COLLECTIEPLAN. Bibliotheekcollecties Universiteit Leiden. DEEL II De bibliotheekcollecties per domein

COLLECTIEPLAN Bibliotheekcollecties Universiteit Leiden

DEEL II – De bibliotheekcollecties per domein

2

Collectieplan Deel II – 1 oktober 2008

INHOUD DEEL II DEEL II – De bibliotheekcollecties per domein ..........................................................................1 Inleiding...........................................................................................................................................5 1. Algemene wetenschappelijke collecties ............................................................................7 1.1. Algemene collecties .............................................................................................................7 1.1.1. 1.1.2.

1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. 1.2.7. 1.2.8. 1.2.9. 1.2.10. 1.2.11. 1.2.12. 1.2.13. 1.2.14. 1.2.15. 1.2.16. 1.2.17. 1.2.17a 1.2.17b 1.2.18. 1.2.19. 1.2.20. 1.2.21. 1.2.22. 1.2.23.

1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.6.1. 1.6.2. 1.6.3. 1.6.4. 1.6.5. 1.6.6. 1.6.7.

1.7. 1.7.1. 1.7.2. 1.7.3.

1.8. 1.8.1. 1.8.2. 1.8.3.

Big deals: licenties in consortiumverband ................................................................................................ 7 Elektronisch Bestandenoverleg (EBO)..................................................................................................... 8

Letteren.................................................................................................................................9 Letteren Algemeen ................................................................................................................................. 12 Geschiedenis........................................................................................................................................... 13 Kunst ...................................................................................................................................................... 21 Chinees ................................................................................................................................................... 28 Diverse talen........................................................................................................................................... 35 Duits ....................................................................................................................................................... 42 Engels ..................................................................................................................................................... 46 Frans ....................................................................................................................................................... 50 Italiaans .................................................................................................................................................. 57 Japans (en Koreanistiek)......................................................................................................................... 63 Koreanistiek............................................................................................................................................ 69 Klassieke talen en Oudheid .................................................................................................................... 71 Papyrologie............................................................................................................................................. 78 Latijns-Amerika (incl. Spaans en Portugees).......................................................................................... 81 Literatuurwetenschap.............................................................................................................................. 87 Midden-Oosten en Islamitische wereld .................................................................................................. 93 Nederlands............................................................................................................................................ 101 Fries ...................................................................................................................................................... 106 Afrikaans .............................................................................................................................................. 107 Oost Europa (incl. Slavische talen)....................................................................................................... 108 Taalwetenschap .................................................................................................................................... 111 Zuidoost Azië en Oceanië..................................................................................................................... 117 Zuid- en Centraal Azië ......................................................................................................................... 120 Wetenschapsgeschiedenis..................................................................................................................... 131 Media en Praktijkstudies ...................................................................................................................... 131

Godsdienstwetenschappen ...............................................................................................137 Wijsbegeerte.....................................................................................................................139 Archeologie ......................................................................................................................149 Sociale Wetenschappen....................................................................................................153 Sociale wetenschappen algemeen (inclusief Sociologie en de VENA-collectie) ................................. 156 Bestuurskunde ...................................................................................................................................... 157 Culturele Antropologie / Ontwikkelingssociologie .............................................................................. 159 Pedagogiek ........................................................................................................................................... 161 Politicologie.......................................................................................................................................... 163 Psychologie........................................................................................................................................... 165 Bijlage: Collectievormingsprofielen Sociale Wetenschappen .............................................................. 167

Rechten.............................................................................................................................177 Juridische Bibliotheek .......................................................................................................................... 177 Niet-westers recht: Van Vollenhoven Bibliotheek voor Recht, Bestuur & Ontwikkeling.................... 182 Oost-Europees Recht en Ruslandkunde: Bibliotheek & Doc.bureau Oost-Europees Recht................. 186

Wiskunde & Natuurwetenschappen .................................................................................189 Natuurwetenschappen - algemeen ........................................................................................................ 189 Sterrenkunde......................................................................................................................................... 189 Natuurkunde ......................................................................................................................................... 189


3

1.8.4. 1.8.5. 1.8.6. 1.8.7.

Scheikunde & farmacie ........................................................................................................................ 189 Informatica ........................................................................................................................................... 189 Wiskunde.............................................................................................................................................. 189 Biologie ................................................................................................................................................ 189

1.9. 1.10.

Geneeskunde ....................................................................................................................191 Overige bibliotheekcollecties...........................................................................................203

1.10.1. 1.10.2. 1.10.3. 1.10.4.

2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.5.1. 2.5.2. 2.5.3. 2.5.4.

2.6. 2.6.1. 2.6.2.

2.7. 2.8. 2.8.1. 2.8.2. 2.8.3.

Academisch Historisch Museum .......................................................................................................... 203 Bibliotheek - Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden .................................................................. 203 Nationaal Herbarium Nederland - Leiden ............................................................................................ 208 ICLON.................................................................................................................................................. 209

Bijzondere Collecties......................................................................................................211 Bijzondere collecties - Universiteitsbibliotheek ..............................................................211 Foto’s en fotografica ........................................................................................................213 Handschriften, archieven en brieven................................................................................217 Kaarten en Atlassen..........................................................................................................224 Oosterse collecties............................................................................................................228 Midden-Oosten collecties ..................................................................................................................... 228 Hebraïca en Semitica ............................................................................................................................ 233 Zuid- en Zuidoost-Azië collecties......................................................................................................... 236 Instituut Kern: bijzondere collecties Indologie en Tibet....................................................................... 243

Japans en Chinees.............................................................................................................243 Universiteitsbibliotheek: bijzondere collecties Japans en Chinees....................................................... 243 Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties ..................................................................... 246

Oude drukken en bijzondere uitgaven..............................................................................249 Prenten en tekeningen, portretten, afbeeldingen van planten...........................................254 Prenten en tekeningen........................................................................................................................... 254 Portretten (Icones) ................................................................................................................................ 257 Bijzondere afbeeldingen Nationaal Herbarium Nederland – Leiden .................................................... 259

Bijlage IIa – Verantwoordelijke auteurs per domein .............................................................261 Bijlage IIb – Alfabetisch overzicht van verantwoordelijke auteurs ......................................263

4


Inleiding In Deel II van het Collectieplan van de bibliotheekcollecties van de Universiteit Leiden wordt per (deel)collectie dieper ingegaan op de daarvoor geldende bijzonderheden. Naast een beschrijving van de bestaande collectie ligt in dit deel een belangrijk accent op de collectievormingsprofielen, waarin het beleid wordt neergelegd voor de ontwikkeling van de desbetreffende (deel)collectie in de komende tijd. Omdat de collectievorming afgestemd moet zijn op onderwijs en onderzoek zijn de profielen per definitie onderhevig aan voortdurende verandering. Met name Deel II van het Collectieplan is in die zin een werkdocument, dat permanente bijstelling behoeft. In dit deel worden de Algemene wetenschappelijke collecties en de Bijzondere collecties apart behandeld. Een belangrijke reden daarvoor is dat bij de algemene wetenschappelijke collecties sprake is van een ander type relatie met onderwijs en onderzoek dan bij de bijzondere collecties. Bij de bijzondere collecties gelden bovendien specifieke eisen die gesteld worden aan het beheer, de bewaarcondities en het gebruik van de materialen, en spelen daarnaast overwegingen van meer cultuurhistorische aard een rol. De domeinprofielen in Deel II van het Collectieplan bieden gezamenlijk een overzicht over de bibliotheekcollecties van de Universiteit Leiden in het algemeen. Zij hebben daarnaast echter vooral een belangrijke functie als werkdocument voor de domeinbeheerders in overleg met hun specifieke doelgroepen 1. De domeinprofielen zijn geschreven en worden onderhouden door de desbetreffende domeinbeheerders, meestal een vakreferent, informatiespecialist of conservator. Bijlage II geeft een overzicht van de verantwoordelijke auteurs en domeinbeheerders, zowel per domein (IIa) als alfabetisch op naam (IIb). Josje Calff Adjunct-directeur Universiteitsbibliotheek Voorzitter Kernteam Collectieplan

1

De verschillende onderdelen van de hier afgedrukte werkversie zijn het laatst bijgewerkt in de periode tussen 16 mei en 23 juni.


5

6


1.

Algemene wetenschappelijke collecties 1.1.

Algemene collecties

Zowel op de UB als op de meeste andere lokaties zijn werken aanwezig die als ‘algemeen’ kunnen worden gekenschetst, zoals woordenboeken en encyclopediën, maar van één “collectie algemeen” in fysieke zin is geen sprake. Dit is wel het geval waar het gaat om digitale collecties, waarvoor licenties worden afgesloten die voor alle faculteiten van belang zijn. 1.1.1. Big deals: licenties in consortiumverband Door in consortiumverband licenties af te sluiten wil UKB de beschikbaarheid van digitale wetenschappelijke informatie tegen een acceptabele prijs vergroten. Door goede afspraken met uitgevers te maken, zowel commercieel als juridisch, wordt gestreefd naar een zo breed mogelijke toegang tot wetenschappelijke informatie tegen zo gunstig mogelijke voorwaarden. Belangrijke wensen bij het afsluiten van de licenties hebben betrekking op: • Duurzame opslag van de informatie • Perpetual access tot de informatie (ook wanneer het abonnement eenzijdig door de UB Leiden wordt beëindigd • Remote access voor geautoriseerde gebruikers (studenten en medewerkers van UL) • Toegang voor walk in users (geregistreerde bezoekers van de bibliotheken van de UL) • Gebruik van informatie in onderwijsmareriaal (readers) en DLO van de UL • Interbibliothecair leenverkeer voor niet commercieel gebruik De Universiteit Leiden behartigt haar belangen inzake licenties voor elektronische informatiematerialen op landelijk niveau via de UKB-werkgroep Licenties. Deze werkgroep opereert namens de UB-en en bepaalt prioritering, uitgangspunten en randvoorwaarden voor af te sluiten of te verlengen licenties. Het daadwerkelijk onderhandelen, afsluiten, betalen en doorberekenen en overige administratie wordt door het Licentiebureau van Surfdiensten gedaan. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de huidige participaties van de Universiteit Leiden. Participaties Universiteit Leiden per september 2007 Blackwell 2005 - 2007 Elsevier 2005 - 2009

Blackwell Synergy voor UL voor 2007 conform UKB model. Elsevier Freedom Collection en Subject Backfile Collection voor UL voor 2007 conform UKB model

Elsevier 2005 - 2009

UL Elsevier Cell Press

IOS Press 2007-2009

UL, fixed price voor 2007

ISI 2004 - 2007

ISI Technology Fee 2007

ISI 2004 - 2007

Journal Citation Reports, 2007 fixed price voor Universiteiten

ISI 2004 - 2007

Web of Science 2007 fixed price voor Universiteiten

Lexis Nexis 2007

Krantenbank, normatief

Lexis Nexis 2007

Module 5, gebruikerslicentie Publisher 1 Topic, voor Universiteiten, UMC's en Hogescholen (vanaf 2.000 studenten), fixed price

Lexis Nexis 2007 Lippincott Williams & Wilkins 2006 - 2010

UL - LWW Total Access Collection & Archive voor 2007


7

LWW Legacy Archive 2007 Mary Ann Liebert 2007-2009 OUP Journals 2006 2009 OUP Reference 2004 - 2007 OUP Reference 2004 - 2007 OUP Reference 2004 - 2007

Lippincott Williams & Wilkins Legacy Archive, eenmalig bedrag in twee termijnen UL, fixed price voor 2007 Oxford Journal Collection voor UL voor 2007 conform UKB model ILDC Universiteiten met meer dan 750 studenten Rechten, unlimited ODNB Universiteiten, 2-3 concurrent users OED Universiteiten met 5.001 - 15.000 studenten

ProQuest 2005 - 2010

Access Fee en Update Fee 2007

ProQuest 2005 - 2010 Reed Business Information 2006 – ‘07

Early English Books Online (inclusief MARC records), fixed price SubsidieTotaal, fixed price meer dan 2.000 studenten en de KB

Sage 2006 - 2008

Universiteit Leiden

Springer 2005 - 2007

Brill Online Journals voor 2007 voor Universiteit Leiden

Springer 2005 - 2007

E-books / E-reference Works (gratis)

Springer 2005 - 2007 Thomson Gale (ECCO) 2007 Thomson Gale (ECCO) 2007 Thomson Gale 2003 2007 Van Dale Lexicografie 2007-2010

Springer Online Journals en Journal Archives voor UL voor 2007 conform UKB model Eighteenth Century Collections Online (ECCO) Eighteenth Century Collections Online (ECCO), Hosting service fee MLA 5 users, fixed price Van Dale, normatief

Wiley 2005 - 2007

Cochrane Library, fixed price voor Core Members

Wiley 2005 - 2007

Wiley Online Journals voor UL voor 2007 conform UKB model.

1.1.2. Elektronisch Bestandenoverleg (EBO) Binnen het EBO vindt afstemming plaats over af te sluiten licenties binnen de UL. Hierbij wordt overlegd over de door het UKB voorbereide licenties maar ook over licenties die alleen door UL worden afgesloten. Het betreft licenties voor alle documenttypen (tijdschriften, naslagwerken, bronnen). Door de vergadering worden de voorstellen beoordeeld op inhoudelijke relevantie voor UL, op usability van het platform en op technische aspecten van het platform. Eveneens vindt afstemming plaats over de kostenverdeling tussen de deelnemende bibliotheken. Alle faculteiten zijn in het EBO vertegenwoordigd.

8


1.2.

Letteren

De Universiteitsbibliotheek fungeert als de faculteitsbibliotheek voor de Faculteit der Letteren. Voorafgaand aan de profielen van de afzonderlijke letterendomeinen, wordt hier ingegaan op een aantal aspecten die voor alle letterencollecties in de Universiteitsbibliotheek gelijk zijn; deze onderwerpen komen in de afzonderlijke domeinprofielen alleen aan de orde voorzover het om domeinspecifieke zaken gaat. De collecties van een beperkt aantal letterendomeinen bevinden zich niet in de Universiteitsbibliotheek, maar op aparte, decentrale locaties. Dit betreft de domeinen Kunstgeschiedenis, Chinees, Japans en Koreanistiek en Indologie.

Fysieke staat Voor bijzonderheden over de fysieke staat van de papieren collecties op de UB zie Deel I § 3.2.1.

Gebruik De algemene wetenschappelijke collectie is, voorzover het om gedrukt materiaal gaat, uitleenbaar, met uitzondering van het materiaal in open opstelling en niet-gebonden jaargangen van tijdschriften. Het gebruik van de letterencollecties van de UB is in het algemeen intensief. Dat geldt in mindere mate voor delen van de open opgestelde collecties, met name voor handboeken, bronnenpublicaties en naslagwerken, deels omdat hier verouderd materiaal staat of omdat er inmiddels digitale alternatieven beschikbaar zijn. Om die reden bestaat het voornemen om in 2009 een project uit te voeren dat voor alle domeinen tot een ingrijpende herziening van de open opstelling zal leiden. De domein-overschrijdende collectie gebonden tijdschriften in het open magazijn (op de verdieping -1) wordt redelijk intensief gebruikt. Het materiaal uit de gesloten magazijn wordt intensief aangevraagd, te leen en/of ter inzage, met name waar het monografieën betreft. Cijfers over aantallen uitleningen van papieren materiaal zijn helaas nauwelijks beschikbaar. Elektronische tijdschriften en andere digitale bestanden worden in een snel toenemende intensiteit gebruikt, bij uitstek wanneer ze via de digitale bibliotheek ook op afstand beschikbaar zijn. Het gebruik van digitale bestanden die niet in de digitale bibliotheek zijn opgenomen, bijvoorbeeld bestanden op Cd-roms die alleen stand alone te raadplegen zijn, is beperkt.

Ontsluiting De collecties die deel uitmaken van de Universiteitsbibliotheek zijn in de loop der jaren in verschillende systemen ontsloten. Tenzij anders vermeld betreft dat het materiaal dat verworven is in de volgende periodes: • tot 1963: Oude Systematische catalogus (OSC) • 1963-2002: Nieuwe Systematische Catalogus (NSC) • vanaf ca. 1990: Gemeenschappelijke Onderwerpsonstluiting (GOO) Veel oudere literatuur is retrospectief ontsloten met gebruikmaking van GOO. Alleen de laatste twee systemen zijn via de catalogus te raadplegen. Omdat GOO niet voor alle onderwerpen fijnmazig genoeg is, wordt bijvoorbeeld voor Sinologie, gebruik gemaakt van andere systemen.

Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

9

In de magazijnen van de UB staat in totaal nog ca. 1380 m. materiaal dat nog niet is ontsloten. Een relatief groot deel daarvan betreft materiaal in bijzondere talen, zoals Arabisch, Perzisch, Indonesisch. Het voornemen is om deze omvangrijke achterstand in 2009 en 2010 projectmatig weg te werken, nadat in het kader van het project ter optimalisering van het boekverwerkingsproces de werkwijze rond het ontsluiten van werken in bijzondere talen en schriftsoorten is verbeterd.

Collectievormingsprofiel Selectiecriteria

In de collectievormingsprofielen van de domeinen die onder beheer van de UB vallen wordt gebruik gemaakt van een indeling van de verschillende collectieonderdelen naar NBC-code, zonodig aangevuld met een verfijning daarbinnen per geografische eenheid en/of periode, waaraan een niveau wordt toegekend op een schaal van 1 tot 10. 2 In tabelvorm wordt vervolgens per onderdeel aangegeven hoe het niveau van de huidige collectie wordt ingeschat en tevens wat bekeken vanuit onderwijs en onderzoek het gewenste niveau moet zijn. De betekenis van de verschillende niveau wordt hieronder toegelicht: Toelichting • Publicatievorm: De beoordeling betreft zowel de gedrukte en elektronische publicaties in eigen bezit, als het door de instelling gekochte recht op toegang tot niet vrij toegankelijke digitale informatie elders • Publicatietaal: de eigen taal en in ieder geval de gangbare talen van wetenschappelijke communicatie voor het vak gebied (hoe hoger het niveau, hoe meer titels in andere talen) 10 • Excellente collectie boeken, volledigheid wordt nagestreefd. De collectie geldt (inter)nationaal als van hoog niveau. • Tijdschriften: Volledigheid wordt nagestreefd. 9 • Alle belangrijke gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken, standaardwerken • Alle relevante bronnenverzamelingen • Zeer ruime selectie van gespecialiseerde monografieën/dissertaties • Werken van belangrijke auteurs en een uitgebreide keuze uit het werk van minder belangrijke auteurs • Congresverslagen/feestbundels • Algemene tijdschriften + alle toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + zeer uitgebreide verzameling gespecialiseerde tijdschriften 8 • Alle belangrijke gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken, standaardwerken • Ruime hoeveelheid relevant bronnenmateriaal • Representatieve collectie van gespecialiseerde monografieën/dissertaties • Werken van belangrijke auteurs en een keuze uit het werk van minder belangrijke auteurs • Congresverslagen/feestbundels • Algemene tijdschriften + alle toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + representatieve verzameling gespecialiseerde tijdschriften 7 • Brede selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken, standaardwerken • Representatieve selectie bronnen • Substantiële collectie wetenschappelijke basismonografieën en inleidende werken • Werken van belangrijke auteurs, selecties uit de werken van minder belangrijke auteurs • Algemene tijdschriften + veel toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + beperkte verzameling gespecialiseerde tijdschriften 2

Bron: Verfijnd model voor beoordeling van universitaire collecties (online beschikbaar: http://igiturarchive.library.uu.nl/DARLIN/2005-0606-200346/PetersIP012001.pdf).

10


6

• • • • •

5

• • • • •

4

• • • • •

3

• • •

2

• • •

1

• •

Representatieve selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken, standaardwerken; Ruime selectie bronnen Redelijk scala aan basismonografieën en inleidende werken Werken van belangrijke auteurs, selecties uit de werken van minder belangrijke auteurs Uitgebreide collectie algemene tijdschriften + redelijk aantal vakspecifieke toonaangevende tijdschriften + enkele gespecialiseerde tijdschriften Selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken Selectie bronnen Beperkt scala basismonografieën en inleidende werken Werken van belangrijke auteurs, beperkte selectie uit de werken van minder belangrijke auteurs Uitgebreide collectie algemene tijdschriften + enkele toonaangevende vakspecifieke tijdschriften Naslagwerken en handboeken voor oriënterende doeleinden Enkele bronnen Belangrijkste basismonografieën en inleidende werken Werken van belangrijke auteurs, beperkte selectie uit de werken van minder belangrijke auteurs Aantal representatieve algemene tijdschriften + enkele toonaangevende vakspecifieke tijdschriften Representatieve selectie woordenboeken, algemene encyclopedieën, adresboeken, inleidingen, historische overzichtswerken Beperkt aantal basismonografieën Aantal representatieve algemene tijdschriften Beperkt aantal woordenboeken, algemene encyclopedieën, adresboeken, inleidingen, historische overzichtswerken Beperkt aantal basismonografieën Beperkt aantal representatieve algemene tijdschriften Aantal algemene inleidende handboeken Enkele basistijdschriften en/of toegepaste tijdschriften (vakbladen)

Wanneer dit tot differentiatie in het profiel leidt wordt bij de domeinen afzonderlijk aangegeven in hoeverre andere selectiecriteria relevant zijn, zoals: • de taal van de publicatie • de herkomst wat betreft land en/of type uitgever • de materiaalsoort (monografieën, hand- of studieboeken, naslagwerken, tijdschriften etc.) • de ‘drager’: electronisch of papier • het ‘intellectuele niveau’ Beschikbare middelen

In overleg met de Faculteit der Letteren wordt een onderbouwing gegeven van de absolute hoogte van het collectiebudget. Bij de vaststelling van de hoogte van het collectiebudget wordt rekening gehouden met de prijsstijgingen van monografieën, tijdschriften en naslagwerken. Uitgangspunt is dat de collecties op de eerste plaats onderzoekscollecties zijn. De verdeling van de budgetten over de deelcollecties vindt plaats op basis van een transparant model waarbij aantallen bachelorsstudenten, aantallen masterstudenten, aantallen PHD’s en aantallen onderzoekers de variabelen vormen. Tevens wordt in het model rekening gehouden met de uniciteit van de discipline. De aantallen worden geaccumuleerd over een tijdvenster van een aantal jaren (bijvoorbeeld 3 jaar) zodat de effecten van eenmalige pieken of dalen in studentenaantallen afgezwakt worden. Afvoer van materalen

De Universiteitsbibliotheek heeft regelmatig te maken met boeken ander materiaal dat afgevoerd moet worden, hetzij omdat het ongevraagd of anderszins is binnengekomen, maar niet in de collectie dient te worden opgenomen, hetzij omdat het na zorgvuldige overweging


11

gedeselecteerd wordt. Voor de afvoer van materiaal geldt een zorgvuldige procedure, die onder meer voorziet in de volgende aspecten: 1.Voor definitief tot afvoer wordt besloten, wordt al het mogelijk af te voeren materiaal bekeken door een commissie bestaande uit de hoofden van de betrokken sectoren (Publieksdiensten & Collecties, Bijzondere Collecties en Verwerking, Ontsluiting en Metadatabeheer), of door hen aan te wijzen vertegenwoordigers. 2.Deze commissie selecteert materiaal dat mogelijk verkoopbaar is aan geïnteresseerde derden (antiquaren e.d.). De eventuele opbrengst daarvan komt ten goede aan de UB. 3.Het resterende af te voeren materiaal wordt aangeboden aan het publiek en de medewerkers van de UB, af te halen tegen het symbolische bedrag van € 1 per band. De opbrengst daarvan komt ten goede aan de UB. Incidenteel wordt dit materiaal geschonken aan “goede doelen”. 4.Materiaal dat na een bepaalde periode niet door geïnteresseerden is meegenomen wordt afgevoerd als oud papier. 5.Af te voeren materiaal dat tot de collectie behoord heeft, wordt altijd eerst uit de catalogus verwijderd en voorzien van een stempel “afgevoerd”. 1.2.1.

Letteren Algemeen

Collectieprofiel De collectie Letteren Algemeen is gericht op vakgebiedoverschrijdende disciplines, van belang voor de gehele Faculteit der Letteren. Voor zover het papieren materialen betreft staat de collectie voornamelijk in open opstelling in de studiezalen, in het open magazijn of in de Tielehal, en wordt in het algemeen niet uitgeleend. Voorzover het om digitaal materiaal gaat is de collectie voor een belangrijk deel toegankelijk via de digitale bibliotheek. De collectie is ontsloten d.m.v. GOO. Een groot deel van de actuele collectie is eveneens ontsloten via de Digitale Bibliotheek en voor een gedeelte via de Bibliotheken Website.

Collectievormingsprofiel Aankoopmethodiek

De collectie wordt aangeschaft via de reguliere uitgevers en boekhandels. Veelal gaat het om aanschaffingen die in het Elektronische Bestanden Overleg (zie hierboven) worden afgestemd en geaccordeerd. Selectiecriteria

De collectie Letteren Algemeen bevat betreft onderwerpen die voor meer dan twee doelgroepen relevant zijn. Er wordt voornamelijk gecollectioneerd op bibliografieën, encyclopedieën en referentiewerken. Ook multidisciplinaire tijdschriftenfondsen worden gefinancierd uit het collectiebudget Letteren Algemeen. Beschikbare middelen

Regulier budget in 2007 Incidenteel BGW budget

€ 76.000 € 76.000

Deselectie

Veel van het materiaal binnen deze collectie is reeds of komt binnenkort elektronisch beschikbaar. Van een groot deel van deze collectie kan of zal in de nabije toekomst de gedrukte versie gedeselecteerd kunnen worden. Een andere mogelijkheid voor deselectie is nog de mogelijke overlap tussen de verschillende bibliografieën.

12


1.2.2. Geschiedenis Vrijwel alle domeinen binnen de bibliotheekcollecties van de Universiteit Leiden omvatten (ook) historische werken. In dit domeinprofiel gaat het specifiek om de collectie Geschiedenis die is opgebouwd ten behoeve van de opleiding en het onderzoek in het vakgebied geschiedenis.

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De domeincollectie Geschiedenis heeft zich in grote lijn analoog ontwikkeld aan de ontwikkelingen binnen het vakgebied Geschiedenis, zowel in Leiden als elders in Nederland. De belangstelling voor politieke en krijgsgeschiedenis werd in de loop van de 20ste eeuw uitgebreid naar nieuwe deeldisciplines zoals cultuurgeschiedenis en economische & sociale geschiedenis. De twee laatste deeldisciplines splitsten zich verder uit in tal van vertakkingen zoals vrouwengeschiedenis, migratiegeschiedenis, agrarische geschiedenis en bedrijfsgeschiedenis. Regionaal verbreedde de belangstelling van de historicus zich aan het begin van de 20ste eeuw van vaderlandse geschiedenis naar geschiedenis van de kolonieën. De opleiding tot bestuursambtenaar in Leiden gaf een sterke impuls aan de studie van taal, cultuur en geschiedenis van met name Indonesië en het Verre Oosten. Na de dekolonisatie werden de buiten-Europese gebieden niet meer alleen vanuit Europees perspectief bestudeerd, maar ook vanuit het oogpunt van de inheemse volkeren. Dit verklaart de ontwikkeling van belangrijke regionale collecties in Leiden zoals Japanologie, Sinologie, Instituut Kern, Taal-, Land- en Volkenkunde en het Afrika Studiecentrum. Later ontstond de belangstelling voor wereldgeschiedenis. Binnen de opleiding geschiedenis werd in 1974 het Instituut voor de Geschiedenis van de Europese Expansie en de Reactie erop (IGEER) opgericht. In de tachtiger jaren werden binnen de Universiteit Leiden een aantal interdisciplinaire studierichtingen opgericht waarin docenten van Geschiedenis participeren: Ruslandkunde, Talen- en Culturen van Latijns-Amerika, Afrikanistiek, Amerikanistiek en Minderhedenstudies. Mede door de nadruk op de geschiedenis van niet-Europese gebieden binnen het onderwijs en onderzoek hebben tot 2006 afzonderlijke budgetten en afzonderlijke vakreferentschappen bestaan voor Westerse en voor niet-Westerse geschiedenis. Actuele omvang Tijdschriften en andere seriële publicaties Lopende abonnementen Tijdschriften -- waarvan op studiezaal Geschiedenis -- gebonden jaargangen in open magazijn Lopende abonnementen op andere periodieken Lopende abonnementen op meerdelige werken Lopende abonnementen op series

Fysiek (papier)

Elektronisch

161 titels 105 titels 410 m. / 10.250 banden 35 titels 192 titels 97 titels

332 titels

34 titels

Naslagwerken Monografieën op studiezaal Geschiedenis voorzien van NBC-codes Geschiedenis voorzien van NSC-codes voor Geschiedenis voorzien van OSC-codes voor Geschiedenis Overige Cd-roms, diskettes, dvd’s


5 titels 9225 banden 77.626 126.039 135.000 37 titels

13

Databanken, websites, oraties, proefschriften e.a. full text materiaal

20 titels

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Het domein omvat de geschiedenis van alle werelddelen en landen vanaf de Middeleeuwen tot heden, historiografie, filosofie, theorie en methoden & technieken van de geschiedwetenschap, deeldisciplines en hulpwetenschappen. In het bijzonder behoren tot dit domein: • Geschiedenis van Nederland en Belgie • Geschiedenis van Europa • Geschiedenis van de VS • De koloniale geschiedenis van landen in Azie, Afrika en Latijns-Amerika Niet tot dit domein behoren: • • • • • • • • •

Archeologie Prehistorie Oude geschiedenis Boekgeschiedenis Parlementaire en rechtsgeschiedenis Universiteitsgeschiedenis Archiefwetenschap (Kunstgeschiedenis w.o. muziekgeschiedenis – tot 1 nov. 2006) Wetenschapsgeschiedenis (w.o. geschiedenis van de geneeskunde en geschiedenis van de techniek)

Raakvlakken met andere domeincollecties UL

Kerkgeschiedenis en Reformatie (Theologie) • Geschiedenis van Latijns-Amerika (Spaans, Portugees & Latijns-Amerika) • Geschiedenis van Z-O & Oost-Europa en Rusland (Oost-Europa; Juridische bibliotheek) • Cultuurgeschiedenis (w.o. Renaissance en humanisme) (Talen en Bijzondere Collecties (Westers)) • Geschiedenis van het Midden-Oosten (Midden-Oosten & Islam) • Geschiedenis van Zuid-Azie (Instituut Kern) • Geschiedenis van Z-O Azie (Z-O Azie & Oceanie) • Geschiedenis van Japan en Korea (bibliotheek Japanologie) • Geschiedenis van China (bibliotheek Sinologie) • Geschiedenis van de Islam (ISIM collectie) • Geschiedenis van Europese eenwording, supra-/internationale organisaties (bibliotheek FSW; Juridische bibliotheek; Media en praktijkstudies) • Nationalisme, staatsvorming, buitenlandse & internationale (politieke en economische) betrekkingen, globalisering, migratiegeschiedenis, discriminatie (bibliotheek FSW) • Mediageschiedenis ( Media en praktijkstudies) • Hulpwetenschappen (Bijzondere Collecties) De geschiedenis van regio’s valt onder de domeinverantwoordelijke van de desbetreffende regio. NB we schaffen aan in aansluiting op O&O. Dit betekent voor Geschiedenis dat de koloniale geschiedenis van regio’s onder verantwoordelijkheid van de vakreferenten Geschiedenis valt (zie ook hierboven) •

Relaties tot externe bibliotheken/collecties

14


Met de volgende instellingen die niet tot de Universiteit Leiden behoren bestaat een bijzondere relatie: • Afrika studiecentrum (m.b.t. de geschiedenis van Afrika) • KITLV (m.b.t. de geschiedenis van Z-O Azie, Azie algemeen, Oceanië, Caribisch gebied, slavernij, Nederlandse koloniale geschiedenis & zeegeschiedenis, Atlantisch gebied) • NINO (m.b.t. oude geschiedenis van het Midden-Oosten)

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Secties binnen de Opleiding Geschiedenis • • • • •

Oude geschiedenis Middeleeuwse geschiedenis Vaderlandse geschiedenis Economisch en sociale geschiedenis Algemene geschiedenis

Onderzoeksgroepen • • • • •

The unification of the Mediterranean World The dynamics of European identity, 1300-1700 Political culture and national identity European expansion and globalization Migration, urban history and social cohesion

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang • • •

Studenten en onderzoekers van andere universiteiten en hogescholen, m.n. de Haagse Hogeschool Gebruikers die zijn geïnteresseerd in genealogie en (oudere) bronnenuitgaven Middelbare scholieren

Zwaartepunten Europese expansie en de geschiedenis van de gekoloniseerde gebieden na de dekolonisatie, m.n. Azië en West- en Zuid-Afrika. Relatie met sectie ‘Algemene geschiedenis’, het Instituut voor de Geschiedenis van de Europese Expansie en de Reactie erop (IGEER) en het onderzoeksthema ‘European expansion and globalization’. • Zeegeschiedenis (gerelateerd aan koloniale geschiedenis) • Nederlandse geschiedenis. Gerelateerd aan alle secties behalve Oude geschiedenis en aan alle onderzoeksgroepen behalve The unification of the Mediterranean world. Koppeling van deze zwaartepunten aan NBC-codes is van weinig nut. •

Collectievormingsprofiel Actuele relatie met onderwijs en onderzoek

De collectie Geschiedenis ondersteunt met name het onderzoek en onderwijs dat plaats vindt binnen het Instituut voor Geschiedenis Het Instituut voor Geschiedenis (IvG) is georganiseerd in 5 secties: • Oude geschiedenis (OG) • Middeleeuwse geschiedenis (MG) • Vaderlandse geschiedenis (VG) • Algemene geschiedenis (AG)


15

•

Economisch en sociale geschiedenis (ESG)

Aantallen stafleden:

Gewone leerstoelen: 8 Oude geschiedenis (De Ligt) • Middeleeuwse geschiedenis (Blockmans, Hoppenbrouwers) • Vaderlandse geschiedenis (Te Velde) • Nieuwe geschiedenis (Mout) • Contemporaine geschiedenis (Van den Doel) • Sociale geschiedenis ihb migratie (Lucassen & Willems) • Economisch & sociale geschiedenis (Griffiths) • Amerikaanse geschiedenis (Fairclough) •

Persoonlijke leerstoelen • Expansiegeschiedenis ihb in Azie (Blussé) • Zeegeschiedenis (Gaastra) • Universiteitsgeschiedenis (Otterspeer) Bijzondere leerstoelen: 10 • Overzeese geschiedenis (Emmer) • Militaire geschiedenis (Groen) • Friese geschiedenis (Mol) • Stadsgeschiedenis (Van Maanen) • Archiefwetenschap (Jeurgens) • Geschiedenis en cultuur van de Republiek (Pollmann) • Overzeese geschiedenis ihb Caraïbisch gebied (Oostindië) Onderwijs •

•

• •

16

BA eerstejaars: oude geschiedenis, vaderlandse geschiedenis, nieuwe geschiedenis, middeleeuwse geschiedenis, contemporaine geschiedenis, economische en sociale geschiedenis, historische wetenschap, wetenschappelijke vaardigheden. BA afstudeerrichtingen: oude geschiedenis, middeleeuwse geschiedenis, vaderlandse geschiedenis, Amerikaanse geschiedenis, geschiedenis van de Europese expansie, zeegeschiedenis, minderheden- en migratiegeschiedenis BA PraktijkStudies: management, journalistiek en nieuwe media, EU studies DoorstroomMA geschiedenis (1 jaar): 5 specialisaties: oude geschiedenis, middeleeuwse en vroegmoderne Europese geschiedenis, geschiedenis van migranten en steden in een veranderende wereld, geschiedenis van de Europese expansie en globalisering, geschiedenis van politieke cultuur en nationale identiteiten. Vier subspecialisaties:


• •

•

Amerikaanse geschiedenis, economische geschiedenis, zeegeschiedenis, archiefwetenschappen. EuropaeumMA ism Oxford en Parijs (1 jaar): geschiedenis van staten en naties in Europa. OnderzoeksMPhil (2 jaar): 5 specialisaties: oude geschiedenis, middeleeuwse en vroegmoderne Europese geschiedenis, geschiedenis van migranten en steden in een veranderende wereld, geschiedenis van de Europese expansie en globalisering, geschiedenis van politieke cultuur en nationale identiteiten ENCOMPASS MA (2 jaar) en MPhil (3 jaar) ism archieven en universiteiten in Azië: geschiedenis van de relatie tussen Azië en Europa.

Aantal ingeschreven studenten voor geschiedenis in 2007: 786. Aantal propedeuse, bachelor, en doctoraal studenten in 2006 3: 154, 88 en 67 Onderzoek

Het onderzoek van het Instituut is georganiseerd rond 5 thema’s: 4 • (A) The unification of the Mediterranean World. Economic, social and cultural consequences of imperial expansion (400 BC- 400 AD) • (B) The dynamics of European identity, 1300-1700 • (C) Political culture and national identity • (D) European expansion and globalization • (E) Migration, urban history and social cohesion Kleinere onderzoeksgroepen zijn: • (F) Internationale politieke economie • (G) Universiteitsgeschiedenis • (H) Geschiedbeoefening, filosofie & theorie, methoden & technieken • Archiefwetenschap Onderzoeksthema A B C D E Totaal

Onderzoekers 12 25 26 21 12 96

Relevante onderzoeksscholen De onderzoekers van geschiedenis participeren in het eigen onderzoeksinstituut. Twee onderzoekers (Blussé, Lindblad) zijn voor de helft ook verbonden aan onderzoekschool CNWS. Extern gefinancierde projecten • Peasants, citizens and soldiers. The effects of demographic growth in Roman Republican Italy (202-88 BC). De Ligt, Vici. • Centralization or particularism? The development of national identities in the Low Countries (1250-1585). Blockmans. • Burgundian nobility. Princely politics and noble families (1430-1530). Janse. • Taste in transition. Wijsman. • The extension of the Historical GIS Friesland. Mol. 3 4

Uit: ‘Korte Rapportage Instroom, Inschrijvingen en Examens - januari 2008’ Deze letters worden ook in Excel sheet 1 voor de verschillende onderzoekprogramma’s gebruikt.


17

The building blocks of power. A prosopography of the political elites in the Low Countries, 12th - 16th centuries (PROPEL). Damen. Nations and communities. A comparative perspective in Atlantic Europe (1650-1830). Ebben. The European labour market and the Dutch East India Company (VOC). Gaastra. Civil services and urban communities, The Netherlands 1500-1795. Van der Heijden. Differences that make all the difference. Gender and migration (The Netherlands 19452005). Schrover, Vici. Encountering a common past in Asia (ENCOMPASS). Blussé, van den Doel, Gommans en Schrikker, onderwijsproject. Tales of the Revolt: memory, oblivion and identity in the Low Countries, 1566-1700. Pollmann, Vici. Dutch connections: the circulation of people, goods and ideas in the Atlantic world, 16801795. Oostindië, Gaastra, den Heijer, Davids.

• • • • • • • •

Instellingsoverschrijdende samenwerkingsverbanden (e-science) Samenwerking met Gent: Burgundian nobility. Princely politics and noble families (14301530). Janse. • Samenwerking met Fryske Akademy, NIDI en DANS: The extension of the Historical GIS Friesland. Mol. • Europese samenwerking met universiteiten in Spanje, Frankrijk en Duitsland: Nations and communities. A comparative perspective in Atlantic Europe (1650-1830). Ebben. • In samenwerking met het Nationaal Archief: The European labour market and the Dutch East India Company (VOC). Gaastra. • Onderwijsprogramma voor studenten uit Indonesië, Sri Lanka, India en China: Encountering a common past in Asia (ENCOMPASS). Blussé, van den Doel, Gommans en Schrikker, onderwijsproject. •

Van e-science ((verder) ontwikkelen en gebruik maken van (grote) digitale datasets) is sprake bij de volgende projecten: • Burgundian nobility. Princely politics and noble families (1430-1530). Janse. • The extension of the Historical GIS Friesland. Mol. • The building blocks of power. A prosopography of the political elites in the Low Countries, 12th - 16th centuries (PROPEL). Damen. • The European labour market and the Dutch East India Company (VOC). Gaastra. Aankoop en –methodiek

Voor geschiedenis wordt via boekhandel / leverancier besteld. Selectiecriteria

NBC

Perioden

Deeldisciplines, thema's

Subthema's

Niveau Collectievorming Huidig

15.30-15.39

gewenst

Archeologie

15.40

Prehistorie

Prehistorie

15.51, 15.52

klassieke oudheid

oude geschiedenis

15.70

middeleeuwen

5

vroege ME, 476-800

3

5

5

Duidelijk verschil tussen onderzoek en onderwijs. Onderwijs breder, alle periodes relevant (vroege, volle en late middeleeuwen). Voor onderzoek: vooral late Middeleeuwen en wat betreft de Nederlanden de

18


15.70

volle ME, 800-1100

6

6

15.70, 15.75

latere ME, 1100-1453

4

7

11.5X

vroegmoderne tijd 1500-1800

Kerkgeschiedenis

15.70, 11.5X

Reformatie

2

3

15.70

Nederland en België

1

1

15.70

Zuid-Europa

2

3

15.70

Frankrijk

3

3

15.70

Groot-Brittannië

3

3

15.70

Oost- en Zuidoost-Europa

15.70

Centraal-Europa

3

3

15.70

Noord-Europa

2

3

15.70, 15.10

Cultuurgeschiedenis

2

2

15.70

2

2

15.70

Renaissance en humanisme sociale betrekkingen

2

3

15.70

Staatsvorming

3

3

Nederland en België

1

1

15.85

VS

3

6

15.70

UK en Ierland

5

6

15.70

Duitsland

5

6

15.70

Frankrijk

5

6

15.70

Zuid-Europa

3

5

15.70

Centraal-Europa

4

5

15.70

Oost- en Zuidoost-Europa

15.70

Noord-Europa

3

3

15.85

Latijns-Amerika

15.75

Midden-Oosten

1

0

15.70

nwste tijd 1800200X

15.75

Zuid-Azië

2

0

15.75

Zuidoost-Azië

2

0

15.75

Verre Oosten

1

0

15.75

Centraal-Azië

1

0

15.80

Afrika

1

3

15.90

Australasia

1

1

15.70, 15.10

militaire geschiedenis

3

6

15.70

Europese eenwording

1

1

15.70, 59, 50

internationale betrekkingen parlementaire en rechtsgesch.

2

4

nationalisme, staatsvorming Europese expansie

4

6

Nederland VOC, WIC

4

4

15.75

Oost-Azië

1

1

15.75

Zuidoost-Azië mn Indonesië

6

6

15.75

Zuid-Azië

3

3

15.80

Afrika mn West- en Zuid-Afrika

5

5

15.70, 50, 10 15.70, 89,XX 15.70, 75, 85

nwe tijd 1500-200X

Bourgondische periode (1384-1477) alles interessant. Dit verdient alle aandacht binnen de UB collectie. Verder is het van belang dat de collectie geschiedenis niet alleen een weerspiegeling is van de onderzoekthema’s. De collectie dient ter ondersteuning van onderwijs en onderzoek.


19

15.85

3

3

15.85

Zuid-Amerika, mn NO Brazilie Midden-Amerika

1

5

15.85

Noord-Amerika

4

4

15.59, 15.65

zeegeschiedenis

6

6

15.59, 15.50

6

6

15.70

slavernij, slavenhandel België

6

6

15.70

Frankrijk

6

6

15.70

UK

6

6

15.70

Spanje

5

5

15.70

Portugal

5

6

15.70

Italië

5

5

15.70

Duitsland

6

6

15.70

4

4

15.50, 15.10

Global history

6

6

15.50,59,75-90

Dekolonisatie

4

6

landen in Europa (naslag)

4

4

15.75,80,85,90

landen buiten Europa (naslag)

3

4

15.70

sociale geschiedenis

2

3

2

3

2

3

15.70

Rusland

alle/meerdere perioden

15.70-90,50,59 15.70

6

migratie in NL en Europa 7 migratie internationaal stadsgeschiedenis NL, Europa

15.70-15.90

stadsgeschiedenis internat.

1

2

15.70-15.90

cultuurcontact, beeldvorming

2

3

15.70-15.90

etniciteit, racisme

2

3

15.70-90, 59

joden, zigeuners

2

3

15.70-90,71XX

familie, gender, kinderen

2

3

15.10

algemeen

3

3

44.01

ziekte en gezondheidszorg

2

3

internat. politieke economie arbeid-, bedrijfsgeschiedenis

2

3

2

3

algemeen

3

3

15.50, 83.4049 15.50-90, 83XX

economische geschiedenis

15.10 15.70, 02.01

universiteitsgeschiedenis

15.01

Geschiedbeoefening

2

3

15.02

filosofie en theorie

2

3

15.03

methoden en technieken

2

3

6

Migratie geschiedenis. Het accent ligt op de integratie van de migranten in de steden en de sociale cohesie (minderheden en discriminatie). 7 Op internationaal niveau zijn de Verenigde Staten vooral relevant. Andere werelddelen zijn ook interessant, globale migratie met een historische dimensie. Specifieke relevante thema’s: ‘gender migration’, andere thema’s: verzorgingsstaat en globalisering zijdelings.

20


15.24, 06.90

Archiefwetenschap

15.2X

andere hulpwetenschappen

2

2

Aanwas van de collectie is expliciet gewenst op de volgende punten: • Late Middeleeuwen in aansluiting op O&O • Reformatie • Zuid-Europa 1500-1800, m.n. over Spanje in het Spaans. Extra tijdschrift gewenst. • Noord-Europa 1500-1800, m.n. Vikingen. Extra tijdschrift? • Sociale verhoudingen 1500-1800 in aansluiting op O&O • Amerikaanse geschiedenis 1800-200X; meer boeken in relatie tot het totale aanbod • Militaire geschiedenis 1800-200X • Nationalisme, staatsvorming 1800-200X in aansluiting op O&O • Europese expansie – Caraïbisch gebied in aansluiting op O&O (zwaartepunt KITLV). Extra tijdschrift. • Dekolonisatie in aansluiting op O&O. Evt. extra tijdschrift. • Migratie, integratie m.n. in steden, racisme, zowel in Nederland, Europa as internationaal. Hier ook oudere literatuur omdat tussen integratie LISWO in FSW bibliotheek en heden lacunes zijn ontstaan. Ook tijdschriften aanvullen op thema migratie • Cultuurcontact; meer boeken in relatie tot het totale aanbod • Etnische groepen zoals joden en zigeuners; meer boeken in relatie tot het totale aanbod • Internationale politieke economie • Geschiedbeoefening, filosofie & theorie, methoden & technieken: meer boeken in relatie tot het totale aanbod Beschikbare middelen (2008)

Het reguliere aanschafbudget bedraagt € 43.000. Circa 40% hiervan wordt besteed aan tijdschriften. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Er is voor geschiedenis incidenteel sprake van schenkingen. Het gaat niet om grote aantallen. Schenkingen moeten aan dezelfde criteria voldoen als welke voor aankoop gelden. 1.2.3.

Kunst

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De Bibliotheek Kunstgeschiedenis is gevestigd in het gebouw Huizinga, Doelensteeg 16 Leiden. Deze Bibliotheek verzorgt het genoemde vakgebied als zelfstandig ‘filiaal’ van de Universiteitsbibliotheek. Voor de duidelijkheid, in de magazijnen van de UB bevinden zich ook boeken over kunstgeschiedenis (bijvoorbeeld proefschriften, titels die via schenkingen binnenkomen). Op de (kleine) vakstudiezaal Kunst in de UB is een beperkte, maar adequate collectie handboeken en overzichtswerken die een introductie geeft op het gebied en nuttig is voor interdisciplinaire vraagstellingen. Daarnaast staan daar ook algemene werken betreffende de KunstEN: dus ook over theater, muziek, film, e.d. De Bibliotheek Kunstgeschiedenis omvat de literatuur op het gebied van vooral de westerse kunstgeschiedenis van de vroege middeleeuwen tot op de dag van vandaag. Het Kunsthistorisch Instituut, opgericht in 1907, vindt zijn oorsprong in het Prentenkabinet, dat al in 1814 werd gesticht. Zowel door de conservatoren van het Prentenkabinet als door de hoogleraren Kunstgeschiedenis werden boeken verzameld. Na de tweede wereldoorlog werden de boeken die voorheen op de kamers van de hoogleraren stonden, samengevoegd tot één bibliotheekcollectie. De collectie werd vanaf die tijd ook professioneel verzorgd en de Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

21

Bibliotheek, gevestigd in de Kloksteeg (tot 1980), groeide. De boeken over prenten, tekeningen en fotografie werden geplaatst bij de verzamelingen zelf, in het Prentenkabinet op Rapenburg 65, en vanuit de Bibliotheek Kunstgeschiedenis verzorgd.8 Een collectie zeldzame en kostbare werken (ca. 86 m.) omvat uiteenlopende werken, van handschriften, incunabelen, 17de -eeuwse emblematabundels, 19de -eeuwse geïllustreerde werken tot aan publicaties van het Bauhaus uit de 20ste eeuw. Belangrijke schenkingen betreffen een collectie recente literatuur over moderne kunst van Mr. P. Cleveringa, en literatuur over Middeleeuwse handschriften en over kunstnijverheid van Dr. E. Frederiks. Actuele omvang Fysiek (papier) 9.534 banden / 359 m. 111 titels 150 titels

Tijdschriften en andere seriële publicaties -- lopende abonnementen -- afgesloten tijdschriften Naslagwerken

31,5 m.

Monografieën

67.000 banden / 302,5 m.

Overige Documentatie Kunstnijverheid Documentatie Moderne Kunst (Cor Blok) Dia’s

Elektronisch

45 m. archiefdozen 10 m. archiefdozen 139.000 stuks

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL In de studiezaal Kunst van de UB bevindt zich een aanvullende collectie naslagwerken. De werken op het gebied van tekeningen, prenten en fotografie bevinden zich in de handbibliotheek van de betreffende bijzondere collectie. Niet-westerse kunst wordt aangeschaft door de vertegenwoordigers van regiostudies (Talen en culturen van Zuid Azië en Tibet, van Azië, van Zuidoost Azië, van Latijns Amerika, van het Midden Oosten en de Islamitische Wereld).

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De UKB-bibliotheken hebben overlappend, verwant en/of aanvullend materiaal. Zeer belangrijk is de collectie van de Koninklijke Bibliotheek. Onder de bibliotheken van universiteiten is de Leidse collectie van hoog niveau, al komt zij na die van de uitgebreidere afdeling kunst van de Letterenbibliotheek in Utrecht. Omdat zij net als de Utrechtse collectie ontstaan is in verband met een van de eerste leerstoelen kunstgeschiedenis in Nederland (1907) bevat zij ook veel ouder materiaal. Belangrijke bibliotheken voor de kunstgeschiedenis zijn verder die van het Rijksmuseum Amsterdam, het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag en de bibliotheken van een aantal grote musea, zoals die van het Stedelijk Museum Amsterdam en Museum BoymansVan Beuningen in Rotterdam.

8

Over de geschiedenis van de Bibliotheek en de collecties, zie: Het Leidse Prentenkabinet: de geschiedenis van de verzamelingen, Themadeel van het Leids Kunsthistorisch Jaarboek 9 (1994); E. van Melis, `Kunst, boeken en kunstboeken: de bibliotheek van de vakgroep kunstgeschiedenis’, (1994) no. 3, 9-11;`Wij waren de enige gekken die alles bewaarden’, in: A. Bergsma, Vakbibliotheken in Nederland en Belgie. Haarlem 1993, 34-37.

22


Er zijn landelijke afspraken, die worden gecoördineerd door het Overleg Kunsthistorische Bibliotheken Nederland (OKBN). De Bibliotheek Kunstgeschiedenis is actief lid van dit overleg. 9 In Leiden verzamelen de bibliotheken van het KITLV, het Rijksmuseum van Volkenkunde, het Rijksmuseum van Oudheden, het Afrika Studiecentrum ook literatuur over de kunst van de regio’s waarop zij zich concentreren. Deze bibliotheken hebben waardevolle aanvullingen op wat de UB voor de regiostudies en de kunstgeschiedenis aanschaft.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Alle geesteswetenschappelijke studierichtingen en eenheden binnen de UL zijn potentieel relevant. Juist bij kunst is interdisciplinariteit erg belangrijk.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Onderzoekers uit de hele wereld weten deze bibliotheek te vinden. De Bibliotheek Kunstgeschiedenis verleent diensten aan het NIAS (Netherlands Institute for Advanced Studies) te Wassenaar. De assistenten van dit instituut lenen hier boeken ten behoeve van hun fellows.

Zwaartepunten Vanwege de oorsprong in het Prentenkabinet, heeft de collectie van de Bibliotheek Kunstgeschiedenis voor wat betreft het bijzondere boek een duidelijk accent in alba en 19deeeuwse tijdschriften. Een andere kern in de collectie is de kunstnijverheid: literatuur erover, bronnen, ook vele uit de 19de eeuw, en een groot archief met afbeeldingen. Leiden heeft sinds 1964 de enige leerstoel in Nederland op dit gebied en de hoogleraren Th. H. Lunsingh Scheurleer (1964-1982) en C.W. Fock (1982-2007) hebben altijd geijverd voor hun vakgebied. Beiden brachten steeds schenkingen aan. Sinds een jaar of tien wordt de kunstgeschiedenis minder strikt gezien als een kwestie van West- Europa en Noord-Amerika en worden ook de zogenoemde niet-westerse kunst en relaties tussen westen en niet-westen verzameld. Dit heeft te maken met een verruiming van de onderzoeksvraagstellingen bij de Opleiding en ook met de positie binnen de Universiteit Leiden met vele studierichtingen op het gebied van niet-westerse talen en culturen.

Fysieke staat Anders dan op de UB zijn niet alle tijdschriften gebonden. Stofomslagen blijven om de boeken en veel boeken zijn geplastificeerd.

Gebruik De uitleenregels zijn, in vergelijking tot de UB, nogal soepel. Dit kan omdat de gebuikersgroep tamelijk vastomschreven en ‘bekend’ is, nl. docenten en studenten van de Opleiding Kunstgeschiedenis. Voor werkgroepen zijn planken beschikbaar waar de relevante literatuur en fotokopieën bijeen worden geplaatst, zodat ieder lid van een werkgroep de boeken kan gebruiken, ze zijn dan tijdelijk niet-uitleenbaar. Het betreft 20 planken.

Ontsluiting 9

Voor informatie over kunsthistorische collecties in Nederland, zie: Dirk Jacob Jansen, Annemiek Ouwerkerk, Collections of Art-Historical Documentation in The Netherlands: A Brief Guide, Leiden 1996; zie ook: http://www.okbn.nl/gids/index.php .


23

Vanaf 1995 zijn alle nieuw ingewerkte boeken voorzien van GOO-trefwoorden, maar er zijn sinds die tijd grote achterstanden weggewerkt, dus er is meer met GOO ontsloten dan alleen vanaf het imprintjaar 1995. Sinds het begin van het professioneel werken in de Bibliotheek is een zelfgemaakt systematisch indelingsschema in gebruik. Volgens dit systeem (decimale classificatie + land+ tijdsleutel + kunstenaarsnaam) worden de boeken ingedeeld en, ook in de gesloten magazijnen, systematisch geplaatst. Vroeger (tot 1 mei 1996) vormde het de basis voor een zeer fijn uitgewerkte systematische catalogus (soms wel 12 verdubbelingen per titel); de alfabetische hoofwoordencatalogus bevatte tevens een trefwoordencatalogus. Jarenlang werd in Leiden gewerkt aan het systeem Iconclass, een classificatie voor het indelen en beschrijven van afbeeldingen en literatuur daarover. Ter ondersteuning van dit werk werd in de bibliotheek literatuur verzameld die de achtergrond vormde voor het indelen van afbeeldingen, literatuur over thema’s in de kunst. Die rubriek is in de bibliotheek ontsloten met de codes van Iconclass.

Collectievormingsprofiel B.C.

Onderwerpen

20.00

Kunstwetenschappen: algemeen

6

20.01

Geschiedenis van de kunstwetenschappen

9

20.02 20.03 20.04 20.05

Filosofie en theorie van de kunstwetenschappen Methoden en technieken van de kunstwetenschappen Onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties Kunst in relatie tot andere gebieden van cultuur: algemeen

Aanschafniveau

8 7 7

8

kunst en wetenschap

8

kunst en lett.

7

20.06

Filosofie van de kunst

7

20.07

Kunstkritiek, kunstbeschouwing

8

20.08

Psychologie van de kunst

6

Kunst in relatie tot andere gebieden van cultuur: overige

6

20.10

Kunst en maatschappij: algemeen

7

20.11

Verzamelwezen

8

20.12

Museumwezen

8

20.13

Tentoonstellingen

7

20.14

Commerciële aspecten van kunst

6

20.15

Conserveren, restaureren, vervalsen

6

20.16

Kunstbevordering

6

20.19

Kunst en maatschappij: overige

7

20.20

Iconografie

8

20.21

Iconografische thema’s

8

20.30

Geschiedenis van de kunst: algemeen

6

20.33 20.40 20.41

Volkskunst Kunst van niet-Europese landen, bevolkingsgroepen, beschavingsgebieden: algemeen Azië

4 2 2

20.42

Chinese kunst

3

20.43

Japanse kunst

2

24

accent op Nederland

6

wisselwerking met niet westerse kunst

20.09

Opmerkingen

alleen moderne Chin. kunstenaars zie verder cvp Sinologie zie cvp Japans en Koreaans


20.44

Zuid-Azië, Zuidoost-Azië, Achter-Indië

vgl. cvp regiostudies

20.45

Nabije Oosten, Voor-Azië


20.48

Joodse kunst

2

20.49

Hindoeïstische kunst

20.50

Islamitische kunst


20.51

Boeddhistische kunst


20.52

Afrika

3

alleen moderne Afrikaanse kunstenaars

20.54

Amerika

4

voor Latijns Amerika, vgl cvp TCLA

20.59 20.63

Kunst van niet-Europese landen, bevolkingsgroepen, beschavingsgebieden: algemeen Laatantieke kunst, vroegchristelijke kunst


1 4

20.65

Byzantijnse kunst

4

20.70

Kunst van Europa

5

20.89

Geschiedenis van de kunst: overige

5

20.99

Kunstwetenschappen: overige

2

21.00

Schilderkunst: algemeen

7

accent op landen v. europa ca 1000-heden 21.01

Technieken en materialen

7

21.02

Geschiedenis van de schilderkunst

8

21.10

Miniatuurschilderkunst

3

21.11

Muurschilderkunst

6

21.12

Glasraamkunst

6

21.19

Schilderkunst: overige

8

vnl. Nederland

NB: het gedeelte 21.20 t/m 21.49 wordt gecollectioneerd vanuit de Bibliotheek Kunstgeschiedenis en vanuit dat budget bekostigd maar wordt ondergebracht in het Prentenkabinet 21.20

Tekenkunst: algemeen

6

21.21


7

21.22

Geschiedenis van de tekenkunst

8

21.29

Tekenkunst: overige

8

21.30

Grafische kunst: algemeen

6

21.31


7

21.32

Geschiedenis van de grafische kunst

8

21.37

Toegepaste grafische kunst

5

21.39

Grafische kunst: overige

5

21.40

Fotografische kunst: algemeen

7

21.41

Technieken, materialen en apparatuur

7

21.42

Geschiedenis van de fotografische kunst

9

21.49

Fotografische kunst: overige

9

21.50

Beeldhouwkunst: algemeen

6

21.51


6

21.52

Geschiedenis van de beeldhouwkunst

7

21.59

Beeldhouwkunst: overige

7

21.60

Bouwkunst: algemeen

7


accent op bestandscatalogi en kunstenaars die in de collectie vertegenwoordigd zijn; m.n. Nederland

idem als opm. bij 21.29

25

21.62

Geschiedenis van de bouwkunst

8

21.70

Religieuze bouwkunst

7

21.71

Utilitaire bouwkunst

6

21.72

Woningbouw

6

21.73

Stedenbouw

7

21.74

Landschapskunst

8

21.75

Monumentenzorg

7

21.79

Bouwkunst: overige

6

21.80

Decoratieve kunst: algemeen

7

21.81

Geschiedenis van de decoratieve kunst

9

21.82

Industriële vormgeving

8

21.83

Geschiedenis van het ornament

8

21.84

Binnenhuiskunst

8

21.85

Kleding, mode

6

21.86

Textielkunst

6

21.87

Houtkunst

6

21.88

Keramiek

6

21.90

Glaskunst

6

21.91

Metaalbewerking

6

21.92

Edelsmeedkunst

6

21.94

Mozaïeken

6

21.97

Decoratieve kunst: overige

6

21.99

Overige kunstvormen

8

bijv. Kerkschatten

Actuele relatie met onderwijs en onderzoek

Gewone en bijzondere hoogleraren: gewone 5, bijzondere: 6 Overige vaste staf: 32 AIO’s: 10 Studenten totaal: 429 MA-studenten: 40 BA-studenten: 338 DII-studenten: 51 1e-jaarsstudenten in 2006-07: 98 1e-jaarsstudenten in 2007-08: 102 Instellingsoverschrijdende samenwerkingsverbanden (e-science) Samenwerking met Pallas, Onderzoeksschool Kunstgeschiedenis, Huizinga Instituut, Samenwerking met Interuniversitair kunsthistorisch Instituut in Florence (NIKI), European Science Foundation, Netherlands Institute for Andvanced Studies in het Humanities and Social Sciences (NIAS), Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten (KABK), Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD), Instituut Collectie Nederland (ICN), Raad voor Cultuur, Veenfabriek Leiden, LUMC, Arts and Genomics Centre, Sculptuur Instituut, KNAW, Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RMZ), Faculteit der Kunsten, Staatliche Akademie der bildenden Kunst (Stuttgart), ETH Zürich, CNWS

• • • • • • • • • •

Musea: Lakenhal (Leiden), Fotomuseum (Rotterdam), Gemeentemuseum (Den Haag), Stedelijk Museum (Amsterdam), Nederlands Architectuur Instituut (NAI), Tropenmuseum (Amsterdam), Museum voor Volkenkunde (Leiden), Rijksmuseum voor Oudheden (Leiden), Wolfsonian (Miami), Museum van Schone Kunsten Antwerpen, Kupferstichkabinett (Dresden), Prado (Madrid)

26


Universiteiten: University of St Andrews, University of California, Santa Barbara, Emory University, University of Berkeley, Université de Liège, Yale University, Université Louvainla-Neuve, Freie Universität Berlin, Università di Verona, Université Libre de Bruxelles, Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen (Leiden), Università di Milano, University of Teesside, Universität Hamburg, Universiteit Gent, York University, University of Toronto, Universiteit van Maastricht. Hoogleraren, speciale projecten; C.v. Eck, VICI-project: Art, Agency and Living Presence in Renaissance Italy R.Falkenburg, NOW project: Pieter Aertsen and humanist art discourse in the low countries R.Zwijnenberg, NWO project: landelijk coördinator van het NWO-project C0-OPs waarin kunstenaars en wetenschappers samenwerken) en oprichter en directeur van The Arts and Genomics Centre (gevestigd in de Gorleaus Laboratoria) dat de samenwerking tussen kunstenaars en natuurwetenschappers stimuleert. Aankoop en -methodiek

Geselecteerd wordt via uitgeverscatalogi, recensies in tijdschriften, en regelmatige inspectie van goede boekhandels. Er wordt besteld via speciale kunstboekhandels, slips, approval plan, eigen aanschaf onderweg, bijvoorbeeld in musea, in het buitenland, etc. Selectiecriteria

Aanwas van de collectie is expliciet gewenst op de speerpunten van onderwijs en onderzoek. Uiteraard wisselen die met de tijd, met specialismen van hoogleraren, met hernieuwde definitie van onderwijsdoelen etc. Wanneer nieuwe hoogleraren met nieuwe thema’s komen wordt ernaar gestreefd de collectie snel op de gewenste punten met belangrijke `keyworks’ uit te breiden. De bedoeling is de collectie steeds in relatie met de vragen van onderwijs en onderzoek zo sterk mogelijk te maken. Maar ook de vanouds bestaande kernen worden ‘onderhouden, evenals een basiscollectie kunstgeschiedenis op `graduate’ niveau. Allereerst wordt verzameld op de traditionele genres van de kunstgeschiedenis: • Schilder- en beeldhouwkunst • Architectuur • Kunstnijverheid Maar ook thema’s in de kunst, kunsttheorie, geschiedenis van het verzamelwezen, kunst in relatie tot de maatschappij, collectiecatalogi van musea, etc., etc. De diverse verzamelgebieden zijn het gemakkelijkst aan te geven met het systematisch indelingsschema van de bibliotheek, met daaraan gekoppeld tijden en landen. Het meeste aangekochte is nieuw. Ouder dan 20ste eeuws materiaal wordt nauwelijks gekocht. Talen: vooral Nederlands en Engels; minder Duits, Frans, Italiaans; nauwelijks Spaans. Ouder materiaal Latijn, nauwelijks. Titels zijn hoofdzakelijk van wetenschappelijke uitgevers. Materiaalsoorten: studieboeken, bronnen, monografieën, naslagwerken, etc., bij voorkeur op papier. ‘Intellectueel niveau’ van de publikaties: wetenschappelijk, graduate, undergraduate. Beschikbare middelen

Het reguliere aanschafbudget in 2007 bedroeg € 52.560 voor Kunstgeschiedenis; daarnaast Kunst additioneel (UB): € 4.830 Tijdelijke / incidentele budgetten (periode aangeven): • BGW-gelden, in 2005 en 2006 beide € 17.500 voor niet-westerse kunst


27

•

BGW-gelden, in 2007 in totaal voor niet-westerse kunst 14.710, waarvan € 8.000 voor Kunstgeschiedenis

Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

De Bibliotheek Kunstgeschiedenis krijgt veel schenkingen. Voor het aannemen daarvan gelden dezelfde criteria als voor de aanschaf van boeken. Ook wordt bij een schenking altijd afgesproken dat evt. dubbelen weggegeven mogen worden aan zusterinstellingen of studenten. Bruiklenen worden niet aanvaard. Deselectie

Zeker kunnen onderdelen uit de Bibliotheek Kunstgeschiedenis worden gedeselecteerd. Het betreft te allen tijde materiaal dat niet of nauwelijks gebruikt wordt en waarvan het niveau niet hoog is, het moet ook gemakkelijk elders gevonden kunnen worden. Incomplete collectieonderdelen komen in aanmerking voor afstoting, verouderd materiaal en materiaal dat via andere weg, bijv. elektronisch, beschikbaar is gekomen. NB: In een historische discipline is materiaal natuurlijk niet erg snel “verouderd” en daarom geschikt voor deselectie, want het kan dan juist weer historisch/historiografisch interessant zijn. Voorbeeld 1: Een aantal jaren geleden werd een van de studiezalen geactualiseerd met recente handboeken en naslagwerken. Verouderde titels werden apart gezet, om te zien of er nog vraag naar was. Nu gebleken is dat dit niet het geval is, (na 4 jaar) kunnen ze worden opgenomen in de gesloten magazijnen, want het betreft soms wel historisch interessante boeken, of afgestoten worden. Voorbeeld 2: de veilingcatalogi. De Bibliotheek bezit daarvan een incomplete collectie. Het oudste gedeelte uit eind 18de eeuw en uit de 19de eeuw, omvat vele waardevolle titels, die ook voor het ontstaan van de collectie prenten en tekeningen van het Prentenkabinet van belang zijn. Dit gedeelte van de veilingcatalogi, dat niet ontsloten was, wordt nu gecatalogiseerd en geplaatst in het Prentenkabinet. De rest van de recentere veilingcatalogi wordt gescreend op nog zeldzame en/ of interessante exemplaren en wordt dan gecontroleerd met de collectie van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag. Alles wat daar niet is – een nagenoeg complete collectie – gaat daarheen, vervolgens kan de rest weg. Voorbeeld 3: De grote bibliografieën die momenteel (gedeeltelijk ook retrospectief) elektronisch beschikbaar zijn, zouden in principe kunnen worden afgestoten. (Of alleen voor wat betreft het gedeelte dat retrospectief beschikbaar is, het oudste gedeelte misschien juist bewaren?) De beschikbaarheid van e-journals moet nader bekeken worden. Voor zover het `zekere’ licenties betreft kunnen dan veelal dure abonnementen op de papieren tijdschriften worden opgezegd – en het spaart ruimte. 1.2.4.

