel bepaalde bestanden mag verwijderen, wijzigen enz. (The Supply Chain and Beyond, 2006). - Minder verdwijningen van activa binnen het bedrijf (RFID: Common Applications, 2006). - Minder diefstal: producten kunnen bij diefstal in winkels zelf roepen dat ze gestolen worden (RFID-Net, 2006). 4.2.6.8 Kwaliteitsbeheer a) Toepassing Door tracering kunnen beschadigde en niet conforme producten vlugger worden opgespoord en teruggeroepen, waardoor consumenten er minder mee worden geconfronteerd. Ook slimme schappen kunnen aan kwaliteitscontrole doen. Aangezien de RFID-tags op de producten ook de houdbaarheidsdatum bevatten, herkennen de schappen onmiddellijk producten waarvan de houdbaarheidsdatum overschreden is en zullen ze dit meedelen aan het computersysteem (Future Store, 2006). b) Voordelen - Betere kwaliteitsverzekering: de houdbaarheidsdatum wordt automatisch gemonitord (Future Store, 2006). - Minder beschadigde en bedorven producten bij de consumenten. - Stijgende productveiligheid: door het sneller traceren van goederen (RFID-Net, 2006). 4.2.6.9 Andere voordelen - Afname van administratieve kosten, arbeidskosten en boekhoudkundige kosten door de automatisering van de verschillende processen (bijvoorbeeld voorraadtellingen) (CHAPMAN T., 2006 en LIARD M.J., 2005). - Verbeterde concurrentiepositie wegens optimalisatie van de verschillende processen (Techniline, 2006).

56

- Namaak van producten kan worden vermeden (CHAPMAN T., 2006). - Opfrissing van het merk dankzij het gebruik van RFID (LIARD M.J., 2005).

4.2.6.10 Praktijkvoorbeeld (Metro) Metro gebruikt RFID-tags doorheen hun hele interne logistieke keten.

Het bedrijf richtte een Future Store op in Rheinberg, Duitsland en hierin werden RFID-toepassingen onderzocht die voordelen opleverden aan de consument of de retailer (METRO Group…, 2003). Binnen de Metro Future Store bevinden zich o.a. de volgende RFID-toepassingen (Future Store, 2006): - Een ‘RFID-tag de-activator’ die de werking van RFID-chips uitschakelt wanneer consumenten dit willen7. - Slimme schappen die zelf aangeven wanneer ze aangevuld moeten worden en verkeerd geplaatste goederen aanduiden. - Kassa’s waar consumenten zelf producten kunnen inlezen en betalen.

Sinds 2004 moeten de 100 grootste toeleveranciers van Metro RFID-tags toevoegen aan hun transportverpakkingen. De goederen moeten geleverd worden aan Metro’s centrale opslagplaats. Het transport van de opslagplaats naar de winkels maakt gebruik van RFID-chips (METRO Group…, 2003). Metro realiseert hierdoor een besparing bij de levering van goederen van 8,5 biljoen euro (RFID Producing…, 2006).

Momenteel zijn bij Metro slechts enkele geselecteerde producten voorzien van RFID-chips (Future Store, 2006). Tegen 2007 moeten echter alle producten met een hoge toegevoegde waarde een individuele tag bevatten. Het bedrijf wil dat binnen vijf jaar alle goederen individueel gelabeld zijn (HOFFMAN W., 2006).

Besluit: RFID verhoogt de efficiëntie van de gehele logistieke keten door het verbeteren van verschillende bedrijfsprocessen zoals het voorraadbeheer, de productieopvolging en -controle, de ingaande en uitgaande logistiek, de verkoopprocessen, de bescherming van activa en het kwaliteitsbeheer. In de externe logistieke keten is het wel noodzakelijk dat alle schakels nauw samenwerken. 4.2.7 Combinaties van RFID en andere technologieën Er kunnen verschillende combinaties worden gemaakt met de RFID-technologie en andere technologieën. De belangrijkste RFID-combinaties voor de logistiek worden besproken in deze sectie.

4.2.7.1 RFID-chips gecombineerd met sensoren Een eerste toepassing van RFID die interessant is voor de logistiek, is de combinatie van RFID-chips en sensoren.

RFID-chips kunnen worden gecombineerd met alle indicatoren die werden opgesomd in het tweede hoofdstuk (cfr. supra hfst. 2) en worden dan instrumenten die verpakkingen intelligent maken. Deze indicatoren worden geïntegreerd in de RFID-tag en één tag kan al deze functies bevatten (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 17).

7

Voor een verdere bespreking van de ‘RFID-tag de-activator’ van Metro wordt verwezen naar bijlage 5.

57

Deze combinatie vereist wel actieve of semi-passieve RFID-tags, want de nieuwe informatie moet kunnen worden opgeslagen.

Door deze combinatie van tracking en informatie van sensoren kan er worden bijgehouden wat er onderweg met een product is gebeurd en waar bijvoorbeeld de beschadiging precies heeft plaatsgevonden. Het is ook deze combinatie die het mogelijk maakt om de verantwoordelijke van beschadigingen aan te duiden en ervoor zorgt dat producenten de productkwaliteit en -veiligheid kunnen verbeteren (The Supply Chain and Beyond, 2006).

Deze combinatie heeft ook nog andere voordelen: - Bij het voorraadbeheer (cfr. supra

4.2.6.2) kunnen RFID-chips nu worden gecombineerd met de

versheidsindicatoren of TTI’s (cfr. supra hfst. 2). Hierdoor moeten de slimme schappen geen rekening meer houden met de ineffectieve houdbaarheidsdatum, maar enkel met de resultaten van deze indicatoren. Hierdoor zullen de bedorven voorraden zowel in het magazijn als in de winkel verder dalen. - De productieplanning en -controleprocessen zullen nog efficiënter verlopen, omdat bijvoorbeeld beschadigde verpakkingen vlugger worden gedetecteerd door lekindicatoren. Daarnaast kunnen deze RFID-chips dan ook temperaturen, vochtigheden enz. volgen gedurende de productieketen, waardoor fouten nog vlugger kunnen worden opgespoord en opgelost. - De ingaande logistiek kan worden verbeterd omdat, zonder de verpakkingen te openen, direct kan worden vastgesteld (door TTI’s, kantelen schokindicatoren enz.) wat de werkelijke kwaliteit van de producten is. Dit is vooral belangrijk bij snel bederfelijke levensmiddelen. - De klantentevredenheid zal stijgen, want er liggen minder bedorven goederen in de winkelrekken.

De grootste voordelen komen natuurlijk tot uiting op het vlak van kwaliteitsbeheer.

In het algemeen blijkt dat het aantal labels die elektronica en sensoren gebruiken, stijgt. De kostprijs is wel nog een groot struikelblok (LIARD M.J., 2005).

4.2.7.2 RFID-chips gecombineerd met een GPS-systeem De combinatie van RFID-chips met GPS-systemen, die vanuit de ruimte de posities op aarde bepalen, zorgt ervoor dat de producten kunnen worden gevolgd doorheen de hele keten (LE GRAS E., 2004). Dit biedt enorme voordelen op het vlak van de productieopvolging.

4.2.7.3 RFID-chips gecombineerd met EAS De RFID-chips kunnen worden gebruikt in combinatie met EAS-systemen, waardoor de producten beveiligd worden tegen diefstallen. EAS is hetgeen nu vooral gebruikt wordt in klerenwinkels enz. om de producten te beveiligen. RFID-chips gecombineerd met EAS-systemen worden verder in dit hoofdstuk behandeld (cfr. infra 4.5.1).

4.2.8 Problemen van RFID Ondanks de vele voordelen van RFID in de logistieke processen, kent deze technologie ook nog grote problemen.

58

4.2.8.1 Kosten Verreweg de grootste hindernis voor het gebruik van RFID zijn de kosten. De prijzen van RFID-chips zijn momenteel nog veel hoger in vergelijking met barcodes.

Een RFID-implementatie vereist ook veel nieuwe investeringen (KLEIST R. et al., 2004, blz. 60-61) en de kosten van deze infrastructuur zoals software, hardware, draadloze netwerken enz. zijn significant (LE GRAS E., 2004). Daarnaast bestaan er nog steeds te weinig standaardpakketten aan software en hardware voor deze RFIDtechnologie, waardoor bedrijven het meeste zelf nog moeten ontwikkelen (STRASSMANN A., 2006). Het aantal fabrikanten van deze hard- en softwarecomponenten neemt de laatste jaren wel toe. Bovendien mogen ook de tijdskosten in onderzoeksfases, pilootprojecten en de implementatiefase niet over het hoofd worden gezien (Logistiek, 2005).

Een passieve tag kost (per bestelling van duizend) 0,30 euro per stuk en in het geval er miljoenen worden besteld, daalt de prijs tot ongeveer 0,10-0,15 euro. De prijs van een actieve tag kan oplopen tot 100 euro per stuk en dit terwijl labels voor streepjescodes minder dan 0,01 euro per stuk kosten (Logistiek, 2005). Door deze hoge prijzen van de RFID-chips op zich, is RFID momenteel nog niet toepasbaar op individuele consumentenverpakkingen. Voorlopig richten de RFID-toepassingen zich dan ook enkel op transportverpakkingen of op het etiketteren van kostbare producten (VAN EDE J., 2002 en Smart Packaging…, 2004). Een belangrijke vraag die moet worden gesteld is ‘Wie moet de kosten dragen in de logistieke keten?’. Het grootste probleem hierbij is dat bedrijven aan het einde van de keten de neiging hebben om de kosten van RFID af te wentelen op bedrijven in de vorige schakels. Zo kunnen uiteindelijk alle kosten terecht komen bij de producenten. Voor een succesvolle RFID-implementatie moeten nochtans alle logistieke schakels samenwerken en de kosten delen. Dit is vooral een kwestie van organisatie (LE GRAS E., 2004). Over het algemeen blijkt dat de kosten voor RFID in logistieke ketens nog meevallen, omdat er hier verschillende kostenbesparingen in de logistieke processen kunnen worden gerealiseerd. Zo bedraagt bijvoorbeeld de terugverdientijd van RFID in herbruikbare transportverpakkingen slechts negen maanden (HENTZEPETER V., 2001). Hierdoor wordt het dus een zeer interessante investering voor de logistiek. 4.2.8.2 Standaarden Een ander probleem is dat een technologie, die wereldwijd moet worden kunnen toegepast, standaardisatie vereist (Pakexpert, 2006). Pas hierna kan worden overgegaan tot een grootschalige implementatie van RFID. De grootste struikelblokken vormen de grote verschillen die bestaan tussen landen onderling. Ten eerste hebben verschillende landen specifieke frequenties aangewezen aan toepassingen zoals gsm’s, beveiligingspoorten enz. Zo worden bijvoorbeeld de RFID-tags in de VS toegelaten bij 915 MHz (megahertz) en in de EU bij 866 MHz (KLEIST R. et al., 2004, blz. 20). Ten tweede is in Europa de RFID-bandbreedte één achtste van die in de VS (BEENTJES R., 2005). Deze verschillen hinderen de ontwikkeling van een algemene standaard voor RFID, wat nochtans noodzakelijk is bij open logistieke ketens (KLEIST R. et al., 2004, blz. 20) van multinationale ondernemingen (LIARD M.J., 2005).

59

4.2.8.3 Materialen die de RF-stralen storen Er zijn verschillende materialen die de RF-stralen kunnen beïnvloeden waardoor problemen ontstaan bij het uitlezen van RFID-tags op bepaalde verpakkingen, verpakkingsmaterialen of verpakte producten. Moeilijkheden ontstaan bij vloeistoffen, metalen enz. (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 68).

De grootste beperking van de RFID-chips is dat de radiofrequenties niet door metaal dringen. Metalen en dunne metalen folies kunnen namelijk de RF-stralen van een lezer ombuigen en er zo voor zorgen dat ze de RFID-tag niet bereiken (KLEIST R. et al., 2004, blz. 137). Hierdoor kan de inhoud van een container of winkelwagentje onleesbaar worden (LE GRAS E., 2004). Vloeistoffen zijn slechte geleiders en zullen de RF-stralen absorberen. De lezers kunnen de tags moeilijk herkennen, omdat de uitgezonden radiogolven van de tags de lezer niet volledig bereiken. Dit levert o.a. problemen op bij levensmiddelen, shampoos enz. (KLEIST R. et al., 2004, blz. 136 en PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 68).

RFID-tags kunnen ook interfereren met andere RFID-tags en met radioapparatuur zoals computers, radio’s enz. Normaal gezien kunnen deze signalen wel worden gefilterd door de lezer (KLEIST R. et al., 2004, blz. 139). Bij passieve RFID-tags kan ook het probleem van een te lage signaalreflectie optreden. Wanneer een lezer een signaal stuurt naar een RFID-chip, kan het zijn dat de RF-stralen niet volledig door de verpakking dringen. Hierdoor krijgt de chip te weinig energie van de lezer om zelf nog informatie uit te sturen (KLEIST R. et al., 2004, blz. 138).

4.2.8.4 Virussen en hackers Vandaag zijn al enkele wetenschappers erin geslaagd om een RFID-tag te infecteren met een virus. Daarmee bestaat de mogelijkheid dat de chip wordt misbruikt. Deze virussen kunnen enkel voorkomen bij herschrijfbare RFID-chips. Bij leesbare tags kan de gecodeerde informatie immers niet worden gewijzigd (ALTHOFF M., 2006). Dit geldt ook voor hackers.

Vandaag de dag zijn er wel al verschillende technologieën aanwezig die enkele kanalen in de chip kunnen doorbranden waardoor hackers niet meer aan de vertrouwelijke informatie kunnen geraken.

4.2.8.5 RFID en privacy De angst voor de schending van de privacy komt gedeeltelijk voort uit de onbekendheid van RFID voor de consument. Uit een onderzoek blijkt dat slechts 10% van de Europese consumenten en 28% van de Amerikanen bekend is met het RFID-concept (LE GRAS E., 2004).

Het gebruik van RFID gaat gepaard met informatieoverdracht over een bepaalde afstand die heimelijk gelezen kan worden door bijvoorbeeld het gebruik van verborgen lezers en tags. Verder betekent een uniek identificatienummer van producten, dat alle producten traceerbaar worden en daardoor gekoppeld kunnen worden aan personen. Wanneer bijvoorbeeld RFID-tags in producten worden toegevoegd, kan iemand met een auto door een straat rijden en met een RF-lezer scannen welke producten bewoners in huis hebben (LE GRAS E., 2004).

60

Mogelijke oplossingen om privacyschending te voorkomen zijn (LE GRAS E., 2004 en KLEIST R. et al., 2004, blz. 62-63): -

Het ontwerpen van instrumenten waarmee de consument zelf tags kan identificeren en uitschakelen. Dit kan door het inbouwen van een ‘kill-functie’, waardoor de tag inactief wordt.

-

De anti-diefstalpoortjes van winkels de tags laten neutraliseren of een ‘RFID-tag de-activator’ plaatsen in de winkel.

-

Het ontwerpen van chips, die zichzelf na verloop van tijd of op commando vernietigen.

-

De consumenten op de hoogte brengen van de aanwezigheid van RFID-chips in verpakkingen door bijvoorbeeld een symbool.

De Future Store van Metro (cfr. supra 4.2.6.10) is een concreet voorbeeld van een retailer die de privacy van de consumenten beschermt door (Future Store, 2006): -

De consumenten de mogelijkheid te bieden om de informatie in de chip te lezen.

-

Alle producten die over een RFID-tag beschikken te labelen met het EPC-logo.

-

De installatie van een de-activator in haar winkel.

4.2.8.6 Andere problemen ALBRIGHT B. (2004) somde nog enkele andere problemen op die kunnen voorkomen bij RFID-tags: - RFID-tags kunnen moeilijk in een verpakking worden geïntegreerd. - De verbinding tussen de antenne en de chip is kwetsbaar. - Tags kunnen slechts op korte afstand worden gelezen, op maximaal ongeveer 1,2 meter afstand. - Tags kunnen niet allemaal tegelijk worden geactiveerd. Zelfs als er gebruik wordt gemaakt van de anticollision technologie zodat niet alle tags op hetzelfde moment hun berichten versturen, is dit aantal beperkt tot ongeveer vijftig tags per keer. - Chips en tags bevatten metalen, wat kan leiden tot problemen bij de recyclage.

Daarnaast haalt BEENTJES R. (2005) ook aan dat de huidige leessnelheid van deze tags nog beperkt is. Bovendien duurt het ook nog lang voor RFID volledig is geïnstalleerd binnen een bedrijf, doordat bijna alle bedrijfsprocessen en IT (Information Technology)-systemen moeten worden veranderd (STAM P., 2006). Ook het automatisch produceren van verpakkingen met ingebouwde RFID-chips is moeilijk.

Een specifiek probleem bij toeleveranciers van bedrijven die RFID-tags verplichten (meestal retailers), is het risico van ‘non-compliance’. Wanneer een toeleverancier beslist om geen RFID-tags toe te passen, loopt hij het risico klanten te verliezen. Het verlies aan opbrengsten van deze verkopen moet dan worden afgewogen tegen de kosten van de RFID-implementatie (KLEIST R. et al., 2004, blz. 6).

Besluit: De belangrijkste problemen van RFID zijn de kosten, het gebrek aan standaarden, de beïnvloeding door vloeistoffen en metalen, privacyproblemen, virussen en hackers en de ‘noncompliance’.

61

4.2.9 De Electronic Product Code (EPC) Om RFID wereldwijd compatibel te maken, is de internationale standaard EPC opgesteld. EPC is gebaseerd op een uniek identificatienummer voor individuele items zoals producten, dozen, paletten en standaarden voor tags, radiofrequenties, software en taal (ALBRIGHT B., 2004). Men hoopt via deze EPC-standaard de samenwerking en de beheersing van de toeleveringsketen te verbeteren (Techniline, 2006).

Net zoals barcodes bevat de EPC-code ook een nummer die de producent en het product identificeert. Het grote verschil is dat de EPC-code ook een serienummer bevat waardoor de items individueel volgbaar zijn en informatie over de batch, houdbaarheid enz. kan worden getraceerd (KLEIST R. et al., 2004, blz. 46 en Techniline, 2006). Bij deze internationale standaard worden de verschillende RFID-tags ook in klassen ingedeeld, gaande van passievere (klasse 0) naar actievere tags (klasse 5) (KLEIST R. et al., 2004, blz. 46).

Binnen het EPC-systeem werden ook nog andere standaarden ontwikkeld met specificaties voor het opslaan, uitwisselen en raadplegen van gegevens over de transacties in de logistieke keten.

4.2.10 Samenvatting van de belangrijkste voor- en nadelen van RFID In onderstaande tabel wordt een kort overzicht gegeven van de belangrijkste voor- en nadelen van RFID. Tabel I.4.3: Beoordeling RFID Voordelen van RFID

Nadelen en mogelijke problemen van RFID

Grotere leescapaciteit: tags moeten niet zichtbaar zijn.

Geen reserveoplossing zoals bij barcodes.

Grotere leessnelheid: meerdere tags kunnen gelijktijdig

Geen goede standaarden.

worden gelezen. Grotere datacapaciteit.

Hoge kosten.

Flexibele informatie: data kunnen gewijzigd worden

Sommige tags worden beïnvloed door water en metalen.

door een write optie. Unieker nummer: producten individueel volgbaar.

Interferentie met andere radioapparatuur mogelijk.

Afname veiligheidsvoorraad.

Problemen bij de recyclage: RFID-tags bevatten metalen.

Beter voorraadbeheer, vooral door minder

Niet alle tags kunnen op het zelfde moment worden

voorraadbreuken.

geactiveerd.

Betere productieplanning en -controle.

Moeilijke integratie in verpakkingen.

Betere ingaande logistiek, vooral door snellere

De tags kunnen maar van op een korte afstand gelezen

ontvangst en registratie van de goederen.

worden.

Betere uitgaande logistiek door sneller outputten van de

Moeilijke automatische productie van verpakkingen met

goederen.

ingebouwde RFID-chips.

Betere verkoopprocessen, vooral door slimme schappen en automatische kassa’s. Betere bescherming activa en personeelscontrole.

62

Voordelen van RFID

Nadelen en mogelijke problemen van RFID

Beter kwaliteitsbeheer. Dalende arbeidskosten. Daling namaak van producten. Dalende administratieve kosten. Kan het merk opfrissen. Betere concurrentiepositie. Bron: Eigen werk

4.3 Intelligente inkten Een andere technologie die gebruikt kan worden om verpakkingen intelligent te maken, zijn intelligente of elektronische inkten. Dankzij deze inkten kan variabele productinformatie worden aangebracht op verpakkingen.

Tegenwoordig bestaan er al verschillende intelligente inkten. Pira splitst deze inkten op in de volgende vier categorieën (Pira: Intelligent Inks, 2005): -

Conductieve inkten en geprinte elektronica: deze groep bevat de ‘lage kosten geprinte elektronica’ zoals geprinte RFID, basis displays enz.

-

Inkten die producten beschermen tegen namaak.

-

Diagnostische inkten die gebruikt worden als sensoren om de verpakkings- en productcondities zoals zuurstof-, vochtgehalte enz. te monitoren en te beoordelen.

-

Decoratieve inkten zoals 3D-printing enz., die meer als marketingstunt worden gebruikt.

Volgens WHITEHEAD C. (2005) daarentegen bestaan er echter maar twee soorten intelligente inkten, namelijk de diagnostische inkten en de geprinte RFID-chips.

In deze scriptie worden enkel de inkten bestudeerd die een grote invloed kunnen hebben op de logistieke ketens en die verpakkingen echt intelligent maken. Eerst komen de inkten die elektronica kunnen printen aan bod. Daarna worden alle inkten behandeld die zullen reageren op omgevingsveranderingen, m.a.w. de diagnostische inkten. De inkten die de producten kunnen beschermen tegen namaak worden in een volgende sectie besproken (cfr. infra 4.5). 4.3.1 Geprinte elektronica Tegenwoordig kan de RFID-technologie al worden aangebracht op verpakkingen d.m.v. intelligente geleidende inkten (BARASH G., 2005). Vooral antennes worden momenteel al veel geprint. Bovendien maken de actieve en semi-passieve RFID-tags ook steeds meer gebruik van printbare batterijen. In de toekomst wordt dan ook verwacht dat elektronische chips printbaar zullen worden (GSI to Produce…, 2003). Een bedrijf dat al geprinte RFID-tags produceert, is Philips (O’CONNOR M.C., 2006).

63

Onderstaande figuren geven enkele geprinte elektronica weer: Figuur I.4.2: Een geleidende antenne


Figuur I.4.3: Geprinte batterij

Bron: GSI to Produce…, 2003

a) Voordelen Deze geleidende inkten zijn veel goedkoper dan RFID-chips (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 17) en bevatten zilver en/of koolstof als geleider. Deze geleiders zijn minder belastend voor het milieu dan de RFID-chips die gewoonlijk vervaardigd zijn uit koper. Door het gebruik van deze geleidende inkten, wordt een prijsdaling verwacht van 0,50 euro naar 0,10 euro per RFID-tag. Deze daling is niet enkel het gevolg van goedkopere materialen, maar ook doordat de verpakkingen nu kunnen worden gedrukt bij een gewone drukkerij (Pakexpert, 2006).

Ten opzichte van RFID hebben deze inkten ook als voordeel dat elke persoon de productinformatie zonder meer kan lezen (VAN EDE J., 2002).

Volgens STEIGER J. (2005) wordt er vandaag steeds meer gekozen voor geprinte elektronica i.p.v. de oorspronkelijke siliconenelektronica, omdat het printen lagere investeringen in de productie-uitrusting met zich brengt en kan worden geproduceerd in veel grotere hoeveelheden. Dit alles leidt tot lagere productiekosten. b) Nadelen Een eerste nadeel, in vergelijking met de huidige RFID-chips, is dat niet alle computersystemen de productinformatie kunnen lezen (VAN EDE J., 2002). Intelligente inkten zijn veel moeilijker te lezen door computers waardoor er speciaal ontwikkelende krachtige computersystemen moeten worden gebruikt. Een mogelijke technologie om inkten te lezen is optische tekenherkenning (= Optical Character Recognition, OCR). Een afbeelding van een tekst wordt dan door middel van patroonherkenning door een computerprogramma in een tekstbestand getransformeerd (AIM Nederland, 2006). Een ander nadeel is dat de kosten van intelligente inkten momenteel toch nog redelijk hoog zijn. Hierdoor kunnen gegevens die variabel zijn, maar die niet meer veranderen na het verpakken (bijvoorbeeld een houdbaarheidsdatum), veel goedkoper worden aangebracht met behulp van een industriële inktjetprinter (VAN EDE J., 2002). De kosten vallen wel lager uit dan deze bij RFID-chips (BARASH G., 2005). De inkten kunnen ook vlugger beschadigd worden door krassen e.a. waardoor ze minder duurzaam zijn.

64

Onderstaande figuur vat de voor- en nadelen van de intelligente inkten t.o.v. elektronische RFID-chips samen. Tabel I.4.4: Beoordeling intelligente inkten t.o.v. RFID Voordelen intelligente inkten t.o.v. RFID

Nadelen intelligente inkten t.o.v. RFID

Kan door iedereen gelezen worden.

Kan niet door alle computers gelezen worden.

Productie in grotere aantallen.

Minder duurzaam.

Lagere prijs. Minder investeringen in productie-uitrusting. Minder belastend voor het milieu. Drukwerk bij gewone drukkerijen. Bron: Eigen werk

4.3.2 Diagnostische inkten Het zijn diagnostische inkten die gebruikt worden om de kleurverandering bij bepaalde indicatoren aan te duiden. In hoofdstuk 2 werden de verschillende intelligente verpakkingen al in detail behandeld en daar werd ook vastgesteld dat de meeste indicatoren hun resultaat weergeven d.m.v. een kleurverandering (cfr. supra hfst. 2).

Diagnostische inkten kunnen veranderen van kleur, vorm en patroon wanneer er zich wijzigingen voordoen in bepaalde omgevingsfactoren. Voorbeelden zijn UV-inkten (cfr. infra 4.5.2), metamerie-inkten (cfr. infra 4.5.2) en inkten die reageren op veranderingen in zuurstof- en koolstofdioxide-gehalte en bij schokken enz. De belangrijkste diagnostische inkten zijn echter de thermochromische inkten die veranderen onder invloed van temperatuurwisselingen. Bijvoorbeeld TI’s (cfr. supra 2.2.1.1) die de kleur van het label laten veranderen wanneer de temperatuur te hoog wordt, maken gebruik van deze thermochromische inkten.

Aangezien deze diagnostische inkten ook vaak gebruikt worden om aan merkbescherming en -authenticiteit te doen, worden ze verder behandeld bij beveiliging van verpakkingen (cfr. infra 4.5.2).

4.4 Sensoren In de eerste twee hoofdstukken van deze scriptie werd al aangehaald dat intelligente verpakkingen vaak gebruik maken van sensoren (cfr. supra hfst. 1 en 2). Volstaat het toevoegen van sensoren om van een intelligente verpakking te spreken?

In de literatuur zijn de meningen hierover verdeeld. Daarom wordt deze vraag beantwoord door volgend voorbeeld te toetsen aan de definitie van intelligente verpakkingen (cfr. supra 1.2.1) die voor deze scriptie wordt gehanteerd: een vrachtwagen (transportverpakking) waarin d.m.v. een sensor de temperatuur wordt gecontroleerd.

De sensor maakt inderdaad deel uit van een controlesysteem en vertelt ook iets over de toestand van de goederen, namelijk met welke temperatuur ze worden vervoerd. In deze scriptie worden sensoren, die aangebracht worden op of in verpakkingen, dan ook aanzien als intelligente verpakkingen. Voor de logistiek worden deze sensoren echter pas interessant als er automatische koppelingen zijn met computersystemen, wat bijvoorbeeld kan door het toevoegen van (RFID-)chips.

65

Enkele algemene vereisten voor sensoren zijn dat ze gemakkelijk te activeren, eenvoudig te lezen, klein, niet toxisch en goedkoop moeten zijn (VAN DER BENT A., 2005). Verder moeten sensoren betrouwbaar zijn en mogen ze dus geen valse signalen geven. Op het vlak van de consumentverpakkingen betekent dit dat de sensor binair betrouwbaar moet zijn en dus zeer duidelijk moet weergeven of het product al dan niet mag worden verbruikt. Door bijvoorbeeld duidelijk op de verpakkingen te vermelden: ‘vers’ of ‘niet vers’. Retailers eisen dan weer statistische betrouwbaarheid, waardoor de sensor een indicator moet zijn voor de (nog resterende) houdbaarheid. Een oplossing om aan beide eisen te voldoen is om voor de consumenten een zwart-wit signaal te gebruiken en voor de retailers een geleidelijk signaal, waarin de evolutie van de houdbaarheid duidelijk wordt weergegeven (VAN DER BENT A., 2005). Volgens SCHILTHUIZEN S. (1999) hangt de keuze van sensoren af van de prijs en de dimensies van de sensor, de al dan niet eigen energiebron, de mogelijkheid tot het combineren met een identificatie-element, evenals de betrouwbaarheid en duurtijd van de metingen.

4.5 Beveiligen van verpakkingen Tegenwoordig moeten veel verpakkingen worden beveiligd tegen diefstal en vervalsingen. Hiervoor zijn al diverse technieken ontwikkeld zoals het gebruik van hologrammen, speciale inkten, chips en coderingen. De chip en tags die bovendien gebruik maken van radio frequency (RF) zijn in staat om zowel verpakkingen te traceren als te beveiligen (Pakexpert, 2006). 4.5.1 Electronic Article Surveillance (EAS) EAS is gebaseerd op het gebruik van tags en radio frequency (RF). Producten voorzien van EAS-tags kunnen door toepassing van RFID herkend en gedeactiveerd worden zonder dat ze moeten worden aangeraakt. Zo kunnen winkeldiefstallen of verdwijningen van activa efficiënt worden voorkomen. Wanneer de EAS-tag niet gedeactiveerd wordt bij het verlaten van een winkel, zal er een alarm afgaan. Deze tags worden voornamelijk gebruikt voor cosmeticaproducten, parfums, elektronische toestellen en kleren (SCHILTHUIZEN S., 2004). Wanneer EAS wordt getoetst aan de definitie van intelligente verpakkingen (cfr. supra 1.2.1), is het duidelijk dat EAS geen technologie is om de verpakkingen intelligent te maken. EAS maakt wel deel uit van een controlesysteem, maar geeft geen informatie over de toestand van het product. EAS maakt wel deel uit van de slimme verpakkingen (cfr. supra 1.4). EAS-tags kunnen worden aangebracht onder etiketten, op verpakkingen en aan de binnenzijde van verpakkingen. Het aan de binnenzijde aanbrengen van EAS-labels heeft als voordeel dat dieven niet weten dat de verpakking beveiligd is (Pakexpert, 2006).

66

4.5.2 Speciale folies, hologrammen en bedrukkingen Het beveiligen van verpakkingen kan ook gebeuren door het aanbrengen van speciale folies, hologrammen en bedrukkingen.

Er zijn diverse speciale folies ontwikkeld om het vervalsers moeilijk te maken bepaalde verpakkingen na te maken. Een voorbeeld hiervan is de Color-Spectra Film van het Duitse bedrijf Identif. Bij het bekijken van deze film vanuit verschillende perspectieven, is een kleurverandering waar te nemen. Deze veranderingen zijn met het blote oog waarneembaar, terwijl met een lezer de kleuren exact kunnen worden gelezen (Pakexpert, 2006). Hologrammen worden verkregen door het aanbrengen van speciale patronen in de oppervlakken van de verpakking. Ook door het bedrukken van verpakkingen met speciale inkten en lakken, kan onmiddellijk worden nagegaan of het een originele verpakking betreft (Pakexpert, 2006). Thermochromische inkten (cfr. supra 4.3.2) zijn gevoelig voor temperatuurwisselingen en kunnen beelden oproepen die niet zichtbaar zijn bij kamertemperatuur. Sommige van deze inkten zijn in staat terug te keren naar hun oorspronkelijke toestand, terwijl anderen dit niet kunnen (Pakexpert, 2006). UV-inkten en infrarood-inkten zorgen ervoor dat bepaalde beelden of informatie slechts zichtbaar worden na beschijning met speciale lampen. Een voorbeeld van een ultraviolette inkt (UV-inkt) is de nieuwe fluorescerende inkt Linx Clear Security 3160. Deze inkt is voor het blote oog transparant, maar na belichting met UV-stralen, wordt een code zichtbaar in een duidelijk te onderscheiden rode kleur (Pakexpert, 2006). Metamerie-inkten hebben zonder belichting dezelfde kleur als gewone inkten, maar verkleuren na belichting (Pakexpert, 2006). Figuur I.4.4: Linx 'Clear Security' 3160 inkt


67

Hoofdstuk 5 : Huidige toepassingen en de toekomstige evolutie Nadat in vorige hoofdstukken de algemene toepassingsmogelijkheden van intelligente verpakkingen werden besproken, worden hier enkele praktijkvoorbeelden voorgesteld. In dit hoofdstuk wordt in eerste instantie een kort overzicht gegeven van de huidige meest gebruikte intelligente verpakkingen. Vervolgens worden enkele concrete toepassingen van bedrijven, die al intelligente verpakkingen gebruiken op consumentproducten of in hun interne processen, behandeld. In het laatste deel van dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de toekomstverwachtingen van deze verpakkingen.

5.1 Actuele intelligente verpakkingen In Japan, de VS en Australië worden deze innovatieve verpakkingen al succesvol gebruikt om de voedselkwaliteit en -veiligheid te monitoren. Ondanks al het intensieve onderzoek dat gevoerd werd naar intelligente verpakkingen, zijn er maar een beperkt aantal commerciële toepassingen van deze verpakkingen op de markt. In deze landen zijn het vooral verpakkingen met RFID-chips, TTI’s, TI’s en zuurstofindicatoren die al veelvuldig worden toegepast (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 12). In Europa zijn de TTI’s de belangrijkste en bijna enige intelligente verpakkingen die al worden gebruikt. Vooral in Frankrijk zijn deze TTI’s al succesvol geïmplementeerd (HURME E. en AHVENAINEN R., 1996, blz. 180). 5.1.1 Niet RFID-gerelateerde intelligente verpakkingen De huidige commerciële intelligente verpakkingen gebruiken voornamelijk labels die visueel reageren op bijvoorbeeld de tijd en temperatuur, zoals een TTI of op de aanwezigheid van enkele chemische componenten, zoals de lek- en versheidsindicatoren (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 17).

Algemeen blijkt uit de literatuur dat de levensmiddelenindustrie en de farmaceutische industrie de sectoren zijn waar intelligente verpakkingen al het meest worden toegepast. Hoe kan dit worden verklaard? Een eerste verklaring kan gegeven worden door na te gaan welke industrieën het meest verpakkingen gebruiken. Uit onderstaande grafiek blijkt dat de meeste verpakkingen verbruikt worden in de voedingsindustrie (52%) en dranksector (18%). De farmaceutische sector en schoonheidsmiddelensector nemen beiden 5% voor hun rekening (Consumer packaging report, 2005/6). Grafiek I.5.1: Totale marktwaarde van verpakkingen in 2005

Andere 20%

Drank 18%

Farmacie 5% Schoonheidsproducten 5%

Voeding 52%

Bron: Eigen werk gebaseerd op Consumer packaging report, 2005/6

68

Andere verklaringen werden al behandeld in het allereerste hoofdstuk, waar de veranderende functies van verpakkingen werden besproken (cfr. supra 1.1.3). In dat hoofdstuk werd ook geconcludeerd dat de gestegen vraag naar voedselveiligheid en -kwaliteit één van de belangrijkste drijfveren was voor de vraag naar intelligente verpakkingen. Dit verklaart ook de vele soorten intelligente verpakkingen die specifiek voor de levensmiddelenindustrie werden ontworpen.

Vandaag zetten al verschillende bedrijven pilootprojecten op voor intelligente verpakkingen, zoals de detailhandelaars Carrefour (cfr. infra 5.2.4.1) en Monoprix (cfr. infra 5.2.4.3), alsook producenten zoals Nestlé (cfr. infra 5.2.1.2) en Inbev (cfr. infra 5.2.1.1). Deze bedrijven komen dan ook in het tweede deel van dit hoofdstuk aan bod. 5.1.2 RFID Eyefortransport8 voerde in 2004 en 2005 een onderzoek uit naar de huidige gebruikers van RFID en zij deden enkele belangrijke vaststellingen. De implementatie van RFID steeg in 2005 met 12% t.o.v. 2004. Verder bleek ook nog dat 35% van de bedrijven een afwachtende houding aanneemt en kijkt naar wat andere bedrijven doen (Eyefortransport, 2005). 5.1.2.1 Belangrijkste gebruikers Momenteel wordt RFID al toegepast in verschillende logistieke schakels. Het meest wordt deze technologie aangewend door logistieke dienstverleners, gevolgd door productiebedrijven en detailhandelaars (Eyefortransport, 2005). Binnen deze logistieke wereld worden RFID-tags voornamelijk bevestigd op of in vrachtwagens, wisselbakken, treinwagons, containers, kratten, paletten en andere logistieke toepassingen (Logistiek, 2005 en LIARD M.J., 2005). De hoge kosten (cfr. supra 4.2.8.1) zijn de belangrijkste redenen waarom deze tags vooral op transportverpakkingen worden gebruikt en waarom een massale doorbraak achterwege blijft (Pakexpert, 2006).

Vandaag proberen al veel bedrijven ervaring te vergaren door het opzetten van pilootprojecten zoals de detailhandelaars Albertsons, Carrefour (cfr. infra 5.2.4.1), Metro (cfr. supra 4.2.6.10), Target, TESCO en Wal-Mart (cfr. infra 5.2.4.2) (KLEIST R. et al., 2004 blz. 2), alsook producenten zoals Nestlé (cfr. infra 5.2.3.1). Enkele van deze gebruikers worden verder in dit hoofdstuk behandeld. 5.1.2.2 Toepassingen Momenteel worden RFID-chips al gebruikt in of op verpakkingen voor de identificatie van herbruikbare verpakkingen, het openen en sluiten van verpakkingen, de recyclage van verpakkingen, het verlengen en monitoren van het schapsleven, prijs- en informatiesystemen, anti-diefstalsystemen, microbiologische controle monitoring, voedselbereiding, preventie en veiligheid. Deze RFID-chips worden dus ook al gecombineerd met actieve en intelligente verpakkingen (SCHILTHUIZEN S., 1999).

8

Eyefortransport is een leverancier van transportinformatie en logistieke informatie.

69

Daarnaast worden RFID-chips ook al veelvuldig gebruikt voor automatische tolbetalingen, beveiligings- en toegangscontroles, positiebepalingen op bedrijfsterreinen, toewijzingen van laad- en loskaaien en de tracering van containers (Logistiek, 2005 en HENTZEPETER V., 2001 en LIARD M.J., 2005). RFID-chips worden ook geïmplementeerd waar de huidige barcodes ontoereikend zijn (VAN EDE J., 2002).

Onderstaande tabel geeft een overzicht van enkele actuele toepassingen van RFID. Tabel I.5.1: RFID-toepassingen Toepassingen

Techniek

Voorbeelden

Beveiliging- en

RF-tag moet eerst worden gescand, voor

- Toegangscontrole.

veiligheidscontrole.

toegang tot een bepaalde locatie.

- Registratie arbeidstijden en meten van taakuren.

Productieopvolging.

Opvolging goederen op assemblagelijn.

- Autoproductie.

Document tracking.

RF-tags op documenten.

- Bibliotheek. - Medische gegevens.

Traceren van dieren.

Inspuitbare glazen RF-tag.

- Traceren dieren tijdens hun hele leven, ook nadat ze geslacht zijn. - Beter voederen en vaccineren. - Eigenaar vlugger terugvinden.

Productauthentisering.

RF-tag inbouwen in waardevolle en

- Echtheid controleren en fraude

luxueuze producten.

bestrijden. - Beveiligen goederen tegen diefstal. - Bankbiljetten met RFID-chips.

Transport.

RF-tags plaatsen op transportmiddelen.

- Beter beheer van onderhoud als in alle belangrijke onderdelen een chip zit. - Kan inzet transportmiddelen optimaliseren, weet constant waar ze zitten en hoeveel tijd ze nog nodig hebben. - Herbruikbare paletten beschermen tegen diefstal en verdwijning.

Tickets en

RF-tags plaatsen op bijvoorbeeld bagage

toegangsbewijzen.

en toegangsbewijzen.

- Luchthaven: elk stuk bagage krijgt een tag bij de check-in, waardoor ze sneller opgespoord kunnen worden.

Bron : Eigen werk op basis van PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 28-29 en LIARD M.J. 2005

5.1.3 Intelligente inkten De voornaamste toepassingen van diagnostische inkten vinden we terug in de levensmiddelensector. In deze sector worden deze inkten hoofdzakelijk gebruikt als marketinginstrument, om de koude keten te bewaren of om bederfmetabolieten en pathogenen op te sporen (Pira: Intelligent Inks, 2005).

De geprinte RFID-chips daarentegen, worden voornamelijk teruggevonden in de logistieke keten om goederen te tracken en tracen (ASBRINK D., 2005). Vandaag worden ze echter nog niet veel toegepast en geven de meeste bedrijven nog steeds de voorkeur aan gewone RFID-chips.

70

Ook in de farmaceutische sector worden al geprinte RFID-chips gebruikt. Binnen deze sector is er al veel geëxperimenteerd met geneesmiddelen die weergeven wanneer een patiënt zijn medicijnen moet innemen of wanneer hij ze ingenomen heeft (ASBRINK D., 2005). Een voorbeeld hiervan is de Cerepak van Cypak (cfr. infra 5.2.1.3).

5.2 Concrete toepassingen van intelligente verpakkingen In deze sectie worden enkele concrete voorbeelden behandeld van bedrijven die al intelligente verpakkingen geïmplementeerd hebben. Eerst komen bedrijven aan bod die intelligente consumentenverpakkingen toepassen. Daarna worden nog enkele producenten van intelligente inkten of (RFID-)chips besproken. Vervolgens worden enkele bedrijven bestudeerd die deze verpakkingen hebben geïmplementeerd in hun logistieke keten. Ook worden enkele detailhandelaars behandeld die deze verpakkingen intern of extern geïmplementeerd hebben. Tot slot wordt een samenvattende tabel gegeven van al deze concrete toepassingen.

5.2.1 Intelligente consumentenverpakkingen 5.2.1.1 Inbev Inbev lanceerde enkele maanden geleden een intelligent Jupiler bierflesje. Het woord Jupiler wordt slechts leesbaar op het etiket, als het bier de ideale temperatuur heeft (Dozen en wikkels praten, 2005). Bovendien hebben ook de flesjes en blikjes van de nieuwe Jupiler Blue9 een temperatuurindicator die verkleurt bij de juiste temperatuur (VAN GEYTE J., 2006). Bij de eerste toepassing gebruikt Inbev een warmtegevoelige inkt (cfr. supra 4.3.2), waarbij het woord Jupiler pas verschijnt op het rugetiket bij een temperatuur lager dan 3°C (Interview met DEVOGELAER R., september 2005, email). Bij de tweede toepassing gebruikt het bedrijf een temperatuurindicator die blauw kleurt als het bier op de ideale drinktemperatuur is. Voorlopig zijn deze bierflesjes en -blikjes enkel verkrijgbaar in horecazaken (VAN GEYTE J., 2006).

Jupiler is het eerste merk dat deze technologie toepast op de Belgische drankenmarkt (Interview met DEVOGELAER

R.,

september

2005,

e-mail).

Inbev

gebruikt

deze

intelligente

inkten

vooral

als

marketinginstrument. 5.2.1.2 Nestlé Binnenkort brengt Nestlé een product op de markt met een intelligent etiket. Het etiket laat de consument in één oogopslag zien hoelang een bepaalde verpakking al open is en hoelang het product nog houdbaar is. Dit slimme etiket werd ontwikkeld door het Britse bedrijf Timestrip (Nestlé komt…, 2005).

Door het aanbrengen van deze Timestrip-etiketten (cfr. supra 2.2.1.2 b) hoopt het bedrijf voedselverspillingen te reduceren en consumenten te wijzen op welke producten al het langst geopend zijn. Dit laatste is vooral belangrijk voor bijvoorbeeld restaurants, waar op het zelfde moment vaak verschillende identieke producten geopend zijn. Daarnaast kan het merk zich d.m.v. het slimme etiket onderscheiden van de concurrentie en zo een unieke dienst leveren aan de eindgebruiker (PIERCE J., 2005 en Nestlé onderzoekt…, 2005). 9

Inbev lanceerde de Jupiler Blue, die een lager alcoholpercentage heeft, begin maart 2006 (VAN GEYTE J., 2006).

71

Nestlé brengt zijn etiketten aan in de dop van een fles en ze worden geactiveerd van zodra de fles geopend wordt. De consument zal hierbij zelf onbewust op een knopje duwen om de timestrip te activeren (PIERCE J., 2005 en Nestlé onderzoekt…, 2005). 5.2.1.3 Andere Een Oostenrijks biobedrijf ontwikkelde melkkartons die van kleur veranderen als de melk zuur is. Hiervoor worden diagnostische inkten gebruikt. Normaal gezien komen deze slimme melkkartonnen dit jaar nog op de markt (Dozen en wikkels praten, 2005).

Een ander voorbeeld van een intelligente consumentenverpakking is de Cerepak van Cypak. Dit farmaceutisch bedrijf ontwikkelde een verpakking met een RFID-chip die de tijd registreert waarop een bepaalde dosis van een medicijn werd ingenomen. Om de kosten te reduceren print dit bedrijf de antennes van hun RFID-chips op papier en gebruikt dus intelligente conductieve inkten om de RFID-chips aan te brengen (ASBRINK D., 2005). Cerepak volgt op wanneer de medicatie wordt ingenomen. Ze vormt ook een dagboek en herinnert de patiënt eraan zijn medicatie te nemen. Bovendien kan deze verpakking door de RFID-chips extra informatie geven aan de gebruikers, waardoor de kwaliteit van informatie over het product verbetert en de kosten en tijdskosten bij apothekers zullen dalen (ASBRINK D., 2005). 5.2.2 Producenten De producenten van intelligente verpakkingen, die gebruik maken van indicatoren, werden al uitvoerig besproken in hoofdstuk 2 (cfr. supra hfst. 2). Hier worden alleen nog enkele producenten die intelligente inkten of (RFID-)chips produceren, behandeld. 5.2.2.1 Philips Philips experimenteert al een hele tijd met geprinte RFID-chips (cfr. supra 4.3.1) en zijn er nu in geslaagd de RFIDchips volledig te produceren met elektronica uit plastiek i.p.v. de huidige siliconenchips (Philips Produces RFID Tags…, 2006). Het grote voordeel hiervan is dat de RFID-tags nu onmiddellijk geprint kunnen worden samen met de antennes. Hierdoor verdwijnt dus het moeilijke en dure assemblageproces tussen de antennes en de chips. Deze lage kosten hebben dan weer tot gevolg dat RFID-chips de barcodes sneller zullen vervangen. Ook individuele tracking wordt mogelijk (Philips demos plastic RFID chip, 2006).

Verder heeft Philips een elektronische inkt ontwikkeld in samenwerking met het Amerikaanse bedrijf E. Ink. De inkt is transparant en bestaat uit minuscule zwarte en witte deeltjes, die vrij kunnen bewegen. De witte deeltjes zijn positief geladen en de zwarte negatief, of vice versa en kunnen door middel van een elektrisch veld worden geschikt of herschikt. De zwart-wit afbeelding of tekst die hierbij ontstaat, blijft ook bestaan nadat het elektrische veld wordt verwijderd (VAN EDE J., 2002). Deze inkt wordt in deze scriptie niet als intelligent beschouwd.

72

5.2.2.2 iButton De iButton van Maxim Integrated Products is een computerchip met een uniek wereldnummer, die in de meeste intelligente verpakkingen wordt gebruikt. Deze chip mocht zeker niet ontbreken in deze thesis, aangezien de combinatie van deze chip met intelligente verpakkingen grote mogelijkheden biedt voor de logistiek (iButton, 2006 en interview met MEERT B., november 2005, Gent).

Het grootste voordeel van deze chip is dat er verschillende instrumenten kunnen worden ingebouwd, zoals bijvoorbeeld een read/write geheugen, real-time klokken, temperatuur- en vochtdataloggers10. Hierdoor zijn de chips zeer toepasselijk in logistieke processen, zoals o.a. bij controles van omgevingsfactoren, toegangscontroles en activa tracking. Ook het unieke nummer biedt vele voordelen, aangezien elk product individueel gevolgd en gelokaliseerd kan worden (iButton, 2006). Deze indicator kan ook allerlei nieuwe kritische informatie opslaan zoals o.a. de containerinhoud, de bestemming, en eigenaarsinformatie. Andere voordelen zijn dat de iButton verschillende jaren gebruikt en geherprogrammeerd kan worden. Daarnaast kunnen ze ook gepersonaliseerd worden aan de specifieke noden van een bedrijf (iButton, 2006). De iButton kan dus gecombineerd worden met sensoren en een concreet voorbeeld van zo een toepassing is de Thermochron. Deze indicator bevat een iButton en een temperatuursensor en kan de temperatuur van producten meten en volgen gedurende de hele interne of externe logistieke keten. Bij deze indicator moet zelf worden ingesteld om de hoeveel tijd de temperatuur gemeten moet worden. Deze Thermochrons worden vooral gebruikt op farmaceutische producten, verse of ingevroren voedingsproducten en biologische items zoals bloedproducten en dieren. De Thermochron kan ook gebruikt worden bij garantieproblemen, omdat hij het mogelijk maakt om de verantwoordelijke van temperatuurmisbruiken aan te duiden. Dit is zeer belangrijk in de externe logistieke keten (iButton, 2006).

Nestlé is een bedrijf dat deze Thermochron gebruikt in hun logistieke keten om de kwaliteit van hun ijsjes te controleren gedurende hun leveringen (cfr. infra 5.2.3.1). De Thermochron is ook een onderdeel van de Heatwatch van Packinn (cfr. supra 2.2.1.2 b). Een andere toepassing van de iButton is de Hygrochron die aan de Thermochron een vochtindicator toevoegt (iButton, 2006). 5.2.2.3 Andere Een producent van intelligente bierblikjes is Ball Packaging Europe (VK). Op deze bierblikjes worden thermochromische inkten aangebracht die verkleuren bij de juiste temperatuur (Inks can sense…, 2005). Ook de Fresh Can, die vroeger al werd behandeld bij de actieve verpakkingen, is een product van dit bedrijf (cfr. supra 1.3.2.5).

10

Een datalogger is een elektronisch instrument dat omgevingsfactoren zoals temperatuur, vocht enz. meet in functie van de tijd

(A Guide to Data Logging, 1996). .

73

Figuur I.5.1: Intelligent bierblikje

Bron: Ball Packaging Europe

5.2.3 Bedrijven die intelligente verpakkingen gebruiken in hun logistieke keten Hier worden de detailhandelaars even buiten beschouwing gelaten, aangezien zij al zeer veel verschillende toepassingen hebben van intelligente verpakkingen. Anderzijds zijn het ook zij die vaak de andere schakels verplichten om intelligente verpakkingen te implementeren. In wat volgt, worden dus enkele van deze andere schakels behandeld. Voor hen is het interessant om te beginnen met de implementatie van deze verpakkingen voor ze er toe verplicht worden (CHUA S., 2006). 5.2.3.1 Nestlé Nestlé heeft niet alleen een intelligente consumentenverpakking, maar gebruikt zelf ook een Thermochron om de kwaliteit van hun ijsjes te monitoren en te controleren gedurende hun transport (iButton, 2006). Nestlé Davigel is een 100% dochteronderneming van Nestlé en heeft het monopolie op de distributie van alle ijsjes van Nestlé in Frankrijk en België. Dit transportbedrijf gebruikt dus de Thermochron om de kwaliteit van de ijsjes te garanderen (iButton, 2006).

Bij vertrek wordt de Thermochron geplaatst in de koelruimte van de vrachtwagen en zal het de temperatuur gedurende het transport opvolgen. Belangrijk is dat in deze Thermochron ook de identiteit van het transportvoertuig zit opgeslagen, waardoor alle voertuigen permanent gevolgd kunnen worden. Het lezen van de temperatuurgeschiedenis kan op twee manieren geschieden. Enerzijds kan de chauffeur na levering terugkeren naar het distributiecentrum waar alle gegevens zullen worden uitgelezen. Anderzijds bestaat er momenteel ook software die op elk moment alarmsignalen kan sturen, wanneer een bepaalde referentietemperatuur wordt overschreden. Deze informatie wordt vervolgens doorgestuurd naar de chauffeur, de kwaliteitsmanager en de regionale manager van het distributiecentrum (iButton, 2006). 5.2.3.2 KLM LogicaCMG heeft bij KLM een systeem ontwikkeld en geïmplementeerd om continu de voertuigen op de luchthaven te monitoren. Hierbij wordt de RFID-technologie gecombineerd met sensoren, draadloze communicatie en GPS (Global Positioning System). De RFID-technolgie wordt o.a. gebruikt in de catering trucks om continu de temperatuur te monitoren. Bovendien wordt deze technologie ook gebruikt om te controleren of de motor van een bepaald voertuig aan of uit staat. De voordelen voor KLM zijn dat de voertuigen nu permanent zichtbaar zijn en dat het beheer van de activa en de controle op het personeel verbeterd is (Interview met BAYINGS M., september 2005, Brussel).