Chinees

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Al sinds 1846 bestaat aan de Universiteit Leiden een opleiding in de Chinese schrijftaal, eerst als onderdeel van een leerstoel Japans en Chinees, en sinds 1874 met een eigen leerstoel Chinees. In 1930 werd door J.J.L. Duyvendak (1889-1954) het Sinologisch Instituut opgericht, bestaande uit de studie Talen en Culturen van China en de Sinologische Bibliotheek. Hierdoor kon de sinologische collectie aan de Universiteit Leiden door een eigen bibliothecaris worden opgebouwd, wat voor haar huidige kwaliteit en betekenis van groot belang is geweest.

28


In 1961 werd de oude leerstoel koloniale geschiedenis omgezet in een tweede leerstoel 'Geschiedenis van China' voor het Sinologisch Instituut. In 1969 volgde de oprichting van het Documentatiecentrum voor het Moderne China, met een eigen budget voor de ontwikkeling van een collectie over het moderne China, als deel van de Sinologische Bibliotheek. Met de benoeming van een vaste hoogleraar voor het moderne China werd in 2000 een derde vaste leerstoel aan het Sinologisch Instituut ingesteld. De collectie van Chinese boeken aan de Universiteit Leiden is echter veel ouder. Al aan het begin van de 17e eeuw was de Universiteit in het bezit van enkele Chinese titels, o.a. uit de collecties van J.J. Scaliger (1540-1609), B. Vulcanius (1538-1614) en G.J. Vossius (15771649). Tot in de 19e eeuw groeide de collectie tot meerdere honderden titels, en bij de oprichting van het Sinologisch Instituut (1930) omvatte de verzameling ruim 1.500 boeken. Na de stichting van het Documentatiecentrum in 1969 begon de collectie zich razendsnel te ontwikkelen, tot het huidige bestand van ruim 320.000 banden en een verwerving van ca 5.000 banden per jaar. Deze toename kan slechts ten dele uit het reguliere budget van ca. 80.000 € (incl. het budget van het Documentatiecentrum) worden gefinancierd, en komt verder tot stand door speciale projecten en schenkingen. Belangrijke deelcollecties binnen de Sinologische Bibliotheek zijn: 1. 2. 3. 4.

5. 6. 7.

8.

9.

Van Gulik collectie en collectie oude en zeldzame boeken: zie apart collectieprofiel Bijzondere collectie Sinologie. Pre-1949 tijdschriften: De bibliotheek is in het bezit van een respectabele collectie tijdschriften uit de keizertijd en de Republikeinse tijd, dus van vóór 1949. Een groot gedeelte daarvan is als microfilm of -fiche beschikbaar. Onofficiële poëzietijdschriften: Begin 2007 heeft de bibliotheek van Maghiel van Crevel een in haar omvang wereldwijd unieke collectie van onofficiële poëzietijdschriften uit de Volksrepubliek China uit de jaren 1978 t/m 2004 ontvangen. Local Gazetteers 地方志: De Chinese bibliotheek heeft ook een groeiende collectie van local gazetteers (lokale geschiedenissen) van de 10e tot en met de 20e eeuw. Voor local gazetteers van het hedendaagse China is een apart budget beschikbaar, waarmee deze deelcollectie in de komende jaren nog verder zal worden uitgebreid, vooral door de aanschaf van digitale versies hiervan. Kong Koan Archief: Het archief van de Chinese Raad in Batavia, met documenten uit de 18e tot en met de 20e eeuw. Dit is het enige overgebleven Chineestalige archief van een overzeese Chinese gemeenschap uit de premoderne periode. Beeldcollecties: De bibliotheek is in het bezit van ruim 30.000 dia's, waarvan ca. de helft is gedigitaliseerd, voorzien van metadata en opgeslagen in Digibeeld. Daarnaast is er nog een aantal foto's en negatieven uit de eerste helft van de twintigste en late negentiende eeuw. Kunstboeken: De Sinologische Bibliotheek heeft door de Hulsewé-Wazniewski Stichting, de Stichting voor de Visualisering van de Chinese Geschiedenis en NWO extra middelen ter beschikking gekregen om de collectie kunstboeken uit te breiden. Om de grote en kwetsbare boeken beter en veiliger te kunnen raadplegen is er een aparte kunstkamer met relevante randapparatuur (scanner enz.) ingericht. Films en video's: Deze snel groeiende collectie op u-matic, vhs, vcd en dvd, omvat nu ongeveer 500 titels. De speelfilms en documentaires zijn voornamelijk afkomstig uit China, Hongkong en Taiwan, maar ook China-gerelateerde films en documentaires uit bijv. Nederland, Duitsland en Amerika zijn in de collectie te vinden. De collectie omvat o.a. een twintigtal zeer moeilijk te verkrijgen onafhankelijk gemaakte Chinese documentaires uit de vroege jaren negentig (op vcd). Digitale bronnen: Behalve het fors groeiende aantal elektronische tijdschriften en databanken is de bibliotheek ook bezig met verschillende digitale projecten zoals DACHS (Digital Archive for Chinese Studies), IGCS (Internet Guide for Chinese Studies), AHEAD (Art History of East Asia Directory) en Verretaal (Online Database of Chinese Literature in Dutch Translation).

Actuele omvang Tijdschriften* Lopende abonnementen (totaal) Lopende abonnementen Chinees


Fysiek (papier e.a.) 1.517 m. 430 titels 370 titels

Elektronisch 3.327 titels 3.220 titels

29

Lopende abonnementen Westers Chinese tijdschriften Chinese kranten Japanse tijdschriften Westerse tijdschriften Westerse overdrukken

60 titels 795 m. 138 m. 63 m. 326 m. 195 m.

Naslagwerken Chinese naslagwerken Westerse naslagwerken

154 m. 109 m. 45 m.

3 titels 2 1

5.250 m. 4.400 m./ 220.000 banden 850 m./ 40.000 banden

360.000 10

Monografieën Chinese en Japanse monografieën Westerse monografieën Overige Gearchiveerde webpagina’s Eigen databanken en digitale archieven Dia’s Kaartenmateriaal Microfilms Microfiches Chinese films en video’s

32.000 30 m. Ca. 7.000 eenheden Ca. 9.000 eenheden 17 m. (ca. 500 titels)

6 titels 1 titel 6 titels

ca. 1.000.000 5 15.000

* Niet meegerekend zijn tijdschriften uit de universitaire package deals, die voor China relevant zijn.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De Sinologische Bibliotheek bestrijkt alle onderwerpen binnen het gebied van de geestes- en sociale wetenschappen die betrekking hebben op China, met name Chinese filosofie, religie, geschiedenis (cultureel, intellectueel, sociaal-economisch enz.), taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur, sociologie, culturele antropologie, economie, recht, en politiek. De bibliotheek van het Instituut Kern heeft een belangrijke collectie op het gebied van Boeddhisme, Tibet en kunst en cultuur van deze regio, en vormt zo een belangrijke aanvulling op onze collectie. Ook de bibliotheken Japanologie en Koreanistiek hebben materiaal dat voor onderzoek over met name de Chinese geschiedenis en cultuur belangrijk is. Samen met de bibliotheken Japanologie en Koreanistiek beheert de Sinologische Bibliotheek ook de zo geheten Bibliotheek Teller, een collectie van ca 120 m boeken over economie, recht, internationale zaken en politiek in Azië, Afrika en Latijns-Amerika. Een aantal titels met betrekking tot China is verder te vinden in de bibliotheken van de Faculteit Sociale Wetenschappen en de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Met het Van Vollenhoven Instituut bestaat een afspraak over de verwerving van Chineestalige bronnen over het Chinese recht door de Sinologische Bibliotheek. Voor bijzondere Chinese collecties zie Deel II - § 2.6.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Buiten het Sinologisch Instituut in Leiden zijn er in Nederland geen bibliotheken die zich serieus met een brede collectievorming over China bezighouden. Voor specifieke vakgebieden bevinden zich elders vaak wel goede aanvullende collecties. Bovendien stemmen

10

Betaalde toegang tot meestal Chinese dissertaties (maar ook andere e-boeken); niet opgenomen in de catalogus.

30


wij onze aanschafpolitiek van boeken, tijdschriften en databanken af op die van andere bibliotheken in Leiden en Nederland. Bibliotheken in Leiden met voor ons relevant materiaal zijn te vinden in het Rijksmuseum voor Volkenkunde, het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), de Stichting CHIME (European Foundation for Chinese Music Research) en het Museum Boerhaave. Dankzij de expertise van onze bibliotheekmedewerkers en hun samenwerking met stafleden van de Opleiding Talen en Culturen van China (TCC) zijn wij in staat andere bibliotheken in Nederland (zoals de Koninklijke Bibliotheek of het Museum Meermanno) te adviseren over hun bijzondere Chineestalige collecties. Het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) te Amsterdam bezit documenten over de vroege geschiedenis van de Chinese Communistische Partij en uniek materiaal over de Protest Beweging van 1989. Het biedt tevens onderdak aan de internationaal unieke collectie Chinese propaganda posters van Stefan Landsberger, docent aan het Sinologisch Instituut. Met de Afdeling Oost-Azië van de Staatsbibliotheek te Berlijn (SBPK), die meer dan 650.000 Chinees- en Japanstalige boeken bezit en de grootste Oost-Aziatische collectie in Europa is, bestaat een bijzondere IBL afspraak ("blauer Leihverkehr"): Chinees- en Japanstalige boeken mogen online besteld en via onze bibliotheek kosteloos voor een jaar geleend worden. In het geval dat de titel niet in Berlijn aanwezig is, wordt de aanvraag automatisch aan de Staatsbibliotheek München doorgegeven. Nota bene: door deze deelname aan het blauer Leihverkehr heeft de Sinologische Bibliotheek ook de status van geregistreerde gebruiker van de SBPK en kan hierdoor voor sommige commerciële databanken, die via de SBPK aangeboden worden, voordeligere licenties afspreken. Met de Nationale Bibliotheek in Taiwan bestaat een uitwisselingsprogramma waardoor wij zowel een groot aantal wetenschappelijke publicaties als de meest belangrijke Taiwanese tijdschriften ontvangen. Voor een aantal van projecten, waarvan de Sinologische Bibliotheek meestal initiatiefnemer is en/of de projectleiding heeft, bestaat nationale en internationale samenwerking met verschillende prestigieuze instituten: • Koninklijke Bibliotheek, Den Haag (DACHS - in onderhandeling) • CHIME European Foundation for Chinese Music Research, Leiden (tentoonstellingen, concerten) • Ostasienabteilung der Staatsbibliothek zu Berlin (DACHS, IGCS) • Sinologisches Seminar, Universität Heidelberg (DACHS, IGCS) • Institut für Ostasiatische Kunstgeschichte, Universität Heidelberg (AHEAD) • NIAS - Nordic Institute of Asian Studies, Kopenhagen (IGCS - in onderhandeling) • Research Centre for Translation, Chinese University of Hong Kong (Verretaal) • Oost-Aziatische Bibliotheek, Katholieke Universiteit Leuven (Leiden/Leuven SKQS Consortium Project: verwerving en digitale beschikbaarstelling van Wenyuange Siku quanshu (SKQS)-collectie voor gebruikers aan de universiteiten Leiden en Leuven en nog negen andere sinologische bibliotheken in Europa).

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De Sinologische Bibliotheek en de Opleiding Talen en Culturen van China (TCC) vormen als Sinologisch Instituut een eenheid. Dat betekent dat de Sinologische Bibliotheek niet alleen bronnen (print, multimedia, digitaal) en infrastructuur ter bestudering van een breed spectrum aan onderwerpen met betrekking tot China aan onderzoekers, docenten en studenten van de Opleiding TCC beschikbaar stelt, maar dat er een nauwe betrokkenheid en wederzijdse belangstelling bestaat met een daaruit voortvloeiende samenwerking op velerlei gebieden:


31

Stafleden van de opleiding participeren actief aan de selectie van relevant materiaal. Stafleden helpen bij het verwerven van externe fondsen voor de bibliotheek en vice versa. • De Sinologische Bibliotheek en de opleiding coöpereren bij een aantal gezamelijke projecten zoals AHEAD, Verretaal, en andere. De Sinologische Bibliotheek is ook van groot belang voor onderzoekers en studenten van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, de Faculteit der Sociale Wetenschappen, de Faculteit der Archeologie, en binnen de Faculteit der Letteren van de opleidingen Indologie/Tibetologie en Japanologie en Koreanistiek. Ook wordt de bibliotheek gebruikt door onderzoekers van de Research School CNWS en het Modern East Asia Research Centre (MEARC). • •

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Naast ondersteuning van onderzoek en onderwijs aan de Universiteit Leiden levert de Sinologische Bibliotheek ook maatschappelijke dienstverlening aan het algemene publiek binnen Nederland en zelfs de Benelux. Tevens behoort de Sinologische Bibliotheek tot de grootste bibliotheken op haar gebied binnen Europa. Vergeleken met de grote instellingen in de VS zijn sinologische collecties in Europa gefragmenteerd en klein. De meeste bibliotheken hebben niet voldoende middelen om een omvangrijke collectie op te bouwen en de belangrijkste bronnen beschikbaar te stellen. De Sinologische Bibliotheek heeft daardoor een bijzondere verantwording, omdat zij een van de weinige instellingen in Europa is die kan bijdragen aan de verbetering van deze situatie. Zij doet dat o.m. door het initiëren van en participeren in een aantal multilaterale, internationale samenwerkingsprojecten. Ook ondernemen onderzoekers uit heel Europa en uit Azië en Noord-Amerika research trips naar Leiden, om de collectie met haar deels unieke bestanden te raadplegen, vaak met financiële hulp van hun eigen of andere subsidie gevende instellingen zoals de Chinese Academy of Social Sciences of de European Association of Chinese Studies.

Zwaartepunten De collectie van de Sinologische Bibliotheek is een brede collectie die alle onderwerpen op het gebied van de geestes- en sociale wetenschappen met betrekking op China bevat. Expliciete zwaartepunten zijn Chinese filosofie, religie, geschiedenis (cultureel, intellectueel, sociaal-economisch enz.), taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur, sociologie, culturele antropologie, economie, recht, en politiek.

Fysieke staat De boeken verkeren in het algemeen in goede staat. Delen van de microfilm collectie zijn beschadigd en moeten gerestaureerd worden. Een verbeterde opslag voor microfilms en fiches is deels al uitgevoerd, deels in voorbereiding. Voor een aantal bijzondere films op verouderde media bestaat de wens van digitalisering. Het Kong Koan archiefmateriaal is al op microfilm gezet. In 2008 zal dit materiaal naar de nieuwe opslagruimte voor de bijzondere collectie verplaatst worden.

Gebruik Alleen de twee leeszalen met hun ICT voorzieningen en de daar opgestelde naslagwerken, meest recente tijdschriftennummers en boekenaanwinsten zijn voor alle gebruikers vrij toegankelijk. Voor toegang tot het magazijn is een aparte stack pass nodig, die alleen voor gastonderzoekers, stafleden, promovendi en studenten beschikbaar is die al een afstudeerscriptie schrijven. De stack pass moet via de bibliothecaris aangevraagd worden. Boeken uit het magazijn kunnen door iedereen worden aangevraagd en worden een keer per uur aangeleverd. Afgezien van de naslagwerken, tijdschriften en oude of kostbare werken

32


mogen boeken ook geleend worden. Docenten kunnen voor colleges een aantal boeken op de collegeplank in de leeszaal ter inzage plaatsen; ook deze boeken zijn dan niet uitleenbaar. In 2006 waren er 5.911 uitleningen. Ten opzichte van 2005 is dat een toename van 5%. Het percentage uitleningen van onze bibliotheek bedroeg in 2006 ca. 2,8% van het totale aantal uitleningen van alle bibliotheken, terwijl onze studenten slechts 1,5% van alle studenten binnen de universiteit uitmaakten. Het gebruik van de door de Sinologische Bibliotheek aangeboden digitale bronnen is afhankelijk van de doelgroep en de manier waarop deze worden aangeboden. In 2006 werd de Internet Guide for Chinese Studies (IGCS) bijvoorbeeld rond 250.000 keer door gebruikers uit de hele wereld geraadpleegd. Op die alleen voor medewerkers en studenten van de Universiteit Leiden toegankelijke Chinese tijdschriftendatabank CAJ werd tussen juli 2006 tot en met juni 2007 2.522 keer ingelogd en 5.780 artikelen gedownload. De door de Sinologische Bibliotheek aangeboden en door elf Europese universiteiten gebruikte digitale collectie van klassieke Chinese teksten SKQS werd in 2006 ca 1.000 keer geraadpleegd. Er is een langdurig bruikleen van het Museum van Volkenkunde in Leiden van ca. 150 Yao manuscripten in het Chinees (19e en 20ste eeuw), die echter alleen te raadplegen zijn door de hoogleraar en enkelen van het bibliotheekpersoneel, niet door bezoekers.

Ontsluiting De Westerstalige collectie van de Sinologische Bibliotheek is volledig ontsloten in de Catalogus en daarmee ook in de Nederlandse Centrale Catalogus (NCC). Deze titels zijn voorzien van NBC-codes en trefwoorden volgens GOO en meestal ook van LoC subject headings. Van de Chinees- en Japanstalige collectie zijn alle sinds 1985 aangeschafte titels en een groot gedeelte oudere ontsloten via een aparte OPAC (Chinabase), die via WWW geraadpleegd kan worden. Deze titels zijn voorzien van LoC subject headings. De in Chinabase opgenomen titels zullen binnen een tot twee jaar omgezet worden naar de Catalogus van de Leidse universiteit. De niet in Chinabase opgenomen titels zijn ontsloten via een kaartcatalogus. Deze titels kunnen pas in de Catalogus van de universiteit ontsloten worden na de migratie van Chinabase naar de nieuwe omgeving.

Collectievormingsprofiel Actuele relatie met onderwijs en onderzoek • • • • • •

Gewone en bijzondere hoogleraren: Overige vaste staf: AIO’s, promovendi etc.: MA- en doctoraalstudenten: BA-studenten: 1e-jaarsstudenten in 2007:

3 19,5 fte* 12 46 ca. 280 ca. 140

* daarbij meegerekend: vijf jaarlijks wisselende teaching fellows, een extern gefinancierd hoogleraar economie, een aanstaande aanstelling in political science

Affiliaties • •

Research School CNWS Modern East Asia Research Centre (MEARC)

Aankoop en -methodiek


33

Bij de keuze van de manier van aankoop wordt gekeken naar kosten, efficiëntie, betrouwbaarheid en beschikbaarheid. Vaste abonnementen van Westers-talige series lopen vaak via een traditionele aanbieder (Harrassowitz). Losse titels worden meer en meer via Internet besteld omdat vele titels op deze manier goedkoper zijn en sneller geleverd worden, of anders niet te verkrijgen zijn. Voor Chineestalig materiaal wordt vaak direct in het Chinees met leveranciers in China en Taiwan onderhandeld. Hierdoor kunnen prijzen heel competitief gehouden worden, met als gevolg en prijsverlaging sinds 2003 voor monografieën van 80%, en voor tijdschriften van 50%. Dringend benodigde literatuur uit China en Taiwan kan binnen een tot tien dagen worden geleverd en wordt meteen beschikbaar gemaakt. Het grootste deel van in China aangeschafte titels wordt echter eerst naar een leverancier gezonden, die drie tot vier keer per jaar de verzending naar ons via container organiseert. Hierdoor kunnen verzendkosten met 50% verlaagd worden. Chinese tijdschriften die in Leiden elektronisch beschikbaar zijn, maar waar tegelijkertijd ook een papieren versie van gewenst is, worden in China gebonden. Hierdoor bedragen de bindkosten 2 € in plaats van 16 € per band. Ook deze tijdschriften worden per container gezonden. Er bestaan onderhandelingen over approval plans en het aanleveren van MARC records. Hiervoor is echter eerst de geplande omzetting van Chinabase naar Aleph nodig. Tijdens hun regelmatige reizen naar China en Taiwan bezoeken stafleden van TCC en de Sinologische Bibliotheek steeds ook de lokale boekenhandels. Selectiecriteria

Bij de selectie van nieuwe titels wordt de meeste aandacht besteed aan de huidige behoeften van onderzoekers, docenten en studenten aan de Universiteit Leiden. Tevens wordt rekening gehouden met de maatschappelijke rol van de collectie, en zo veel mogelijk ook met de historische relaties van Nederland met gebieden en mensen met een Chinese achtergrond (taal en/of cultuur), en uiteindelijk ook met traditionele zwaartepunten die resulteren uit de geschiedenis van de verzameling. Materiaal dat al elders in Leiden beschikbaar is wordt in de regel niet aangeschaft. Bij materiaal dat in andere bibliotheken in Nederland aanwezig is wordt eerst het belang overwogen. Zwaartepunten van de collectie zijn Chinese filosofie, religie, geschiedenis (cultureel, intellectueel, sociaal-economisch enz.), taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur, sociologie, culturele antropologie, economie, recht, en politiek. Binnen deze zwaartepunten is het belangrijkste selectiecriterium de wetenschappelijke of historische waarde van een publicatie, ongeacht materiaalsoort, uitgever (algemeen en specialistisch) of periode. Alleen puur technische verhandelingen op het gebied van de exacte wetenschappen of medicijnen blijven buiten beschouwing. Qua taal wordt zoveel mogelijk Chinees, Engels en Nederlands aangeschaft, maar belangrijke werken over China in andere talen zoals Duits, Frans en Japans etc. worden ook gekocht. Naslagwerken zoals jaarboeken, lokale geschiedenissen enz. zullen vanaf 2008 voornamelijk in elektronische vorm worden aangeschaft. Beschikbare middelen

Behalve het reguliere budget en de BGW toekenningen zijn de andere budgetten apart verworven en speciaal geoormerkte middelen, tot stand gekomen door bijzondere inspanningen van de Sinologische Bibliotheek, de Opleiding TCC en het Documentatiecentrum voor het Moderne China.

34


Structurele jaarlijkse budgetten regulier aanschafbudget Documentatiecentrum voor het Moderne China Databanken / elektronische media totaal structureel

€ 46.550 32.350 7.000 85.900

Incidentele budgetten BGW (t/m 2007) Kunst en materiële cultuur / Zürcher (éénmalig) Kunst en materiële cultuur / HWS&Moore (éénmalig) Video en film (éénmalig) Nieuwe lokale geschiedenissen (éénmalig)

€ 10.930 40.198 19.673 6.076 30.278


Er komen vaak schenkingen van nalatenschappen enz. die soms waardevol materiaal bevatten. Schenkingen worden meestal ontdubbeld, en titels die niet aan de selectiecriteria voldoen uitgesorteerd. De Sinologische Bibliotheek ontvangt systematische schenkingen (wel of niet in verband met uitwisselingsafspraken) van de National Central Library (Taibei), HanBan (China National Office for Teaching Chinese as a Foreign Language, Beijing), en door het Window of China program (National Library of China, Beijing). Bij deze schenkingen kunnen de titels door ons geselecteerd worden. Deselectie

Behalve regelmatige ontdubbelingen (vooral bij ontvangst van schenkingen) bestaat de wens delen uit de collectie die ook elektronisch beschikbaar zijn naar een magazijn op afstand te verplaatsen. Binnen een tot twee jaar zouden al ca. 500 plankmeters hiervoor geschikt zijn. Tevens wordt voor de zo geheten Bibliotheek Teller (ca 120 m) naar een andere locatie gezocht die voldoende ruimte voor opslag en beheer heeft. Inhoudelijk zou de verzameling beter bij de bibliotheek FSW passen. Nota bene: bij de deselectie vooral van het Chineestalige materiaal dienen wij er rekening mee te houden dat deze titels elders in Nederland en vaak zelfs in Europa niet beschikbaar zijn, en dat de Sinologische Bibliotheek als de enige plek in Nederland met een diepgaande Chineestalige collectie een bewaarverantwoordelijkheid heeft. Ook dienen wij er rekening mee te houden dat voor het raadplegen van Chineestalig materiaal een bepaalde infrastructuur met naslagwerken en secondaire literatuur nodig is, evenals bibliothecaire hulp met sinologische expertise. Delen uit de collectie elders te plaatsen is daarom nadelig voor haar bruikbaarheid en waarde. 1.2.5.

Diverse talen

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De Leidse universiteit heeft een indrukwekkende onderzoekstraditie op het gebied van de beschrijvende en historisch-vergelijkende taalwetenschap. Een grondlegger daarvan was C.C. Uhlenbeck (1866-1951), die vanaf eind 19de eeuw niet alleen de vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap beoefende maar zich ook intensief bezighield met een breed scala aan andere talen, waaronder de Indiaanse talen en het Baskisch. De collectie Diverse talen heeft zich samen met deze onderzoekstraditie ontwikkeld. De collectie Diverse talen bestaat uit de volgende deelcollecties: • •

Afrikaanse talen Indiaanse talen


35

Indo-Europees in het algemeen (waarbij: Keltisch, Oudgermaans en Scandinavisch) Pidgin- en Creoolse talen Baskisch Gebarentalen

• • • •

Voor het deelgebied Scandinavisch ligt er een belangrijke cesuur bij het jaar 1980, toen de studierichting Scandinavische taalen letterkunde in Leiden werd opgeheven. Vrij snel daarna is de aanschaf voor dat vakgebied ook heel ingrijpend teruggebracht. De Afrikaanse taalkunde werd een zelfstandig Leids vakgebied na de benoeming van H.P. Blok tot bijzonder hoogleraar in de Bantoeïstiek (in 1950). Sindsdien is het ook steeds meer een zwaartepunt van de Leidse Universiteitsbibliotheek geworden, mede dank zij Blok’s privé-bibliotheek, waarvan het taalkundige deel (vooral over Bantoetalen) in de collectie is opgenomen. Andere belangrijke nalatenschappen waren die van T.L. Cook (vooral over talen van Nigeria), J.M. Stewart (talen van Ghana) en S.L. Elders. De deelcollectie gebarentalen is in de negentiger jaren van de vorige eeuw door de Universiteitsbibliotheek opgebouwd ter ondersteuning van lopend onderzoek. Na de verplaatsing van dat onderzoek naar buiten Leiden is de collectionering weer minimaal geworden. In het recente verleden was het jaarlijkse aanschafbudget voor de collectie Diverse talen ongeveer € 7600. In het kader van de Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW) is er sinds 1999 een aanvullend budget beschikbaar voor de deelcollecties Afrikaanse en Indiaanse talen. In 2006 ging dat om ongeveer € 2000.

Actuele omvang Per 1 mei 2007 bestaat de collectie Diverse talen uit ongeveer 18.600 titels, als volgt uitgesplitst over de deelgebieden: Deelcollectie Afrikaanse talen Indiaanse talen Indo-Europees algemeen: -- Keltisch: -- Oudgermaans: -- Scandinavisch: Pidgin- en Creoolse talen Baskisch Gebarentalen

Geschat aantal titels 5500 3400 700 1000 800 6000 600 400 200

Waarvan tijdschriften 40 11 12 27 35 43 5 5 4

Het totale aantal tijdschriften komt daarmee op 182 tijdschriften (incl. 19 digitale), waarvan 36 lopende abonnementen. De collectie Diverse talen staat grotendeels in het gesloten magazijn. In open opstelling staan 20 meter Scandinavische taalen letterkunde op de studiezaal Scandinavisch, 12 meter Afrikaanse taalkunde op de studiezaal Oosterse Letteren en Geschiedenis, en 16 meter over de andere deelgebieden op de studiezaal Algemene Taalwetenschap. Daarbij komen nog ongeveer 20 meter tijdschriften en series in open opstelling verspreid over het Open Magazijn.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL

36


Alle talen die in Afrika gesproken worden zijn Afrikaanse talen, maar voor deze domeincollectie gaat het om de ruim 2000 inheemse talen van Afrika ten zuiden van de Sahara, namelijk de Niger-Congo-talen, de Nilo-Saharaanse talen, de Khoisantalen en de meeste Afro-Aziatische talen (Tsjadisch, Koesjitisch en Omotisch). De andere AfroAziatische talen (Semitisch, Berber en Oud-Egyptisch) vallen onder de collectie Midden Oosten. Bij de Indiaanse of Amerindische talen gaat het om ongeveer duizend levende en dode talen, die behoren tot tientallen verschillende taalfamilies in Zuid-, Midden- en Noord-Amerika. Het aantal sprekers per levende taal varieert van enkele (veel talen) tot zo’n tien miljoen (Quechua). De archeologische aspecten van de Indiaanse talen en culturen vallen onder de collectie Archeologie, deelcollectie precolumbiaanse archeologie, waaronder ook publicaties over Indiaanse codices en het Maya hiërogliefenschrift. De Indo-Europese taalfamilie bestaat uit een groot aantal talen en sub-taalfamilies, die grotendeels vallen onder de collecties Klassieke talen, Frans, Italiaans, Latijns Amerika (Spaans en Portugees), Oost-Europa (de Balto-Slavische talen), Midden Oosten (Iraanse talen, Anatolische talen, Tochaars) en Zuid- en Centraal Azië (Indische talen). Dit profiel beperkt zich tot het Indo-Europees in het algemeen en tot twee subfamilies van het Indo-Europees: de Keltische talen en een deel van de Germaanse talen. Wat betreft de Germaanse talen gaat het alleen om de Scandinavische talen, het Gotisch en het Oudgermaans in het algemeen; de collecties Nederlands, Fries, Duits en Engels hebben eigen profielen. De meeste van de ongeveer negentig Pidgin- en Creoolse talen worden gesproken in het Caraïbisch gebied (het Papiaments bijvoorbeeld). De Pidgin- en Creoolse talen van de Stille Oceaan (zoals het Tok Pisin) horen bij de collectie Zuidoost-Azië en Oceanië.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Naast de Universiteitsbibliotheek en de bibliotheek van Archeologie zijn enkele andere Leidse bibliotheken van belang: •

•

•

•

De bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft tot ongeveer de jaren zeventig van de vorige eeuw ook aangeschaft op het gebied van het Oudgermaans. Deze bibliotheek is als langdurig bruikleen gedeponeerd in de Leidse Universiteitsbibliotheek. De bibliotheek van het Afrika Studiecentrum is gespecialiseerd in Afrika en heeft een zeer uitgebreide collectie. Zij verzamelt voor het gehele continent op het gebied van “anthropology and sociology; history; philosophy; economics, women's studies; political science; management and policy studies; law; administration; religion, education; sociolinguistics; literature and art”. De taakverdeling tussen het Afrika Studiecentrum en de Universiteitsbibliotheek is eenduidig: de Universiteitsbibliotheek verzamelt op het gebied van de inheemse talen van Afrika, het Afrika Studiecentrum op het gebied van alle overige aspecten van Afrika. Het KITLV heeft een uitgebreide bibliotheek over onder meer de talen van het Caraïbisch gebied en Suriname. Haar collectie over Pidgin- en Creoolse talen en over de Indiaanse talen van Suriname is omvangrijker dan die van de Leidse Universiteitsbibliotheek. De bibliotheek van het Rijksmuseum voor Volkenkunde collectioneert op het gebied van de niet-Westerse kunst en materiële cultuur en aanverwante onderwerpen. Volkenkundige series en tijdschriften bevatten vaak ook publicaties over inheemse talen.

De Leidse Universiteitsbibliotheek is de enige bibliotheek in Nederland die systematisch verzamelt op het gebied van de Afrikaanse talen, het Baskisch en de Indiaanse talen. Voor de andere deelgebieden zijn er (ook) belangrijke collecties elders in het land:


37

1) 2) 3) 4)

De universiteit Utrecht heeft de grootste en breedste collectie Keltische talen in Nederland. De Leidse collectie beperkt zich vooral tot materiaal van belang voor de historische taalkunde van het Keltisch. De Leidse collectie Oudgermaans bevat ongeveer de helft van het in Nederland aanwezige relevante materiaal. De bibliotheken van de Universiteit Groningen en de Universiteit van Amsterdam vormen hierop een belangrijke aanvulling. De Leidse collectie Scandinavische taalen letterkunde is heel beperkt. Eventuele Leidse gebruikers zijn hoofdzakelijk aangewezen op de bibliotheken van de Universiteit Groningen en de Universiteit van Amsterdam. Voor wat betreft de gebarentalen heeft de Universiteitsbibliotheek minder dan de helft van het in Nederland aanwezige relevante materiaal. Voor de rest zijn de Leidse gebruikers aangewezen op de collecties van andere wetenschappelijke bibliotheken in Nederland, waarvan die van de Universiteit van Amsterdam de grootste collectie gebarentalen heeft.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie Diverse talen is in het Leidse onderwijs vooral van belang voor de volgende programma’s: • • • • • • • • • • • • •

Bachelor Talen en culturen van Afrika Bachelor Talen en culturen van Indiaans Amerika (vanaf het studiejaar 2006-2007 worden geen nieuwe propedeusestudenten meer tot deze opleiding toegelaten.) Master in African Languages and Cultures Master in African Linguistics Master in Indian American Studies Master in Archaeology and History of Native American People Master in Comparative Indo-European Linguistics Research Master (MPhil) in Linguistics: Structure and Variation in the Languages of the World Research Master (MPhil) in Latin American and Amerindian Studies Research Master (MPhil) in Archaeology, Native American Religion and Society Bijvak Afrikaanse talen en culturen Bijvak Talen en culturen van Indiaans Amerika Bijvak Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap

De collectie Diverse talen ondersteunt Leids onderzoek dat valt onder het onderzoeksinstituut LUCL, en wel dat deel dat is georganiseerd rond de volgende leerstoelen: • •

• •

Afrikaanse taalkunde (onderzoek gericht op taalbeschrijving, met een accent op het maken van (deel)grammatica’s van nog niet of nauwelijks beschreven talen) Indiaanse talen en culturen (onderzoek gericht de analyse en beschrijving van Indiaanse taalen cultuurverschijnselen in verschillende perioden, vanaf de vroegste bewoning van het continent, via het koloniale tijdperk tot aan de actuele situatie) Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap (onderzoek gericht op het maken van een nieuw etymologisch woordenboek van het Indo-Europees) Oud-Germaanse filologie

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Leiden heeft voor de Afrikaanse en Indiaanse talen en voor het Baskisch een landelijke verantwoordelijkheid in het kader van de Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW). Daarnaast trekt de deelcollectie Afrikaanse talen ook buitenlandse onderzoekers. 38


Zwaartepunten De zwaartepunten binnen de collectie Diverse talen sluiten aan op traditionele onderzoekszwaartepunten binnen de Leidse Letterenfaculteit: de taalbeschrijving van nietwesterse talen en de historisch-vergelijkende studie van het Indo-Europees. Met uitzondering van de deelcollectie Scandinavisch is de collectie Diverse talen vrijwel volledig op de taalkunde gericht. Leiden heeft zelfs een bijna “complete collectie” voor de taalkunde van de Afrikaanse (NBC-codes 18.78 en 18.92) en Indiaanse talen (NBC-code 18.91), met een bezit van meer dan 90 % van het in Nederland aanwezige relevante materiaal. Baskische taalkunde heeft het niveau van een onderzoekscollectie, met een bezit van ongeveer 80 % van het in Nederland aanwezige relevante materiaal (NBC-code 18.99). De andere deelcollecties zijn bescheidener in omvang. De Universiteitsbibliotheek heeft een onderwijscollectie voor de Pidgin- en Creoolse talen (NBC-code 18.96), voor de IndoEuropese taalkunde in het algemeen (NBC-code 18.01), voor de Keltische historische taalkunde (NBC-code 18.67) en voor de Oudgermaanse taalkunde (NBC-codes 18.02 en 18.21). Voor de Scandinavische taalen letterkunde (NBC-codes 18.14-18.20) was er een onderwijscollectie tot circa 1980, maar sindsdien is er slechts minimale collectievorming. Voor de taalkunde van de gebarentalen (NBC-code 18.97) was er een onderzoekscollectie, maar sinds circa 2001 is er slechts sprake van minimale collectievorming.

Ontsluiting De collectie Diverse talen is volledig opgenomen in de catalogus. De ontsluiting op onderwerp vindt plaats via drie systemen die elkaar deels overlappen. Het percentage ontsloten titels per deelcollectie en systeem is als volgt: Deelcollectie Afrikaanse talen Indiaanse talen Indo-Europees algemeen: -- Keltisch: -- Oudgermaans: -- Scandinavisch: Pidgin- en Creoolse talen Baskisch Gebarentalen

OSC 22 15 43 36 52 56 35 37 2

NSC 70 70 44 58 48 31 66 61 69

GOO 87 59 42 53 21 31 53 44 73


De collectie Diverse talen ondersteunt met name onderwijs en onderzoek dat plaatsvindt bij Talen en culturen van Afrika (TCA), Talen en culturen van Indiaans Amerika (TCIA) en Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap (VIET). Het gaat om de volgende aantallen studenten en onderzoekers:

Gewone en bijzondere hoogleraren Overige vaste staf Promovendi, postdocs, etc.

Talen en culturen van Afrika 3 5 17


Talen en culturen van Indiaans Amerika 1 5 5

Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap: 4 1 6

39

MA-studenten BA-studenten Eerstejaarsstudenten in 2007

27 29 6

1 3 n.v.t.

1 17 10

De bachelor-opleiding voor TCIA is gestaakt met ingang van het studiejaar 2006-2007 en sindsdien worden geen nieuwe propedeusestudenten meer tot deze opleiding toegelaten. De drie genoemde opleidingen en onderzoeksgroepen worden niet alleen ondersteund vanuit de collectie Diverse talen. Voor TCA is er een taakverdeling met het Afrika Studiecentrum, waarbij de Universiteitsbibliotheek verzamelt op het gebied van de inheemse talen van Afrika en het Afrika Studiecentrum op het gebied van alle overige aspecten van Afrika. Voor TCIA is er een parallelle taakverdeling met de collectie archeologie. VIET, tenslotte, wordt ook ondersteund vanuit de collecties Klassieke talen, Oost-Europa (de Balto-Slavische talen), Midden Oosten (Iraanse talen en Tochaars), Zuid- en Centraal Azië (Indische talen) en Nederlands, Engels en Duits (Oudgermaans). Voor de Anatolische talen wordt VIET ondersteund door het Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten. Er zijn geen opleidingen of onderzoeksgroepen die zich specifiek met het Baskisch, de gebarentalen of de Pidgin- en Creoolse talen bezighouden. De collectievorming voor deze vakken is meer algemeen ondersteunend voor taalkundig onderwijs en onderzoek. Alle drie de deelcollecties zijn van belang voor de taaltypologie. De Pidgin- en Creoolse talen zijn bovendien van speciaal belang voor wie zich met het Caraïbisch gebied of Afrikaanse talen bezighoudt. Aankoop en aankoopmethodiek

De aanschaf verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel, maar voor de deelcollectie Afrikaanse talen ook via particulieren. In Afrika zelf uitgegeven publicaties zijn vaak uitsluitend zeer lokaal verkrijgbaar, meestal in maar één kantoor in één specifieke stad. Wat binnenkomt is wat vrijwilligers (vooral Leidse onderzoekers) kunnen en willen aanschaffen tijdens hun reizen. In beginsel gebeurt de aanschaf via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal van uitgevers en aanschafsuggesties van gebruikers, met nog wat aanvullingen achteraf op grond van boekbesprekingen. Voor de Afrikaanse en Indiaanse talen wordt bovendien gebruik gemaakt van bibliografische vakpublicaties. De aanschaf voor Afrikaanse talen vindt plaats in zeer nauwe samenwerking met de wetenschappelijke staf bij Letteren zelf. Het Leidse tijdschrift Journal of African Languages and Linguistics (JALL) bevat een overzicht van nieuwe uitgaven op het vakgebied. Al deze uitgaven worden aangeschaft voorzover betaal- en leverbaar. Bij de aanschaf voor Indiaanse talen speelt de SSILA Newsletter een cruciale rol. Deze uitgave van de Society for the Study of the Indigenous Languages of the Americas verschijnt viermaal per jaar en bevat een overzicht van recente publicaties op het vakgebied. Selectiecriteria

De vakgebieden van de collectie Diverse talen kenmerken zich door een relatief bescheiden wetenschappelijke productie. Daardoor kunnen de selectiecriteria tamelijk eenvoudig blijven. Alle wetenschappelijke publicaties die over bepaalde onderwerpen gaan worden tot een bepaald niveau aangeschaft. Voor welke onderwerpen en niveaus dat precies zijn, zie tabel: NBC 18.01

40

Vakgebied Indo-Europese talen: algemeen

Onderwerp Historische-vergelijkende taalkunde van het Indo-Europees en de

Opmerkingen

Niveau collectievorming Gewenst Huidig 8 6


18.02

Germaanse talen: algemeen

18.14

Scandinavische taalen/of letterkunde

18.21

Germaanse talen: overige Keltische talen

18.67

18.78

Afro-Aziatische talen: overige

18.91

Amerindische talen

18.92

Talen van SubSaharaans Afrika

18.96 18.97

Pidgin- en Creoolse talen Gebarentalen

18.99

Overige talen

reconstructie van het Proto-IndoEuropees Historische-vergelijkende taalkunde van de Oudgermaanse talen en de reconstructie van het Proto-Germaans Historische taalkunde en dialectologie

8

4

8

2

1 8

1 6

8

2

10

10

4

3

8

8

10

10

4

3

Taalkunde

6

1

Taalkunde Gebarentalen van Afrika Taalkunde van het Baskisch Letterkunde van het Baskisch Taalkunde van de Eskimotalen van Noord-Amerika

2 10 6 4 8

1 1 1 1 8

Voorzover van belang voor de Oudgermaanse en IndoEuropese taalvergelijking

Algemene naslagcollectie Taalkunde van het Gotisch Historische taalkunde en dialectologie

Taalkunde van de Tsjadische, Koesjitische en Omotische talen Teksten in deze talen Taalkunde van de inheemse talen van Indiaans Amerika Taalkunde van de Niger-Congo-talen, de Nilo-Saharaanse talen en de Khoisantalen Teksten in deze talen

Voorzover van belang voor de historische-vergelijkende taalkunde van het IndoEuropees Als bron voor taalkundig onderzoek

Als bron voor taalkundig onderzoek; teksten in het Swahili ook voor onderwijsdoeleinden (taalverwerving)

Het gaat daarbij vrijwel uitsluitend om papieren boeken en tijdschriften, maar dat heeft meer met de aard van het aanbod te maken dan met een principiële keus. Iets soortgelijks geldt voor taal en herkomst van de publicaties. Ook al zijn de meeste aangeschafte publicaties in het Engels, Duits of Frans en afkomstig uit een westers land, dit is geen selectiecriterium en relevant aanbod in andere talen en uit andere landen wordt ook aangekocht. Beschikbare middelen

Voor de collectie Diverse talen was in 2007 ongeveer € 6810,- beschikbaar als structureel jaarlijks budget. In het kader van de Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW) is er voor de periode 2007-2008 een aanvullend budget beschikbaar gesteld voor de deelcollecties Afrikaanse en Indiaanse talen. Voor het jaar 2007 ging dat om een bedrag van € 3748,90. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

De universiteitsbibliotheek krijgt regelmatig schenkingen aangeboden, die in omvang kunnen variëren van een enkel boek tot een complete particuliere bibliotheek. Zulke schenkingen zijn onmisbaar voor het dichten van lacunes in de collectie Diverse talen. Om financiële, logistieke en andere redenen vertoont die collectie allerlei lacunes die in de praktijk alleen langs deze weg te dichten zijn. In de afgelopen tien jaar is de collectie verrijkt met honderden boeken en tijdschriften uit vier nalatenschappen en een groot aantal kleinere schenkingen. Deselectie

Deselectie is voor deze collectie geen serieuze optie, omdat zij grotendeels uit voor Nederland en Leiden uniek materiaal bestaat. Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

41

1.2.6.

Duits

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie In 2006 vierde de Opleiding Duits haar 50-jarig bestaan als zelfstandige opleiding. Ook al voor 1956 werd er echter Duits onderwezen, namelijk op het niveau van een lector in de Duitse taal, ondergebracht bij de Vakgroep Nederlands. Het vakreferentschap Duits is ingericht in de jaren ’70, maar vanzelfsprekend werd er ook daarvoor al op dit gebied gecollectioneerd. In wezen is de aanschaf op het gebied van Duitse taalen letterkunde begonnen in de 19e eeuw, met de opkomst van de germanistiek. Met de oprichting van de opleiding – toen nog Vakgroep genaamd – is er ook een vakgroepsbibliotheek ontstaan, die echter in de tweede helft van de jaren ’80 in de centrale Universiteitsbibliotheek is opgegaan. Door de jaren heen heeft ook de in de Leidse UB gedeponeerde Maatschappij der Nederlandse Letterkunde een bijdrage geleverd aan de collectie Duitse taalen letterkunde (ca. 3,5 tot 4% van het bezit). Tot ca. 2000 lag het focus van de opleiding en de collectievorming bij de pure taalen letterkunde. Met de benoeming van de nieuwe hoogleraar Duitse taalen letterkunde en de invoering van het BA/MA-stelsel is het curriculum volledig opnieuw opgezet. Daarbij kwam de cultuur(wetenschap) er als aandachtsgebied bij, in navolging van de internationale ontwikkelingen in de germanistiek. In 1999 waren landelijk de opleidingen “Duitse taalen letterkunde” al omgedoopt in “Duitse taal en cultuur”, waarbij de uit de naam verdwenen letterkunde wordt opgevat als slechts één van de mogelijke uitingsvormen van een cultuur, naast bv. film, kunst en andere (massa)media. De collectie bestrijkt het hele huidige Duitstalige gebied (Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland). Daarnaast worden de belangrijkste publicaties over Duitse taal en letterkunde in andere gebieden (Midden- en Zuidoost-Europa, Noord- en Zuid-Amerika, Afrika) aangeschaft. Het jaarlijks budget bedraagt ca. € 1.6017. In de jaren 1999-2003 is er een aanvullende toelage van € 5.672,25 per jaar geweest, gekoppeld aan de zogenaamde ‘Van der Leeuw’hoogleraar.

Actuele omvang De collectie Duitse taal en cultuur omvat meer dan 43.000 titels. Het merendeel daarvan staat in het gesloten magazijn. Er staat ca. 320 meter open opgesteld op de Studiezaal Duits en daarnaast staat er zo’n 135 meter aan tijdschriften in het Open Magazijn. Tijdschriften Lopende abonnementen Open Magazijn Studiezaal Duits

Papier Meer dan 400 titels 80 titels 135 m. 10 m.

11 titels

Naslagwerken Studiezaal Duits Gesloten Magazijn

212 Nihil

Monografieën Studiezaal Duits Gesloten Magazijn

100 m. 36.882 titels

Overige

Elektronisch 16 titels

3 titels

Microfiches: 22 titels. Geluidsdragers: 3 titels.

Tekstcorpora: 5 titels. Audiovisueel: 1 titels.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL 42


Er bestaan nauwe banden met de profielen van aangrenzende disciplines, zoals: • Taalwetenschap • Literatuurwetenschap • Kunst • Geschiedenis • Sociale Wetenschappen • Bijzondere collecties (handschriften, mediëvistiek, geschiedenis van het boekwezen)

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Landelijk gezien zijn op het gebied van Duitse taal en cultuur vooral nog de collecties van de volgende bibliotheken van belang: • De bibliotheken van de Rijksuniversiteit Groningen (over de gehele linie). • De bibliotheek van het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) (cultuurwetenschappen). • De bibliotheken van de Goethe Instituten in Amsterdam en Rotterdam (bellettrie, cultuur en maatschappij, taalverwerving, multimedia).

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie Duitse taal en cultuur richt zich met name op de docenten en studenten van de opleiding Duitse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij (met name) de Faculteit der Letteren.

Zwaartepunten De collectie heeft de volgende zwaartepunten (tussen haakjes de NBC-code): • Geschiedenis van de Duitse taal Overzichtswerken en studies naar verschillende aspecten en taalfasen (18.08) • Taalbeschrijving: Overzichtswerken en studies op het gebied van spelling, grammatica, morfologie, syntaxis, semantiek en lexicologie (18.08) • Taalgeografie: Woordenboeken, grammatica’s en studies met betrekking tot de verschillende dialecten van het Duits (18.08) • Taal in mediale en cultuurhistorische context: Overzichtswerken en studies naar verschillende aspecten op het gebied van taal in de Duitse maatschappij (status, functie, taalvariatie, cultuuroverdracht d.m.v. taal), zowel synchroon als diachroon. NB: nog in opbouw (18.08) e e • Duitse letterkunde 8 t/m 18 eeuw: Heldendichtung, hoofse literatuur en religieuze literatuur (18.09) e e • Duitse letterkunde 20 en 21 eeuw: Zwaartepunten: Expressionisme, Exil, Gruppe 47 (18.09)

Ontsluiting Het aantal titels dat ontsloten is in de verschillende ontsluitingssystemen als behorend tot de collectie Duits is alsvolgt: Oude Systematische Catalogus Nieuwe Systematische Catalogus Nederlandse Basisclassificatie

Md 760-769; Md 770-775 18.02; 18.08; 18.09

12.552 titels. 18.778 titels. 12.421 titels.



43

De collectie Duitse taal en cultuur richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers van de opleiding Duitse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren. Formatie: Gewone en bijzondere hoogleraren Overige vaste staf Aio’s, promovendi etc. Postdocs

1,0 fte. 2,1 fte 3,0 fte 1,0 fte

Studentenaantallen: BA: instroom 2007-2008 BA: ingeschrevenen MA: ingeschrevenen

1e studie: 13 ; 2e studie: ca. 3 48 2


De aanschaf verloopt over het algemeen via de (tussen)boekhandel (met name Harrassowitz en Blackwell). Er wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van elektronische attenderingsprofielen bij boekhandels en uitgevers. In aanvulling daarop worden soms nog gedrukte fondscatalogi bestudeerd. Ook recensies in vaktijdschriften vervullen een rol bij de attendering op interessante nieuwe publicaties. Selectiecriteria

De aanschaf op het vakgebied richt zich in de eerste plaats op het lopende onderzoek (zie hierboven). Daarnaast wordt o.a. ten behoeve van het onderwijs ook een bredere collectie opgebouwd. Algemene criteria: • Aangeschaft worden voornamelijk Duits-, Engels- en Nederlandstalige wetenschappelijke publicaties van de grote wetenschappelijke uitgeverijen. • Het materiaal is over het algemeen niet ouder dan 3 jaar. • De aanschaf betreft in het algemeen behalve Duitsland ook andere Duitstalige landen en regio; bij de moderne letterkunde echter in zeer beperkte mate • Het niveau van de publicaties is wetenschappelijk • De werken zijn meestal afkomstig van wetenschappelijke uitgeverijen, soms van literaire uitgevers. NBC

Vakgebied

18.08

Du taalk.

-

Algemeen / overige onderwerpen

18.08

Du taalk.

-

Geschiedenis van de Duitse taal

18.08

Du taalk.

-

Taalvariatie

18.08

Du taalk.

-

Tekstlinguistiek

18.09

Du taalk.

-

Taalvaardigheid

18.09

Du letterk.

Algemeen

-

44

Periode

Onderwerpen

Opmerkingen

Nadruk op mediale en cultuurhistorische context. Inclusief belangrijke nieuwe grammatica's en woordenboeken. Nadruk op historische sociolinguïstiek. Ondersteunt ook O&O elders in de Faculteit der Letteren. Nadruk op mediale en cultuurhistorische context. Valt eigenlijk onder Taalwetenschap, maar daar weinig aandacht voor dit onderwerp. Leermiddelen voor Deutsch als Fremdsprache.

Niveau Collectievorming huidig 6

gewenst 6

7

7

7

7

4

4

2

2

6

6


18.09

Du letterk.

8e t/m 15e


18.09

Du letterk.

8e t/m 15e

Religieuze en didactische literatuur

18.09

Du letterk.

16e en 17e

18.09

Du letterk.

18.09

Du letterk.

18.09

Du letterk.

18.09

Du letterk.

18e + Goethe 18e + Goethe 18e + Goethe 19e eeuw

18.09

Du letterk.

20e en 21e

18.09

Du letterk.

20e en 21e

18.09

Du letterk.

20e en 21e

Nadruk op mediale en cultuurhistorische context. Ondersteunt ook O&O elders in de Faculteit der Letteren. Nadruk op mediale en cultuurhistorische context. Ondersteunt ook O&O elders in de Faculteit der Letteren.

5

5

6

6

-

5

5

Algemeen / overige onderwerpen Goethe

5

5

6

6

Drama

6

6

-

6

6

7

7

8

8

8

8

8

8

8

8

7

7

18.09

Du letterk.

20e en 21e

Algemeen / overige onderwerpen Representatie van historische gebeurtenissen in literaire teksten. Uitdrukking van nationale/culturele identiteit in literaire teksten. Nationaal-socialisme

18.09

Du letterk.

20e en 21e

DDR en 'Wende'

18.09

Du letterk.

20e en 21e

Hedendaagse letterkunde (vanaf ca. 1990)

18.10

Du letterk.

20e en 21e

Moderne poëzie

7

7

18.09

Du letterk.

20e en 21e

6

6

17.XX e.a.

Du cult.

20e en 21e

Intertekstualiteit en intermedialiteit Culturele identiteit en collectief geheugen (theorie)

5

5

15.70 24.XX e.a.

Du cult.

20e en 21e

Niet-literaire teksten, cabaret, film en theater als cultuuruitingen

5

5

15.70

Du cult.

20e en 21e

4

4

05.XX

Comm.wet.

20e en 21e

Openbare debatten over culturele thema’s (Massa)media

Alleen m.b.t. Duits. Basisaanschaf door Sociale Wetenschappen.

4

4

05.XX

Comm.wet.

20e en 21e

Alleen m.b.t. Duits. Basisaanschaf door Sociale Wetenschappen.

4

4

Communicatie en taalgebruik in politiek en openbare uitingen

Hedendaagse Zwitserse en Oostenrijkse literaire teksten komen grotendeels binnen via schenkingen (Stichting Pro Helvetia resp. Oostenrijkse Ambassade).

Valt eigenlijk onder Literatuurwetenschap, maar daar weinig aandacht voor publicaties vanuit het Duitse cultuurgebied. Valt eigenlijk onder Gechiedenis, Film- en Theaterwetenschap etc., maar daar weinig aandacht voor dit onderwerp.

Beschikbare middelen

Het jaarlijks budget schommelt (al zeker sinds 1995) rond de € 17.000. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen


45

Jaarlijks wordt door de Stichting Pro Helvetia een kleine partij Zwitserse boeken (ca. 25 stuks) geschonken, bestaande uit hedendaagse bellettrie en enkele studies. Eens in de paar jaar kan via de Oostenrijkse Ambassade een aanvraag van ongeveer dezelfde omvang worden ingediend. Dankzij deze beide schenkingen hoeft er nauwelijks hedendaagse bellettrie uit Oostenrijk en Zwitserland gekocht te worden. Daarnaast wordt er zo nu en dan door (voormalige) Leidse docenten, onderzoekers of particulieren een partij boeken geschonken. Dit materiaal varieert vaak zeer in leeftijd en kwaliteit; hieruit worden uitsluitend die werken geselecteerd die niet reeds aanwezig zijn en die voldoen aan de bovengenoemde selectiecriteria. 1.2.7.

Engels

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Tot in de jaren ’50 bestond de collectie Engels hoofdzakelijk uit primaire (vooral Britse) teksten; secundaire literatuur werd niet systematisch verzameld. Taalkundige werken kwamen voornamelijk binnen via series waarop de bibliotheek een abonnement had. De inrichting van het “Instituut Engelse Taal- en Letterkunde” in 1950 was het startsein voor de opbouw van een volwaardige collectie Engelse taal en letterkunde. Tot in de jaren ’70 werden er flinke inhaalslagen gepleegd; zo werd er ook een collectie Amerikaanse letterkunde opgebouwd. Daarna liepen de budgetten terug, zodat dit niveau van collectievorming niet kon worden gehandhaafd. Tegelijkertijd werd de opleiding juist breder van opzet. Het jaarlijks budget staat sinds een aantal jaren op ca. € 20.000. Daarnaast is er een apart budget voor Amerikanistiek (enkele honderden euro’s per jaar; extern gefinancierd). Dit wordt besteed door de Opleiding Engels (Dr. J.C. Kardux).

Actuele omvang De collectie Engelse taal en cultuur omvat ongeveer 63.000 titels. Het merendeel daarvan staat in het gesloten magazijn. Er staat ca. 260 meter open opgesteld op de Studiezaal Engels en daarnaast staat er zo’n 130 meter aan tijdschriften in het Open Magazijn. Tijdschriften Lopende abonnementen Open Magazijn Engels Studiezaal Engels

Papier Ca. 480 titels Ca. 65 titels 130 m. - 11

4 titels.

Naslagwerken Studiezaal Engels

237 m.

Monografieën Studiezaal Engels Gesloten Magazijn

34,5 m. 56.254 titels

Overige Facsimilé Microfiches Geluidsdragers Tekstcorpora

Elektronisch 81 titels.

6 titels.

4 titels 9 titels. 2 5

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL 11

Exclusief de tijdschriftenkasten met de lopende jaargangen.

46


De collectie Engelse taal en cultuur van de Universiteit Leiden bevat voornamelijk titels op het gebied van de taalen letterkunde. Geografisch gezien gaat het om (in volgorde van aandacht) het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Ierland, Canada, India, Australië, Nieuw Zeeland en de overige landen van het voormalige Britse Gemenebest. Naast de taalen letterkunde is er de laatste jaren ook wat meer aandacht voor de cultuur en cultuuruitingen in andere media zoals film en theater. Er bestaan nauwe banden met de profielen van aangrenzende disciplines, zoals: • Taalwetenschap • Literatuurwetenschap • Kunst • Geschiedenis • Sociale Wetenschappen • Bijzondere collecties (handschriften, mediëvistiek, geschiedenis van het boekwezen) • Talen en culturen van Zuid- en Centraal Azië (Engelstalige letterkunde uit o.a. India)

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Wat betreft de Engelstalige letterkunde uit landen van het voormalige Britse Gemenebest is er een inhoudelijke relatie met de collecties van enkele andere Leidse bibliotheken, te weten: • Afrika Studie Centrum (ASC) • Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) Landelijk gezien zijn op het gebied van Engelse taal en cultuur vooral de collecties van de Rijksuniversiteit Groningen en van de Vrije Universiteit van belang. Deze twee bibliotheken verzorgen samen de aanschaf op het gebied van de Engelse taalen letterkunde in het kader van het landelijke project Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW).

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie Engelse taal en cultuur richt zich met name op de docenten en studenten van de opleiding Engelse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij (met name) de Faculteit der Letteren.

Zwaartepunten De collectie heeft de volgende zwaartepunten (tussen haakjes de NBC-code): • Middeleeuwse letterkunde: Beowulf, Arthur-literatuur, Chaucer, Langland (18.06) • 16e en 17e-eeuwse Engelse letterkunde: Shakespeare, Donne, Milton. Recenter ook demonologie en relaties tussen literatuur, theologie en geneeskunde (18.05) • 19e eeuwse Engelse letterkunde: Victorian literature (m.n. Jane Austen) (18.05) • 20e en 21e eeuw: Iers modernisme (Joyce, Beckett en Yeats) en Ierse letterkunde; postkoloniale literatuur (18.05) • Anglo-Amerikaanse letterkunde: 19e, 20e en 21e eeuw in het algemeen (18.06) • Engelse taalkunde: Fonologie (1804) Bijzonder belangrijk zijn de e-corpora EEBO en ECCO.

Ontsluiting Het aantal titels dat ontsloten is in de verschillende ontsluitingssystemen als behorend tot de collectie Engels is alsvolgt: Oude Systematische Catalogus Nieuwe Systematische Catalogus Nederlandse Basisclassificatie


Md 700 – Md 756 18.03; 18.04; 18.05; 18.06; 18.07

15.200 titels 30.983 titels 16.882 titels

47


De collectie Engelse taal en cultuur richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers van de opleiding Engelse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren. Formatie: Gewone en bijzondere hoogleraren Overige vaste staf Aio’s, promovendi etc. Postdocs

4 fte 11,5 fte 8 fte 1 fte

Studentenaantallen: BA: instroom 2007-2008 BA: ingeschrevenen MA: ingeschrevenen

120 (waarvan in deeltijd: 18) 387 (waarvan in deeltijd: 83) 46 (waarvan in deeltijd: 13)


De aanschaf verloopt over het algemeen via de (tussen)boekhandel (met name Blackwell en Dawson). Er wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van elektronische attenderingsprofielen en collection management tools van boekhandels en uitgevers. In aanvulling daarop worden soms nog gedrukte fondscatalogi bestudeerd. Ook recensies in vaktijdschriften vervullen een rol bij de attendering op interessante nieuwe publicaties. Selectiecriteria

De aanschaf op het vakgebied richt zich in de eerste plaats op het lopende onderzoek (zie hierboven). Daarnaast wordt o.a. ten behoeve van het onderwijs ook een bredere collectie opgebouwd. Algemene criteria: • Aangeschaft worden voornamelijk Engelstalige wetenschappelijke publicaties van de grote wetenschappelijke uitgeverijen. • Het materiaal is over het algemeen niet ouder dan 3 jaar (geldt niet voor schenkingen) • Geografisch gezien richt de collectievorming zich voornamelijk op de Britse eilanden en de Verenigde Staten van Amerika; in berperkte mate is ook andere gebieden: Canada, Australië, Nieuw Zeeland, India en de rest van de Gemenebest. • Het niveau van de publicaties is wetenschappelijk NBC

Vakgebied

Periode

Onderwerpen

18.04

Eng.taalkunde

Algemeen


18.04; 18.05

Eng.taal-+ letterk.

5e - 12e eeuw

Oudengelse taalen letterkunde

18.04

Eng.taalkunde

Algemeen

Geschiedenis van de bestudering van de Oudgermaanse talen

18.04; 18.05

Eng.taal-+ letterk.

14e eeuw

Chaucer’s Canterbury Tales

Opmerkingen

Niveau collectievorming huidig

48

gewenst 6

6

- Syntaxis / status van het subject - Cultuur-historische aspecten Met name in de 16e en 17e eeuw

7

7

6

6

- Handschriftelijke overlevering - Taal en spelling

6

6


18.04

Eng.taalkunde

Algemeen

(Historische) sociolinguïstiek

6

6

18.04

Eng.taalk.

18e eeuw

Standaardisatie van het Engels: taalnormering en taalgebruik

6

6

18.04

Eng.taalkunde

Algemeen

Taalvariatie en taalverandering

7

7

18.04

Eng.taalkunde

Algemeen

Fonologie

Het lopende onderzoek op dit gebied is sterk algemeen taalkundig; de collectievorming wordt door Taalwetenschap verzorgd.

4

4

18.05

Eng.taalkunde

Algemeen

Taalvaardigheid

18.04

Eng.taalkunde

Algemeen

5

5

Schrijfvaardigheid in het Engels als 2e taal

M.n. academic writing.

5

5

18.04

Eng.taalkunde

Algemeen

Vertalen van juridische terminologie

1

1

Eng.taalkunde

Algemeen

2

2

Eng. letterkunde AngloAmerikaanse letterkunde

Algemeen

Tekstgrammatica van specialistische wetenschappelijke teksten Algemeen

Vanuit vertaalwetenschappelijk en rechtsvergelijkend perspectief Vooral van juridische teksten

18.04

18.05

6

6

Algemeen


6

6

18.05

Eng. letterkunde

Middeleeuwen


6

6

18.05

Eng. letterkunde

Middeleeuwen

Receptie van ‘geleerde’ literatuur uit de (post)klassieke wereld

6

6

18.05

Eng. letterkunde

Middeleeuwen

Heldenliteratuur

7

7

18.05; 18.06

Eng.+ AngloAmerik.letterk.

ME - heden

Arthur-literatuur en de revival in de 19e en 20e eeuw

7

7

18.05

Eng. letterkunde

16e en 17e


7

7

18.05

Eng. letterkunde

16e en 17e

6

6

18.05

Eng. letterkunde

16e en 17e

6

6

18.05; 18.06; 18.07

Eng. letterkunde

16e - heden

Receptie van de Germaanse Middeleeuwen in de Renaissance Medische / theologische aspecten in de letterkunde Receptie van de klassieke cultuur in de Engelstalige letterkunde

6

6

18.05

Eng. letterkunde

18e


6

6

18.05

Eng. letterkunde

18e en 19e

Romantic literature

6

6

18.05; 18.06

Eng.+ AngloAmerik.letterk.

18e - heden

Britse en Amerikaanse gothic/horror cultuur

6

6

18.06


- Onderlinge taalbeïnvloeding in sociale netwerken (via studie van correspondenties) - Taalbeïnvoeding door normering (m.n. grammatica's van Lowth, Priestley, Murray) Met name m.b.t. uitspraak

M.n. de Beowulf

- Nadruk op toneel en poëzie, incl. receptiegeschiedenis - Belangrijke auteurs: Shakespeare, Donne, Herbert, Milton.

Onderzoek focust op representatie van 'pijn'.

- Speciale aandacht voor 'Sensability' - Belangrijke auteurs: Kring rond W. Godwin Incl. ontwikkeling van dit genre.

49

18.05

Eng. letterkunde

19e eeuw


6

6

18.05

Eng. letterkunde Eng.+ AngloAmerik.letterku nde

19e eeuw

Victorian literature

7

7

19e en 20e

Modernisme

6

6

18.05; 18.06

Eng.+ AngloAmerik.letterku nde

19e en 20e

Populaire genres

6

6

18.05

Eng. letterkunde

20e en 21e


7

7

18.05; 18.06; 18.07

Engelstalige letterkunde

20e en 21e

Contemporaine Engelstalige letterkunde

7

7

18.06

Eng. letterkunde

1970-heden

Hedendaagse literaire prijscultuur

4

4

18.05

Eng. letterkunde

1970-heden

Beeltenissen van London in fictie.

7

7

18.06

Anglo-Amerik. letterkunde

1800 - 1945

Immigrantenliteratuur

7

7

18.06

Anglo-Amerik. letterkunde

1800 - 1945

Afro-Amerikaanse literatuur

7

7

71.XX

Cultuurkunde

20e en 21e

Populaire cultuur

5

5

18.05; 18.06

- Focus op de ontwikkeling van deze genres - M.n. science fiction en Western

- Vooral m.b.t. nietAmerikaanse romans. - Speciale interesse voor: Iris Murdoch, A.S. Byatt, Marina Warner.

- Gender, ras, klasse en identiteit - Iers-Amerikaanse literatuur van de ‘famine generation’ - Gender, ras, klasse en identiteit - Verwerking van de slavernij en de Afrikaanse diaspora

Op elektronisch gebied zijn de afgelopen jaren een aantal grote e-corpora aangeschaft (met hulp van andere vakgebieden en extra middelen), die de behoefte hieraan vanuit O&O voor belangrijke delen dekken. Een lang gekoesterde wens van de sectie Letterkunde is een licentie op ProQuest’s Literature Online, maar ook hiervoor zal extra financiering moeten worden gezocht. Beschikbare middelen

Het jaarlijks budget schommelt (al zeker sinds 1995) rond de € 23.000. Daarnaast is er momenteel een apart budget voor Amerikanistiek (enkele honderden euro’s per jaar; extern gefinancierd), dat door de Opleiding Engels (Dr. J.C. Kardux) zelf wordt besteed. Beide budgetten worden, indien mogelijk, binnenkort samengevoegd. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Zo nu en dan wordt er door (voormalige) Leidse docenten, onderzoekers of particulieren een partij boeken geschonken. Dit materiaal varieert vaak zeer in leeftijd en kwaliteit; hieruit worden alleen die werken geselecteerd, die nog niet aanwezig zijn en voldoen aan de bovenstaande selectiecriteria. 1.2.8.

Frans

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie is een afspiegeling van het onderwijs en onderzoek bij de opleiding, momenteel ‘Franse taal en cultuur’ geheten en voorheen aangeduid als ‘Franse taalen letterkunde’. De studie Frans in Leiden is nog altijd een zelfstandige opleiding. De opleiding beschikt al sinds lange tijd over een leerstoel voor taalkunde en een leerstoel voor letterkunde. Taal- en

50


letterkunde zijn de twee peilers van de opleiding, waarbinnen ook aandacht is voor de Franse cultuur(geschiedenis). Al geruime tijd is er geen leerstoel Middeleeuwen meer. In het verleden werd de collectie in de UB, in navolging van de studie, aangeduid als Frans/Provençaals, later als Franse taalen letterkunde. De collectie omvat voornamelijk publicaties op het terrein van de Franse taalen letterkunde. Er is een uitgebreid collectieprofiel opgesteld in 1975, waarbij tellingen zijn gedaan uitgesplitst naar jaar van uitgave vanaf 1500 en onderwerp. Tevens is er een beknopte collectiebeschrijving over de periode 1963-1994. Uit de gegevens valt op te maken dat de collectievorming na 1962 snel toenam, gemiddeld met 800 titels per jaar. Van 1963 tot 1975 groeide de collectie jaarlijks 2 tot bijna 3 x zo snel als in de veertig jaar daarvoor. Volgens het collectieprofiel van 1975 omvatte de collectie Frans in het bezit van de UB in 1963 ruim 18.000 titels. Het overgrote deel van de collectie (86%) was niet ouder dan 100 jaar. In 1994 omvatte de collectie Frans bijna 28.000 titels. In 1980 bedroeg het totale budget ca. € 17.900, in 1991 € 14.272. Vanaf 1995 t/m 2006 bleef het budget vrijwel ongewijzigd, gemiddeld ruim € 20.000. In 2007 bedroeg het budget € 15.643. De bibliotheekcommisie van Letteren kende van 2001 t/m 2004 enkele aanvragen toe om lacunes op te vullen, variërend van € 650 tot € 1552. Het accent in de collectie ligt van oudsher bij de letterkunde. Van de oudere perioden schafte men geen oorspronkelijke uitgaven aan maar men heeft wel, soms met reprints, de belangrijkste tekstkritische uitgaven verzameld. Over de periode tot 1975 betrof een derde deel van de collectie de letterkunde van de 20e eeuw, een kwart de letterkunde van de 19e eeuw en 8 % de Franse taalkunde. Deze verdeling is ook nu nog van toepassing, zoals blijkt uit tellingen over de aanwas van 2003 en 2004. Sinds 1975 is de aandacht verschoven van de Middeleeuwen - Oud- en Middelfrans, teksten naar de Renaissance en de hedendaagse letterkunde, onder andere de letterkunde buiten Frankrijk (Maghreb en Caraïben). De omvangrijke collectie Occitaans (Provençaals) wordt niet meer aangevuld. Er is meer aandacht gekomen voor specialistische onderwerpen van de taalkunde. De Franse cultuur is tegenwoordig iets beter vertegenwoordigd met publicaties over het Franse intellectuele leven en het Franse cultuurbeleid.

Actuele omvang Tijdschriften • Papier: 75 abonnementen • Elektronisch: 8 abonnementen Naslagwerken: • Papier: ca. 6000 banden op studiezaal (schatting) • Elektronisch: 10 bestanden (schatting) Monografieën: • Papier: 34.000 banden (schatting) • Elektronisch: 10 bestanden (schatting) Overige materialen: • Audiovisuele materialen: enkele cassettes en cd’s verschenen als bijlagen bij tijdschrift, dvd met interviews (1) • E-corpus: Frantext (aangeboden via de Digitale Bibliotheek)

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De collectievorming richt zich op relevante publicaties over de Franse taal en de Franse letterkunde. Ter ondersteuning van het onderwijs is er een kleine (naslag)collectie op het gebied van de Franse cultuur.


51

De UB beschikt over een aparte studiezaalcollectie Romaans met ca. 550 banden, 18 papieren tijdschriftabonnementen en 5 elektronische tijdschriften. Dit betreft veelal taalkundige werken: het Frans in relatie tot het Spaans, Italiaans en overige Romaanse talen, maar ook de letterkunde. Publicaties op dit terrein worden bekostigd van het budget Letteren algemeen (600), evenals publicaties die naast de Franse letterkunde ook andere taalgebieden betreffen. Traditiegetrouw is er bij de collectievorming voor Geschiedenis en Filosofie veel aandacht uitgegaan naar Frankrijk. De literatuurbenaderingen bij de opleiding Literatuurwetenschap baseren zich deels op de Franse filosofische traditie. De onderzoekers bij de opleiding maken voor de theoretische onderbouwing gebruik van de domeincollecties Literatuurwetenschap en Taalwetenschap.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties In Leiden schaft het Afrika Studiecentrum Franstalige letterkunde uit Afrika aan, en het KITLV Franstalige letterkunde uit de Caraïben. De UB schaft materiaal aan van en over schrijvers uit de betreffende regio’s die voornamelijk als ‘Frans’ schrijver worden beschouwd, bijvoorbeeld omdat zij in Frankrijk worden uitgegeven. Tevens schaft de UB publicaties aan over francofone literatuur uit beide regio’s. Bij de collectievorming wordt tevens rekening gehouden met overige collecties Frans in het land. In het verleden bood de KB een belangrijke aanvulling op de collectie. Collectievorming op het gebied van de Franse taalen letterkunde beperkt zich momenteel tot enkele lopende reeksen (o.a. van Honoré Champion en Droz) en het Koopman fonds (bibliofiele uitgaven van Franse letterkunde uit het begin van de 20e eeuw). Bij de UB Amsterdam zijn de laatste jaren de BGW-gelden voor Frans besteed. UB en LB Groningen beheren een belangrijke collectie op het gebied van de Canadese Franstalige literatuur. Het Maison Descartes in Amsterdam heeft een mediatheek met veel aandacht voor moderne letterkunde, taalverwerving, jeugdliteratuur, vertalingen van Nederlandse teksten in het Frans en een grote collectie films op dvd. De opleiding Frans heeft lange tijd een eigen ‘Centre de Documentation’ gehad, dat beheerd werd door medewerkers van de Franse Ambassade, in samenwerking met studenten. Deze collectie, die bestaat uit giften van de Franse Ambassade, omvat een beperkt aantal literaire teksten en woordenboeken, naslagwerken over de geschiedenis van Frankrijk en een uitgebreide collectie teksten op het gebied van de Sociale Wetenschappen. Het overgrote deel van de titels is ook aanwezig in de UB. Er is een onvolledige kaartcatalogus van de collectie. De literaire teksten zijn opgenomen in een elektronische catalogus. De collectie is een aantal jaar geleden verplaatst naar een afgesloten ruimte waar geen beheer aanwezig is.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich op de docenten en studenten van de opleiding Franse taal en cultuur. Daarnaast ondersteunt zij het interdisciplinaire taalkundig en letterkundig onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren. De opleiding maakt deel uit van het Gerard Tuningonderwijsinstituut. Docenten participeren in de researchmasters Literature en Linguistics. Zij zijn verbonden aan Pallas en ULCL. Tevens zijn zij betrokken bij de landelijke onderzoeksscholen OSL en LOT.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De opleidingen Franse taal en cultuur van de UvA, de VU, de UU en Leiden hebben een gezamenlijk masterprogramma, waardoor ook studenten van buiten Leiden gebruik maken van de collectie. 52


Zwaartepunten Letterkunde (NBC-code 18.25)

Zwaartepunten van oudsher in de collectie letterkunde zijn de Middeleeuwen, de Renaissance en de moderne letterkunde (19e en vooral 20e eeuw). Van alle periodes zijn minimaal de belangrijkste teksten in standaardedities en studies over belangrijke schrijvers aanwezig. Momenteel zijn de Middeleeuwen geen zwaartepunt meer in het onderwijs en onderzoek bij de opleiding Frans. Er wordt evenwel naar gestreefd de basiscollectie tekstedities op peil te houden, mede ten behoeve van het onderwijs en onderzoek bij andere letterenopleidingen. De Renaissance is een interdisciplinair onderzoeksgebied bij de Faculteit der Letteren en de collectie is vooral op het gebied van Rabelais, Montaigne en La Fontaine zeer uitgebreid. Sinds een aantal jaren is er meer aandacht gekomen voor de 17e eeuw. De 18e eeuw is goed vertegenwoordigd, met name wat betreft Diderot, Voltaire en Madame de Charrière. De collectievorming voor de 19e eeuw richt zich vooral op de grote romanciers (Flaubert, Balzac en Stendhal) en dichters (Baudelaire, Verlaine, Rimbaud). De romantiek en het realisme zijn minder van belang. Met betrekking tot de 20e eeuw ligt de nadruk op de vernieuwende literatuur. In de periode vóór 1950 is van oudsher veel belangstelling voor modernisme, surrealisme en avant-garde literatuur. Van het modernisme is Proust zeer goed vertegenwoordigd. Voorheen was ook Valéry een zwaartepunt. Van de tweede helft van de 20e eeuw ligt de nadruk op de experimentele literatuur van Queneau, Perec, de Nouveau Roman (Simon, Robbe-Grillet, Duras) en de 2e generatie Minuitschrijvers. Beckett is vrijwel compleet vertegenwoordigd, mede dankzij de aanschaf vanuit het collectiedomein Engels. Van de Francofone literatuur (bcl 18.26) gaat de aandacht nu vooral uit naar Afrikaanse en Caribische literatuur. De gehanteerde literatuurbenaderingen baseren zich op de Franse filosofische traditie. Structuralisme (Barthes), psychoanalyse (Lacan) en deconstructie (Derrida, Deleuze) zijn dan ook goed vertegenwoordigd in de collectie. Taalkunde (NBC-code 18.24)

Het taalkundig onderzoek betreft vooral synchrone taalkunde maar in het onderwijs wordt wel aandacht besteed aan diachrone taalkunde en het oud-frans. Op deze terreinen wordt een basiscollectie op peil gehouden. Voorheen waren lexicologie en pragmatiek zwaartepunten in de collectie. Momenteel is er vooral aandacht voor syntaxis en semantiek. De syntactische structuren van het Frans en hun betekenissen worden bestudeerd onder andere in relatie tot de overige Romaanse talen en in vergelijking met het Nederlands. Publicaties op het gebied van de fonologie (fonetiek), morfologie en lexicologie dienen daarbij ter ondersteuning. Ook op deze terreinen wordt een representatieve collectie overzichts- en naslagwerken aangeschaft. Uiteraard wordt ook de collectie woordenboeken op peil gehouden. Er wordt nauwelijks aangeschaft op het gebied van sociolinguïstiek, tekstlinguïstiek, taalverwerving en toegepaste taalwetenschap. De theorievorming (generatieve grammatica) valt terug op de collectie van Algemene Taalwetenschap. Het aanbod van taalkundige monografieën is beduidend kleiner dan het aanbod van letterkundige monografieën. In Frankrijk zelf verschijnen bovendien relatief weinig taalkundige studies die van belang zijn voor het onderwijs en onderzoek in Leiden. Het aandeel taalkundige titels in de collectie is dan ook veel kleiner dan het aandeel letterkundige studies. Voor de taalkunde spelen tijdschriften een grotere rol in de wetenschappelijke communicatie dan voor de letterkunde.

Collectievormingsprofiel


53

Actuele relatie met onderwijs en onderzoek

Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de Opleiding Franse taal en cultuur. De medewerkers van de opleiding zijn tevens betrokken bij LUCL en Pallas en het onderwijs voor de researchmasters van deze instituten (Linguistics, Literature). De opleiding omvat: • 1 hoogleraar taalkunde, 1 hoogleraar letterkunde • 5 universitair (hoofd)docenten • 11 MA-studenten • 113 BA-studenten e • 42 1 -jaarsstudenten in 2007 Het masterprogramma van de opleiding Frans maakt deel uit van een samenwerkingsverband met de opleidingen Frans van de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit en de Universiteit Utrecht (het Sectorplan). Dr. J. Doetjes van de opleiding Frans leidt het NWO-Vidiproject Degrees across categories. Met ingang van 2008 is het budget Frans ook belast met de collectievorming voor Romaans algemeen. Deze collectie wordt in de eerste plaats gebruikt door studenten en medewerkers van de opleidingen Frans, Spaans en Italiaans maar ondersteunt tevens het overige taalkundig en letterkundig onderzoek en onderwijs van de Faculteit der Letteren. Aankoop en -methodiek

Monografieën worden besteld via de boekhandel (veelal Erasmus Parijs). Bij deze boekhandel zijn ook de meeste standing orders geplaatst. Selectie vindt plaats door het raadplegen van elektronische attendering van boekhandels en uitgevers, overzichten op onderwerp van de Franse Nationale Bibliografie, boekbesprekingen (in gedrukte en digitale media) en op verzoek van de medewerkers van de opleiding. Selectiecriteria

De collectievorming voor Frans is overeenkomstig de Nederlandse basisclassificatie te onderscheiden in een taalkundig (18.24 : Franse taalkunde) en een letterkundig deel (18.25 : Franse letterkunde). Beide disciplines onderscheiden zich wat betreft publicatieaanbod en aanschaf. Een aantal publicaties betreft zowel Franse taalen letterkunde (18.23). Bij de taalkunde ligt de nadruk op tijdschriften. Van het totale aantal monografieën dat van het budget Frans wordt aangeschaft, beslaat de taalkunde ca. 5 %. Deze verhouding is ook terug te vinden in het aanbod. De nadruk ligt op syntaxis en semantiek. Voor het taalkundig onderzoek bij de opleiding Frans wordt veel gebruik gemaakt van de collectie Taalwetenschap. Letterkundige monografieën beslaan ca. 90% van de totale aanschaf. Van alle periodes worden teksten van en studies over de belangrijkste auteurs gekocht. De nadruk ligt op de 16e en de 20e eeuw. Wat betreft de Renaissance staan schrijvers als Montaigne, Rabelais en La Fontaine centraal. Met betrekking tot de grote schrijvers van de 17e en 18e eeuw wordt onder andere de receptie in en de relatie met de Nederlandse cultuur bestudeerd. De collectie is sterk op het gebied van de hedendaagse, vernieuwende letterkunde, zowel wat betreft romans als studies. Voor de collectievorming op het terrein van de Franse letterkunde buiten Frankrijk (18.26), zie Regio.

54


De collectievorming voor Romaans algemeen (18.22) betreft publicaties op het gebied van de romanistiek : de taalkunde en de letterkunde van de Romaanse talen in vergelijkend perspectief. Zie verder onderstaande tabel. Regio De letterkunde van Frankrijk omvat tevens de Franstalige letterkunde van België, Zwitserland en Canada. Op het terrein van de Franstalige letterkunde buiten Frankrijk wordt de collectievorming afgestemd op de collecties van het KITLV (Antillen, Caraibisch gebied) en het Afrika Studiecentrum. Publicaties over meerdere van deze regio’s en schrijvers die meer als Franse dan als ‘Francofone’ schrijvers worden beschouwd, bijvoorbeeld omdat ze overwegend door Franse uitgevers worden uitgegeven, worden wel in de collectie opgenomen. Op het gebied van de taalkunde is er speciale aandacht voor de (historische) overeenkomsten en verschillen tussen de Romaanse talen. Taalvariatie (waaronder het Frans buiten Frankrijk) wordt alleen op onderwijsniveau aangeschaft (met inbegrip van woordenboeken). Er wordt niet meer aangeschaft op het gebied van het Occitaans en Provençaals. Bretons (Keltisch) en Baskisch vallen onder het collectievormingsprofiel Diverse Talen. De collectievorming Romaans heeft betrekking op publicaties over twee of meer Romaanse talen of culturen. Oud/nieuw materiaal In principe wordt alleen nieuw materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt ook ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een recensie of ten behoeve van het onderwijs. Taal 85 % van de collectievorming voor Frans betreft publicaties in het Frans, 10% in het Engels en 5 % overig (Duits, Italiaans en Spaans). Letterkunde wordt in het Frans aangeschaft. Incidenteel worden vertalingen aangeschaft, ten behoeve van het onderwijs, of vanwege de literaire status van de vertaler. In het laatste geval worden de titels dan veelal aangeschaft door de MNL. Veel publicaties in de collectie Romaans zijn meertalig (Engels en/of Duits en/of Frans en/of Italiaans en/of Spaans). Uitgeverijen Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen in Frankrijk en daarbuiten. Naast de universitaire uitgeverijen zijn er enkele gespecialiseerde uitgeverijen (Honoré Champion, Droz, Rodopi) actief op wetenschappelijk niveau. Zij publiceren een aantal relevante series en reeksen. Er zijn veel Duitse uitgevers actief in de Romanistiek. Zie voor het overige de collectievormingsprofielen van de afzonderlijke Romaanse talen, Taalwetenschap en Literatuurwetenschap. Materiaal Gemiddeld wordt bijna de helft van de beschikbare middelen besteed aan monografieën en een derde deel aan tijdschriftabonnementen. De UB heeft ca. 75 lopende abonnementen op het gebied van de Franse taal en cultuur, waarvan momenteel 7 elektronisch. Er zijn 16 lopende abonnementen op het gebied van de Romaanse taalen/of letterkunde, waarvan 4 (ook) elektronisch.


55

Elektronisch/gedrukt Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen, maar het aanbod is gering. Het aanbod aan (pakketten) e-books is op dit moment te beperkt en te kostbaar om een goed alternatief te bieden voor de gedrukte collectie. Er zijn 16 cd-roms opgenomen in de collectie met naslagwerken en tekstuitgaven. De voorkeur gaat uit naar online bestanden. Er is op dit moment een abonnement op een (literair) tekstcorpus dat vooral voor taalkundige doeleinden wordt gebruikt (Frantext). Niveau De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. In beperkte mate worden ook populair wetenschappelijke publicaties of leermiddelen gekocht. Er wordt gepoogd een representatieve collectie primaire literatuur in stand te houden. NBC

Vakgebied

Onderwerp

18.23

Taal- en letterkunde

Feest- en congresbundels

18.24

Taalkunde Algemeen

Naslagwerken, feest- en congresbundels

Diachronie

Oudfrans Filologie

Opmerkingen

Komt met name ter sprake in het onderwijs, bijv. Middeleeuwen (B) en Rom. talen (M)

Fonologie Morfologie

18.25

Syntaxis

Bijv. werkwoorden, relatie graadexpressies en categorieën

Semantiek

Bijv. in samenhang met onderzoek naar grammaticale categorieën

Lexicologie/lexicografie

Woordenboeken

Taalvariatie

Taalgeografie (Francofonie); sociolinguistiek (argot, verlan etc.)

Taalinstructie

Leermiddelen (grammatica's, idioom, etc.); juridisch/economisch Frans Franstalige literatuur over theorie 2e taalverwerving ; L2

Theorie 2e taalverwerving Letterkunde Algemeen Literaire genres Literatuurtheorie en literatuurkritiek Middeleeuwse letterkunde Renaissance

56

Alleen in relatie tot één van andere onderwerpen

Bibliografieën; literatuurgeschiedenis Poëzie, toneel, proza ; studies, bloemlezingen

Vidiproject: Degrees across categorie (Doetjes) ; generatieve grammatica ; o.a. tempus, mode, aspect, catégorie, negatie, kwantificatie, généricité, accord, prédication, adverbe Lexicologie is geen onderzoeksterrein meer.

Niet FLE (Français Langue Etrangère

Niveau collectievorming Gewenst

Huidig

2

2

5

3

5

6

2

2

2

2

8

7

8

7

2

4

5

4

3

3

7

3

6

6

7

6

8

7

5

7

8

7

Nadruk op roman bij voorkeur ook in Engels (budget Literatuurwetenschap)

Bronteksten (Barthes, Deleuze, Derrida, Genette, Bayard, ) voor zover het Franse letterkunde betreft Bronnen (tekstuitgaven)

Reeksen van Droz, Champion. Geen provençaals/occitaans. Studies in beperkte mate

Belangrijke auteurs (Rabelais, La Fontaine, Montaigne), werk en receptie (ook in NL), retorica, fabel, embleem

Renaissance in Europees perspectief ; Montaigne blijft belangrijk zwaartepunt


17e-18e eeuw

Receptie (in NL), reisverhalen in relatie met Holland (Hollandse schilders), belangrijke auteurs (Voltaire, Diderot, Charrière); beschouwend proza

Veni-project Receptie Middeleeuwen niet langer verbonden aan UL

19e eeuw

Belangrijke romanciers (Stendhal, Balzac, Flaubert) en dichters (Baudelaire, Mallarmé, Verlaine, Rimbaud)

Romantiek, Realisme geen aandachtsvelden

* voor 1940

Modernisme (Proust, Roussel)

Voorheen ook Dada en Valéry

* na 1940

Beckett, 'Nouveaux Romanciers', (Simon, Duras, Robbe-Grillet, Ponge), hedendaagse 'experimentele' roman (o.a. Echenoz, Ollier, Le Clézio, Camus)

Voorheen ook Queneau

Franse letterkunde buiten Frankrijk

Maghreb, Afrika, Caraïbisch gebied

Zwitserland, Belgie en Canada worden tot letterkunde Frankrijk gerekend.

Cultuurkunde

Civilisation, Franse intellectuelen

Séminaire Cultuurpolitiek; taalvaardigheidsonderwijs

Romaans Algemeen

Taalkunde Romaanse talen in vergelijkend perspectief; oorsprong Romaanse talen (Latijn)

Veel tijdschriften, weinig monografieën

Letterkunde Romaanse talen in vergelijkend perspectief

Enkele tijdschriften

7

6

6

6

7

8

8

8

4

3

3

1

5

3

2

2

20e eeuw

18.26 15./08. etc.

18.22


Het budget bedraagt in 2008 € 14.579 waarvan € 4.420 is gereserveerd voor tijdschriften en € 6.369 voor monografieën. Een bedrag van € 3.150 wordt in 2008 overgeheveld van budget Letteren algemeen naar het budget voor Frans ten behoeve van de aanschaf voor Romaanse talen. Hiervan dient € 2.750 ter compensatie van overgenomen tijdschriftabonnementen en € 400 voor nieuwe monografieën. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

De UB ontvangt zo nu en dan schenkingen van Pro Helvetia en publicaties van het Franse ministerie van cultuur via het Maison Descartes. (Oud-)medewerkers van de opleiding stoten ook weleens materiaal af. Op de aanbiedingen van schenkingen door particulieren die de UB met enige regelmaat ontvangt, wordt zelden ingegaan omdat de ervaring heeft geleerd dat het meeste materiaal al in het bezit van de UB is. Deselectie

In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het deselectiebeleid bij tijdschriften, is het ook niet mogelijk om papieren exemplaren van elektronische tijdschriften te deselecteren. 1.2.9.

Italiaans

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie is een afspiegeling van het onderwijs en onderzoek bij de opleiding, momenteel ‘Italiaanse taal en cultuur’ geheten en voorheen aangeduid als ‘Italiaanse taalen letterkunde’.


57

Taal- en letterkunde zijn nog altijd de twee peilers van de opleiding, waarbinnen ook aandacht is voor de Italiaanse cultuur(geschiedenis). De studie Italiaans in Leiden is een zelfstandige opleiding, met een leerstoel voor taalkunde. In het verleden werd de collectie in de UB aangeduid als Italiaanse taalen letterkunde. Er is een collectieprofiel opgesteld in 1975, waarbij de collectievorming werd uitgesplitst naar onderwijs, overzichten t.b.v. het onderzoek, bibliografieën t.b.v. het onderzoek, bronnen t.b.v. het onderzoek en gespecialiseerde collectievorming t.b.v. het onderzoek. De nadruk lag over het geheel genomen bij de taalkunde, vooral overzichten en gespecialiseerde titels voor onderzoek. Er werd uitgebreid aangeschaft op het gebied van Oud-Italiaans. De oudere Italiaanse letterkunde (1400-1600) werd matig uitgebreid aangeschaft, de periode daarna matig tot gering en over de letterkunde van de 20e eeuw werd in geringe mate aangeschaft. Tevens is er een beknopte collectiebeschrijving over de periode 1963-1994, in totaal zo’n kleine 8.000 titels. Hieruit blijkt dat het overgrote deel van de collectie letterkunde betreft. De Middeleeuwen vertegenwoordigden 20% van de totale collectie Ook de letterkunde van de Renaissance is goed vertegenwoordigd (ongeveer 15%). Op deze twee onderdelen is Italiaanse letterkunde een onderzoekscollectie. Bij de taalkunde ligt de nadruk op taalgeografie. Tellingen van de aanwas over 2003 en 2004 tonen aan dat het accent nog altijd op de filologie van oudere teksten ligt. Duecento en Trecento zijn zeer goed vertegenwoordigd en ook de periode 1400 tot 1600 maakt een belangrijk deel uit van de collectievorming. Een verandering ten opzichte van eerder opgestelde profielen is het grote aandeel van de letterkunde van de 20e eeuw (teksten en studies). Taalkunde vormt ruim 10% van de collectieaanwas in deze periode. De bibliotheekcommisie van Letteren kende in 2003 € 4.500 toe om een vijftal lacunes op te vullen. In 2005 is de Dantecollectie van Tilly van de Sande-Swart aan de UB geschonken. De collectie omvat ca. 850 titels en is een belangrijke aanvulling op het landelijk bezit. Van 1995 tot en met 2005 bedroeg het budget gemiddeld € 9.000. Het budget in 2007 bedraagt € 9.625, in 2006 € 9.849.

Actuele omvang Tijdschriften: • Papier: 25 abonnementen • Elektronisch: 3 abonnementen Naslagwerken: • Papier: 1250 banden op studiezaal (schatting) • Elektronisch: 4 bestanden (cd-roms) Monografieën: • Papier: 20.000 banden (schatting) • Elektronisch: 1 cd-rom (Petrarca) De UB beschikt over een aparte studiezaalcollectie Romaans met ca. 550 banden, 18 papieren tijdschriftabonnementen en 5 elektronische tijdschriften. Dit betreft veelal taalkundige werken: het Italiaans in relatie tot het Frans, Spaans en overige Romaanse talen, maar ook de letterkunde.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Vanwege de nadruk op Duecento en Trecento in onderwijs en onderzoek is er een raakvlak met de domeincollectie klassieke talen (Neolatijn). Voor de Rinascimento zijn tevens de letterkundige collecties van de overige talen van belang. Bronnen uit de vroege periode worden ook bestudeerd vanuit filosofisch perspectief en er is dus een raakvlak met de 58


domeincollectie Wijsbegeerte. Voor de theoretische onderbouwing maakt men gebruik van de domeincollecties Literatuurwetenschap en Taalwetenschap. Publicaties over de Italiaanse cultuur bevinden zich in de domeincollecties Geschiedenis en Kunstgeschiedenis.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Vergelijkbare, wetenschappelijke collecties voor Italiaans bevinden zich in de bibliotheken van de UvA, de UU, de KUN en de RUG. De Universiteit Utrecht heeft de BGW gelden voor Italiaans toegewezen gekregen. De bibliotheek van het Italiaans Cultureel Instituut in Amsterdam (Istituto Italiano di Cultura per i Paesi Bassi) bezit 14.000 titels (boeken, tijdschriften, videocassettes, dvd’s, cd’s en cdroms: literatuur, proza, film, geschiedenis, kunst, essayistiek, muziek etc.). Deze bibliotheek is vrij toegankelijk.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich op de docenten en studenten van de opleiding Italiaanse taal en cultuur. Daarnaast ondersteunt zij het interdisciplinaire taalkundig en letterkundig onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren. De opleiding maakt deel uit van het Gerard Tuningonderwijsinstituut. Docenten zijn verbonden aan Pallas en ULCL en aan de landelijke onderzoeksschool LOT.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De opleidingen Italiaanse taal en cultuur van de UvA, de VU, de UU en Leiden hebben een gezamenlijk masterprogramma (het zogenaamde sectorplan), waardoor ook studenten van buiten Leiden gebruik maken van de collectie.

Zwaartepunten Letterkunde • • •

Middeleeuwen, met name filologie van bronnen uit Duecento en Trecento Dante, Petrarca en Bocaccio Cinquecento/Rinascimento, met name Ariosto, Machiavelli en Tasso

Taalkunde • • •

Geschiedenis en variatie van het (oud-)Italiaans Moderne Italiaanse taalkunde: generatieve grammatica Taalgeografie.

Ontsluiting De Dantecollectie van der Sande is nog niet beschreven en op onderwerp ontsloten.


Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de Opleiding Italiaanse taal en cultuur. De medewerkers van de opleiding zijn tevens betrokken bij LUCL en Pallas en het onderzoek en het onderwijs voor de researchmasters van deze instituten (Linguistics, Literature). De opleiding omvat: • 1 hoogleraar (taalkunde) • 5 universitair (hoofd)docenten • Momenteel geen promovendi in dienstverband Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

59

• • •

7 MA-studenten 60 BA-studenten 25 1e-jaarsstudenten in 2007

Het masterprogramma van de opleiding Italiaans maakt deel uit van een samenwerkingsverband met de opleidingen Italiaans van de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Utrecht (het Sectorplan). Aankoop en -methodiek

Monografieën worden besteld via de boekhandel (veelal Casalini). Bij deze boekhandel zijn ook de meeste standing orders geplaatst. Selectie vindt plaats door het raadplegen van elektronische attendering van boekhandels en uitgevers, boekbesprekingen (in gedrukte en digitale media) en op verzoek van de medewerkers van de opleiding. Selectiecriteria

De collectievorming is overeenkomstig de Nederlandse basisclassificatie te onderscheiden in een taalkundig (18.28 : Italiaanse taalkunde) en een letterkundig deel (18.29 : Italiaanse letterkunde). Beide disciplines onderscheiden zich wat betreft publicatieaanbod en -aanschaf. Bij de taalkunde ligt de nadruk op tijdschriften. Slechts een beperkt deel van het totale aantal monografieën dat van het budget Italiaans wordt aangeschaft, beslaat de taalkunde. Deze verhouding is ook terug te vinden in het aanbod. Taalkundige zwaartepunten in de collectievorming zijn enerzijds de geschiedenis en variatie van het (oud-)Italiaans en anderzijds de moderne Italiaanse taalkunde (generatieve grammatica). Voor het taalkundig onderzoek wordt veel gebruik gemaakt van de collectie Taalwetenschap. Wat betreft de letterkunde worden zo veel mogelijk van alle periodes teksten van en studies over de belangrijkste auteurs gekocht. Er is een rijke collectie Middeleeuwen. Nadruk ligt op de filologie van teksten uit Duecento en Trecento. Dante is een belangrijk zwaartepunt, maar ook Petrarca en Bocaccio zijn ruim vertegenwoordigd. Ander letterkundig zwaartepunt is Rinascimento (Quattrocento/Cinquecento, o.a. Alberti, Ariosto, Machiavelli, Tasso). Er wordt gepoogd een evenwichtige afspiegeling van de 20e eeuwse literatuur op te bouwen. Van de overige periodes worden studies en teksten van de belangrijkste auteurs aangeschaft. Tevens worden studies aangeschaft met betrekking tot thema’s en tradities in de Italiaanse literatuurgeschiedenis. Een nieuw zwaartepunt is de taal en cultuur van het hedendaagse Italië. Regio De collectievorming richt zich op Italië en in beperkte mate het Italiaans buiten Italië. Hoewel er veel aandacht is voor Italiaanse dialecten, wordt er niet speciaal gecollectioneerd op het terrein van de dialecten van Corsica of Sardinië of het Rhaeto-romaans. Oud/nieuw materiaal In principe wordt alleen materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt ook ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een recensie of ten behoeve van het onderwijs. Taal Naar schatting betreft 90 % van de collectievorming publicaties in het Italiaans, 5 % Engels, en 5 % overig (Duits, Frans, Spaans). Incidenteel worden vertalingen aangeschaft, ten

60


behoeve van het onderwijs, of vanwege de literaire status van de vertaler. In het laatste geval worden de titels dan veelal aangeschaft door de MNL. Uitgeverijen Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen in Italië en daarbuiten. Naast de universitaire uitgeverijen zijn er enkele gespecialiseerde uitgeverijen (waaronder Olschki, Mondadori, Il Mulino) actief op wetenschappelijk niveau. Zij publiceren een aantal relevante reeksen of series. Materiaal Gemiddeld wordt ongeveer een derde deel van de beschikbare middelen besteed aan monografieën en de helft aan tijdschriftabonnementen. In 2008 wordt het budget vrijwel geheel opgeslokt door het tijdschriftenbestand. De UB heeft 43 lopende abonnementen op het gebied van de Italiaanse taal en cultuur, waarvan er momenteel 3 (ook) elektronisch beschikbaar zijn. Elektronisch/gedrukt Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen, maar het aanbod is gering. Het aanbod aan (pakketten) e-books is op dit moment te beperkt en te kostbaar om een goed alternatief te bieden voor de gedrukte collectie. Er zijn 6 cd-roms opgenomen in de collectie met naslagwerken (woordenboeken) en tekstuitgaven. Ook hier gaat inmiddels de voorkeur uit naar online bestanden. Niveau De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. In beperkte mate worden ook populair wetenschappelijke publicaties of leermiddelen gekocht. Er wordt gepoogd een representatieve collectie primaire literatuur in stand te houden. NBC

18.28

Vakgebied

Onderwerp

Niveau collectievorming Gewenst

Huidig

4

5

Nadruk momenteel op hedendaags Italiaans

4

7

Leermiddelen t.b.v. onderwijs Leermiddelen t.b.v. onderwijs

2

2

2

2

Taalkunde Algemeen

Naslagwerken, feest- en congresbundels

Diachronie

Geschiedenis van het Italiaans; Oud-Italiaans, Filologie (zie ook Origini/Duecento), grammatica storica

Fonologie Morfologie

18.29

Opmerkingen

Syntaxis

Generatieve grammatica, bezitsrelaties

8

6

Semantiek

In samenhang met onderzoek naar grammaticale categorieën

8

6

Lexicologie/lexicografie

Woordenboeken

2

2

Taalvariatie

Dialecten, ook in diachronisch perspectief ; sociolinguistiek (bijv. taal van maffia)

Groot aanbod, nadruk op zuidelijk Italië

7

5

Toegepaste taalkunde

Grammatica's, idioom

Leermiddelen t.b.v. onderwijs

3

2

Letterkunde


61

15./08. etc.

Algemeen

Meerdere periodes; Bibliografieën; literatuurgeschiedenis ; receptie

6

6

Literaire genres

Poëzie, toneel, proza ; studies, bloemlezingen

6

5

Literatuurtheorie en literatuurkritiek

Bronteksten (Eco, Moretti)

5

4

Origini/Duecento

Bronnen (tekstedities) ; Filologie (zie ook Diachronie Taalkunde)

6

7

Trecento

Bronnen (tekstedities) en studies; (Dante, Petrarca, Boccaccio)

7

7

Quattrocento

Renaissance in Europees perspectief

6

5

Cinquecento

Rinascimento, Umanesimo ; Teksten en studies : Alberti, Bioardo, Pulci… Rinascimento, Umanesimo (o.a. Ariosto, Bembo, Bruno, Tasso); politieke filosofie (Machiavelli) ; receptie in Nederland

Geschiedschrijving

8

5

Seicento-Settecento

Teksten en studies

4

3

Ottocento

Tekstuitgaven; studies over belangrijkste auteurs (Foscolo, Leopardi, Manzoni, Carducci, Pascoli, Verga….)

6

5

Novecento

Teksten en studies over belangrijkste auteurs (D'Annunzio, Montale, Pirandello, Saba, Svevo, Ungaretti, Calvino, Eco, Fenoglio, Gadda, Levi, Moravia, Pasolini, Pavese, Sciascia, Tabucchi...)

7

4

XXI Secolo

Teksten en studies

8

1

Cultuurkunde

Italië van pausen, keizers en steden'; hedendaagse cultuur ; cinema

7

2

Bij voorkeur ook in Engels (budget Literatuurwetenschap)

Grote lacunes in hedendaagse letterkunde Thema (bijv. Mafia) wordt bestudeerd vanuit taalkundig, letterkundig en cultureel perspectief in diverse colleges.


Het budget voor 2008, € 6.599, gaat dit jaar vrijwel geheel op aan vaste verplichtingen. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

In 2005 heeft de UB de Dante collectie van Tilly van de Sande-Swart ontvangen, ca. 850 titels waaronder drie 16e eeuwse uitgaven van de Divina Commedia. De UB zoekt externe financiering om de collectie, beschreven in de catalogus La collezione Dantesca Tilly van de Sande-Swart, beschikbaar te kunnen stellen. Deselectie

In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het deselectiebeleid bij tijdschriften, is het ook niet mogelijk om papieren exemplaren van elektronische tijdschriften te deselecteren.

62


1.2.10. Japans (en Koreanistiek)

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De studie van Japan en het Japans door Nederlanders begon al voor er een opleiding in Nederland bestond. Op Deshima bij Nagasaki had de VOC een handelspost waar om praktische redenen zulke studie werd verricht. En hand in hand daarmee ging het verzamelen van Japanse boeken en publiceren van studies en andere werken. In de 19e eeuw groeide dit proces aanzienlijk, o.a. door de inspanningen van J.F. van Overmeer Fisscher, J.L.C. Pompe van Meerdervoort, J.H. Donker Curtius en Philip Franz von Siebold. Von Siebold (17961866) verzamelde niet alleen veel Japanse boeken maar ook kunsten gebruiksvoorwerpen, natuurhistorische specimina (opgezette dieren, etc.), die nu belangrijke onderdelen vormen van het Rijksmuseum voor Volkenkunde en de Hortus botanicus te Leiden. Bij de compilatie van zijn magnum opus (Nippon, Archiv zur Beschreibung von Japan) werd Von Siebold bijgestaan door o.a. J.J. Hoffmann (1805-1878), die in 1855 de eerste hoogleraar Japans en Chinees in Leiden (en Europa) zou worden. Hoffmann maakte ook studie van Korea en Koreaans. Rond 1880 kwamen de Japanse bibliotheken van Von Siebold e.a. in het bezit van de Universiteitsbibliotheek te Leiden, gevolgd door schenkingen van andere verzamelingen. Pas in 1917 kreeg Leiden een nieuwe hoogleraar in de Japanologie (M.W. de Visser). Japanse boeken werden opgenomen in de UB of de bibliotheek voor Sinologie. En pas in 1969 ontstond een apart Centrum voor Japanologie met eigen bibliotheek onder prof. dr. F. Vos (professor Japanologie & Koreanistiek van 1958 tot 1983). Vanaf 1981 bevinden centrum en bibliotheek (mét eigen bibliothecaris) zich in het Arsenaal. Een poging halverwege de jaren 1980 een apart Documentatie Centrum voor Japan op te richten is helaas gestrand door de toen reeds inzettende bezuinigingen op de universiteit. De studentenaantallen stegen echter in die jaren explosief (120 eerstejaars in 1985), het aantal stafleden met zeer uitlopende specialismen ook. Lag de nadruk tot dan toe op taalstudie en -wetenschap, godsdiensten en filosofie, klassieke literatuur, theater en (kunst-) geschiedenis, vanaf de jaren tachtig kwamen er specialismen bij als politiek, sociologie, culturele antropologie, film, recht en economie. Het budget voor de Talen en Culturen van Japan en Korea (TCJK) groeide van ca. fl. 16.000 per jaar in de jaren 1980 naar fl. 41.000 eind jaren 1990. Hoewel op het oog een forse verhoging, staat het bedrag in geen verhouding met de vele specialismen in, toen nog de vakgroep, het grote aantal studenten, en de forse, gemiddelde boekprijs in Japan, een veelvoud van de gemiddelde boekprijs in China, en zelfs Korea. Ruwweg de helft van het jaarlijkse budget gaat naar periodieken. Dat de aanwinstenlijst de laatste jaren toch nog zo’n 2000 banden per jaar telde (Japan en Korea samen), is te danken aan de NWO gelden (zo’n €8000 per jaar), en andere subsidies en donaties. Vanaf 1984 kan de bibliotheek periodiek een beroep doen op de I.A. Ailion Foundation indien het om aanschaf gaat met betrekking tot Japans-Nederlandse betrekkingen. Ook wordt er ‘support’ gegeven door de Japan Foundation, de Korea Foundation, etc., maar deze steun is niet structureel en kan van jaar tot jaar verschillen. Verder zijn er uitwisselingsrelaties met bibliotheken van de Universiteit van Tokyo en andere Japanse en Koreaanse bibliotheken. Een gunstige ontwikkeling is van dit moment is de lage stand van de Yen ten opzichte van de Euro. Door aanschaf, donaties, exchange en library donation programs zijn de volgende deelcollecties van belang. • Door een 80 jaar oude uitwisselingsrelatie met het Historiografisch Instituut van de Universiteit van Tokyo is er grote collectie historisch bronnenmateriaal • Door een schenking van de Bank of Tokyo is in de jaren negentig een belangrijke, meervoudige publicatie op het gebied van de studies van het Shinto aangeschaft. • Een grote collectie microfilms van Engelstalige kranten verschenen in Japan tussen 1870 en 1920


63

Een groeiende collectie DVD’s met Japanse films en anime (= tekenfilm), één van de belangrijkste cultuuruitingen van het hedendaags Japan • Een collectie van honderden oude (pre-Meiji = voor 1868) Japanse boeken. •

Actuele omvang In de gegevens over omvang wordt geen onderscheid gemaakt tussen de Japanse en de Koreaanse collectie. De werken staan echter niet door elkaar gezet, maar in aparte kasten; dat geldt ook voor het westerstalige materiaal. Bij de Japanstalige boeken is op dit moment slechts een ruwe schatting van het aantal titels te geven, omdat veel van deze werken als meervoudige publicaties onder een koepeltitel verschijnen. Hieronder is dus het aantal Japanse boeken in aantal banden gegeven. Tijdschriften (lopende): 200 titels

Daarnaast zijn er honderden tijdschriften die niet meer “lopend” zijn, hetzij door opheffing van het tijdschrift, hetzij door annuleren van het abonnement, hetzij door het feit dat slechts enkele jaargangen door schenking in de collectie terecht zijn gekomen. In JSTOR en Project MUSE bevinden zich een tiental electronische tijdschriften, in het Engels, op het gebied van de Japanologie. Overigens zou een ruimer JSTOR-abonnement toegang verschaffen tot meer Japan-gerelateerde tijdschriften, zoals Journal of the Teachers of Japanese. Naslagwerken: 120 meter

De definitie van een “naslagwerk” ten opzichte van een monografie is niet altijd duidelijk te trekken. Hierboven is het aantal meters “naslagwerken” in de leeszaal vermeld, werken dus die alleen ter inzage zijn. Verschillende naslagwerken zijn electronisch raadpleegbaar Monografieën: 43000 banden

Hier wordt papieren banden bedoeld. De verspreiding van e-books is op dit moment in Japan, bijv. in vergelijking met China, gering. Overige materialen

Er bevinden zich op dit moment 690 DVD/Video’s in de collectie. Daarnaast duizenden microfilms en –fiches, geluidsbanden, dia’s, kaarten en grammofoonplaten, die wat meters betreft relatief weinig ruimte innemen.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Japanologie, ook wel Japankunde, of in het Engels Japanese Studies omvat alle onderwerpen op het gebied van Humanities, Arts en Social Studies, d.w.z. taalen literatuurwetenschap, religie, filosofie, kunst en cultuur, recht, politiek, economie, sociologie en antropologie. In alle bibliotheken van de bovengenoemde domeinen, bijvoorbeeld de FSW bibliotheek of de bibliotheek van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid zijn enkele (westerstalige) titels te vinden met betrekking tot Japan. De bibliotheek van het Instituut Kern heeft een collectie die van groot belang is voor de studie van het boeddhisme, en dus van belang is voor stafleden en studenten van Japanologie die zich met het Japans boeddhisme bezighouden. De bibliotheek van het Sinologisch Instituut bezit talloze boeken met raakvlakken met de studie Japanologie, zeker voor de stafleden en studenten die het Chinees machtig zijn. De vele Japanstalige titels in deze bibliotheek betreffen over het algemeen Chinese studies, nog steeds een groot en belangrijk vakgebied in de Japanse academische wereld. 64


De voormalige bibliotheek van het Bureau Buitenland (code BURBUI) staat in leeszaal van de TCJK bibliotheek (al waar ook de uitlening) en bevat meerdere titels die ook voor O&O van TCJK van belang zijn. Deze collectie wordt beheerd in samenwerking met Sinologie. Tot de Bijzondere Collecties van de UB behoren sinds de splitsing van “de Siebold-collectie” in de tweede helft van de negentiende eeuw een duizendtal oude oude Japanse boeken.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er zijn, buiten de bibliotheek TCJK, in Nederland geen andere bibliotheken die met betrekking tot Japan breed collectioneren. Het Museum voor Volkenkunde in Leiden heeft een collectie op het gebied van Japanse kunst, en ‘de helft’ van de Sieboldcollectie. Het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) in Leiden, en het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie hebben een collectie boeken en tijdschriften over de Japanse bezetting van Nederlands-Indië. De bibliotheek van het Rijksmuseum te Amsterdam heeft een collectie boeken over vooral Japanse schilderkunst. Met de Oostaziatische afdeling van de Staatsbibliothek Berlin is er een afspraak gemaakt over IBL (= blauer Leihverkehr”). In onderhandeling binnen een consortium van Europese bibliotheken met o.a. Oxford Bodleian Library, British Library, BULAC (Paris) is een abonnement op JapanKnowledge, een online referentie database.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De TCJK collectie richt allereerst zich op docenten, aio’s en studenten van de opleiding Talen en Culturen van Japan en de Opleiding Talen en Culturen van Korea. In nauwe samenwerking met de staf wordt acquisitie van nieuw materiaal bepaald. Rondleidingen in de bibliotheek en instructie van het gebruik ervan wordt de studenten aangeboden in afspraak met de docenten, zodat de instructie zich kan toespitsen op een bepaald onderwerp, bijv. raadplegen van electronische bestanden. Visiting researchers van het aan de Opleiding verbonden Modern East Asia Research Centre (MEARC), en onderzoekers binnen het VICI-project van TCJK en TCC maken actief gebruik van de bibliotheekfaciliteiten. Op verzoek van stafleden worden (buitenlandse) bezoekers in de bibliotheek rondgeleid, en eventueel op weg geholpen bij een langer verblijf in het kader van onderzoek. In overleg met de staf worden kleine tentoonstellingen in de bibliotheek georganiseerd. Verder is de bibliotheek relevant voor onderzoekers en studenten van de Opleiding Talen en Culturen van China, Talen en Culturen van India en Tibet, Archeologie, Kunstgeschiedenis, Vergelijkende Indo-europese Taalwetenschap, Politicologie, Filosofie, Godsdienstwetenschappen en Film.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Aangezien de collectie uniek is in Nederland, worden er vanuit het hele land IBL verzoeken gedaan. Ten eerste andere universiteiten, maar relatief ook veel openbare bibliotheken (literatuur in vertaling bijvoorbeeld), scholieren die profielwerkstukken maken in hun eindexamenjaar. Hoewel geen doelgroep gezien vanuit een academisch perspectief, maar wel veelvuldig gebruiker zijn de in Nederland, en vooral in de omgeving Leiden, wonende Japanners en Koreanen. En voorts:


65

•

• • •

Onderzoekers, staf, en studenten van instellingen en instituten als het Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS – KNAW), het Vredespaleis, Institute of Social Studies, Instituut Clingendael (allen regio Den Haag) en het NIOD te Amsterdam. Studenten die in het kader van internationale overeenkomsten naar Leiden komen (o.a. met Venetie, Paris, Napels, etc.). Onderzoekers, uitgenodigd door het MEARC, uit de Verenigde Staten, Japan en Taiwan. Studenten Japanologie en Koreanistiek uit Leuven en Gent.

Zwaartepunten Zwaartepunten in de aanschaf van Japanstalig materiaal zijn: (pre-moderne) geschiedenis, filosofie/ideeëngeschiedenis (modern en pre-modern), boeddhisme, antropologie, kunst, film, linguïstiek, buitenlandse betrekkingen/politiek, en literatuur. In de aanschaf van niet-Japanstalig (hoofdzakelijk Engelstalig) materiaal probeert de bibliotheek op een zo’n breed mogelijk gebied aan te schaffen, i.v.m. grote aantallen eersteen tweedejaars studenten die nog geen of nauwelijks Japans lezen. Ze kunnen kiezen uit een breed scala aan onderwerpen: taalstudie en -wetenschap, godsdiensten en filosofie, literatuur, theater, (kunst-) geschiedenis, politiek, sociologie, culturele antropologie, film, recht en economie

Fysieke staat In het algemeen verkeren de boeken zich in goede staat. Strepen en krassen komt helaas voor. Over het algemeen worden gebonden edities gekocht van de westerstalige boeken, behalve indien het gaat om dissertaties via University Microfilms International/ProQuest. Bij Japansen Koreaantalige werken bestaat die keus over het algemeen niet. Japanstalige wetenschappelijke werken zijn veelal luxe uitgevoerd: gebonden en in een slipcase (ook goed tegen het stof). Boeken die in slechte staat verkeren gaan naar de binder. Ook de antieke Japanse boekjes verkeren in goede staat. Indien de (typische) Japanse binding loslaat worden ze in huis gerepareerd.

Gebruik Tijdschriften, naslagwerken, kostbare of antieke werken worden niet uitgeleend. Boeken die gebruikt worden in de (werk)colleges worden onttrokken aan uitlening en ter inzage in de leeszaal gezet. Deze boeken worden door de grote studentenaantallen intensief gebruikt. Hierdoor is de aanschaf van dubbele exemplaren af en toe noodzakelijk

Ontsluiting De meeste westerstalige boeken zijn sinds de jaren 1980 voorzien van GOO. Verder worden de boeken van LoC trefwoorden voorzien, vanwege de fijnmazigheid wordt een oude HarvardYenching-codificatie nog gebruikt. Japanstalige werken bevinden zich nog gedeeltelijk in een kaartenbak. De hoop is om middels het AlephCJK-project ook Japanstalig (en Koreaanstalig) materiaal op grote schaal digitaal te kunnen ontsluiten. Verder wordt een project voorbereid om de video (VHS)-collectie te digitaliseren en zo toegankelijker te maken.

Collectievormingsprofiel Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.)

Opleiding Talen en Culturen van Japan: stafleden 66


Er zijn op dit moment zes gewone dan wel bijzonder hoogleraren De overige vaste staf bestaat uit 12 personen. Daarnaast zijn door de recente toevloed aan studenten tijdelijk taaldocenten aangesteld. • In 2008 wordt ook de aanstelling van drie UD’s verwacht (waarvan twee voor een periode van drie jaar) • AIO’s en promovendi: 6 studentenaantallen • MA-studenten: 5 • BA-studenten: 135 e • 1 -jaarsstudenten in 2007: 169 • Bijvakstudenten ca. 30 Affiliaties: • CNWS • MEARC • VICI-project • •


Alvorens tot aankoop over te gaan vergaart de bibliotheek op diverse manieren bibliografische gegevens: • catalogi van uitgevers • catalogi met alle beschikbare publicaties per vakgebied (d.w.z. economie, linguïstiek, etc.) • boekbesprekingen in toonaangevende vaktijdschriften • electronische nieuwsbrieven • raadplegen van websites van belangrijke uitgevers. Per jaar is de boekproductie in Japan ongeveer 65.000 titels. Hieronder bevinden zich uiteraard veel boeken die niet voor aankoop van onze bibliotheek in aanmerking komen, zoals op het gebied van de natuurwetenschappen, belletrie, hobbyboeken etc. De catalogi, nieuwsbrieven, ed. worden ter beoordeling aan de vakspecialisten voorgelegd. De vakspecialisten komen ook regelmatig naar de bibliotheek met hun desiderata. Westerstalige boeken worden vaak zonder consultering met de stafleden aangeschaft. Aanschaf van de westerstalige boeken gaat via Aleph Aquisitions, de Japanstalige werken worden via vendors aangeschaft Selectiecriteria

Westerstalige collectie: Om de studenten met de vele facetten van Japan kennis te kunnen laten maken, komt bijna elk thema voor aanschaf in aanmerking (zie ook hierboven bij zwaartepunten). Thema’s als de geschiedenis van de geneeskunde in Japan komt uiteraard ook voor aanschaf in aanmerking, vanwege de Nederlandse invloed daarin. Nadruk ligt op monografieën. Japanstalige collectie: Op de specialismen van de aanwezige stafleden moet “dieper” gecollectioneerd worden. Dit zijn: • Politiek/buitenlandse betrekkingen van Oost-Azië (ud gedeeld met Sinologie) • Geschiedenis en intellectuele geschiedenis van het pre-moderne Japan (leerstoel) • Materiële cultuur, food studies (ud/VIDI-project) • Sociale wetenschappen/Gender Studies/Women & labor (uhd) • Kunst en materiële cultuur (leerstoel) • Beeldende kunst, m.n. schilder- en prentkunst, vnl. ukiyo-e (leerstoel) • Filosofie/ Ideeëngeschiedenis van het moderne Japan (leerstoel) • Linguïstiek (ud)


67

Moderne geschiedenis (ud) (pre)moderne politieke en intellectuele geschiedenis (leerstoel en ud) Klassieke en moderne literatuur/film (leerstoel) boeddhisme en Japanse religies (vnl. esoterisch boeddhisme en pelgimages) (ud) religieuze- en urbane antropologie (ud)

• • • • •

Gedwongen door een beperkt budget en door de hoge boekenprijs in Japan heeft de bibliotheek altijd voorrang gegeven aan de aanschaf van westerstalige monografieën, naslagwerken, en belangrijke seriële of meervoudige publicaties van vooral bronnenmateriaal (“De verzamelde werken van …”, “De grote serie van de klassieke literatuur”, etc.). Om meer diepte te geven aan de bovenstaande specialismen zou meer ruimte moeten komen Japanstalige monografieën aan te schaffen. Lacunes zijn: • Politiek/buitenlandse betrekkingen van Oost-Azië • Sociale wetenschappen/Gender Studies/Women & labor • Linguïstiek • Moderne geschiedenis • Moderne literatuur • Film Deze lacunes zijn deels “ontstaan” door reorganisatie van de opleiding, waardoor er nieuwe specialismen binnen de opleiding zijn gekomen. Ouder materiaal (vnl. 20ste eeuw) wordt en zal moeten worden aangeschaft om lacunes te vullen, bijvoorbeeld zoals op het gebied van de filosofie van de 20ste eeuw is gebeurd. Hoofdzakelijk wordt materiaal in het Japans en Engels aangeschaft, acquisitie van Nederlands-, Duits-, en Franstalig materiaal beperkt zich tot belangrijke studies (vooral in het Nederlands verschijnen weinig wetenschappelijke werken, maar er worden wel Nederlandse vertalingen van Japanse literatuur via geschenken of de tweedehands boekhandel in de collectie opgenomen. Japanstalig materiaal komt in van honderden verschillende uitgevers, met een nadruk op wetenschappelijke uitgevers als Iwanami shoten en Yoshikawa kobunkan. Een gemiddelde boekenprijs is moeilijk te geven, want deze hangt sterk af van het onderwerp. Prijzen van Boeddhistische monografieën schommelen tussen de €100 en €200. Werken op het gebied van politieke wetenschap kosten over het algemeen niet meer dan €100. Bij het westers (Engelstalig) materiaal zijn Routledge/Curzon (Taylor & Francis Group), en diverse Amerikaanse University Presses de belangrijkste. Gemiddelde boekenprijs bij Routledge is ₤75. Het aanbod aan electronische bronnen is om verschillende reden beperkt, maar zal in de nabije toekomst uitgebreid worden. Het niveau van de publicaties is hoofdzakelijk wetenschappelijk, maar Japanstalige literatuur en beeldromans zijn ook in ruime mate voorhanden, omdat ze een belangrijke rol spelen in het onderwijs. Beschikbare middelen

Structureel (2007) regulier aanschafbudget UL: Ailion Foundation Tijdelijke / incidentele budgetten 2007 BGW (01-H04-2007 ) 12

€ 24.434 € 11.331 12 € 10.290

Geoormerkte subsidie voor aanschaf materiaal Nederlands-Japanse betrekkingen.

68


BGW NW kunst (01-H17-2007)

€ 2500


Naar schatting 30 tot 50 % van de jaarlijkse aanwinsten betreffen schenkingen. Deze zijn onder te verdelen in verschillende categorieën: • Exchange A, voorbeeld: het Historiographical Institute, University of Tokyo, stuurt jaarlijks ca. 15 (dure) boeken met historisch bronnenmateriaal, deel uitmakend van een langlopende series • Exchange B, voorbeeld: de National Diet Library stuurt lijsten met boeken tijdschrifttitels die naar wens aangekruist kunnen worden • Foundations uit Japan schenken, tot aan een bepaald bedrag, boeken die door de onszelf op een “verlanglijst” zijn ingeleverd. Soms tegen betaling portokosten. • “Ongevraagde” schenkingen. De bibliotheek houdt altijd het recht zelf te beslissen over elk individueel boek in de geschonken collectie. D.w.z. dubbele exemplaren, en boeken die in geen relatie staan tot de studie Japans, worden niet in de bibliotheek opgenomen. • Vertaalde Japanse literatuur wordt niet actief aangeschaft, tenzij het wetenschappelijke, geannoteerde vertalingen van klassieke werken betreft, maar komt wel binnen via schenkingen. Deselectie • •

•

Dagkranten worden vernietigd, nadat een verkleinde maanduitgave is ontvangen Onderdelen van de Japanstalige collectie op het gebied van economie en rechten zijn op dit moment geen specialismen in het O&O en zouden naar de UB kunnen worden overgebracht. Afstoten is kapitaalvernietiging. Er zijn geen onderdelen aan te wijzen die mogelijk beter in andere collecties passen. Andersom is wellicht de plaatsing van de oude Japanse boekjes uit de UB naar het Domein Japan te overwegen, vanwege de daar aanwezige expertise.