74

5.2.3.3 Andere Volgens dhr. HUYSMANS G. (10 maart 2006, Brussel) gebruikt het Rode Kruis ook temperatuurindicatoren bij hun bloedtransporten. Door de koude keten op die manier te controleren, verzekeren ze de kwaliteit van het bloed. RFID-chips worden momenteel ook al gebruikt om beroepskleding, die vaak naar een stomerij moet, te identificeren, zoals bijvoorbeeld laboratoriumjassen (JAEGER R., 2002). Een Engelse brouwerij, Scottish Courage, gebruikt RFID-tags in hun managementsysteem van biervaatjes en verbetert hierdoor hun voorraadbeheersysteem (JAEGER R., 2002). 5.2.4 Detailhandelaars en intelligente verpakkingen In deze sectie worden detailhandelaars bestudeerd die de RFID-technologie of andere intelligente verpakkingen gebruiken. Voor de Europese detailhandelaar Metro wordt verwezen naar het vorige hoofdstuk (cfr. supra 4.2.6.10). 5.2.4.1 Carrefour De detailhandelaar Carrefour experimenteerde in november 2003 al met intelligente verpakkingen (Dozen en wikkels praten, 2005), omdat het consumentenvertrouwen in veilig voedsel toen bijzonder laag was o.a. door de varkenspest, dolle koeien en dioxinekippen. Ook de houdbaarheidsdatum bleek toen vaak ontoereikend, onduidelijk of zelfs foutief. Om deze problemen te verhelpen en betere controlemogelijkheden te bieden aan hun klanten, introduceerde Carrefour TTI’s op verpakkingen van bederfelijke waren (VANDENBROUCKE L., 2003).

Tijdens de eerste fase werden deze TTI’s nog niet gebruikt op consumentenverpakkingen, maar enkel in distributiecentra, winkels en transportbedrijven. In deze fase beperkte Carrefour de TTI’s tot verpakkingen van vlees,

vis

en

voorbereide

maaltijden.

Later

breidden

ze

dit

uit

tot

hun

diepvriesproducten

en

consumentenverpakkingen. Aangezien het stickertje met de TTI amper enkele eurocenten kost, rekent Carrefour deze prijs niet door aan haar klanten (VANDENBROUCKE L., 2003).

Carrefour gebruikt de Fresh-Checks (cfr. supra 2.2.1.2 b) als TTI’s en deze worden bijvoorbeeld in Spanje al bevestigd op consumentenverpakkingen. 5.2.4.2 Wal-Mart Vanaf januari 2005 moeten de 100 grootste leveranciers van de Amerikaanse retailer Wal-Mart hun transportverpakkingen, zoals paletten en dozen, van RFID-tags voorzien. Op deze manier kunnen de werknemers van Wal-Mart in een oogopslag zien wat er op een pallet moet staan, wat er in een kartonnen doos zit en waar het product naar toe moet. De producten die door een scanpoort gaan, worden automatisch gelezen. Hierdoor worden arbeids- en tijdskosten dus gereduceerd (Smart Packaging…, 2004). Dit proefproject liep eerst in een drietal distributiecentra in Texas, maar breidde zich al vlug uit tot de 300 grootste leveranciers van Wal-Mart (Techniline, 2006). Tegen eind 2006 moeten alle andere toeleveranciers van Wal-Mart RFID-chips bevestigen op hun transportverpakkingen (KLEIST R. et al., 2004, blz. 91).

75

Het grootste probleem dat de toeleveranciers hierbij ervaren is dat het plaatsen van een RFID-tag wel minimaal twintig keer duurder is dan een barcode (Smart Packaging…, 2004). Toch hebben ook zij er enkele voordelen bij, namelijk meer verkoopopbrengsten door betere zichtbaarheid van de stockbreuken, minder operationele kosten door minder arbeiders en verbeterde bedrijfsprocessen. Ook bij hen zou de ‘return on investement’ dus groot zijn (VDC, 2006). Figuur I.5.2: RFID-tag van Wal-Mart

Bron: Packinn, 2006

5.2.4.3 Monoprix Monoprix uit Frankrijk was één van de eerste Europese bedrijven die op een succesvolle manier TTI’s kon implementeren. Zij gebruiken de Fresh-Check (cfr. supra 2.2.1.2 b) als een betrouwbare indicator voor de controle van de juiste koeling van verse producten. Deze indicatoren worden gebruikt op vers vlees, vis, salades, fruitsap enz. Gedurende de jaren ’80 stond Monoprix bekend voor hun slechte kwaliteit en dit was de reden waarom ze in 1991 TTI’s invoerden (LLEWELLYN W., 2005).

5.2.4.4 Marks & Spencer Marks & Spencer is een Britse retailer die in 2004 een RFID-pilootproject startte. Dit pilootproject ging van start in negen winkels, waarin RFID-chips werden bevestigd op een individueel consumentenproduct, namelijk mannenkostuums. Het doel van dit project was te onderzoeken of deze chips inderdaad het voorraadbeheer kunnen verbeteren door het aantal voorraadbreuken te verminderen en door het sneller natellen van deze voorraden. In deze winkel heeft elke werknemer een mobile RF-lezer die ze gebruiken om de dagelijkse voorraden te tellen. De ingelezen informatie wordt dan onmiddellijk doorgestuurd naar de centrale voorraaddatabase. Daarna wordt het aantal stuks in voorraad vergeleken met de vereiste voorraad en zo kunnen er automatisch bestelorders worden gelanceerd (Marks & Spencer…, 2005).

Medio 2005 ging Marks & Spencer over tot een uitbreiding van zijn pilootproject en nu worden de RFID-chips al in 53 winkels getest. Bovendien vraagt dit bedrijf tegenwoordig ook aan zijn toeleveranciers om hun producten te voorzien van RFID-chips (Marks & Spencer…, 2005).

Momenteel gebruikt Marks & Spencer passieve RFID-tags in wegwerpbare papieren etiketten, maar in de toekomst zullen deze chips worden geïntegreerd in de huidige barcodes (Marks & Spencer…, 2005). 5.2.4.5 Andere Een volgend voorbeeld is de detailhandelaar Schuitema in Nederland, waar de toepasbaarheid van RFID werd onderzocht in het logistieke proces van verse groenten. Dit was het eerste Nederlandse bedrijf dat de RFIDtechnologie toepaste in de hele keten. Heel belangrijk hierbij is dat dit bedrijf RFID-chips gebruikt met ingebouwde

76

temperatuursensoren. Alle kratten met groenten werden voorzien van deze chips en hierdoor is hun plaats en temperatuur tijdens de hele keten gekend (Logistiek, 2005). Een andere belangrijke detailhandelaar die de Fresh-Checks gebruikt is Albert Heijn uit Nederland (cfr. supra 2.2.1.2 b). 5.2.5 Samenvattende tabel met concrete toepassingen Onderstaande tabel geeft een kort overzicht van de verschillende gebruikers en hun toepassingen die in deze sectie werden besproken. Tabel I.5.2: Concrete toepassingen Bedrijf

Toepassingen

Inbev

- Intelligent bierblikje met TTI’s of thermochromische inkten.

Nestlé

- Verpakking die bijhoudt hoelang ze al open is. - Thermochron tijdens transport van ijsjes voor controle van hun koude keten.

Philips

- RFID-chips uit plastiek. - Geprinte RFID-chips. - Elektronische inkten.

iButton

- Chip met een uniek nummer die gecombineerd kan worden met allerlei andere instrumenten.

KLM

- RFID-tags in al hun voertuigen.

Carrefour

- TTI’s op bederfelijke producten.

Wal-Mart

- RFID-tags op alle transportverpakkingen van hun toeleveranciers.

Monoprix

- TTI’s op bederfelijke producten.

Marks & Spencer

- RFID-tags op kostuums om het voorraadbeheer te verbeteren. Bron: Eigen werk

5.3 Toekomst van intelligente verpakkingen In de toekomst worden verpakkingen verwacht die nog meer complexe onzichtbare boodschappen versturen. Dit kan enerzijds door de RFID-technologie, maar anderzijds kan de doorbraak van RFID-chips beperkt blijven door de vooruitgangen in de inkttechnologie (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 17). 5.3.1 Tendens De vraag naar intelligente verpakkingen zal blijven stijgen, omdat de significantie van voedselveiligheid en versheid nog meer zal stijgen. Ook bij de consumenten zal de vraag stijgen en door de globalisatie worden de logistieke ketens langer en stijgt de vraag naar traceerbaarheid. Verder zullen deze innovatieve verpakkingen ook meer worden gevraagd door de producenten en retailers, omdat ze de in-house kwaliteitscontrole gemakkelijker maken. Bovendien kunnen ze de productkwaliteit monitoren en hierdoor de kritieke punten in de voedselketen opsporen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 17). Verder wordt er ook verwacht dat wanneer er in de toekomst vooruitgangen zijn in bijvoorbeeld de elektronica, biotechnologie, enzymtechnologie, analytische methodes, materiaaltechnologie (intelligente materialen), microelektronica, sensortechnologieën en digitaal printen, deze vooruitgangen zullen worden gevolgd door nieuwe concepten van intelligente verpakkingen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 17).

77

Bovendien verwacht de Finse organisatie VTT Biotechnology dat intelligente en actieve verpakkingen in veel grotere hoeveelheden op de markt kunnen worden gebracht, maar hiervoor is het noodzakelijk om demonstraties te geven aan bedrijven over de voordelen en functies van deze innovatieve verpakkingen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 12). 5.3.2 Intelligente retailverpakkingen Uit een onderzoek van Pira11 (2004) blijkt dat de markt voor intelligente retailverpakkingen sterk zal stijgen in de toekomst en dit wordt weergegeven in onderstaande grafiek. Uit deze figuur blijkt dat in 2008 RFID-chips de Electronic Article Surveillance (EAS-)technolgie zullen hebben ingehaald op het vlak van waarde. De waarde van de diagnostische verpakkingen zal in vergelijking met de twee voorgaande technologieën minder dan de helft bedragen (LLEWELLYN W., 2005). Tot deze diagnostische verpakkingen behoren alle verpakkingen met indicatoren zoals versheids- en temperatuurindicatoren.

Enkel de EAS-technologie wordt in deze scriptie niet als intelligent beschouwd, maar wel als slim (cfr. supra 1.4). Grafiek I.5.2: Groei van intelligente retailverpakkingen Waarde miljoen euro 160

120 RFID Diagnostische verpakkingen EAS

80

40

Jaar

0 1998

2000

2002

2004

2006

2008

Bron : Eigen werk gebaseerd op LLEWELLYN W., 2005

De studie van Pira in verband met intelligente verpakkingen werd helaas enkel bij de detailhandelaars bekeken en dus niet in de volledige keten (LLEWELLYN W., 2005). 5.3.3 Toekomst van de verschillende soorten intelligente verpakkingen a) TTI’s Vooral de toekomst van de TTI’s ziet er rooskleurig uit. Ze zullen een veel grotere toepassing kennen door de vooruitgang in variëteit, betrouwbaarheid en flexibiliteit van deze indicatoren en door de betere kwantitatieve levensduurkarakteristieken van voedselproducten. Door deze laatste vooruitgang zal één van de belangrijkste

11

Pira is een bedrijf dat gespecialiseerd is in het geven van informatie aan de retail supply chain en dit vooral op het vlak van

verpakkingen, consumentengoederen enz.

78

nadelen van TTI’s, namelijk de imperfecte correlatie met de productkwaliteit, kunnen worden opgelost of op zijn minst verbetert. Ook zal er meer gebruiksvriendelijkere software op de markt komen voor deze TTI’s (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 121-122).

b) Versheidsindicatoren Naast de huidige versheidsindicatoren die hun resultaat meestal weergeven via een kleurverandering, worden er in de toekomst andere intelligente verpakkingen verwacht die hun resultaat zullen weergeven via bijvoorbeeld biosensoren12 en elektronische geluiden (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 137). Het gebruik van deze indicatoren zal ook nog stijgen doordat de vraag naar productkwaliteit en -veiligheid zal blijven toenemen. Bovendien zal dit een middel worden voor producenten en retailers om zich te onderscheiden van hun concurrenten. Ook door de strengere wetgevingen voor levensmiddelen zullen de toepassingen van deze indicatoren stijgen (LLEWELLYN W., 2005).

c) Lekindicatoren Wat betreft de lekindicatoren zal de verpakkingsintegriteit nog belangrijker worden. Maar door de verdere ontwikkeling van nieuwe materialen en nieuwe verpakkingssystemen kan het risico op lekken verminderen, waardoor deze indicatoren minder noodzakelijk worden. In de toekomst worden ook wel meer visuele indicatoren verwacht, omdat deze zowel een extra marketinginstrument, als een extra veiligheidsverzekering kunnen vormen en dus waarde kunnen toevoegen aan het product. Ook intelligente inkten zullen in de toekomst meer gebruikt worden om lekken op te sporen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 282-283). 5.3.4 RFID Volgens. SCHILTHUIZEN S. (1999) zullen RFID-tags in de toekomst veelvuldig worden gebruikt, maar momenteel zijn er nog steeds enkele technische beperkingen die eerst moeten worden weggewerkt.

a) Toepassingen In de toekomst zullen de visuele etiketten meer en meer worden vervangen door beter ontwikkelde technologieën. De traditionele barcodes zullen geleidelijk aan worden vervangen door elektronische tags (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 282-283 en blz. 138), maar de RFID-chips zullen niet onmiddellijk alle barcodes vervangen. Ten eerste brengen deze RFID-chips nog vele problemen met zich mee en ten tweede bestaat er ook nog geen reserveoplossing voor het falen van een RFID-chip (cfr. supra 4.2.4). De meeste bedrijven zullen deze RFID-technologie daarom toepassen op slechts enkele producten of verpakkingen, maar de barcode zal nog steeds noodzakelijk blijven als primair identificatiesysteem voor de overige producten (RFID is growing bar-code sales…, 2006). Beide technologieën zullen dus naast elkaar blijven bestaan (Miljardenomzet voor RFID in 2010, 2006).

12

Een biosensor is een analytisch instrument die bestaat uit een biologische component en een fysieke component die het

biologische signaal kan omzetten in een fysiek signaal (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 137).

79

Verder kunnen ze volgens VAN EDE J. (2002) ook worden gebruikt op toepassingen waar de huidige barcodes falen. Bijvoorbeeld bij producten zoals Kip Tandoori van Knorr, die bestaan uit een aantal apart verpakte noodzakelijke componenten zoals rijst, saus en kruiden. RFID-chips kunnen in de toekomst op deze producten worden aangebracht om eenvoudig te controleren of alle componenten aanwezig zijn, zonder dat de verpakking geopend moet worden.

Volgens LIARD M.J. (2005) zullen de RFID-chips in de toekomst veel meer worden gebruikt in de externe logistieke ketens i.p.v. de huidige interne logistieke toepassingen. Het is ook de externe logistiek die de meest belovende RFID-markt is.

Binnen enkele jaren wordt verwacht dat de elektronische labels niet enkel meer informatiedragers zullen zijn, maar ook analytische instrumenten. Deze kwaliteitsaangevende elektronische labels zullen worden geïntroduceerd in de vorm van chips met ingebouwde sensoren (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 282-283 en blz. 138). Voorbeelden zijn RF-tags met drukgevoelige en temperatuurgevoelige sensoren, evenals bewegingssensoren (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 82). Deze intelligente verpakkingen met microchips kunnen dan de geschiedenis, bereidingswijze, houdbaarheid en voedingswaarde van producten registreren. De consument zal dan bijvoorbeeld kunnen zien of het fruitsap nog vitamine C bevat (Dozen en wikkels praten, 2005).

In de toekomst zullen RFID-chips kassa’s overbodig maken. De consument zal met zijn volgeladen winkelwagentje enkel voorbij een sensor moeten rijden, die via de verpakkingschips, alle prijzen kan registeren en optellen. Dit wordt momenteel al volop getest in de Future Store van Metro (cfr. supra 4.2.6.10). Deze manier van anoniem en snel winkelen zullen sommigen een zegen vinden, terwijl anderen bezwaren zullen hebben tegen het onpersoonlijke karakter (Dozen en wikkels praten, 2005). Deze manier van afrekenen, levert ook vele kostenbesparingen op voor de retailers (STAM P., 2006). Volgens LIARD M.J. (2005) is deze individuele tagging nog niet voor vandaag, vooral door het gebrek aan methodes om de tags uit te schakelen na aankoop. Hierdoor zullen de RFID-tags de eerste jaren toch nog voornamelijk worden geïmplementeerd op transportverpakkingen en dan voornamelijk op herbruikbare transportverpakkingen (Returnable Transport Items = RTI's) (HENTZEPETER V., 2001en PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 44).

In de inkttechnologie is het nu al mogelijk om de structuren van de RFID-chips te printen, wat in de toekomst dan ook veel meer zal gebeuren (cfr. supra 4.3.1). De geprinte RFID-chips kunnen ongeveer dezelfde functies als conventionele RFID-chips vervullen en zijn bovendien veel goedkoper (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 17).

b) Omzetevolutie Verschillende onderzoeksbureaus hebben de toekomstige evolutie van RFID-tags nagegaan, maar ze kwamen allemaal tot andere resultaten. Volgens het analysebureau Gartner zal het gebruik van de RFID-technologie pas in 2007 doorbreken en tegen 2010 wordt een miljardenomzet verwacht van ongeveer drie miljard euro (Miljardenomzet voor RFID in 2010, 2006).

80

Daarentegen bleek uit een onderzoek van het Amerikaanse IDTechEx Market Research dat de markt voor RFID tegen 2007 wereldwijd gegroeid zal zijn tot 4 miljard euro en tegen 2010 zelfs tot 10 miljard euro. Een ander onderzoek van het Amerikaanse onderzoeksbureau ABI Research voorspelt dat de RFID-markt 3,1 miljard euro in 2008 zal bedragen (Pakexpert, 2006). In andere recente publicaties verwachten optimisten dan weer dat in 2008 het RFID-tag verbruik al op meer dan twintig miljard euro per jaar zal liggen (ALBRIGHT B., 2004).

De belangrijkste conclusie die uit deze verschillende onderzoeken getrokken kan worden, is dat alle onderzoeksbureaus een stijging verwachten van het RFID-gebruik, maar de exacte grootte van de RFID-omzet is niet echt voorspelbaar. De reden hiervoor is dat het toekomstige gebruik afhankelijk is van de snelheid waaraan de RFID-problemen worden opgelost.

c)Prijsevolutie De prijzen voor passieve RF-tags beginnen geleidelijk aan te dalen. Deze trend wordt beïnvloed door de technische evolutie en door het groeiende productievolume. De prijzen voor RF-tags zullen in de toekomst nog meer dalen door betere productiemethoden, doorgedreven standaardisatie en de grotere vraag van de industrie (PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 81 en cfr. infra grafiek I.5.3). Momenteel liggen de prijzen voor passieve RFID-tags rond de 0,11 euro. Een massale adoptie wordt pas verwacht vanaf een prijs van 0,05 euro per RFID-tag (KLEIST R. et al., 2004, blz. 26). Grafiek I.5.3: Prijsevolutie van RF-tags 4,5 4 3,5 3

€

100000000 stuks

2,5

1000000 stuks

2

100000 stuks

1,5

1000 stuks

1 0,5 0

2002

2004

2006

2008

Jaar

Bron : Eigen werk gebaseerd op PLEYSIER L. et al., 2004, blz. 81

RFID werd oorspronkelijk enkel toegepast op palletniveau, voornamelijk omwille van de hoge kosten per RFID-tag. Geleidelijk aan evolueren de toepassingen van deze tags richting primaire verpakkingen en in de toekomst zullen deze tags dan ook steeds vaker worden toegepast op itemniveau. Een reden hiervoor is dat hoe meer men evolueert richting itemniveau, hoe meer tags er nodig zijn en hoe groter de schaalvoordelen tijdens de productie. Dit alles leidt tot dalende eenheidskosten (STEIGER J., 2005).

81

Volgens STEIGER J. (2005) zal de marktwaarde van RFID-chips dan ook stijgen en dit zowel op palletniveau als itemniveau. Deze stijging zal het grootst zijn voor toepassingen op itemniveau. De marktwaarde van RFID-chips op itemniveau zal tegen 2015 ongeveer 8 miljard euro bedragen, terwijl dit op palletniveau maar 2,5 miljard euro zal zijn. Dit komt voornamelijk door de veel grotere hoeveelheden tags die nodig zijn op itemniveau in vergelijking met op palletniveau, waardoor de omzet maal prijs vanzelf zal beginnen stijgen. Grafiek I.5.4: Verwachte marktwaarde van RFID-chips op item- en palletniveau Marktwaarde in miljard euro 12

10

8

Item 6

Pallet

4

2

Jaar

0

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Item

0,04

0,13

0,26

0,39

0,88

2,03

2,65

3,3

5,22

6,75

8

Pallet

0,04

0,08

0,14

0,3

0,49

0,6

1

1,45

1,65

1,7

1,75

Bron: Eigen werk gebaseerd op STEIGER J., 2005

5.3.5 Intelligente inkten Uit onderzoek bleek dat de geprinte elektronica het meest zal worden toegepast in de RFID-markt, gevolgd door de markt voor de zelfveranderlijke labels. Minder belangrijke markten zijn de markten voor elektronische reclameborden en elektronische boeken (STEIGER J., 2005). Verschillende analisten hebben geschat dat de tegen 2016: 100 miljard RFID-tags zullen worden gedrukt. Sommige van deze RFID-chips zullen onmiddellijk worden geprint op verpakkingen en producten, waardoor het toevoegen van een kostelijk label overbodig wordt. De voorspelling van IDTechEx voor de penetratie van deze geprinte RFIDtags wordt gegeven in ondertaande figuur (HARROP P., 2006). Er blijkt duidelijk uit dat tegen 2016 bijna de helft van alle RFID-tags gedrukt zullen worden.

82

Grafiek I.5.5: Percentage geprinte RFID-tags 50 40

%

30 25

20 10 5

0

2006

2010

2016

jaar

Bron: Eigen werk gebaseerd op HARROP P., 2006

5.3.6 Besluit Intelligente verpakkingen, die reageren op meer dan één kwaliteitsaanduidende component, zullen worden ontworpen. Hierdoor zullen intelligente verpakkingen die direct en indirect de kwaliteit van een product meten, moeten worden gecombineerd (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 138). Om in de toekomst een maximaal voordeel te bereiken in de logistieke keten, moeten drie ontwikkelde technologieën worden gecombineerd. Namelijk de technologieën die een verzekering bieden voor de voedselkwaliteit en -veiligheid, voor het tracken en tracen van goederen doorheen de keten en voor de just-in-time en gepersonaliseerde verpakkingen (AHVENAINEN R. et al., 2003, blz. 18).

83

DEEL II: PRAKTIJKSTUDIE In dit deel wordt de theorie, uiteengezet in deel I, getoetst aan de werkelijkheid. Dit empirisch onderzoek bestaat uit twee delen: enerzijds een deskundigenonderzoek en anderzijds enkele casestudies.

Aangezien er nog heel wat onenigheid bestaat over enerzijds de definitie van intelligente verpakkingen en anderzijds over het feit of de uiteindelijke totale beoordeling van intelligente verpakkingen positief of negatief is, wordt in het eerste deel van deze praktijkstudie een expertenonderzoek uitgevoerd. Het deskundigenonderzoek werd afgenomen bij verpakkingsexperten en dus geen experten op het logistieke vlak. De redenen hiervoor zijn dat ten eerste in dit onderzoek gepeild wordt naar een algemene definitie van intelligente verpakkingen en het vooral verpakkingsexperten zijn die dit al onderzocht hebben. Ten tweede wordt tijdens dit onderzoek geprobeerd om de algemene vaststellingen uit de literatuurstudie te toetsen aan de empirie en niet zo zeer aan de logistieke aspecten van intelligente verpakkingen. Verpakkingsdeskundigen worden hier gedefinieerd als personen die onderzoek verrichten naar verpakkingen in een wetenschappelijke omgeving (bijvoorbeeld universiteiten). Personen die verpakkingsontwikkeling of -onderzoek verrichten in gewone bedrijven worden in dit deel dus niet ondervraagd.

In het tweede gedeelte van dit empirisch onderzoek worden enkele casestudies behandeld. Hiervoor werden interviews afgenomen bij bedrijven uit verschillende sectoren. Het is ook tijdens dit deel dat logistieke deskundigen geïnterviewd werden.

Voor het selecteren van de verpakkingsdeskundigen werd geopteerd voor een sneeuwbalsteekproef (DE PELSMACKER P. en VAN KENHOVE P., 2002, blz. 104), omdat verpakkingsdeskundigen niet gemakkelijk te vinden zijn. Daarom werden eerst dhr. DOHOGNE G., dhr. MEERT B. en mevr. PEETERS R. gecontacteerd en geïnterviewd. Daarna werd hen gevraagd of ze geen andere verpakkingsdeskundigen kenden of bedrijven die al intelligente verpakkingen implementeerden. Deze vraag werd vervolgens aan alle deskundigen opnieuw gesteld.

Dankzij deze deskundigen kwam ik ook in contact met verschillende Belgische en Nederlandse bedrijven, die het concept van intelligente verpakkingen ofwel al hebben geïmplementeerd ofwel al hebben onderzocht. Daarnaast werden ook nog verschillende andere bedrijven gecontacteerd, voornamelijk enkele grote ondernemingen binnen België. In totaal werden een twintigtal Nederlandse en een vijftal Belgische verpakkingsbedrijven gecontacteerd (in België zijn er nog niet zoveel bedrijven die intelligente verpakkingen al geïmplementeerd hebben). Daarnaast werden ook alle grote Belgische detailhandelaars gecontacteerd, enkele grote Belgische levensmiddelenbedrijven en enkele logistieke bedrijven.

Aangezien intelligente verpakkingen al het meest worden toegepast binnen de levensmiddelensector, werden drie grote Belgische bedrijven weerhouden voor de praktijkstudie. Om een vollediger beeld te krijgen van de toepasbaarheid van intelligente verpakkingen in de industrie werden naast enkele bedrijven uit de levensmiddelensector, ook enkele verpakkingsbedrijven en Agfa-Gevaert geïnterviewd. Om een duidelijker beeld op het logistieke aspect te verkrijgen, werd deze studie uitgebreid met enkele logistieke bedrijven.