1.2.11. Koreanistiek

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Zie § 2.1.10 Japans: Het domein Koreanistiek is een deelcollectie van de TCJK bibliotheek. Voor Korea ligt de nadruk vooral op taal, literatuur, godsdiensten, geschiedenis en sociale wetenschappen, maar westerstalige boeken op andere gebieden, zoals economie en recht maken ook deel uit van de collectie om de studenten zo breed mogelijk kennis te laten maken met Korea Hoewel Talen en Culturen van Korea een aparte opleiding is, is er geen apart budget voor het domein Korea. Acquisitie van Koreaanstalig materiaal is beperkt, en steunt zwaar op de donaties van en exchange met verschillende academische instellingen met Korea.

Actuele omvang Zie § 2.1.10 Japans: Net als bij de Japanstalige boeken is op dit moment slechts een ruwe schatting van het aantal titels te geven, omdat veel Koreaanstalige werken als meervoudige publicatie onder een koepeltitel verschijnen. Hieronder het aantal Koreaanse banden: Tijdschriften (lopende) Naslagwerken Monografieën

75 (+ enkele tientallen niet-lopende) 54 meter (in leeszaal) 12.000 banden


69

Audiovisuele middelen 300 DVD/Video’s Slechts enkele Engelstalige tijdschriften over Korea worden aangeboden via JSTOR

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Koreanistiek, in het Engels Korean Studies, is de studie van Korea in al zijn facetten, en is, net als Japanologie, een typische area study van interfacultaire aard, iets waarmee de UL zich scherp kan profileren. Naast taalen letterkunde, zijn kunst, geschiedenis, economie, politiek, antropologie en religie van belang. Historisch gezien zijn er raakvlakken met de domeincollecties van Sinologie en Japanologie.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De bibliotheek van het Museum voor Volkenkunde te Leiden, bezit een collectie boeken over Koreaanse kunst. Verder is de Koreaanse collectie uniek in Nederland.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De Koreaanse collectie richt allereerst zich op docenten, aio’s en studenten van de opleiding Talen en Culturen van Korea. Verder is de bibliotheek relevant voor onderzoekers en studenten van de opleiding Talen en Culturen van Japan, van de Opleiding Talen en Culturen van China, Talen en Culturen van India en Tibet, Archeologie, Kunstgeschiedenis, Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap, Politicologie en Godsdienstwetenschappen.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Aangezien de collectie uniek is in Nederland, worden er vanuit het hele land IBL-verzoeken gedaan. Ten eerste afkomstig van andere universiteiten, maar relatief ook van veel openbare bibliotheken. Studenten en stafleden van de KU Leuven en de Universiteit van Gent zijn ook regelmatige bezoekers. Wegens de politieke tegenstelling tussen Noord- en Zuid-Korea wordt een beroep gedaan op de bibliotheek door vertegenwoordigers van de media. Hoewel geen doelgroep, is er een specifieke groep van veelvuldig gebruikers, nl. de in Nederland, en vooral in de omgeving Leiden, wonende Koreanen, tot aan verzoeken vanuit penitentiaire inrichtingen toe.

Zwaartepunten Zwaartepunten zijn: taal, literatuur, geschiedenis, godsdiensten sociale wetenschappen, en (populaire)cultuur. In de aanschaf van niet Koreaanstalig materiaal probeert de bibliotheek zo breed mogelijk aan te schaffen, om voor de studenten een brede oriëntering mogelijk te maken

Fysieke staat Zie Deel II § 2.1.10 Japans:

Gebruik Zie Deel II § 2.1.10 Japans:

Ontsluiting De meeste westerstalige boeken zijn sinds de jaren 1980 voorzien van GOO. Zie ook Deel II § 2.1.10 Japans.

Collectievormingsprofiel

70


Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.)

De opleiding Talen en Culturen van Korea bestaat uit: • 1 Hoogleraar • 2 Docenten ( waarvan 1 ud) • 1 AiO • 49 BA-studenten e • 29 1 -jaarsstudenten in 2007 De opleiding is geaffilieerd met het CNWS en MEARC. Aankoop en -methodiek

Aanschaf westerstalige boeken gaat via Aleph AquisitionSerial, de Koreaanstalige werken worden via vendor aangeschaft. Zie ook § 2.1.10 Japans. Selectiecriteria

Om studenten met de vele facetten van Korea kennis te kunnen laten maken, komt wat betreft westerstalig materiaal bijna elk thema voor aanschaf in aanmerking, met uitzondering van de natuurwetenschappen. Daarnaast wordt in de Koreaanse taal op de specialismen van de aanwezige stafleden “dieper” gecollectioneerd. Ook ouder materiaal (vnl. 20ste eeuw) wordt aangeschaft om lacunae te vullen. Hoofdzakelijk wordt materiaal in het Koreaans en Engels aangeschaft; acquisitie van Nederlands-, Duits-, Frans- en Russischtalig materiaal beperkt zich tot belangrijke studies (vooral in het Nederlands verschijnen weinig wetenschappelijke werken). Koreaanstalig materiaal komt van honderden verschillende uitgevers. Bij het westers (Engelstalig) materiaal is Routledge/Curzon de belangrijkste. Zie ook Deel II § 2.1.10 Japans. Beschikbare middelen

Zie Deel II § 2.1.10 Japans, Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Alleen bij schenkingen waar wij niet van tevoren onze wensen hebben kunnen aangeven zit een enkele publicatie die niet aan de criteria voldoet. Schenkingen (ook wel “exchange” en “library support” genoemd) wordeng edaan door de Korea Foundation, de National Assembly Library, de National Library of Korea, de Academy of Korean Studies, Seoul National University, het National Museum, National Folk Museum en nog enkele instellingen. Deselectie

Door schenkingen komen soms boeken binnen die zich al in de collectie bevinden. De collectie wordt regelmatig ontdubbeld. 1.2.12. Klassieke talen en Oudheid

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Onderwijs en onderzoek op het gebied van de klassieke oudheid is vanaf het begin belangrijk geweest aan de Universiteit Leiden. In de eerste eeuw van haar bestaan waren humanisten als Janus Dousa, Justus Lipsius en Josephus Justus Scaliger de coryfeeën van de universiteit. Tot de eerste aankopen van de bibliotheek behoorde dan ook een editie van Latijnse inscripties uit Italië en een groot aantal boeken en handschriften van de hoogleraar Vulcanius. Door deze


71

vroege geschiedenis heeft de collectie van de Universiteitsbibliotheek een internationale status zowel op het gebied van Griekse en (vooral) Latijnse handschriften als ook op het gebied van het humanistisch Latijn. Deze collecties maken nu deel uit van de Bijzondere Collecties. Het onderwijs liet zich in de tweede helft van de 20e eeuw voorstaan op een geïntegreerde benadering van de klassieke oudheid. De collectie omvat dan ook de volledige breedte van het vakgebied. De collectie Klassieken omvat titels op het terrein van de taalen letterkunde van het klassiek Grieks en Latijn, Byzantijs-Grieks, Middeleeuws Latijn en Neolatijn, alsmede op het terrein van de Oude Geschiedenis (Grieks-Romeinse wereld). De collectie Klassieke talen & Oudheid is ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek en in het Depot Oude Geschiedenis. In het recente verleden zijn de volgende budgetten beschikbaar geweest voor dit domein: 2005 2006 2007

Regulier budget (€) 30.565 32.654 25.320

BGW (€) 12.865 14.819 12.500

Actuele omvang (fysiek en virtueel) Papier ca. 150 titels ca. 140 titels ca. 180 m. ca. 285 m. ca. 61 m.

Elektronisch ca. 50

Naslagwerken

ca.300 m.

3 titels

Monografieën

ca. 60.000

Tijdschriften Lopende abonnementen Open Magazijn Studiezaal Klassieken Depot OG

Overige Tekstcorpora

5

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De collectie Klassieke talen en oudheid heeft raakvlakken op de volgende gebieden met andere domeincollecties binnen de UL: • Wijsbegeerte: antieke wijsbegeerte. • Theologie: vroeg-christelijke Griekse en Latijnse letterkunde; antieke godsdiensten. • Papyrologie: niet-literaire teksten op papyrus (m.n. Grieks) • Archeologie: klassieke archeologie. • Rijksmuseum van Oudheden: klassieke archeologie. • NINO: Nabije Oosten onder het Romeinse Rijk. • Bijzondere Collecties: handschriften en oude drukken • Taalwetenschap: theorievorming. • Literatuurwetenschap: theorievorming.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties • • •

72

UvA: Byzantijns-Griekse letterkunde (BGW), Latijnse taalkunde, Oude Geschiedenis (BGW) VU: Latijnse taalkunde Utrecht: Oude Geschiedenis Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich primair op docenten en studenten van de opleiding Griekse en Latijnse Taal en Cultuur (GLTC) en van de sectie Oude Geschiedenis van de opleiding Geschiedenis. Secundaire doelgroepen van de collectie zijn de opleiding Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap (onderzoek en onderwijs van de historische taalkunde van het Grieks, Latijn en overige Italische talen), klassiek archeologen (m.n. inscripties), onderzoekers van antieke wijsbegeerte, godsdienstgeschiedenis, Middeleeuwen en Renaissance (m.n. Neolatijn).

Doelgroepen buiten UL en internationaal belang De UB Leiden heeft als enige bibliotheek BGW-financiering voor klassieke taalen letterkunde ontvangen. Voor onderzoekers op dit vakgebied heeft de UB Leiden dan ook een duidelijke landelijke functie. Overzicht van het bezit van de UB Leiden ten opzichte van het totale bezit in Nederland volgens de GGC. NBC-rubriek Klassieke talen – alg. Griekse taalkunde Griekse letterk. Bijzantijns-Griekse letterk. Latijnse taalk. Klassieke Latijnse letterk. Middeleeuws-latijnse letterk. Neo-latijnse letterk. Epigrafiek Klassieke Oudheid Rom.Rijk

2003 UBL 22 20 172 6 20 142 16 23

GGC 44 27 230 20 29 185 24 47

2004 UBL 9 12 184 6 23 145 20 28

GGC 23 16 243 16 28 199 31 49

2005 UBL 12 14 127 5 12 98 7 24

GGC 18 18 173 17 26 135 20 42

25 85 43

45 219 160

19 85 33

32 256 126

17 49 32

28 184 112

Zwaartepunten Binnen het domein Klassieke talen & Oudheid ligt een zwaartepunt bij de klassieke taalen letterkunde van het Grieks en Latijn (NBC 18.41-18.47) en bij de Griekse epigrafiek (NBC 15.27).

Ontsluiting Het aantal titels dat ontsloten is in de verschillende ontsluitingssystemen als behorend tot de collectie Klassieke talen & Oudheid is als volgt: Systeem Oude Systematische Catalogus id. Nieuwe Systematische Catalogus id. Nederlandse Basisclassificatie id.

periode rubriek/code aantal titels 1475-1962 Klassieke taalen letterkunde ca. 37.500 Oude Gechiedenis ca. 300 1963-1991 Md 300-382 15.162 Gd 5-7 4.941 1992-2007 18.41-18.48 7.682 15.521 1.217

Er loopt een project waarin het bezit op het gebied van de klassieke taalen letterkunde dat ontsloten is volgens de oude systematische catalogus (1470 – 1962) voorzien wordt van GOO-kenmerken (ca. 37.500 titels).


73


Collectievorming richt zich primair op • de opleiding Griekse en Latijnse taal en cultuur (Grieks, Latijn, Antieke Wijsbegeerte) • de sectie Oude Geschiedenis van de opleiding Geschiedenis • de opleiding Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap (onderzoek en onderwijs van de historische taalkunde van het Grieks, Latijn en overige Italische talen) • klassiek archeologen (m.n. inscripties, Etruskisch) • Secundaire doelgroepen van de collectie zijn • onderzoekers van antieke wijsbegeerte • onderzoekers van godsdienstgeschiedenis • onderzoekers van Middeleeuwen en Renaissance (m.n. Neolatijn). Gewone hoogleraren Bijzondere hoogleraren Overige staf MA-studenten BA-studenten 1e-jaarsstudenten in 2007

4 (Griekse taalen letterkunde, Latijnse taalen letterkunde, Antieke Wijsbegeerte en Oude Geschiedenis) 2 (Neolatijnse letterkunde en Geschiedenis van de antieke geneeskunde) 17 10 108 33

Bij de opleiding GLTC staan in totaal ca. 133 studenten ingeschreven. Het onderwijs Oude Geschiedenis wordt ook aangeboden aan studenten Geschiedenis. Hiervan volgen in BA1 ca. 200 studenten het overzichtcollege, ca 75 studenten Thema I en ca. 35 studenten Thema II. In BA2 en BA3 volgen ca. 45 , resp. 30 studenten colleges Oude Geschiedenis. Per jaar zijn er ca. 10 MA-studenten. Onderzoekers zijn verbonden aan Pallas, het Centrum voor Taal en Identiteit, het LUCL en de landelijke onderzoeksschool Klassieke Studiën OIKOS. Onderwijs Het voornaamste leerdoel van de opleiding GLTC is een complex en genuanceerd beeld van de Grieks-Romeinse oudheid op basis van een geïntegreerde cultuurhistorische en literaire bestudering van representatieve primaire tekstuele en materiële bronnen. In BA1 en BA2 ligt de nadruk in het onderwijs op taalverwerving, leesvaardigheid en het verkrijgen van overzicht over de verschillende disciplines binnen het vakgebied. Beginonderwijs Grieks en Latijn wordt ook aangeboden aan studenten VIET en Theologie. Door ontwikkelingen op middelbare scholen is in het onderwijs de aandacht voor taalverwerving in de afgelopen jaren sterk toegenomen. In BA3 en het MA-onderwijs komen meer specialistische onderwerpen aan bod. Naast de doorstroommaster Classics (in het sectorplan met VU en UvA) wordt ook onderwijs verzorgd in de onderzoeksmaster Literature. Het onderwijsaanbod is vooral afhankelijk van de onderzoeksspecialisaties van docenten. Onderzoek Grieks Een belangrijk deel van het onderzoek concentreert zich in het Centrum voor Taal en Identiteit (CTI). Het onderzoeksthema is de rol van taal en literatuur bij het tot stand komen

74


van (groeps)identiteit. Het deelprogramma Grieks “aims to reassess the earliest Greek ideas on language, literature and communication in projects on the earliest Greek intellectuals and the dramatists”. Hierbij zijn ook het onderzoek naar antieke ideeën over taal en het antieke discours over waarden en normen van belang. Dit laatste onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met de University of Pennsylvania. Aan het programma zijn, naast de programmaleider, een postdoc en een AIO verbonden. Daarnaast is het onderzoek van drie buitenpromovendi bij het CTI ingebed. Sinds 2005 wordt bij de sectie Grieks gewerkt aan een nieuw woordenboek GrieksNederlands. Semantisch en lexicografisch onderzoek van het Grieks heeft hiermee een nieuw impuls gekregen. Verder wordt binnen de Griekse taalkunde vooral onderzoek gedaan naar syntaxis en tekstlinguïstiek. Het onderzoek naar antieke taalkundigen speelt een rol in het onderzoek naar ideeën over taal; het is daarom ook een zwaartepunt binnen het onderzoeksprofiel van de opleiding GLTC. Binnen de letterkunde is er bijzonder aandacht voor drama, historiografie en filosofische en wetenschappelijke literatuur. Latijn Het onderzoek in Nederland op het gebied van Latijnse taalkunde concentreert zich op syntactische middelen om de structuur en cohesie van Latijnse teksten te markeren. Hoewel er in Leiden geen speciale aandacht voor Latijnse taalkunde is, wordt er wel aandacht besteed aan de geschiedenis van de Latijnse taal, stilistiek en retorica. Binnen de letterkunde concentreert het onderzoek zich op poëzie uit de eerste eeuw v. en n.Chr. Het Middeleeuws Latijn speelt helaas nauwelijks een rol meer in onderwijs en onderzoek aan de Universiteit Leiden. Het onderzoek en onderwijs op het gebied van Neolatijn is in 2004 versterkt door de aanstelling van een buitengewoon hoogleraar Neolatijn; het onderzoek (in een NWO-onderzoeksprogramma ) richt zich op Neolatijnse commentaren en klassieke letterkunde. Oude Geschiedenis Het onderzoek wordt in Leiden op dit moment sterk gedomineerd door het VICI-project “Peasants, citizens and soldiers: the effects of demographic growth in Roman Republican Italy (202-88 BC)” van prof. dr. L. de Ligt. Verder is de discipline Wetenschapsgeschiedenis in 2006 versterkt door de aanstelling van een buitengewoon hoogleraar Geschiedenis van de Antieke Geneeskunde. Andere zwaartepunten zijn de geschiedenis van Sparta en van KleinAzië, sociale geschiedenis en godsdienstgeschiedenis. Een traditioneel zwaartepunt is verder nog de Griekse epigrafiek. In Leiden zetelt de redactie van het Supplementum Epigraphicum Graecum, een bibliografisch overzicht van literatuur op het gebied van de Griekse epigrafiek. Aankoop en aankoopmethodiek

Aanschaf verloopt via de boekhandel. Er wordt bij de selectie gebruik gemaakt van informatie van uitgevers door middel van attenderingsprofielen en catalogi. Ook recensies (digitaal en in vaktijdschriften) vervullen een rol bij de attendering op interessant publicaties. Selectiecriteria

Onderwerpscriteria Voor de klassieke taalen letterkunde wordt alleen de gebruikte taal als criterium gehanteerd; de geografische herkomst speelt daarbij geen rol. Voor Middeleeuws en Neolatijn wordt vooral aandacht gegeven aan (studies van) auteurs uit de Lage Landen, Duitsland en (in mindere mate) Italië. Periode-criteria


75

Periode is 1500 v.Chr tot 600 n.Chr. voor klassiek Griekse en Latijnse letterkunde. Voor Byzantijns-Griekse letterkunde geldt 600 tot 1500 n.Chr; Middeleeuws Latijn heeft betrekking op 600 n.Chr. tot 1400 n.Chr. De periode 1400 n.Chr tot heden geldt voor Neolatijn. Geografische criteria Voor Oude Geschiedenis is geografisch gebied, in combinatie met periode, wel een criterium: alleen de gebieden onder Grieks bewind (Griekenland en Griekse kolonies in bijv. Klein-Azië en Italië) en de gebieden van het Romeinse Rijk vallen onder Oude Geschiedenis. Als ruimste periode geldt grofweg 1500 v.Chr. tot 600 n.Chr. Wanneer binnen deze periode gebieden niet onder Griekse of Romeinse heerschappij vallen, vallen studies buiten dit vakgebied Oude Geschiedenis. Dit is bijvoorbeeld van belang voor gebieden zoals Egypte: dit is een voor dit profiel relevant geografisch gebied vanaf de hellenistische rijken (ca. 300 v.Chr.). Overige criteria • Aangeschaft wordt voornamelijk in gangbare West-Europese talen: Engels, Duits, Nederlands, Frans, Italiaans, Spaans. Bij uitzondering worden ook titels in Portugees, Nieuw-Grieks en zeer incidenteel in andere Europese talen aangeschaft. • Bij tijdschriften wordt waar mogelijk gekozen voor alleen de elektronische versie. Bij de andere publicatiesoorten gaat het vooral om papieren documenten. • Publicaties zijn afkomstig uit Noord-Amerika en West-Europa. NBC

Vakgebied

Onderwerpen / Perioden / Land/regio

Opmerkingen

Niveau collectievorming Huidig

18.41 18.42

Klass. talen alg. Griekse taalkunde

Taalverwerving

18.42 18.42

Griekse taalk. Griekse taalk.

18.42 18.42

1

1

Morfologie Syntaxis & Tekstlinguïstiek

8 9

8 9

Griekse taalk. Griekse taalk.

Semantiek, lexicografie. Historische taalkunde, oudere taalstadia.

8 8

9 8

18.42

Griekse taalk.

Geschiedenis van de taalkunde

8

8

18.43

Griekse letterkunde

18.43 18.43 18.43 18.43 18.43 18.43 18.43

Griekse letterk. Griekse letterk. Griekse letterk. Griekse letterk. Griekse letterk. Griekse letterk. Griekse letterk.

9 9 8 8 9 9 9

9 9 9 9 9 9 9

76

Aanschaf op dit gebied wordt beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal.

Gewenst

Aangeschaft worden (kritische) tekstedities, commentaren op en studies over auteurs. Vertalingen worden niet afzonderlijk aangeschaft, behalve waar het ontoegankelijke of ongebruikelijke auteurs betreft. In sommige gevallen wordt een vertaling aangeschaft ten laste van het budget van de doeltaal van de vertaling. Epos Drama Archaïsche poëzie Hellenistische poëzie Historiografie Redenaars Filosofische en wetenschappelijke literatuur

Hieronder valt ook antieke retorica en literaire kritiek.


18.43

Griekse letterk.

Proza & poëzie uit de Romeinse keizertijd

8

9

18.44

ByzantijnsGriekse letterk.

5

5

18.45

Latijnse taalk.

Taalverwerving

1

1

18.45 18.45

Latijnse taalk. Latijnse taalk.

Morfologie Syntaxis & Tekstlinguïstiek

7 7

7 7

18.45

Latijnse taalk.

Semantiek, lexicografie

7

7

18.45 18.45 18.45

Latijnse taalk. Latijnse taalk. Latijnse taalk.

Historische taalkunde Stilistiek Vulgair Latijn, postklassiek Latijn

8 8 7

8 8 7

18.46

Klassieke Lat. Letterk.

18.46

Klass.Lat.Letterk.

Epos

8

8

Aanschaf op dit gebied wordt beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal.

(Kritische) tekstedities, commentaren op en studies over auteurs. Vertalingen worden niet afzonderlijk aangeschaft, behalve waar het ontoegankelijke of ongebruikelijke auteurs betreft.

18.46

Klass.Lat.Letterk.

Lyriek en elegie

9

9

18.46

Klass.Lat.Letterk.

Drama

8

8

18.46

Klass.Lat.Letterk.

Historiografie

8

8

18.46

Klass.Lat.Letterk.

Redenaars

8

9

18.46

Klass.Lat.Letterk.

Filosofische en wetenschappelijke literatuur

8

8

18.47

ME Latijnse Letterkunde

Ruime selectie (kritische) tekstedities en een beperkte hoeveelheid studies.

6

6

18.48

Neolatijnse Letterkunde

Ruime selectie (kritische) tekstedities en een beperkte hoeveelheid studies.

7

9

7

8

15.51 15.52

Een gedeelte van deze collectie wordt als onderwijscollectie geplaatst in het Depot Oude Geschiedenis. Bij de onderverdeling van de discipline Oude Geschiedenis zijn zowel chronologische, thematische als geografische categorieën onderscheiden. Als gevolg daarvan zijn die categorieën niet wederzijds uitsluitend: titels kunnen in meerder categorieën vallen.

15.51 15.51

Klassieke oudh. Klassieke oudh.

Griekse Oudheid Preklassiek ( - 500 v.Chr.)

15.51

Klassieke oudh.

Klassieke periode (500 v.Chr. – 323 v.Chr.)

8

8

15.51

Klassieke oudh.

Hellenistische periode (323 v.Chr. – 31 v.Chr.)

8

8

15.51 15.51

Klassieke oudh. Klassieke oudh.

Militaire geschiedenis Geestesgeschiedenis, zeden & gewoonten

7 7

9 7

15.51

Klassieke oudh.

Sociaal-economische geschiedenis

7

9

15.51

Klassieke oudh.

Godsdienstgeschiedenis

8

9


Traditioneel zwaartepunt.

77

15.51

Klassieke oudh.

Wetenschapsgeschiedenis

7

7

15.51 15.51 15.51 15.51 15.51

Klassieke oudh. Klassieke oudh. Klassieke oudh. Klassieke oudh. Klassieke oudh.

Athene Sparta Klein-Azië Nabije Oosten Egypte (323 v.Chr. – 31 v.Chr.)

8 8 8 5 7

9 9 9 5 8

15.52 15.52

Romeinse Rijk Romeinse Rijk

Romeinse Oudheid Vroeg-Romeinse periode (- 500 v.Chr.)

7

8

15.52

Romeinse Rijk

Republiek (500 v.Chr. – 31 v.Chr.)

8

9

15.52

Romeinse Rijk

Keizerrijk (31 v.Chr. – 476 n.Chr.)

8

9

15.52 15.52

Romeinse Rijk Romeinse Rijk

Late Oudheid Geestesgeschiedenis, zeden & gewoonten

6 7

7 7

15.52

Romeinse Rijk

Sociaal-economische geschiedenis

8

9

15.52 15.52 15.52 15.52 15.52 15.52 15.27

Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk

Italië Klein-Azië Nabije Oosten Egypte Noord-Afrika West-Europa Epigrafie

8 8 5 7 5 7 8

9 9 5 7 7 7 9

18.68

Indo-europese talen: overige

Italische talen

8

8

18.99

Overige talen

Etruskisch

8

8

Traditioneel zwaartepunt. De collectie wordt aangevuld met geschenken van de redactie.


Jaarlijks worden ca. 120 monografieën aangeschaft (ca. 20% van het totale budget). Daarnaast zijn er lopende abonnementen op ca.140 tijdschriften; het abonnementenbestand wordt de komende tijd opnieuw bekeken. Meerdelige werken en seriewerken bedragen respectievelijk ca. 14% en 30% van het totale budget. Er is geen reden om te veronderstellen dat er significante prijsverschillen zijn tussen de verschillende onderdelen van het vakgebied. In 2007 bedroeg het reguliere budget € 25320, Uit BGW budget was eenmalig € 12.500 beschikbaar. Schenkingen en bruiklenen

Er is vrijwel geen relevant aanbod om niet, met uitzondering voor het onderdeel Epigrafie. Hiervoor worden met enige regelmaat boeken van de redactie van het SEG aan de UB ten geschenke aangeboden. 1.2.13. Papyrologie

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De stichting “Het Leids Papyrologisch Instituut” is opgericht in 1935 om een schenking van papyri te kunnen accepteren. Organisatorisch maakte het instituut aanvankelijk lange tijd deel uit van zowel de Faculteit der Rechtsgeleerdheid als de Faculteit der Letteren. Op dit moment

78


valt het instituut onder de Faculteit der Letteren. Het instituut wordt verder financieel ondersteund door NWO, de Gratama Stichting en het Leids Universiteits Fonds. In het recente verleden zijn de volgende budgetten beschikbaar geweest voor dit domein: 2005 2006 2007

Regulier budget (€) 3490 4152 3220

Actuele omvang De collectie omvat ca. 2275 items, ca. 93 strekkende meter. De gehele collectie (inclusief de gebonden jaargangen tijdschriften) is in open opstelling geplaatst op het Papyrologisch Instituut. Tijdschriften • Papier: 20 titels, ca. 28 meter • Elektronisch: 2 Naslagwerken • Papier: ca. 45 meter • Elektronisch: 1 titel Monografieën • Papier: ca. 20 meter

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De collectie van het Papyrologisch Instituut heeft betrekking op de bestudering van Griekse en Demotische teksten geschreven op papyrus, ostraka, houten tabletten, linnen etc. De teksten zijn geschreven tussen ca. 700 v.Chr. en 1000 n.Chr. (demotisch, Grieks-romeins, Byzantijns en vroeg-islamitische periode) en voornamelijk afkomstig uit Egypte, maar ook uit andere delen van het Middellandse Zeegebied, zoals Syrië. Er zijn raakvlakken met de volgende domeincollecties UL: • Klassieke Talen & Oudheid: literaire papyrologie, Griekse taalen letterkunde, Oude Geschiedenis • Midden-Oosten: Egyptische taalen cultuur

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De collectie van het Papyrologisch Instituut is uniek in Nederland. Aanpalend op het gebied van de Egyptologie is de bibliotheek van het NINO van belang. Van secundair belang voor de materiële geschiedenis is daarnaast de bibliotheek van het RMO.

Actuele relatie met onderwijs en onderzoek Het Papyrologisch Instituut verzorgt onderwijs voor de opleidingen GLTC, Egyptologie, Geschiedenis en Rechtsgeleerdheid. Het aanbod van colleges omvat: • Inleiding tot de Griekse Papyrologie (BA GLTC) • Paleografie van de Griekse Papyri (BA GLTC) • Inleiding tot de Papyrologie (vertaalde teksten) (Geschiedenis) • Ancient Egyptian Law (BA Rechtsgeleerdheid, BA Egyptologie) • Cultuurgeschiedenis van Grieks-Romeins Egypte (BA Egyptologie)


79

• • •

Demotisch I (BA en MA Egyptologie) Demotisch II (MA Egyptologie) Demotische Literatuur (BA Egyptologie)

Het onderzoek van het Papyrologisch Instituut streeft ernaar de teksten in hun historische context te bezien. Onderzoeksprojecten spitsen zich toe op papyri uit Tebtynis en de Dakhlehoase, papyri afkomstig uit de collectie van Montserrat en Michigan, demotische ostraka, economie van Ptolemaïsch Egypte en papyri uit de Byzantijnse tijd. Het Papyrologisch Instituut vervult voor het papyrologisch onderzoek in het algemeen een belangrijke functie met het samenstellen van de Berichtigungsliste (zowel voor Griekse als Demotische papyrologie). De Berichtigungsliste biedt een kritisch overzicht van alle correcties die zijn voorgesteld voor gepubliceerde papyri. Voor dit onderzoek is een goed overzicht over de gepubliceerde literatuur van essentieel belang.

Doelgroepen buiten UL De unieke collectie heeft een belangrijke aantrekkingskracht op onderzoekers van buiten Leiden. Een aantal keer per maand komen wetenschappers van verschillende Nederlandse universiteiten (waaronder RUG, UvA en Nijmegen) naar Leiden om de collectie te gebruiken voor papyrologische aspecten van hun onderzoek. Internationale bezoeken vinden een aantal keer per jaar plaats (met name uit Egypte, Spanje en Polen).

Zwaartepunten Voor Grieks ligt een duidelijk zwaartepunt bij de documentaire papyrologie; literatuur over literaire teksten op papyrus valt voornamelijk onder de domeincollectie Klassieke Talen & Oudheid. Voor het Demotisch valt zowel de documentaire als de literaire papyrologie onder de domeincollectie Papyrologie. De nadruk ligt verder op een complete verzameling tekstedities; van de secundaire literatuur is het merendeel aanwezig.

Fysieke staat De collectie wordt bijzonder intensief gebruikt. Slijtage aan banden is daarom bovengemiddeld. Op dit moment heeft ca. 5 % van de collectie behoefte aan enige vorm van restauratie.

Gebruik De collectie staat geheel in open opstelling en is niet uitleenbaar. Inzage is mogelijk gedurende de openingstijden van het Instituut (ma-vrij, 9.00-17.00 uur).


Collectievorming richt zich in eerste instantie op medewerkers en studenten van het Papyrologisch Instituut. Andere belangrijke doelgroepen zijn medewerkers en studenten van de opleidingen GLTC, Egyptologie en Geschiedenis (m.n. Oude Geschiedenis). Secundaire doelgroep zijn verder Rechtsgeleerdheid en Godsdienstwetenschappen. Aan het Papyrologisch Instituut zijn één bijzonder hoogleraar, twee UD’s en 2 overige stafleden verbonden. Onderzoekers maken deel uit van de onderzoeksinstituten Pallas of CNWS en zijn verbonden aan de landelijke onderzoeksschool OIKOS.

80


Het onderwijs dat verzorgd wordt door het Papyrologisch Instituut wordt per jaar door ca. 60 BA- en 25 MA-studenten gevolgd. Aankoop en -methodiek

Aanschaf verloopt via de boekhandel, in sommige gevallen via antiquariaten. Er wordt bij de selectie gebruik gemaakt van informatie van auteurs en uitgevers via nieuwsbrieven, discussielijsten en weblogs. Ook de Bibliographie Papyrologique vervult een belangrijke rol bij de attendering op interessante publicaties. Selectiecriteria NBC

Vakgebied

Periode

Onderwerpen

Niveau collectievorming Huidig

Gewenst

10

10

15.28

Papyrologie

700 v.Chr.-1000 n.Chr.

15.51

Klassieke Oudheid

700 v.Chr.-30 v.Chr.


8

8

15.51

Klassieke Oudheid



8

8

15.51

Klassieke Oudheid


godsdienstgeschiedenis

6

6

15.51

Klassieke Oudheid


rechtsgeschiedenis

5

5

15.52

Romeinse Rijk

30 v.Chr.-600 n.Chr.


8

8

15.52

Romeinse Rijk



8

8

15.52

Romeinse Rijk



6

6

15.52

Romeinse Rijk


rechtsgeschiedenis

5

5

15.80

Afrika

600 n.Chr.-1000 n.Chr.


8

8

15.80

Afrika

600 n.Chr.-1000 n.Chr.


8

8

15.80

Afrika

600 n.Chr.-1000 n.Chr.


6

6

15.80

Afrika Afro-aziatische talen: overige

600 n.Chr.-1000 n.Chr.

rechtsgeschiedenis

5

5

10

10

18.78

Demotisch

Beschikbare middelen 2005 2006 2007 2008

Budget € 9570 9548 7729 5058


Incidenteel is er sprake van schenkingen, met name van vakgenoten die op enige wijze betrokken zijn bij het Papyrologisch Instituut of samenwerken met de medewerkers daarvan. In het algemeen geldt voor schenkingen dat ze worden opgenomen als ze passen binnen de collectievorming die van toepassing is/was in het jaar van uitgave. Bruiklenen zijn niet van toepassing. 1.2.14. Latijns-Amerika (incl. Spaans en Portugees)

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collecties Spaanse en Portugese taalen letterkunde en geschiedenis van Latijns-Amerika van de Universiteitsbibliotheek Leiden ondersteunen het onderwijs en onderzoek van de Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

81

opleiding Talen en Culturen van Latijns-Amerika (TCLA). Deze opleiding maakt organisatorisch gezien deel uit van het Gerard Tuninginstituut (onderwijsinstituut ). Doordat er bij de collectievorming altijd sprake is geweest van een nauwe afstemming op onderwijs en onderzoek, vallen verschuivingen van aandachtsgebieden binnen de collectievorming samen met verschuivingen binnen het onderwijs en de wisselende invulling van leerstoelen. Hierbij is van cruciale betekenis dat de opleiding TCLA in haar huidige vorm pas in 1985 is gestart, als gevolg van een algehele herziening van de inrichting van de letterenstudies. In dit kader werd de toenmalige opleiding Spaanse taalen letterkunde omgevormd en uitgebreid tot een regiostudie Talen en Culturen van Latijns-Amerika. Hierdoor kwam het zwaartepunt voor onderwijs en onderzoek bij Latijns-Amerika te liggen. Voor de collectievorming met betrekking tot de letterkunde betekende dat voor de periode na 1800 een zwaartepuntverschuiving naar Latijns-Amerika ten koste van het Iberisch Schiereiland. Voor de periode voor 1800 bleef collectievorming op het gebied van de letterkunde van Spanje belangrijk vanwege de relatie met Spanje als moederland, terwijl de moderne letterkunde van Spanje nagenoeg naar de achtergrond verdween. Op dit gebied zijn vanaf 1985 (oprichting TCLA) hoofdzakelijk naslagwerken aangeschaft en weinig teksten en studies. Hetzelfde geldt voor de letterkunde van Portugal. Door de omvorming van de sterk filologisch gerichte opleiding Spaanse taalen letterkunde naar een regiostudie, kwam er tevens vraag naar collectievorming op het gebied van de (cultuur)geschiedenis van Latijns-Amerika. Die vraag werd in de eerste plaats gestuurd door de nieuw ingestelde leerstoel Geschiedenis van Latijns-Amerika binnen de Opleiding TCLA en de afstudeerrichting Cultuurkunde van Latijns-Amerika binnen deze opleiding, met verschillende afstudeervarianten. Om aan de vraag tegemoet te kunnen komen, werd regulier aangeschaft van een apart daarvoor bestemd deelbudget Cultuurgeschiedenis binnen het reguliere budget Spaanse taalen letterkunde. Daarnaast werden een aantal eenmalige budgetten, zogenaamde geoormerkte kredieten, door de Faculteit der Letteren beschikbaar gesteld, om lacunes in de collectie met betrekking tot Latijns-Amerika gedeeltelijk op te kunnen vullen. Vanaf 1985 is getracht een zo sterk mogelijke wetenschappelijke collectie op het gebied van Latijns-Amerika op te bouwen, ter ondersteuning van onderwijs en onderzoek binnen de Universiteit Leiden. Hierbij heeft in grote mate afstemming plaatsgevonden op de vraag vanuit het onderwijs en onderzoek van de sinds 1985 vigerende drie hoofddisciplines bij de opleiding TCLA, te weten taalkunde, letterkunde en geschiedenis van Latijns-Amerika en is tevens rekening gehouden met eventuele ontwikkelingen in de toekomst. De oude afstudeerrichting Cultuurkunde, met verschillende varianten, bestaat niet meer. Daarnaast is steeds gestreefd naar het opbouwen van een zo breed mogelijke naslagcollectie voor het gehele vakgebied ter ondersteuning van ander onderzoek en onderwijs binnen de Faculteit der Letteren dan dat bij TCLA, te weten dat bij de Opleidingen Geschiedenis, Talen en Culturen van Indiaans Amerika, Algemene Taalwetenschap, de andere Romaanse Talen, Engels en Algemene Literatuurwetenschap. Wat betreft deze laatstgenoemde opleidingen, richt de collectievorming zich met name op interdisciplinair onderzoek en onderwijs in het kader van de regiostudie TCLA en is altijd rekening gehouden met het beschikbare budget van de genoemde opleidingen zelf. Gezien het beperkte budget in relatie tot de grootte van de regio, het gedurende de laatste decennia sterk toegenomen belang van de Spaanstalige taal en cultuur in de gehele wereld, en het grote aanbod aan wetenschappelijke publicaties, kon in het verleden en heden slechts tot op zekere hoogte een brede collectievorming worden verwezenlijkt.

Actuele omvang •

82

Spaanse taalen letterkunde (BC 18.30 t/m 18.34)


• • •

•

Portugese taalen letterkunde (BC 18.35 t/m 18.38) Geschiedenis van Latijns-Amerika (BC 15.85) Zie collectieprofiel Geschiedenis. Alleen dat deel dat betrekking heeft op Spanje, Portugal en Latijns-Amerika. Sociale wetenschappen Latijns-Amerika (BC 70.XX, 73.XX, 74.XX, 83.XX, 89.XX ) Zie collectieprofiel Sociale Wetenschappen. Alleen dat deel dat betrekking heeft op de sociaaleconomische en politieke aspecten Latijns-Amerika. Overige regiogebonden collecties (BC 01.11, 01.14, 01.2X, 01.3X, 01.4X, 02.XX, 05.XX, 06.XX, 20.00-21.00, 24.XX) Zie o.a. collectieprofiel Kunst. Alleen dat deel dat betrekking heeft op Spanje, Portugal en Latijns-Amerika.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Geografisch gezien wordt gecollectioneerd op Argentinië, Bolivia, Brazilië, Chili, Colombia, Costa Rica, Cuba, de Dominicaanse Republiek, Ecuador, Guatemala, Honduras, Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Portugal, Puerto Rico, El Salvador, Spanje, Uruguay, Venezuela, de VS, Afrika en de Filippijnen. Hierbinnen liggen regionale, chronologische, en thematische zwaartepunten, die mede worden bepaald door onderwijs en onderzoek en (boek)productie. • De Spaanstalige taalen letterkunde met betrekking tot de zogenaamde Hispanics in de VS, valt binnen het domein Latijns Amerika, de Engelstalige binnen het domein Engels. • Voor de meer algemene en theoretische werken op het gebied van de letterkunde en literatuurwetenschap wordt gesteund op de collectie van Literatuurwetenschap (ALW). • Voor werken met betrekking tot algemene en vergelijkende taalwetenschap wordt in toenemende mate gesteund op de collectie van Taalwetenschap (ATW). • Binnen de opleiding TCLA worden colleges taalkunde van de Iberoromaanse Talen gegeven. Bij de collectievorming wordt voor de raakvlakken met de overige Romaanse talen gesteund op de collectievorming bij die domeinen. • Op het gebied van de sociale- en economische geschiedenis vindt het merendeel van de collectievorming plaats in de bibliotheek van de Faculteit der Sociale Wetenschappen ter ondersteuning van onderwijs en onderzoek binnen die Faculteit. • Werken op het gebied van de geschiedenis van Spanje die geen directe relatie hebben met onderzoek en onderwijs op het gebied van Latijns-Amerika binnen de opleiding TCLA, en die noodzakelijk zijn in verband met onderwijs en onderzoek binnen de opleiding Geschiedenis, worden door de beheerder van het domein Geschiedenis aangeschaft. Hiervoor geldt in principe hetzelfde als voor de domeinen Frans, Duits, Engels, etc. (Raakvlak domein Geschiedenis) • Het Baskisch en de Amerindische talen behoren tot het domein ATW; op het gebied van het Catalaans wordt zeer bescheiden gecollectioneerd. • Kunst- en theaterwetenschappen behoren tot het domein Kunst.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Op landelijk niveau is regelmatig overlegd om de collecties daar waar mogelijk op elkaar af te stemmen. In het bijzonder houden Amsterdam en Leiden sinds 1989 bewust rekening met elkaars regionale zwaartepunten op het gebied van de Spaanse en Portugese taalen letterkunde, waarbij Amsterdam als zwaartepunt Spanje en Portugal heeft en Leiden LatijnsAmerika. De meest complete collectie in Nederland op het gebied van de geschiedenis van LatijnsAmerika bevindt zich in het CEDLA, in Amsterdam. Door studenten en onderzoekers van de UL wordt intensief gebruik gemaakt van deze collectie. Tot ongeveer begin jaren ’90 heeft de KB een belangrijke rol gespeeld in de collectievorming van het hier besproken domein. Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

83

Landelijk gezien heeft Leiden op dit moment een sterke collectievorming op het gebied van de letterkunde van Latijns-Amerika en in het bijzonder die van de 20e eeuw. In toenemende mate maken onderzoekers en studenten van andere universiteiten in Nederland gebruik van onze collectie. In het kader van de samenwerkingsverbanden tussen de opleiding TCLA en respectievelijk Argentinië, Brazilië en Chili (wisselleerstoelen, uitwisselingsprogramma’s) wordt onze collectie regelmatig gebruikt door onderzoekers en studenten uit deze landen. De collectie wordt door hen positief beoordeeld.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De opleiding TCLA bestaat uit een driejarige bachelor (hoofden bijvak), een éénjarige master (MA Latin American Studies) en een tweejarige onderzoeksmaster (MPhil Latin American and Amerindian Studies). Er zijn drie specialisaties: Letterkunde van Latijns Amerika, Geschiedenis van Latijns Amerika en taalkunde.. Het onderzoek binnen de opleiding TCLA is ondergebracht bij de vier onderzoeksinstituten van de Faculteit der Letteren: PALLAS (Onderzoeksinstituut voor Historische, Kunsthistorische en Letterkundige Studies, afdeling Nieuwste Tijd), het CNWS (Centrum voor Niet-Westerse Studies- School of Asian, African and Amerindian Studies), het LUCL (Leiden Centre for Linguistics) en het Instituut voor Geschiedenis.

Doelgroepen buiten UL • • • •

Researchmasters LAAS, Pallas. Studenten in het kader van Erasmus. Onderzoekers en (bijvak)studenten van andere Nederlandse universiteiten. Onderzoekers uit Latijns-Amerika (Argentinië, Brazilië, Chili)

Zwaartepunten • •

•

Taalkunde- Taalgeografie, dialectologie, tweetaligheid, taalverwerving, lexicologie, syntaxis. Letterkunde-Spanje 16 en 17e eeuw, Spaans-Amerika koloniale periode tot heden, Brazilië koloniale periode tot heden. Regionale zwaartepunten: Argentinië, Brazilië, Chili, Colombia, Cuba, Mexico, Peru, Uruguay, VS. Geschiedenis- Koloniale periode (collectionering tot 1995), 20e eeuw. Regionale zwaartepunten: Argentinië, Brazilië, Chili, Cuba, Mexico. Sociaal- economische en politieke geschiedenis.

Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek

Binnen de opleiding TCLA zijn momenteel 4 leerstoelen; 2 gewone en 2 wisselleerstoelen; respectievelijk de leerstoelen Letterkunde van Latijns-Amerika , Geschiedenis van LatijnsAmerika, Braziliaanse Studies, Chileense cultuur en maatschappij. Taalkunde Onderzoek: Het onderzoek op het gebied van de taalkunde is ondergebracht bij het Leiden University Centre for Linguistics (LUCL). Lopende onderzoeksprojecten zijn : veranderingen in de syntaxis van het Spaans van Spaans-Amerika in het kader van tweede taalverwerving, beschrijving en uitleg van de complexiteiten van het leren van aspecten in een tweede taal in het kader van taalvariatie, en grammaticalistiepatronen van de temporele en aspectuele functies van de werkwoordsystemen van verschillende Spaanse varianten.

84


Onderwijs: In het curriculum van de BA staan taalverwerving, taalvaardigheid en taalwetenschap centraal. Binnen de colleges taalwetenschap vormen het Spaans van Spanje en Latijns-Amerika, vergelijkende Iberoromaanse Talen en Algemene Taalwetenschap de belangrijkste componenten. Spaanse taalkunde is één van de drie afstudeerspecialisaties waarvoor in het derde jaar kan worden gekozen. Voor het Portugees is ruimte gereserveerd voor taalvaardigheid op bijvakniveau. Daarnaast worden in het kader van de leerstoel Braziliaanse Studies MA colleges taalkunde van het Portugees gegeven. Portugees is geen afstudeerrichting. In het curriculum van de éénjarige doorstroommaster, MA Latin American Studies, zijn de belangrijkste aandachtsgebieden die van taalvariatie, taalverandering en tweetaligheid in Latijns-Amerika. Letterkunde Onderzoek: Het onderzoek in het kader van de letterkunde ligt volledig op het gebied van Latijns-Amerika en is ondergebracht bij PALLAS. Onderzoeksthema’s zijn ontwikkelingen in het metaliteraire vertoog in Latijns-Amerika van 1960 tot heden, culturele identiteit en postmodern schrijven in Latijns-Amerika, tijd en beeld in de Latijns-Amerikaanse literatuur, en hybride culturen in Latijns-Amerika. Door de relatief recente collectievorming op de regio op onderzoeksniveau, in vergelijking met andere domeinen, zijn helaas veel lacunes aan te wijzen. Een aantal lacunes zijn onlangs gedeeltelijk opgevuld met financiering van NWO (BGW). Onderwijs: In het curriculum van de BA ligt binnen het gehele aanbod van colleges letterkunde het zwaartepunt bij de letterkunde van Spaans-Amerika, vanaf de koloniale tijd tot en met de 20e eeuw. De letterkunde van Spanje is belangrijk tot ongeveer 1800. Portugeestalige letterkunde richt zich hoofdzakelijk op Brazilië, van de 16e tot en met de 20e eeuw. In het kader van de leerstoel Braziliaanse Studies worden colleges Portugese letterkunde van Portugal en Brazilië gegeven. In het curriculum van de éénjarige doorstroommaster, MA Latin American Studies, ligt het zwaartepunt voor de letterkunde geheel bij Spaans-Amerika. Tijdens het eerste jaar van de tweejarige Research Master, MPhil Latin American and Amerindian Studies ligt het zwaartepunt volledig bij Spaans-Amerika en Brazilië. Het peil van de collectievorming op het gebied van Brazilië is niet in overeenstemming met de behoefte. Geschiedenis Onderzoek: Het onderzoek op het gebied van de geschiedenis van Latijns-Amerika is ondergebracht bij het Instituut voor Geschiedenis. Zwaartepunt van onderzoek is het hedendaags Latijns-Amerika. Onderzoeksthema’s zijn staat en civiele maatschappij in Latijns-Amerika (1960-2003), globalisering, moderniseringsprocessen en sociaal-culturele veranderingen, sociale consequenties van integratieprocessen, lokale politiek versus nationale politiek. Onderwijs: In het curriculum van de BA en MA ligt binnen het gehele aanbod van de geschiedenis van Latijns-Amerika het zwaartepunt bij de 19e en 20e eeuw. De belangrijkste thema’s zijn: overeenkomsten en verschillen tussen de sociaal‑economische, politieke en culturele ontwikkeling van de diverse Latijns-Amerikaanse landen, staatsformaties en civiele maatschappij, economische ontwikkeling sinds de onafhankelijkheid, verschillende staatsvormen, politieke processen en structuren van LatijnsAmerika, ontwikkelingsstrategie en –beleid van Latijns-Amerika, milieuvraagstukken.


85

In het kader van het onderwijs binnen de discipline geschiedenis van Latijns-Amerika wordt incidenteel, op verzoek van de opleiding TCLA, aangeschaft op gebieden buiten de sociaaleconomische en politieke geschiedenis, zoals milieukunde en ontwikkelingsproblematiek. Met betrekking tot deze gebieden is vanuit de opleiding TCLA geen behoefte aan een consistente, reguliere collectievorming en wordt in hoge mate gesteund op de collectievorming binnen de bibliotheek van de Faculteit der Sociale Wetenschappen. Selectiecriteria

Verreweg het meeste materiaal dat wordt aangeschaft, is in het Spaans en Portugees. Daarnaast vormt Engels een belangrijke taal, met name voor monografieën en in toenemende mate op het gebied van de Geschiedenis van Latijns-Amerika. Incidenteel worden vertalingen van letterkundige werken aangeschaft op verzoek van de opleiding uit het budget van TCLA of door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Het betreft dan vertalingen van sleutelwerken of bijzondere vertalingen. NBC

Vakgebied

Onderwerp

Opmerkingen

Land/regio

Spanje, Spaans-Amerika (incl. VS), Fillipijnen, Afrika. Spanje, SpaansAmerika (incl. VS), Fillipijnen, Afrika.

Niveau collectievorming huidig gewenst

Taal- en letterkunde 18.30

Spaanse taalen letterkunde

Algemeen

Relatie met bestudering van het Spaans vanuit andere talen/ disciplines buiten domein LA.

18.31

Spaanse taalkunde

Relatie met bestudering van het Spaans vanuit andere talen/disciplines buiten domein LA.

18.32

Spaanse letterkunde

Gesch. van het Spaans, tweetaligheid, (tweede) taalverwerving), taalvariatie, taalgeografie, dialectologie, lexicologie, lexicografie, syntaxis, grammatica, taalbeheersing. Gesch. van de Spaanse letterkunde algemeen en per periode, letterkunde van de Middeleeuwen en de Gouden Eeuw.

18.33

SpaansAmerikaanse letterkunde

Geschiedenis van de letterkunde van Spaans-Amerika.

18.34

Catalaanse taal- / letterkunde

18.35

7

9

7

9

5 (na 1700 3)

9 (tot 1700), 7 (na 1700)

7 (tijdschrif ten 6)

9

Relatie met bestudering van de Spaanse letterkunde vanuit andere talen/disciplines buiten domein LA. Daarom basiscollectie 19e en 20e eeuw gewenst. Zwaartepunt binnen collectie LA Leiden en Nederland.

Spanje, Filippijnen, Afrika.

Taalkunde. Geschiedenis van de letterkunde van Catalonië.

Alleen algemene naslagwerken en sleutelteksten.

Catalonië (Spanje).

1

2

Portugese taalen letterkunde

Algemeen

Portugal, Brazilië, Afrika.

7

9

18.36

Portugese taalkunde

Geschiedenis van het Portugees, taalverwerving, taalvariatie, taalgeografie, dialectologie, lexicologie, lexicografie, syntaxis, grammatica, taalbeheersing.

Relatie met bestudering van het Portugees vanuit andere talen/disciplines buiten domein LA. Relatie met bestudering van het Portugees vanuit andere talen/ disciplines buiten domein LA.

Portugal, Brazilië, Afrika.

6

9

18.37

Portugese letterkunde

Geschiedenis van de Portugese letterkunde algemeen.

Relatie met bestudering van de Portugese letterkunde vanuit andere talen/ disciplines buiten domein LA.

Portugal, Afrika.

5 (na 1700 3)

9 (tot 1700), 7 (na 1700)

86

SpaansAmerika (incl. VS).


18.38

PortugeesAmerikaanse letterkunde

Geschiedenis van de letterkunde van Brazilië.

18.40

Romaanse talen overige

Taalkunde. Geschiedenis van de letterkunde van Galicië.

Geschiedenis van Latijns-Amerika 15.85 Geschiedenis Algemene van Amerika geschiedenis van Latijns-Amerika. Afzonderlijke landen en thema's aansluitend op onderwijs en onderzoek. Zie voor actuele thema's tekstgedeelte. 71.XX

Sociologie

Alleen thema's die aansluiten op onderwijs en onderzoek. Zie voor actuele thema's tekstgedeelte.

73.XX

Culturele antropologie

Alleen thema's die aansluiten op onderwijs en onderzoek. Zie voor actuele thema's tekstgedeelte.

74.XX

(Sociale) geografie, cartografie, planologie, demografie Midden- en Zuid-Amerika

74.26 83.XX 89.XX

Leiden is enige bibliotheek in Nederland met reguliere collectievorming. Alleen algemene naslagwerken en sleutelteksten.

Brazilië

5

9

Galicië (Spanje)

3

3

Zwaartepunt binnen collectie LA Leiden. Geschiedenis van het Iberisch Schiereiland en koloniale geschiedenis vallen binnen domein Geschiedenis.

Latijns-Am. alg. en afz. landen, m.n. Andeslanden, Mexico en Midden-Am.

6

9

Relatie met domein Sociale Wetenschappen. Collectievorming wordt afgestemd op die binnen de bibliotheek van FSW. Grootste deel collectievorming vindt plaats bij FSW vanuit diverse departementen. Relatie met domein Sociale Wetenschappen. Collectievorming wordt afgestemd op die binnen de bibliotheek van FSW. Grootste deel collectievorming vindt plaats bij FSW vanuit diverse departementen.

LatijnsAm.alg. en afz. landen, m.n. Andeslanden, Mexico en Midden-Am.

5

9

Economie Politicologie

1.2.15. Literatuurwetenschap

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie Literatuurwetenschap omvat studies op het terrein van de literatuurtheorie en de vergelijkende literatuurwetenschap. Hoewel de collectie de gehele letterenfaculteit bedient als referentiecollectie voor het letterkundig onderwijs en onderzoek, wordt de collectievorming specifiek afgestemd op de opleiding Literatuurwetenschap. De studierichting Algemene Literatuurwetenschap is in Leiden eind jaren 50 opgericht, eerst als bijvak en later als afstudeerrichting en bovenbouwstudie. Sinds 2001 is de opleiding Literatuurwetenschap een volledige studie, inclusief propedeuse en een eigen master, sinds de invoering van het BA/MA stelsel. In 1975 is een collectievormingsprofiel opgesteld. Tevens is er een beknopte collectiebeschrijving over de periode 1963-1994. Over de aanwas van 2003 en 2004 zijn tellingen verricht op basis van basisclassificatie. Er is zo veel mogelijk gepoogd om op alle terreinen van de literatuurwetenschap een basiscollectie te onderhouden en tevens is specifiek gecollectioneerd op de onderzoeksterreinen van de opeenvolgende medewerkers van de opleiding. In eerste instantie werd vooral gecollectioneerd op de vergelijkende letterkunde maar gaandeweg is het accent Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

87

verschoven naar literatuurtheorie en -kritiek. Het collectieprofiel van 1998 toont dat de nadruk ligt op historische en thematische benaderingen van de wereldliteratuur en op theorievorming op terreinen als literatuurbenaderingen en genres. Deze ontwikkeling heeft zich de afgelopen 10 jaar doorgezet. Door budgettaire beperkingen richt de collectievorming zich uitsluitend op de literatuurwetenschap ten koste van meer letterkundig georiënteerde studies. Naast het budget voor Literatuurwetenschap kon tevens geput worden uit een algemeen letterenbudget. Van dit laatste budget wordt een aantal tijdschriftabonnementen bekostigd die betrekking hebben op de letterkunde van meerdere taalgebieden. De aanschaf van monografieën op het vakgebied van de vergelijkende literatuurwetenschap ligt sinds een aantal jaren stil bij gebrek aan fondsen. Met de komst van een Van der Leeuwhoogleraar bij de opleiding Literatuurwetenschap is er jaarlijks van 1999 tot 2003 € 5.650 extra beschikbaar geweest voor de aanschaf van titels op vernieuwende onderzoeksterreinen als de interculturele en intermediale literatuurwetenschap. Ook heeft de bibliotheekcommissie van Letteren in 2001 een extra bedrag toegekend van € 1430 om een aantal lacunes te vullen. In 2007 is besloten het zeer beperkte budget voor niet-westerse literatuurwetenschap op te laten gaan in het budget Literatuurwetenschap. Van dit budget worden vooral publicaties aangeschaft op het gebied van de interculturele literatuurwetenschap.

Actuele omvang Tijdschriften • Papier : 20 abonnementen • Elektronisch : 5 abonnementen (totaal ca. 65 elektronische tijdschriften met een NBC-code literatuurwetenschap) Naslagwerken : • Papier : 1813 banden op studiezaal (schatting) Monografieën : • Papier : > 20.000 banden (zeer globale schatting) • Elektronisch : 5 bestanden

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De collectie literatuurwetenschap is nauw verbonden met de domeincollecties van de talen in de UB. De literatuurwetenschap is de theoretische benadering van literaire werken. De letterkunde is het materiaal van de literatuurwetenschap, veelal toegespitst op een bepaalde regio, taal, periode of thematiek. Het onderwijs en onderzoek bij literatuurwetenschap maakt gebruik van de (historische) studies over de letterkunde van de diverse talen en de literaire teksten in die talen. De talenstudies maken voor hun theoretische en methodologische onderbouwing gebruik van de collectie Literatuurwetenschap. Studies en teksten die betrekking hebben op de letterkunde in één enkele taal worden aangeschaft van het desbetreffende budget (zie de domeincollecties van de talen en regiostudies). Betreft het twee of meerdere talen, dan valt een studie van oudsher onder de selectiecriteria van het budget voor Letteren algemeen (600). Overheerst het belang van de theorievorming, dan wordt de studie aangeschaft van het krediet Literatuurwetenschap. Het onderzoek bij de opleiding Literatuurwetenschap is in hoge mate interdisciplinair. Cultuur in brede zin wordt bestudeerd in relatie tot politiek, ethiek, filosofie, psychoanalyse, postkolonialisme, critical theory etc. Er is dus nauwe verwantschap met de domeincollecties filosofie, kunst, taalwetenschap en sociale wetenschappen. Vanuit de opleiding Literatuurwetenschap komt steeds meer vraag naar vertalingen van literaire teksten, die oorspronkelijk alleen onder bepaalde voorwaarden aangeschaft werden door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.

88


Relaties tot externe bibliotheken/collecties Belangrijke collecties voor docenten en studenten op het gebied van de vergelijkende literatuurwetenschap worden beheerd door de bibliotheken van het Afrika Studiecentrum en het KITLV. Voor het intermediale onderzoek naar de relaties tussen literatuur en bijvoorbeeld kunst en film zijn de bibliotheken van het Kunsthistorisch instituut in Leiden en het Filmmuseum in Amsterdam van belang.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich op docenten, aio’s en studenten van de opleiding Literatuurwetenschap. De collectie dient tevens als referentiecollectie voor docenten en onderzoekers van de overige opleidingen van de letterenfaculteit. De opleiding biedt een reguliere masteropleiding aan (Literary Studies) en participeert in de researchmaster Literature van Pallas. De opleiding maakt organisatorisch deel uit van het Gerard Tuningonderwijsinstituut. Docenten zijn verbonden aan Pallas (Instituut voor Kunsthistorische en Letterkundige Studies) en aan de Onderzoeksschool Literatuurwetenschap (zetelt in Utrecht).

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De reguliere master Literary Studies en de researchmaster Literature van Pallas trekken studenten uit binnen- en buitenland. De opleidingen literatuurwetenschap in Nederland kenmerken zich door specifieke literatuurbenaderingen en de diverse collecties vullen elkaar aan.

Zwaartepunten De collectievorming volgt het onderwijs en onderzoek. In overeenstemming met de deels verschuivende aandachtspunten bij de opleiding is in Leiden de nadruk gelegd op retorica, romananalyse, receptie-esthetica, systeemtheorie, receptietheorie en semiotiek, poststructuralisme en deconstructie, psychoanalyse, postkolonialisme en thema’s als de Holocaust. Zoals uit het collectieprofiel van 1998 valt op te maken, ligt het accent op bc 17.70 (algemeen: in het verleden mogelijk toegekend bij gebrek aan een meer gedetailleerd systeem van onderwerpsontsluiting); bc. 17.76 (geschiedenis van de wereldliteratuur); bcl. 17.80 en 17.81 (theorie van de literatuur); 17.82 (literaire kritiek); 17.83 (literaire esthetica); 17.86 (literaire genres en genretheorie) en 17.93 (literaire thema´s en motieven). In het huidige onderwijs wordt nog altijd veel aandacht besteed aan tekstanalyse, retorica, geschiedenis van de wereldliteratuur, genres en thema´s (onder meer de Holocaust). Bij de literatuurwetenschappelijke benaderingen ligt de nadruk op poststructuralisme en deconstructie, psychoanalyse en postkolonialisme. De collectievorming richt zich daarnaast de laatste jaren steeds meer op interculturele aspecten van de vergelijkende literatuurwetenschap (niet alleen de Westerse cultuur maar ook Afrikaanse, Aziatische en interculturele literaturen als de Aziatisch-Britse of Afrikaans-Amerikaanse) en de bestudering van literatuur in relatie tot andere media als kunst, film en muziek (intermediale literatuurwetenschap). Collectievorming op deze terreinen wordt nauw afgestemd met aanpalende domeincollecties.


Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de Opleiding Literatuurwetenschap. De medewerkers van de opleiding zijn tevens betrokken bij Pallas en het onderwijs voor de researchmaster van Pallas (Literature).


89

1 hoogleraar 6 universitair (hoofd)docenten • 5 promovendi in dienstverband • 12 MA-studenten • 63 BA-studenten • 22 1e-jaarsstudenten in 2007 Met ingang van 2008 is het budget Literatuurwetenschap ook belast met een deel van de collectievorming die voorheen op het budget voor Letteren algemeen rustte. Dit betreft voornamelijk publicaties ter ondersteuning van het letterkundig onderzoek en onderwijs van de gehele Faculteit der Letteren en interdisciplinaire studies die een raakvlak hebben met het onderwijs en onderzoek van andere Faculteiten. • •


Monografieën worden besteld via de boekhandel, afhankelijk van het land van publicatie. Selectie vindt plaats met behulp van elektronische attendering door boekhandels en uitgevers, boekbesprekingen (in gedrukte en digitale media) en op verzoek van de medewerkers van de opleiding. Selectiecriteria

De collectievorming richt zich op 4 domeinen die elkaar gedeeltelijk overlappen: literatuurtheorie, vergelijkende literatuurwetenschap, interculturaliteit en intermedialiteit. Onder literatuurtheorie valt literaire taal en stijl (retorica; verteltheorie), methodologie van de literatuurkritiek, literaire genres, canonieke literatuurtheoretici en de literatuurwetenschappelijke benaderingen die zij vertegenwoordigen. Dit zijn bijvoorbeeld deconstructie, psychoanalyse, genderstudie. Er wordt nauwelijks aangeschaft op het gebied van de empirische en sociologische literatuurwetenschap. De vergelijkende literatuurwetenschap richt zich op stromingen, tradities en literaire thema’s. De interesse gaat veelal uit naar studies met een interdisciplinair karakter, zowel wat betreft het onderwerp van studie als de benadering. Vanaf 2008 zal van het budget literatuurwetenschap ook aanschaf worden gedaan op het gebied van de Middeleeuwen en de Renaissance en letterkundige studies die meerdere taalgebieden bestrijken ten behoeve van het onderwijs en onderzoek bij de gehele Faculteit der Letteren. Intermedialiteit bestudeert de rol van literatuur in vergelijking tot andere cultuuruitingen. De nadruk ligt momenteel op beeldende kunst en film, maar ook toneel en muziek zijn aandachtspunten. Men richt zich steeds meer op literatuur in tijden van nieuwe media. De collectievorming op dit punt is lastig af te bakenen, omdat woord-beeld relaties vanuit vele perspectieven bestudeerd worden. Aanschaf voor de interculturele literatuurwetenschap heeft met name betrekking op postkoloniale literatuurtheorie, studies over culturele identiteit, migrantenliteratuur etc. De benaderingen zijn veelal historisch en/of regionaal en in veel gevallen interdisciplinair. Objecten van studie momenteel zijn bijvoorbeeld de Francofonie, China, Amerika in de 16e en 17e eeuw. Voor de letterkundige teksten is men aangewezen op de aanschaf bij de diverse talen zowel binnen als buiten de Faculteit der Letteren. Voor een verdere verfijning van de onderwerpen en de bijbehorende collectievormingsniveaus, zie onderstaande tabel. Regio De collectievorming kent geen regionale beperkingen anders dan in aanbod zowel wat betreft de culturele productie als de studie van die productie.

90


Oud/nieuw materiaal In principe wordt alleen materiaal aangeschaft dat in de regel niet ouder is dan 2 jaar. Incidenteel wordt ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een bespreking, ten behoeve van het onderwijs of op aanvraag van medewerkers. Taal Aanschaf vind plaats in de westerse talen. Ongeveer de helft van de collectievorming betreft publicaties in het Engels, 15% is Nederlands, 20% Frans, 11 % Duits en 5 % overig (incl. Spaans en Italiaans). Zo mogelijk wordt ook de Engelse vertaling van bronteksten aangeschaft, desnoods alleen in vertaling. Een deel van de niet-Engelstalige titels met een basiscode voor literatuurwetenschap komt in de collectie door aanschaf van de talenbudgetten. Uitgeverijen Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen, veelal universitaire uitgeverijen in Amerika en Europa en een aantal gespecialiseerde uitgeverijen als John Benjamins, De Gruyter, Routledge en Rodopi. Materiaal Ongeveer de helft van het te besteden bedrag is gereserveerd voor monografieën, ruim één derde wordt besteed aan tijdschriftabonnementen. Er zijn ca. 20 lopende tijdschriftabonnementen die van het budget voor Literatuurwetenschap worden betaald, waarvan er ca. 5 alleen nog elektronisch worden aangeboden. In 2008 worden bovendien 21 tijdschriftabonnementen overgeheveld van het algemeen letterenbudget naar het budget voor Literatuurwetenschap. Elektronisch/gedrukt Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen. Het aanbod aan e-books is nog beperkt. Vooralsnog ligt het prijsniveau van de (pakketten) ebooks op het vakgebied nog veel te hoog voor de beperkte middelen. In de toekomst zal voor veel gebruikt materiaal wellicht op titelniveau wel voor e-books gekozen gaan worden. Niveau De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. Slechts in beperkte mate worden ook meer populair wetenschappelijke publicaties aangeschaft. Voor het primaire (letterkundige) materiaal is men aangewezen op de talenbudgetten. NBC

Vakgebied

Onderwerp

Opmerkingen

Niveau collectievorming huidig

gewenst

17.70

Algemeen

Naslagwerken, bibliografieën

2

2

Overzichtswerken

6

7

5

7

Hermeneutiek

5

4

Structuralisme

5

5

Literatuurtheorie 17.80

Algemeen

17.82

Tekstanalyse / Literatuurkritiek / Tekstinterpretatie Literatuurwetensc happelijke benaderingen

17.81


91

6

8

Psychoanalytische benadering (Lacan)

6

8

Gender, Feministische literatuurtheorie (Butler)

3

5

Semiotiek

5

3

Overig : empirische, sociologische literatuurwetenschap, receptietheorie, systheemtheorie, nieuw historicisme

2

2

5

7

5

7

3

5

5

7

5

7

5

6

Poststructuralisme / deconstructie (Barthes, Derrida, De Man, Deleuze etc.)

Bronteksten in oorspronkelijke taal én in vertaling

17.84

Literaire taal/stijl

Retorica, verteltheorie

17.86

Literaire genres

Genretheorie, genres afzonderlijk

17.92

Vergelijkende literatuurwetenschap Algemeen

Methodologie, overzichtswerken

17.93

Literaire thema’s

Holocaust, mythologie, ironie…

17.76 / 17.97

Periodes, stromingen, tradities

Modernisme, avant-gardes, m.i.v. 2008 ook Middeleeuwen en Renaissance

17.76

Geografisch

Afrika, Caraïben…

17.94

Invloeden, relaties

Intertekstualiteit (zie ook intermedialiteit), receptie

3

5

17.90

In relatie tot andere disciplines

O.a. filosofie, geschiedenis, theologie, taalwetenschap

6

5

17.97

Interculturaliteit

17.81

Interculturele literatuurbenaderingen

Postkoloniale literatuurtheorie, oraliteit, transnationalisme, hybriditeit, migrantenliteratuur, globalisering

5

8

17.76

(Geschiedenis van de) wereldliteratuur Intermedialiteit

Vanuit intercultureel perspectief

4

6

4

6

4

8

5

7

17.90

Poëzie, Toneel, Proza, Nieuwe media

zeer uiteenlopende onderwerpen in bellettrie van meerdere talen; veel titels ook besteld door andere budgetten

naslagwerken auteurs en werken in meerdere talen; zie ook interculturaliteit

publicaties betreffen vaak ook sociale wetenschappen

Theorie Film, nieuwe media Overig : beeldende kunst, muziek…

Literatuur in tijden van nieuwe media Woord-beeld relaties

master 'film en nieuwe media'


Het toegekende bedrag voor Literatuurwetenschap in 2008 bedraagt € 4.227, waarvan € 2.107 is gereserveerd voor monografieën (ca. 50 %), € 1.620 voor tijdschriften (38%) en € 500 voor vervolgwerken. Uit de middelen van het algemeen letterenbudget (budget 600) is € 4.660 toegekend voor de overheveling van lopende abonnementen (€ 1.660) en de aanschaf van monografieën (€ 3.000) op het gebied van de letterkunde, met inbegrip van de Middeleeuwen en Renaissance. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

92


Op een enkele publicatie na ontvangt de UB geen schenkingen op het gebied van de literatuurwetenschap. 1.2.16. Midden-Oosten en Islamitische wereld

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De studie van de Oosterse Talen is sinds de oprichting van de Leidse Universiteit in 1575 een hoeksteen ervan geweest. In de loop van vier eeuwen vonden talloze manuscripten, gedrukte boeken en afbeeldingen uit en over de Oriënt hun weg naar de bibliotheek van de Universiteit Leiden. Tegenwoordig wordt een onderscheid gemaakt tussen het moderne, algemeen wetenschappelijke informatiemateriaal met betrekking tot het Midden-Oosten en de Islamitische wereld, en de oudere, bijzondere Oosterse collecties. Deze laatste categorie wordt afzonderlijk behandeld als onderdeel van Hoofdstuk 2. Bijzondere Collecties. Op die plaats wordt dieper ingegaan op de geschiedenis van de collectie (zie Deel II § 2.5). Voor de publicaties in brontalen geldt dat ook niet-wetenschappelijk materiaal als primair bronmateriaal in grote hoeveelheden is aangeschaft.. De Oosterse collecties kunnen onderverdeeld worden vanuit een taalkundig perspectief of vanuit een godsdiensthistorisch perspectief. De eerste indeling, is gebaseerd op de talen in de collecties alsmede studies daarover: Arabisch, Turks, Perzisch, Hebreeuws en de overige Oosterse Talen (bijv. Syrisch, Ethiopisch). De tweede indeling is gebaseerd op de drie grote monotheïstische godsdiensten: Jodendom, (Oosters) Christendom en Islam. Met betrekking tot de Islam dient hier vermeld te worden dat de UB sinds enige jaren voor het ISIM (het in Leiden ondergebrachte internationale instituut voor de studie van de Islam in de moderne wereld) materiaal in de vorm van teksten, studies en audiovisueel materiaal in Westerse talen en belangrijke talen van de Islamitische wereld aanschaft, verwerkt en beschikbaar stelt.

Actuele omvang De algemene wetenschappelijke collectie betreffende het Midden-Oosten omvat ca. 120.000 titels. Een deel van de collectie staat open opgesteld in de studiezaal waar ruim 800 m. primaire en secundaire bronnen geraadpleegd kunnen worden. Aantallen titels per Midden-Oosterse taal: Taal Amhaars Arabisch Aramees Azerbaidjaans Berbers Egyptisch (Oud) Elamitisch Ethiopisch (Oud, Ge`ez) Fins-Oegrische talen (ov.) Hebreeuws Iraans (overige) Jiddisch Ladino Koerdisch Koesjitische talen (ov.) Koptisch

aantal 376 35.626 104 189 215 58 5 143 38 4382 1140 72 5 139 5 111


Taal Oesbeeks Osmaans-Turks Pasjtoe Perzisch Samaritaans Semitische Talen (ov.) Soemerisch Somailsch Syrisch Tadzjiek Tigre Tigrinja Turkmeens Turks (modern) Turks-Tataarse talen (ov.) Ugaritisch

aantal 500 4716 30 4015 10 27 58 18 402 191 5 47 21 10.414 94 36

93

Oeigoers

24

Urdu

1715

Algemeen gezien kan men zeggen dat de collecties, inclusief de voor het ISIM aangekochte boeken, de volgende onderwerpen betreffen: BC Code + Omschrijving 18.66 Iraanse Talen

Aant. 1022

18.69 Afro-Aziatische Talen Algemeen 18.71 Arabische Taal- en Letterkunde algemeen 18.72 Oude Arabische Taal– en Letterkunde 18.73 Moderne Arabische Taalkunde 18.74 Moderne Arabische Letterkunde 18.75 Hebreeuwse Taal- en Letterkunde algemeen 18.76 Oude Hebreeuwse Taal- en Letterkunde

67 611 2500 654 3283 108

18.77 Moderne Hebreeuwse Taal- en/of Letterkunde 18.78 Afro-Aziatische talen overige

1333 1275

18.79 Oeraalse Talen algemeen

217

18.83 Altaïsche Talen 18.84 Turkse taalen/of letterkunde 11.11 Egyptische Godsdienst 11.12 Mesopotamische Godsdiensten 11.13 Kanaänitische Godsdienst 11.20 Jodendom Algemeen 11.21 Joodse godsdienstige literatuur 11.25 Joodse Mystiek: Kabbala 11.26 Stromingen binnen het Jodendom 11.31 Teksten, vertalingen van de Bijbel

681 1654 600 223 72 497 863 149 396 908

11.32 Geschiedenis van tekst en vertaling van de Bijbel 11.42 Geschiedenis van het oudtestamentische Tijdvak 11.43 OT in relatie tot andere culturen 11.80 Islam algemeen 11.81 Koran 11.82 Traditieliteratuur 11.83 Stromingen binnen de Islam 11.84 Islam: overige

837

609

317 337 1715 469 265 738 2014

Opmerkingen Hierbij Perzisch (verschillende taalstadia), Koerdisch en Pasjtoe)

Tot en met 1780 (Haskalah). Hierbij Bijbels Hebreeuws (taalkundig), Misjna/Rabbijns en Middelhebreeuws. Vanaf 1780, inclusief het Ivriet (officiële taal van Israël) Met name Berbertalen, Egyptisch en Koptisch, Tsjadisch, Koesjitisch en Omotisch Mits buiten Europa (dwz. Geen Fins en Hongaars) Aan 18.84 verwandt, voornamelijk Mongools (Modern) Turkije-Turks alsmede Osmaans Wordt vooral door het NINO aangeschaft Wordt vooral door het NINO aangeschaft

(Dode Zee-rollen, Samaritanen, Karaïten enz.) In overleg met Godgeleerdheid, in het bijzonderl de oude vertalingen In overleg met Godgeleerdheid, in het bijzonder werken in het Ivriet In overleg met Godgeleerdheid. In overleg met Godgeleerdheid. Vanaf hier, ook aanschaf met ISIM geld Hadith, Mohammed enz. Soennieten, Sjiieten, Alawieten enz.

N.B.: Naast aanschaf op de bovenstaande specifieke onderwerpscodes worden er ook bijvoorbeeld historische werken over het Midden Oosten aangeschaft deze krijgen dan meestal meer algemene codes zoals 15.50 of 15.75. Met betrekking tot elektronische bronnen lopen de ontwikkelingen wellicht achter bij die van de overige geesteswetenschappen. Inmiddels verbetert de toestand zich langzaam. Momenteel hebben wij ca. 25 elektronische tijschriften die specifiek op het terrein van Oosterse studies gericht zijn (overlap met bijv. Godgeleerdheid niet meegeteld). Ook een aantal standaard naslagwerken zijn elektronisch beschikbaar. Andere materiaalsoorten (bijv. audio- en filmopnames, archieven van Leidse geleerden enz.) maken onderdeel uit van de Oosterse Bijzondere collecties.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Het domein Midden Oosten en de Islamitische wereld heeft in de eerste plaats raakvlakken met de bijzondere Oosterse collecties (zie Deel II - § 2.5). De overgang van handschrift naar modern gedrukt werk is in de oriëntalistiek lang niet altijd zo duidelijk als in sommige andere 94


takken van de wetenschap. Tevens bevatten de moderne collecties vaak studies (en ook grammatica’s en woordenboeken) die gebruikt worden bij het bestuderen van materiaal in de Bijzondere collecties. Daarnaast zijn er raakvlakken met de moderne collecties van Afrika en Zuidoost Azië. De drie genoemde monotheïstische openbaringsgodsdiensten, en in het bijzonder de Islam, hebben bij hun verspreiding taal en cultuur meegenomen. Onze noodzakelijke gangbare geografische indeling houdt geen rekening met bijvoorbeeld de verspreiding van de Islam als godsdienst en daarmee het Arabisch als belangrijke brontaal buiten het Midden Oosten. Wat de studie van het Hebreeuws en het Jodendom betreft, bestaan er raakvlakken met de vakgebieden godgeleerdheid en godsdienstwetenschappen. De afbakening is in de regel helder: wij zijn verantwoordelijk voor de aanschaf van taalkundige studies, de afdeling theologie voor theologische studies. Maar regelmatig overleg met de verantwoordelijke vakreferent over grijsgebieden (bijv. de Dode Zee Rollen) blijft noodzakelijk. Omdat op het gebied van de Islam de meeste belangrijke theologische werken in het Arabisch verschijnen geldt dat het overgrote deel van de aanschaf op het gebied van de Islam onder de vakreferent Midden Oosten en Islamitische wereld valt en niet onder de vakreferent theologie. Buiten de UB zijn binnen de UL raakvlakken met andere domeincollecties met name het NINO, het Instituut Kern en het Afrika Studiecentrum. Eerstgenoemde is een instituutsbibliotheek bij TCMO die zich met name richt op de collectievorming voor Assyriologie en Egyptologie. Het Instituut Kern is verantwoordelijk voor talen en culturen van het Indiase subcontinent en het Afrika Studiecentrum voor (voornamelijk Subsaharaans) Afrika. Een duidelijke scheiding is overigens niet altijd mogelijk (bijvoorbeeld bij de Berberse talen die zowel noordelijk als ook zuidelijk van de Sahara worden gesproken). Op het gebied van vooral Islam gerelateerde aanschaf kan er ook overlap zijn met de aanschaf voor de bibliotheek van sociale wetenschappen en rechten.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De UB is vanwege zijn eeuwenlange traditie de belangrijkste bibliotheek op het terrein van Oosterse werken in Nederland. De collectie is veruit de grootste en rijkste van het land en behoort ook internationaal tot de belangrijke collecties op dit gebied. In beperkte mate wordt op het terrein van de Islam en het Arabisch aangeschaft in Nijmegen en in Amsterdam bij zowel de UvA (voor de opleiding Arabische Taal en Cultuur) als bij de VU (voor de opleiding Islamitische godgeleerdheid). Het moderne Jodendom en het Hebreeuws worden actief bestudeerd aan de UvA die ook uitgebreide collecties op dit terrein hebben (en naast een reguliere collectie ook bijzondere collecties in de Rosenthaliana en particuliere bibliotheken zoals Etz Hajim). In Groningen wordt ook zowel Hebreeuws en Arabisch bij Letteren als Jodendom/Oude Testament en Islam bij Godsdienstwetenschappen onderwezen. De bibliotheek van de UG schaft ook aan op deze gebieden, en op sommige terreinen (bijv. de Dode Zee Rollen) zijn hun holdings vergelijkbaar met die van Leiden.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich op de volgende opleidingen: TCMO • Arabische taal en cultuur • Nieuwperzische taal en cultuur • Turkse taal en cultuur • Berber en Zuid-Semitisch • Hebreeuwse en Aramese talen en culturen • Papyrologie (voor het Koptisch) Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

95

• • • •

En in mindere mate (hoort meer bij het NINO): Egyptische taal en cultuur Talen en culturen van Mesopotamië en Anatolië MPhil opleiding Middle Eastern Studies (uitgesplitst in 7 tracks)

Afrikaanse Taalkunde: (voornamelijk) • Ethiopische talen • Berberse Talen Slavische Talen en Culturen: • Altaïsche Talen (Mongools, Turks, Tunguzisch enz.) Faculteit der Godsdienstwetenschappen: • BA/MA Islamitische Theologie • BA/MA Wereldgodsdiensten (voornamelijk afstudeervariant Jodendom en Islam ) • MA Middle Eastern Christianity Onderzoeksinstituten • CNWS • ISIM • IIAS (zeer beperkt: alleen het Islam gedeelte) • Lisor

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Door de grote naamsbekendheid voor Oosterse studies en de Oosterse collectie trekt zowel de Universiteit als ook de bibliotheek vele onderzoekers uit binnen en buitenland aan. Dit varieert van het gebruik van de bibliotheek voor een of enkele dagen tot het gebruik tijdens een gehele sabbatical in Leiden bedoeld om de Oosterse collecties te kunnen raadplegen.

Zwaartepunten •

•

•

96

Het Arabisch en de Islam vormen een zwaartepunt. Binnen de UL worden deze onderwerpen intensief onderwezen en onderzocht. Laatstgenoemde activiteiten nemen in intensiteit toe bijvoorbeeld door de komst van het ISIM naar Leiden, en de relatief nieuwe opleidingen de BA en MA Islamic Studies bij Letteren en Islamitische Theologie bij de Faculteit der Godsdienstwetenschappen (voornamelijk basiscodes 18.71-74, 11.80-84). Bij het opleidingsinstituut TCMO is het mogelijk om een track te volgen die de raakvlakken met Afrikaanse taalkunde uitdiept, en de mogelijkheid geeft tot de bestudering van de Ethio-(Zuid-) Semitische talen, het Koesjitisch en het Berbers (valt uiteen in ca. een twintigtal talen), wat uniek in Nederland is. Ook Hebreeuws is een zwaartepunt . Dit vak dat, net zoals het Arabisch, sinds het begin van de UL bestudeerd wordt, dekt inmiddels de hele geschiedenis van deze taal: van zijn voorlopers in het tweede millennium v. Chr. tot de moderne variant van het derde millennium n. Chr., de landstaal van de staat Israël, het Ivriet (voornamelijk Basiscodes 18.75-77, 11.13, 11.20-26, 11.31-32, 11.42-43). Onderdeel van deze opleiding is ook het Aramees, ooit de lingua franca van het Midden Oosten, een unicum in Nederland. De collecties bevatten ook vrij veel werken in en over de Turkse (Altaïsche) en Perzische (Indo-Arische) talen (zie boven) die vaak uniek in Nederland zijn. Intensief onderzoek en onderwijs op deze onderwerpen wordt nog altijd aan de UL gegeven. Turks en Perzisch gelden tevens als unica studies in Nederland.


Ontsluiting De graad van ontsluiting van de werken in de Oosterse collecties varieert sterk. De meeste werken die door de UB vanaf ca. 1982 zijn verworven, zijn voorzien van GOO. Een uitzondering zijn de boeken die met ISIM-middelen gekocht werden: het ISIM laat het belang van een snelle verwerking van de titels prevaleren boven het toekennen van Nederlandstalige onderwerpsontsluitingskenmerken. Voor 1982 is de GOO geenszins dekkend. Overigens weten onderzoekers die op zoek zijn naar oudere literatuur (vaak nog zeer relevant in de Oosterse studies) over het algemeen precies waarnaar zij op zoek zijn. Vermeldenswaardig is dat er ca. 70m aan onontsloten materiaal in het gesloten magazijn staat – voornamelijk schenkingen en boeken van aanschafreizen naar het Midden Oosten in het verleden – destijds was er geen capaciteit om deze werken te ontsluiten.


In onderstaand overzicht wordt een indicatie gegeven van studenten en staff bij TCMO en Islamitische theologie (faculteit godgeleerdheid). BA

MA

Hoogleraren

Docenten/ UD 2

Aio/ oio/ postdoc 8

Islamitische Theologie 30 1 (BA) Arabisch, Nieuw-Perzisch, 115 11 5 12 12 Turks Egyptische talen en 39 4 1 4 3 culturen Hebreeuws & Aramees 14 2 1 5 3 Mesopotamie en Anatolie 9 1 1 2 7 Islamic Studies (MA) 19 Middle Eastern Studies 11 (MPhil) N.B.: Dit overzicht is beperkt omdat bijvoorbeeld staff en studenten theologie, wereldgodsdiensten en een deel van de studenten Semitische talen en culturen ontbreken (degene die verbonden zijn aan respectievelijk de faculteit godgeleerdheid en de opleiding Afrikaanse talen en culturen.

Arabische taal en cultuur / Nog gedeeltelijk onoverzichtelijk omdat de leerstoel Arabisch pas sinds kort is herbezet. In ieder geval lijkt gecontinueerde aanschaf op het gebied van de klassieke Arabische letterkunde en ook op het terrein van de Arabische taalkunde wenselijk. Voor de Bachelor geldt dat de opleiding een brede basis heeft waarin politieke, sociologische, historische en religieuze ontwikkelingen in het hele Midden Oosten belangrijk zijn. Ook speelt taalverwerving in de eerste twee jaar een grote rol. Om in een goede onderwijscollectie te voorzien is het dus noodzakelijk dat aanschaf op deze gebieden gecontinueerd wordt. Nieuwperzische taal en cultuur De leerstoel is niet herbezet sinds de emeritiring van de hoogleraar Ter Haar. Op dit moment ligt de nadruk bij deze opleiding op de klassieke Perzische letterkunde. Er is ook belangstelling voor Perzische taalkunde (samenwerking met Vergelijkende Indo-Europese Taalkunde). Het taalvaardigheidsonderwijs richt zich vooral op hedendaags Perzisch en klassiek Perzisch. In onderzoek spelen ook andere iraanse talen zoals Dari en Pashtu een rol Turkse taal en cultuur De zittende hoogleraar heeft grote belangstelling voor de geschiedenis van het moderne Turkije (dwz. Sinds de Kemalistische omwenteling in de jaren twintig van de vorige eeuw) als


97

mede de moderne literatuur. Osmaans is nog altijd nog goed vertegenwoordigd (ook bij Vergelijkende Taalwetenschap). Het aanschafbeleid van de UB is hierop geijkt. Islamologie Op het gebied van Islam wordt in Leiden veel onderwijs gegeven en onderzoek gedaan. Nog steeds is er binnen het curriculum van Arabisch , Nieuw-Perzisch en Turks vrij veel tijd ingeruimd voor Islam gerelateerde vakken. Bij TCMO wordt verder een MA-traject Islamic Studies aangeboden. Bij de faculteit Godgeleerdheid is een nieuwe opleiding (BA en MA) Islamitische theologie opgestart en kan men ook in het kader van wereldgodsdiensten de variant “Islam” volgen. Op het gebied van onderzoek wordt zowel bij TCMO als bij de faculteit Godgeleerdheid onderzoek gedaan. Zwaartepunten daarbij zijn Islamitische theologie, Islamitisch recht, antropologie van de Islam en Islam in het Westen. Het belangrijkste onderzoeksinstituut in Leiden met betrekking tot de Islam is het ISIM . Verder speelt Islam een rol in het onderzoek van het CNWS, het IIAS (Islam in Zuidoost Azië, (aanschaf in overleg met de vakreferent Zuidoost Azië) en het van Vollenhoven instituut (aanschaf bij de faculteitsbibliotheek rechten.) Van het ISIM budget wordt naast de aanschaf van wetenschappelijke werken in Westerse talen ook ongeveer de helft van het budget besteed aan aanschaf van publicaties in diverse niet-Westerse brontalen (zoals Arabisch, Perzisch, Turks en Urdu). Afrikaanse Taalkunde: (voornamelijk Berbers en Ethiopische Talen): Afrikaanse talen bij TCMO (vooral: Berber talen, Zuid-semitisch en Ethiopisch) Bij TCMO wordt in onderwijs en onderzoek aandacht besteed aan een aantal Afrikaanse talen. Het onderwijsprogramma is opgesteld in samenwerking met de opleiding Afrikaanse talen. In het aanschafbeleid van de UB vallen de talen die behoren tot de specialisatie van de hoogleraar op dit gebied, verbonden aan TCMO, onder de vakreferenten Midden Oosten. Het gaat om de volgende talen: Afroasiatische talen, Berber talen, Tashelhiyt, Sahara, zuidSemitisch, Mehri, klassiek Ethiopisch, Amhaars, Oromo, Somali en Cushitisch en tevens vergelijkende taalwetenschap van Semitische talen,. Omdat de genoemde talen vooral gesproken talen zijn, wordt er weinig primair bronmateriaal aangeschaft.

Hebreeuwse en Aramese talen en culturen: De nadruk ligt nog steeds bij de oudere taalfasen, met name het Bijbels en in mindere mate het Rabbijns Hebreeuws, traditioneel gezien de hoeksteen van het aanschafbeleid der UB. De opleiding Hebreeuws/Aramees verzorgt ook de colleges Hebreeuws voor studenten (Christelijke) godgeleerdheid (Faculteit van Godsdienstwetenschappen) alsmede andere taalkundige cursussen (bijv. Ugaritisch voor de afstudeervariant Oude Testament, Syrisch voor Kerkgeschiedenis enz.). Ook is er een populaire afstudeervariant ‘Modern Israel’ waarbij kennis van het Ivriet essentieel is. Hiervoor worden regelmatig modern Hebreeuwse boeken uit Israel aangeschaft. Incidenteel (ook in overleg met de vakreferent godgeleerdheid) worden boeken over het Jodendom aangeschaft (afstudeervariant bij Wereldgodsdiensten), ofschoon dit meer in het profiel van de UvA past. De zittende hoogleraar is Aramaïst en (vergelijkende) Semitist . Aramees is overigens een unicum voor Nederland in Leiden. Hiervoor proberen wij nog steeds alles aan te schaffen wat verschijnt (niet veel in de regel. Dit geldt ook voor de andere kleine Kanaänitische talen zoals Fenicisch). Ugaritsch wordt in overleg met het NINO aangekocht. Aankoop en –methodiek

98


Aankoop van wetenschappelijke studies over het Midden Oosten gaat via de reguliere boekhandel. Voor primair materiaal in de betreffende brontalen zijn boekhandels vaak onvoldoende uitgerust. Dergelijke publicaties worden soms ter plekke gekocht (faculty leden die naar de relevante landen gaan brengen graag op verzoek boeken mee terug) en incidenteel wordt een wat grotere partij aangeschaft via aanschafreizen van de vakreferent (bijv. boekenbeurs Cairo). Ook wordt aangeschaft via leveranciers die gespecialiseerd zijn op deze vakgebieden. Selectieriteria • De onderwerpscodes waarop wordt aangeschaft zijn terug te vinden in bijgevoegde tabel.

Op sommige onderwerpscodes verschijnt niet zoveel. Wij proberen een brede keuze aan publicaties uit het Midden Oosten aan te schaffen. Voor de Arabische wereld zijn de belangrijkste uitgeverslanden Egypte (Caïro) en Libanon (Beirut). Iran, Turkije en Israel zijn uiteraard de belangrijkste aanschaflanden voor Perzische, Turkse en Hebreeuwse teksten. In brontalen wordt ook niet wetenschappelijk materiaal aangeschaft zoals bijvoorbeeld literaire werken en theologische traktaten. Naast publicaties in brontalen wordt een brede keuze aan relevante in het ‘Westen’ gedrukte wetenschappelijke studies over deze onderwerpen aangekocht. De belangrijkste talen waarin deze werken verschijnen zijn Engels, Duits (veel taalkundige werken), Frans (vooral Noord-Afrika studies), en Italiaans. Relevante studies in andere Europese talen bijv. Spaan, Russisch (zeer belangrijk voor de in de Islam in de voormalige Sovjet-Unie en de daar gesproken Altaïsche talen en Arabische dialecten) worden ook aangekocht. Voor Arabisch ligt de nadruk op uitgaven en studies van klassiek Arabische werken maar er wordt gepoogd ook een ruime selectie van de moderne Arabische boekenproductie te leveren ten behoeve van onderzoek en onderwijs. Voor Perzisch ligt de nadruk op klassieke en moderne literatuur waaronder poëzie. Bij Turks zijn naast literaire werken ook meer geschiedkundige en sociaal-historische werken van belang gezien de nadruk van het onderzoek. Bij Hebreeuws ligt de nadruk op de zogenaamde ‘klassieke’ periode (het Hebreeuws van het Oude Testament) en de daaropvolgende periodes: Dode Zee Rollen, Misjna, Midrasj en Talmoed (ook Aramees). Het Syrisch hangt samen met het Oosters Christendon; de nadruk ligt hier op de werken van de periode waarin deze taal nog de gesproken taal was (tot ca. de dertiende eeuw na Chr.), maar de veel zeldzamere literaire productie van na die tijd wordt ook aangeschaft, in het bijzonder wat op dit moment verschijnt (wellicht de laatste generatie waarin deze taal actief gebruikt wordt, zeker de laatste generatie van inheemse Christenen in bijv. de Turkije). Bij andere ‘kleine’ talen (het bijvoeglijk voornaamwoord heeft betrekking op de intensiteit waarmee de taal bestudeerd wordt, niet op het aantal sprekers of de verspreiding ervan; bijv. Phoenico-Punisch, Moabitisch, Oegaritisch, Oudzuidarabisch en de Ethio-Semitische talen) proberen wij alles aan te schaffen wat te verkrijgen is. Uitzondering zijn werken op het terrein van de Assyriologie en de van de Egyptologie (die door het NINO aangeschaft worden). Bij alle hier genoemde vakgebieden, worden vooral nieuwe werken aangeschaft. Lacunes in onze collectie uit het verleden worden gekocht als daar mogelijkheid toe is, soms kunnen deze door schenkingen worden gevuld. Bij de aanschaf in Westerse talen worden vooral


99

wetenschappelijke werken aangekocht ofschoon de nodige inleidende werken voor onderwijs ook gekocht worden (bijv. leergrammatica’s, bloemlezingen enz.). Vakgebied

Periode

Onderwerpen

Land/Regio

Iraanse Talen

vanaf het Oudperzisch t/m heden n.v.t.

Taalkunde, literatuur/teksten Taalkunde, literatuur/teksten Taalkunde, literatuur/teksten

Iran, Afghanistan en voormalige Sowjet-Unie Afrika, Midden Oosten m.n. Midden Oosten en Afrika

t/m ca. 1880

Taalkunde, literatuur/teksten

m.n. Midden Oosten en Afrika

vanaf ca. 1880



Idem



n.v.t.


Israël

Tot en met 1780 (Haskalah). Hierbij Bijbels Hebreeuws (taalkundig), Misjna/Rabbijns en Middelhebreeuws Vanaf ca. 178, in het bijzonder na 1948 na de oprichting van de staat Israël n.v.t.


Israël


Israël

Taalkunde, literatuur/teksten Taalkunde, literatuur/teksten

Afrika, Midden Oosten Azië (vooral voormailge Sowjet-Unie) Azië (vooral voormailge Sowjet-Unie) Turkije, Azië (vooral voormailge Sowjet-Unie) Egypte

NBC 18.66 18.69 18.71 18.72 18.73 18.74 18.75 18.76

18.77

18.78 18.79

Afro-Aziatische Talen Algemeen Arabiche Taal-en Letterkunde algemeen Oude Arabische Taal– en Letterkunde Moderne Arabische Taalkunde Moderne Arabische Letterkunde Hebreeuwse Taalen Letterkunde algemeen Oude Hebreeuwse Taal- en Letterkunde

Moderne Hebreeuwse Taalen/of Letterkunde Afro-Aziatische talen overige Oeraalse Talen algemeen

n.v.t.

8

8

8

9

9

9

9

8

8

n.v.t.

9

6


n.v.t.

18.84

Turkse taalen/of letterkunde


11.11

Egyptische Godsdienst

vóór ca. 400 n.Chr.

11.12

Mesopotamische Godsdiensten

vóór ca. 400 n.Chr.

11.13

Kanaänitische Godsdienst

vóór ca. 500 v.Chr. n.v.t.

11.20

Jodendom Algemeen

n.v.t.

11.25

Joodse godsdienstige literatuur Joodse Mystiek: Kabbala

n.v.t.

11.26

Stromingen binnen het Jodendom Teksten, vertalingen van de

n.v.t.

Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities,

18.83

100

8

8

n.v.t.

11.31

Gewenst niveau

8

Altaïsche Talen

11.21

Huidig niveau

veel Middeleeuwen

9 6 8

8 2

2

2

2

Irak Israël, Jordanië, Syrië, Libanon 9 Midden Oosten, Europa, Afrika 6 Midden Oosten, Europa, Afrika 8 Midden Oosten, Europa, Afrika 8 Midden Oosten, Europa, Afrika 8 Mondiaal 8


Bijbel 11.32

11.42

11.43

Geschiedenis van tekst en vertaling van de Bijbel Geschiedenis van het oudtestamentische Tijdvak OT in relatie tot andere culturen Islam algemeen

studies n.v.t.

Studies

Mondiaal

t/m ca. de verwoesting van de tweede temple in 70 n.Chr. Idem

Primaire tekstedities, studies

Israël, Jordanië, Syrië, Libanon, Egypte, Irak

Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies Primaire tekstedities, studies

Israël, Jordanië, Syrië, Libanon, Egypte, Irak enz. Islamitische wereld, Europa

8

Koran

vanaf 7e eeuw (1 ‫)اﻟﻬﺠ ﺮي اﻟﺘﻘ ﻮﻳﻢ‬ t/m heden Idem

Traditieliteratuur

Idem

Stromingen binnen de Islam

Idem

Islam: overige

Idem

11.80 11.81 11.82 11.83 11.84

8 8 8

8

8

9

8

9

8

8

8

8

Islamitische wereld, Europa Islamitische wereld, Europa Islamitische wereld, Europa Islamitische wereld, Europa


In 2007 waren de volgende middelen beschikbaar: Structureel: • Oosterse letteren: € 43.394 • ISIM: € 21.339 Incidenteel: • BGW Arabisch/Nieuw Perzisch/Turks/Semitisch: € 13.025 • Extra krediet Islamitisch cultuurgebied: € 1.048 • Extra krediet Oosters:€ 1.327 Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Incidenteel is er sprake van legaten en schenkingen. Deze worden alleen aanvaard als het merendeel voldoet de bovengenoemde selectiecriteria. In het verleden was het vanzelfsprekend dat Leidse onderzoekers hun eigen werk aan de bibliotheek schonken, maar dit is tegenwoordig lang niet altijd meer het geval. Bezoekende buitenlandse geleerden schenken geregeld hun eigen publicaties. In het verleden kon veel waardevol materiaal verworven worden door proefschriftenruil. 1.2.17. Nederlands

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie. De collectie Nederlands bevat boeken, tijdschriften en electronische bestanden op het gebied van de Nederlandse taalen letterkunde vanaf begin tot heden, en in mindere mate op het gebied van Fries en Afrikaans. 13 Het vak Nederlands bestaat aan de Universiteit Leiden sinds 1797. Het was de tijd van de Bataafse Republiek, toen de regering streefde naar eenheid in het land op allerlei gebied: ook door de taal en de spelling per decreet te formaliseren. Daarom stelde men een leerstoel in 13

Voorzover daarvoor andere bijzonderheden gelden dan voor het domein Nederlands, worden de deeldomeinen Fries en Afrikaans apart besproken aan het eind van de tekst van het domein Nederlands, zie § 1.2.17a en 1.2.17b. Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

101

voor ‘Vaderlandse taal en welsprekendheid’. De eerste hoogleraar in het nieuwe vak, Matthijs Siegenbeek, was een predikant met grote voorkeur voor klassieke welsprekendheid. Behalve het eigen bezit kan de UB ook beschikken over de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (MNL), die haar bibliotheek sinds 1876 als bruikleen aan de UB heeft overgedragen. De oprichting van de MNL vond plaats op 26 maart 1766; een klein aantal boeken was toen reeds aanwezig en vormde de kern van de latere bibliotheek. Uitbreiding vond aanvankelijk plaats door schenkingen; een legaat van het in 1788 overleden M.N.L-lid Alewijn legde de grondslag voor de uitgebreide handschriftenverzameling. Vanaf 1780 begon zich een welbewust aanschaffingsbeleid af te tekenen. De groeiende bibliotheek verhuisde in de negentiende eeuw verscheidene keren, maar vond in 1876 onderdak in de Leidse universiteitsbibliotheek, waar op 2 oktober van dat jaar een bruikleenovereenkomst werd getekend die ook nú nog van kracht is. Het uitgangspunt van de overeenkomst is, dat beheer en administratie van de MNLbibliotheek gescheiden blijven van die van de Universiteitsbibliotheek. Het beheer van de boeken – inclusief de uitlening – werd overgenomen door de UB, de aanschaffing daarentegen bleef voorbehouden aan de MNL Deze heeft bij het bruikleencontract de verplichting op zich genomen “om zoover haar finantieel vermogen strekt, hare boekerij, bepaaldelijk wat betreft de Nederlandsche Taal- en Letterkunde, zoowel met nog ontbrekende werken van vroegeren tijd als met nieuw uitkomende aan te vullen en zoo mogelijk volledig te maken”. De MNL “stelt zich ten doel de beoefening van de schone letteren en de studie van de Nederlandse taalen letterkunde, geschied- en oudheidkunde in hun onderlinge samenhang te bevorderen” (wet van de MNL, artikel 1) en verzamelt derhalve meer dan alleen maar Nederlands. Deze collectie geldt als een der belangrijkste in Nederland. Voor het aandeel van geschiedenis, zie Deel II - § 1.2.2 Geschiedenis.

Actuele omvang De collectie Nederlands is verdeeld over de MNL en de UB. Bellettrie wordt alleen door de Maatschappij aangeschaft, waarbij naar volledigheid wordt gestreefd. Aanschaf 1963 – 1994: 25.100 titels Aanschaf 1995 – 2006 : 12.000 titels Per jaar is de aanwas van de MNL (door aankoop en schenking) ca 900 boeken; daarnaast zijn er 200 abonnementen op tijdschriften, reeksen, meerdelige – en losbladige werken. De electronische aanschaf bedroeg het laatste jaar 2 e-tijdschriften en 6 e-bestanden. De UB-collectie neemt per jaar toe met ca 175 boeken ; daarnaast zijn er 100 abonnementen. Aan digitaal materiaal beschikt de collectie over 12 e-tijdschriften en 49 andere digitale bronnen.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL •

•

• •

Geschiedenis: De MNL heeft Vaderlandse geschiedenis als aanschafgebied, maar ook hier geldt dat MNL-bezit niet op een studiezaal geplaatst mag worden. Het grootste deel van de collectie Vaderlandse geschiedenis in de UB is dus MNL-bezit, uitgezonderd de boeken op de Studiezaal Geschiedenis. Algemene Taalwetenschap: De Nederlandse taalkunde houdt zich niet meer alleen bezig met de Nederlandse taal, maar kijkt, wat theorievorming betreft, ook over de grenzen en betreedt dan het gebied van de Algemene Taalwetenschap. Algemene Literatuurwetenschap: Voornamelijk op het gebied van theorievorming. Duitse taal en cultuur: Vooral in de middeleeuwen is de scheiding tussen Duits en Nederlands nog niet goed te trekken.

102


• •

Theologie: Middeleeuwse religieuze teksten worden vaak door medioneerlandici gebruikt voor onderzoek naar middelnederlandse taalen letterkunde. Bijzondere Collecties: handschriften en oude drukken. Veel bronnenmateriaal voor het Nederlands wordt , om diverse redenen, aangeschaft en bewaard op de afdeling Bijzondere Collecties. Ook bibliofiel materiaal, dat voornamelijk wordt gekocht door de MNL, vindt hier een plaats.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Koninklijke Bibliotheek (KB) is houder van het vrijwillig Depot van Nederlandse publicaties en verwerft daarom in principe alles wat in Nederland verschijnt en tevens literatuur over Nederland die in het buitenland gepubliceerd wordt. Vooral voor bellettrie en regionale geschiedenis leunt de Leidse collectie zwaar op de KB. Met andere Nederlandse universiteits- en instituutsbibliotheken is contact in de vorm van een vakreferentenoverleg, twee keer per jaar, maar geen afbakening van terreinen: iedere instelling richt zich naar de eigen opleiding.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich op docenten en studenten van de opleiding Nederlandse Taal en Cultuur (NT&C) en de opleiding Dutch Studies (DS). De MNL-collectie is bovendien toegankelijk voor de ca 1000 leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. In totaal zijn er vier gewoon hoogleraren (taalkunde, oudere letterkunde, moderne letterkunde en taalbeheersing) en drie buitengewoon hoogleraren ( kinderliteratuur, Fries, didactiek)) aan de opleiding Nederlands verbonden. De opleiding Dutch Studies heeft één ( bijzonder) hoogleraar. Samen met de opleiding Duitse Taal & Cultuur vormen de opleidingen Nederlandse Taal en Cultuur, en Dutch Studies het onderwijsinstituut NDD. Bij de opleiding NT&C staan circa 230 studenten ingeschreven., bij de opleiding DS circa 90. De instroom per jaar is bij Nederlandse Taal en Cultuur circa 60 studenten en bij Dutch Studies circa 30. Onderwijs De opleiding NT&C bestaat uit vier secties: Taalkunde, Taalbeheersing, Oudere Letterkunde en Moderne Letterkunde. Deze secties vervullen uitvoerende en adviserende taken ten aanzien van het onderzoeks- en onderwijsprogramma van de opleiding en functioneren tevens als overlegorgaan tussen de betrokken docenten en studenten. Als masterspecialisatie bestaat sinds 2005 ook de opleiding Journalistiek en nieuwe media. Naast deze secties bestaat nog de discipline Boekwetenschap. De opleiding Dutch Studies verzorgt onderwijs aan studenten met een buitenlandse vooropleiding op het gebied van de Nederlandse taal, literatuur, cultuur en geschiedenis. Naast de driejarige opleiding die tot bachelor of arts leidt, biedt de opleiding ook een éénjarig programma aan. Onderzoek Docenten zijn verbonden aan de onderzoeksinstituten Pallas (letterkunde) en LUCL (taalkunde).

Doelgroepen buiten UL De MNL-collectie is , behalve voor studenten en docenten van de UL, toegankelijk voor de ca 1000 leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die ook buiten Nederland kunnen wonen. Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

103

Zwaartepunten De UB-aanschaf richt zich op tegenwoordig voornamelijk op literatuur op vakonderdelen waarop de MNL niet collectioneert, zoals bijvoorbeeld taalbeheersing en vakdidactiek. Het onderwijs kent geen specifieke zwaartepunten: de hele Neerlandistiek is onderwerp van onderzoek en onderwijs: Moderne letterkunde, Oudere letterkunde, Moderne taalkunde, Historische taalkunde, Taalbeheersing en Boekwetenschap. De MNL-collectie is van oudsher gespecialiseerd in letterkunde en dit beleid wordt gecontinueerd: gestreefd wordt naar een complete aanschaf van de hedendaagse Nederlandse bellettrie.

Gebruik Volgens de Wet van de M.N.L., bijlage 1, artikel 4. 2003 mag het bezit van de MNL niet openbaar (in open opstelling) geplaatst worden. Dit geldt zowel voor boeken én voor tijdschriften. In uitzonderingsgevallen kan de bibliotheekcommissie van de MNL toestemming geven van deze regel af te wijken.


De collectie Nederlands richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers van de opleiding Nederlandse taal en cultuur en Dutch Studies en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren. Verder is de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (M.N.L.) beschikbaar voor de ( circa 1200) leden van de Maatschappij. De collectie van de M.N.L. is een bruikleen sinds 1876. Onderwijs De Opleidingen Nederlandse Taal en Cultuur, Dutch Studies en Duitse Taal en Cultuur vormen samen het onderwijsinstituut NDD: De bacheloropleiding Nederlandse taal en cultuur bestaat uit vijf deelgebieden: Moderne Letterkunde, Oudere Letterkunde, Taalkunde, Taalbeheersing en Boekwetenschap. Er zijn verschillende masterprogrammas: • Doorstroommaster (éénjarig) • Onderzoeksmaster (tweejarig) • Educatieve master (tweejarig, met name gericht op een baan in het onderwijs) • Diverse andere éénjarige masters, bijvoorbeeld op het gebied van boekwetenschap of journalistiek. De Opleiding Nederlandkunde/Dutch Studies verzorgt voor studenten met een buitenlandse vooropleiding onderwijs op het gebied van de Taalverwerving, Nederlandse taal, Letterkunde, Kunstgeschiedenis, Geschiedenis en Cultuur en Maatschappij. Naast de driejarige opleiding die tot bachelor of arts leidt, biedt de opleiding ook een éénjarig programma aan. De master Dutch Studies is dus eveneeens bedoeld voor internationale studenten. Onderzoek Het onderzoek van de Opleiding NT&C van de secties Oudere letterkunde en Moderne Letterkunde is ondergebracht in het onderzoeksinstituut Pallas. Het taalkundig onderzoek is deels ondergebracht bij het LUCL. De sectie Taalbeheersing opereert zelfstandig. Het onderzoek van de Opleiding Nederlandkunde / Dutch Studies is ondergebracht in drie van de vier Onderzoeksinstituten van de Faculteit der Letteren: CNWS, LUCL en Pallas.

104


Elders in de Faculteit der Letteren zijn bij de opleidingen Duits, Engels en Literatuurwetenschap onderzoekers werkzaam op onderwerpen die raken aan de Nederlandse taal en cultuur. Zij steunen voor hun onderzoek mede op de collecties op dit vakgebied. Verder zijn nog een aantal NWO-onderzoeken relevant: 1. Men of Letters. Medieval Dutch Literature and Learning. NWO VIDI 2004-2009. 2. Dutch as a construction language. Vanaf 2004. 3. Stilistiek van het Nederlands. Vanaf 2007. Aantallen NT&C Gewone hoogleraren Bijzondere hoogleraren Overige vaste staf AIO’s , promovendi MA-studenten BA-studenten 1e jaars in 2007

5 4 21 18 31 189 60

Aantallen Dutch Studies Gewone hoogleraren Bijzondere hoogleraren Overige vaste staf AIO’s , promovendi MA-studenten BA-studenten 1e jaars in 2007

1 1 10 8 91 24

Aankoop en –methodiek

Aanschaf gebeurt via de boekhandel of bij uitgevers rechtstreeks. De selectie vindt voornamelijk plaats door middel van het doornemen van de weeklijsten van de Nederlandse bibliografie die verzorgd wordt door de KB-Den Haag. (http://netuit.kb.nl/kozijn.htm?inleiding.ned ) Verder vormen de vaktijdschriften een belangrijke bron, daarnaast recensies in dagen weekbladen en folders. Incidenteel wordt aangeschaft op beurzen, tentoonstellingen en bij symposia. Selectiecriteria

De UB-aanschaf richt zich op ’t ogenblik voornamelijk op het onderwijs: boeken voor de studiezaal en literatuur op vakonderdelen waarop de M.N.L. niet collectioneert, zoals bijvoorbeeld taalbeheersing, vakdidactiek. De M.N.L.-collectie is van oudsher gespecialiseerd in letterkunde en dit beleid wordt gecontinueerd.

NBC

18.10

Vakgebied

Nederlandse taalkunde

Opmerkingen

Niveau Collectievorming Cijfers 1-10 Huidig

Gewenst

9

9

5

7

Didactiek v.h. Nederlands

6

7

Hedendaagse taalkunde; Het ontstaan van taalregels, psycholinguistiek [ook ATW]

6

7

Taalkunde van het hedendaags Nederlands en de historische taalkunde Taalverwerving. Aanschaf op dit gebied wordt beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal bij de Opleiding Dutch Studies


105

18.11

Nederlandse Letterkunde

Middeleeuwen tot heden Onderzoek naar de betrekkingen tussen de Nederlandse en Duitse Letterkunde in de 14e eeuw, in het bijzonder op het terrein van de mystieke literatuur [ook Duits en godsdienstwetenschappen

17.61-17.63

06.21-06.29

Taalbeheersing

Boekwetenschap

6

8

Vertaalde literatuur

6

7

Bibliofiele uitgaven

6

7

Jeugdliteratuur. Alleen secundaire literatuur

5

5

Wordt niet door M.N.L. aangeschaft, alleen door UB

5

9

Interpretatie en argumentatie ( in juridische context) [ook bij Juridisch}

5

9

Retorica en debat [ook bij ATW en Klassieke talen]

5

9

Wetenschapsjournalistiek en schrijfonderzoek [ook bij Nieuwe media]

6

9

Geschiedenis van boekhandel en uitgeverij

1

1

Beschikbare middelen •

•

In 2007 bedroeg het UB-budget voor Nederlands: € 6105. Daarvan is € 1067 uitgegeven aan monografieën, € 3518 voor tijdschriften en ca. € 1500 voor andere lopende verplichtingen (seriewerken, losbladige werken, meerdelige werken). Het budget van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde bedraagt € 35.000, waarvan ca. 50%.het domein Nederlands betreft en 50% de vaderlandse geschiedenis. Daarvan is € 18.000 uitgegeven aan monografieën, € 12.000 voor tijdschriften en € 5000 voor andere lopende verplichtingen.


De M.N.L. ontvangt per jaar circa 1200 schenkingen, veelal publicaties van de leden. Het is de bedoeling op korte termijn in gesprek te gaan met het bestuur van de M.N.L. over de vraag in hoeverre hier dezelfde selectiecriteria kunnen gelden als voor de collectievorming in het algemeen 1.2.17a Fries

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Eelco Verwijs (1830-1880) heeft een schitterende grondslag gelegd voor de Friese collectie door al zijn boeken aan de Maatschappij te vermaken. De schrale jaren voor en na de oorlog maakten het onmogelijk om de bibliotheek op peil te houden; pas in de jaren zestig zou de opgelopen schade enigszins worden hersteld maar er bleven grote lacunes. In 2001 is de bibliotheek van de Maatschappij verrijkt met een collectie boeken en tijdschriften op het gebied van de Friese taalkunde, letterkunde en plaatselijke geschiedenis, tezamen zo’n 850 titels, afkomstig van professor E.G.A. Galama, oud- hoogleraar Fries in Leiden.

Algemene omvang De aanschaf voor de collectie Fries bedroeg in de periode 1963-2006 bedroeg, afgezien van de collectie-Galama, ruim 800 titels. Per jaar worden ongeveer 40 titels aangeschaft. Er is 1 digitaal bestand op het terrein van Fries.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL.

106


Er zijn raakvlakken met Nederlands en Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap (met name de specialisatie Oudgermaans).

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Fryske Akademy in Leeuwarden bezit de grootste collectie Fries in Nederland.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Oud-Friese taal-en letterkunde kan op ’t ogenblik als keuzevak gevolgd worden. Er is één (buitengewoon) hoogleraar Oudere Friese taalen letterkunde, een bijzondere leerstoel namens de Fryske Akademy.

Zwaartepunten Oudere Friese taal-en letterkunde.


De cursus Oud-Friese taal en letterkunde kan zelfstandig gevolgd worden, maar bijvoorbeeld ook ingepast worden bij de minor Mediëvistiek of bij de specialisatie Oudgermaans van de Opleiding Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap. Er is 1 (één) bijzonder hoogleraaar. Beschikbare middelen

Er is geen afzonderlijk budget voor Fries, aanschaf gebeurt uit het krediet Nederlands (voor de UB) en uit het M.N.L.-krediet. In 2007 is er voor circa € 400 besteld (22 titels). Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

De M.N.L .krijgt wel eens wat Friese bellettrie ten geschenke, zo’n 20 boeken per jaar. 1.2.17b Afrikaans

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie Afrikaans bevat boeken, tijdschriften en electronische bestanden op het gebied van de (Zuid-)Afrikaanse taalen letterkunde vanaf begin tot heden .

Actuele omvang Voor Afrikaans zijn in de periode 1963-12006 een kleine 1000 titels aangeschaft; per jaar worden ongeveer 40 titels aangekocht. Er zijn twee elektronische bestanden op het gebied van Afrikaanse geschiedenis.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De bibliotheek van het NIZA (Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika) in Amsterdam heeft een zeer uitgebreide collectie Afrikaans. Het ASC (Afrika StudieCentrum) in Leiden bevat behalve taalen letterkunde van ZuidAfrika ook literatuur over de geschiedenis en de sociologie.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Binnen de master Moderne Letterkunde bij de Opleiding Nederlandse Taal & Cultuur wordt een college Afrikaanse Letterkunde gegeven.


107

Er is samenwerking met de Opleidingen Dutch Studies en Engels over Postkoloniale letterkunde.


Afrikaans is onderdeel van de master Nederlandse taal en cultuur. In 2008 wordt een werkgroep Afrikaans georganiseerd samen met de opleiding Engels. Er is 1 docent. Aankoop en –methodiek

Aanschaf gebeurt meestal bij een vaste leverancier in Zuid-Afrika. Beschikbare middelen

Er is geen zelfstandig budget voor Afrikaans; de aanschaf gebeurt uit het krediet voor Nederlands (641) en van de M.N.L. Er wordt voor circa € 300 per jaar gekocht ( 20 titels). 1.2.18. Oost Europa (incl. Slavische talen)

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie In 1913 werd met de benoeming van Nicolaas van Wijk de eerste Leidse en Nederlandse leerstoel in de Balto-Slavische talen ingesteld. Van die tijd af heeft de Leidse UB titels op het gebied van de Balto-Slavische en de overige Oost-Europese talen verworven. In 1941 werd de UB verrijkt met de omvangrijke boekerij van Van Wijk zelf. Na WO II is de collectie, mede dankzij de aanstelling van een vakreferent voor slavistiek, op ruime schaal en op systematische wijze uitgebreid. Ook op het gebied van de Russische geschiedenis bouwde de UB een substantiële collectie op. Een leerstoel Kaukasische talen die in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw aan de Leidse Universiteit bestond, leidde op dat gebied tot een relatief ruime aanschaf.

Actuele omvang De totale universitaire collectie van boeken in de diverse Oost-Europese talen bedraagt (bij een zoekactie in de U-CAT op de taalcode voor de diverse talen) ca. 110.000 boeken. Hiervan vallen duizenden titels buiten de domeincollectie (vooral titels op het gebied van rechten). Anderzijds vallen bij zo’n operatie vele duizenden titels in Westerse talen die tot de domeincollectie behoren buiten de telling. Meer exacte tellingen –zijn te verrichten aan de hand van het Collectieprofiel 1979 (voor de periode tot 1979), het Collectieprofiel 1998 (voor de periode 1963-1994), en de via basisclassificaties te traceren titels (voor de periode 19942007). Deze telling geeft voor taalen letterkunde een collectie van minimaal ca. 58.000 titels. Op het gebied van de Russische, Oekraïense, Baltische etc. geschiedenis en cultuurstudies is moeilijker te tellen. De geografische trefwoorden ‘Rusland’, ‘Sovjet-Unie’, ‘Sint-Petersburg’ en ‘Moskou’ leveren in de Catalogus ruim 12.000 titels op (meestal imprints van na 1994, weliswaar ook met titels buiten het terrein van de geschiedenis en cultuurstudies). Het ware aantal zal hoger liggen, want de meeste boeken van voor 1994 zijn niet van geografische codes voorzien. De totale domeincollectie kan op ca. 80.000 à 90.000 titels worden geschat. Daarbij is geen rekening gehouden met titels op het gebied van de Midden- en Zuid-Oost-Europese geschiedenis Tabel: aantal titels per taalcode Taal- en Letterkunde

108


Slavische talen Slavische talen algemeen (incl. Oudkerslavisch) Oekraïense taalen letterkunde Russische taalen letterkunde Poolse taalen letterkunde Slowaakse taalen letterkunde Tsjechische taalen letterkunde Bulgaarse taalen letterkunde Servo-kroatische taalen letterkunde Sloveense taalen letterkunde Overige Slavische talen (overig: hierbij Witrussisch, Sorbisch, Macedoons) Baltische talen Baltische talen algemeen Letse taalen letterkunde Litouwse taalen letterkunde Overige Oost-Europese talen Roemeense taalen letterkunde Albanese taalen letterkunde Oeraalse talen Hongaarse taalen letterkunde Finse taalen letterkunde Estische taalen letterkunde Kaukasische talen / Armeens Kaukasische talen (o.a. Georgisch) Armeens Totaal

Totaal / taalcode 3050 1400 26750 7000 850 3200 3050 2400 550 1500

100 700 800 2000 400 500 600 450 450 1100 1500 58350

De studiezaalcollectie Balto-Slavische en overige Oost-Europese talen beslaat ongeveer 280 meter boeken.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De domeincollectie omvat de volgende vakken / onderwerpen: • Balto-Slavische taalen letterkunde; • taalen letterkunde van de overige Oost-Europese en Kaukasische landen; • geschiedenis en cultuurkunde van Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland, de Baltische staten en de Kaukasus. De geschiedenis van de regio wordt door de regiostudie aangeschaft. Vooralsnog zijn boeken op het gebied van de geschiedenis en cultuurkunde van de Midden- en Zuid-Oost-Europese landen niet meegeteld.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties In Nederland verzamelen de UB’s van Leiden, Amsterdam en Groningen op het gebied van Oost-Europese studies. De Leidse en Amsterdamse collecties zijn ongeveer even groot; die in Groningen is een stuk kleiner. Leiden richt zich meer op vergelijkende en historische taalkunde en op ‘kleine talen’ terwijl Amsterdam meer aanschaft op het gebied van de moderne taalkunde. Wat Russische literatuur betreft, heeft Leiden een grotere collectie op het gebied van de klassieke negentiende-eeuwse literatuur en de emigrantenliteratuur, terwijl Amsterdam meer sovjetliteratuur heeft aangeschaft.


109

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De domeincollectie dient in de eerste plaats het onderzoek en onderwijs van de opleidingen Slavische talen en culturen en Ruslandkunde. Verder is de collectie van belang voor de opleiding Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap. De collectie volgt wat zwaartepunten (zie hierna) betreft het onderwijs en onderzoek bij de opleidingen.

Doelgroepen buiten UL Een deel van de domeincollectie heeft een landelijke functie. Op het gebied van o.a. Oudkerkslavisch, Baltische talen, Kaukasische talen, Bulgaars en Albanees heeft alleen UB Leiden substantiële collecties.

Zwaartepunten • • • • •

Oudkerkslavisch Historisch-vergelijkende Balto-Slavische taalwetenschap Russische taalkunde Russische letterkunde Russische geschiedenis


De primaire doelgroep is de opleiding Slavische talen en culturen & Ruslandkunde. Deze bestaat uit: • Gewone en bijzondere hoogleraren: 1 fte (gewone hoogleraar) • Overige vaste staf: 4,2 fte (2,6 fte Slavische talen, 1,6 fte Ruslandkunde) • AIO’s: 2 • MA-studenten: 10 • BA-studenten: 35 (exclusief 22 nieuwe eerstejaars) • 1e-jaarsstudenten in 2007: 22 De collectie is verder vooral van belang voor de opleiding Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap en voor de opleiding geschiedenis. Aankoop en -methodiek

De meeste boeken worden besteld via de internationale boekhandel. Door de breedte van het terrein (veel landen, veel talen) is er sprake van een groot aantal leveranciers. Tot voor enkele jaren vormden aanschafreizen een belangrijk instrument bij de collectievorming. Het verdient aanbeveling voor bepaalde onderdelen van de collectie (bijv. voor Baltische talen) – waar weinig aanbod is via reguliere kanalen - ook in de toekomst weer aanschafreizen te maken. Selectiecriteria

Het Russisch staat bij de aanschaf centraal. Wat de overige Oost-Europese talen betreft, wordt er naar gestreefd een goede naslagcollectie op te bouwen. Met name geldt dit voor taalkundige literatuur die van belang is voor de historisch-vergelijkende Slavische taalwetenschap. Veel van de door de UB aangeschafte boeken zijn unica in Nederland. Op het gebied van de Baltische talen en Albanees wordt in Nederland praktisch alleen in Leiden gecollectioneerd. • Talen: de meeste aanschaf betreft boeken in Oost-Europese talen zelf, in het Engels, Frans en Duits. • Vooral nieuw materiaal wordt aangeschaft; ouder materiaal komt vooral via schenkingen binnen en hiervoor worden dezelfde criteria gehanteerd als voor nieuw materiaal. 110


• • • •

Er worden vooral boeken van academische uitgevers aangeschaft. Materiaalsoorten: studieboeken, bronnen, monografieën, naslagwerken. In de praktijk bestaat een voorkeur voor papier omdat het elektronische aanbod relatief beperkt is. “Intellectueel niveau”van de publikaties: wetenschappelijk.


Structureel: aanschafbudget in 2007 : € 29359 Tijdelijk: BGW in 2007 € 11884 (incl. extra storting van € 3000) Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Er is relatief veel aanwas door schenkingen. Het gaat hierbij zowel om nieuwe als antiquarische boeken. Geschonken boeken voldoen aan de bovengenoemd selectiecriteria. Geschenken komen vooral van bibliotheken en privé-personen uit Oost-Europa (vooral nieuwe boeken) en privé-personen die een binding met de Leidse Universiteit hebben, bijv. oud-docenten (vooral oudere boeken). 1.2.19. Taalwetenschap

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De Algemene taalwetenschap werd in 1957 een zelfstandige studierichting aan de Leidse Letterenfaculteit maar werd als vakgebied al veel langer beoefend door gerenommeerde taalkundigen zoals de slavist Nicolaas van Wijk (1880-1941), wiens werk op taalweten-


111

schappelijk gebied van groot internationaal belang is geweest. Vanaf 1957 kon de Algemene taalwetenschap in Leiden als bijvak of als bovenbouwstudie gestudeerd worden. Men kon er doctoraalexamen in doen na het behalen van een kandidaatsexamen of, sinds 1982, na het behalen van een propedeuse-examen in een talenstudie. Pas vanaf 2000 is het een volledige studierichting, inclusief een propedeuse. De collectie Algemene Taalwetenschap omvatte eind negentiende eeuw ongeveer 400 titels, een eeuw later ruim 18.000. Zij is dus grotendeels in de loop van de twintigste eeuw tot stand gekomen. Haar geschiedenis loopt daarmee min of meer parallel aan die van de bibliotheek als geheel. Een belangrijke uitbreiding vond plaats in 1941 toen de Universiteitsbibliotheek de boekerij van Nicolaas van Wijk als legaat ontving. Rond 1977 zijn twee kleine vakgroepsbibliotheken opgericht voor Fonetiek en voor Algemene taalwetenschap. Die voor Fonetiek bevindt zich in het Fonetisch Laboratorium van de Letterenfaculteit en bestaat uit een kleine en verouderde collectie van ruim honderd titels. De vakgroepsbibliotheek Algemene taalwetenschap is in 1994 opgeheven, waarbij de collectie naar de Universiteitsbibliotheek is overgebracht. Vanaf haar oprichting in 1970 verzamelde het Talenlaboratorium van de Faculteit Letteren boeken en tijdschriften op het gebied van de toegepaste taalwetenschap, met het accent op tweedetaalverwerving en taaldidactiek. Vanwege bezuinigingen is hier in 1998 een eind aan gekomen, waarbij het grootste deel van de collectie (maar niet het aanschafbudget) naar de Universiteitsbibliotheek is overgebracht. In het recente verleden was het jaarlijkse aanschafbudget voor de collectie Algemene taalwetenschap ongeveer € 24.000. Daar kwamen diverse eenmalige toekenningen bij. In de periode 2003-2006 kende de bibliotheekcommisie van Letteren gemiddeld zo’n € 4.300 per jaar toe aan extra gelden om lacunes op te vullen. Bovendien kreeg Leiden in 1999 een Van der Leeuw-leerstoel Algemene Taalwetenschap met een bijbehorend boekenbudget van in totaal € 22.689 in vier jaarlijkse termijnen van € 5.672.