84

De bedoeling van het empirisch onderzoek is een duidelijke link te maken tussen de theoretische benaderingen en de praktijk bij ondernemingen. Het gevoerde onderzoek is een typisch kwalitatief onderzoek en is explorerend van aard. Omwille van het beperkt onderzoek in deze richting, kan het dan ook als basis dienen voor verder onderzoek (DE PELSMACKER P. en VAN KENHOVE P., 2002, blz. 133-146). Binnen het geselecteerde bedrijf werd geprobeerd om zowel een logistieke verantwoordelijke als verpakkingsverantwoordelijke te interviewen. Op die manier werd een overkoepelend beeld verkregen van hoe personen met verschillende functies intelligente verpakkingen definiëren. De beste manier om de gewenste informatie te verzamelen was door een diagnostisch diepte-interview, aangezien de meeste vragen immers open vragen waren, waar een concreet antwoord op verwacht werd. De interviews gebeurden aan de hand van een goed voorbereide vragenlijst, zoals opgenomen in bijlage 2 en 3. Deze vragenlijst dient enkel als leidraad en het diepte-interview bood de mogelijkheid om op bepaalde onderwerpen dieper in te gaan, wanneer het antwoord onduidelijk bleek (DE PELSMACKER P. en VAN KENHOVE P., 2002, blz. 133-146). Er werd getracht in de vragenlijst dezelfde structuur te hanteren zoals in het literatuuronderzoek. Dit kwalitatief onderzoek werd niet gekwantificeerd, noch werd de statistische significantie ervan beoordeeld, aangezien het onmogelijk was om een representatieve steekproef van de industrie te selecteren. Bovendien is een dergelijke gegevensverzamelingsprocedure interviewafhankelijk, hoewel er naar gestreefd werd de gegevens zo correct mogelijk weer te geven. Er mogen bijgevolg uit dit onderzoek geen harde en snelle conclusies getrokken worden voor de hele industrie.

Hoofdstuk 1: Deskundigenonderzoek In dit deel wordt empirisch de mening van verpakkingsdeskundigen omtrent intelligente verpakkingen onderzocht. Door deze deskundigeninterviews wordt geprobeerd een antwoord te krijgen op de volgende vier vragen: 1.

Hoe definiëren de verpakkingsdeskundigen intelligente verpakkingen?

2.

Wat zijn de belangrijkste voorbeelden van intelligente verpakkingen?

3.

Hoe beoordelen deze deskundigen intelligente verpakkingen?

4.

Wat zijn hun toekomstverwachtingen in verband met intelligente verpakkingen?

1.1 Voorstelling deskundigen Voor dit onderzoek werden vier verpakkingsexperten geïnterviewd via e-mail13. 1.

Dhr. Guy Dohogne is Technologisch Adviseur bij ‘Pack4Food UGent’ (organisatie die innovaties via de verpakkingen van levensmiddelen onderzoekt). Daarnaast is hij ook de voorzitter van ‘Packaging People’ (een verenging voor verpakkingsdeskundigen).

2.

Dhr.

Daniël

Vloeberghs

is

Analyst-Consultant

Packaging

Laboratory

van

het

‘Belgische

Verpakkingsinstituut’ (BVI). 3.

Mevr. Roos Peeters is Coördinator van het VerpakkingsCentrum van de XIOS Hogeschool Limburg en verantwoordelijke voor de gaspermeabiliteit.

4.

Mevr. Gudrun Nowicki is projectmedewerkster van ‘Verpakkingsinnovatie en Ecodesign’ in het VerpakkingsCentrum.

13

De vragenlijst kan geraadpleegd worden in bijlage 1.

85

1.2 Het begrip intelligente verpakkingen Hier wordt enerzijds onderzocht hoe de verschillende deskundigen intelligente verpakkingen definiëren. Anderzijds wordt hier ook bestudeerd of zij actieve verpakkingen en verpakkingen met RFID of intelligente inkten ook als intelligente verpakkingen classificeren.

a) Intelligente verpakkingen Alle ondervraagden definieerden intelligente verpakkingen op een gelijkaardige wijze, namelijk verpakkingen die informatie geven over het product zelf, over zijn toestand of over het afgelegde traject van het verpakte product in de logistieke keten. Het zijn dus verpakkingen die buiten hun gewone functie (zoals beschermen, omsluiten enz.) nog een andere functie hebben, namelijk informatie geven over de kwaliteit/hoedanigheid van het verpakte product. Vervolgens benadrukte mevr. PEETERS R. nog dat de informatie die intelligente verpakkingen geven, extra en nieuwe informatie moet zijn. De verpakking zal deze informatie dus pas verzamelen nadat het product al verpakt is.

Enkel de mening van mevr. PEETERS R. verschilt met die van de andere deskundigen. Volgens haar behoren readonly RFID-chips dan ook niet tot intelligente verpakkingen, omdat deze zelf niet schrijfbaar zijn en dus geen nieuwe informatie kunnen opnemen na het verpakken. Dit bevestigt de definitie die gevonden werd in de literatuurstudie, maar het is duidelijk dat niet alle deskundigen het hiermee eens waren. .

b) Actieve verpakkingen Alle ondervraagden maakten de opsplitsing tussen actieve en intelligente verpakkingen. Dit stemt dus volledig overeen met de bevindingen die gevonden werden in het theoretische onderzoek.

Over de definitie van actieve verpakkingen waren alle ondervraagden het met elkaar eens. Actieve verpakkingen dragen zelf bij aan het behoud van de kwaliteit van het verpakte product door een actieve interactie tussen de verpakking en het product of zijn omgeving. Deze actieve interactie vindt plaats doordat de verpakking specifieke stoffen absorbeert of afgeeft.

c) RFID Alle deskundigen definieerden RFID als een technologie die het mogelijk maakt om producten te traceren gedurende de volledige logistieke keten. Verder bleek ook dat de meerderheid van de deskundigen RFID-chips steeds beschouwen als leesbare en schrijfbare actieve chips. Daarnaast definieerde mevr. NOWICKI G. de RFID-tags iets uitgebreider, namelijk als kleine chips die een radiosignaal kunnen opwekken en hierdoor kan de identificatiecode in die tag worden uitgelezen via een handscanner of scanpoort.

Deze definities komen overeen met deze die gevonden werden tijdens de literatuurstudie. Er moet wel worden opgemerkt dat er naast de actieve RFID-chips, zoals aangehaald door mevr. NOWICKI G., ook passieve RFIDchips bestaan die zelf geen radiosignaal kunnen opwekken.

86

Het was opmerkelijk dat slechts twee van de ondervraagden (mevr. PEETERS R. en mevr. NOWICKI G.) verpakkingen met RFID opsomden als voorbeelden van intelligente verpakkingen. Dit bevestigt dus de gevonden bevindingen uit het literatuuronderzoek, namelijk dat niet alle verpakkingen met RFID-tags als intelligent kunnen worden beschouwd.

d) Intelligente inkten Alle ondervraagden classificeerden verpakkingen met intelligente inkten als intelligente verpakkingen. Mevr. NOWICKI G. definieerde intelligente inkten als inkten die door een bepaalde prikkel van kleur kunnen veranderen of een andere boodschap kunnen weergeven op het label. Hierbij merkte ze ook op dat er een onderscheid moet worden gemaakt tussen intelligente inkten die niet terugkeren naar hun oorspronkelijke staat (irreversibel) en de types die dat wel doen (reversibel). Dit onderscheid tussen omkeerbare en onomkeerbare indicatoren werd niet in detail behandeld tijdens het theoretische onderzoek, maar het is wel een belangrijk verschil.

1.3 Voorbeelden a) Algemene voorbeelden Het voorbeeld dat door elke ondervraagde als eerste werd genoemd, was de temperatuur- of de tijdtemperatuurindicator. Hierbij merkten dhr. VLOEBERGHS D. en mevr. NOWICKI G. op dat deze indicatoren vooral gebruikt worden voor het controleren van de koude keten. Ook uit het literatuuronderzoek bleek dat dit één van de belangrijkste intelligente verpakkingen is.

Drie van de ondervraagden vermeldden daarnaast ook de intelligente inkten en dan vooral de thermochromische inkten die verkleuren bij temperatuurwijzigingen. Hierbij haalde mevr. NOWICKI G. aan dat er ook elektronische inkten bestaan.

Vervolgens haalden twee van de geïnterviewden de versheidsindicatoren aan. Volgens mevr. NOWICKI G. kunnen deze indicatoren op basis van stofwisselingsproducten van micro-organismen (zoals waterstofsulfide, kooldioxide, aminen) de mate van bederf, verlies aan versheid of de aanwezigheid van ziekteverwekkende micro-organismen aangeven. Zoals ook uit het literatuuronderzoek bleek, worden hier zowel de pathogeen- als de versheidsindicatoren bedoeld. Hierbij gaf dhr. VLOEBERGHS D. het concrete voorbeeld van indicatoren die de aanwezigheid van amines bij visbederf aanduiden. Ook het voorbeeld van de rijpheidsindicatoren van mevr. PEETERS R. sluit nauw aan bij deze versheidsindicatoren.

Bovendien haalde mevr. NOWICKI G. de zuurstof- en kooldioxide-indicatoren aan, die kunnen aangeven of er bijvoorbeeld lekken in MAP-verpakkingen aanwezig zijn. Dhr.VLOEBERGHS D. vermeldde ook nog schokindicatoren, batterijen die de graad van de nog af te geven stroom aanduiden, alsook verpakkingen die aangeven dat het voedingsmiddel voldoende werd opgewarmd in de microgolfoven. Bijvoorbeeld een potje met een deksel dat verkleurd door de warmte.

87

Ten slotte haalde dhr. DOHOGNE G. nog verpakkingen aan die de producten beschermen tegen namaak. Zoals uit het literatuuronderzoek bleek, zijn er echter verschillende methodes om de producten te beschermen tegen namaak zoals Electronic Article Surveillance (EAS), RFID-chips, intelligente inkten enz. Niet al deze technologieën kunnen als intelligent worden beschouwd. Deze voorbeelden liggen in lijn met de verschillende soorten intelligente verpakkingen die in deel I werden besproken. b) Logistieke voorbeelden Bij de toepassingen van intelligente verpakkingen in de logistiek vernoemden twee van de ondervraagden RFID aan als de belangrijkste technologie. Dit stemt overeen met de bevindingen die werden vastgesteld tijdens het theoretische onderzoek. Daarin werd namelijk ook geconcludeerd dat intelligente verpakkingen voornamelijk interessant zijn voor de logistiek in combinatie met RFID-chips.

1.4 Beoordeling van intelligente verpakkingen 1.4.1 Voordelen Zowel mevr. PEETERS R., dhr. VLOEBERGHS D., als mevr. NOWICKI G. beschouwen de indicatie van de houdbaarheid van de producten als het grootste voordeel van intelligente verpakkingen. Volgens hen zullen er hierdoor ook minder verspillingen zijn. Daarnaast merkte mevr. PEETERS R. nog op dat de grootste voordelen van RFID de optimalisatie van het transport en de distributie zijn. Mevr. NOWICKI G. haalde volgend voordeel van RFID-tags aan: RFID-tags hebben een groot leesbereik waardoor bijvoorbeeld een volledig pallet in één keer gescand kan worden. Op deze manier kan veel sneller worden gewerkt, wat zeer belangrijk is in de logistieke keten. RFID-chips worden ook veel minder vlug onleesbaar dan streepjescodes. Daarnaast kan een dergelijk RFID-label in verpakkingen zelfs de verkoop doen stijgen. Bijvoorbeeld: door minder fouten in de voorraadregistratie of de herbevoorrading daalt het aantal gemiste verkopen, zonder dat de kosten voor de voorraden zullen stijgen. Volgens dhr. DOHOGNE G. is de gebruiksvriendelijkheid van intelligente verpakkingen een zeer grote troef. 1.4.2 Nadelen en problemen Alle deskundigen haalden de kosten aan als het grootste nadeel van deze intelligente verpakkingen. Vervolgens merkte dhr. DOHOGNE G. op dat niet alle kosten bij de producent mogen terechtkomen. Volgens hem moeten alle partijen binnen de logistieke keten samenwerken om zo de kosten te verdelen.

Ook het probleem van de privacy wordt vernoemd door mevr. PEETERS R. en mevr. NOWICKI G. Beiden verduidelijkten zichzelf aan de hand van enkele concrete voorbeelden.

88

Bijvoorbeeld wanneer consumentenproducten RFID-tags bevatten, zal hun informatie na de aankoop nog steeds zitten opgeslagen in het label. Iedereen kan dan met een RF-lezer een tas met boodschappen uitlezen en op die manier weten welke producten in de tas zitten. Hierbij merkte mevr. PEETERS R. op dat personen met RF-lezers ook alle producten die mensen thuis hebben, kunnen lezen. Dit laatste is natuurlijk zeer handig voor dieven.

Een volgend voorbeeld van ongewenst gebruik van intelligente verpakkingen kan optreden als iemand met een boodschappentas voor een etalageruit staat. Zonder dat hij of zij het weet, kunnen de verpakkingen uitgelezen worden d.m.v. een antenne in de etalage. Deze antenne kan worden aangesloten op een computer. Zo kan een profiel van die persoon worden opgesteld aan de hand van de zojuist aangeschafte producten. Vervolgens worden de gegevens van de persoon ingecalculeerd in een doelgroepspecificatie en kunnen toegespitste reclames op flatscreens in de etalageruit worden geprojecteerd.

Daarnaast haalde mevr. PEETERS R. aan dat deze verpakkingen grote invloeden uitoefenen op het milieu en er ook problemen zijn met de controle op de distributiemedewerkers. Deze medewerkers zouden de intelligente verpakkingen kunnen verwijderen, hacken enz. Vervolgens mogen deze verpakkingen volgens dhr. VLOEBERGHS D. geen bron zijn van chemische verontreiniging naar het verpakte voedsel toe. Ten slotte merkte mevr. NOWICKI G. nog op dat het veel tijd kost om de RFID-tags in te voeren.

De meeste van deze bevindingen werden ook vastgesteld tijdens de literatuurstudie. Enkel het nadeel dat het uitlezen van RFID-tags kan leiden tot het opstellen van een profiel van een persoon, werd niet behandeld tijdens de literatuurstudie.

1.5 Toekomstverwachtingen Net zoals bij de literatuurstudie zijn alle geïnterviewden het erover eens dat deze verpakkingen in de toekomst meer en meer zullen worden gebruikt. Volgens de ondervraagden zullen deze verpakkingen het eerst worden ingevoerd in de voedingssector, omdat de voedselveiligheid en -kwaliteit voor de consument heel belangrijk zijn. Daarnaast zullen ze volgens mevr. PEETERS R. ook veelvuldig worden toegepast in de distributiesector. Verder werd er ook vaak aangehaald dat de snelheid waarmee deze verpakkingen zullen worden geïmplementeerd, afhangt van de kostenevolutie van deze verpakkingen. Er wordt verwacht dat een groter gebruik, zal leiden tot dalende kosten voor deze technologieën. Vervolgens merkte mevr. NOWICKI G. nog op dat een echte inburgering van deze verpakkingen zal afhangen van de meerkosten, de Europese regelgeving en de acceptatie van de consument. Besluit: De meningen van de deskundigen omtrent de definitie van intelligente verpakkingen verschillen en het was enkel mevr. PEETERS R. die dezelfde definitie hanteerde als in de literatuurstudie. Finaal kan worden geconcludeerd dat volgens de experten enkel de RFID-technologie al een echte toegevoegde waarde heeft en dit voornamelijk binnen logistieke ketens.

89

Tabel II.1.1: Samenvatting deskundigenonderzoek Deskundige

Definitie

Interpretatie definitie

Voordelen

Nadelen

Toekomst

Dohogne G.

- Geven informatie over het product en/of

- Sensoren. - Alle RFID-chips.

- Gebruiksvriendelijkheid.

- Kosten. - Partijen moeten samen-

- Zullen stilaan meer en meer worden

het traject door de logistieke keten. Vloeberghs D.

- Geven informatie

- Intelligente inkten. - Geen actieve verpakkingen. - Sensoren.

over o.a. het verloop,

- Alle RFID-chips.

de evolutie en de houdbaarheid van het

- Intelligente inkten. - Geen actieve verpakkingen.

werken. - Geven gevaar aan bij optredend bederf van levensmiddelen.

product, en hebben geen actieve rol. Peeters R.

Nowicki G.

- Extra kost.

gebruikt. - In functie van de

- Nieuwe technologie.

prijs zullen deze

- Mag geen bron zijn van chemische veront-

geleidelijk aan of versneld worden

reiniging naar voeding toe.

gebruikt.

- Sensoren.

Sensoren:

- De kostprijs.

extra, nieuwe

- Enkel read/write RFID-chips.

- Indicatie over de kwaliteit en de

- De controle op de

ontwikkelen en meer

informatie, nadat het product al verpakt is.

- Intelligente inkten. - Geen actieve verpakkingen.

houdbaarheid van een product. RFID:

distributiemedewerkers. - De schending van de

worden gebruikt, waardoor de

- Optimaliseren van transport en distributie.

privacy. - Milieueffecten.

kostprijs zal dalen.

- Sensoren.

Sensoren:

Sensoren:

over de kwaliteit of hoedanigheid van het

- Alle RFID-chips. - Intelligente inkten.

- Minder verspilling. - Beter indicatie voor bederf in

- Hoge kostprijs. RFID:

gebruikt worden. De implementatie zal

verpakte product.

- Geen actieve verpakkingen.

- De privacy.

afhangen van de

- Grote investeringen. - Implementatie van RFID

meerkosten, de Europese

- Geven de consument

- Geven informatie

vergelijking met de houdbaarheidsdatum. RFID: - Minder vlug onleesbaar. - Vanop lange afstand scanbaar. - Kan meer in één keer scannen. - Men kan sneller werken, wat

vraagt veel tijd.

- Zullen zich verder

- Zullen meer

regelgeving en de aanvaarding van de consument.

belangrijk is in de logistiek.

90

Hoofdstuk 2: Casestudies Nadat in het eerste deel van deze praktijkstudie de theorie getoetst werd aan de mening van verpakkingsdeskundigen, worden in dit deel enkele casestudies behandeld. Hiervoor werden bedrijven uit verschillende sectoren geïnterviewd14. In eerste instantie worden drie levensmiddelenbedrijven besproken, namelijk Alpro, Ter Beke en Coca-Cola. Daarna wordt ook het bedrijf AgfaGevaert bestudeerd. Vervolgens wordt er dieper ingegaan op de meningen en ervaringen van drie verpakkingsbedrijven, namelijk Blanken Controls (Nederland), Packinn en Peutz Industrieel Ontwerp. Ten slotte wordt het logistieke theoretische aspect van intelligente verpakkingen vergeleken met de mening van enkele logistieke bedrijven zoals Zetes en Denc.

Aan de hand van deze casestudies werd geprobeerd om de volgende vragen te beantwoorden: 1.

Wat is de vertrouwdheid van het bedrijf met intelligente verpakkingen?

2.

Hoe beoordelen deze bedrijven de intelligente verpakkingen?

3.

Welke relatie heeft het bedrijf met intelligente verpakkingen?

2.1 Alpro Alpro is het jongste onafhankelijke bedrijf binnen de Belgische Groep Vandemoortele. Dit bedrijf is de pionier en de Europese marktleider in het produceren van plantaardige sojaproducten. Hun assortiment bestaat uit soja-gebaseerde dranken, desserten, plantaardige romen en Yofu (een plantaardig alternatief voor yoghurt). Een voortdurend zoeken naar innoverende technologieën en een professioneel team dat zorgt voor productontwikkeling, zijn enkele van hun voornaamste troeven.

Binnen dit bedrijf werd een interview afgenomen met mevr. VAN DE KEERE B., Senior Strategic Buyer. Aangezien er binnen Alpro geen verpakkingsontwikkelingsafdeling bestaat, houdt zij zich ook bezig met verpakkingsontwikkeling. 2.1.1 Het begrip intelligente verpakkingen Volgens mevr. VAN DE KEERE B. zijn intelligente verpakkingen, verpakkingen die extra informatie bevatten omtrent het transport, de temperatuur, de vochtigheid enz. Hiertoe behoren enerzijds zowel de actieve als passieve RFID-tags, omdat er op deze tags meer informatie kan worden aangebracht tijdens de productie dan bij de huidige barcodes. Anderzijds classificeert mevr. VAN DE KEERE B. ook actieve verpakkingen onder deze benaming.

Deze definitie komt overeen met wat in het literatuuronderzoek slimme verpakkingen werd genoemd en daarbij werd ook al aangehaald dat verschillende literatuurbronnen deze twee begrippen, als synoniemen beschouwden. Nochtans zijn er belangrijke verschillen tussen intelligente en actieve verpakkingen, alsook tussen de read-only en read/write tags.

14

De vragenlijsten kunnen geraadpleegd worden in bijlage 2 en 3.

91

2.1.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen a) Voordelen Mevr. VAN DE KEERE B. haalde de volgende voordelen van intelligente verpakkingen aan die ook werden behandeld in de literatuurstudie: ze geven extra informatie over de toestand en de versheid van het product en zorgen voor een betere controle op beschadigingen en een betere controle van de koude keten.

Daarnaast somde ze ook nog enkele nieuwe voordelen op. De producent kan door het gebruik van intelligente verpakkingen nagaan of de correcte service, waarvoor hij betaald heeft, geleverd werd. Deze service kan bijvoorbeeld een goed transport zijn. Daarnaast leveren deze verpakkingen ook voordelen op voor transporteurs met een goede rijstijl, omdat zij zo kunnen aantonen dat ze het product goed behandeld hebben.

b) Nadelen en mogelijke problemen De belangrijkste nadelen zijn volgens de geïnterviewde de kostprijs en de bijkomende investeringen van deze verpakkingen. Ook het gebrek aan standaarden, en dan voornamelijk over de eigendom van informatie, mag niet worden vergeten. Hiermee bedoelde mevr. VAN DE KEERE B. dat er momenteel bij RFID-chips een discussie bestaat over wie welke informatie mag raadplegen. Ze verduidelijkte zichzelf aan de hand van een concreet voorbeeld: detailhandelaars willen graag informatie over het productietijdstip van een product. Als een doos waspoeder bijvoorbeeld drie maanden geleden is geproduceerd, kunnen de retailers zich afvragen waarom ze dit product niet vroeger gekregen hebben. Verder verwacht mevr. VAN DE KEERE B. ook nog problemen op het vlak van detailhandelaars die allemaal gedecentraliseerde vragen naar verpakkingen toe zullen stellen. Elke detailhandelaar zal zijn eigen eisen stellen aan de producent, waardoor die verplicht wordt om verschillende RFID-tags te produceren en zo dus ook verschillende RF-lezers en -schrijvers zal moeten aanschaffen. Ook dit probleem kan worden opgelost door de invoering van standaarden op wereldvlak. 2.1.3 Intelligente verpakkingen bij Alpro Zowel Alpro als Vandermoortele gebruiken momenteel nog geen intelligente verpakkingen, maar de ontwikkelingen op dit vlak worden wel gevolgd. Volgens mevr. VAN DE KEERE B. zal Alpro deze verpakkingen in de toekomst implementeren en zullen ze vervolgens eerst worden toegepast op secundaire en tertiaire verpakkingen.

Vandaag stelt Alpro soms vast dat haar producten in slechte staat aankomen bij haar klanten. De oorzaak hiervan is de onderbreking van de koude keten tijdens het transport of het laden en lossen. Temperatuurindicatoren zouden dit probleem in de externe logistieke keten kunnen oplossen, maar volgens mevr. VAN DE KEERE B. zijn de intelligente inkten nog interessanter. Enerzijds omwille van hun lagere kostprijs en anderzijds kunnen deze inkten dan worden toegepast op individuele consumentenverpakkingen en zo gebruikt worden als marketinginstrument. Ook indicatoren die o.a. schokken en trillingen meten tijdens het transport, zullen in de toekomst misschien worden geïmplementeerd om zo beschadigingen te vermijden en/of de schuldige te identificeren.

92

Besluit: Alpro gebruikt momenteel nog geen intelligente verpakkingen. In de toekomst zullen ze waarschijnlijk in eerste instantie RFID toepassen op secundaire en tertiaire verpakkingen. In een volgende fase zullen dan misschien intelligente inkten op consumentenverpakkingen worden aangebracht.

2.2 Ter Beke Ter Beke is een Belgische voedingsgroep die gespecialiseerd is in de ontwikkeling, productie en verkoop van verse mediterrane gerechten en fijne vleeswaren. Deze groep is bekend om volgende merken: Come a Casa, l’Ardennaise, Vamos, Daniël Coopman en Les Nutons. Ter Beke wil toonaangevend zijn, voornamelijk door vernieuwing en innovatie van producten en diensten, een betrouwbare dienstverlening, een efficiënte organisatie en infrastructuur, evenals door hun kennis, know-how, competentie en vakmanschap betreffende hun activiteiten. Binnen dit bedrijf werden dhr. DE WAELE P., Verpakkingsmanager en dhr. DEREU N., Logistiek Directeur geïnterviewd. 2.2.1 Het begrip intelligente verpakkingen Dhr. DE WAELE P. definieerde intelligente verpakkingen als ‘verpakkingen die hun inhoud monitoren, de condities in de gaten houden en meten. Daarna geven ze de gemeten informatie door aan de consument, producent of logistieke verantwoordelijke’. Verder beschouwt hij ook enkel de read/write RFID-tags als intelligente verpakkingen, omdat hun informatie gewijzigd kan worden naargelang de conditie. Volgens dhr. DEREU N. bevorderen intelligente verpakkingen het gebruiksgemak voor de consument en brengen ze traceerbaarheid in de logistieke keten. Beide heren beschouwden actieve verpakkingen absoluut niet als intelligent.

De definitie van dhr. DE WAELE P. komt volledig overeen met deze uit de literatuurstudie. Dhr. DEREU N. daarentegen beklemtoont veel meer de traceerbaarheid van de goederen en hij classificeert dan ook alle verpakkingen met RFID-tags als intelligent. 2.2.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen a) Voordelen Enkele voordelen volgens dhr. DE WAELE P. zijn dat intelligente verpakkingen zeer vlot informatie kunnen geven en dat deze informatie wordt gedragen door het product zelf. Deze informatie zal hierdoor veel sneller kunnen worden opgevraagd. Ook het risico op het maken van vergissingen en menselijke fouten wordt erdoor verkleind. Bovendien komen de eigen zwakheden aan de oppervlakte en kunnen deze dan worden weggewerkt. Dhr. DEREU N. haalde nog enkele specifieke voordelen van RFID-chips aan. RFID-chips kunnen volgens hem veel meer informatie bevatten en de minder duurzame papieren barcodes vervangen.

Deze voordelen werden ook allemaal vastgesteld tijdens de literatuurstudie.

93

b) Nadelen en mogelijke problemen Beide geïnterviewden haalden aan dat de kostprijs en de vele investeringen de belangrijkste nadelen waren van intelligente verpakkingen. Vervolgens haalde dhr. DE WAELE P. aan dat een bedrijf die RFID-tags wil toepassen, deze tags eerst zelf moet programmeren met de informatie. De bedrijven moeten dus eerst zelf beschikken over de juiste informatie. Dit nadeel kwam niet voor tijdens het theoretische onderzoek, maar is toch zeer relevant.

Bovendien verwacht Ter Beke geen problemen op het vlak van consumentenaanvaarding. Dit komt omdat het bedrijf voornamelijk verkoopt aan distributieketens. Het zijn immers meestal deze laatstgenoemde die zelf vragende partij zijn voor intelligente verpakkingen. Volgens dhr. DE WAELE P. is er ook nood aan standaardisatie, omdat producenten bij RFID-tags zelf kunnen kiezen welke informatie ze op de tag vermelden. Volgens hem is het de overheid die hier regulerend moet optreden en zo een uniform systeem moet ontwikkelen. Hierbij vermeldde dhr. DEREU N. ook dat de wetgevers nog zeer afstandelijk staan t.o.v. het vervangen van de traditionele markeringen en beschrijvingen door elektronische communicatie. Verder merkte dhr. DEREU N. op dat de effectiviteit van RFID-tags nog niet perfect is, want volgens hem bleek uit verschillende testen op paletten dat de leesbaarheid slechts 98,6%. 2.2.3 Intelligente verpakkingen bij Ter Beke Ter Beke heeft momenteel al twee toepassingen van RFID-chips. Een eerste toepassing betreft het gebruik van RFID-chips als herkenningspunt voor het inbrengen van paletten in magazijnen. Een vorkheftruck met RFID-chip komt voor een voorraadschap te staan en wordt dan gescand. Daarna krijgt de vorkheftruck een bevestiging of hij voor het juiste schap of rek staat. Een tweede toepassing, die momenteel getest wordt in samenwerking met Colruyt, is een RFID-chip geïntegreerd in een palletlabel. Hierdoor wordt bij het laden en lossen van vrachtwagens het (pallet)nummer en dus ook de inhoud direct herkend. Barcodes zijn dus niet meer nodig, en vrachtwagens moeten op die manier niet meer stoppen om hun inhoud te laten controleren. Ze moeten enkel door een leespoort rijden, waardoor ze automatisch gescand worden.

Andere toepassingen van intelligente verpakkingen heeft Ter Beke nog niet, maar ze hebben wel al geëxperimenteerd met TTI’s. Dit onderzoek naar TTI’s gebeurde op voorstel van een klant van Ter Beke, maar uiteindelijk werd het project door de klant zelf afgeblazen. Ter Beke was dan zelf ook niet meer geïnteresseerd, maar dhr. DE WAELE P. verwacht dat TTI’s in de toekomst wel zullen worden geïmplementeerd. Besluit: Ter Beke gebruikt al RFID-chips in hun interne en externe keten. In de toekomst zal dit bedrijf waarschijnlijk nog meer intelligente verpakkingen toepassen, doch wanneer en hoe zal de toekomst moeten uitwijzen. Dhr. DE WAELE P. geloofde sterk in het toekomstige gebruik van TTI’s.

94

2.3 Coca-Cola The Coca-Cola Company is de wereldleider in de productie, marketing en distributie van niet-alcoholische dranken. Ze produceren ongeveer een 400 drankmerken en deze worden verspreid over meer dan 200 landen in de hele wereld. Coca-Cola bestaat eigenlijk uit twee minder gekende vennootschappen. Ten eerste The Coca-Cola Company die de eigenaar is van het merk, maar ten tweede ook uit allerlei onafhankelijke bottelarijen die een aantal essentiële taken vervullen onder licentie van The Coca-Cola Company. In België worden de bottelarijen vertegenwoordigd door de Coca-Cola Enterprises Belgium (CCEB) die een dochteronderneming is van de grootste bottelaar van Coca-Cola ter wereld. The Coca-Cola Company wordt in België vertegenwoordigd door de Coca-Cola Services (CCS). Deze vennootschap houdt zich voornamelijk bezig met de marketing, communicatie, producten verpakkingsontwikkeling en kwaliteitscontrole.

Binnen dit bedrijf werd dhr. HUYSMANS G., Environment & Packaging Manager van Coca-Cola Services, geïnterviewd. Zijn functie bestaat ten eerste uit het goedkeuren van de primaire verpakkingen in de Benelux en Frankrijk. Ten tweede onderzoekt hij ook de milieuaspecten van nieuwe technologieën en materialen. Ten slotte beoordeelt hij ook derde partijen die tijdens piekmomenten een deel van de Coca-Cola productie overnemen. 2.3.1 Het begrip intelligente verpakkingen Volgens dhr. HUYSMANS G. kunnen de innovatieve verpakkingen worden opgesplitst in twee categorieën, namelijk de actieve en de intelligente verpakkingen. Het belangrijkste verschil tussen deze twee verpakkingen is volgens de ondervraagde dat actieve verpakkingen niet zichtbaar zijn voor de consument en intelligente verpakkingen dit wel zijn. Dhr. HUYSMANS G. definieerde intelligente verpakkingen als ‘verpakkingen die gemakkelijk informatie kunnen uitwisselen met computersystemen en/of personen’. Deze informatie-uitwisseling kan volgens hem ook plaatsvinden tussen verschillende bedrijven. Binnen deze categorie maakte hij nog een opsplitsing in actieve en passieve intelligente verpakkingen. De actieve intelligente verpakkingen bevatten read/write (RFID-)chips, terwijl de passieve intelligente verpakkingen bestaan uit read-only (RFID-)chips.

Deze bevindingen liggen in lijn met het theoretische onderzoek, waarin ook een opsplitsing werd gemaakt tussen actieve en intelligente verpakkingen en tussen verpakkingen met read/write RFID-chips en read-only RFID-chips. In de literatuurstudie werden wel enkel de verpakkingen met read/write RFID-chips als intelligent aanzien. Dhr. HUYSMANS G. ziet intelligente verpakkingen wel voornamelijk in combinatie met RFID-chips en deze zijn volgens hem ook het interessantst voor de logistiek. 2.3.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen a) Voordelen. Volgens de geïnterviewde zijn de belangrijkste voordelen van RFID voor de producent dat de informatie minder snel beschadigd wordt en dus langer leesbaar blijft. Ook de gegevensuitwisseling zal sneller en efficiënter verlopen. Daarnaast zijn er volgens dhr. HUYSMANS G. niet echt voordelen voor de consument.

95

De voordelen voor de transporteur zijn dat hij door intelligente verpakkingen de kwaliteit beter kan garanderen en kan bewijzen dat hij de producten op de juiste manier vervoerd heeft. Het belangrijkste voordeel van RFID voor retailers is dat ze een perfect koopgedrag kennen van al hun klanten door bijvoorbeeld klantengetrouwheidskaarten te koppelen aan verkochte producten met RFID-tags.

Dit laatste voordeel werd niet expliciet behandeld in de theoretische studie, maar werd wel ook aangehaald door twee deskundigen, namelijk mevr. PEETERS R en mevr. NOWICKI G. Het is ook opmerkelijk dat dhr. HUYSMANS G. geen voordelen ziet voor de consument, maar dit komt doordat hij intelligente verpakkingen voornamelijk bekijkt in combinatie met RFID-tags.

b) Nadelen en mogelijke problemen Dhr. HUYSMANS G. haalde verschillende problemen van deze verpakkingen aan. De problemen die minder werden behandeld tijdens de literatuurstudie worden hier dan ook iets meer in detail bestudeerd.

Ten eerste verwacht hij problemen op het vlak van de privacy bij verpakkingen met RFID-tags. De consumenten kunnen namelijk denken dat ze door deze tag overal gevolgd kunnen worden, maar dit is momenteel ook zo met een gsm. Daarnaast kunnen supermarkten nu een perfect beeld vormen van het koopgedrag van hun consumenten. Sommige klanten zullen dit schending van de privacy vinden. Bovendien hebben consumenten volgens dhr. HUYSMANS G. weinig of geen vertrouwen in deze verpakkingen en zullen ze daarom vlugger worden aanvaard door jongeren.

Volgens de geïnterviewde zijn er ook effectiviteitsproblemen, bijvoorbeeld bij indicatoren die verkleuren door UVlicht. Wanneer deze indicatoren gewoon in de zon worden gelegd, zullen ze ook verkleuren en geeft de indicator een vals signaal. Ook de RF-leestoestellen staan nog niet helemaal op punt en zijn niet overal toepasbaar. Ze kunnen bijvoorbeeld niet gebruikt worden in de chemische industrie, omdat daar geen vonken mogen voorkomen. Aangezien verschillende partijen er nu al in slagen om RFID-chips te kraken, moeten deze goed worden beschermd en beveiligd om effectief te kunnen werken.

De grootste problemen verwacht dhr. HUYSMANS G. echter bij de wetgeving. De Europese wetgeving zegt namelijk momenteel nog niet veel over deze innovatieve verpakkingen en volgens hem vermeldt ze enkel dat verpakkingen de consument niet in gevaar mogen brengen. Opmerkelijk was dat volgens dhr. HUYSMANS G. de wetgeving in de VS niet beter is dan deze in de EU, zoals velen misschien wel verkeerdelijk denken. Het enige verschil is dat in de VS bepaalde verpakkingsmaterialen iets vlugger worden goedgekeurd en ze iets meer de trends volgen. Bovendien zullen er volgens de ondervraagde bij actieve verpakkingen veel minder problemen zijn met de wetgeving dan bij de intelligente verpakkingen. Een producent van intelligente verpakkingen is immers verplicht dit te vermelden op zijn verpakking en moet ook een eenduidige uitleg geven over de werkwijze van de indicator. Actieve verpakkingen moeten daarentegen enkel worden goedgekeurd door de EU en daarna moet de producent niets meer vermelden op de verpakking. Hierdoor zal de consument dus van niets weten.

96

Deze empirische bevindingen stemmen niet overeen met de bevindingen vanuit het literatuuronderzoek, waar namelijk werd geconcludeerd dat de gebreken in de Europese wetgeving één van de belangrijkste redenen waren waarom intelligente verpakkingen hier nog niet zo vaak worden geïmplementeerd. Ook het feit dat actieve verpakkingen minder problemen hebben met de wetgeving werd niet vastgesteld tijdens de theoretische studie.

Andere nadelen die dhr. HUYSMANS G. opsomde, zijn de hoge kostprijzen van zowel de individuele tags en verpakkingen als van de leestoestellen, het gebrek aan standaarden, de recyclageproblemen, het gebrek aan gestandaardiseerde software. Bovendien zullen de werknemers hoger opgeleid moeten zijn en heropgeleid moeten worden om zo bijvoorbeeld de temperatuurloggers te programmeren. Dit laatste probleem kwam ook niet voor tijdens de literatuurstudie. 2.3.3 Intelligente verpakkingen bij Coca-Cola Momenteel worden er nog geen intelligente RFID-verpakkingen toegepast binnen Coca-Cola België. Dit omdat de kosten nog te hoog oplopen. De kostprijs per RFID-tag is in vergelijking met de toegevoegde waarde nog veel te hoog, waardoor binnen Coca-Cola België de gewone barcodes nog steeds volstaan voor de traceerbaarheid van hun producten. Ook intelligente inkten worden nog niet gebruikt binnen Coca-Cola België en dhr. HUYSMANS G. ziet deze inkten veel meer als marketinginstrumenten dan als logistieke hulpmiddelen. Ze zullen dan ook nooit op zeer grote schaal worden toegepast en vormen enkel een extra gadget en/of mogelijkheid om het product te differentiëren van concurrerende producten.

Dhr. HUYSMANS G. wist wel te vertellen dat er al toepassingen van intelligente verpakkingen bestaan in sommige andere landen zoals de VS. Zoals uit mijn literatuurstudie bleek, was Wal-Mart één van de eerste bedrijven die RFID-tags verplicht invoerde voor hun toeleveranciers. Aangezien The Coca-Cola Company één van die toeleveranciers is, worden ze bij deze producten verplicht RFID-tags op de paletten aan te brengen. Bovendien gebruikt The Coca-Cola Company in sommige landen ook al intelligente inkten als marketinginstrument. Burn is een Red-bullachtig drankje dat vooral wordt geserveerd in nachtclubs. Om deze drank een VIP-karakter te geven, gebruikt dit bedrijf intelligente inkten die verkleuren of een ander patroon krijgen wanneer ze met neonlicht beschenen worden. Burn wordt o.a. verkocht in Duitsland en Spanje.

Volgens de geïnterviewde zal Coca-Cola vooral de intelligente inkten nog meer als marketinginstrument gebruiken. Wat betreft RFID, moet er momenteel nog teveel zelf ontwikkeld worden, maar van zodra Coca-Cola voordeel uit deze technologie kan halen en de prijs gerechtvaardigd is, zal er in de toekomst mogelijks een implementatie volgen. Besluit: Coca-Cola België gebruikt momenteel nog geen intelligente verpakkingen, maar zal intelligente inkten in de toekomst gebruiken als marketingstunt. Ook RFID zal worden toegepast van zodra deze technologie een positieve kosten-batenanalyse heeft. The Coca-Cola Company gebruikt wel al RFID-chips op de paletten voor Wal-Mart en intelligente inkten op hun Burn-blikjes.

97

2.4 Agfa-Gevaert De Agfa-Gevaert Groep ontwikkelt en produceert een uitgebreid assortiment van professionele analoge en digitale beeldvormingsystemen, -diensten en -producten. Momenteel is dit bedrijf voornamelijk actief in de medische wereld, de grafische industrie en de industriële beeldvorming. Op het vlak van verpakkingen probeert Agfa-Gevaert innovatieve systemen te gebruiken om zo te voorzien in een optimale mix tussen kwaliteit en efficiëntie. Daarnaast gebruikt dit bedrijf geavanceerde materialen zoals o.a. transparante inkten, films, alsook flexibele elektrodes in displays. Binnen dit bedrijf werd een groepsinterview afgenomen met verschillende personen uit verschillende afdelingen15: -

Dhr. PEETERS D., Packaging Development

-

Dhr. VANDER AA J., Market Analyst Specialty Products / New Business Initiatives

-

Dhr. SMITS F., Project Manager Automation / Technisch specialist Logic Controllers en Global Engineering

-

Dhr. VERHOEVEN W., Packaging Machinery and Materials

-

Dhr. LEENDERS L., Graphic Systems Innovation

2.4.1 Het begrip intelligente verpakkingen De ondervraagden verschilden van mening over de definitie en de interpretatie van ‘intelligente verpakkingen’. In wat volgt, wordt de mening van de verschillende geïnterviewden kort weergegeven, alsook de synthese.

Onder ‘intelligente verpakkingen’ kan enerzijds begrepen worden: -

Verpakkingen die actieve of passieve interacties mogelijk maken tussen een product en een toestel of een gebruiker. Bijvoorbeeld chipcards bij printerpatronen en beveiligingstags.

-

Verpakkingen die informatieverstrekkende labels bevatten zoals vocht-, schok- en temperatuurlabels.

-

Intelligentievereisende verpakkingen zoals kinderveilige sluitingen.

Anderzijds kunnen intelligente verpakkingen ook beschouwd worden als verpakkingen die over een ingebouwde logica beschikken en die logica gebruiken om hetzij producteigenschappen te beïnvloeden, hetzij informatie te geven over de historiek of de (evolutie van) eigenschappen van het product. Een hoger niveau van intelligentie kan toegewezen worden aan verpakkingen die interactief handelen en dus een read/write functie hebben. Tegenwoordig is er een zodanige (commerciële) hype rond intelligente verpakkingen, dat er meer en meer onder deze benaming te pas en te onpas wordt geplaatst. Dit is het gevolg van het gebrek aan een eenduidige definitie. Intelligente verpakkingen worden ook gedefinieerd als verpakkingen die een geheugen hebben. In dit geval zullen TTI’s geen intelligente verpakkingen meer zijn. ‘Actieve verpakkingen’ verschillende duidelijk van intelligente verpakkingen en vormen hierdoor een aparte categorie.

15

De ondervraagden hebben een verschillende mening over de definitie en de beoordeling van intelligente verpakkingen.

Aangezien Agfa-Gevaert liever niet heeft dat bij elk idee de naam van de geïnterviewde wordt vermeld, werd deze mening gerespecteerd.

98

Ook over de vraag of verpakkingen met RFID-tags intelligent zijn, verschilden de meningen. RFID-tags met ingebouwde sensoren worden unaniem beschouwd als intelligent, indien er communicatie en interpretatie optreedt. Over read-only RFID-tags verschilden de meningen echter. Men kan zich de vraag stellen: ‘Waarom zouden verpakkingen met RFID-tags die geen interactie hebben met hun omgeving en die niet meer informatie bevatten dan de gedrukte versies zoals barcodes, intelligent zijn’. Natuurlijk bevatten de meeste RFID-tags wel veel meer informatie dan de vroegere barcodes, waardoor ze toch als intelligent kunnen worden beschouwd. Deze tags worden wellicht intelligent wanneer ze een ingebouwde logica bevatten door de chip, waarmee deze, op basis van een ingebouwde logica zelf beslissingen kan nemen en een toegevoegde waarde kan bieden.

De toekenning van intelligentie aan verpakkingen blijkt óók een tijdsgebonden dimensie te hebben: verpakkingen die nu intelligent worden genoemd, zullen dit in de toekomst misschien niet meer zijn.

Intelligente verpakkingen kunnen dus volgens Agfa-Gevaert op een verschillende manier worden gedefinieerd en net zoals bleek uit de literatuurstudie beschouwen sommigen intelligente verpakkingen met read-only RFID-chips als intelligent en anderen niet. 2.4.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen a) Voordelen De belangrijkste doelstellingen zijn dat een intelligente verpakking een toegevoegde waarde levert aan het product, de gebruiker en de distributeur informeert, de kwaliteit garandeert en de schade reduceert. Bovendien biedt ze een afscherming tegen fraude. Daarnaast kunnen deze verpakkingen ook het prestige en de uitstraling van een product of zijn fabrikant verhogen, ze kunnen de aansprakelijkheid van de fabrikant beperken en kunnen de efficiëntie in de logistieke keten verbeteren.

Deze voordelen werden ook allemaal vastgesteld tijdens het theoretische onderzoek.

b) Nadelen en mogelijke problemen De kostprijs en de extra investeringen die gepaard gaan met het invoeren van intelligente verpakkingen worden als grootste nadelen beschouwd, waardoor deze enkel verantwoord zijn bij duurdere consumptiegoederen.

Ervaring leert Agfa-Gevaert dat er tevens nog technische problemen bij RFID-tags optreden. Zo zijn RFID-tags niet onfeilbaar in hun communicatie en zijn fouten niet zomaar corrigeerbaar. Dit in tegenstelling tot de leesbare identificatie, die de barcodes vergezelt (namelijk het nummer die onder de barcode wordt vermeld). De effectiviteit van deze tags wordt tevens bedreigd door hackers en dit brengt ook privacyproblemen met zich. Tegenwoordig zijn er hackers die zich specialiseren in RFID-chips en zij slagen er al in om bijvoorbeeld de informatie op een chip van een fles whisky te vervangen door de informatie van een fles melk. Voor deze problematiek bestaat wel al een oplossing, namelijk dat na het schrijven van RFID-chips enkele zekeringen worden doorgebrand. Zo wordt de RFID-chip als het ware fysisch opgeblazen en kunnen de hackers niet meer aan de informatie.

99

Daarnaast worden er ook al virussen gecreëerd voor RFID-chips, die hun effectiviteit zullen aantasten. Dit wordt dan ook beschouwd als het grootste nadeel bij read/write chips, want van zodra er bij RFID-chips een poort in de chip is, kunnen er ook hackers en virussen in. Andere effectiviteitsproblemen treden op bij de combinatie van RFID-chips en enkele materialen, zoals bij vloeistoffen en metalen. Bij RFID-chips die bijvoorbeeld gebruikt worden bij gemetaliseerde kunststoffilmen, zal deze film een deel van de stralen absorberen en zullen de chips minder goed functioneren.

Op het vlak van standaardisatie moet er blijkbaar nog veel vooruitgang worden geboekt. Momenteel bestaat er wel al een ISO-norm voor RFID-chips, maar in de industrie is daar weinig van te merken. Bedrijven die namelijk een ISO-compatibele RFID-tag willen implementeren, zijn fabrieksafhankelijk.

De opgesomde nadelen hebben allemaal betrekking op RFID-chips, aangezien het deze intelligente verpakkingen zijn die Agfa-Gevaert al volop toepast. 2.4.3 Intelligente verpakkingen bij Agfa-Gevaert Agfa-Gevaert heeft een hele reeks van RFID-toepassingen en dit zowel voor read-only als read/write RFID-chips. Deze toepassingen worden hier verder besproken.

Een eerste toepassing zijn de RFID-chips die de communicatie mogelijk maken tussen printers en inktpatronen. De RFID-chip bevat informatie over de eigenschappen en het verbruik en beschermt de printer tegen verkeerd gebruik. Wanneer deze chipcard in een printer wordt geplaatst, zal de chip ervoor zorgen dat enkel deze inktpatronen worden aanvaard en zal deze chip meedelen aan de printer welke printerinstellingen het beste resultaat zullen geven. Wanneer bijvoorbeeld een alternatief inktpatroon (wit product) wordt aangebracht, zal de RF-lezer in de printer niet kunnen communiceren met een RFID-chip en zal hij daarom weigeren te printen. Om effectiviteitsproblemen te vermijden en omdat de praktijk uitwijst dat de betrouwbaarheid niet perfect is, voert Agfa-Gevaert veel controles uit op hun RFID-chips. Eerst worden alle chips geschreven en daarna worden ze allemaal één voor één gecontroleerd op hun leesbaarheid. De tags die bij Agfa-Gevaert gebruikt worden, hebben nog altijd een echte antenne en chip. Vandaar hun hoge prijzen. Dit bedrijf verwacht dat wanneer deze tags gedrukt kunnen worden door inkten, de kostprijs ervan zal dalen. De koperbanen moeten dan immers niet meer geëtst worden. Agfa-Gevaert heeft enkele jaren geleden een onderzoek gevoerd naar de mogelijkheid om geleidende inkten binnen dit bedrijf te gebruiken. De belangrijkste resultaten van dit onderzoek toonden aan dat deze inkten goedkoper en betrouwbaarder moesten worden. Agfa-Gevaert gebruikt deze geleidende inkten dus zelf nog niet, maar van zodra ze erin slagen om goede RFIDchips te printen, zal dit bedrijf ze zeker implementeren.

100

Besluit: Agfa-Gevaert heeft al verschillende toepassingen op het vlak van RFID in combinatie met verpakkingen. In de toekomst zal dit bedrijf vast en zeker nog meer RFID-toepassingen implementeren, waarvan zij de technologische ontwikkelingen op de voet volgen.

2.5 Blanken Controls Blanken Controls is een Nederlands bedrijf dat apparatuur voor het meten, regelen, registreren en bewaken van de temperatuur, druk, vochtigheid, rookgas, snelheid en toerental levert en repareert. Hun assortiment bestaat verder uit apparatuur voor het testen van laboratoriumuitrustingen en programma’s voor geavanceerde temperatuur- en schokindicatoren.

Binnen dit bedrijf werd dhr. BOOMSMA F., Verkoop & Logistiek, geïnterviewd. 2.5.1 Het begrip intelligente verpakkingen Volgens Blanken Controls geven intelligente verpakkingen aan wat er tijdens het transport en de opslag met het product en/of zijn kwaliteit is gebeurd. Daarbij maken ze een duidelijk onderscheid tussen actieve en intelligente verpakkingen. Dit bedrijf beschouwt ook verpakkingen met RFID-tags als intelligent. Dit laatste is in tegenstelling met de literatuurstudie, waar RFID niet altijd als intelligent wordt gezien. 2.5.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen a) Voordelen Het grootste voordeel van intelligente verpakkingen is volgens dhr. BOOMSMA F. de beheersing van de kwaliteit van het product. Daarnaast zijn er ook de kostenbesparingen door minder schade en schadeclaims. Dit laatste voordeel is dan weer een gevolg van de kwaliteitsverbeteringen. Deze voordelen werden ook allemaal vastgesteld tijdens de literatuurstudie.

b) Nadelen en mogelijke problemen Volgens dit bedrijf is het enige nadeel de extra kosten bij het aanschaffen van deze producten. 2.5.3 Intelligente verpakkingen bij Blanken Controls Blanken Controls heeft een groot assortiment van intelligente verpakkingen die worden gebruikt in zowel de voedingsindustrie, de farmaceutische industrie als tijdens het transport. Dit bedrijf koopt deze intelligente verpakkingen zelf aan bij haar leveranciers en verkoopt ze dan door aan haar klanten. In wat volgt, worden enkele van hun verpakkingen voorgesteld en worden daarenboven telkens hun grootste afnemers vermeld.

Blanken Controls verkoopt ten eerste enkele producten die al werden behandeld tijdens de literatuurstudie, zoals de ShockWatch, de TiltWatch, de WarmMark en de ColdMark. De schok- en kantelindicatoren worden vandaag vooral gebruikt in transportbedrijven, de verpakkingsindustrie, de technologische branche en de elektronica.

101

Daarnaast verkopen ze ook onomkeerbare temperatuurstrips, inkten, verven en pigmenten die de hoogst gemeten temperatuur aangeven, alsook omkeerbare temperatuurstrips die de heersende temperatuur aangeven en dus meekleuren met de temperatuurwijzigingen. Dit onderscheid werd niet expliciet gemaakt in de literatuurstudie. Een eerste concreet voorbeeld is de temperatuurstrip van de producent Thermax, die zowel onomkeerbare als omkeerbare producten verkoopt. Deze temperatuurstrips zijn net zo goed toepasbaar in de voedselindustrie als bij de fabricage van vliegtuigmotoren.

Een tweede voorbeeld is de Freeze-tag, waarbij een alarm wordt geactiveerd als de temperatuur 60 min. onder de 0°C is geweest. Dit instrument wordt gebruikt voor het monitoren van vorstgevoelige producten zoals vaccins, medicijnen, farmaceutische producten, voedingsmiddelen en chemicaliën.

Tot slot verkopen ze ook nog de Fridge-tag voor het monitoren van gekoelde producten. Hierbij kan op een display worden afgelezen wat de temperatuur op dat moment is, de minimale en maximale temperaturen en de tijdsduur van elk alarm. Deze tag wordt voornamelijk gebruikt in ziekenhuizen, apotheken, onderwijs, horeca, detailhandel, opslag- en distributiecentra. Besluit: Blanken Controls verwacht dat de vraag naar intelligente verpakkingen zal blijven stijgen en zal ze daarom blijven verkopen.