Actuele omvang Per 1 mei 2007 bestaat de collectie Algemene taalwetenschap uit ongeveer 19.600 titels. Uitgesplitst naar materiaalsoort (papier of digitaal) en type opstelling (open of gesloten):

Tijdschriften Naslagwerken Monografiën:

Studiezaal 18 meter 15 meter 40 meter

Papier Open Magazijn 144 meter 6 meter

Gesloten Magazijn 195 titels 120 titels 16140 titels

Digitaal

Totaal

124 titels 4 titels

370 titels 250 titels 18980 titels

Begin 2007 liepen er 141 papieren abonnementen op tijdschriften en 117 digitale.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De collectie Algemene taalwetenschap omvat boeken en tijdschriften over het verschijnsel taal in het algemeen en over taalkunde in het algemeen. De universiteit heeft ook uitgebreide collecties over de taalkunde van afzonderlijke talen en taalfamilies. Die collecties zijn apart beschreven in eigen domeinprofielen. De collectie is primair een letterencollectie maar vertoont raakvlakken met andere disciplines: • Taalfilosofie is een belangrijke deelcollectie in het domein Wijsbegeerte • Psycholinguïstiek, kindertaalverwerving en monolinguale sociolinguïstiek bevinden zich in het grensgebied met de sociale wetenschappen. • Taalstoornissen en neurolinguïstiek hebben ook een sterke medische component.

112


Relaties tot externe bibliotheken/collecties De bibliotheken van de Leidse universiteit hebben samen ongeveer 43 % van het in Nederland aanwezige relevante materiaal. Voor de overige 57 % zijn de Leidse gebruikers aangewezen op de collecties van andere wetenschappelijke bibliotheken in Nederland. De volgende tabel geeft het relatieve belang aan van de grotere van die bibliotheken: Bibliotheek Universiteit Groningen Universiteit van Amsterdam Universiteit van Nijmegen Universiteit Utrecht Universiteit van Tilburg Vrije Universiteit

Omvang bezit 52 % 50 % 45 % 43 % 27 % 26 %

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek onderwijs De collectie Algemene taalwetenschap is primair van belang voor de volgende programma’s: • Bachelor Taalwetenschap • Master in Linguistics • Research Master (MPhil) in Linguistics: Structure and Variation in the Languages of the World • Bijvak Taalwetenschap • Bijvak Tweedetaalverwerving Daarnaast speelt zij ook een grotere of kleinere rol bij alle overige Letterenopleidingen met een taalkundige component. onderzoek De collectie Algemene taalwetenschap ondersteunt Leids onderzoek dat valt onder het onderzoeksinstituut LUCL en/of onder het Leiden Institute for Brain and Cognition (LIBC). Het LIBC is een interfacultair centrum voor interdisciplinair onderzoek, waarin het LUMC, W&N, FSW en Letteren participeren en wordt ook voor wat de bibliotheekvoorzieningen betreft vanuit meerdere faculteiten ondersteund. De collectie is primair van belang voor het onderzoek dat is georganiseerd rond de volgende leerstoelen: • Algemene taalwetenschap • Psycho- en neurolinguïstiek • Experimentele taalkunde, in het bijzonder de fonetiek • Fonologische microvariatie (bijzondere LUF leerstoel) Daarnaast is de collectie relevant voor het meeste andere taalkundige onderzoek in de Letterenfaculteit, dat zich globaal in drie benaderingen laat verdelen. In de eerste plaats is er het onderzoek dat zich richt op westerse talen, waarbij theorievorming en daarmee Algemene taalwetenschap een belangrijke rol speelt. Dit geldt onder meer voor het onderzoek rond de leerstoelen Engelse taalkunde, Franse taalkunde, en Nederlandse taalkunde. Ten tweede is er het onderzoek naar de niet-westerse talen dat zich vooral richt op taalbeschrijving. Dit is geconcentreerd rond de leerstoelen Afrikaanse taalkunde, Austronesische taalkunde, Indiaanse talen en culturen, Beschrijvende en vergelijkende taalwetenschap, en Descriptieve taalkunde, in het bijzonder de Tibeto-Burmaanse talen. Tenslotte is er de onderzoekstraditie die zich bezig houdt met de historische taalkunde, onder meer rond de leerstoel Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap.


113

Doelgroepen buiten UL Omdat geen enkele Nederlandse wetenschappelijke bibliotheek een complete collectie Algemene taalwetenschap heeft, zijn alle niet-Leidse studenten en onderzoekers die zich met taalkunde in het algemeen bezighouden ook mogelijke gebruikers van de Leidse collectie.

Zwaartepunten Het zwaartepunt van de Leidse taalkundecollecties ligt bij de taalbeschrijving. Zo bezit Leiden een 70 % van de in Nederland aanwezige grammatica’s verschenen in de periode 1990-2000, terwijl de andere klassieke universiteiten elk 15 tot 40 % bezitten. Hiermee hangt samen dat Leiden een onderzoekscollectie heeft voor taaltypologie, grammatica, fonetiek, fonologie en semantiek. In verband met een ander traditioneel Leids onderzoekszwaartepunt is er ook een onderzoekscollectie voor historische linguïstiek. Leiden heeft een kleinere onderwijscollectie voor sociolinguïstiek, psycholinguïstiek en tekstwetenschap, terwijl toegepaste taalwetenschap zich beperkt zich tot een algemene naslagcollectie. Algemene Taalwetenschap in het algemeen stijgt ook niet uit boven het niveau van een onderwijscollectie. De volgende tabel geeft de omvang van het bezit aan, uitgedrukt als percentage van het in Nederland aanwezige relevante materiaal verschenen in de jaren 1990-2000: Deelgebied ATW algemeen Taaltypologie Historische linguïstiek Sociolinguïstiek Psycholinguïstiek Toegepaste taalwetenschap Grammatica Fonetiek en fonologie Semantiek Tekstwetenschap en pragmatiek

NBC-codes 17.01-17.10, 17.12, 17.14 17.13 17.15-17.16 17.18-17.28 17.30-17.35 17.40-17.49 17.50-17.52, 17.55, 17.58 17.53-17.54 17.56-17.57, 17.59, 17.60 17.61-17.69

Omvang bezit UL 34 % 49 % 71 % 46 % 46 % 28 % 67 % 62 % 51 % 42 %


De collectie Algemene taalwetenschap ondersteunt primair het onderwijs voor de BA Taalwetenschap en de MA en MPhil Linguistics. Daarnaast speelt zij ook een grotere of kleinere rol bij alle overige Letterenopleidingen met een taalkundige component. De collectie Algemene taalwetenschap ondersteunt in de tweede plaats het overige onderzoek bij het LUCL, dat behalve algemeen taalwetenschappelijk onderzoek ook een breed scala aan taalkundig onderzoek naar specifieke talen en taalfamilies verenigt. Dat onderzoek wordt primair ondersteund vanuit de taalspecifieke collecties, maar voor de algemene taalkundige aspecten vanuit de collectie Algemene taalwetenschap. Het LUCL zelf onderscheidt de volgende vier centrale onderzoeksgebieden: • Taalbeschrijving • Taalgeschiedenis • Linguïstische modellen • Interdisciplinaire domeinen Het gaat om de volgende aantallen: Taalwetenschap

114

LUCL


Gewone en bijzondere hoogleraren Overige vaste staf Promovendi, postdocs, etc. MA- en MPhil-studenten BA-studenten Eerstejaarsstudenten in 2007

5 2 19 9 53 23

24 38 73 31 n.v.t. n.v.t.

Aankoop en aankoopmethodiek

De aanschaf verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal van uitgevers en aanschafsuggesties van gebruikers, met nog wat aanvullingen achteraf op grond van boekbesprekingen. Selectiecriteria

Jaarlijks verschijnen ongeveer 800 wetenschappelijke monografieën op het gebied van de Algemene taalwetenschap. Daarnaast zijn er nog ver over de honderd lopende tijdschriften, gedrukt, digitaal of beide. Het prijsniveau van al deze publicaties ligt voor de geesteswetenschappen tamelijk hoog. Het is onmogelijk en ook niet zinvol al deze literatuur aan te schaffen. Er moet geselecteerd worden tot binnen de grenzen van wat financiëel haalbaar is en het belangrijkste selectiecriterium is dan het relatieve belang voor Leids onderwijs en onderzoek. Door prijsstijgingen en een krimpend aanschafbudget is de laatste jaren een grote scheefgroei ontstaan tussen de aanschaf van tijdschriften en die van boeken. Bij de tijdschriften komt de feitelijke aanschaf nog steeds redelijk in de buurt van het niveau van wat echt nodig is, maar bij de boeken vindt er vrijwel geen aanschaf meer plaats. De overige hieronder genoemde selectiecriteria (ook in de tabel) hebben dan ook meer betrekking op het gewenste aanschafniveau dan op het werkelijke. • Onderwerpen: Alle wetenschappelijke publicaties over bepaalde onderwerpen worden tot een bepaald niveau aangeschaft. Welke onderwerpen en niveaus dat precies zijn staat in de bijlage omschreven. • Taal: Het accent ligt op Engelstalige wetenschappelijke literatuur; publicaties in het Frans, Nederlands, of Duits worden maar heel selectief aangeschaft. • Uitgevers: De meeste publicaties verschijnen bij een klein aantal grote uitgevers, waarvan met name de volgende voor de Leidse aanschaf van groot belang zijn: Benjamins, Mouton de Gruyter, Cambridge University Press, Oxford University Press, MIT Press.en Blackwell. • Informatiedrager: Vergeleken met de andere geesteswetenschappen is de digitalisering in de Algemene taalwetenschap relatief ver gevorderd. De meeste naslagwerken en tijdschriften verschijnen inmiddels zowel in digitale als gedrukte vorm. De voorkeur voor aanschaf gaat uit naar digitaal materiaal, waar de meeste (maar beslist niet alle) gebruikers een voorkeur voor hebben. Aandachtspunt is dat de toegang daartoe op wat langere termijn gewaarborgd moet zijn.


115

116



Voor de collectie Taalwetenschap was in 2007 € 17.395 beschikbaar als regulier jaarlijks budget. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

De Universiteitsbibliotheek krijgt regelmatig schenkingen aangeboden. Voor de collectie Algemene taalwetenschap zijn deze geschenken om twee redenen onmisbaar. Ten eerste vertoont de collectie allerlei historisch gegroeide lacunes die in de praktijk alleen nog langs deze weg te dichten zijn. Ten tweede reden was er in de afgelopen jaren, o.a. door een enorme prijsstijging bij de tijdschriftabonnementen en een daling van het beschikbare budget, onvoldoende aanschaf mogelijk, met name van monografieën. Geschenken zijn inmiddels goed voor het overgrote deel van de nieuwe aanwinsten aan monografieën voor de collectie Algemene taalwetenschap. Deselectie

De Leidse collectie Algemene taalwetenschap bevat om historische redenen een aantal dubbele tijdschriften en monografieën, waar nu vaak een enkel exemplaar voldoende zou zijn. 1.2.20. Zuidoost Azië en Oceanië Zuidoost Azië/ Oceanië omvat een rijke culturele en linguïstische diversiteit. Naast het vastland Zuidoost Azië, bestaande uit Birma, Laos, Vietnam, Thailand, Cambodja, Maleisië en Singapore omvat het geografisch gebied waarop gecollectioneerd wordt vooral ook de Austronesische wereld, die zich uitstrekt van Zuid-Thailand via Tonga en Fiji tot Paaseiland en van Madagaskar via de Filippijnen tot Taiwan, inclusief Oost Timor en Brunei. Gebruikelijk is ook een differentiering in Melanesië, Micronesië, en Polynesië, waarvan de eilandnatie Indonesië de grootste betekenis voor de collectie heeft.

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De UB collectie Zuidoost Azië/ Oceanië is één van de grootste in Nederland. Uit Indonesië alleen schaft de UB sinds 1970 elk jaar honderden van titels aan (de afgelopen jaren rond 800). Verder bevat de collectie de belangrijkste publicaties met betrekking tot de talen en culturen van Vietnam, Thailand, Laos, Myanmar (Birma), Cambodja, en de Filippijnen. Bovendien wordt op de Aborigines talen van Australië gecollectioneerd. De geschiedenis van de collectie is nauw verbonden met de koloniale geschiedenis van Nederland en begon met de handschriften, manuscripten, brieven, en vroege gedrukte werken (nu behorend tot de deelcollectie Bijzondere Collectie), die verzameld werden door missionarissen, reizigers, en later ook door ambtenaren. Met de groeiende behoefte aan academies opgeleide ambtenaren werd de opleiding van koloniale ambtenaren vanaf het begin van de 20ste eeuw niet langer op een semi-academisch niveau in Nederlands-Indië zelf verzorgd maar aan de universiteiten in Utrecht, Delft en Leiden. Een succesvol afgesloten studie van de Oriëntalistiek omvatte minimaal de talen Sanskriet, Arabisch, Maleis en Javaans, plus culturele kennis van de regio. De collectie weerspiegelt deze hoge academische verwachtingen en groeide snel uit tot een indrukwekkende collectie van alle soorten bronnen uit en over Nederlands-Indië. Door ruime aanschaf en schenkingen van koloniale ambtenaren bezit de UB een groot aantal boeken en tijdschriften uit het koloniale Indonesië. In 2006 werd de verantwoordelijkheid voor de aanschaf van de algemeen wetenschappelijke en de bijzondere collecties betreffende de regio Zuidoost Azië/ Oceanië gesplitst. In 2005 en 2006 waren voor de regio volgende budgetten beschikbaar:


117

Talen en culturen van Zuidoost Azië en Oceanië Bibliotheekzaken overzee (door UB gefinancierde deel) BGW Talen en culturen van Zuidoost Azië en Oceanië

€ 3170 € 5000 € 6500

Actuele omvang De precieze omvang van de deelcollectie Zuidoost Azië/ Oceanië is alleen heel globaal aan te duiden. De Oosterse collectie monografiën bevat een geschat totaal van ca. 146.000 banden, waarvan op het gebied van taalen letterkunde Zuid- en Zuidoost-Azië/ Oceanië een kleine 11.000 boeken aangeschaft werden; hiervan waren ongeveer 1000 titels (vooral in nietLatijnse alfabetten) nog niet gecatalogiseerd. Slechts c.350 titels waren in MelanesischMicronesische en Polynesische talen; c.550 in niet-Austronesische talen. Schatting per stuk per basiscode NSC en GCC (zo ver mogelijk “ontdubbelt”)

NSC: ‘Mr?’ (Austronesische Taal- en Letterkunde) ‘Mp?’(Austro-Aziatische Talen) ‘Ms?’ (Talen Nieuw Guinea/Torresstraat-Eilanden; Australische Talen) ‘Mm?’(Taal- en Letterkunde Birma; Vietnamees; Thailands; Laos) Totaal

9438 185 507 556 10.686

GGC: Onderwerp Austronesische Taal- en Letterkunde Papuatalen, Australische Talen Overige Aziatische Talen, (Vietnamees, Thais) Archeologie niet-Westerse wereld Geschiedenis Azië/ Indonesië, Java Geschiedenis Azië/ Zuidoost Azië Geschiedenis Australië/Oceanië Textielkunst Indonesië Totaal

Basiscode 18.93; 18.94 18.95 18.90 15.38 15.75 15.75 15.90 21.86

aantal titels 19.140 607 1.620 33 1.630 271 889 108 24.298

Bepaalde onderwerpen blijken met hulp van de BCs niet voldoende geregistreerd te kunnen worden, zo dat in enkele gevallen in U-CAT op trefwoorden gezocht moet worden (minimaal overlap met de resultaten van de zoekopdrachten per BC is mogelijk): 14 Kunst Indonesië / Java / Bali /Oceanië/ Maleisië/Thai/ Vietnam/ Filippijnen Wayang Totaal

434 421 855

Totaal: 35.839 boeken Abonnementen Tijdschriften/ series / meerdelige werken

Er zijn 60 lopende abonnementen op tijdschriften, series en meerdelige werken (ervan zullen in 2008 nog 7 opgezegd en 3 van het Instituut Kern overgenomen worden). Digitale bronnen in U-LIP

Bibliografieën etc.: 13 14

Een voorbeeld is BC 20.56 (Kunstwetenschappen Australië/ Oceanië), een ander 24.24 (wayang Indonesië/ Zuidoost Azië + NSC Ly 21). Het lijkt me noodzakelijk om op een latere moment op een systematische manier met een brede selectie van trefwoorden deze schatting te verfijnen, om de daadwerkelijke bandbrede van de collectie te kunnen bevatten.

118


Tijdschriften: 14 Collectie in open opstelling

(schatting in meter met hulp van een meetband) Studiezaal OLG Open Magazijn (tijdschriften) Tielehal (bibliografieën etc)

112 m 61 m 10 m

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Als regiostudie raakt het vak aan verschillende andere disciplines, onder meer zijn er raakvlakken met deelcollecties van Sociale Wetenschappen, Islam Studies, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis, Archeologie, Algemene Taalwetenschap. Een bijzonder verband bestaat uiteraard met de Bijzondere Collecties van handschriften en met het Instituut Kern.

Relaties tot externe bibliotheken/ collectie • • • •

•

KITLV Instituut Kern Koninklijke bibliotheek UB Amsterdam, schaffen selectief op het gebied van Indonesische studies aan, maar bijna overwegend in Westerse talen en met zwaartepunt op (sociaal-)historische en antropologische studies. Het Rijksmuseum voor Volkenkunde bezit een indrukwekkende collectie op het gebied van kunst en materiële cultuur van de regio.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie Zuidoost Azië is van belang voor de volgende onderwijs programma’s: • Bachelor Talen en culturen van Indonesië (Opleiding Indonesische Talen en Culturen) • Bachelor Bijvak “Cultuur en taal in Indonesië” (Opleiding Indonesische Talen en Culturen) • Bachelor CA/OS Culturele Antropologie (Sociale Wetenschappen) • Bijvakstudie Archeologie • BA Hoofdvak Archeologie Azië, specialisatie Zuidoost Azië • Spectrumbijvak Koloniale en postkoloniale literaturen • Master Indonesian Studies (Opleiding Indonesische Talen en Culturen) • ASEAN Society, Economy and Politics • Indonesian and Malay Studies • Javanese Studies • Minority Languages of Indonesia • “Leidse variant” (combinatie hoofdvakprogramma + disciplinaire vak Geschiedenis) • Master Southeast Asian Studies of History • Master of Arts Program Cultural Anthropology and Development Sociology • (Sociale Wetenschappen) • MA/ MPhil programma Geschiedenis voor Aziatische studenten (ENCOMPASS) • MPhil in Asian Studies: Specialisation Indonesian Studies (CNWS) • Southeast Asian Cultures: Societies, Histories and Religion • Southeast Asian Linguistics • verdere mogelijkheden specialisatie: i. Islam in Southeast Asia ii. Media and Culture in Indonesia


119

•

iii. Narrative Art iv. Modern Economic History of Indonesia v. Javanese and Malay Linguistics vi. Old Javanese Literature vii. Southeast Asian Cultures: Societies, Histories and Religion MA/PhD programma Islamic Studies voor Indonesische studenten (Indonesian Young Leaders, UL/IIAS)

De collectie Zuidoost Azië/ Oceanië ondersteunt verder het collectief/ individueel onderzoek dat onder de navolgende opleidingen en onderzoeksinstituten valt: • Opleiding Talen en Culturen Zuidoost Azië en Oceanië [verschillende individuele projecten] • CNWS [onderzoekclusters: “Emerging religions” + “Visual Studies”] • Faculteit Sociale Wetenschappen: met name Culturele Antropologie [in planning: Visuele cultuur/ media antropologie Zuidoost Azië] • Instituut Geschiedenis • ISIM (The International Institute for the Study of Islam in the Modern World) [Onderzoek programma “Islam, Civil Society, and the Public Sphere”] • IIAS (International Institute for Asian Studies) [individueel onderzoek van senior gast wetenschappers// onderzoekprogramma: “Islam in Indonesia: The Dissemination of Religious Authority in the 20th and early 21st centuries”] • INIS (Indonesian-Netherlands Cooperation in Islamic Studies) • [Opleiding Kunstgeschiedenis (vergelijkende benadering van niet-Westerse kunst)]

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Ook al trekt de collectie Zuidoost Azië/ Oceanië veel buitenlandse gebruikers, vooral senior onderzoekers, ze staat (ten onrechte) nog steeds in de schaduw van het KITLV. In het kader van de nieuwe studie programma’s, met name de Master Studies, is de collectie ook gericht op: • M.A. en Ph.D. (gast)studenten uit andere landen Europa en uit Azië (niet ingeschreven/ korttijd onderzoek) • (senior) onderzoekers uit het buitenland • ‘Indische’ gemeenschap en andere privé geïnteresseerden in Nederland.

Zwaartepunten In het Onderwijs van de Opleiding TCZOAO lagen de zwaartepunten traditioneel op de taalverwerving (Bahasa Indonesia en Javaans) en de taalen letterkunde van Indonesië (met name van traditionele Malay en Javaanse teksten en de moderne Indonesische literatuur). Nog steeds ligt de geografische focus op Indonesië en vooral Java. Wel is aan de Opleiding de leerstoel voor Maleise Studiën in Europa verbonden. 1.2.21. Zuid- en Centraal Azië NB: De onderstaande versie van dit domeinprofuiel wordt nog vervangen door één waarin de algemene collecties en de bijzondere collecties apart van elkaar worden besproken.

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De domeincollectie verzorgt de wetenschappelijke informatievoorziening op het gebied van de talen en culturen van Zuid- en Centraal Azië, waartoe om historische redenen ook het oude ZOAzië behoort. De betreffende opleiding heet nu “India en Tibet” (voorheen Talen en Culturen van Zuid- en Centraal Azi ë, TCZCA). Het vakgebied (“Indologie” of Zuid-Azië studies, en 120


Tibetologie) bestrijkt een omvangrijk geografisch gebied met een grote diversiteit aan talen en culturen. Ter illustratie: ca. een zesde van de wereldbevolking spreekt een taal afkomstig uit deze regio. In 1865 werd in Nederland de eerste leerstoel Sanskrit ingesteld aan de Universiteit Leiden. Dit gebeurde ongeveer een halve eeuw na de vestiging van een leerstoel Sanskrit in de omringende landen (Parijs 1814, Bonn 1818 en Oxford 1833). De eerste hoogleraar was Hendrik Kern. Vervolgens werden er nog drie leerstoelen ingesteld: de leerstoel archeologie en oude geschiedenis van Nederlands Indië (1919; later de archeologie en oude geschiedenis van Zuid- en Zuidoost-Azië), de leerstoel Boeddhologie, Indische filosofie en Tibetaans (1956) en de leerstoel talen en geschiedenis van modern Zuid-Azië (1964). In 1986 is de leerstoel archeologie en oude geschiedenis van Zuid- en Zuidoost-Azië omgezet in de leerstoel moderne geschiedenis van Indonesië en overgeheveld naar de afdeling ZuidoostAzië. De archeologie en oude geschiedenis van Zuid-Azië werd midden jaren ’90 geherintroduceerd door het instellen van een buitengewone leerstoel, die echter met het vertrek van de betreffende hoogleraar weer is opgeheven. In 1925 werd er, naast de toen nog beperkte faciliteiten geboden door de Leidse universiteit, een particuliere instelling opgericht met als voornaamste doelstelling het bevorderen van de bestudering van de Indische archeologie in de ruimste zin. Daaronder werd vooral verstaan de archeologie en kunstgeschiedenis van Zuid- en Zuidoost-Azië. De oprichters waren prof J.Ph. Vogel, hoogleraar Sanskrit, en prof N.J. Krom, hoogleraar archeologie van Nederlands Indië. Dit werd het Instituut Kern, vernoemd naar de eerste hoogleraar Sanskrit. In de periode 1925-1960 was het Instituut Kern een particuliere instelling. Het in de begintijd bijeengebrachte archeologisch materiaal ligt aan de basis van de huidige collectie, maar al spoedig betrof de collectionering een breder veld dan de archeologie alleen. De door het instituut opgebouwde verzameling en de Indologische collectie van de Universiteitsbibliotheek die traditiegetrouw meer gericht was op de taalen letterkunde en, vanaf 1956, ook op Boeddhologie, vulden elkaar aan. Om praktische redenen is meer dan eens een gedeelte van de UB-collectie in depot bij het instituut geplaatst. Veel van het materiaal uit deze periode is overigens eigendom van de Vereniging van Vrienden van het Instituut Kern (VVIK). In 1960 is het beheer van de collectie van het Instituut Kern in materiële en personele zin officieel overgedragen aan de Faculteit Letteren. Vanaf die tijd functioneert de bibliotheek als decentrale letterenbibliotheek met een grote mate van zelfstandigheid, een eigen budget en een op het vakgebied gespecialiseerd personeel. De Universiteitsbibliotheek verzorgt sinds de jaren ’80 de besteladministratie en de catalogisering. Als onderdeel van wat toen de Opleiding TCZCA heette werd in 1986 het Documentatiecentrum Zuid-Azië opgericht. Dit centrum verzamelde informatie over de moderne ontwikkelingen in Zuidaziatische landen op het gebied van antropologie, recht, politicologie, economie, gezondheidszorg en onderwijs. Deze collectie bestaat uit monografieën, tijdschriften en ‘grijze literatuur’, en is volledig in de bibliotheekcollectie geïntegreerd. Het centrum is in 2005 gesloten. De bibliotheek van het Instituut Kern is inmiddels in Nederland de enig overgebleven gespecialiseerde bibliotheek met een omvangrijke collectie op het gebied van Zuid- en Centraal Azië, zowel als het oude ZO-Azië. Landelijke ontwikkelingen hebben tot deze unieke positie geleid. In het kader van de bezuinigingsoperaties van de jaren ’80 (‘taakverdeling & concentratie’) werden de vakgroep Zuid-Aziatische kunst en archeologie en de vakgroep Sanskrit en moderne Indische talen van de Universiteit van Amsterdam opgeheven. In Groningen werd de afdeling Indische talen en culturen als zelfstandige studierichting opgeheven en uiteindelijk ondergebracht bij de faculteit Theologie. Vervolgens zijn in 1992 de Leidse en


121

Utrechtse vakgroepen Indologie gefuseerd. Van de vier vestigingen (Amsterdam, Leiden, Utrecht en Groningen) bleef er dus één (Leiden) over. Met uitzondering van de Groningse collectie is een groot gedeelte van de desbetreffende bibliotheekcollecties naar Leiden overgebracht. Uit Amsterdam betrof dit de collectie van moderne talen van Zuid-Azië en de fotoen diacollectie van Zuid-Aziatische kunst en uit Utrecht alle niet in Leiden aanwezige publicaties op alle deelgebieden van de Indologie. Deze concentratie betekende een aanzienlijke verrijking van de Leidse collectie. De huidige bibliotheek van het Instituut Kern is zo uitgegroeid tot één van de meest volledige vakbibliotheken in Europa. Naast de omvangrijke collectie boeken en tijdschriften (in totaal ca. 57.000 titels) beheert de bibliotheek andere materiaalsoorten zoals palmbladhandschriften, afwrijfsels van inscripties, oude landkaarten en plattegronden van tempels, archiefstukken, microfiches en -films, lichtbeelden, en beelden geluidsbanden. Speciale vermelding verdienen de fotocollectie (ruim 70.000) op het gebied van de kunst en archeologie van Zuid- en Zuidoost-Azië en de collectie Johan van Manen bestaande uit Tibetaanse manuscripten en blokdrukken en manuscripten in het Lepcha, een Himalayataal. Naast deze klassieke informatiedragers spelen elektronische produkten in toenemende mate een rol. fotocollectie De fotocollectie van het Instituut Kern is een wetenschappelijke collectie van ruim 70.000 sepiagetinte en zwart-wit foto’s met betrekking tot de archeologie, beeldhouwkunst, schilderkunst, architectuur, epigrafie, numismatiek en zegelkunde van Zuid- en ZuidoostAzië. Het oude kerndeel van de collectie (30.000 historische foto’s) werd tussen ca. 1910 en 1940 bijeengebracht door (bemiddeling van) J.Ph. Vogel, de oprichter van het Instituut Kern, en N.J. Krom, mede-oprichter. Beide hoogleraren hadden voorafgaande aan hun benoeming in Leiden een aantal jaren gewerkt respectievelijk als de Director van de Northern Circle of the Archaeological Survey of India en als hoofd van de Oudheidkundige Dienst in Nederlands Indië. Dit leverde hun vele contacten op die later van onschatbare waarde zouden blijken. Zo werd in 1926 de collectie uitgebreid met foto’s van de Archaeological Survey of India en de Oudheidkundige Dienst (O.D.) in Nederlands Indië, en na de onafhankelijkheid van Indonesië kwamen daar nog opnamen bij van de Indonesische Oudheidkundige Dienst (Dinas Purbakala). In 1995 verdubbelde de fotocollectie in omvang door de uitzonderlijk rijk geschakeerde BAKA-collectie (40.000 foto’s), de verzameling foto’s van het voormalige Instituut voor Zuid-Aziatische Archeologie te Amsterdam. De foto’s illustreren beeldhouwkunst, schilderkunst, muntkunst en architectuur van Zuid-Azië, het vasteland van Zuidoost-Azië en, in veel mindere mate, Indonesië. Ze werden vervaardigd of verzameld door prof. J.E. van Lohuizen-de Leeuw. Veel nationale en internationale museumcollecties op het gebied van de Zuid- en Zuidoost-Aziatische kunst zijn in de BAKA-collectie vertegenwoordigd. Ook illustreert de verzameling grote series kunstvoorwerpen uit belangrijke particuliere verzamelingen. Veel specialisten hebben selecties uit hun onderzoeksmateriaal aan de BAKAcollectie afgestaan. handschriftencollectie De handschriftencollectie van het Instituut Kern bestaat uit een omvangrijke verzameling van ca. 2250 handschriften. Verreweg het merendeel van deze collectie is in de twintiger en dertiger jaren van de vorige eeuw bijeengebracht door bemiddeling van Johan van Manen en bevat teksten in het Tibetaans, Lepcha, en Sanskrit. In latere tijd zijn er losse handschriften aan toegevoegd in uiteenlopende talen waaronder Singalees en Oriya.

122


Johan van Manen (1877-1943) heeft vanaf 1908 tot aan zijn dood in India gewoond en gewerkt, eerst in Adyar (bij Madras) en vanaf 1916 in Noord-India, waar hij van 1923-1939 Algemeen Secretaris was van de Asiatic Society of Bengal te Calcutta. Vanaf het begin van zijn verblijf in Noord-India heeft hij zich toegelegd op de studie van de Tibetaanse taal, literatuur en cultuur. In korte tijd wist hij, met behulp van Tibetaanse medewerkers een aanzienlijke collectie bijeen te brengen van populaire religieuze en historische werken die buiten het Tibetaanse kanonieke corpus vielen. Deze verzameling is vervolgens verdeeld over de drie opdrachtgevers, namelijk de Universiteit van Calcutta, de toenmalige Imperial Library en Johan van Manen zelf. Zijn eigen collectie bestond uit 1758 stukken die in twee gedeelten (1936 en na zijn dood) naar Nederland is vervoerd. In dezelfde periode is de collectie van Lepcha manuscripten verzameld, die nu de omvangrijkste verzameling ter wereld is. Lepcha is een Tibeto-Birmaanse taal en is met uitsterven bedreigd. Stukken uit deze collectie zijn reeds in 1918 in Calcutta tentoongesteld. In 1927 was Johan van Manen in Nederland en heeft toen o.a. contact gehad met J.Ph. Vogel. Deze heeft hem de opdracht meegegeven een verzameling Sanskrithandschriften aan te kopen. Terug in Calcutta zocht Van Manen contact met een Zuid-Indiase pandit die ook voorheen, toen hij nog voor de Adyar Library werkte, met hem had samengewerkt. In datzelfde jaar nog, 1928, zijn er 380 handschriften verzameld; in 1929 zijn ze naar Nederland verscheept. Zij variëren in schrift, datum en onderwerp en geven zo een representatief overzicht van de Zuidindiase manuscripttraditie. Het betreft teksten op het gebied van o.a. de religieuze (rituele) literatuur, de Sanskrit epen en belles-lettres, letterkunde, filosofie, grammatica en medicijnen. Een nog onbekend aantal van deze teksten is zeldzaam en nog niet uitgegeven. Budget Het reguliere budget voor de domeincollectie bedraagt jaarlijks voor alle kostensoorten tezamen ca. € 15.000. Via de BGW gelden (sinds 1999) kwam er jaarlijks ca. € 3650 extra beschikbaar. Deze geldstroom houdt op met ingang van 2008. Het budget (Modern India) voor het voormalige Documentatiecentrum Zuid-Azië bedroeg jaarlijks € 8170 en is na het sluiten van het Documentatiecentrum overgeheveld naar de bibliotheek. Naast aankoop hebben ruil (d.m.v. de door het Instituut Kern gepubliceerde Annual Bibliography of Indian Archaeology), schenkingen en legaten in grote mate bijgedragen aan de huidige omvang. Voor de bijzondere collecties is er geen apart budget. Er kan dan ook slechts een enkele incidentele aankoop worden gedaan. Regelmatig wordt er een beroep gedaan op de Stichting J.Gonda-Fonds voor (gedeeltelijke) subsidiëring van projecten tot conservering en/of beschrijving van een bijzondere collectie.

Actuele omvang De boeken- en tijdschriftencollectie staat voor het grootste deel in open opstelling: 1. tijdschriften: 328 meter 2. monografieën: 1471 meter (incl. de naslagwerken) De bijzondere collecties staan in gesloten opstelling: 3. fotocollectie van ruim 70.000 historische en moderne foto’s. De belangrijkste delen zijn: a. 317 foto’s van de fotograaf Isidore van Kinsbergen, ‘natte collodium’opnamen uit ca. 1863-1873, Indonesië b. 440 foto’s van de fotograaf Kasian Cephas uit ca. 1880, Indonesië c. collectie Vogel (ca. 8.600 stuks): foto’s verzameld door J.Ph. Vogel, veelal gemaakt door de Archaeological Survey of India, periode 1890-1940, India d. 12 fotoalbums behorend tot de collectie Vogel waaronder het zeer waardevolle Gandhara-album met 250 albumineprints


123

e. collectie Krom (ca. 500): foto’s verzameld door N.J. Krom, merendeels duplicaten van foto’s van Van Kinsbergen, Cephas of O.D., periode 18901940, Indonesië f. O.D.-foto’s (21.500 stuks): foto’s van de Oudheidkundige Dienst in Nederlands Indië, periode 1901-1955 g. ca. 800 foto’s van de fotograaf G. Foekema, periode 1980-1990 h. ca. 400 foto’s van de fotograaf Y. Coffin, periode 1980-1990 i. 210 foto’s van Walter Spies: Bali, periode ca. 1920-1940 j. collectie BAKA (ca. 40.000): foto’s verzameld door prof J.E. van Lohuizen-de Leeuw, voorheen in de Bibliotheek Aziatische Kunst Amsterdam, periode 1950-1980; bevat o.a. foto’s van Van Lohuizen-de Leeuw zelf, van Y. Coffin en J. Powell k. collectie P.H. Pott (ca. 250 stuks): o.a. Tibet en Indonesië 4. handschriftencollectie (Tibetaans, Lepcha en Sanskrit) a. Tibetaanse blokdrukken: 998 stuks b. Tibetaanse manuscripten: 557 c. Lepcha manuscripten: 182 d. Bon manuscripten: 21 e. Sanskrit handschriften (Johan van Manen collectie): 380. Dit is het aantal bundels, in werkelijkheid bevatten deze bundels in totaal ca. 570 teksten f. overige handschriften in Sanskrit en andere talen: 75 5. oude drukken (van voor 1900 AÈ): 36 meter 6. afwrijfsels van inscripties in Indonesië (270 stuks) en India (14) 7. landkaarten (oude kaarten: 22, moderne kaarten van de Army Map Service en National Atlas of India: 280), en plattegronden en architectuurtekeningen (40) 8. diapositieven (ca.70.000) zwart-wit glasdia’s (= lantaarnplaatjes): ca. 1.500 stuks kleinbeelddia’s: ca. 6.000, veelal kopieën van foto’s uit de collectie, en kleurendia’s van de American Committee for South Asian Art (ACSAA): ca.7.000 dia’s uit de Utrechtse collectie (Zuid-Azië): ca. 4.000 dia’s uit de BAKA-collectie (Zuid-Azië, Indonesië): ca. 30.000 dia’s van E.C.L. During Caspers (prehistorische archeologie): ca. 8.000 dia’s van E. Lewin (contemporaine kunst van India): ca. 1.500 dia’s Islamitische kunst: ca. 3.300 9. glas- en nitraatnegatieven: ca. 900 10. films (16 mm, aantal 13), video’s (50), dvd’s (40) 11. geluidsbanden (ca. 100), cassettes (ca. 180), grammofoonplaten (ca. 20) 12. microfiches (omvang van vele meters, niet geteld), Tibetaans, Gazetteers, kunst 13. microfilms 411(aantal films, niet aantal teksten): 237 (Tibetaans), 132 (Sanskrit), 17 (Lepcha), en 25 (divers) 14. Archieven: a. Bake, A.A. (1899-1963), musicoloog en Sanskritist: 7 meter (met foto’s) b. Boeles, J.J. (1909- ? ), Boeddhisme ZO-Azië: 1 archiefdoos c. Brandes, J.L.A. (1857-1905), taalambtenaar, voorzitter Oudheidk. Commissie, Nederlands Indië: 1 archiefdoos d. Casparis, J.G. de (1916-2002), epigraaf Zuid- en Zuidoost-Azië: 1 meter + 5 verhuisdozen e. During Caspers, E.C.L. (1934-1996), archeologe/prehistorica West-Azië: 3,5 meter (met foto’s) 124


f. Gonda, J. (1905-1991), Sanskritist: 2 meter (overig archief in Utrecht) g. J.P.H.G. Kien (1926-2002), vakreferent UB Leiden: manuscript, kaartenbakken h. Lewin, E., moderne kunst: 4 meter i. Manen, J. van (1877-1943), Tibetoloog: 3 meter j. Pott, P.H., cult. antropoloog, conservator RMV: 3 dozen k. Stutterheim, W.F. (1892-1942), taalambtenaar, (kunst)historicus Ned. Indië: ruim 0,5 meter l. Visser, M.W. de (1875-1930), Japans Boeddhisme: 5 dozen m. Vogel, J.Ph. (1871-1958), Sanskritist, archeoloog: ca. 12 meter n. anders: Veda project (11 archiefdozen), Comm. van Bijstand (2 dozen) 15. kranten: 8 kasten en 12 verhuisdozen 16. prehistorische potscherven uit ZO-Iran, West-Pakistan en Oman (bruikleen/legaat During Caspers): 60 doosjes 17. Indonesische volksliteratuur: 10,5 meter 18. overdrukken: ca. 20 meter in ladenkasten 19. scripties: 2,5 meter 20. “grijze literatuur” modern Azië: 5 meter

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Het geografische gebied van de domeincollectie betreft de landen van Zuid-Azië (India, Pakistan, Nepal, Bhutan, Bangladesh, en Sri Lanka) en Tibet, incl. de landen van de diaspora (Suriname, Fiji, etc.) en de landen van Zuidoost-Azië voorzover het de invloedssfeer vanuit Zuid-Azië betreft. De vertegenwoordigde disciplines zijn de taalen letterkunde van de IndoArische talen (Vedisch, Sanskrit en de moderne talen met name Hindi), de Dravidische talen (m.n. Tamil) en de Tibeto-Birmaanse talen (m.n. Tibetaans en Himalaya talen); alsook de kunstgeschiedenis, archeologie, godsdienst, filosofie, maatschappijwetenschappen en geschiedenis van de desbetreffende gebieden. Lange tijd heeft er een verstrengeling bestaan van de studies van het Indiase subcontinent en de landen binnen de Indiase invloedssfeer, m.n. Indonesië en het vaste land van ZuidoostAzië. Dit geldt voor de archeologie en kunstgeschiedenis, maar ook op het gebied van de talen. Vlak na de oprichting al bood het Instituut Kern bijvoorbeeld cursussen Maleis, Javaans, Soendanees en Balinees aan. Geografisch gezien zijn er dan ook raakvlakken met de domeincollectie Zuidoost-Azië (OLG??). Enerzijds heeft de domeincollectie van het Instituut Kern veel waardevol materiaal met betrekking tot de talen en culturen van Indonesië (verzameld in het koloniale tijdperk). Anderzijds heeft de Universiteitsbibliotheek tot in de tachtiger jaren van de vorige eeuw een budget gehad voor Zuid-Azië waarop vooral taalen letterkundige Indologische werken werden aangeschaft. Nu nog lopen er bij de UB diverse series op het gebied van de Indologie. Gezien de vele disciplines die in de collectie zijn vertegenwoordigd, zijn er ook raakvlakken met de domeincollectie Geschiedenis, Kunst (Islamitische kunst in India), Engelse taal en cultuur (Anglo-Indische taalen letterkunde), Chinees en Japans/Koreaans (Boeddhisme), Taalwetenschap (het Himalaya-talenproject; Munda en andere Austroaziatische talen), rechten (het Van Vollenhoven Instituut: overzees recht), en Culturele Antropologie (FSW). fotocollectie De domeincollectie Zuid- en Zuidoost-Azië bezit een serie nieuwe negatieven en nieuwe afdrukken van de OD-foto’s die in de jaren negentig van de vorige eeuw zijn gemaakt van de afdrukken van Instituut Kern.


125

handschriften De domeincollectie 2.3 (Zuid- en Zuidoost-Aziatische handschriften) bezit Sanskrit handschriften en Indonesische copperplates. Verder zijn er geen raakvlakken.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Andere instellingen die materiaal verwerven op het gebied van Zuid-Azië zijn o.a. het Rijksmuseum voor Volkenkunde (kunst), het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), de Erasmus Universiteit (economie), het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT), faculteit theologie (RUG) en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Er bestaan geen concrete afspraken met deze instanties. fotocollectie Er zijn raakvlakken met de collectie van het KITLV die eveneens een fotocollectie Indonesië; er is enige overlap wat de foto’s van Van Kinsbergen en Cephas betreft. In samenwerking met de afdeling TCZOAO en de École Française d’Extrême-Orient (Parijs) is er in het kader van het internationaliseringsproject Digimasia een gezamelijke digitale ontsluiting van de respectievelijke fotocollecties in voorbereiding. Er is contact met de Ancient India and Iran Trust Library (London) en de School of Oriental and African Studies (SOAS, London) i.v.m. de foto’s van J.E. van Lohuizen uit de BAKA-collectie. Er ligt een verzoek van het Indira Gandhi National Centre for the Arts (New Delhi) om vanuit Instituut Kern expertise te leveren i.v.m. de conservering en beschrijving van hun fotocollectie. Er is een toekomstige samenwerking in de planning met de Oriental and India Office Collections of the British Library. handschriften Met betrekking tot de Tibetaanse collectie is er contact met het Rijksmuseum voor Volkenkunde aangezien zich daar ook materiaal uit de nalatenschap van Johan van Manen bevindt, namelijk de etnografica, rolschilderingen, en een deel van het archief. Het Instituut Kern heeft enkele bijzondere blokdrukken/handschriften in bruikleen van het RMV. In de VS De Universiteitsbibliotheek van Utrecht en het RMV hebben resp. zo’n 45 en 15 Sanskrit/Indiase handschriften. Er is contact geweest over eventuele opname in de geplande catalogus (zie j.4.e.). Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De opbouw van de collectie is direct gerelateerd aan de ontwikkelingen in het onderwijs (BAMA) en onderzoek (Mphil en post-doc). Gebruikers zijn in de eerste plaats medewerkers en studenten van de opleiding Talen en Culturen van India en Tibet (TCIT) maar ook medewerkers en studenten van de opleidingen Talen en Culturen van Indonesie (voorheen van Zuidoost-Azië en Oceanië, TCZOAO), TC van Japan en Korea, TC van China, van de opleiding Geschiedenis en Kunstgeschiedenis, Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap (VIET), van Wereldgodsdiensten en het opleidingsprogramma ‘Towards a New Age of Partnership’ (TANAP, betreffende ontsluiting van VOC-archieven). Onderzoekers die gebruik maken van de collectie behoren in veel gevallen tot het CNWS (School of Asian, African and Amerindian Studies), het Leiden University Centre for Linguistics (Himalaya-talenproject en individuele projecten), en het International Institute for Asian Studies (IIAS). Gezien het feit dat deze domeincollectie een landelijk zwaartepunt is (zie g) en een omvangrijk geografisch gebied betreft, bestaat er de verantwoordelijkheid een minimale 126


aanschaf te garanderen op het gebied van onderwerpen die (momenteel) niet direct in het onderwijs of onderzoek zijn vertegenwoordigd. Het gaat hier vaak om de aanschaf van recent gepubliceerde standaardwerken, b.v. op het gebied van de moderen Indiase talen anders dan Hindi en Tamil, Indiase muziek, Jainisme, en Indiase medicijnen en andere natuurwetenschappen. Fotocollectie De wetenschappelijke fotocollectie is een bron van illustratie-materiaal dat de kwaliteit en reikwijdte van het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek op het gebied van de ZuidAziatische kunst en materiële cultuur waarborgt. Ook voor onderwijs over de kunst en architectuur van andere Aziatische regio’s, zoals verzorgd bij opleidingen Talen en Culturen van Indonesië en Kunstgeschiedenis, is dit illustratie-materiaal relevant. De foto’s zijn verder primair bronnenmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek op het terrein van de kunstgescheidenis en archeologie van de betreffende regio’s. Een groeiend aantal foto’s (momenteel ca. 13.000) is digitaal beschikbaar gesteld via Digibeeld (Faculteit Letteren). handschriften De handschriftencollecties worden vrijwel alleen binnen het onderzoek gebruikt. Momenteel wordt de Tibetaanse collectie gebruikt bij onderzoek dat onder het CNWS valt en de Lepcha collectie is onderwerp van onderzoek bij het Himalaya-talenproject.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Gezien de omvang, de diversiteit en de kwaliteit van haar collecties neemt de bibliotheek niet alleen in Nederland maar ook daarbuiten een unieke plaats in. Naast wetenschappers en studenten van de UL en geïnteresseerden met een algemene belangstelling voor de culturen van Zuid-Azië, maken ook onderzoekers en studenten van andere Nederlandse en buitenlandse universiteiten (o.a. Gent en Leuven) gebruik van de bibliotheek. De Research Fellows van het International Institute for Asian Studies (IIAS, Leiden en Amsterdam) die werkzaam zijn op het gebied van Zuid-Azië, zijn op deze domeincollectie aangewezen. Ook wetenschappers uit Frankrijk, Duitsland, Italië, Polen, Japan, de Verenigde Staten en andere landen bezoeken de bibliotheek en raadplegen de collectie. Via het interbibliothecair leenverkeer worden aanvragen vanuit het hele land en buitenland behandeld. fotocollectie De fotocollectie van het Instituut Kern is wereldwijd gezien een van de breedst gesorteerde verzamelingen voor de archeologie, kunst en architectuur van Zuid- en Zuidoost-Azië (zeker waar het de opnames van voor 1980 betreft). Vergelijkbare foto’s uit de oudere delen van de collectie zijn in Azië door de desastreuze inwerking van hitte en vocht meestal verloren gegaan, of door een gebrekkige ontsluiting onvindbaar en dus ontoegankelijk. Een ander belang betreft het feit dat de staat van de monumenten en objecten zoals op de foto getoond niet meer overeenkomt met de huidige staat. Daarmee zijn veel foto’s tot waardevolle historische documenten geworden. Naast de studenten en onderzoekers van de Leidse universiteit maken ook wetenschappers uit binnen- en vooral het buitenland regelmatig gebruik van de fotocollectie en/of vragen reproducties voor onderzoek en publicatiedoeleinden aan. Met name geldt dit voor 10.000 oudste foto’s (van o.a. I. van Kinsbergen, K. Cephas en de Archaeological Survey of India) en de O.D. foto’s die via Digibeeld via het internet toegankelijk zijn. Bijzondere foto’s uit de collectie zijn tentoongesteld in binnen- en buitenland. Enkele voorbeelden zijn bruiklenen aan Huis Marseille te Amsterdam (Isidore van Kinsbergen, 10


127

dec. 2005-26 febr. 2006), aan het Nederlands Fotomuseum te Rotterdam (Gandhara album, 2004) en aan het Dallas Museum of Art, Texas en het Guggenheim museum te Bilbao, Spanje (2000). Momenteel is een tentoonstelling in voorbereiding van een selectie van ca. 75 foto’s uit de collectie Vogel. Deze zal plaatsvinden in het National Museum te New Delhi in het voorjaar van 2008 en wordt in samenwerking met de Nederlandse ambassade in India georganiseerd. handschriften De zorgvuldigheid en de criteria waarmee Johan van Manen de blokdrukken en handschriften heeft geselecteerd maken het tot een unieke en daarmee internationaal waardevolle verzameling. In de loop der jaren is de collectie geregeld geraadpleegd door Tibetologen uit binnen- en buitenland. De beschrijving in het GGC (zie onder j.4) heeft een ruimere bekendheid met zich meegebracht zoals blijkt uit internationale aanvragen voor reproducties (microvorm, scan of afdruk) die nu binnenkomen. De Sanskrit en overige handschriften zijn niet (goed) ontsloten en worden daardoor weinig gebruikt; een wetenschappelijke catalogus is in voorbereiding (zie j.4.e).

Zwaartepunten Onder a is aangegeven dat het Instituut Kern de enig overgebleven vestiging voor Indologische studies in Nederland is. Daarmee vormen zowel het onderwijs en onderzoek op het gebied van de talen en culturen van Zuid- en Centraal Azie alsook de domeincollectie een landelijk zwaartepunt.

Fysieke staat De fysieke staat is over het algeheel redelijk tot goed. Indiaas papier uit een bepaalde periode heeft een hoge zuurgraad waardoor de boeken die van dit papier zijn gemaakt, zeer kwetsbaar zijn; het papier breekt. De laatste jaren zijn er projecten uitgevoerd tot conservering en/of beschrijving van gedeelten van de bijzondere collecties; zie hiervoor de afzonderlijke collecties onder het kopje Ontsluiting.

Gebruik (uitlening, inzage, evt. specifieke beperkingen, intensiteit) De boeken en tijdschriften zijn uitleenbaar met uitzondering van naslagwerken, grootformaat, drukken van voor 1900 en de afleveringen van de lopende jaargang van een tijdschrift. De bijzondere collecties zijn niet uitleenbaar maar wel op aanvraag in te zien. Behalve voor medewerkers en studenten van bovengenoemde instellingen is de collectie toegankelijk voor elke individuele onderzoeker of belangstellende.

Ontsluiting De ontsluiting varieert van volledig ontsloten (boeken en tijdschriften; het totale aantal beschrijvingen nadert de 57.000) tot deels of geheel niet ontsloten. Zie ook de website www.instituutkern.leidenuniv.nl. 1. tijdschriften: via het GGC ontsloten; alfabetisch in open opstelling; lopende jaargang in zichtkasten 2. monografieën: via het GGC ontsloten; merendeels volgens lokale systematiek in open opstelling; recentelijk zijn dubbele exemplaren en omvangrijke Boeddhistische kanons in gesloten opstelling geplaatst 3. fotocollectie van ruim 70.000 historische en moderne foto’s. Gedurende een conserverings-project (okt. 1998- maart 2001) zijn alle foto’s omgepakt in Secol polyester doorzichthoezen en opgeslagen in zuurvrije nietvrije dozen in de geklimatiseerde kluis of in de klimaatkast. De huidige fysieke staat van de foto’s varieert 128


sterk. De mate van achteruitgang van de conditie lijkt sterk afhankelijk te zijn van de oorspronkelijke kwaliteit van het fotopapier, en van het productieproces.. Met name de negentiende-eeuwse foto’s verkeren vaak nog in zeer goede staat. De twintigste-eeuwse foto’s van voor de oorlog vertonen een verval uiteenlopend van lichte achteruitgang in contrast tot bijna totale verbleking. De na-oorlogse foto’s waartoe de BAKA-collectie behoort verkeren doorgaans in goed staat. De toegankelijkheid varieert. De laatste jaren is er in verschillende projecten gewerkt aan een betere ontsluiting van de fotocollectie. Dit vergroot de bekendheid en daarmee ook het gebruik: a. foto’s van Van Kinsbergen zijn gedigitaliseerd en ontsloten in de lokale database Skopeo; volledig toegankelijk via DigiBeeld (de onderwijsbeeldbank van de Faculteit der Letteren) b. foto’s van Cephas: idem c. collectie Vogel: idem d. 12 fotoalbums: grotendeels gedigitaliseerd en ontsloten in Skopeo/DigiBeeld; het Gandhara album is gerestaureerd en gedigitaliseerd door het Nationale Restauratie-atelier, Rotterdam. e. collectie Krom: niet ontsloten, opgeslagen in de klimaatkast f. O.D.-foto’s: ontsloten via lijsten in de publicaties van de Oudheidkundige Commissie en de Oudheidkundige Dienst; de afbeeldingen zijn op microfiche gezet door IDC; een beschrijving is ingevoerd in een lokale database bij O.L.G. (UB Leiden) en recentelijk in DigiBeeld geïntegreerd; geleidelijk worden de foto’s momenteel gedigitaliseerd en gekoppeld aan de beschrijving in DigiBeeld (momenteel ca. 2500) g. foto’s van de G. Foekema; ontsloten in lijsten met globale informatie van de fotograaf; deels gedigitaliseerd en beschreven in Skopeo/DigiBeeld h. foto’s van de Y. Coffin: lokale lijsten, een klein deel is gedigitaliseerd en beschreven in Skopeo en toegankelijk via DigiBeeld (er is geen copyright) i. foto’s van W. Spies: ontsloten via een lokale lijst j. collectie BAKA (ca. 40.000): de foto’s zijn ontsloten ontsloten via een sitenummer verwijzing in een kaartsysteem (zonder detailbeschrijvingen); er zijn wel goede beschrijvingen (vaak zeer gedetailleerd) beschikbaar maar die zijn achterop de foto-kartonnen zelf aangebracht. Inmiddels zijn er ca. 15.000 beschrijvingen in de database Skopeo opgenomen en hiervan ca. 2000 gelinkt aan een digitaal image k. collectie Pott: niet ontsloten 4. handschriftencollectie (Tibetaans, Lepcha en Sanskrit): de fysieke staat is over het algeheel goed van de gehele collectie die ligt opgeslagen in de geklimatiseerde ruimte. a. Tibetaanse blokdrukken: ontsluiting voorheen alleen door een ongepubliceerde alfabetische titellijst (1953-55) en een handgeschreven lokale Tibetaanse catalogus. In het kader van het landelijke Metamorfoze project is de gehele Tibetaanse collectie in het GGC beschreven en als conserveringsmaatregel op microfilm gezet. Dit m.u.v. een aantal blokdrukken die bij de verscheping vanuit Calcutta onherstelbare waterschade hebben opgelopen. Alle stukken moeten nog overgepakt worden in zuurvrije dozen. b. Tibetaanse manuscripten: idem c. Lepcha manuscripten: idem. Bovendien zijn ze beschreven in Catalogue of Lepcha manuscripts in the Van Manen collection, by Heleen Plaisier, Leiden : Kern Institute, 2003 d. Bon manuscripten: idem als a en b


129

e. Sanskrit handschriften (Johan van Manen collectie): ontsloten middels een alfabetische titellijst in A list of the South-Indian palmleaf manuscripts (Sanskrit) in the Kern Institute, Leiden (the Van Manen collection), ed. by Hanna ’t Hart, Leiden : Kern Institute, 1992). Momenteel loopt er een project gefinancierd door de Stichting J. Gonda Fonds om een uitvoerige wetenschappelijke beschrijving van deze handschriften te maken. f. overige handschriften: niet of zeer gebrekkig ontsloten 5. oude drukken (van voor 1900 A.D.): via het GGC ontsloten. In redelijke staat, echter veelal van etiket voorzien 6. afwrijfsels van inscripties: ontsloten d.m.v. lokale lijsten 7. landkaarten, plattegronden en architectuurtekeningen: ontsloten via lokale lijsten; alleen een gedeelte van de landkaarten is via het GGC ontsloten. De waardevolle oude kaarten zijn enkele jaren geleden gerestaureerd en in zuurvrije omslagen opgeborgen. De staat van een aantal plattegronden van archeologische monumenten is slecht. 8. diapositieven: zwart-wit glasdia’s: deels ontsloten via lijsten kleinbeelddia’s: deels ontsloten via lijsten kleurendia’s van ACSAA: ontsloten via meegeleverde lijsten dia’s uit de Utrechtse collectie: ontsloten via gebrekkig kaartsysteem dia’s uit de BAKA-collectie: deels goed gedocumenteerd op de dia zelf dia’s van E.C.L. During Caspers: niet ontsloten dia’s van E. Lewin: niet ontsloten dia’s Islamitische kunst: ontsloten via lijsten 9. glas- en nitraatnegatieven: dia’s De Cock zijn beschreven en gedigitaliseerd in Skopeo/ digibeeld; de rest niet 10. films en video’s ontsloten via lokale lijsten; dvd’s ontsloten via het GGC 11. geluidsbanden en cassettes ontsloten via lokale lijsten, grammofoonplaten: niet ontsloten 12. microfiches Tibetaans: ontsloten via Amerikaans PLO 48 project; Gazetteers en kunst in het GGC 13. microfilms Tibetaans: ontsloten via GGC; Sanskrit: via lokale lijst; Lepcha: in het GGC 14. Archieven: a. Bake, A.A.: ontsloten door P. Voorhoeve via lokale gedetailleerde lijst; later zeer globaal herordend b. Boeles, J.J. : niet beschreven c. Brandes, J.L.A.: globaal beschreven d. Casparis, J.G. de: zeer globaal geordend, niet beschreven e. During Caspers, E.C.L.: globaal geordend en beschreven f. Gonda, J.: globaal geordend, niet beschreven g. J.P.H.G. Kien: niet beschreven h. Lewin, E.: niet beschreven i. Manen, J. van: beschreven via lokale lijst j. Pott, P.H.: niet beschreven k. Stutterheim, W.F.: niet beschreven l. Visser, M.W. de: niet beschreven m. Vogel, J.Ph.: geordend en globaal beschreven n. anders: Veda project (geordend), Comm. van Bijstand (beschreven in lijst) 15. kranten: lokale lijst 16. prehistorische potscherven uit ZO-Iran, West-Pakistan en Oman: uitgebreide inventaris 17. Indonesische volksliteratuur: ontsloten via lokale lijst

130


18. overdrukken: opgeslagen in hangmappen ladeblokken en deels ontsloten d.m.v. kaartsysteem 19. scripties via lokale lijst 20. “grijze literatuur” modern Azië: opgeslagen in hangmappen; het bijbehorende micro OPC bestand is bij de migartie verloren gegaan 1.2.22. Wetenschapsgeschiedenis Ontbreekt. 1.2.23. Media en Praktijkstudies

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Praktijkstudies is in 2003 begonnen met als doel het uitbreiden van het aanbod binnen het onderzoek en het onderwijs bij de Faculteit der Letteren door de onderzoeksdisciplines met elkaar te verbinden 15. Het accent ligt op het interdisciplinaire karakter van het onderzoek en het onderwijs, en op de praktijkgerichtheid. De studie bestaat uit verschillende bijvakken onderverdeeld in thema’s: • Journalistiek en Nieuwe Media (invloed van de Nieuwe Media op het uitoefenen van het beroep ) • Europese Studies (politiek en bestuur) • Management (culturele en internationale aspecten) Het Centrum voor Praktijkstudies Letteren voorziet in het onderwijs aan bachelor studenten en verzorgt daarnaast sinds 2004 de Masteropleidingen in European Studies en sinds 2005 in Journalistiek en Nieuwe Media. Zowel bij onderwijs als bij onderzoek speelt innovatie van vorm en inhoud een belangrijke rol. Tot 2008 was geen apart budget voor Praktijkstudies beschikbaar.

Actuele omvang De collectie Praktijkstudies staat op twee locaties: bij de UB op de zaal van Sociale Wetenschappen en bij de Mediatheek van Praktijkstudies. Het deel van de collectie dat onder het beheer van de UB valt, bestaat uit een basiscollectie van relevante publicaties voor Journalistiek en Nieuwe Media. De Mediatheekcollectie bestaat uit publicaties voor alle relevante thema’s binnen Praktijkstudies. Actuele omvang: 11 tijdschrifttitels en ruim 200 handboeken en monografieën.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Er bestaan raakvlakken met de collectie van de Faculteit van Sociale Wetenschappen, die veel aanschaft op het gebied van (Massa)media en (Massa)communicatie. Hier binnen zijn de sociale en culturele aspecten van de (nieuwe) media vooral relevant. Ook vormt Europa en de Europese Unie, zowel op beleidsmatig als op bestuurlijk niveau, een belangrijk onderdeel van de collectie Politieke Wetenschappen binnen Sociale Wetenschappen. Verwacht mag worden dat er raakvlakken zijn met de collectie bibliotheekwetenschap en boekgeschiedenis aangezien de Master Book en Digital Media Studies 16 binnen boekstudies wordt aangeboden. 15 16

Uit: Onderzoeksverslag 2006/ Centrum Praktijkstudies Letteren. Universiteit Leiden Zie: http://www.studiegids.leidenuniv.nl/index.php3?m=24&c=5711&garb=0.10013113562489423


131

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er worden bij verschillende universiteiten in Nederland bachelor- en masteropleidingen over Nieuwe Media aangeboden. Alhoewel het accent bij elk opleiding anders ligt, valt te verwachten dat er wel raakvlakken zijn tussen de verschillende collecties. Er zal zeker overlap zijn wat betreft de basis collectie (monografieën en handboeken), en mogelijk ook wat specifieke publicaties betreft, bijvoorbeeld in verband met een onderzoeksmaster. Mogelijkheden voor eventuele samenwerking tussen de bibliotheken, niet alleen wat betreft het aanschaffen van publicaties maar ook wat betreft het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten, moet nader onderzocht worden.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Het Centrum voor Praktijkstudies Letteren voorziet in het onderwijs van bachelor studenten en verzorgt daarnaast de Master opleidingen in European Studies (sinds 2004) en Journalistiek en Nieuwe Media (sinds 2005).

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Binnen Nederland gaat het om de volgende opleidingen in: • Nieuwe Media & Digitale cultuur 17: Universiteit Utrecht / Faculteit der Letteren: De Utrechtse master Nieuwe Media en Digitale Cultuur richt zich in het onderwijs en onderzoek op dit soort vragen naar samenhang en wisselwerking tussen cultuur en technologie. De nadruk van het masterprogramma ligt op digitale media als zich ontwikkelende technologieën in wederzijdse samenhang met een veranderende cultuur. • Mediastudies 18. UvA Amsterdam/ Faculteit Geesteswetenschappen: Mediastudies is een relatief jonge afdeling binnen de Faculteit der Geesteswetenschappen, waar de vakgebieden film, televisie, nieuwe media, archieven, journalistiek, informatie en documentatie worden bestudeerd. Medewerkers geven onderwijs in 8 verschillende opleidingen: 2 bacheloropleidingen, 2 masteropleidingen, 3 duale masters en 1 onderzoeksmaster. Bij Mediastudies wordt onderzoek gedaan naar historische en culturele aspecten van audiovisuele producten en naar de toenemende invloed van multimediale technologie op de hedendaagse cultuur. Verder wordt ook de rol van de journalistiek en van de informatiearchivering in de samenleving onderzocht. • Master Media Culture 19 / Universiteit Maastricht. The research training is combined with training in media skills and is assessed through the production of concrete products, such as review articles, radio programmes or websites. The master’s programme in Media Culture is aimed at university graduates with a bachelor’s or master’s degree who are interested in the interrelations between cultural transformations in the media and technological developments, and especially the introduction of digital technologies

Zwaartepunten Zwaartepunten binnen de collectie zijn Journalistiek en Nieuwe Media en Europese Studies.

Gebruik Tot nu toe worden de publicaties niet uitgeleend.

17

Zie: http://www.let.uu.nl/tftv/nieuwemedia/weblog.php Zie: http://www.mediastudies.nl/ 19 Zie: http://www.unimaas.nl/default.asp?template=werkveld.htm&id=727MSI3XKU4LNI5FTR6B&taal=en 18

132



De collectie Praktijkstudies ondersteunt het onderwijs en het onderzoek dat plaats vindt binnen het Centrum voor Praktijkstudies Praktijkstudies bestaat uit : • Journalistiek en Nieuwe Media • Europese Studies • Management Het Centrum voor Praktijkstudies Letteren voorziet in het onderwijs van bachelor studenten en verzorgt daarnaast de Master opleidingen in European Studies (sinds 2004) en Journalistiek en Nieuwe Media (sinds 2005) Aantal medewerkers: • Gewone en bijzondere hoogleraren: 4 • Medewerkers met een onderzoekaanstelling per deelopleiding: • Journalistiek en Nieuwe Media: 6 20 • Europese Unie Studies: 5 • Management: 12 Studentenaantallen Master JNM Master EUS Praktijkstudies

2005 12 14 223

2006 10 19 183

2007 10 24 269

Praktijkstudies is, zoals de naam suggereert, een interdisciplinaire opleiding met een praktische oriëntatie. De medewerkers van de opleiding komen zowel uit de wetenschap als uit de praktijk. Zij organiseren regelmatig symposia en congressen. Deze zijn bedoeld om de praktijk en de wetenschap bij elkaar te brengen. De opleiding bestaat uit verschillenden bijvakken onderverdeeld in de al boven genoemde praktijkstudies. Aankoop en -methodiek

De boeken worden besteld via de reguliere boekhandel of leverancier. Selectiecriteria en collectievormingniveaus:

Belangrijke onderwerpen voor de drie Praktijkstudies: Journalistiek en Nieuwe Media: Media en retorica • Mediahypes en moderne sagen • Genres in verandering • De retoriek van statisch cijfermateriaal in de media • Visuele Media: analyse van televisiebeelden en fotografie • Misdaad in de media: misdaad en journalistiek verslaggeving NBC

Vakgebied

Onderwerpen

Opmerkingen

Niveau Collectievorming Cijfers 1-10 gewenst huidig

20

Journalistiek en Nieuwe Media is de grootste opleiding binnen Praktijkstudies. Dit staat niet in verhouding tot het aantal medewerkers Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008

133

02.20

Wetenschap en cultuur in het alg.

Information storage en retrieval

Bibliotheekwetenschap

5

05.03

Comm.wetenschap

Methode en technieken van communicatiewetenschap

Communicatiewetenschap, onderzoeksmethode

1 3

05.12

Comm.wetenschap

Communicatieprocessen

Interculturele communicatie

3

05.20

Comm.wetenschap

Communicatie en samenleving

Sociale en culturele aspecten / media-impact

3

05.30

Comm.wetenschap

Massacommunicatie(middelen) : algemeen

Praktijkgericht. Nieuwsvoorzienning en gebruikte communicatiemiddelen Massamedia, televisie en fotografie. Beeldvorming, visualisatie

05.30

05.31 05.33

05.33

Comm.wetenschap

Comm.wetenschap Comm.wetenschap

Comm.wetenschap

Massacommunicatie(middelen) : algemeen Publiciteit

Communicatie, PR en voorlichting, nieuwsgaring

Journalistiek

6

6

3 3

6a7

6a7

3

3a4

4

6a7

Misdaad in de nieuwe media . Misdaad verslaggeving

4

6a7

(digitaal) publiceren, gebruik van Internet, toepasbare kennis voor de praktijk

Journalistiek

5

05.34

Comm.wetenschap

Omroep algemeen

Publieke omroep en beleid

3

05.35

Comm.wetenschap

Radio

Radiojournalistiek

2

3 3a4

05.36

Comm.wetenschap

Televisie

Culturele aspecten

3

3

05.38

Comm.wetenschap

Elektronische communicatie, inhoudelijke aspecten

Internet als massacommunicatiemiddel. Websites, vormgeving, schrijfvaardigheid

3

6a7

4

4

17.63

Algemene taal - en literatuurwetenschap

Tekstwetenschap

Teksten, beropespraktijk

18.10

Taal- en letterkunde naar afzonderlijke talen

Nederlandse taalkunde

Taalgebruik, spelling, stilistiek, verslaglegging

4

5

24.30

Theaterwetenschap

Film en televisiewetenschap: algemeen

Film en televisie. Geschiedenis, sociale aspecten

4

4

24.31

Theaterwetenschap

Sociale aspecten. Beeldcultuur

54.84

Informatica algemeen

Theorie en stetiek van de filmkunst Ontwikkeling en toepassing van Internet en Websites

Websites, vormgeving, schrijfvaardigheid

2

4 2

2

71.55

Sociologie

Folklore, volkskunde

Urban Legends

2

89.56

Politicologie

Politieke Communicatie

Politieke communicatie, massamedia

3

3

4

Europese Studies: De grenzen van Europese Integratie. De uitbreiding als uitdaging voor de politiek – ambtelijke aansturing van de Europese Unie, de historische analyse om de actuele koers te verklaren, de impact van institutionele keuzes in het verleden. NBC

Vakgebied

Onderwerpen

Geschiedenis van Europa

Opmerkingen

15.70

Geschiedenis

74.94

(Sociale) demografie

Migratie (demografie)

Europese integratie, politieke geschiedenis Overheidsbeleid, asielrecht

89.72

Politicologie

Internationale organisaties

Europese Unie, bestuur, beleid, instellingen

Niveau collectievorming Cijfers 1-10 huidig 3

Gewenst

1

2

3

3a4

3a4

Management : Management in/ van Diversiteit

134


• • • • •

Culturele aspecten van transformatie en innovatie Interculturele communicatie in management, besluitvorming en marketing Globalisering: cultuur, onderneming en maatschappij Management in context: economische, historische, culturele, filosofische en retorische analyse Van ‘Corporate Financial Governance’ naar ‘Corporate Societal Governance’: maatschappelijke legitimatie in de institutionele theorie van de onderneming NBC

Vakgebied

Onderwerpen

Opmerkingen

huidig 3

gewenst

Organisatieontwikkeling, culturele verschillen

2

3a4

Internationale betrekkingen: algemeen

Internationale economisch ebetrekkingen

2

3

Internationale economie: algemeen

Internationale economisch ebetrekkingen

3

3

Economische toestand, ontwikkelingen en structuur: algemeen

Economische structuur 2

3

Bedrijfskunde, organisatiekunde, arbeidswetenschappen

Organisatiesociologie, organisatiepsychologie

Interculturele communicatie, bedrijfsleven

2

3a4


Management en organisatie: algemeen

Ondernemerschap, interculturele communicatie, sociale aspecten

2

3a4


Filososfie en theorie van bedrijfs- en organisatiekunde

Bedrijfsleven, sociale verantwoodelijkheid

2

3a4

Filosofie

Ethiek (filosofie)

Economische ethiek, politieke ethiek

1

2a3

85.40


Marketing

Internationale markt, markonderzoek, internet

85.62


Personeelsmanagement

Politicologie

89.70

83.40

83.30

85.08

85.05

85.02

08.38

Niveau collectievorming Cijfers 1-10

Economie

Economie

3a4

Algemene conclusie voor Praktijkstudies:

Zoals eerder aangegeven, het interdisciplinaire karakter van de opleiding Praktijkstudies zie je in de collectie terug. De raakvlakken met andere UB collecties zijn al opgenomen in de afzonderlijke tabellen per Praktijkstudie. Het interdisciplinaire karakter van de collectie Praktijkstudies heeft enige invloed gehad op de collectiewaardering die vooral gericht is op de beoordeling van de publicaties die worden gekocht uit de voor Praktijkstudies beschikbare financiële middelen. Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen Beschikbare middelen

In 2003 heeft het Centrum voor Praktijkstudies € 4500,- voor 2 jaar toegekend als Stimuleringssubsidie voor de aanschaf van literatuur. Het budget voor 2008 voor Praktijkstudies is € 5.762,- . Het budget voor Praktijkstudies in de recente jaren is niet te achterhalen, door de vele veranderingen in de budgetstructuur.


135

Deselectie

Voor medio 2008 staat de verhuizing gepland van de publicaties van de Mediatheek van het Centrum voor Praktijkstudies naar de UB Leiden. Dit is een uitstekend moment om alvast kritisch te kijken naar de Mediatheek collectie.

136


1.3.

Godsdienstwetenschappen

De Universiteitsbibliotheek fungeert als faculteitsbibliotheek voor de Faculteit der Godsdienstwetenschappen.

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie theologie is de oudste van de UB. Het eerste boek in het bezit van de bibliotheek was een bij Plantijn uitgegeven viertalige bijbel in 8 delen, geschonken door Prins Willem I in 1575, het stichtingsjaar van de universiteit. De Leidse collectie kreeg verder vorm toen eind 1586 een legaat werd verworven van Johannes Holmannus Secundus, hoogleraar in de theologie. Door de eeuwen heen bleef de theologie in Leiden aanwezig en zowel orthodoxie als vrijzinnigheid lieten hun sporen in de collectie na. De Faculteit der Godsdienstwetenschappen stelt jaarlijks een budget ter beschikking. In 2007 bedroeg deze €60.910,-. Het budget werd aangevuld met een bijdrage van €7.151,- in het kader van de Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW). Deze bijdrage heeft als doel het opvullen van lacunes op het gebied van Nieuwe Testament en Patristiek en werd dit jaar voor het laatst door het NWO uitgekeerd. PThU en Remonstrantse Broederschap Naast de eigen opleidingen biedt Godsdienstwetenschappen onderdak aan de predikantsopleidingen van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) en de Remonstrantse Broederschap. De PThU heeft eigen hoogleraren en docenten; het Remonstrants Seminarium een bijzonder c.q. kerkelijk hoogleraar bij de Universiteit Leiden. Sinds 2002 stelt de PThU jaarlijks een budget aan de UBL beschikbaar (beheerd door de vakreferent godsdienstwetenschappen), waaruit de specifieke literatuurbehoeften t.b.v. de PThU masteropleiding kunnen bekostigd. Het aangeschafte materiaal wordt opgenomen in de bruikleencollectie NHK. Het budget is voorlopig vastgesteld op €2000,- per jaar. Ongeveer de helft hiervan wordt besteedt aan tijdschriften. De Remonstrantse Broederschap vult haar SEMREM-collectie in natura aan, eveneens in bruikleen bij de UBL.

Actuele omvang De collectie Godsdienstwetenschappen bevat naar schatting 125.000 banden. Het merendeel daarvan staat in het Gesloten Magazijn. Er staat ca. 400 meter open opgesteld op de studiezaal Godsdienstwetenschappen. Daarnaast staat er ongeveer 300 meter aan tijdschriften in het Open Magazijn. De bibliotheek heeft een lopend abonnement op zo’n 200 tijdschriften.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Er bestaan nauwe banden met de profielen van aangrenzende disciplines, zoals: • Griekse en Latijnse taal en cultuur • Talen en culturen van het Midden Oosten (Hebreeuws en islam) • Talen en culturen van Zuid Oost-Azië (hindoeïsme. Boeddhisme) • Sociale wetenschappen (Culturele antropologie, Sociologie & Psychologie) • Wijsbegeerte • Geschiedenis • Kunstgeschiedenis • Bijzondere collecties (handschriften, mediëvistiek)

Actuele relatie met Onderwijs en Onderzoek Collectieplan Deel II, Godsdienst – 1 oktober 2008

137

De collectie Godsdienstwetenschappen is in het Leidse onderwijs primair van belang voor de volgende programma’s: • BA Islamitische theologie • BA Godgeleerdheid • BA Wereldgodsdiensten • MA Islamic Theology • MA Religious Studies • MPhil Religious Studies De Faculteit der Godsdienstwetenschappen telt in het studiejaar 2007-2008 199 ingeschreven studenten, waarvan 24 studenten staan ingeschreven voor een van de masteropleidingen. 21 De collectie Godsdienstwetenschappen ondersteunt Leids onderzoek dat valt onder de Faculteit der Godsdienstwetenschappen (het onderzoeksinstituut LISOR en het Peshitta Instituut). De wetenschappelijke staf van de faculteit bestaat uit: Hoogleraren: 9 U(H)D’s: 11 Postdocs: 4 AIO’s: 3 Bijzonder hoogleraren: 4 Zwaartepunten binnen het facultair onderzoek zijn: • Bijbelwetenschappen • Jodendom • Geschiedenis van het christendom • Islam in Europa • Wereldchristendom • Godsdienstwijsbegeerte • Vergelijkende godsdienstwetenschappen

Zwaartepunten Zwaartepunten binnen de collectie zijn: • Bijbelwetenschappen en patristiek • Geschiedenis van het christendom • Islam in Europa • Godsdienstwijsbegeerte • Vergelijkende godsdienstwetenschappen

Ontsluiting De collectie Godsdienstwetenschappen is volledig opgenomen in de catalogus (U-CAT). De collectie is door de jaren via drie, elkaar gedeeltelijk overlappende, ontsloten: • Oude Systematische Catalogus (OCS) Tot 1963 • Nieuwe Systematische Catalogus (NSC) 1963 tot circa 2002 • Gemeenschappelijke Onderwerpsontsluiting (GOO) Vanaf circa 1990

21

Zie Korte rapportage instroom, inschrijvingen en examens (januari 2008) via www.cijfers.leidenuniv.nl.

138

Collectieplan Deel II, Godsdienst – 1 oktober 2008

1.4.

Wijsbegeerte

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Al sinds het ontstaan van de universiteit (1575) wordt er in Leiden filosofie onderwezen, zij het dat het onderwijs in de filosofie, behorende tot de artes, voornamelijk een propedeutisch karakter had. Men bestudeerde de filosofie als voorbereiding op een van de “echte studies”: theologie, rechten en medicijnen. Aanvankelijk maakte men in het onderwijs gebruik van handboeken van de humanistisch georiënteerde Leuvense hoogleraren Augustinus Hunnaeus en Cornelius Valerius, totdat in 1582 zes studenten het verzoek indienden om voortaan Aristoteles’ teksten als uitgangspunt te nemen. Het verzoek werd gehonoreerd, maar de studenten hadden veel moeite met deze teksten, dus al gauw verschenen er handboeken van Leidse hoogleraren met als doel de Aristotelische leer hapklaar te maken, bijvoorbeeld Simon Stevins Dialectike ofte Bewijsconst (1585). 22 De collectievorming op het gebied van de filosofie sloot sinds het prille begin van de universiteit al aan bij het onderwijs. Zo bevat de collectie een exemplaar van Valerius’ gewraakte Physicae uit 1575, en een latere druk van Stevins bovengenoemde werk uit 1621, ‘van druckfauten verbetert’. Ook het vermelden waard is dat het college in 1608 besloot om voor de hoogleraren filosofie de werken van Plato en Aristoteles aan te schaffen, voor Plato waarschijnlijk de Stephanus-editie (1578) die ook nu nog in het bezit is van de bibliotheek. De eerste jaren dat filosofie onderwezen werd, had men moeite om geschikte hoogleraren te vinden voor de filosofie. De opleiding was dan ook weinig succesvol. Pas in 1598 bracht de eerste student het tot de graad magister artium. Die student was Gerardus Vossius. Zijn zoon, Isaac Vossius, zou later bibliothecaris van koningin Christina van Zweden worden. In 1689 kocht de Universiteit de Bibliotheca Vossiana aan, en zo verkeeg de bibliotheek vele belangrijke werken van Descartes, onder andere een eerste druk van de Discours de la Méthode uit 1637. Daarvoor had de universiteit slechts één werk van Descartes in haar bezit (Geometria, door Frans van Schooten uit het Frans in het Latijn vertaald ten behoeve van de studenten, 1649). Het was dan ook pas in 1676 officieel toegestaan om de Cartesiaanse filosofie te doceren in Leiden. Inofficieel echter, behoorde deze filosofie al vanaf 1652 tot het curriculum. 23 Tegenwoordig kan men aan de universiteit Leiden terecht voor een brede, klassieke opleiding in de filosofie. De geschiedenis van de filosofie, en met name de antieke filosofie van Aristoteles en Plato, neemt nog steeds een bijzondere plaats in. Sinds 1964 is er een aparte Faculteit der Wijsbegeerte (daarvoor behoorde Wijsbegeerte bij Letteren), en sinds 1992 functioneert de Faculteit helemaal zelfstandig. In het laatste research assessment zijn de voorzieningen voor de opleidingen van de Faculteit als goed beoordeeld, met name de bibliotheek. 24 Het jaarlijks budget voor wijsbegeerte bedroeg de afgelopen jaren € 32.000. In 2004 en 2005 heeft de faculteit een extra bedrag van € 20.000 (per jaar) beschikbaar gesteld om lacunes op te vullen, in met name de collectie monografieën (het extra bedrag van 2005 is in 2005 en 2006 uitgegeven). 25 Het jaarlijks budget van € 32.000 werd onderverdeeld in € 28.000 22

Bron: Ferdinand Sassen, ‘Het oudste wijsgeerig onderwijs te Leiden, (1575-1619)’, in Mededeelingen der Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, 4:1. 23 Bron: Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna Commoditas, Geschiedenis van de Leidse Universiteitsbibliotheek 1575-2000. Primavera Press ism Universitaire Pers Leiden. Leiden 2001. 24 Bron: Research Assessment Philosophy 1999-2004. http://www.filosofie.leidenuniv.nl/content_docs/report_of_philosophy.pdf 25 25 In de gesprekken die ik met de medewerkers heb gevoerd, is gebleken dat niet alle lacunes naar tevredenheid zijn opgevuld. De nog bestaande lacunes (zoals voor praktische filosofie) zijn meegenomen in het Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008

139

regulier budget, en € 4000 voor het zogenaamde pluspakket: een apart budget waarvan elektronische diensten werden betaald (in concreto: Philosopher’s Index en Routledge Encyclopedia of Philosophy. Kosten in totaal in 2006: € 4806 26). In 2007 is het pluspakket echter afgeschaft, en worden de kosten van de elektronische abonnementen van het reguliere budget afgetrokken. Dit reguliere budget bedraagt echter € 28.000.

Actuele omvang De totale collectie filosofie bestaat uit zo’n 75.000 titels. Een klein deel daarvan staat op de studiezaal. Lopende abonnementen (gebaseerd op Alephs list of orders per budget): • Tijdschriften: 87 • Meerdelige werken: 72 • Losbladigen: 1 • Seriewerken: 20 • Elektronische abonnementen: 5 De omvang van de elektronische collectie is: • Tijdschriften: 129 titels (search in U-CAT mbv BC codes voor filosofie en MAT=et) (er is hier natuurlijk overlap met de Aleph-titels) • Overig: 16 titels (search in U-CAT, woord uit alle velden filosofie en MAT = so, en ULIP philosophy, ontdubbeld) (o.a. bibliografieën, lexica, verzameld werk filosofen, proefschriften op CD-ROM).

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Aangezien filosofie een zeer breed vakgebied is, heeft de collectie raakvlakken met vrijwel alle andere collecties in Leiden. Het volgend overzicht spitst dit toe per onderdeel van de filosofie: • Klassieke talen (antieke wijsbegeerte) • Sociale wetenschappen (politieke filosofie, filosofie van de psychiatrie, ethiek) • Taalwetenschap (taalfilosofie) • Wetenschapsgeschiedenis (wetenschapsfilosofie) • Museum Boerhaave (wetenschapsfilosofie) • Wiskunde en natuurwetenschappen (logica, wetenschapsfilosofie) • Godsdienstwetenschappen en godgeleerdheid (middeleeuwse wijsbegeerte, spiritualiteit, godsdienstwijsbegeerte) • Indologisch instituut Kern (niet-westerse filosofie) • Kunst (esthetica) • Rechten (ethiek, rechtsfilosofie) • Bijzondere collecties (geschiedenis van de middeleeuwse wijsbegeerte)

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Vrijwel alle Nederlandse universiteiten waar filosofie wordt aangeboden hebben overlappend, verwant en/of aanvullend materiaal. Het is momenteel onduidelijk welke bibliotheek bewaarplicht heeft. De bibliotheek met die verantwoordelijkheid deselecteert geen werken die collectievormingsprofiel. Voorzover mij bekend zijn veel andere lacunes indertijd wel opgevuld. De titels voor mediafilosofie zijn bijvoorbeeld allemaal aangeschaft. 26 Voor gebruikscijfers van deze bronnen, zie: Gebruikscijfers leveranciers. De cijfers zijn moeilijk vergelijkbaar omdat er verschillende acties zijn gemeten, maar het lijkt erop dat de Philosopher’s Index vaker wordt gebruikt dan de Routledge.

140

Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008

nergens anders meer in Nederland aanwezig zijn, en andere bibliotheken die tot een dergelijke actie willen overgaan moeten hun collectie aanbieden aan de bibliotheek met bewaarverantwoordelijkheid. 27 Dit zou moeten zijn geregeld in UKB-verband. Indertijd heeft Leiden om deze verantwoordelijkheid verzocht. Els Peeters (Nijmegen) heeft echter een stuk ingediend waarin ze pleit voor een koppeling aan BGW-verantwoordelijkheid. Dit is aangenomen als amendement maar het eerste stuk is daarmee niet vervallen. De BGW gelden zijn naar Nijmegen, en Amsterdam (VU en UvA) gegaan, maar de Amsterdamse universiteiten hebben geen gehoor gegeven aan de oproep om de bewaarplicht op zich te nemen. Nu is het feitelijk zo dat er twee stukken naast elkaar bestaan: een waarin Leiden de verantwoordelijkheid op zich neemt, en een waarin Nijmegen dat doet. Hoe het met de KB in dit verband zit, is evenmin duidelijk. Dit is misschien een punt voor het volgende overleg vakreferenten filosofie (landelijk).

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie is van belang voor de volgende opleidingen: • Bachelor Wijsbegeerte (in voltijd en deeltijd) • Bachelor Wijsbegeerte met Major-minor combinatie (Deze opleiding komt te vervallen; na het academisch jaar 2006-2007 kan hiervoor niet meer worden ingeschreven.) • Minor Wijsbegeerte (na 2006/2007 vervalt ook deze opleiding) • Master Philosophy • MPhil Philosophy (research master rond het thema: Rationality) • MA Philosophy of a specific discipline Sinds 2004 is het onderzoek van de faculteit gebundeld rond het thema rationaliteit. Hieronder vallen 8 onderzoekslijnen: 28 • Philosophy of Science • Studies on ‘Gelassenheit’ • Media Philosophy • Aristotle’s Posterior Analytics and its reception in late antiquity • Kant on the Unity of Reason • Nietzsche’s philosophy of conflict • Rational choice theory • Philosophy between science and morals in the post-Newtonian World: Berkeley, Hume and Adam Smith

Zwaartepunten Traditioneel zwaartepunt is de geschiedenis van de filosofie. Met name op het gebied van antieke en middeleeuwse wijsbegeerte is de afgelopen jaren veel aangeschaft. Antieke wijsbegeerte lijkt, mede ook door de verwante sterke collectie Klassieke talen, een grote aantrekkingskracht te hebben op mensen van buiten Leiden. Een search in de catalogus op basiscode laat wel zien dat antieke wijsbegeerte (08.21) de meeste titels telt, maar hiervan is waarschijnlijk een behoorlijk deel door Klassieke talen aangeschaft. Ook op het gebied van de geschiedenis van de moderne en hedendaagse wijsbegeerte (respectievelijk 08.24 en 08.25) hebben we veel in huis, maar dit geeft een vertekend beeld, omdat het praktijk is om boeken voornamelijk historisch te classificeren, d.w.z. dat een studie over Kants ethiek bij geschiedenis van de moderne wijsbegeerte komt, 27

Het is mij niet bekend of er ook een plicht is om de laatste papieren versie van een abonnement te handhaven (maar ik dacht van wel). 28 Bron: Research Assessment Philosophy 1999-2004. http://www.filosofie.leidenuniv.nl/content_docs/report_of_philosophy.pdf Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008

141

en dat werken van hedendaagse auteurs bijna automatisch bij geschiedenis van de hedendaagse wijsbegeerte terecht komen (of het nu politieke filosofie betreft of zeg wijsgerige antropologie). 29

Ontsluiting Nog niet alles is ontsloten via de GOO. Sommig materiaal is alleen voorzien van NSC-codes, maar het lijkt erop dat het meeste wel een NBC code heeft. Vooralsnog lijkt er geen duidelijke scheiding aan te brengen tussen werk dat wel en werk dat niet ontsloten is met NBC (het is bijvoorbeeld niet zo dat werk dat voor 1990 is uitgekomen, zo’n code mist; zoals dat bij andere vakken soms wel het geval is).

Collectievormingsprofiel Actuele relatie met onderwijs & onderzoek

De collectie filosofie richt zich met name op de studenten, docenten, en onderzoekers van de Faculteit der Wijsbegeerte. De collectie ondersteunt de volgende opleidingen: BA Wijsbegeerte, MA in Philosophy, MA in Philosophy of a Specific Discipline en MPhil in Philosophy: Rationality (research master). De faculteit in cijfers: Wetenschappelijke staf: Hoogleraren: 6 U(H)Ds: 8 Postdocs: 2 Promovendi: 5 Bijzondere leerstoelen: 6 Visiting scholars (2007-2008): 2 Eén van de postdocs is ook gedeeltelijk in vaste dienst. Tevens is er overlap tussen de hoogleraren en bijzonder hoogleraren. Studentenaantallen: 30 Instroom eerstejaars: Instroom master studenten: Totaal aantal inschrijvingen (alle studiefasen):

46 7 152 (waarvan 1 voor de research master)

Onderwijs: 29

Dit is uiteraard onhandig, maar omdat er gezamenlijk ontsloten wordt (d.w.z. als een andere bibliotheek het boek al ontsloten heeft, nemen wij die gegevens over), zijn er landelijke afspraken gemaakt, en het lijkt verstandig om ons daaraan te houden. Omdat er voor filosofie in vergelijking tot andere vakgebieden erg weinig is afgesproken, is het misschien zinvol om een en ander opnieuw ter discussie te stellen in het landelijke vakreferenten overleg filosofie. Twee opmerkingen: (1) het is niet ondenkbaar dat we in de nabije toekomst anders gaan ontsluiten, dus misschien is het beter daarop te wachten, en (2) het probleem is misschien niet zo groot als het lijkt, omdat er naast de basisclassificatie ook trefwoorden worden toegekend. Als het goed is, blijven de boeken daardoor wel goed vindbaar. Natuurlijk blijft het probleem dat het over 200 jaar wellicht raar is dat 20e-eeuwse wijsbegeerte als contemporaine filosofie is opgenomen, maar classificatiesystemen lopen wat dat betreft altijd achter de feiten aan. 30 Bron: www.cijfers.leidenuniv.nl. Het aantal eerstejaars is gebaseerd op de vooraanmeldingen voor het studiejaar 2007-2008 in week 39 (juli 2007). De overige cijfers zijn gebaseerd op het rapport Onderwijs in cijfers van juli 2007, en dit zijn de cijfers voor 2006. Er moet opgemerkt worden dat de faculteit toen ook nog de opleidingen wijsbegeerte met minor-major combinatie en wijsbegeerte van een bepaald wetenschapsgebied aan bood (hier niet apart vermeld).

142


Het onderwijs in de bachelor laat de student kennismaken met zoveel mogelijk klassieke onderdelen van de filosofie, met nadruk op de geschiedenis van de filosofie, al worden de systematische vakken natuurlijk niet veronachtzaamd. Het lezen van klassieke, primaire teksten neemt een belangrijke plaats in tijdens de opleiding. In de masterfase komen meer specialistische vakken aan bod, nauwer aansluitend bij de onderzoeksspecialismen van de verschillende stafleden. Onderzoek: Ieder staflid heeft zijn eigen onderzoeksspecialisatie. Er is geen onderverdeling in onderzoeksgroepen, maar wel is al het onderzoek aan de faculteit sinds 2004 gebundeld onder één thema: rationaliteit. De deeldisciplines van de filosofie die in Leiden zijn vertegenwoordigd zijn: • Geschiedenis van de filosofie (antieke, middeleeuwse, moderne & hedendaagse) • Logica & Taalfilosofie • Epistemologie & Wetenschapsfilosofie • Mediafilosofie • Cultuurfilosofie • Wijsgerige antropologie • Ethiek • Politieke filosofie • Philosophy of mind • Metafysica (vooral binnen het onderwijs) • Rechtsfilosofie (nieuw) • Wijsbegeerte van de psychiatrie (nieuw) Aankoop en –methodiek

De aanschaf van literatuur geschiedt “ouderwets”: via de boekhandel. Wel wordt er voornamelijk gebruik gemaakt van attenderingsprofielen bij de belangrijke uitgevers om op de hoogte te blijven van recente uitgaven in plaats van het doornemen van papieren catalogi en recensies in vaktijdschriften. In de toekomst zullen de attenderingsprofielen worden omgezet in approval plans. Deze methode werkt vooral goed voor recente literatuur. Incidenteel wordt echter ook ouder werk aangeschaft. Dit geschiedt dan op basis van suggesties vanuit de doelgroep. In sommige gevallen worden uitgaven aangeschaft via antiquariaten. Tabel De primaire ingang voor het profiel is de onder filosofen gangbare onderverdeling in de verschillende filosofische vakken. 31 Het voordeel van deze indeling is dat de verschillende medewerkers van de Faculteit zich hopelijk gemakkelijk kunnen herkennen in het profiel. Het nadeel is dat, anders dan gebruikelijk in bibliotheken, de primaire ingang niet door de NBCcodes wordt gevormd, waardoor het misschien minder makkelijk wordt om ons profiel te vergelijken met dat van andere bibliotheken (al is Nijmegen bijvoorbeeld ook van de NBCcodes al ingang afgestapt, ten gunste van een ingang in termen van filosofische disciplines). Men moet zich echter bedenken dat de basisclassificatie voor filosofie eerder een belemmering dan een hulpmiddel lijkt te vormen bij het toekennen van collectieniveaus. Ten eerste vallen de onderwerpsrubrieken niet altijd samen met het onderzoek en onderwijs van de 31

Wijsgerige aspecten van de psychiatrie staat niet als vak apart genoemd. Het gaat hier namelijk om een breed veld dat uit meerdere deelgebieden bestaat (bv. ken-theorie, ethiek en antropologie). In overleg met de betreffende hoogleraar is bepaald dat voor de filosofiecollectie met name neurofilosofie van belang is. Dat is hieronder wel terug te vinden. Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008

143

Faculteit. Zo hebben sommige gebieden geen eigen code (bijv. mediafilosofie; een relatief jong vakgebied). Daarbij is het praktijk om studies veelal historisch te classificeren. 32 Een boek van Derrida op het gebied van wijsgerige antropologie komt dus bij geschiedenis van de contemporaine wijsbegeerte (08.25) in plaats van bij wijsgerige antropologie (08.36). Om deze reden is het toekennen van wensniveaus per basiscode weinig informatief: de gebieden zijn te breed. Daarbij aansluitend zullen de wensprofielen ook niet in het aantal aangeschafte titels per basiscode zijn rug te zien, hetgeen de vraag oproept of het wel zinvol is om die codes als uitgangspunt te nemen. Tot slot, zoals aangegeven in het collectieprofiel, lijkt er in Leiden nog geen traditie te zijn om de filosofiecollectie te beschrijven in termen van NBCcodes. Ook om die reden voel ik me vrij om een andere weg in te slaan. Relevante codes zijn wel genoemd. Het aanschafbelang wordt weergegeven in een schaal van 1 tot en met 10, zoals in Nijmegen al een aantal jaren gebruikelijk is. Hierbij staat 10 voor een volledige collectie en 1 voor een zeer minimale, zie voor een toelichting op deze niveaus Deel II, de inleiding bij Letteren: § 1.2.1. Per vakgebied is aangegeven zowel wat het huidige niveau is, als wat het gewenste niveau is voor de collectie, voor zover het budget het toelaat. Vakgebied & accenten

NBC

Niveau Collectievorming Cijfers 1-10 huidig gewenst

Ook aanschaf door:

Bijzonder-heden

a. Geschiedenis van de antieke wijsbegeerte Traditioneel zwaartepunt in de Leidse collectie. Het accent in het onderzoek ligt op de receptie van Aristoteles’ philosophy of mind in de late Oudheid. Periode: 200-600 nChr. Met name de volgende twee tradities: de De Anima traditie en de Neo-Platonistische (vooral Plotinus).

08.21

9

9

GLTC (m.n. primaire teksten)

b. Geschiedenis van de middeleeuwse wijsbegeerte De nadruk ligt op laat- middeleeuwse logica en semantiek. Vooral aanschaf van tekstedities. c. Geschiedenis van de moderne en hedendaagse wijsbegeerte Er wordt gestreefd naar een zo compleet mogelijke collectie van primaire teksten van belangrijke filosofen. Onderzoeksaccenten liggen op (i) (m.n. Schotse) filosofie en wetenschap in de de de 17 en 18 eeuw (Newton, Hume, Adam Smith), (ii) de filosofie van Kant (iii) rationaliteit (iv) de filosofie van Nietzsche (er wordt ism Nijmegen gewerkt aan een Nietzsche woordenboek)

08.22

8

8

Graag ook aanschaf in het Italiaans. In mindere mate ook studies over de doorwerking van de commentaar-tradities in de middeleeuwen en renaissance Aanschaffen. Graag ook aanschaf van handschriften op film.

08.24 08.25

7

8

Wat betreft de geschiedenis van de natuurfilosofie en economie ook aan-schaf door wetenschapsges chiede-nis

Er zijn lacunes wat betreft Schotse filosofie (Hume, Smith). Voor het onderwijs zijn teksten in Engelse vertaling nodig. De Nietzsche bibliotheek mag uitgebreider. Indien mogelijk, elektronische edities van zijn werken ivm woordenboek.

08.33 08.34= 17.11 31.02 31.01 08.24 08.25

8

8

1. Geschiedenis van de filosofie

2. Theoretische filosofie a. Logica & Taalfilosofie De focus ligt op de filosofische implicaties van het constructivisme (met nadruk op Per Martin-Löfs type theory). Een gerelateerde onderzoekslijn houdt zich bezig met het oordeelsbegrip (ook historisch, o.a. Locke, Hume). Ook aanschaf van studies mbt de geschiedenis van de logica en semantiek (belangrijke auteurs: Frege, Wittgenstein, Bolzano).

32

De standaard Lockeeditie uit 1823 ontbreekt, nu wel veel materiaal elektronisch beschikbaar. Een goed overzicht van digitaal beschikbare bronnen is gewenst. Graag een abonnement op de nieuwe Clarendon

Zie het collectieprofiel over de zin en onzin van deze praktijk.

144


uitgave van Hume. b. Epistemologie Collectievorming met name van belang tbv het onderwijs. Voor de research-master nadruk op het thema: rationaliteit. Ander aandachtsgebied: wetenschappelijke kennis. c. Wetenschaps-filosofie Hier ligt het accent op de filosofische beschouwing van de geschiedschrijving van de wetenschap (History and Philosophy of Science (HPS)).

08.32 77.31 77.32 08.36

7

7

FSW (philosophy of mind)

08.35= 02.2 08.25

5

6

Aanschaf vnml door wet.gesch. Ook binnen W&N werd aangeschaft (maar nu minder?)

d. Mediafilosofie Een nieuw deelgebied in de filosofie, dat de invloed van nieuwe mediatechnologieën op ons ken-apparaat tot onderwerp heeft. Een basiscollectie is inmiddels aangelegd. Deze wordt onderhouden, en iets uitgebreid.

08.36 08.32 08.25

4

5

Er zijn lacunes op het gebied van tijdschriften. Een titellijst wordt nog aangeleverd tbv collectie wetenschapsgesch. Onderzoek en onderwijs wordt door dit lage niveau niet belemmerd. Omdat Leiden de enige universiteit is met deze specialisatie, is het gewenste niveau toch hoger dan het huidige

e. Metafysica Alleen aanschaf ten behoeve van het inleidende BA- onderwijs. Met name zijn teksten in Engelse vertaling nodig (bijv. van Descartes, Leibniz, Kant, maar ook van hedendaagse filosofen). f. Philosophy of mind Lichaam-geest probleem. Neurofilosofie is ook van belang, bijv. implicaties van de neurobiologie voor vrijheid.

08.31

6

6

08.36 08.25

6

7

Filosofische implicaties van psychopathologie wordt door FSW aangeschaft

Afstemming met de Heer (vakreferent FSW) gewenst.

08.38 08.24 08.25

6

8

FSW

Aanschaf op deelgebied filosofie & economie gewenst.

3. Praktische filosofie a. Ethiek Interesse in zowel meta-ethiek (concepties van praktische rationaliteit en handelingstheorie) als normatieve ethiek. Zwaartepunt: Kant en Kantian ethics. Groeiende belangstelling voor Practical Inference en publicaties op het gebied van morele psychologie. Een nieuw aandachtsgebied is de ethiek van de psychiatrie. b. Politieke filosofie Het accent ligt op wereldburgerschap, benaderd vanuit verschillende invalshoeken (ethiek, politiek, economie), en de relatie to democratische theorie. In mindere mate aandacht voor feministische theorie.

Op het gebied van de meta-ethiek is de collectie mager. 08.45 08.24 08.25

7

8

FSW

Aanschaf op deelgebied filosofie & economie gewenst. Ook over vraagstukken van verdelende rechtvaardig-heid.

c. Cultuurfilosofie Hier vooral aandacht voor de belevenismaatschappij en hoe we ons daarin staande houden. Daarbij aansluitend: het begrip ‘gelatenheid’ en spiritualiteit met wortels bij Meister Eckart. Belangrijke denkers: Benjamin, Heidegger, Dilthey, Bergson. Studies mbt de fenomenologische instelling. Ook belangstelling voor esthetica. Met name aanschaf van primaire teksten.

08.42 08.41 08.25 08.24 08.22

7

7

Rechtsfilosofie Zwaartepunt op mensenrechten en mensenplichten, moraliteit en recht, o.a. Kant, Hannah Arendt. Een andere lijn richt zich op Nietzsche’s filosofie van conflict. e. Wijsgerige antropologie Accenten: de filosofie van Heidegger. Voornamelijk primaire teksten.

08.40 08.38 08.45 08.25 08.24 08.36 08.25 08.24

7

7

7

7


rechten

Vertalingen van Franse fenomenologen ontbreken. Ivm te verwachten samenwerking met kleine aziatische talen, ook werken over verhouding oosterse-westerse filosofie collectioneren (bv. Heidegger and Asian thought) Engelse vertalingen gewenst

145

Uitgangspunten voor de collectie zijn wat de geschiedenis van de filosofie betreft dat in ieder geval de primaire teksten van belangrijke filosofen worden aangeschaft, en de belangrijkste studies over deze auteurs. Gestreefd wordt naar een zo compleet mogelijke collectie op dit gebied. Ook wordt direct ondersteunend materiaal aangeschaft, zoals bibliografieën, lexica, etc. Wat betreft de systematische vakken wordt er getracht de belangrijkste werken op die vakgebieden die op de faculteit vertegenwoordigd zijn aan te schaffen. Dit zijn: logica & taalfilosofie, epistemologie & wetenschapsfilosofie, ethiek, politieke filosofie, wijsgerige antropologie, cultuurfilosofie, metafysica, philosophy of mind en mediafilosofie. Nieuwe aandachtsgebieden die naar aanleiding van nieuwe aanstellingen hierbij komen zijn wijsbegeerte van de psychiatrie (voor de collectie in het kader van dit vak met name neurofilosofie) en rechtsfilosofie. Voor het onderwijs zijn series als Cambridge Companion to …, en Routledge Philosophy Guidebooks to… belangrijk. Ook hier wordt gestreefd naar een zo complete mogelijke collectie. Boekencollectie: De boekencollectie wordt over het algemeen als goed beoordeeld. Recentelijk heeft de faculteit extra budget toegekend (in 2004 en 2005 20.000 euro) om de bestaande lacunes op te vullen. Als resultaat daarvan is de UB nu grotendeels goed toegerust voor het onderzoek en onderwijs. Wel zijn er (ook door nieuwe onderzoeksoriëntaties) nieuwe aanvullingen in de collectie nodig. Deze liggen met name op het gebied van de ethiek & politieke filosofie (te denken is aan meta-ethiek, en aan geschiedenis en filosofie van de economie), en geschiedenis van de moderne wijsbegeerte (teksten van en over Schotse filosofen). Wat betreft de wijsgerige aspecten van de psychiatrie, ook een nieuw specialisme aan de faculteit, blijkt de UB al goed voorzien, zij het dat het meeste bij FSW staat. Afstemming met de vakreferent FSW over collectievorming op dit punt is gewenst. FSW collectioneert trouwens ook al jaren op het gebied van de politieke filosofie; ook hier is afstemming met de vakreferent is kwestie gewenst. Verder geldt in het algemeen dat de collectievorming voorheen sterk gericht was op de Duitse markt, maar dat er nu steeds meer vraag is naar publicaties uitgegeven in de Angelsaksische wereld. Wat betreft het onderwijs is er een duidelijke roep om vertalingen van oorspronkelijke Franse en Duitse teksten in de Engelse taal. De Nederlandse studenten beheersen het Frans en het Duits al niet meer zo goed, maar van de buitenlandse studenten die op de research master afkomen, kan echt niet verwacht worden dat ze Frans en Duits kunnen lezen. Ook voor het onderzoek is er groeiende vraag naar vertalingen; doordat men meer publiceert in Angelsaksische tijdschriften, die eigen gemaakte parafraseringen van bijvoorbeeld origineel Duitse citaten niet accepteren. Conclusies en aanbevelingen: Het collectievormingsprofiel dient als uitgangspunt voor de verdere uitbouw van de collectie. De volgende aanbevelingen kunnen worden gedaan voor gebruik van het profiel: Aanbevelingen: • Naast de vakgebieden die in onderstaand profiel genoemd worden, moet ook de aanschaf van basiswerken in de volle breedte van de filosofie punt van aandacht zijn. Er moet bijvoorbeeld ook basaal gecollectioneerd worden op het gebied van het Duits Idealisme en de niet-westerse filosofie, ook al is er op dit moment niemand mee bezig. • Met het oog op het centrale onderzoeksthema Rationaliteit moet de UB in ieder geval alle recente studies rond dit thema collectioneren. Volledigheid wat betreft dit thema moet worden nagestreefd (ook ouder werk indien dat eventueel ontbreekt).

146


•

•

Naast de Duitse markt, moet ook goed worden bijgehouden wat er in Groot-Brittannië en Amerika uitkomt. Het is met name belangrijk te investeren in Engelse vertalingen vanwege het Engelstalige masteronderwijs (en groei binnen de aantallen internationale studenten). Om de collectie op peil te houden, zou het budget eigenlijk jaarlijks geïndexeerd moeten worden. De tijdschriften en elektronische abonnementen worden namelijk elk jaar duurder, en het boekenbudget gaat dan als sluitpost fungeren. (Zie ook punt d. onder)


In 2007 bedroeg het budget van filosofie 28.000 euro. Dit was als volgt verdeeld over de verschillende kostensoorten (verdeling van eind 2007): Monografieën Tijdschriften Meerdeligen Losbladigen Seriewerken Elektronische abonnementen Totaal

3500 12000 3500 221 3279 5500 28000

De werkelijke uitgaven waren echter anders verdeeld: Monografieën Tijdschriften Meerdeligen Losbladigen Seriewerken Elektronische abonnementen Totaal

9100 9500 2400 200 2600 4100 28000

Het moet wel worden opgemerkt dat de uitgaven voor meerdeligen en seriewerken moeilijk te begroten zijn (het ene jaar komt er gewoon meer uit dan het andere). Desalniettemin valt op dat in 2007 de verhouding boeken (monografieën, meerdeligen, seriewerken) ten opzichte van tijdschriften en elektronische abonnementen ongeveer 50-50 was. Ik denk dat we moeten proberen dat zo te houden Hier moet worden opgemerkt dat het budget voor monografieën aan de lage kant is. Belangrijk is dat het huidige budget in de toekomst in ieder geval behouden blijft. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Incidenteel is er sprake van schenkingen. In principe moeten schenkingen aan dezelfde criteria voldoen als die genoemd onder c, d.w.z. een uitgave moet binnen de collectie passen. Minimaal moet het materiaal van wetenschappelijke kwaliteit zijn. Deselectie

De tijdschriften abonnementen zijn recentelijk nog door de vorige vakreferent geëvalueerd. Hij heeft de lopende abonnementen op series, meerdeligen, en elektronische abonnementen bekeken. Hieruit is gebleken dat een aantal abonnementen mogelijk kan worden opgezegd omdat deze of te weinig worden gebruikt (zoals het elektronische abonnement op de Routlegde Encyclopedia of Philosophy) of omdat er sprake is van een serie waar al een aantal jaren geen uitgave meer op is uitgekomen (zoals de Historisch-kritische Ausgabe van F.W.J. Schelling). Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008

147

148


1.5.

Archeologie

Beknopte geschiedenis van de collectie De eerste hoogleraar ter wereld in het vakgebied van de Archeologie was de Leidse professor C.J.C. Reuvens, die werd benoemd in 1818. Lange tijd werd het vakgebied opgedeeld in twee gescheiden tradities, prehistorie en klassieke archeologie. In de jaren ’80 werd een zelfstandige studierichting Archeologie opgericht, de voorloper van de huidige Faculteit der Archeologie. De bibliotheek van de Faculteit der Archeologie in de huidige vorm is ontstaan in 1984, toen de verschillende archeologische instituten en vakgroepen binnen Leiden zijn samengekomen in het gebouw aan de Reuvensplaats. Dit betrof met name de bibliotheken van het Instituut voor Prehistorie Leiden (IPL), de bibliotheek van de vakgroep Klassieke Archeologie en de bibliotheek Palestijnse Oudheidkunde. Deze gezamenlijke collectie is aangevuld met archeologische boeken die door de Universiteitsbibliotheek in depot zijn gegeven, zoals bijvoorbeeld de collectie Scheurleer.

Actuele omvang Papier Tijdschriften Naslagwerken Monografieën Overdrukken Grote formaten Grote formaten

323 m. 24 m. 350 m. 15 m. 15 m. (staand)

Elektronisch Tijdschriften CD-ROM CD-ROM

436 titels 73 titels

80 stuks (liggend) 56 titels 15 stuks 103 stuks

NBC: 15.30 t/m 15.40 zelfstandige als onderdeel papieren publicatie

Afbakening gebied en raakvlakken andere domeincollecties UL Er zijn raakvlakken met diverde andere domeincollecties van de Universiteit Leiden: • Klassieke talen en oudheid • Geschiedenis (historische periode bijvoorbeeld middeleeuwen, geschiedenis van nieteuropese gebieden) • Zuid-Azië, Zuidoost-Azië, Japan, Korea, China • (Culturele) Antropologie • Amerindische talen • Kunstgeschiedenis • Biologie (met name botanie en ecologie) Oude geschiedenis behoort niet direct tot het domein. Op het gebied van Aziatische, Afrikaanse, Australische en Noord-Amerikaanse archeologie wordt alleen verzameld in directe samenhang met het onderwijs en onderzoek zoals dat aan de Faculteit plaatsvindt. Op het gebied van de Palestijnse Oudheidkunde en het Nabije Oosten (inclusief Egypte) wordt niet actief verzameld omdat dit in Leiden reeds gebeurt door het NINO (Nederlands Instituut Nabije Oosten).

Collectieplan Deel II, Archeologie – 1 oktober 2008

149

Relaties tot externe bibliotheken en collecties Binnen Leiden worden relaties onderhouden met: • Rijksmuseum voor Volkenkunde (archeologie van niet–westerse gebieden) • Rijksmuseum van Oudheden (prehistorie Nederland, klassieke archeologie, Nabije Oosten, Egypte. Helaas is deze bibliotheek nauwelijks nog toegankelijk) • Naturalis (Vroege mensheid, archeo-zoologie) • Nationaal Herbarium Nederland (archeo-botanie) • KITLV (Caraïben, Indonesië) • Afrika Studiecentrum • NINO (Nabije Oosten incl. Egypte) Buiten Leiden worden relaties onderhouden met de bibliotheken van: • Amsterdam VU (Letteren – archeologie) • Amsterdam UvA (Geesteswetenschappen – Amsterdams Archeologisch Centrum) • Groningen RUG (Letteren - Historische Wetenschappen – archeologie) • Amersfoort (RACM = Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten)

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Binnen de Faculteit is de bibliotheek van cruciaal belang voor het overgrote deel van het onderwijs en onderzoek. Buiten de Faculteit is de collectie van belang voor studenten en medewerkers van de Faculteit Letteren, met name de Griekse en Latijnse Talen en Culturen, Talen en Culturen van Indiaans Amerika, Kunstgeschiedenis en Geschiedenis.

Doelgroepen buiten de Universiteit Leiden, (inter)nationaal belang De NWO-subsidie voor de Geesteswetenschappelijke Bibliotheken, speerpunt Archeologie, is neergelegd bij de bibliotheek van de Faculteit der Archeologie, mede vanwege haar Leidenoverschrijdende functie. Studenten en medewerkers van de overige universitaire archeologische instituten in Nederland (en het buitenland) maken regelmatig gebruik van de bibliotheek. Ze komen er voor naar Leiden, of ze vragen de gewenste literatuur per IBL aan. Ook medewerkers van de verschillende archeologische diensten (gemeentelijk, provinciaal) en amateur-archeologen weten de weg naar de Reuvensplaats te vinden. De bibliotheek is ook een belangrijke bron voor de talrijke archeologische bedrijven als ARCHOL en RAAP.

Zwaartepunten De volgende terreinen vormen zwaartepunten binnen het domein Archeologie: • De prehistorie van Europa inclusief vroege mensheid (Paleolithicum) (met name Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en in mindere mate Scandinavië, de Alpenlanden, de Balkan, Iberisch schiereiland) • De klassieke en mediterrane archeologie (het Griekse, Hellenistische en Romeinse Mediterraneum) • Archeologie van Indiaans Amerika (met name Midden-Amerika en de Caraïben) • Theoretische archeologie (theorie, methoden en technieken, experimentele archeologie, ethnoarcheologie) • ‘Archaeological Sciences’ (met name gebruikssporen-analyse, ecologisch en materiaalonderzoek) De meest gebruikte NBC-codes zijn: 15.30 archeologie

•

150


15.31 methoden & technieken 15.32 prehistorische / protohistorische archeologie • 15.34 klassieke archeologie • 15.85 geschiedenis Amerika Door de vele raakvlakken met andere disciplines worden echter ook tal van andere NBCcodes gebruikt. • •

Fysieke staat Eén a twee keer per jaar gaat een aantal banden naar de binder, bestaande uit enerzijds recente te binden tijdschriftafleveringen, anderzijds monografieën die aan onderhoud toe zijn. Daarnaast zijn we bezig met een inhaalslag achterstallig onderhoud van een aantal planobanden. Het gaat daarbij met name om de wat oudere (ca. 100 jaar) banden die aan de basis van de collectie hebben gestaan.

Gebruik De monografieën zijn uitleenbaar, ook als zij in een reeks zitten. Niet uitleenbaar zijn boeken ouder dan 100 jaar, grote banden, en titels die voor bepaalde colleges gebruikt worden. Dit laatste kan per cursusblok wisselen. Ook tijdschrijften en overdrukken zijn niet uitleenbaar. De enorme toename van studenten (van gemiddeld 40 eerstejaars in de jaren 90 naar gemiddeld 90 in dit decennium) heeft het aantal uitleningen fors doen toenemen.

Ontsluiting Sinds 1990 worden de boeken die via acquisitie binnenkomen door de vakreferent geschiedenis met behulp van de GOO (en van 1963-2002 met de Nieuwe Systematische Catalogus) ontsloten. De boeken die ten geschenke of uit ruil zijn verkregen hebben pas sinds enkele jaren een GOO codering gekregen (door de bibliothecaris van archeologie). In 1998 is een begin gemaakt met het ontlenen van niet ontleende titels, en het aanvullen van de ARCHEO exemplaarblokken met uniek-makers. Daarbij is aan ieder blok ook de Instituuts Onderwerpscode toegekend. De codering volgt de plaatsingssystematiek van de open opstelling van de bibliotheek. Er zijn dus 3 systemen waarmee de gebruiker titels op onderwerp kan zoeken in de U-Cat: de GOO, de NSC en de OCI.


De collectie van de bibliotheek is in eerste plaats ten behoeve van de opleiding Archeologie aan de Faculteit der Archeologie. De collectie is ook van belang voor enkele opleidingen binnen de Faculteit der Letteren, met name Griekse en Latijnse talen en culturen, Talen en Culturen van Indiaans Amerika, Kunstgeschiedenis en Geschiedenis. Gegevens betreffende de gebruikers van de Faculteit der Archeologie (op basis van jaarverslag 2006: aangepast voor de situatie d.d. 1 maart 2007) • Gewone en bijzondere hoogleraren 12 personen • Overige vaste staf 14 personen • Tijdelijke staf (postdoc etc.) 17 personen • AIO’s. promovendi etc. 50 personen • MA-studenten (incl. RMA) 143 personen • BA-studenten 330 personen • Propedeuse-studenten in 2007 99 personen • Instellingsoverschrijdende samenwerkingsverbanden (e-science): EASY-Archeologie Collectieplan Deel II, Archeologie – 1 oktober 2008

151

Aankoop en –methodiek

Het merendeel van de aankoop gebeurt (via de UB) bij de reguliere boekhandel. Daarnaast worden regelmatig rechtstreek bij musea, archeologische instituten e.d bestellingen gedaan. Twee leden van de wetenschappelijke staf van de faculteit hebben zitting in de Bibliotheekcommissie. Zij bepalen welke literatuur aangeschaft wordt. Daarbij baseren zij zich op catalogi van uitgeverijen (papier en digitaal), folders, boekbesprekingen en suggesties van collega’s. Selectiecriteria

Het aanschafbeleid richt zich op de volgende gebieden: • De prehistorie van west-Europa inclusief vroege mensheid (Paleolithicum) (met name Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Groot Britannië) (in mindere mate Scandinavië, de Alpenlanden, de Balkan, Iberisch schiereiland); • De klassieke en Mediterrane archeologie (het Griekse, Hellenistische en Romeinse Mediterraneum); • Archeologie van indiaans Amerika (met name Midden Amerika en de Caraïben); • Theorie en methoden van de archeologie (archeologische theorie, methoden en technieken, experimentele archeologie, ethnoarcheologie); • ‘Archaeological Sciences’ (met name gebruikssporen-analyse, ecologisch, ceramisch en lithisch onderzoek). Op het gebied van Aziatische, Afrikaanse, Australische en Noord-Amerikaanse archeologie en de archeologie van Romeins en middeleeuws Nederland wordt alleen verzameld in directe samenhang met het onderwijs en onderzoek zoals dat aan de Faculteit plaatsvindt. Oude geschiedenis en de archeologie van het Nabije Oosten (inclusief Egypte) behoren niet primair tot het domein. De collectievorming richt zich primair op wetenschappelijke publicaties en in beperkte mate op publicaties met een expliciet onderwijsdoel (studieboeken voor ‘graduate’ en ‘undergraduate’ onderwijs). In principe wordt nieuw materiaal aangeschaft. Slechts in beperkte mate wordt ouder materiaal gekocht. Het betreft vrijwel uitsluitend standaardwerken op het gebied van de Archeologie van Indiaans Amerika. Bij het aankoopbeleid heeft elektronische beschikbaarheid de voorkeur, maar in de praktijk betreft de aanschaf nog vooral papier. Elektronische beschikbaarheid is vooral belangrijk in de sector tijdschriften. Beschikbare middelen

NB: het gaat hier om de NU (2007) beschikbare middelen; niet om de gewenste hoeveelheid middelen, tekorten of overschotten. Daarop wordt in een volgende fase nader ingegaan. Het budget voor 2007 betrof een bedrag van € 40.000. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Incidenteel kan de collectie door schenkingen uitgebreid worden. Daarbij gelden in principe dezelfde criteria als voor het aankoopbeleid (relevantie voor de verzamelgebieden in relatie tot onderwijs en onderzoek van de Faculteit der Archeologie). Deselectie

Wegens ruimtegebrek is besloten waar mogelijk de tijdschriftenreeksen die elektronisch beschikbaar zijn (via U-LIP) elders onder te brengen. Een klein deel van de tijdschriften bevindt zich al in een gesloten magazijn op afstand. 152


1.6.

Sociale Wetenschappen

In overeenstemming met de vijf departementen van de Faculteit Sociale Wetenschappen worden binnen de collectie Sociale Wetenschappen vijf domeincollecties onderscheiden: Bestuurskunde, Culturele antropologie & Ontwikkelingssociologie, Pedagogiek, Politicologie en Psychologie. Tot het domein Sociale Wetenschappen Algemeen behoren tevens een kleine Sociologie-collectie en de collectie Vrouwen en autonomie (VENA) behoren. Er is geen aparte collectie Economie. Deze discipline maakt geen deel uit van de FSW, maar van de Juridische Faculteit. Sinds 1989 zijn de verschillende departementen van de Faculteit Sociale Wetenschappen gezamenlijk gehuisvest in het Pieter de la Court Gebouw en is de bibliotheek één geheel geworden. In het onderstaande worden de onderdelen van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen waar mogelijk als één geheel besproken; alleen waar dat relevant is wordt per domein nader ingegaan op de bijzonderheden. Alle collecties staan geheel in open opstelling in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen, geordend per domein. Hierna worden eerst enkele aspecten besproken die voor alle domeincollecties sociale wetenschappen gelden.

Actuele relatie met Onderwijs en Onderzoek De collecties binnen de Bibliotheek Sociale Wetenschappen richten zich vooral op docenten, aio’s en studenten van de opleidingen De collectievorming geschiedt in overleg met de wetenschappelijke staf. Hiervoor bestaan aparte bibliotheekcommissies, zowel één voor de sociale wetenschappen in het algemeen als voor de afzonderlijke departementen. Ieder staflid kan te allen tijde aanschafsuggesties doen aan de vakreferent. De bibliotheekinstructie, met name die voor eerstejaars is de laatste jaren geprofessionaliseerd en heeft een vaste plaats gekregen in het onderwijsprogramma. Zij wordt verzorgd door medewerkers van de bibliotheek.

Doelgroepen buiten UL De eigen studenten- en docentengemeenschap is natuurlijk de voornaamste doelgroep, maar in de praktijk blijkt de sociologiecollectie ook door allerlei anderen, zowel binnen als buiten de Leidse universiteit, gebruikt te worden. Van bewuste doelgroepen buiten de UL kan echter niet gesproken worden.

Relaties tot externe bibliotheken / collecties Diverse Leidse bibliotheken met een regionale specialisatie (Afrika-Studiecentrum, KITLV) hebben materiaal in hun collecties dat ook voor medewerkers en studenten sociale wetenschappen interessant kan zijn. Over de collectievorming bestaan geen afspraken met andere Leidse of Nederlandse bibliotheken.

Fysieke staat De boeken verkeren in het algemeen in goede staat. Wel wordt er (te) vaak in gestreept of gekrast. Als er keuze is tussen een gebonden en een paperbackeditie wordt vrijwel altijd de paperback gekocht, gezien het aanzienlijke prijsverschil. Boeken in slechte staat worden regelmatig (opnieuw) gebonden. Zie ook Deel I § 3.2.3.

Gebruik Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008

153

Alle collecties in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen staan in open opstelling en zijn in principe uitleenbaar. Tijdschriften en naslagwerken worden echter niet uitgeleend. Het gebruik van de collecties kan in het algemeen gekarakteriseerd worden als intensief.

Ontsluiting Sinds 1991 zijn alle aanwinsten op het gebied van de collecties die behoren tot de Bibliotheek Sociale Wetenschappen voorzien van GOO-codes. Ook relatief veel boeken van voor 1991 zijn achteraf (al dan niet door andere bibliotheken) met de GOO ontsloten. Voorts zijn alle boeken van 1963-1990 ontsloten met onderwerpscodes van de Nieuwe Systematische Catalogus.

Collectievormingsprofiel Voor alle sociaalwetenschappelijke domeinen is het gewenste niveau van collectievorming aangegeven volgens de Conspectus-methodiek 33. Als indelingscriterium is daarbij de Nederlandse Basisclassificatie gebruikt, die niet altijd samenvalt met de vijf hier onderscheiden domeinen. De overzichten worden daarom samengevoegd in één aparte bijlage aan het eind van dit hoofdstuk. Beschikbare middelen

De hoogte van het boeken- en tijdschriftenbudget voor de Faculteitsbibliotheek Sociale Wetenschappen wordt jaarlijks vastgesteld door het faculteitsbestuur. Vervolgens wordt het over de domeinen verdeeld volgens een sleutel die gebaseerd is op de relatieve omvang van de vijf departementen, conform het materiële budget van de faculteit. Van het beschikbare budget wordt eerst een bedrag afgetrokken voor algemeen-sociaalwetenschappelijke aanschaf, met inbegrip van sociologie. Voor boeken is dit bedrag 10% van het totale boeken- en tijdschriftenbudget. Dit algemene budget bevat een component “vrije beleidsruimte”, die door de vakreferent kan worden gebruikt ten behoeve van departementen waarvan de bestedingsruimte al ruim voor het eind van het jaar opgebruikt is. In de praktijk zijn dit de kleine departementen (Bestuurskunde, Culturele antropologie). Het bedrag dat resteert na aftrek van de post “Algemeen” wordt percentueel verdeeld overeenkomstig de grootte van het materiële budget van de vijf departementen. In januari 2008 was de verhouding: Psychologie 36%, Pedagogiek 30%, Politieke wetenschap 16%, Bestuurskunde 9%, Culturele antropologie 9%. De toegewezen bedragen worden vervolgens verdeeld in een component abonnementen en een component boeken. Het aanschafbudget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en sindsdien wordt een jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast. Sinds 2007 wordt de bijdrage van de Faculteit Sociale Wetenschappen aan de Leidse participaties in de big deals (de in het kader van het landelijke UKB-consortium afgesloten licenties met grote 33

De Conspectusmethode is een combinatie van verschillende evaluatietechnieken, met name subjectieve beoordeling en list-checking. Eind jaren ´70 ontwikkelde de Research Libraries Group (RLG) de Conspectus. Sindsdien wordt deze methode in veel landen, ook in Nederland, gebruikt om collecties en de huidige collectievorming per onderwerpsgebied te waarderen op een schaal van 0 (geen collectievorming) tot 5 (uitputtende collectievorming). De compilatie van deze gegevens levert een profiel op van de sterktes en zwaktes van de bestaande collecties en van de huidige collectievorming. De Conspectusmethode biedt tevens de mogelijkheid om collecties en de collectievorming van bibliotheken per onderwerpsgebied - in Nederland wordt een indeling volgens de Nederlandse Basisclassificatie gebruikt - te vergelijken en op grond van deze beschrijvingen afspraken te maken over afstemming van de collectievorming. Bron: Trix Bakker, De toenemende complexiteit van collectiemanagement, zie: http://www.sociosite.net/bakker/collman.html .