2.6 Peutz Industrieel Ontwerp Peutz Industrieel Ontwerp is een klein Belgisch bedrijf dat gespecialiseerd is in verpakkingskundig ontwerp en productontwikkeling met betrekking tot de logistiek. Dit bedrijf ontwerpt zowel consumentgerichte als industrieelgerichte verpakkingen.

Binnen dit bedrijf werd een interview afgenomen met dhr. PEUTZ R. Hij is de zaakvoerder van dit bedrijf, alsook één van de verpakkingsontwerpers. 2.6.1 Het begrip intelligente verpakkingen Volgens dhr. PEUTZ R. bestaan er twee soorten intelligente verpakkingen: -

Verpakkingen die hun beschermende eigenschappen aanpassen afhankelijk van de toestand van het verpakte product.

-

Verpakkingen die informatie geven over de toestand van het verpakte product. Deze toestand kan na de productie veranderen. Bijvoorbeeld verpakkingen met RFID-chips of indicatoren.

Bij deze intelligente verpakkingen maakt dhr. PEUTZ R. nog een onderscheid tussen de eenvoudige indicatoren zoals schok- en vochtindicatoren en de meer geavanceerde technologieën zoals dataloggers. Eenvoudige indicatoren kosten enkele euro’s per stuk en zijn meestal maar één keer te gebruiken. De kostprijs van de meer geavanceerde toepassingen kan 2.000 euro bedragen en ze kunnen gedurende meerdere weken gegevens meten en opslaan. De definitie van intelligente verpakkingen die dhr. PEUTZ R. aanhaalde, komt overeen met wat in het literatuuronderzoek slimme verpakkingen werd genoemd. Hiertoe behoren dus enerzijds de actieve verpakkingen

102

(weergegeven door de eerste definitie) en anderzijds de intelligente verpakkingen (weergegeven door de tweede definitie). Bovendien noemt de geïnterviewde ook alle verpakkingen met RFID-chips intelligent. 2.6.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen De ondervraagde beoordeelde de intelligente verpakkingen op basis van het onderscheid tussen de eenvoudige indicatoren en de meer geavanceerde technologieën zoals de datalogger.

a) Voordelen Volgens dhr. PEUTZ R. zijn de voordelen van de datalogger dat dit instrument zeer accuraat is en ook informatie geeft over het tijdstip van een incident. Voordelen van de wegwerpbare indicatoren zijn dat ze goedkoper zijn en een afschrikmiddel vormen voor vervoerders. Dit laatste voordeel kan wel enkel worden bereikt als de indicatoren aan de buitenzijde van de verpakking worden aangebracht.

Volgens dhr. PEUTZ R. kunnen intelligente verpakkingen ook het logistieke proces verbeteren door de producten langer houdbaar te maken en hierdoor kunnen ze in meerdere landen worden verhandeld. Ze kunnen ook extra informatie geven aan de steeds anoniemer wordende consument. Bovendien kunnen zo de producten worden getraceerd en kunnen de logistieke omstandigheden worden geanalyseerd. Bovendien brengen intelligente verpakkingen bij juist gebruik vele besparingen met zich en dit zowel op het vlak van geld als milieu. Het bederf die deze verpakkingen op die manier voorkomen, leidt ook tot dalende energie-, transport- en grondstoffenkosten. Enkel dit laatste voordeel werd niet expliciet vastgesteld tijdens de literatuurstudie.

b) Nadelen en mogelijke problemen De nadelen van dataloggers zijn hun kostprijzen en het feit dat ze moeten worden teruggezonden voor hun uitlezing. Daarentegen zijn eenvoudige indicatoren onbetrouwbaar en kunnen indicatoren die aan de buitenzijde van de verpakking zijn aangebracht, worden verwijderd door vervoerders die een incident willen verbergen.

Vervolgens haalde dhr. PEUTZ R. een nieuw probleem aan. Volgens hem moeten de gebruikers van deze verpakkingen bereid zijn om iets met de informatie te doen. Dus niet enkel de verpakking moet intelligenter worden gemaakt, maar ook de transporteur, de verkoper en de gebruiker dienen voorgelicht te worden.

Op het vlak van de privacy zijn er volgens de geïnterviewde zeker geen problemen in de Business-to-Business (B2B)-markt en ook in de consumentenmarkt verwacht hij niet veel problemen. De grote bekende bedrijven zullen zich namelijk geen inbreuk op de privacy kunnen permitteren, omdat ze enerzijds goed worden gecontroleerd door o.a. consumentenorganisaties en anderzijds kunnen ze zich commercieel ook geen schandaal veroorloven. Misbruiken van hackers kunnen hier wel voor problemen zorgen. Volgens dhr. PEUTZ R. kunnen deze risico’s wel worden geminimaliseerd, als de consument de mogelijkheid heeft de informatie-uitwisseling zelf uit te schakelen.

Volgens de ondervraagde zijn er vooral twee nadelen van RFID-chips: de oplages zijn nog veel te klein en de materialenstromen zijn nog eenvoudiger te scannen met de ouderwetse barcodes. Bovendien is een RFID niet zeer

103

effectief in een markt waar veel metalen voorkomen en de verschillende formaten sterk afwijken. Volgens de geïnterviewde worden RFID-chips momenteel voornamelijk gebruikt als veredelde serienummers. Volgens dhr. PEUTZ R. werkt ook de algemene trend van meer wegwerpverpakkingen, liefst zelfs biologisch afbreekbaar, de toevoeging van intelligentie in verpakkingen tegen. 2.6.3 Intelligente verpakkingen bij Peutz Industrieel Ontwerp De intelligente verpakkingen die Peutz Industrieel Ontwerp gebruikt, zijn vooral de dataloggers en eenvoudigere indicatoren zoals de schokindicatoren die vooral worden toegepast in de ICT16-industrie. Deze indicatoren werden al uitvoerig besproken in de literatuurstudie. Dit bedrijf gebruikt zelf nog geen intelligente inkten of RFID-toepassingen. Besluit: Peutz Industrieel Ontwerp gebruikt zelf verschillende intelligente verpakkingen en de belangrijkste zijn de eenvoudige indicatoren en de meer geavanceerdere technologieën. Dit bedrijf heeft nog geen toepassingen voor intelligente inkten of RFID.

2.7 Packinn Packinn werd in 1987 opgericht met als basis een brede verpakkingskennis en als doel de bescherming van goederen in de logistieke keten te verbeteren. Dit bedrijf verkoopt zowel gewone, intelligente en actieve verpakkingen, als software die het mogelijk maakt om condities van producten te volgen doorheen de keten. Vele voorbeelden van intelligente verpakkingen, die werden aangehaald in de literatuurstudie, zijn producten van dit bedrijf, aangezien dit één van de weinige bedrijven is in België die deze verpakkingen verkoopt.

Binnen dit bedrijf werd dhr. ADAMS K., Algemeen Directeur van Packinn, geïnterviewd. Hij onderzoekt zelf ook grondig de beschermingsproblematiek bij zijn klanten en evalueert de haalbaarheid van mogelijke oplossingen. 2.7.1 Het begrip intelligente verpakkingen Dhr. ADAMS K. definieerde intelligente verpakkingen als ‘alle verpakkingen die een toegevoegde waarde leveren aan de finale kwaliteit van het product en die meer doen dan enkel de conditionering van het product’. Volgens hem zijn ook verpakkingen die actief optreden of extra informatie geven, door bijvoorbeeld een RFID-chips, intelligent. In de literatuurstudie werd een gelijkaardige definitie voor slimme verpakkingen gedefinieerd, maar er moet worden opgemerkt dat intelligente en slimme verpakkingen absoluut niet hetzelfde zijn. Ook de read-only RFID-chips werden in deze scriptie niet als intelligent beschouwd.

Verder splitste de ondervraagde de intelligente verpakkingen op in indicatoren en registrators. De indicatoren geven onmiddellijk weer wanneer er iets is gebeurd, maar zeggen niets over het exacte tijdstip of plaats van gebeuren. De registrators daarentegen, bevatten elementen, zoals tijdselementen bij TTI’s of zwaartekrachtelementen bij schokindicatoren, die de graad van schade meten. Deze registrators moeten op de plaats van aankomst wel nog eerst worden uitgelezen door bijvoorbeeld computersystemen.

16

Informatie en Communicatie Technologie: ICT

104

2.7.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen a) Voordelen Dhr. ADAMS K. haalde drie voordelen van intelligente verpakkingen aan die ook voorkwamen tijdens de literatuurstudie: -

Ze kunnen de juiste aansprakelijke aanduiden.

-

Ze verbeteren de kwaliteitsverzekering en -veiligheid.

-

De vervoerder krijgt herkenning bij een goede behandeling en kan zo aan klantenbinding doen.

Enkele andere voordelen zijn volgens de geïnterviewde dat de kwaliteitszorg van de producten bij bedrijven nu niet meer stopt als de producten het bedrijf verlaten. Hierdoor zal de productkwaliteit en hun bedrijfsimago stijgen. Daarnaast is het grootste voordeel volgens de ondervraagde voor 70% psychologisch: het aanbrengen van het etiket voorkomt al veel beschadigingen door het preventieve aspect. Een belangrijk citaat die hierbij kan worden aangehaald is: ‘People do never what you expect, but only what you inspect’.

b) Nadelen en mogelijke problemen Dhr. ADAMS K. haalde enkele nadelen aan die ook werden vastgesteld bij het theoretische onderzoek, namelijk: de ontbrekende wereldstandaard, geen afdwingbaar bewijsmiddel en de privacyproblemen. Bij deze privacyproblemen merkte hij op dat de meeste partijen zich verzetten tegen het ‘BigBrother is watching you’-principe.

Andere nadelen zijn volgens hem dat voor de implementatie de volledige logistieke keten moet worden onderzocht om de factoren en de plaatsen waar beschadigingen kunnen optreden, te identificeren. Hierdoor kunnen dan de juiste intelligente verpakkingen worden geïmplementeerd. Daarnaast kunnen intelligente verpakkingen worden gestolen en verloopt de communicatie tussen de verschillende schakels vaak zeer slecht. De bedrijven die intelligente verpakkingen implementeren, moeten namelijk de andere schakels constant aanmoedigen om deze verpakkingen op de juiste wijze te gebruiken. Volgens de geïnterviewde zullen de intelligente verpakkingen pas effectief werken, wanneer er goede afspraken worden gemaakt tussen de verschillende schakels. Bovendien, kan de effectiviteit verminderen na verloop van tijd, omdat behandelaars minder aandacht aan de intelligente verpakkingen zullen besteden. Daarnaast is het resultaat van een indicator een momentopname en hangt de verkleuring af van de plaats van bevestiging op de verpakking. Wanneer bijvoorbeeld een indicator wordt bevestigd op de linkerkant van een kartonnen doos en de doos valt op zijn rechterkant, dan kan het zijn dat de indicator niet verkleurt, terwijl het product toch beschadigd is. Intelligente verpakkingen zijn dus geen instrumenten die de werkelijke kwaliteit meten, maar enkel aanduiden wat er te verwachten valt bij een bepaald behandelingsgedrag. Vervolgens zijn volgens dhr. ADAMS K. intelligente verpakkingen niet toepasbaar in sommige ketens en is het moment waarop het product geleverd moet worden, vaak een beperking voor de keuze van het soort intelligente verpakking. Als bijvoorbeeld Hyundai s’nachts onderdelen levert aan haar garages, zal er bij levering niemand aanwezig zijn in de garage, die de indicatoren kan controleren. Hierdoor zal het natuurlijk steeds het woord van de vervoerder zijn t.o.v. de garagist en zullen de indicatoren niet interessant zijn. Er kan namelijk ‘s nachts na levering nog iets met het product gebeuren.

105

Voor de implementatie van deze verpakkingen moet steeds een kosten-batenanalyse gebeuren en dit kan problemen geven bij rotatie van het personeel. Dhr. ADAMS K. verduidelijkte zichzelf met een concreet voorbeeld. Stel, een bedrijf heeft voor de implementatie een schadekost van 50 000 euro per jaar en beslist, na een positieve kosten-batenanalyse, een jaarlijkse investering te doen in intelligente verpakkingen van 30 000 euro. Hierdoor heeft het bedrijf de volgende jaren slechts een schadekost van 5 000 euro. Vier jaar later komt er echter een nieuwe manager die de kosten-batenanalyse opnieuw uitvoert en concludeert dat er momenteel een investering loopt van 30 000 euro per jaar, terwijl de schadekost slechts 5 000 euro bedraagt. Hierdoor is de investering volgens hem niet meer relevant. Eén jaar later zal de schadekost daardoor terug stijgen tot bijvoorbeeld 30 000 euro. Bij de kosten-batenanalyse moet dus steeds rekening worden gehouden met de vroegere daling van de schadekost.

Schadekost

Investering

Jaar 0:

50 000

0

Jaar 1:

5 000

30 000

Jaar 2:

5 000

30 000

Jaar 3:

5 000

30 000

Jaar 4:

5 000

0

Jaar 5:

30 000

?

2.7.3 Intelligente verpakkingen bij Packinn Packinn verkoopt zeer veel verschillende intelligente verpakkingen en dhr. ADAMS K. somde enerzijds enkele producten op die al behandeld werden in de literatuurstudie zoals de Heatwatch, Shokwatch, MAG 2000, Tiltwatch, Shocklog, DataScribe, vochtindicatoren, ColdMark en WarmMark. Bij de ColdMark merkte hij nog op dat deze zelf geactiveerd moet worden en volgens hem wordt de WarmMark vooral gebruikt om de koude keten te controleren en om de echte verantwoordelijke voor schade aan te duiden. Anderzijds vermeldde hij ook enkele nieuwe producten.

Een ander product dat dit bedrijf verkoopt, zijn waterindicatoren die controleren of producten nat geworden zijn. Zo zal bijvoorbeeld bij producten die absoluut niet met water in aanraking mogen komen, de waterindicator een inkt laten uitlopen op de verpakking van zodra er één druppel water op de verpakking valt. Hierdoor kan de schade onmiddellijk worden vastgesteld. Anti-diefstaltape toont, door het achterlaten van een soort inkt, onherroepelijk aan of de verpakking al geopend is of niet. Dit is duidelijk ook een intelligente verpakking die nog niet werd besproken gedurende de theoretische studie.

Packinn koopt zelf enkele onderdelen aan van het bedrijf iButton, zoals bijvoorbeeld de Thermochronchip. Ze gebruiken deze dan in één van hun eigen producten, namelijk de Heatwatch. Het zijn deze chips die de tijd kunnen registeren. De belangrijkste sectoren waar Packinn verpakkingen aan verkoopt, zijn de farmaceutische industrie, de voeding, de elektronica, de vliegtuig- en organenindustrie. In deze sectoren worden vooral temperaturen en schokken gecontroleerd. Kantelindicatoren zijn vooral belangrijk in de glasindustrie, omdat glas meestal niet mag kantelen.

106

Volgens dhr. ADAMS K. zullen verpakkingen in de toekomst nog meer onder druk komen staan en dit vooral door de globalisering en het stijgende gebruik van het internet en de online-aankopen. Hierdoor worden de logistieke ketens namelijk langer en zullen producten een grotere kwaliteitsopvolging eisen. Bovendien zullen uitval en beschadigingen nog minder worden toegelaten in de logistieke keten. Daarom zal Packinn deze verpakkingen in de toekomst zeker blijven verkopen. Besluit: Packinn verkoopt momenteel al veel verschillende soorten intelligente verpakkingen, waarvan het preventieve effect het grootste voordeel is. In de toekomst zullen de eisen voor verpakkingen nog meer veranderen en daarom zal Packinn deze verpakkingen in stijgende mate blijven verkopen.

2.8 DENC Design Engineering Contracting (DENC) is een multidisciplinaire Belgische onderneming gespecialiseerd in het opbouwen van ontwerpen, engineering en contracting van processen waarbij de logistiek centraal staat. De logistieke expertise van DENC richt zich specifiek op het ontwerpen en optimaliseren van de interne logistieke processen. Binnen dit bedrijf werd mevr. LAUREYS P., Logistieke Consultant, geïnterviewd. 2.8.1 Het begrip intelligente verpakkingen Volgens mevr. LAUREYS P. zijn intelligente verpakkingen, verpakkingen die als toegevoegde waarde het product traceerbaar maken of fysiek iets veranderen aan de inhoud van de verpakking.

Volgens de geïnterviewde zijn dus alle verpakkingen met RFID-tags, evenals actieve verpakkingen intelligent. Hier stemt de empirie dus niet overeen met de bevindingen die in het theoretische onderzoek werden vastgesteld. 2.8.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen a) Voordelen Volgens mevr. LAUREYS P. kunnen intelligente verpakkingen het logistieke proces op verschillende manieren verbeteren. Ten eerste zullen deze verpakkingen de veiligheid voor de consument verbeteren en dit vooral bij producten die vervoerd moeten worden in een koude keten. Ten tweede zullen de kosten dalen door een doorgedreven automatisering. Paletten met RFID-chips kunnen op die manier automatisch worden geregistreerd. Ten laatste wordt het logistieke proces ook transparanter. Hierdoor wordt het consulteerbaar voor meerdere partijen en worden discussies vermeden.

Deze voordelen werden ook allemaal gevonden in de literatuurstudie.

107

b) Nadelen en mogelijke problemen Volgens de ondervraagde zijn intelligente verpakkingen duur en is hun kosten-batenanalyse dikwijls negatief. Vandaag zijn deze verpakkingen dus vaak economisch niet toepasbaar. Hierdoor worden volgens mevr. LAUREYS P. dergelijke projecten soms op de lange baan geschoven. 2.8.3 Intelligente verpakkingen bij DENC Aangezien DENC gespecialiseerd is in het optimaliseren van bedrijfsprocessen, waaronder ook de logistieke processen, worden ze vandaag vaak geconfronteerd met intelligente verpakkingen. Intelligente verpakkingen waarmee dit bedrijf in aanraking komt, zijn o.a. instrumenten die voorzien zijn van een informatiedrager zoals RFID-tags op paletten of rolcontainers. Daarnaast hebben ze ook verpakkingen die tijdens de logistieke keten de producten of hun omgevingscondities permanent registreren. De grootste klanten van DENC voor RFID-toepassingen en/of intelligente verpakkingen zijn logistieke dienstverleners, de distributiecentra, de farmaceutische industrie en bepaalde productiebedrijven in de voedingsindustrie. Volgens de geïnterviewde zal de vraag naar intelligente verpakkingen stijgen, waardoor de prijzen zullen afnemen en de toepasbaarheid zal toenemen. Besluit: DENC optimaliseert logistieke processen en gebruikt hiervoor soms intelligente verpakkingen. Bovendien verwacht dit bedrijf dat de vraag naar intelligente verpakkingen nog meer zal stijgen, waardoor de prijzen zullen dalen en de toepasbaarheid zal toenemen.

2.9 Zetes Zetes werd opgericht in 1984 en hun hoofdkantoor bevindt zich in België. Eén van de belangrijkste activiteiten van dit bedrijf is het bieden van een standaardoplossing voor het efficiënt aansturen en beheren van logistieke processen. Het bedrijf ontwikkelt en implementeert hiervoor klantgerichte standaarden maatwerkoplossingen door de wensen van hun klanten te vertalen in systemen voor o.a. tracking & tracing, voorraadbeheer en mobiele datacommunicatie. De technologieën die ZETES aanbiedt, zijn o.a. het printen van barcodes, de RFID-technologie en smart cards. Dhr. VAN HERBRUGGEN E., Chief Technology Officer en RFID-specialist, werd binnen dit bedrijf geïnterviewd. 2.9.1 Het begrip intelligente verpakkingen Volgens dhr. VAN HERBRUGGEN E. bestaat er in de markt veel verwarring omtrent een exacte definitie van intelligente verpakkingen. Dit bevestigt de bevindingen vanuit de literatuurstudie. Volgens hem zijn intelligente verpakkingen, verpakkingen die een automatische identificatie toelaten of die toelaten de temperatuur of andere parameters permanent draadloos te controleren en te registreren. Ook verpakkingen met een elektronische sluiting die op die manier zelf kunnen aangeven wanneer ze voor de laatste keer geopend of gesloten werden, behoren volgens de geïnterviewde tot intelligente verpakkingen. Bovendien zijn volgens dhr. VAN HERBRUGGEN E. ook alle verpakkingen met RFID-tags intelligent, omdat de meeste van deze RFID-tags zowel lees- als schrijfbaar zijn.

108

Dhr. VAN HERBRUGGEN E. merkte ook op dat het verschil tussen intelligente en actieve verpakkingen vaak moeilijk te bepalen is. Deze opmerking werd echter niet terug gevonden in het theoretische onderzoek. 2.9.2 Beoordeling van intelligente verpakkingen a) Voordelen Volgens dhr. VAN HERBRUGGEN E. zijn de belangrijkste voordelen van RFID-tags de volgende: een eenvoudige, snelle en automatische identificatie en registratie van omgevingscondities, serienummers enz. Op deze manier kan ook het logistieke proces worden verbeterd. Deze verbetering hangt wel sterk af van het soort toepassing en het soort sector.

b) Nadelen en mogelijke problemen Indien de systemen goed worden geïmplementeerd, zijn er volgens Zetes niet meteen nadelen aan verbonden.

Een probleem dat zich kan stellen bij RFID-tags is dat consumenten ze kunnen wantrouwen. Om deze privacyproblemen te vermijden, zullen de consumenten goed geïnformeerd moeten worden over deze technologie. Opmerkelijk is dat dhr. VAN HERBRUGGEN E. geen problemen ziet op het vlak van de kosten, want volgens hem zijn deze snel te verantwoorden. Momenteel zijn er volgens de geïnterviewde steeds meer standaarden beschikbaar voor deze verpakkingen, maar moet er op dit vlak toch nog veel worden gerealiseerd. Een wereldwijde adoptie van intelligente verpakkingen is namelijk moeilijk zonder een internationale standaard. 2.9.3 Intelligente verpakkingen bij Zetes Zetes heeft al veel ervaring met intelligente verpakkingen en dan voornamelijk met RFID-tags. Intelligente inkten gebruiken ze echter nog niet.

Een voorbeeld van intelligente verpakkingen die Zetes verkoopt, zijn hun intelligente tags, waarbij zowel de RFIDchip als de sensor in één etiket worden verwerkt. De sensor wordt dus in de RFID-chip ingebouwd.

Deze intelligente verpakkingen van Zetes worden meestal gebruikt door fabrikanten en in logistieke ketens. Ze worden minder vaak toegepast op consumentenverpakkingen. Volgens dhr. VAN HERBRUGGEN E. zijn hun indicatorentags interessant voor alle sectoren. Verpakkingen met temperatuursensoren zijn immers interessant voor iedereen die de traceerbaarheid van levensmiddelen moet garanderen zoals productiebedrijven, transporteurs, detailhandelaars enz.

In tegenstelling tot de andere bedrijven is dit bedrijf van mening dat de prijzen meestal niet belangrijk zijn voor hun klanten. Wanneer een klant na de implementatie van een identificatieproject zoals bijvoorbeeld RFID, een terugverdientijd heeft van minder dan 18 maanden, is hij zeer tevreden. Bovendien stijgt meestal de kwaliteit van het product, wat een bijkomende kostenbesparing betekent. Deze veronderstelling klopt absoluut niet met hetgeen werd vastgesteld in de literatuurstudie en bij de andere casestudies. Alle andere bedrijven vermelden namelijk de kosten als het grootste nadeel van deze verpakkingen.

109

In de toekomst zal Zetes intelligente verpakkingen blijven verkopen. Bovendien verwacht dit bedrijf dat de prijzen zullen dalen. Enerzijds omdat grotere aantallen zullen worden verkocht en anderzijds omdat de concurrentie zal stijgen. Besluit: Zetes heeft als RFID-specialist veel ervaring met intelligente verpakkingen en zal deze verpakkingen in de toekomst ook blijven verkopen.

2.10 Besluit De belangrijkste resultaten uit de verschillende casestudies worden hierna kort samengevat. Tot slot worden deze resultaten ook nog eens weergegeven in een samenvattende tabel. Sommige bedrijven zoals Alpro, Packinn, DENC en Peutz Industrieel Ontwerp verwarden de definitie van intelligente verpakkingen met deze van slimme verpakkingen. Ze beschouwden dan zowel intelligente en actieve verpakkingen, evenals verpakkingen met RFID-chips als intelligent. De meeste andere bedrijven, zoals Zetes, Blanken Controls en Coca-Cola maakten de opsplitsing tussen intelligente en actieve verpakkingen, maar beschouwden de verpakkingen met RFID-tags altijd als intelligent. Zowel bij Agfa-Gevaert als bij Ter Beke waren de meningen verdeeld. Dhr. DE WAELE P. (Ter Beke) en twee ondervraagden van Agfa-Gevaert definieerden intelligente verpakkingen zoals in de literatuurstudie en beschouwden verpakkingen met read-only RFID-chips dan ook niet als intelligent. De andere geïnterviewden binnen deze twee bedrijven, maakten enkel de opsplitsing tussen de intelligente en actieve verpakkingen en zagen read-only RFID-chips wel als intelligent. De totale beoordeling van intelligente verpakkingen door deze bedrijven, was meestal negatief. Zowel bij Alpro, Ter Beke, Coca-Cola als Agfa-Gevaert werden er veel meer nadelen van deze verpakkingen aangehaald dan voordelen. Hierdoor verwachten ze ook een negatieve kosten-batenanalyse. Sommige verpakkingsbedrijven en logistieke bedrijven somden ook meer nadelen op dan voordelen, terwijl ze deze verpakkingen zelf verkopen of implementeren. Dit waren o.a. Packinn en Peutz Industrieel Ontwerp Enkele andere bedrijven, zoals Zetes, DENC en Blanken Controls, zien minder of geen problemen bij intelligente verpakkingen wanneer ze goed geïmplementeerd zijn. Opvallend was ook dat de meeste logistieke en verpakkingsbedrijven voornamelijk voordelen voor de externe logistiek aanhaalden en veel minder voor de interne logistieke keten. Nochtans bleek uit de literatuurstudie dat intelligente verpakkingen ook daar vele voordelen kunnen bieden. Sommige levensmiddelenbedrijven, zoals Alpro en Coca-Cola België hebben nog geen toepassingen van intelligente verpakkingen, maar verwachten wel dat ze in de toekomst zullen worden geïmplementeerd. In eerste instantie zullen ze dan waarschijnlijk RFID toepassen binnen hun logistieke keten en vervolgens zullen ze dan intelligente consumentenverpakkingen introduceren als marketingstunt. Agfa-Gevaert en Ter Beke maken wel al volop gebruik van de RFID-technologie en zullen deze RFID-chips in de toekomst nog meer implementeren. De verpakkingsbedrijven en logistieke bedrijven worden al allemaal geconfronteerd met deze verpakkingen en zullen ze dan ook implementeren of verkopen. Al deze bedrijven verwachten dat deze verpakkingen in de toekomst nog in belang zullen toenemen en zullen ze daarom nog meer gaan gebruiken.

110

Tabel II.2.1: Samenvatting casestudies Bedrijf

Alpro

Ter Beke

Coca-Cola

Agfa-

Blanken

Peutz

Gevaert

Controls

Industrieel

Packinn

Denc

Zetes

Ontwerp Toetsing aan definitie intelligente verpakkingen: - Sensoren.

X

X

X

X

X

X

X

X

X

- Intelligent inkten

X

X

X

X

X

X

X

X

X

- Read-only RFID-chips

X

X*

X

X*

X

X

X

X

X

- Read/write RFID-chips

X

X

X

X

X

X

X

X

X

- Actieve verpakkingen

X

X

X

X

Voordelen intelligente verpakkingen: - Meer informatie

X

X X

- Snellere gegevensuitwisseling - Transparantere en verbeterde keten

X

- Betere traceerbaarheid

X

X X

X

X X

X X X

- Preventief effect X

- Duurzamer - Controle rijgedrag transporteur

X

X

X

X X

- Verbeterde kwaliteit of veiligheid

X

X

- Minder schade, kostenbesparingen

X

X

- Verbeterd imago

X

- Aanduiden verantwoordelijke voor schade

X

X X

X

X X

X

111

Nadelen intelligente verpakkingen: - Kosten en investeringen

X

- Minder privacy

X

- Consumentenvertrouwen

X

- Wetgeving

X

- Standaarden

X

- Ineffectiviteit en hackers

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X X

X

X

X

X

X

X X

X

X

X

- Recyclageproblemen

X

- Geen reserveoplossing

X

- Geen afdwingbaar bewijsmiddel. Huidige intelligente verpakkingen: - Indicatoren

X

- Intelligente inkten

X X

- RFID-chips

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Toekomstige intelligente verpakkingen: - Indicatoren

X

- Intelligente inkten

X

- RFID-chips

X

X

X

X X

X

X

X

X

X

X: Aangehaald onderwerp door de geïnterviewde. X*: Niet alle geïnterviewden in deze bedrijven beschouwden verpakkingen met read-only RFID-chips als intelligent.

112

DEEL III: BESLUIT In een eerste gedeelte – de theoretische studie van intelligente verpakkingen en hun toepasbaarheid in de logistiek – werden de intelligente en aanverwante verpakkingen gedefinieerd en werd tevens de toepasbaarheid van deze verpakkingen in de logistieke keten bestudeerd.

Verpakkingen zijn de laatste jaren sterk geëvolueerd en o.a. de consumenten, producenten en detailhandelaars vragen steeds meer nieuwe functies van verpakkingen. Om aan deze nieuwe verpakkingsvereisten te voldoen, werden allerlei nieuwe verpakkingsconcepten ontwikkeld, zoals intelligente, actieve en slimme verpakkingen.

Vooraleer werd overgegaan tot de kern van deze scriptie, namelijk de studie van de toepasbaarheid van intelligente verpakkingen in de logistieke keten, werd het begrip intelligente verpakkingen duidelijk omschreven en onderscheiden van de andere innovatieve verpakkingen. In de literatuur bestaan namelijk verschillende definities van intelligente verpakkingen en bovendien worden deze verpakkingen vaak verward met de actieve en slimme verpakkingen. In deze scriptie werd de volgende definitie gehanteerd:

Intelligente verpakkingen zijn verpakkingen die een onderdeel vormen van controle- of feedbackmechanismen in relatie tot hun omgeving en zullen informatie over de toestand van hun producten of hun omgevingscondities of van de verpakking zelf, meedelen aan hun omgeving of doorsturen naar allerhande ICT-systemen.

Bovenstaande definitie van intelligente verpakkingen werd gekozen, omdat het enerzijds een zeer algemene definitie is en bijgevolg toepasbaar op alle soorten verpakkingen (zowel voor levensmiddelen, als voor elektronica enz.). Anderzijds sluit deze definitie ook het best aan bij de mogelijkheden van intelligente verpakkingen in de logistiek.

Intelligente verpakkingen geven enkel informatie over het product, zijn omgevingsomstandigheden of zijn verpakking, maar wijzigen zelf niets aan de toestand van het product. Dat is dan ook het verschil met actieve verpakkingen, die wel actief de condities van het verpakte voedsel veranderen om de houdbaarheid van het product te verlengen of om de kwaliteit en veiligheid te verbeteren. Bovendien zijn intelligente verpakkingen geen slimme verpakkingen, aangezien deze laatste soort verpakkingen een verzamelnaam is voor zowel intelligente, actieve, als beveiligde verpakkingen.

In de literatuur zijn de meningen verdeeld over het feit of verpakkingen in combinatie met Radio Frequency Identification (RFID-)chips intelligent zijn of niet. De RFID-technologie is een identificatietechnologie waarbij een elektronische gegevensdrager draadloos, via radiogolven, informatie kan opvragen of doorgeven en die in vele gevallen ook kan wijzigen. In deze scriptie werden verpakkingen met read-only RFID-tags niet beschouwd als intelligente verpakkingen, aangezien zij geen nieuwe of bijkomende informatie over het product of zijn omgevingscondities geven. De read/write RFID-tags en RFID-tags gecombineerd met sensoren of intelligente inkten werden wel als intelligent beschouwd.

113

In het allereerste hoofdstuk van dit deel werd ook de logistiek gedefinieerd, als zijnde de planning, uitvoering en controle van de materialenstroom gaande van de leveranciers tot in de handen van de klanten. Hierbij werd de materialenstroombeheersing zowel binnen één bedrijf (intern) als tussen verschillende bedrijven (extern) bestudeerd. Binnen deze externe logistiek werden niet enkel de zuiver logistieke factoren besproken, ook de producten procesontwikkelingsactiviteiten en productieactiviteiten die een impact hebben op de klantentevredenheid, kwamen aan bod.

Na deze begripsbepalingen werden in de volgende hoofdstukken de toepasbaarheid van verschillende intelligente verpakkingen in de interne en externe logistieke keten besproken. Deze toepassingen worden telkens geïllustreerd met enkele concrete voorbeelden.

Verpakkingen kunnen intelligent worden gemaakt door verschillende technologieën, zoals toevoeging van sensoren, read/write RFID-chips en intelligente inkten. Uit de literatuurstudie bleek echter dat de volgende intelligente verpakkingen het meest toepasbaar zijn binnen de logistiek: de tijd-temperatuurindicatoren (TTI’s), de versheids-, kantelen schokindicatoren gecombineerd met (RFID-)chips, verpakkingen die gebruik maken van de read/write RFID-technologie en intelligente inkten.

Tijd-temperatuur-, versheids-, schok- en kantelindicatoren Deze indicatoren monitoren continu de versheid of de blootstelling aan bepaalde omgevingsfactoren zoals temperaturen en schokken, van producten en verpakkingen doorheen de volledige logistieke keten. Hierdoor kunnen de zwakke punten in een keten worden opgespoord en kunnen de indicatoren worden gebruikt als het bewijs van naleving van contractuele afspraken tussen de verschillende schakels in de logistieke keten. Bovendien hebben deze indicatoren een preventief effect, waardoor iedereen de producten voorzichtiger zal behandelen. Ook het voorraadmanagement wordt verbeterd door TTI’s en versheidsindicatoren, omdat nu de minst verse producten het eerst zullen worden verkocht i.p.v. de producten die het dichtst aanleunen bij hun houdbaarheidsdatum. Dit wordt het Least Shelf-Life First Out (LSFO)-principe genoemd. De grootste voordelen van deze indicatoren voor de logistiek komen echter voor in combinatie met (RFID-)chips, zodat dat hun resultaten automatisch kunnen worden gekoppeld aan allerlei databanken en waardoor verschillende logistieke processen kunnen worden geoptimaliseerd en geautomatiseerd.

Radio Frequency Identification (RFID) Deze technologie kan verpakkingen intelligent maken en wordt vaak aangehaald als de opvolger van de barcode, aangezien de leescapaciteit, leessnelheid, duurzaamheid en hoeveelheid informatie van RFID-tags veel groter is dan bij barcodes. Daarenboven worden producten en/of verpakkingen individueel volgbaar door een uniek nummer. Het is vooral door deze unieke tracering dat de RFID-technologie verschillende logistieke en andere bedrijfsprocessen kan verbeteren. In wat volgt, worden de belangrijkste verbeterende processen weergegeven:

114

- Voorraadmanagement Een RFID-systeem registreert automatisch producten bij het binnenkomen en verlaten van voorraadkamers. De voorraadgegevens worden real-time aangepast. Hierdoor worden potentiële voorraadtekorten geïdentificeerd en kunnen automatisch aanvul- of bestelorders worden gegenereerd. Andere verbeteringen zijn: een snellere inventaris, minder voorraadbreuken, dalende interne en verkeerd geplaatste voorraad, dalende veiligheidsvoorraad, betere afstemming tussen leveringen en vraag, minder arbeidskosten en een minder verouderde en bedorven voorraad.

- Productieplanning en -controle De productieplanning zal geautomatiseerder en efficiënter verlopen en bovendien is er real-time informatie over het aantal geproduceerde stuks, het aantal goederen in bewerking enz. Door de verbeterde traceerbaarheid zal ook de productieopvolging verbeteren. Dit logistieke proces wordt verbeterd door: de individuele volgbaarheid van items, beter beheer en betere controle van productieschema’s, de identificatie van knelpunten in de keten, het achterhalen van de oorzaak van defecten, het vlugger kunnen ingrijpen bij fouten en een betere controle van de juiste onderdelen en behandelingen.

- Ingaande logistiek, ontvangst goederen en uitgaande logistiek Inkomende en uitgaande goederen worden automatisch gescand, geregistreerd en gecontroleerd, waardoor hun ontvangst, registratie en output sneller en efficiënter zal verlopen. Transportvoertuigen, die voorzien zijn van RFIDchips, kunnen nu ook hun aankomst aankondigen. Andere logistieke verbeteringen zijn: de toegangscontrole van bijvoorbeeld vrachtwagenchauffeurs, dalende arbeidskosten en minder foute leveringen.

- Kwaliteitsbeheer Ook het kwaliteitsbeheerssysteem kan worden verbeterd door de betere tracering en terugroeping van beschadigde en niet conforme producten. Dit leidt tot een betere kwaliteitsverzekering, minder beschadigde en bedorven producten bij de consumenten en detailhandelaars en een stijgende productveiligheid.

Intelligente inkten Een andere technologie die gebruikt kan worden om verpakkingen intelligent te maken, is het gebruik van intelligente inkten. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de geprinte elektronica, die het mogelijk maakt om (RFID-)chips te printen en de diagnostische inkten, die gebruikt worden om verpakkings- en productcondities, zoals het zuurstof- en vochtgehalte, te monitoren en te beoordelen. Deze geprinte RFID-chips hebben als voordeel dat ze dezelfde functies kunnen uitvoeren als de gewone ‘siliconenRFID-chips’. Bovendien zijn ze veel goedkoper. De diagnostische inkten daarentegen worden vooral toegepast i.p.v. of in combinatie met de indicatoren en zullen hun resultaat meestal weergeven aan de hand van een kleurverandering. Deze inkten zijn echter niet interessant voor de logistiek en worden dan ook voornamelijk als marketinginstrument gebruikt.

115

Problemen bij intelligente verpakkingen Uit de literatuurstudie bleek dat intelligente verpakkingen momenteel ook nog veel problemen met zich meebrengen bij implementatie in de logistieke keten. De grootste problemen kwamen voor op het gebied van:

- Privacy Privacyproblemen komen vooral voor bij RFID-gerelateerde intelligente verpakkingen en zijn: de bepaling van wie welke informatie mag lezen, de privacyschending bij onzichtbaarheid van intelligente verpakkingen en de consumenten die door RFID-chips in intelligente verpakkingen continu kunnen worden gevolgd. Een mogelijke oplossing voor dit probleem is de consumenten en andere schakels op de hoogte te brengen van de aanwezigheid van RFID-chips.

- Effectiviteit De werking van intelligente verpakkingen is niet altijd perfect. Vooral bij TTI’s, versheids- en lekindicatoren zijn er effectiviteitsproblemen, aangezien er meestal geen goede correlatie bestaat tussen de productkwaliteit en de resultaten weergegeven door deze indicatoren. Verder zijn de RFID-chips ineffectief in de buurt van metalen, vloeistoffen, andere RFID-tags en radioapparatuur. Daarnaast bestaan er ook al hackers en virussen voor intelligente verpakkingen. Dit laatste probleem kan gedeeltelijk worden opgelost door het doorbranden van enkele kanalen in RFID-chips.

- Wetgeving en standaardisering Sinds 2004 zijn intelligente verpakkingen opgenomen in de wetgeving omtrent de voedselcontactmaterialen (EGverordening nr. 1935/2004). Hierin staat enkel vermeld dat deze verpakkingen op de markt mogen worden gebracht en dat de chemicaliën die in intelligente verpakkingen worden gebruikt om de beoogde informatie op te sporen, op een positieve lijst moeten staan. Dit laatste levert dus problemen bij de toepassing van deze verpakkingen in de logistiek. Bovendien is het zeer jammer dat de Europese wetgeving de intelligente verpakkingen momenteel enkel definieert voor levensmiddelenverpakkingen. Vervolgens is het ontbreken van wereldstandaarden één van de grootste oorzaken voor de gebrekkige implementatie van intelligente verpakkingen. Er is nood aan standaardisatie op het vlak van de eigendom van informatie, de hardware en software, de toegelaten frequenties van RFID-tags en de verantwoordelijke bij het niet functioneren van deze verpakkingen.

- Consumentenvertrouwen Dit

probleem

komt

voornamelijk

voor

bij

intelligente

consumentenverpakkingen.

Uit

verschillende

consumentenonderzoeken bleek dat de meeste intelligente verpakkingen positief worden onthaald door consumenten. Desondanks ervaren consumenten nog problemen met de ineffectiviteit, de benamingen, de hogere prijzen, het extra afval en de privacyaspecten van deze verpakkingen. Daarom moeten bedrijven, voor een goede introductie van intelligente verpakkingen, leerrijke reclames en educatieprogramma’s voor consumenten opzetten.

116

- Kosten Over het algemeen blijkt dat intelligente verpakkingen veel duurder zijn dan gewone verpakkingen en bovendien zijn ook de kosten van investeringen in nieuwe software, hardware en draadloze netwerken significant. Hierdoor zijn deze verpakkingen nog niet interessant op het niveau van de individuele verpakkingen. Daarentegen zullen de kosten in logistieke ketens meevallen, aangezien alle schakels nauw kunnen samenwerken en zo de kosten kunnen delen. Bovendien realiseren deze verpakkingen ook verschillende kostenbesparingen in de logistieke processen en zal de uiteindelijke kosten-batenanalyse positief zijn.

Huidige toepassingen en toekomstverwachtingen In het laatste en vijfde hoofdstuk werden de belangrijkste toepassingsgebieden van intelligente verpakkingen behandeld, alsook de toekomstverwachting van deze verpakkingen. Momenteel worden de niet RFID-gerelateerde intelligente verpakkingen al het meest gebruikt binnen de levensmiddelenindustrie, de farmaceutische industrie en bij detailhandelaars. De RFID-gerelateerde intelligente verpakkingen worden daarentegen al het meest toegepast bij logistieke dienstverleners, productiebedrijven en detailhandelaars. De huidige toepassingen zijn, voornamelijk door de hoge kostprijs, gericht op transportverpakkingen en dus in veel mindere mate op individuele consumentenverpakkingen. Dit alles werd verduidelijkt door enkele concrete voorbeelden van bedrijven die deze verpakkingen reeds geïmplementeerd hebben, zoals Metro, Inbev, Nestlé, KLM, Carrefour, Wal-Mart, Monoprix, Albert Hein en Marks & Spencer.

In de toekomst zal het gebruik van intelligente verpakkingen verder stijgen en dit vooral door de dalende kosten en het oplossen van de huidige problemen. Op het niveau van de consumentenverpakkingen zullen voornamelijk de TTI’s en versheidsindicatoren nog meer als marketinginstrument worden gebruikt. In de logistieke ketens zal vooral het gebruik van verpakkingen met RFID-chips toenemen. Voor een goede implementatie van deze verpakkingen in de externe logistieke keten is het wel noodzakelijk dat alle schakels nauw samenwerken. Verder wordt verwacht dat RFID-chips geleidelijk aan de huidige barcodes zullen vervangen en meer en meer zullen worden gebruikt als analytisch instrument. Deze kwaliteitsaangevende elektronische labels zullen dan ook ingebouwde sensoren bevatten, waardoor er een combinatie wordt gemaakt van de sensoren- en de RFIDtechnologie. De doorbraak van RFID-chips kan eventueel achterwege blijven door een snelle opkomst van intelligente inkten om deze chips te printen.

Uiteindelijk zullen in de toekomst drie ontwikkelde technologieën moeten worden gecombineerd om maximale resultaten in de logistieke keten te behalen: zowel de technologieën die een zekerheid bieden voor de voedselkwaliteit en -veiligheid, als die voor het ‘tracken en tracen’ van goederen doorheen de keten, evenals die voor het just-in-time-principe. De toekomstige innovatieve verpakkingen zullen dus een combinatie zijn van de intelligente, actieve en RFIDgerelateerde verpakkingen.

117

Empirie In een tweede en empirisch gedeelte – de praktijkstudie – werd de toepassing van de bovenstaande intelligente verpakkingen in de realiteit nagegaan. Dit empirisch onderzoek bestond uit twee delen: enerzijds een deskundigenonderzoek en anderzijds enkele casestudies.

Allereerst werd de mening van verpakkingsdeskundigen omtrent de definiëring en toepasbaarheid van intelligente verpakkingen gevraagd. Verpakkingsdeskundigen werden hierbij gedefinieerd als personen die wetenschappelijk onderzoek verrichten naar verpakkingen. Tijdens dit onderzoek werd geprobeerd om de algemene vaststellingen uit de literatuurstudie te toetsen aan de empirie en niet zozeer aan de logistieke aspecten van intelligente verpakkingen.

Tijdens dit onderzoek werd geprobeerd om een antwoord te krijgen op de volgende vier vragen: 1.

Hoe definiëren de verpakkingsdeskundigen intelligente verpakkingen?

2.

Wat zijn de belangrijkste voorbeelden van intelligente verpakkingen?

3.

Hoe beoordelen deze deskundigen intelligente verpakkingen?

4.

Wat zijn hun toekomstverwachtingen in verband met intelligente verpakkingen?

Het belangrijkste resultaat uit dit onderzoek was dat de meeste van deze deskundigen intelligente verpakkingen definieerden als verpakkingen die informatie geven over het product zelf en over de toestand of het afgelegde traject van het verpakte product in de logistieke keten. Ook verpakkingen met RFID-chips worden hierdoor intelligent. Enkel mevr. PEETERS R. hanteerde dezelfde definitie als in deze scriptie en volgens haar waren read-only RFIDtags dan ook niet intelligent. Verder was de totale beoordeling van deze intelligente verpakkingen door de deskundigen negatief. Momenteel zijn de nadelen en problemen verbonden aan deze verpakkingen nog steeds groter dan de voordelen. Deze problemen moeten eerst worden weggewerkt voor er zal worden overgegaan tot een massale implementatie. Net zoals bleek uit de literatuurstudie, waren alle geïnterviewden het erover eens dat deze verpakkingen in de toekomst meer en meer zullen worden gebruikt. Deze toepassing zal zich het eerst manifesteren in de voedings- en distributiesector. Finaal werd besloten dat momenteel enkel de RFID-technologie een echte toegevoegde waarde biedt en dit vooral in de logistieke ketens. In de toekomst zullen die dan ook meer en meer worden geïmplementeerd.

Het belangrijkste hoofdstuk in dit empirisch gedeelte werd echter gevormd door het toetsen van de theorie aan de standpunten van enkele bedrijven uit verschillende sectoren. Hiervoor werden de volgende bedrijven geïnterviewd: Alpro, Ter Beke, Coca-Cola, Agfa-Gevaert, Blanken Controls, Peutz Industrieel Ontwerp, Packinn, Denc en Zetes.

Meer in het bijzonder werd tijdens deze interviews geprobeerd om een antwoord te krijgen op de volgende vragen: 1.

Wat is de vertrouwdheid van het bedrijf met intelligente verpakkingen?

2.

Hoe beoordelen deze bedrijven de intelligente verpakkingen?

3.

Welke relatie heeft het bedrijf met intelligente verpakkingen?

118

Uit dit onderzoek bleek dat de meeste van deze bedrijven problemen hadden bij het definiëren van intelligente verpakkingen. Het merendeel maakte dan ook geen onderscheid tussen actieve, intelligente en RFID-gerelateerde verpakkingen. Slechts twee bedrijven (Agfa-Gevaert en Ter Beke) hanteerden dezelfde definitie als deze in de literatuurstudie. Bovendien was de totale beoordeling van de meeste ondervraagden negatief, waardoor deze verpakkingen nog niet zullen worden geïmplementeerd in het bedrijf.

Sommige levensmiddelenbedrijven, zoals Alpro en Coca-Cola België, hebben nog geen toepassingen van intelligente verpakkingen, maar verwachten wel dat ze in de toekomst zullen worden geïmplementeerd. Eerst zullen ze waarschijnlijk RFID toepassen in hun logistieke keten en vervolgens zullen ze intelligente consumentenverpakkingen introduceren, voornamelijk als marketingstunt. Agfa-Gevaert en Ter Beke gebruiken momenteel al verschillende RFID-toepassingen en zij zullen deze RFID-chips in de toekomst nog meer implementeren. De verpakkingsbedrijven en logistieke bedrijven worden al allemaal geconfronteerd met deze verpakkingen en zullen ze dan ook implementeren of verkopen. Al deze bedrijven verwachten dat deze verpakkingen in de toekomst nog belangrijker zullen worden.

Opmerkelijk was dat de meeste bedrijven voornamelijk voordelen van intelligente verpakkingen aanhaalden met betrekking tot de externe logistieke keten en in veel mindere mate voor de interne logistiek. Uit de literatuurstudie bleek nochtans dat ook de interne logistieke processen kunnen worden verbeterd dankzij intelligente verpakkingen.

De verschillende definities van intelligente verpakkingen, die teruggevonden werden tijdens het theoretisch onderzoek, werden ook duidelijk aangetroffen bij de deskundigen en in de casestudies. Andere vaststellingen uit de literatuurstudie, onder meer dat intelligente verpakkingen zowel voor- en nadelen hebben voor de logistieke keten, alsook dat er momenteel al verschillende toepassingen bestaan bij de levensmiddelenindustrie, de logistieke dienstverleners en de productiebedrijven, werden niet bevestigd in de praktijkstudie. Volgens de praktijkstudie zijn de nadelen en problemen van deze verpakkingen nog veel groter dan de voordelen en worden ze in de meeste van deze gecontacteerde bedrijven nog niet toegepast. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat er slechts enkele bedrijven werden geïnterviewd en dat er dus geen algemene conclusies kunnen worden getrokken voor de volledige Belgische industrie.

Suggesties voor verder onderzoek Voor verder onderzoek zou het interessant zijn om de combinatie van verschillende technologieën in verpakkingen te bestuderen. Meer in het bijzonder de combinatie van zowel intelligente, actieve als RFID-gerelateerde verpakkingen. Bovendien kan het ook interessant zijn het onderzoek uit te breiden naar meerdere ondernemingen uit nog meer verschillende sectoren én naar verschillende personen binnen eenzelfde organisatie. Er kunnen zich immers verschillen voordoen in de visie van de geïnterviewde, afhankelijk van zijn/haar opleiding, positie in het bedrijf enz. Om dit op een efficiënte manier te realiseren, is er nood aan een gestandaardiseerde vragenlijst.

119

LIJST VAN GERAADPLEEGDE WERKEN Tijdens mijn literatuurstudie heb ik contact opgenomen met dhr. DOHOGNE G., Technologisch Adviseur bij ‘Pack4Food UGent’ (organisatie die innovaties via de verpakkingen van levensmiddelen onderzoekt) en voorzitter van ‘Packaging People’(een verenging voor verpakkingsdeskundigen). Vorig jaar heeft hij deelgenomen aan een conferentie over intelligente inkten van Pira en heeft daar verschillende presentaties bijgewoond. Dhr. DOHOGNE G. heeft mij ter beschikking gesteld van deze presentaties, die jammer genoeg nog niet gepubliceerd zijn. Deze informatie is beschikbaar op de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen (Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit) van de Universiteit Gent. Dit is ook de plaats waar ‘Pack4Food UGent’ gevestigd is (Interview met dhr. DOHOGNE GUY, februari 2006, Gent). Mevr. VERMEIREN L., Assistent in Levensmiddelentechnologie en Voeding van de Faculteit Bioingenieurswetenschappen, heeft meegewerkt aan het Europees onderzoek ‘Actipak’ (cfr. supra 3.3.4) en heeft mij documenten, soms losse presentaties, met betrekking tot dit onderzoek aangereikt (Interview met mevr. VERMEIREN LIEVE, februari 2006, Gent).

3-D BAR CODE, 2006, Industrial Engineer, februari 2006, vol. 38, issue 2, blz. 12.

A Guide to Data Logging, 1996, Onset, URL: . (02/03/2006).

AHVENAINEN R. et al., 2003, Novel food packaging techniques, Woodhead Publishing Limited, Cambridge, 590 blz.

AIM Nederland, Tweedimensionale codes en Optical Character Recognition (OCR), Association for Automatic Identification and Mobility, URL: en . (05/04/2006).

ALBRIGHT B., 2004, RFID Technology Delivers Smart – but Sensitive- Packaging labels, vol. 5, issue 11, november/december 2004, blz. 14-15.

ALTHOFF M., 2006, Virus besmet RFID-tags, Logistiek, maart 2006, URL: . (23/03/2006).

ASBRINK D., 2005, Conductive ink used in smart packaging, Cypak, Pira Intelligent Inks conference, november 2005, Vienna, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

Ball Packaging Europe, Product Innovation: Active Can, URL: . (23/02/2006).

XIII

BARASH G., 2005, Printed RFID antenna, Parelecc, Pira Intelligent Inks conference, november 2005, Vienna, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

BEENTJES R., 2005, De basis over RFID, december 2005, Logistiek, URL: < http://www.logistiek.nl/dossierartikelen/id84-De_basis_over_RFID.html>. (06/03/2006).

BROUWER Y. en KEIJBETS E., 2002, Actieve en intelligente verpakkingen, februari 2002, URL: . (11/11/2005).

BUTLER P., 2004a, Packaging gets smarter, Product & Image Security, november/December 2004, blz. 28-29, URL: < http://www.smartpackaging.co.uk/Product&ImageSecurityArticle.pdf>. (14/11/2005).

BUTLER P., 2004b, Over to the smart side, Materials Worlds, maart 2004, blz. 34-36, URL: . (14/11/2005).

BUTLER P., 2004c, Metal gets smarter, The Canmaker, maart 2004, blz. 40-41, URL: . (14/11/2005).

BVI, De functies van de verpakkingen, URL: . (21/02/2006).

CHAPMAN T., 2006, Smart Start To RFID: Initiating A Smart Label Pilot, Business Credit, januari 2006, vol. 108, issue 1, blz. 16-19.

CHUA S., 2006, RFID: bringing mobility into the warehouse, Manufacturers' Monthly, februari 2006, blz. 61-62.

Consumer Packaging Report 2005/6, 2005, Rexam: Future innovation today, URL: . (18/11/2005).

DAINELLI D., 2000, Regulatory Aspect of Active and Intelligent Packaging, International Conference on Active and Intelligent Packaging, CCFRA, losbladig, september 2000, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

DANIEL C.D., 2000, Intelligent Packaging: an overview, Centre for Exploitation of Science and Technology, losbladig, september 2000, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent

DE JONG A., BOUMANS H., SLAGHEK T., VAN VEEN J., RIJK R., VAN ZANDVOORT M., 2005, Active & Intelligent Packaging for food, the future?, Food Additives and Contaminants, vol. 22, nr. 10, oktober 2005, blz. 975-979.

XIV

DE MEULENAER B., 2002, Chemical interactions between packaging materials and foodstuffs, 294 blz., URL: . (08/02/2006).

DE PELSMACKER P. en VAN KENHOVE P., 2002, Marktonderzoek: Methodes en toepassingen, Garant, Antwerpen/Appeldoorn, 836 blz.

Dozen en wikkels praten, 2005, Food2Know, Nieuws: Actueel Nieuws, september 2005, URL: . (23/02/2006).

Eyefortransport, 2005, RFID in Transportation & Logistics: An analysis of eyefortransport’s recent survey, juli 2005, URL : . (18/11/2005)

FABECH B. et al., 2000, Active and intelligent food packaging: a Nordic report on the legislative aspects, Nordic Council of Ministers, Kopenhagen, 84 blz., URL: . (25/11/2005).

Future Store, 2006, Metro Group, januari 2006, URL: < http://www.future-store.org/servlet/PB/s/wc77jb4xhrh01xe1t2l1l82k8h1jptmgy/menu/1007344_l2_yno/index.html>. (03/03/2006).

GOZLAN S. en PRUSIK T., 2005, TEMPTIME Indicators: Providing Added Value to the Consumer with Freshness, Ripeness and Maturity Indictors, Temptime, Pira Intelligent Inks conference, november 2005, Vienna, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

GSI to Produce Thin-Film Batteries, 2003, RFID Journal, mei 2003, URL: . (06/03/2006).

Handleiding Convenant Verpakkingen II, 1998, Stichting Uitvoering Verpakkingenconvenant binnen de Metaal- en Elektrotechnische industrie (UVME), september 1998, URL: . (25/11/2005).

HARROP P., 2004, Second-generation smart packaging combines technologies, Packaging Digest, vol. 41, issue 12, december 2004, blz. 36.

HARROP P., 2006, Printed Electronics will Change the World, IDTechEx, maart 2006, URL: . (23/03/2006).

HENDRICKX M., 'Tijd temperatuur indicatoren' als onderdeel van 'intelligente verpakking' van levensmiddelen, BVI, URL: . (23/02/2006). HENTZEPETER V., 2001, Intelligente consumentenverpakkingen: wachten is op de cheap chip, Food Management, november 2001, blz 18-19.

XV

HOFFMAN W., 2006, Metro Moves on RFID, Traffic World, januari 2006, vol. 270, issue 4, blz. 18.

HURME E. en AHVENAINEN R., 1996, Active and smart packaging of ready-made foods, april 1996, blz.169183, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

HURME E., 2003, Intelligent packaging systems for bioproducts, VTT Biotechnologie, URL: . (11/11/2005).

iButton, 2006, Applications: Thermochron Applications: Food Safety / HACCP: Nestlé Monitors Ice Cream Deliveries, URL: . (02/03/2006).

IDTechEx, 2004, Intelligent and Smart Packaging, URL: . (11/11/2005).

Inks can sense when it’s best to drink beverage, 2005, Packaging Magazine, april 2005, vol. 8, issue 8, blz. 20.

JAEGER R., 2002, Intelligente verpakkingen maken kwaliteit herkenbaar, Kunststof Magazine, nr. 6, augustus 2002, blz. 42-44.

KLEIST R. et al., 2004, RFID Labeling: Smart Labeling Concepts & Applications for the Consumer Packaged Goods Supply chain, Printronix Inc, Myford (US), 211 blz.

KOTLER P., ROBBEN H. en GEUENS M., 2004, Marketingmanagement, Pearson Education Benelux, 562 blz.

KREFT F. et al., 2002, Stand van zaken TTI’s, VMT, nr. 4, februari 2002, blz. 33-35.

Labellord, 2004, Versheid wordt zichtbaar: Labellord-Timestrip, URL: . (23/03/2006).

LE GRAS E., 2004, TNO magazine, oktober 2004, blz. 22-24, URL: < http://www.tno.nl/tno/actueel/magazine/2004/oktober_2004/tm_5_2004_22_24_rfid.pdf>. (25/03/2006).

LIARD M.J., 2005, Smart Labels and Smart Label Packaging, Venture Development Corporation Automatic Identification and Data Collection Practice, augustus 2005, 21 blz., URL: . (8/04/2006).

LifeLines Technology, 2000, FAQ: Time-Temperature Indicators, losbladig, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

XVI

LLEWELLYN W., 2005, Retail intelligence, Pira International, URL: . (12/11/2005).

Logipers, 2005, Innovatieve tracking & tracing-code: 2DCS, DutchRFID, augustus 2005, URL: . (06/04/2006).

Logistics definitions, Michigan Council of Supply Chain Management Professionals Roundtable, Logistics, URL: . (10/03/2006).

Logistiek, 2005, Vraagbak RFID, december 2005, URL: . (6/04/2006).

Marks & Spencer Expands RFID Trail, 2005, Frontline Solutions, april 2005, vol. 6, issue 3, blz. 11-12.

MARTIN J.P. en MALLET O., 2000, The Commercial Applications of TTI’s, CCFRA, losbladige presentatie, september 2000, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent

METRO Group to Introduce RFID Across the Company, 2003, Cover Pages, januari 2003, URL: . (03/03/2006).

Middleware definition, School of Computing and I.T. (SCIT), University of Wolverhampton UK, URL: . (23/02/2006).

Miljardenomzet voor RFID in 2010, 2006, Logistiek, januari 2006, URL: . (02/03/2006).

Moxom, Wat is een Data Matrix Code?, URL: . (25/03/2006).

Nefab, Vocht Indicatoren, URL: . (15/02/2006).

Nestlé komt met intelligent etiket, 2005, VMT, oktober 2005, URL: . (23/03/2006).

Nestlé onderzoekt intelligent etiket, 2005, VMT, nr. 21, oktober 2005, blz. 8.

O’CONNOR M.C., 2006, Philips Demos Polymer HF Tags, RFID Journal, februari 2006, URL: . (06/03/2006).

XVII

OOGHE H. en VAN WIJMEERSCH C., 2003, Handboek financiële analyse van een onderneming, Intersentia, Antwerpen, 469 blz. Packinn, Producten: schadepreventie, URL: . (10/02/2006). Pakexpert, 2006, Dossier verpakkingen en dossier logistiek, ULR: . (17/02/2006)

PCA Mobile BV, Wat zijn de meest voorkomende barcodes?, URL: . (05/04/2006).

Philips demos plastic RFID chip, Mobile Radio Technology, maart 2006, vol. 24, issue 3, blz. 9.

Philips Produces RFID Tags Using Plastic Electronics, 2006, Material Handling Management, maart 2006, vol. 61, issue 3, blz. 12.

PIERCE J., 2005, Time on their side, Engineer (Centaur Communications), vol. 293, issue 7685, oktober 2005, blz. 16.

Pira, 2004, The Future of Intelligent Retail Packaging: strategic forecasts, URL: . (12/11/2005).

Pira: Intelligent Inks, 2005, Novel ink technologies to add value to your packaging, Two day Pira International conference, november 2005, Vienna, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

PLEYSIER L.; VAN BREEDAM A. en KROLS K., 2004, RF-tags voor intelligente logistiek, Vlaams Instituut voor de logistiek, Antwerpen, 240 blz.

POOR A., 2003, Intelligent Packaging on the Way, PC Magazine, vol. 22, issue 10, blz. 28.

Radiofrequentie-identificatie, NEN, Nationale Normalisatie-Instituut Nederland, URL: . (06/03/2006).

RFID is growing bar-code sales, not killing them, 2006, Manufacturing Business Technology, februari 2006, vol. 24, issue 2, blz. 50.

RFID Producing Huge Benefits For Germany's METRO Group, 2006, Food Logistics, januari/februari 2006, issue 83, blz. 10.

RFID Research Shows Reduction Of Stock Outs, 2006, Supply House Times, januari 2006, vol. 48, issue 11, blz. 32.

XVIII

RFID Set To Change Everything, 2006, Logistic About, FIND: RFID, maart 2006, URL: . (7/04/2006).

RFID Tag Deactivation Station that does not Deactivate Tags, 2003, Spychips, URL: . (03/03/2006).

RFID: Common Applications, AIM Global, Technologies: RFID / Applications, URL: . (8/04/2006).

RFID-Net, RFID versus de barcode; RFID: Wat kan het?, URL: . (7/04/2006).

RÖTZER I., 2005, Fresh to the table, Fraunhofer magazine, februari 2005, blz. 44-45, URL: . (12/11/2005).

SCHILTHUIZEN S., 1999, Communication with your packaging: Possibilities for intelligent functions and identification methods in packaging, Packaging Technology and Science, vol 12, issue 5, 1999, blz. 225-228.

SCHILTHUIZEN S., 2004, Intelligent food packaging, Food Science & Technology, vol 18, nr. 1, maart 2004, blz. 14-16.

SCULLY A., 2006, Trends in Interactive Food Packaging, Food Science Australia, URL: . (9/04/2006).

Seminarie ATO, 2001, losbladige presentatie, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

Shockwatch, Tilt monitors: Tiltwatch Plus, URL: . (11/02/2006). Smart Packaging, RFID, tracking & tracing en de rol van de verpakkingsindustrie, 2004, Pack Direct, november 2004, URL: . (07/02/2005). Smart/intelligent packaging is changing your world, 2002, Brand: The journal of brand Technology, Pira International Ltd., vol. 2, issue 1, november/december 2002, blz. 9.

SMOLANDER M., 2000, Freshness Indicators for direct quality evaluation of packaged food, VTT Biotechnology, losbladig, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

XIX

STAM P., 2006, RFID: The future for the global supply chain?, Logistiek, maart 2006, URL: . (7/04/2006).

STANLEY J., 2001, Brands versus Private Labels, URL: . (23/02/2006).

STEIGER J., 2005, Recent Advances in Printable Electronics, Degussa AG, Creavis Technology and Innovation, Pira Intelligent Inks conference, november 2005, Vienna, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

STRASSMANN A., 2006 Innovations in RFID: True RFID Technology Drivers, SMT: Surface Mount Technology, februari 2006, vol. 20, issue 2, blz. 64.

Symbo Unveils RFID Forklift Prototype, 2006, Food Logistics, januari/februari 2006, issue 83, blz. 10.

Tarsus, 2006, Timestrip At Smart Label Summit Americas: It’s About Time, februari 2006, URL: < http://www.tarsus-group.com/index.asp?prid=293§ion=4&id=2>. (2/03/2006).

Techniline, RFID-standaarden geven impuls aan open logistieke ketens, Technologiewacht, Archief XIOS Hogeschool Diepenbeek, URL: . (17 /02/2006).

The Business Case for RFID, 2006, Logistic About, FIND: RFID, februari 2006, URL: . (7/04/2006).

The Supply Chain and Beyond, 2006, Logistic About, maart 2006, URL: . (7/04/2006).

VAN DER BENT A., 2005, Microbial and bacterial sensors, Wageningen University & Research Center, Pira Intelligent Inks conference, november 2005, Vienna, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

VAN DIERDONCK R. en VEREECKE A., 1994, Operationeel beheer, Academia Press, Gent, 618 blz.

VAN DIERDONCK R., 2004, Cursus Logistiek Management, losbladig, 19 hfst. VAN EDE J., 2002, Productidentificatie: RFID toverwoord, barcodering praktijk; VMT, nr. 20, september 2002,URL: . (07/02/2005). VAN GEYTE J., 2006, Blauw broertje voor Jupiler, Gazet van Antwerpen, 4-5 maart 2006, blz. 21.

XX

VAN MILTENBURG O., 2006, 3D code kan video bevatten voor mobieltjes, HCC Magazine, januari 2006, URL: . (06/04/2006).

VAN VLIET H., 2004, Interne en externe logistiek integreren, De Molenaar, september 2004, URL: . (07/02/2006).

VANDENBROUCKE L. L., 2003, Carrefour test intelligente verpakking uit, Het Nieuwsblad Online, november 2003, URL: . (23/02/2006).

VDC, RFID in the supply chain: the Wal-Mart factor - Part one: VDC’s firsthand impressions of the November Meeting, Venture Development Corporation, URL: . (23/02/2006).

VERMUE J., 2000, Active and Intelligent Packaging: An introduction, losbladige presentatie, april 2000, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

VERNAT V., 2000, Danone URA, losbladige presentatie, april 2000, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

Verordening EG nr. 1935/2004: Actieve en intelligente verpakkingen, 2005, Scadplus: Europa, januari 2005, URL: . (23/03/2006).

VIL, 2006, Vlaams Instituut voor de logistiek, Deelproject: Intelligente verpakkingen, URL: . (02/03/2006).

Voedselfoltering, 2004, Intermediair, URL: . (14/11/2005).

WHITEHEAD C., 2005, Scented Inks, Flint-Schmidt, Pira Intelligent Inks conference, november 2005, Vienna, Vakgroep Voedselveiligheid en voedselkwaliteit UGent.

YAM K.L. et al., 2005, Intelligent Packaging: Concepts and Applications, Journal of Food Science, vol. 70, nr. 1, blz. R1-R10.

Zetes, Active RF-ID: Intelligent Tags, URL: . (15/03/2006).

XXI

INTERVIEWS

Interview met dhr. ADAMS KOEN, Algemeen Directeur Packinn, donderdag 13 april 2006, Skaldenstraat 121 F1, Haven 3230, 9042 Gent.

Interview met dhr. BAYINGS MICHEL, Domain expert Mobile & RFID Solution Center LogicaCMG, vrijdag 30 september 2005, Woluwedal 106, 1000 Brussel.

Interview met dhr. BOOMSMA FOLKERT, Verkoop & Logistiek Blanken Controls, dinsdag 4 april 2006, email.

Interview met mevr. DECADT AN, Packaging Engineer 3M, donderdag 23 februari 2006, Industriëlestraat 33, Industriezone Klein Frankrijk, 9600 Ronse.

Interview met dhr. DE WAELE PHILIPPE, Packaging Manager Ter Beke, maandag 20 maart 2006, e-mail.

Interview met dhr. DEREU NOEL, Logistiek Directeur Ter Beke, woensdag 12 april 2006, e-mail.

Interview met dhr. DEVOGELAER RUBEN, Consumenten Care Inbev, donderdag 22 september 2005, e-mail.

Interview met dhr. DOHOGNE GUY, voorzitter van Packaging People en Ingenieur van Pack4Food, maandag 20 februari 2006, Coupure Links 653, 9000 Gent.

Interview met dhr. DOHOGNE GUY, voorzitter van Packaging People (vereninging voor verpakkingsexperten) en Ingenieur van Pack4Food, woensdag 8 maart 2006, e-mail.

Interview met dhr. HUYSMANS GEERT, Environment & Packaging Manager Coca-Cola Services n.v., vrijdag 10 maart 2006, Chaussée de Mons 1424, 1070 Brussel.

Interview met mevr. LAUREYS PATRICIA., Logistiek Consultant DENC, woensdag 22 maart 2006, e-mail.

Interview met dhr. LEENDERS LUC, Manager, Graphic Systems Innovation Agfa-Gevaert, maandag 20 maart 2006, Hendrik Kuypersstraat, 2640 Mortsel.

Interview met dhr. MEERT BART, Expert in het Vlaams Instituut voor de Logisteik (VIL), dinsdag 8 november 2005, Hoveniersberg , 9000 Gent.

Interview met mevr. NOWICKI G., Projectmedewerkster van ‘Verpakkingsinnovatie en Ecodesign’ van de XIOS Hogeschool Limburg, dinsdag 14 maart 2006, e-mail.

XXII

Interview met dhr. PEETERS DIRK, Packaging Development Agfa-Gevaert, maandag 20 maart 2006, Hendrik Kuypersstraat, 2640 Mortsel.

Interview met mevr. PEETERS R., Coördinator van het VerpakkingsCentrum van de XIOS Hogeschool Limburg, donderdag 9 maart 2006, e-mail.

Interview met dhr. PEUTZ RAYMOND, Ontwerper en Zaakvoerder Peutz Industrieel Ontwerp, dinsdag 28 maart 2006, e-mail.

Interview met dhr. SCHILTHUIZEN S., Future Technology Center, dinsdag 6 december 2005, e-mail.

Interview met dhr. SMITS FERDINAND, Project Manager Automation en Technische specialist Logic Controllers en Global Engineering Agfa-Gevaert, maandag 20 maart 2006, Hendrik Kuypersstraat, 2640 Mortsel.

Interview met mevr. VAN DE KEERE BETTINA, Senior Strategic Buyer Alpro Soja, woensdag 22 maart 2006, Jules Van Biesbroeckstraat 147, 9050 Gentbrugge.

Interview met dhr. VANDER AA JO, Market Analyst Specialty Products/New Business Initiatives AgfaGevaert, maandag 20 maart 2006, Hendrik Kuypersstraat, 2640 Mortsel.

Interview met dhr. VAN HERBRUGGEN EDDY, Chief Technology Officer en RFID-specialist Zetes, zaterdag 18 maart 2006, e-mail.

Interview met dhr. VERHOEVEN W., Packaging Machinery and Materials Agfa-Gevaert, maandag 20 maart 2006, Hendrik Kuypersstraat, 2640 Mortsel.

Interview met mevr. VERMEIREN LIEVE, Assistent in Levensmiddelentechnologie en Voeding van de Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Universiteit Gent, donderdag 23 februari 2006, Coupure Links 653, 9000 Gent.

Interview met dhr. VLOEBERGHS DANIEL, Analyst en Consultant Packaging Laboratory Belgisch Verpakkingsinsituut (BVI), donderdag 23 februari 2006, Industriëlestraat 33, Industriezone Klein Frankrijk, 9600 Ronse.

Interview met dhr. VLOEBERGHS DANIEL, Analyst en Consultant Packaging Laboratory Belgisch Verpakkingsinsituut (BVI), woensdag 8 maart 2006, e-mail.

XXIII

BIJLAGEN Bijlage 1: Vragenlijst verpakkingsdeskundigen A.

Definitie intelligente verpakkingen

1.

Op welke manier zou u intelligente verpakkingen definiëren?

2.

Wat is volgens u de definitie van actieve verpakkingen?

3.

Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen intelligente en actieve verpakkingen?

4.

Kent u enkele technologieën die verpakkingen intelligent kunnen maken? -

Wat verstaat u onder de RFID (Radio Frequency Identification)-technologie?

-

Op welke manier kan volgens u, als verpakkingsdeskundige, RFID bijdragen tot intelligente verpakkingen?

B.

-

Wat wordt volgens u bedoeld met intelligente inkten?

-

Hoe kunnen intelligente inkten een verpakking intelligent maken?

Belangrijkste voorbeelden van intelligente verpakkingen

5.

Wat zijn volgens u de vijf belangrijkste voorbeelden van intelligente verpakkingen?

6.

Kent u enkele concrete toepassingen voor deze voorbeelden of bedrijven die ze al implementeren?

C. 7.

-

Kan u enkele concrete RFID-toepassingen opsommen?

-

Over welke toepassingen van intelligente inkten hebt u al eens gehoord?

Beoordeling van intelligente verpakkingen Wat zijn de belangrijkste voordelen van intelligente verpakkingen? Dit mag bekeken worden vanuit het standpunt van zowel de producent, de consument, de transporteur als de detailhandelaar.

8.

Wat zijn de belangrijkste nadelen van intelligente verpakkingen? Dit mag terug bekeken worden vanuit het standpunt van zowel de producent, de consument, de transporteur als de detailhandelaar.

9.

Welke problemen verwacht u bij de implementatie van intelligente verpakkingen binnen bedrijven?

10. Wat zijn de mogelijke logistieke toepassingen van intelligente verpakkingen?

D.

Toekomstverwachtingen van (intelligente) verpakkingen

11. Wat zijn uw toekomstverwachtingen omtrent verpakkingen in het algemeen? 12. Wat zijn uw toekomstverwachtingen omtrent intelligente verpakkingen wereldwijd? 13. Hoe ziet u de intelligente verpakkingen evolueren in België? 14. In welke sectoren verwacht u dat deze verpakkingen het eerst of het meest zullen worden geïmplementeerd?

XXIV

Bijlage 2: Vragenlijst gewone bedrijven: Alpro, Ter Beke, Coca-Cola en Agfa-Gevaert A.

Vertrouwdheid met intelligente verpakkingen

1.


2.

Kan u een vijftal voorbeelden van intelligente verpakkingen geven?

3.


4.

Bent u vertrouwd met de RFID (Radio Frequency Identification)-technologie? Wat verstaat u onder deze technologie?

5.

Op welke manier kan volgens u RFID bijdragen tot intelligente verpakkingen?

6.

Kunnen volgens u intelligente inkten een verpakking intelligent maken?

B.

Beoordeling van intelligente verpakkingen

7.

Wat zijn volgens u de belangrijkste voordelen van intelligente verpakkingen?

8.

Wat zijn volgens u de belangrijkste nadelen van intelligente verpakkingen?

9.

Wat zijn de problemen die u heeft ervaren of verwacht bij het implementeren van intelligente verpakkingen? Verwacht u problemen op de volgende gebieden?: -

Privacy

-

Effectiviteit

-

Veiligheid

-

Etikettering

-

Wetgeving

-

Consumentenvertrouwen

-

Kosten

10. Op welke manier kunnen intelligent verpakkingen het logistieke proces verbeteren?

C.

Relatie intelligente verpakkingen en het bedrijf

11. Gebruikt u al intelligente verpakkingen? Zo ja, welke? 12. Is er voor de implementatie van deze verpakkingen al veel onderzoek naar verricht? Of wanneer er nog moet worden overgegaan tot de implementatie, wordt er dan momenteel veel onderzoek naar verricht? 13. Kent u concurrenten die deze verpakkingen gebruiken? Hebben ze dan een concurrentieël voordeel? 14. Hoe ziet u intelligente verpakkingen evolueren binnen uw bedrijf?

XXV

Bijlage 3: Vragenlijst verpakkingbedrijven en logistieke bedrijven A.

Vertrouwdheid met intelligente verpakkingen

1.


2.

Kan u een vijftal voorbeelden van intelligente verpakkingen geven?

3.


4.

Bent u vertrouwd met de RFID (Radio Frequency Identification)-technologie? Wat verstaat u onder deze technologie?

5.

Op welke manier kan volgens u RFID bijdragen tot intelligente verpakkingen?

6.

Kunnen volgens u intelligente inkten een verpakking intelligent maken?

B.

Beoordeling van intelligente verpakkingen

7.

Wat zijn volgens u de belangrijkste voordelen van intelligente verpakkingen?

8.

Wat zijn volgens u de belangrijkste nadelen van intelligente verpakkingen?

9.

Wat zijn de problemen die u of één van uw klanten heeft ervaren of verwacht bij het implementeren van intelligente verpakkingen? Verwacht u problemen op de volgende gebieden?: -

Privacy

-

Effectiviteit

-

Veiligheid

-

Etikettering

-

Wetgeving

-

Consumentenvertrouwen

-

Kosten

15. Op welke manier kunnen intelligente verpakkingen het logistieke proces verbeteren of verslechteren? 16. Wat zijn de voor- en nadelen van het gebruik van intelligente verpakkingen binnen de logistiek?

C.

Relatie intelligente verpakkingen en het bedrijf

17. Gebruikt of verkoopt uw bedrijf al intelligente verpakkingen? Zo ja, welke? 18. Welke sectoren zijn jullie grootste afnemers? -

Wat zijn de grootste afnemers van niet RFID-gerelateerde intelligente verpakkingen?

-

In welke sectoren wordt de RFID-technologie al het meest gebruikt?

19. Wat zijn uw toekomstverwachtingen omtrent intelligente verpakkingen wereldwijd? 20. Hoe ziet u de intelligente verpakkingen evolueren binnen België? 21. Wat zijn uw toekomstverwachtingen omtrent intelligente verpakkingen binnen uw bedrijf?

XXVI

Bijlage 4: De verschillende componenten van een RFID-tag Onderstaande figuren geven de verschillende componenten van een RFID-tag weer. Deze tag bestaat uit een chip, een antenne en een onderlaag, die kan bestaan uit papier, een folie, textiel enz.

Figuur B.4.1: De componenten van een RFID-tag

De onderlaag

De chip

De antenne


Figuur B.4.2: Een siliconenchip ontwikkeld door Philips

3 cm


XXVII

Bijlage 5: De-activator Metro Binnen de Metro Future Store staat er een RFID-tag de-activator die de werking van de RFID-chips uitschakelt. De consumenten die de winkel verlaten en schrik hebben voor hun privacy kunnen de RFID-chip zelf deactiveren. Deze de-activator overschrijft het codenummer op de RFID-chip met nullen, dus enkel de barcode-informatie wordt overschreden, maar de gegevens die ervoor zorgen dat de producten kunnen worden geïdentificeerd blijft bestaan (RFID Tag Deactivation Station…, 2003).

Deze volgende figuur toont de de-activator van Metro. In het midden van het rode kruis bevindt zich een RF-lezer. Figuur B.5.1: De de-activator van Metro

Onderstaande figuur toont de werkwijze van de de-activator. Figuur B.5.2: De werkwijze van de de-activator

Dit veld bevat het barcodenummer van het product. De de-activator overschrijft enkel dit stuk met nullen. Dit veld bevat het unieke identificatienummer en dit blijft intact na de deactivatie.

XXVIII

De toepasbaarheid van intelligente verpakkingen in de logistiek

Recommend Documents