154

Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008

uitgevers) vooraf ingehouden en rechtstreeks overgemaakt naar een door UB beheerd fonds. Deze gelden maken dus geen deel meer uit van de besteding van het hier besproken collectievormingsprofiel. Aankoop en -methodiek

Voor alle domeincollecties Sociale Wetenschappen geldt dat bestellen tot op heden nog geschiedt op de ‘klassieke’ manier per titel: schriftelijk (met bestelbonnen) bij de boekhandel of bij gespecialiseerde instellingen. Bestellen gebeurt (nog) niet per e-mail, approval plans, of op andere wijze. Aanwas anders dan door koop

Het aantal schenkingen per jaar is verwaarloosbaar, afgezien van de uitgaven van het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau), die aan alle universitaire bibliotheken worden toegezonden. Voor de opname van schenkingen gelden dezelfde criteria als voor de reguliere aanschaf. Bruiklenen zijn er niet. Selectiecriteria

In het algemeen wordt vooral gelet op relevantie, wetenschappelijke kwaliteit en prijs. De aanschaf beperkt zich grotendeels tot Engelstalige en Nederlandstalige boeken, aangezien de meeste studenten het Duits en Frans onvoldoende beheersen. Bovendien wordt Engels steeds meer dè taal voor internationale wetenschappelijke publicaties, zeker in de sociale wetenschappen. De Engelstalige publicaties komen grotendeels uit de VS en Groot-Brittannië, in veel mindere mate uit Australië, Canada, India. In toenemende mate ook uit landen van het Europese continent. De aanschaf concentreert zich op nieuwe publicaties. Antiquarische aanschaf vindt niet plaats. Tot op heden zijn nog geen E-books aangeschaft, maar de ontwikkelingen op dit terrein worden zorgvuldig in de gaten gehouden. Klanten vragen op dit moment nog niet om e-books, maar dit wordt binnen afzienbare tijd wel verwacht. Wat betreft de uitgevers waarvan gekocht wordt: relatief veel wordt gekocht van Engelse en Amerikaanse university presses. Andere belangrijke uitgevers zijn Taylor & Francis, Sage, Palgrave. Van Elsevier en Kluwer-Springer wordt relatief weinig gekocht, vanwege de hoge prijs van veel van hun boeken. Populairwetenschappelijke boeken worden nauwelijks aangeschaft, wel soms journalistieke boeken. Het intellectuele niveau omvat zowel boeken voor graduates als voor undergraduates. Dankzij het royale budget zijn er nauwelijks lacunes. Af en toe vraagt een staflid om aanschaf van een wat ouder boek, dat aan de aandacht is ontsnapt. Aangezien het Afrika-Studiecentrum in het FSW-gebouw is gehuisvest wordt er door de Bibliotheek Sociale Wetenschappen betrekkelijk weinig over Afrika aangeschaft. Deselectie

Een niet onaanzienlijk gedeelte van de collecties van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen komt in aanmerking voor deselectie, om één of meer van de volgende redenen: • het boek is in meervoud aanwezig binnen de FSW-collectie • het boek is ook aanwezig op de UB, terwijl 1 exemplaar in Leiden voldoende is • het boek is verouderd • het boek wordt nooit gebruikt.


155

De periode dat het materiaal actueel blijft verschil nogal per vakgebied - geen enkel vak veroudert zo snel als sociologie. Ook is in het verleden veel materiaal gekocht dat eigenlijk niet in een wetenschappelijke bibliotheek thuishoort. Deselectie ligt in de rede, maar dient op titelniveau plaats te vinden en is dus zeer tijdrovend en kon tot nu toe nog niet worden uitgevoerd. Boeken worden niet afgevoerd naar de UB, maar afgestoten, d.w.z. verkocht of weggegooid. Ook een aantal oude tijdschriftjaargangen die nu elektronisch beschikbaar zijn zou na overleg met de facultaire bibliotheekcommissies mogelijk weg kunnen. Tenzij hierna anders vermeld, wordt het percentage boeken dat voor deselectie in aanmerking komt geschat tussen 5 à 10 %. 1.6.1.

Sociale wetenschappen algemeen (inclusief Sociologie en de VENAcollectie)

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie Sociale wetenschappen algemeen (in de catalogus aangeduid met de plaatsingscode F.S.W.) omvat een rubriek Methoden en technieken en een aantal rubrieken met niet-uitleenbare naslagwerken (encyclopedieën, woordenboeken, handboeken, losbladige werken, referaattijdschriften, bibliografieën, almanakken e.d.). Deze naslagwerken gaan meestal over een afzonderlijke discipline, bv. psychologie, maar zijn als vormcategorie bij elkaar geplaatst, dus niet bij het vak. Sinds sociologie geen zelfstandige afstudeerrichting meer is (d.w.z. vanaf 1992), maar alleen een bijvakstudie, wordt de collectie niet meer beschouwd als een afzonderlijk domein (waarop nog substantiële collectievorming plaatsvindt), maar als deelcollectie van het domein Sociale wetenschappen algemeen. In de jaren 1965-1990 werd op zeer ruime schaal aangeschaft door het Sociologisch Instituut. De opleiding sociologie gaat terug tot 1948, toen F. van Heek benoemd werd tot hoogleraar Rechtsgeleerdheid met als vakgebied sociologie. Tot de unilocatie van 1989 was de opleiding gehuisvest aan het Stationsplein. In beperkte mate vindt nog steeds collectievorming plaats op het gebied van de sociologie. Sociologie is ook vaak een “restcategorie”: als een boek wel relevant is voor de sociale wetenschappen, maar niet bij één van de opleidingen van de vijf departementen kan worden ondergebracht kan het altijd nog bij Sociologie geplaatst worden.

Actuele omvang De collectie Methoden en technieken omvat heden (eind 2007) ca. 2870 uitleenbare banden. Deze staan in 16 kasten, die soms maar voor de helft gevuld zijn. De collectie sociologie omvat heden ongeveer 17.000 banden, in 58 kasten, en is daarmee de grootste deelcollectie. Een ruwe schatting van het aantal sociologische tijdschriften: circa 3000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 18 kasten). Lopende gedrukte abonnementen: ongeveer 25 (sommige ook elektronisch aanwezig). Het aantal elektronische tijdschriften met een NBC-code voor Sociologie bedraagt 258, maar veel tijdschriften hebben (nog) geen NBC-code, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De sociologiecollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC-rubriek 71. Er zijn raakvlakken met vrijwel alle andere wetenschappen, met name geschiedenis,

156


bestuurskunde, politicologie, rechtswetenschap, filosofie, culturele antropologie, geneeskunde en communicatiewetenschap. De boeken die nog worden aangeschaft voor sociologie vormen een heterogeen geheel. Soms worden ze aangevraagd door stafleden. In het algemeen staan ze in dienst van de andere opleidingen, met name culturele antropologie, politicologie en bestuurskunde. Speciale nadruk krijgt de rubriek “Etnische minderheden in Nederland” (SOCIOL Z). De Bibliotheek Sociale Wetenschappen heeft een sterke collectie op dit gebied, dankzij de overname van de LISWO-collectie (Leids Instituut voor Sociaalwetenschappelijk Onderzoek) in 1992. Hier wordt veel gebruik van gemaakt en ik probeer deze collectie actueel te houden.

Zwaartepunten De collectie Sociologie kent een aantal zwaartepunten (tussen haakjes de NBC-code): • Organisatiesociologie (85.08) • Theoretische sociologie (71.05) • Methodologie (70.03) • Minderheden / Multiculturele samenleving (71.62, 71.63) • Cultuursociologie (71.50) • Arbeidssociologie (85.50 e.v.)

Collectievormingsprofiel Beschikbare middelen

Het budget FSW algemeen bedroeg in 2007 € 10.500 voor boeken en € 15.000 voor abonnementen, exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd ca. € 10.700 uitgegeven voor monografieën / naslagwerken en ca. € 12.600 voor abonnementen. Deselectie

In vergelijking tot de andere sociaalwetenschappelijke collecties komt van de collectie sociologie een relatief groter deel in aanmerking voor deselectie, namelijk naar schatting 25%. 1.6.2.

Bestuurskunde

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De grondlegger van de Leidse bestuurskunde was A. van Braam, die in 1972 werd benoemd tot hoogleraar bestuurskunde in zowel de Faculteit der Rechtsgeleerdheid als de Faculteit der Sociale Wetenschappen. Vanaf 1984 was de bestuurskunde een interfacultaire vakgroep (gehuisvest op Rapenburg 59) met een eigen opleiding aan de FSW. Sinds de verhuizing naar het Pieter de la Court Gebouw in 1990 maakt de vakgroep (nu departement) volledig deel uit van de FSW. Bestuurskunde heeft nooit een eigen bibliotheek gehad. Voor 1990 was de collectie onderdeel van de politicologiecollectie in Hugo de Grootstraat 27. Ook nu nog zijn de bestuurskundige boeken ondergebracht bij politicologie, maar ze staan wel ruimtelijk bij elkaar, met de plaatsingscode POLWET BF. In de jaren ’80 lag het accent van de collectievorming op de Universiteitsbibliotheek en werd daar verzorgd door de vakreferent sociale wetenschappen, in overleg met de staf. De collectievorming wordt sinds 1995 wordt verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen.


157

Actuele omvang De collectie Bestuurskunde staat bijeen in open opstelling als onderdeel van de collectie Politicologie. De bestuurskundecollectie omvat heden (= 2007) bijna 1900 uitleenbare boeken, in zes kasten. Dat lijkt weinig, maar de grote rubriek organisatiekunde (ook zeer relevant voor bestuurskunde) is in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen ondergebracht bij Sociologie. De afbakening tussen politicologie en bestuurskunde is diffuus. Veel boeken en tijdschriften die door de staf van bestuurskunde worden voorgesteld voor aanschaf behoren inhoudelijk eigenlijk tot de politicologie. Verder zijn er ongeveer 40 naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken, encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig) en circa 80 boeken in de studiekast met voorgeschreven literatuur. Scripties nemen bij de bestuurskunde twee kasten in beslag. De bestuurskundescripties hebben een eigen signatuur (B.S.K.). De tijdschriften staan in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen alfabetisch gerangschikt; de bestuurskundige tijdschriften staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te schatten. Een ruwe schatting is: circa 2000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 9 kasten). Het aantal nog lopende (gedrukte) abonnementen voor bestuurskunde bedraagt 22. Hierbij zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal zijn er 94 elektronische tijdschriften met een NBC-code voor Bestuurskunde (rubriek 88), maar veel tijdschriften hebben (nog) geen NBC-code, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer. Bovendien zijn sommige onderdelen van de bestuurskundige opleiding in de NBC ondergebracht bij andere vakken, vooral politicologie.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De bestuurskundecollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in NBCrubriek 88. Er zijn raakvlakken met politicologie, sociologie, rechtswetenschap, geschiedenis, communicatiewetenschap en economie

Zwaartepunten Er zijn diverse zwaartepunten in de aanschaf, samenhangend met het onderwijsprogramma (tussen haakjes de NBC-codes): • Organisatie van het openbaar bestuur (88.10 e.v.) • De relatie tussen politiek en bestuur (88.40) • Management van de publieke sector (88.20) • Beleidsanalyse (88.60) • Besluitvorming in de Europese Unie (89.72) • Bestuursethiek / corruptie (88.02, 89.59)

Gebruik Het aantal uitleningen per jaar wordt voor de “zuivere bestuurskunde”-boeken geschat op 2000.

Collectievormingsprofiel Omvang primaire doelgroep

De staf van het departement bestuurskunde omvatte in 2007 zes gewone hoogleraren, twee buitengewone hoogleraren, voorts18 (vaste) stafleden en ongeveer 11 AIO’s / OIO’s / promovendi.

158


Aantallen studenten bestuurskunde: bachelor/propedeuse 241, master 81, doctoraal-oude-stijl 64. Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 68. Beschikbare middelen

Het huidige (2007) boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedraagt ca. € 20.500, exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 8019 uitgegeven voor monografieën en € 7623 voor abonnementen, daarbij inbegrepen losbladige werken. Het budget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en er wordt een jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast. Al het budget komt uit facultaire middelen; er zijn geen andere budgetten. Aanwas anders dan door koop

Het aantal schenkingen per jaar is verwaarloosbaar, afgezien van de uitgaven van het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau), die aan alle universitaire bibliotheken worden toegezonden. Voor de opname van schenkingen gelden dezelfde criteria als voor de reguliere aanschaf. Bruiklenen zijn er niet. 1.6.3.

Culturele Antropologie / Ontwikkelingssociologie

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Hoewel de eerste Leidse leerstoel voor volkenkunde al dateert van 1877 (aanvankelijk binnen het kader van de opleiding tot Indisch bestuursambtenaar), duurde het nog tot 1956 voor er een apart Instituut voor Culturele Antropologie / Sociologie der Niet-Westerse Volken (ICA) werd opgericht, in een bijgebouw van het Rijksmuseum voor Volkenkunde. De docenten waren werkzaam binnen de faculteit der Rechtsgeleerdheid of die der Letteren en Wijsbegeerte, totdat in 1963 de Faculteit Sociale Wetenschappen tot stand kwam. In 1964 verhuisde het ICA naar Stationsplein 242, in 1966 naar Stationsplein 10 en in 1989 naar zijn huidige onderkomen aan de Wassenaarseweg. Niet-westerse sociologie is sinds 1954 (het jaar van de benoeming van prof. dr. G.W. Locher) een belangrijk onderdeel van de opleiding. Thans wordt dit vak aangeduid als ontwikkelingssociologie en is de naam van de opleiding veranderd in Culturele antropologie en Ontwikkelingssociologie. De bibliotheek is ongeveer even oud als het instituut en dateert dus uit 1956. Deze verhuisde steeds mee met het instituut. Het bibliotheekbudget voor culturele antropologie is nooit erg omvangrijk geweest. De omvang ervan was/is gerelateerd aan de omvang van het departement Culturele Antropologie, dat al jaren het kleinste departement is binnen de FSW. Niettemin werd de collectie met grote regelmaat uitgebouwd, daarbij rekening houdend met wat elders in Leiden reeds aanwezig was. De laatste jaren (vanaf 2003) is het budget zelfs royaal te noemen. De collectievorming wordt sinds 1995 verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen, daarvoor door de staf van het ICA en de bibliothecaresse.

Actuele omvang De collectie culturele antropologie omvat heden (= 2007) ongeveer 10.800 uitleenbare banden (exclusief gebonden tijdschriftjaargangen). Deze staan in 38 kasten; een kast bevat 7 planken. Daarnaast zijn er ongeveer 45 naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken, encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig), die niet worden uitgeleend en circa 90 boeken in de


159

studiekast met voorgeschreven literatuur, die ook niet worden uitgeleend. Tijdschriften worden bij de FSW-bibliotheek nooit uitgeleend. Scripties wel, deze worden 10 jaar bewaard en nemen bij de culturele antropologie twee kasten in beslag. De VENA-collectie kan ook beschouwd worden als behorende tot het domein van de culturele antropologie. VENA staat voor Vrouwen EN Autonomie; de collectie heeft vnl. betrekking op de sociale situatie van vrouwen in de Derde Wereld. Vanaf de oprichting in de jaren 1980 was dit een zelfstandige bibliotheek, maar in 2001 werd het grootste deel ervan overgenomen door de Bibliotheek Sociale Wetenschappen. Deze collectie omvat bijna 4000 banden in 10 kasten en heeft zijn eigen plaatsingscode (VENA). De tijdschriften staan in de FSW-bibliotheek alfabetisch gerangschikt; die over culturele antropologie staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te schatten, mede gezien de vloeiende overgang tussen antropologie en sociologie. Een ruwe schatting is: circa 3500 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 22 kasten). Het aantal lopende (gedrukte) abonnementen voor culturele antropologie bedraagt ongeveer 25. Hierbij zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal zijn er 76 elektronische tijdschriften met een NBC-code voor Culturele antropologie, maar veel tijdschriften hebben (nog) geen NBC-code, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer. Bovendien zijn veel wetenschapsgebieden die voor de culturele antropologie relevant zijn in de NBC ondergebracht bij andere vakken.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De collectie Culturele antropologie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC (Nederlandse Basisclassificatie, rubriek 73). Er zijn raakvlakken met tal van andere vakken, o.a. sociologie, politicologie, theologie, kunst, taalkunde en geneeskunde, maar ook met bibliotheekcollecties die gespecialiseerd zijn in bepaalde niet-westerse regio’s.

Relaties tot externe bibliotheken / collecties Drie Leidse collecties zijn van groot belang voor de opleiding Culturele antropologie: die van het Afrika-Studiecentrum (gehuisvest in het FSW-gebouw), van het KITLV (Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde) en van het Rijksmuseum voor Volkenkunde. In mindere mate geldt dit voor de bibliotheken van Sinologie, Japanologie en het Instituut Kern, die wèl tot de Universiteit behoren. Over de collectievorming bestaan geen afspraken met andere Leidse of Nederlandse bibliotheken. Tussen de Bibliotheek Sociale Wetenschappen en de staf van het departement Culturele Antropologie / Ontwikkelingssociologie bestaat de afspraak dat de bibliotheek geen boeken aanschaft die reeds elders in Leiden aanwezig zijn, tenzij het gaat om voorgeschreven literatuur.

Zwaartepunten De opleiding kent twee regionale zwaartepunten: Afrika en Indonesië. De collectievorming m.b.t. deze regio’s wordt op uitstekende wijze verzorgd door het Afrika-Studiecentrum, resp. het hierboven genoemde KITLV. De Bibliotheek Sociale Wetenschappen beperkt zich daarom in zijn aanschaf tot een aantal meer algemene overzichten, alsmede literatuur die gebruikt wordt in het onderwijs. Enkele zwaartepunten binnen de collectie (en binnen onderzoek en onderwijs) zijn: • Theoretische antropologie (73.02)

160


Ontwikkelingssociologie (73.08) Ontwikkelingssamenwerking (83.46) • Economische antropologie (73.30) • Visuele antropologie (73.03) • Interculturele genderstudies (71.30 e.v., 73.45) • Urbane sociologie en antropologie (71.14) • Etniciteit / identiteit / nationalisme (diverse) • Religieuze antropologie / ritueel (73.55 e.v.) • Verwantschap, seksualiteit (73.43, 73.44) • Medische antropologie (73.61) • Transnationalisme, globalisering (diverse) • Materiële cultuur (73.20 e.v.) Meer recent is de aandacht voor antropologie van de media.. • •

Fysieke staat De antropologiecollectie veroudert minder snel dan de meeste andere onderdelen van de collectie van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen. Daardoor bevindt zich nogal wat ouder materiaal in deze collectie, dat niet altijd in even goede staat verkeert.

Gebruik Het aantal uitleningen per jaar wordt voor culturele antropologie geschat op 4000.

Collectievormingsprofielen Omvang primaire doelgroep

De staf van het departement culturele antropologie / ontwikkelingssociologie omvatte in 2007 6 gewone hoogleraren, 1 buitengewoon hoogleraar, 10 (vaste) stafleden en 11 AIO’s. Aantallen studenten culturele antropologie: bachelor 267, master 34, doctoraal-oude-stijl 39. Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 75. Beschikbare middelen

Het huidige (2007) boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedraagt ca. € 20.000, exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 7646 uitgegeven voor monografieën en € 9239 voor abonnementen. Het budget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en er wordt een jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast. Al het budget komt uit facultaire middelen; er zijn geen andere budgetten. Aanwas anders dan door koop Het aantal schenkingen per jaar is verwaarloosbaar, afgezien van die van enkele docenten. Voor de opname van schenkingen gelden dezelfde criteria als voor de reguliere aanschaf. Bruiklenen zijn er niet. 1.6.4.

Pedagogiek

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie


161

De grondlegger van de Leidse pedagogiek is L. de Klerk. Hij werd in 1959 aangesteld als buitengewoon hoogleraar in de Verenigde Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte in het vakgebied opvoedkunde. Een apart Pedagogisch Instituut werd opgericht aan het begin van de jaren zestig, aanvankelijk ondergebracht bij Psychologie. Naarmate er steeds meer secties kwamen (Algemene en Gezinspedagogiek, Wijsgerige en Empirische Pedagogiek, Orthopedagogiek, Sociale Pedagogiek, Andragologie, Onderwijsstudies) konden deze niet meer allemaal op hetzelfde adres gehuisvest worden en vond een proliferatie van vestigingen plaats rondom het NS-station (Stationsplein, Rijnsburgerweg, Steenstraat). Pas met de unilocatie van de Faculteit Sociale Wetenschappen in 1989 in het Pieter de la Court Gebouw kwam een eind aan deze versnippering. Wel was er één bibliotheekvoorziening voor Pedagogiek, die maar langzaam van de grond kwam. In 1975 waren er hooguit 1400 boeken en 33 tijdschriftabonnementen. In 1977 vond een verhuizing plaats van Stationsplein 10 naar Rijnsburgerweg 3, waar de bibliotheek tot 1989 gehuisvest bleef. Tot 1995 waren de bibliotheekbudgetten voor pedagogiek afkomstig van de centrale Universiteitsbibliotheek. Al te ruim waren deze niet. Pas vanaf 2003 is het budget, sinds 1995 afkomstig van de faculteit FSW zelf, royaal te noemen. De collectievorming wordt sinds 1995 verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen, daarvoor door de staf van het Pedagogisch Instituut.

Actuele omvang De pedagogiekcollectie omvat heden (= 2007) bijna 12.000 uitleenbare banden (exclusief gebonden tijdschriftjaargangen). Deze staan in 34 vrij volle kasten; een kast bevat 7 planken. Daarnaast zijn er ongeveer 140 naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken, encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig), die niet worden uitgeleend en circa 85 boeken in de studiekast met voorgeschreven literatuur, die ook niet worden uitgeleend. Tijdschriften worden bij de Bibliotheek Sociale Wetenschappen nooit uitgeleend. Scripties wel, deze worden 10 jaar bewaard en nemen bij de pedagogiek drie kasten in beslag. De tijdschriften staan in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen alfabetisch gerangschikt; de pedagogische tijdschriften staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te schatten. Een ruwe schatting is: circa 8000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 36 kasten). Het aantal lopende (gedrukte) abonnementen voor pedagogiek bedraagt ongeveer 50. Hierbij zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal zijn er 311 elektronische tijdschriften met een basiscode voor Pedagogiek (incl. rubriek 79, andragologie), maar veel tijdschriften hebben (nog) geen basiscode, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer. Bovendien zijn sommige onderdelen van de pedagogische opleiding in de NBC ondergebracht bij andere vakken, bv. autisme bij geneeskunde en gehechtheid bij psychologie.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De pedagogiekcollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC (Nederlandse Basisclassificatie, rubrieken 79, 80 en 81). Er zijn raakvlakken met psychologie, geneeskunde, geschiedenis, wijsbegeerte en rechtswetenschap (jeugdrecht, kinderbescherming, jeugdcriminaliteit).

162


De collecties van Psychiatrie (binnen loopafstand van het faculteitsgebouw) en Curium (in Oegstgeest, kinderpsychiatrie) – beide behorend tot de Bibliotheek van het Leids Academisch Medisch Centrum – zijn óók van belang voor de pedagogen.

Zwaartepunten Er zijn diverse zwaartepunten in de aanschaf, samenhangend met het onderwijsprogramma (tussen haakjes de NBC-codes): • • • • • • • • • • •

Leerstoornissen (80.26) Autisme (ondergebracht bij psychiatrie, 44.91) Gehechtheid (diverse codes) Ontluikende geletterdheid (05.15) Adoptie (80.82) Seksueel misbruik (diverse codes) Leren in organisaties (79.63, 85.04) Jeugdhulpverlening (79.16) Zelfsturend leren (81.61) Neuropedagogiek Interculturele pedagogiek (81.84)

Gebruik Het aantal uitleningen per jaar wordt voor pedagogiek geschat op 7000.


De staf van het departement pedagogiek omvatte in 2007 9 gewone hoogleraren, 2 buitengewone hoogleraren, daarnaast nog 77 (vaste) stafleden en ongeveer 17 AIO’s / OIO’s / promovendi. Aantallen studenten pedagogiek: bachelor/propedeuse 899, master 252, doctoraal-oude-stijl 132. Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 229. Beschikbare middelen

Het huidige (2007) boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedraagt ca. € 62.000, exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 21.415 uitgegeven voor monografieën en € 35.556 voor abonnementen, daarbij inbegrepen losbladige werken. Het budget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en er wordt een jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast. Al het budget komt uit facultaire middelen; er zijn geen andere budgetten. 1.6.5.

Politicologie

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De opleiding Politicologie startte in Leiden in 1963, als onderdeel van de Juridische Faculteit. De bibliotheekvoorziening op dit gebied kwam pas goed van de grond vanaf 1970, met de oprichting van het interfacultaire Instituut voor Internationale Studiën (I.I.S.). Dit kreeg een installatiekrediet toegewezen van Dfl. 100.000,-, voor boeken en tijdschriften. Er werd, naast de reeds bestaande juridische bibliotheek in het Gravensteen, een tweede bibliotheekvoorziening


163

geopend op het adres Hugo de Grootstraat 27, waar de politicologie het belangrijkste onderdeel van de collectie werd. De politicologiecollectie groeide snel, zeker in de jaren 1970-1980. In de jaren ’80 werd het wat minder. In 1990 werd de politicologiecollectie overgebracht van de Hugo de Grootstraat naar het Pieter de la Court Gebouw. In de catalogus werd de signatuur veranderd van Juridisch Studiecentr. II in POLWET. De opleiding werd volledig ondergebracht bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen. Het I.I.S.-budget, waaruit vooral abonnementen werden gefinancierd, werd vanaf 1995 geleidelijk afgebouwd en in 2000 opgeheven. Dientengevolge moest een flink aantal tijdschriftabonnementen worden opgezegd. De opleiding politicologie is echter nooit alleen afhankelijk geweest van het I.I.S.-budget. De collectievorming wordt sinds 1995 verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen.

Actuele omvang De politicologiecollectie omvat heden (= 2007)ongeveer 10.000 uitleenbare banden, exclusief bestuurskunde. Deze staan in 38 vrij volle kasten; een kast bevat 7 planken. Daarnaast zijn er een honderdtal naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken, encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig), die niet worden uitgeleend en bijna 100 boeken in de studiekast met voorgeschreven literatuur, die ook niet worden uitgeleend. Tijdschriften worden bij de FSWbibliotheek nooit uitgeleend. Scripties wel, deze worden 10 jaar bewaard en nemen qua ruimte ongeveer drie kasten in beslag. De tijdschriften staan in de FSW-bibliotheek alfabetisch gerangschikt; de politicologische tijdschriften staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te schatten. Een ruwe schatting is: circa 4000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 24 kasten). Het aantal lopende (gedrukte) abonnementen voor politicologie bedraagt ongeveer 80. Hierbij zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal zijn er 212 elektronische tijdschriften met een basiscode voor Politicologie, maar veel tijdschriften hebben (nog) geen basiscode, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De politicologiecollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC (Nederlandse Basisclassificatie, rubriek 89). Er zijn raakvlakken met geschiedenis (met name moderne politieke geschiedenis), rechtswetenschap, filosofie (politieke filosofie), sociologie (politieke sociologie), culturele antropologie (politieke antropologie), communicatiewetenschap (politieke communicatie) en uiteraard bestuurskunde. De afbakening tussen politicologie en bestuurskunde loopt parallel met die tussen de rubrieken 88 (bestuurskunde) en 89 (politicologie) van de NBC. De krijgskunde wordt beschouwd als een onderdeel van de politicologie, maar militaire geschiedenis wordt overgelaten aan de UB. De Juridische Bibliotheek en de bibliotheken van het Instituut Kern, Japanologie & Koreanistiek en Sinologie hebben materiaal in hun collecties dat ook voor politicologie interessant kan zijn.

Zwaartepunten Er zijn diverse zwaartepunten in de aanschaf (tussen haakjes de NBC-codes): • Nederlandse politiek • methodologie van de politicologie (89.03) • kiesgedrag (89.57) • politieke psychologie (89.52) • politiek en media (89.56)

164


politieke partijen (89.61) politiek geweld (89.58) vergelijkende politicologie, besluitvorming (89.55) Europese integratie (89.72) globalisering, theoretische benaderingen in de internationale betrekkingen (89.70). Daarnaast zijn er een aantal zwaartepunten die van jaar tot jaar verschillen, afhankelijk van het studie-programma. Geen enkel onderdeel van de politicologie wordt geheel buiten de collectievorming gehouden.

• • • • •

Gebruik Het aantal uitleningen per jaar wordt voor politicologie geschat op 7500.


De staf van het departement politicologie omvatte in 2007 zes gewone hoogleraren, drie buitengewone hoogleraren, daarnaast nog 26 (vaste) stafleden en zes AIO’s / promovendi. Aantallen studenten politicologie: bachelor 463, master 101, doctoraal-oude-stijl 64. Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 161. Beschikbare middelen

Het huidige (2007) boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedraagt ca. € 19.000, exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 8938 uitgegeven voor monografieën en € 9618 voor abonnementen. Het budget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en er wordt een jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast. Al het budget komt uit facultaire middelen; er zijn geen andere budgetten. 1.6.6.

Psychologie

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De opleiding Psychologie startte in Leiden kort na de Tweede Wereldoorlog. Prof. Dr. A.M.J. Chorus was in 1947 de eerste hoogleraar. Aangezien de Faculteit Sociale Wetenschappen pas in 1963 werd opgericht, maakte de opleiding Psychologie in het begin deel uit van de Letterenfaculteit. De bibliotheekvoorzieningen kwamen van de grond in de jaren 1950. Geruime tijd waren er drie aparte locaties, in de Leidse catalogus aangeduid als Depot Psychologie, Depot Conflictpsychologie en Depot Algemene Psychodiagnostiek. Met de verhuizing van de vakgroep Psychologie naar het voormalige Elisabeth Ziekenhuis (Hooigracht 15) rond 1975 werden deze drie bibliotheken geïntegreerd. In 1989 verhuisde de collectie naar het Pieter de la Court Gebouw en werd onderdeel van de Faculteitsbibliotheek Sociale Wetenschappen. De bibliotheekbudgetten voor psychologie zijn altijd nogal aan schommeling onderhevig geweest. De jaren 1970 waren een goede periode, de jaren 1990 waren mager. Sinds 1998 is het boeken- en tijdschriftenbudget van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen niet meer afkomstig van de centrale Universiteitsbibliotheek, maar van de faculteit zelf. Vanaf 2003 is het budget aanzienlijk verruimd. De collectievorming wordt sinds 1995 verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen, daarvoor door de staf van de vakgroep Psychologie.


165

Actuele omvang De psychologiecollectie omvat heden (= 2007) ongeveer 13.800 uitleenbare banden (exclusief gebonden tijdschriftjaargangen). Deze staan in 50 vrij volle kasten; een kast bevat 7 planken. Daarnaast zijn er ongeveer 160 naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken, encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig), die niet worden uitgeleend en circa 85 boeken in de studiekast met voorgeschreven literatuur, die ook niet worden uitgeleend. Tijdschriften worden bij de FSW-bibliotheek nooit uitgeleend. Scripties wel, deze worden 10 jaar bewaard en nemen bij de psychologie drie kasten in beslag. De tijdschriften staan in de FSW-bibliotheek alfabetisch gerangschikt; de psychologische tijdschriften staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te schatten. Een ruwe schatting is: circa 8000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 48 kasten). Het aantal lopende (gedrukte) abonnementen voor psychologie bedraagt ongeveer 100. Hierbij zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal zijn er 377 elektronische tijdschriften met een basiscode voor Psychologie, maar veel tijdschriften hebben (nog) geen basiscode, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer. Bovendien zijn gezondheidspsychologie en psychopathologie in de NBC ondergebracht bij de geneeskunde; over deze onderwerpen zijn in Leiden ook nog eens 154 elektronische tijdschriften aanwezig.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De psychologiecollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC (Nederlandse Basisclassificatie, rubriek 77); daarnaast dus ook gezondheidspsychologie (44.07 in de NBC) en psychopathologie / psychiatrie (44.91) . Er zijn raakvlakken met pedagogiek, geneeskunde, taalkunde (psycholinguïstiek) en wijsbegeerte. Een aantal onderwerpen die inhoudelijk eerder tot de psychologie behoren dan tot de pedagogiek zijns vanouds bij Pedagogiek ondergebracht, zoals autisme, gehechtheid en onderdelen van de communicatiewetenschap. De collecties van Psychiatrie (binnen loopafstand van het faculteitsgebouw) en Curium (in Oegstgeest, kinderpsychiatrie) – beide behorend tot de Bibliotheek van het Leids Academisch Medisch Centrum – zijn óók van belang voor de psychologen.

Zwaartepunten Er zijn diverse zwaartepunten in de aanschaf , samenhangend met het traditionele onderwijsprogramma (tussen haakjes de NBC-codes): • Cognitieve psychologie (77.31 e.v.) • Klinische en gezondheidspsychologie (77.70 e.v., resp. 44.07) • Ontwikkelingspsychologie (77.53 e.v.) • Sociale psychologie (77.60 e.v.) Daarnaast zijn er zwaartepunten die van jaar tot jaar verschillen, afhankelijk van het studieprogramma. Geen enkel onderdeel van de psychologie wordt geheel buiten de collectievorming gehouden, zelfs de parapsychologie niet.

Gebruik Het aantal uitleningen per jaar wordt voor psychologie geschat op 9000.

Collectievormingsprofielen

166


Omvang primaire doelgroep

De staf van het departement psychologie omvatte in 2007 16 gewone hoogleraren, 7 buitengewone hoogleraren, daarnaast nog 103 (vaste) stafleden en 21 AIO’s / OIO’s / promovendi. Aantallen studenten politicologie: bachelor 1337, master 485, doctoraal-oude-stijl 248. Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 403. Beschikbare middelen

Het boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedroeg in 2007 ca. € 84.000, exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 39431 uitgegeven voor monografieën en € 41833 voor abonnementen. Het budget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en er wordt een jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast. 1.6.7.

Bijlage: Collectievormingsprofielen Sociale Wetenschappen

NBC

Omschrijving

05 05.00 05.01 05.02 05.03 05.04 05.05 05.10 05.12 05.15 05.16 05.19 05.20 05.30 05.31 05.32 05.33 05.34 05.35 05.36 05.37 70 70.00 70.01

COMMUNICATIEWETENSCHAP Communicatiewetenschap – alg. Gesch.v.d. comm.wetensch. Fil. en theorie v.d. comm.wet Methoden v.d. comm.wet Onderwijs, beroepsuitoefening (comm.wet.) Overheidsbeleid (mbt media) Informatie / comm. algemeen Communicatieprocessen Lezen Schrijven Informatie en comm. : overige Communicatie & samenleving Massacommunicatie Publiciteit Publieke opinie Pers Omroep algemeen Radio Televisie Film, video SOCIALE WETENSCHAPPEN Sociale Wetenschappen – alg. Gesch. v.d. soc.wet.

70.02 70.03

FSW

GGC

3 3 3 4 2

34 2 22 27 3

352 96 215 229 76

2 3 3 3 2 2 2 3 3 3 2 2 1 3 2

3 3 4 4 2 3 3 4 3 4 2 2 2 4 3

16 21 106 92 12 22 73 231 121 62 72 18 5 99 8

255 312 985 1670 777 228 976 2900 1591 307 4710 777 465 1991 278

3 3

3 3

Fil./theorie v.d. soc.wet. Methodologie

3 4

4 4

70.04 70.08 70.10

Onderwijs, beroepsuitoefening (sw) Sociale filosofie Multidisciplinaire interessegebieden

2 3 3

3 3 3

70.99 71

Soc. wet. : overige SOCIOLOGIE

2

2

71.00 71.01 71.02 71.04

Sociologie algemeen Gesch. v.d. sociologie Fil./theorie v.d. sociologie Onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties Sociologische stromingen

3 3 3 2

3 3 3 2

4

3

71.05

CP

CVP

3 2 3 3 2


Opmerking

“Literacy” is in opkomst (Niet wetensch. schrijven) O.a. interculturele Communicatie Media algemeen O.a. PR, reclame Zie ook 89.56 (politieke comm.) Meer iets voor UB

Sociale aspecten

100 Hierbij niet gesch. van de afzonderlijk 25 disciplines 187 1454 Enkele zwaartepunten: Multivariate analyse, SPSS, Kwalitatieve methoden 28 O.a. marxisme (vnl. op UB) 74 Bv. culturele studies, 51 Conflictoplossing 2 Sociologie is geen afstudeerrichting meer 360 Klassiek en modern 120 185 20 204

801 210 716 4352 210 1799 282 34 1686 831 844 149 723

167

NBC

Omschrijving

CP

CVP

Opmerking

71.07 71.10 71.11 71.12 71.14 71.15 71.19 71.20 71.21 71.22 71.23 71.24 71.25 71.29 71.30 71.31

Sociografie Sociale structuur Maatschappij Sociale stratificatie Stedelijke samenleving Rurale samenleving Soc. structuur : overige Samenlevingsvormen (algemeen) Familie, gezin Huwelijk Niet-huwelijkse samenlevingsvormen Alleenstaanden Seksualiteit Samenlevingsvormen : Overige Sociale groepen algemeen Seksen en hun onderlinge verhoudingen Man Vrouw Leeftijdsgroepen Jeugd Bejaarden Etnische groepen Sociale bewegingen Soc. groepen : overige Sociale processen (algemeen) Sociale verandering Economische factoren Technologische factoren Groepsprocessen Soc. processen overige Cultuur (algemeen) Waarden, normen Culturele processen Folklore algemeen Materiële cultuur Immateriële cultuur Cultuur : overige

2 3 3 3 3 2 3 3 3 3 2 3 3 3 3 3

2 3 3 3 3 3 3 3 4 3 2 3 3 3 3 4

26 66 O.a. “civil society” 88 245 Ook veel bij CULTAN ondergebracht 250 74 O.a. leiderschap 84 35 Ook veel bij pedagogiek 325 Hierbij echtscheiding 60 3 7 Hierbij ook homoseksualiteit 88 14 25 VENA-collectie 281

392 388 820 1394 1603 675 374 115 1723 616 49 55 1996 80 110 2007

3 4 3 3 3 3 3 3 3 4 3 3 4 3 3 3 3 2 2 2 3

3 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 3 3 3 3 2 3 2 3

36 327 29 256 75 350 221 48 57 187 26 75 86 18 200 74 59 20 7 14 72

251 2464 166 1417 804 2180 1386 364 308 953 213 660 382 114 1755 600 423 1729 352 1135 725

3 3 3 4 3 2 2 2

3 3 3 4 3 2 2 3

88 12 250 346 51 259 44 60

525 129 2034 1333 331 4935 1268 1038

3 2 2 3

3 2 3 3

74 20 38 66

743 347 433 398

71.80 71.81 71.83 71.89 71.99 73

Sociale vraagstukken (algemeen) Discriminatie Etnische relaties Minderhedenproblematiek Deviant gedrag Criminaliteit Verslaving Seksualiteit als sociaal Probleem Sociaal gehandicapten Lichamelijk gehandicapten Geestelijk gehandicapten Sociale vraagstukken : Overige Sociale politiek (algemeen) Welzijnsbeleid Volkshuisvesting Soc. politiek : overige Sociologie : overige CULTURELE ANTROPOLOGIE

3 3 2 3 2

3 3 2 3 2

193 72 156 38 11

1340 515 3573 270 97

73.00 73.01 73.02 73.03 73.04

Culturele antropologie (CA) – alg. Geschiedenis van de CA Fil. en theorie van de CA Methoden van de CA Onderwijs, beroepsuitoe-

175 88 130 184 26

1093 339 418 383 112

71.32 71.33 71.34 71.35 71.36 71.37 71.38 71.39 71.40 71.41 71.42 71.43 71.44 71.49 71.50 71.51 71.52 71.55 71.56 71.57 71.59 71.60 71.61 71.62 71.63 71.64 71.65 71.66 71.67 71.68 71.70 71.71 71.79

168

VENA-collectie Ook veel bij pedagogiek Zie ook 71.63 Hierbij vrouwenbeweging

Techniek en maatschappij Ook veel bij psychologie Ook bij culturele antropologie

Zie ook bij Cult. Ant. O.a. populaire cultuur, subculturen. Popmuziek bij 24.65. Incl. sociale conflicten Vrouwendiscriminatie elders LISWO-collectie! Vnl. bij juridische faculteit Sociale aspecten Bv. prostitutie, vrouwenhandel, pedofilie Bv. armoede Zie ook 79.14 Hierbij verzorgingsstaat

FSW

GGC

C.A. is een zelfstandige afstudeerrichting, qua omvang wel de kleinste 3 3 4 4 2

4 4 4 4 3

Vanouds een zwaartepunt Specialisme : etnocinematografie


NBC

Omschrijving

CP

CVP

73.05 73.06

fening van de CA Antropologische musea Etnografie

2 2

2 3

3

3

3

4

2 2

2 3

3 2 2 2 3

3 3 3 3 3

3

3

2 2 3 3 2

2 3 4 3 3

3

73.07 73.08

73.09 73.10

Niet-westerse sociologie (algemeen) Ontwikkelingsproblematiek

73.61

Niet-w. sociol : overige Ecologische bestaansvoorwaarden : algemeen Milieu Bevolking Nederzetting Ecol. bestaansvoorwaarden: overig Technologische bestaansvoorwaarden : algemeen Vervaardiging van gebruiksvoorwerpen Wapens, jachtinstrumenten Kleding Huisvesting Voedsel(bereiding) Technol. bestaansvoorwaarden : overige Economische bestaansvoorwaarden : algemeen Landbouw, veeteelt Jagen, verzamelen Handel en ruil Economische bestaansvoorwaarden : overige Sociale structuur : algemeen Afstamming Leeftijdsgroepen, initiatie Familie, verwantschap, Huwelijk Seksualiteit Seksen en hun onderlinge Verhoudingen Interetnische relaties Sociale structuur : overige Acculturatie Immateriële cultuur Religie : algemeen Mythologie Cultus, riten Magie Religie : overige Wetenschap, kunst, onderwijs (algemeen) Wetenschap, geneeskunde

73.62 73.63 73.64 73.65 73.69 73.70 73.71 73.72 73.79 73.80

Kunst Orale literatuur Taal, communicatie Opvoeding en onderwijs Wetenschap, kunst, onderwijs: overig Politieke antropologie : Algemeen Recht, normen, wetten Politiek, bestuur Politieke antrop. : overige Folklore

73.11 73.12 73.13 73.19 73.20 73.21 73.22 73.23 73.24 73.25 73.29 73.30 73.31 73.32 73.34 73.39 73.40 73.41 73.42 73.43 73.44 73.45 73.46 73.49 73.50 73.53 73.55 73.56 73.57 73.58 73.59 73.60

FSW

GGC

5 186

74 3045

20

206

150

791

1 6

23 103

15 5 6 3 11

79 74 86 22 139

6

64

0 5 23 11 2

43 94 117 190 25

4

71

413

2 3 3 3

3 3 3 3

27 9 13 15

326 66 68 81

3 2 3 4 3 4

3 2 3 4 3 4

121 0 25 115 29 187

782 29 165 585 184 650

3 3 3 2 3 2 3 3 2 2

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

26 20 21 13 48 11 47 20 5 3

356 147 174 191 529 290 605 285 122 42

3

3

32

354

2 2 3 3 3 4 3 3 3 2

3 2 3 3 3 4 3 4 4 3

17 11 16 10 3 76 19 27 10 12

299 238 161 70 15 408 175 294 51 346


Opmerking Regionale etnografische studies overgelaten aan Afrika Studiecentrum, KITLV, Japanologie, Inst. Kern, etc. Onderscheid met 73.00 niet geheel duidelijk Veel over vrouwen en ontwikkelingsproblematiek (VENA). Ontwikkelingssamenwerking en ec. aspecten bij 83.46 Voor alle onderdelen geldt : in niet-westerse samenlevingen Zie ook 74.95 Zie ook 73.24 Hierbij materiële cultuur

Geen opzettelijke lacune

Geen opzettelijke lacune

Veel bij VENA

Zie ook Medische sociologie/ antropologie (44.06) Muziek bij etnomusicologie (24.70) Meer iets voor de UB

Hierbij conflicten, geweld Alleen niet-westers

169

NBC

Omschrijving

CP

CVP

Opmerking

FSW

GGC

73.85 73.99 74 74.06 74.60 74.70 74.71 74.72 74.73 74.74 74.75 74.79 74.80

Cultuurpsychologie C.A. : overige GEOGRAFIE (Selectief) Thematische geografie Planologie algemeen Nationale plannen Regionale planning Urbane planning Stadsvernieuwing Rurale planning Verkeer, transport Planologie overige Demografie algemeen

4 3

4 3

Incl. volkenpsychologie

149 19

654 93

3 2 2 2 2 2 2 2 2 3

3 2 2 2 3 2 2 2 2 3

Vnl. politieke geografie

76 53 21 36 113 28 29 29 15 52

948 1254 517 2349 3813 833 989 3129 984 515

74.81 74.83

Geschiedenis van de demografie Methoden en technieken van de demografie Geboorte Sterfte Geslachten, generaties Migratie Bevolking Demografie overige RECREATIE Recreatie algemeen Gesch. v.d. recreatie Filosofie en theorie van de recreatie Onderwijs, beroepsuitoefening (recreatie) Sport algemeen Sportsociologie, Sportpsychologie Takken van sport Toernooien Sport overige Spel algemeen Spelen, spelletjes Hobby algemeen Verenigingsleven Uitgaansleven, toerisme (algemeen) Publieke vermakelijkheden Recreatievoorzieningen Toeristische organisaties Theaters Sportaccomodaties Recreatievoorzieningen: overige Huisvesting van toeristen Dagrecreatie Vakantie Uitgaansleven, toerisme : Overige Recreatie : overige PSYCHOLOGIE Psychologie algemeen Gesch. v.d. psychologie Filosofie en theorie van de psychologie Onderwijs, beroepsuitoefening etc. (psychologie) Methoden en technieken in de psychologie Experiment Observatie Psychometrie Psychodiagnostiek M & T : overige

2 3

2 3

2 22

40 241

3 2 3 3 3 2

3 3 3 3 3 2

54 12 8 204 187 2

646 261 63 2018 2124 140

2 2 2

2 2 2

69 2 3

1012 126 67

0

0

0

173

2 3

2 3

22 49

2779 1023

1 1 1 3 2 1 1 3 0 1 0 1 1 1 1 2 2 2 2

1 1 1 3 3 1 1 3 2 1 2 2 2 2 1 2 2 2 2

7 1 3 21 17 1 7 38 0 4 0 1 2 1 2 3 3 6 7

21317 1111 588 458 690 735 210 1358 105 139 45 40 510 133 117 67 69 156 268

4 4 4

4 4 4

194 99 110

1679 528 446

4

4

50

280

4

4

115

362

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4

43 12 168 266 24

162 46 565 1078 93

74.91 74.92 74.93 74.94 74.95 74.99 76 76.00 76.01 76.02 76.04 76.10 76.11 76.12 76.14 76.19 76.30 76.31 76.40-9 76.50-9 76.60 76.61 76.62 76.63 76.64 76.65 76.69 76.70 76.71 76.72 76.79 76.99 77 77.00 77.01 77.02 77.03 77.04 77.05 77.06 77.07 77.08 77.09

170

Vooral in de Derde Wereld (bij CA)

Niet-economische aspecten Bij sociologie ondergebracht (soms CA)

Hierbij ook geboortebeperking

Vnl. internationale migratie

O.a. Olympische Spelen Kinderspel (bij PEDAG.) O.a. computerspellen

Vnl. bij CULTAN ondergebracht O.a. kermis, circus Algemeen Hierbij bioscoop,schouwburg Bv. kamperen

Ook gebruikt door Pedagogiek


NBC

Omschrijving

CP

CVP

77.10 77.11 77.12 77.13 77.14 77.15 77.16 77.17 77.18 77.20 77.21 77.22 77.23 77.24 77.29 77.30 77.31 77.32 77.33 77.34 77.35 77.36 77.37 77.40 77.41 77.42 77.43 77.44 77.45 77.46 77.47 77.48 77.49 77.50 77.51 77.52 77.53 77.54 77.55 77.56 77.57 77.58 77.60 77.61 77.62 77.63 77.64 77.65 77.69 77.70 77.72 77.73 77.74 77.75 77.76 77.77 77.78 77.81 77.82 77.83 77.84 77.85 77.91 77.92 77.93

Psychologische stromingen Bewustzijnspsychologie Gestaltpsychologie Dieptepsychologie Psychoanalyse Analytische psychologie Individualpsychologie Neo-freudianen Ego-psychologie Behaviorisme Humanistische psychologie Fenomenologische psych. Historische gedragswetenschap Kritische psychologie Stromingen : overige Functieleer algemeen Cognitie Intelligentie, creativiteit Oordelen, belissen Leren, conditioneren Geheugen Verbeelding, fantasie Aandacht, concentratie Waarneming Visuele waarneming Auditieve waarneming Smaak, reuk Tast Motivatie Emoties Slapen, dromen Psychomotoriek Functieleer overige Psychofysiologie Dierpsychologie Persoonlijkheidsleer Ontwikkelingspsychologie Pasgeborenen Kinderpsychologie Jeugd, adolescentie Volwassenheid Ouderdom Sociale psych. Algemeen Attitude, vooroordeel Sociale perceptie Sociale interactie Groepsdynamica Massapsychologie Soc. psychologie : overige Klinische psychologie (alg.) Psychotherapie algemeen Autogene training Bezigheidstherapie Gedragstherapie Gesprekstherapie Gestalttherapie Groepstherapie Gezinstherapie, relatiether. Psychoanalytische therapie Kinderpsychotherapie Psychotherapie : overige Seksuologie Omgevingspsychologie Parapsychologie Toegepaste psychologie

3 4 3 3 3 3 2 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 3 4 3 4 4 4 3 2 3 4 4 3 3 3 4 3 4 4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 3 4 4 4 2 3 4 4 3 4 4 3 4 3 3 4 1 3

3 4 3 3 3 3 2 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 3 4 4 4 3 3 3 4 4 3 3 3 4 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 4 4 4 2 3 4 4 3 4 4 3 4 3 3 4 1 4


Opmerking

Freud Jung Adler

Vnl. Personal construct theory

Tests bij 77.08 Ook bij Pedagogiek

O.a. intuitie Hierbij neuropsychologie

Incl. cognitieve therapie

Bv. rationeel-emotieve therapie

FSW

GGC

8 37 6 6 246 25 1 4 11 19 28 18 20 12 14 41 373 191 69 121 157 29 35 104 112 19 2 4 103 182 40 41 19 337 48 358 465 70 450 180 36 36 269 147 106 350 211 13 61 114 171 1 19 101 44 7 54 91 37 89 100 66 48 5 40

70 176 50 110 2470 291 98 17 45 124 113 95 79 47 95 238 1286 879 267 1205 523 120 121 489 562 156 56 41 366 1067 345 355 82 1727 523 1701 1748 247 1533 734 173 375 1010 503 260 1816 849 122 232 531 1306 72 191 484 414 64 260 452 479 286 889 847 219 555 313

171

NBC

Omschrijving

CP

CVP

77.99 79

Psychologie : overige ANDRAGOLOGIE

3

3

79.00 79.01 79.04

Andragologie algemeen Gesch.v.d. andragologie Onderwijs, beroepsuitoefening (andragol.) Sociale hulpverlening alg. Methoden en technieken v.d. hulpverlening Armenzorg Bejaardenzorg Gehandicaptenzorg Gezinszorg Jeugdhulpverlening Hulpverlening bij levensmoeilijkheden e.d. Hulpverlening aan minderheden Reclassering Thuislozenzorg Hulpverlening aan verslaafden Hulpverlening aan slachtoffers van oorlogen, rampen Hulpverlening overige Samenlevingsopbouw alg. Vormingswerk, ontwikkelingswerk : algemeen Volwasseneneducatie Andragologie overige PEDAGOGIEK Pedagogiek algemeen Gesch. van de pedagogiek Fil. en theorie v.d. pedagogiek Methoden en technieken van de pedagogiek Onderwijs, beroepsuitoefening , organisaties (van de ped.) Stromingen, richtingen Deelgebieden v.d. pedagogiek Orthopedagogiek algemeen Cognitieve stoornissen Zintuiglijke en motorische storingen Gedragsstoornissen Orthopedagogiek : overige Sociale pedagogiek Vergelijkende pedagogiek Gesch. van de opvoeding Opvoeding en maatschappij Deelgebieden : overige Terreinen van opvoeding (alg.) Persoonlijkheidsvorming Emotionele vorming Intellectuele vorming Sociale vorming Ethische vorming Lichamelijke opvoeding Seksuele opvoeding Esthetische vorming Religieuze vorming ONDERWIJS Onderwijs algemeen Gesch. V.h. onderwijs Filosofie en theorie van

4 3 3

3 3 3

3 2

3 3

2 2 3 3 4 3

2 2 3 3 4 3

4

4

2 3 2

79.10 79.11 79.12 79.13 79.14 79.15 79.16 79.17 79.18 79.20 79.21 79.22 79.23 79.29 79.50 79.60 79.63 79.99 80 80.00 80.01 80.02 80.03 80.04 80.10 80.20 80.25 80.26 80.27 80.28 80.29 80.30 80.32 80.34 80.36 80.39 80.40 80.41 80.42 80.43 80.44 80.45 80.46 80.47 80.48 80.51 81 81.00 81.01 81.02

172

Opmerking

FSW

GGC

25

266

54 4 20

175 15 193

117 40

1235 388

7 29 51 16 326 49

219 840 612 163 1713 505

48

141

2 3 2

3 8 7

140 95 301

3

3

40

538

3 3 3

3 3 3

O.a. vrouwenhulpverlening

24 25 59

377 200 386

4 2

4 2

Hierbij personeelsopleiding

217 3

1246 122

3 3 3 3

4 4 4 3

90 62 137 20

637 552 947 100

3

3

8

104

3 2 4 4 3

3 2 4 4 4

44 0 115 198 38

308 10 395 679 327

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 2 2 2 2

4 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 2 2 3 3

78 38 41 5 7 20 6 4 6 8 5 29 47 23 2 8 8

342 152 135 28 106 158 34 132 114 42 32 204 338 2612 275 65 224

3 3 4

4 3 4

110 57 85

1050 1468 582

Geen aparte afstudeerrichting meer

O.a. maatschappelijk werk

Vnl. geestelijk gehandicapten Hierbij kinderbescherming LISWO-collectie

Methodologie vnl. bij algemene sociaalwet. methodologie Hierbij Montessori

Hierbij dyslexie Hierbij ADHD

Vnl. bij psychologie


NBC 81.04 81.05 81.06 81.07 81.09 81.10 81.11 81.12 81.13 81.14 81.17 81.19 81.20 81.21 81.22 81.23 81.24 81.29 81.30 81.31 81.33 81.35 81.40 81.41 81.42 81.43 81.44 81.45 81.46 81.47 81.49 81.50 81.51 81.52 81.53 81.54 81.55 81.59 81.60 81.61 81.62 81.64 81.65 81.66 81.67 81.68 81.69 81.70 81.71 81.73 81.74 81.75 81.76 81.77 81.78 81.79

Omschrijving het onderwijs Beroepsuitoefening, organisaties Onderwijsresearch Onderwijsevaluatie Vergelijkende onderwijsKunde Onderwijsresearch : Overige Onderwijsbeleid Recht op onderwijs Ontwikkeling van het onderwijs Onderwijsplanning Onderwijseconomie Studiefinanciering Onderwijsbeleid : Overige Onderwijssociologie (algemeen) Sociale ongelijkheid in het onderwijs Sekse-ongelijkheid in het onderwijs Schoolleven Onderwijs en werkgelegenheid Onderwijssociologie : Overige Personeel (algemeen) Onderwijsgevenden Niet-onderwijsgevend Personeel Onderwijsgebouwen Onderwijsorganisatie op mesoniveau (alg.) Toelating tot de onderwijsinstelling Groepering Overgang, eindexamen Presentie, absentie Onderwijsmanagement Onderwijsbegeleiding Ouderparticipatie Onderwijsorganisatie (mesoniveau) : overige Onderwijspsychologie (algemeen) Leerproces Studieprestatie Studentenevaluatie Studeren Studentengedrag Onderwijspsychologie : overige Onderwijsproces (alg.) Didactiek Curriculum Onderwijsproces : overige Leermiddelen (algemeen) Gedrukt materiaal Audiovisuele middelen Computers in het onderwijs Leermiddelen : overige Onderwijssystemen, onderwijsinstellingen (alg.) Openbaar en bijzonder onderwijs Voorschools onderwijs Primair onderwijs Secundair onderwijs (alg.) VWO Algemeen voortgezet onderwijs Beroepsonderwijs Secundair onderwijs : overige

CP

CVP

Opmerking

FSW

GGC

2 4 4 3

2 4 4 3

Methodologie Zie ook 81.53

27 108 55 28

472 552 308 184

2

2

3

72

3 3 4 3 2 2 2 4

3 3 4 3 2 2 2 4

92 9 123 16 22 0 7 114

825 91 951 128 256 71 147 474

4

4

93

376

4

4

60

289

3 3 3 3 4 2 2 3

3 3 3 3 4 2 3 3

39 58 17 9 121 1 4 28

477 792 159 77 798 8 89 242

3 3 3 3 3 3 3 3

3 3 3 3 3 3 3 3

3 19 21 11 58 51 11 4

37 89 151 54 485 601 89 48

4

4

105

502

4 3 4 3 4 3 4 4 4 3 3 2 3 4 3 3

4 3 4 3 4 3 4 4 4 3 3 2 3 4 3 4

167 26 97 20 54 29 62 175 83 18 19 5 19 134 4 43

1222 175 558 307 281 135 372 1113 501 126 267 150 170 1075 55 488

3 4 3 4 3 2 3 3

3 4 4 4 3 3 3 3

26 65 89 93 14 7 88 20

527 381 1725 922 153 165 1553 176


Geen opzettelijke lacune Werd vroeger uitgebreid door Sociologie aangeschaft

Incl. studentenleven

Incl. lerarenopleiding

Zit ook bij psychologie (77.34)

E-learning

“Early (years) education”

173

NBC

Omschrijving

CP

CVP

Opmerking

FSW

GGC

81.80 81.81 81.82

Tertiair onderwijs Buitenschoolse vorming Onderwijs aan bijzondere groepen (algemeen) Speciaal onderwijs Onderwijs aan minderheden Onderwijs aan schoolverlaters Onderwijs aan bijzondere groepen : overige Alternatieve onderwijssystemen Onderwijssystemen : overige Onderwijs : overige ECONOMIE (Selectief)

3 3 3

4 3 3

Nadruk op Ned. Universiteiten “Non-formal education”

216 18 5

5736 86 107

4 4 3 3

4 4 3 3

Hierbij inclusief onderwijs Veel over allochtonen

107 207 8 31

698 713 74 282

3 3 2

3 3 2

Hierbij Montessori

29 11 2

295 78 158

Economie algemeen (selectief) Economische sociologie en psychologie Economische stelsels Markteconomie Economische toestand (in diverse landen) Economische politiek Internationale economie (algemeen) Ontwikkelingssamenwerking

2 3

2 3

22 95

1606 892

3 3 2

3 3 2

60 48 222

782 761 7277

2 3

2 4

123 157

3655 3342

4

4

575

4647

3 3 3 2

3 3 3 2

135 79 281 34

4380 1389 5296 2222

2 2

3 2

71 30

3561 855

3

3

59

957

3

3

429

6674

4

4

770

5607

2 2 3

3 2 3

57 73 109

2647 6820 1039

81.83 81.84 81.85 81.89 81.90 81.94 81.99 83 83.00 83.05 83.20 83.21 83.30 83.32 83.40 83.46 83.52 83.54 83.61 83.63 85 85.00 85.02 85.04 85.05 85.08

Overheidseconomie Sociale zekerheid Arbeidseconomie Milieu-economie BEDRIJFSKUNDE Bedrijfskunde algemeen Filosofie en theorie v.d. Bedrijfskunde Onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties Management

Alleen onderdelen waarop de FSW collectioneert

Hierbij kapitalisme

Hierbij globalisering Is vanouds veel over aangeschaft door CULTAN Vnl. bij bestuurskunde Vnl. bij sociologie

Hierbij bedrijfsethiek Hierbij personeelsopleiding (ook soms bij 79.63) Vooral de psychologische aspecten

3 3

3 3

73 121

770 2461

85.53 85.54 85.60 85.61 85.62

Organisatiesociologie, Organisatiepsychologie Bestuurlijke informatie Marketing Arbeidswetenschappen (algemeen) Medezeggenschap Arbeidsvoorwaarden, arbeidsomstandigheden Arbeidsorganisatie Ergonomie Arbeidsduur Lonen Personeelsbeleid

3 2 3 2 3

3 3 3 2 3

62 24 65 29 314

636 410 642 1268 3442

85.63 85.64 85.65

Arbeidsverhoudingen Beroepen Soorten arbeid

3 3 3

3 3 3

169 56 237

2450 716 1830

85.66 85.69

Sociale verzekeringen Arbeidswetenschappen : Overige BESTUURSKUNDE Bestuurskunde algemeen Filosofie en theorie v.d. Bestuurskunde (BSK) Methoden van de BSK Onderwijs, beroepsuitoe-

2 2

2 2

26 23

782 289

4 4

4 4

106 51

389 100

4 2

4 3

21 18

55 115

85.20 85.40 85.50 85.51 85.52

88 88.00 88.02 88.03 88.04

174

Vnl. bij bestuurskunde Hierbij : reclame

Hierbij pensioenen Oftewel HRM (human resources management) Hierbij : vakbonden Hierbij vrouwenarbeid, kinderarbeid Zie ook 83.54


NBC 88.10 88.11 88.12 88.13 88.14 88.15 88.17 88.19 88.20 88.30 88.40 88.50 88.60 88.61 88.62 88.63 88.65 88.69 88.70 88.99 89.00 89 89.01 89.03 89.04 89.05 89.06 89.10 89.11 89.12 89.13 89.14 89.15 89.19 89.20 89.21 89.22 89.29 89.30 89.31 89.32 89.33 89.34 89.35 89.36 89.39 89.40 89.41 89.49 89.50 89.51 89.52 89.53 89.54 89.55 89.56 89.57 89.58 89.59

Omschrijving fening, organisaties BSK Overheid : algemeen Centrale overheidslichamen Provinciale en regionale Overheidslichamen Lokale overheidslichamen Functionele overh.lichamen Overheidsdiensten Politie Overheid : overige Overheidsorganisatie, overheidsmanagement Overheidspersoneel Politiek-bestuurlijke betrekkingen Overheid en burger Beleidswetenschap : alg. Beleidsvoorbereiding Besluitvorming Beleidsimplementatie Beleidsevaluatie Beleidswetenschap : overige Vergelijkende bestuurskunde Bestuurskunde : overige Politicologie algemeen POLITICOLOGIE Gesch.v.d. politicologie Methoden en technieken v.d. pol Onderwijs, beroepsuitoefening Politiek in het algemeen Politieke filosofie Politieke ideologieen : alg. Conservatisme Liberalisme Christen-democratie Socialisme Communisme Socialistische stromingen Anarchisme Fascisme Nationalisme Politieke ideologieen overige Politieke systemen : algemeen Staat Staatsvormen, regeringsvormen Monarchie Republiek Democratie Autoritaire stelsels Politieke systemen overige Interne betrekkingen v.d. staat Interne betr. v.d. staat met afzonderlijke groepen Interne betr. v.d. staat : overige Politieke processen : algemeen Politieke sociologie Politieke psychologie Politieke cultuur Politieke invloed Politieke besluitvorming Politieke communicatie Politieke participatie Politiek geweld Politieke processen overige

CP

CVP

Opmerking

FSW

GGC

4 3 2

4 4 3

Hierbij decentralisatie Hierbij ministeries

218 145 34

1247 1006 1280

3 2 3 3

4 2 3 3

Hierbij gemeenten Hierbij waterschappen Hierbij brandweer, gevangenis Meer iets voor de Juridische faculteitsbibiotheek

193 5 54 79

2219 449 898 1287

2 4

2 4

8 259

65 959

3 4

4 4

Ambtenaren, “civil service”

58 27

422 85

3 4 4 4 4 4 3 4 2 4

3 4 4 4 4 4 3 4 2 4

Burgerparticipatie, inspraak Hierbij beleidsanalyse

77 217 20 84 14 35 8 36 3 162

478 542 59 281 45 120 29 85 36 798

3 4 2 2 4 3 3 3 3 3 3 2 2 3 4 3 4

3 4 2 2 4 3 3 3 3 3 3 2 3 3 4 3 4

12 105 10 4 318 47 19 25 21 110 55 3 11 68 102 28 108

134 235 78 132 4711 308 223 451 361 1760 1342 143 222 1146 718 417 427

3 3 2 2 4 3 3 4 3

4 3 3 2 4 4 3 4 3

O.a. kerk en staat

92 24 6 2 384 48 46 359 27

612 195 140 45 1712 235 433 3160 746

3 4 3 4 4 4 3 4 4 4 3

3 4 3 4 4 4 3 4 4 4 3

Hierbij politieke socialisatie Hierbij macht Crisisbesluitvorming bij 88.62 Hierbij politiek en media Hierbij verkiezingen Hierbij terrorisme Hierbij corruptie

5 105 187 80 112 106 48 118 314 206 22

75 558 747 209 536 454 224 668 1695 1763 134


Hierbij bureaucratie

Hierbij crisisbesluitvorming

Zo min mogelijk gebruikt Vanaf de Oudheid Politieke stromingen

Hierbij marxisme-leninisme Bv. utopisch socialisme Hierbij extreem-rechts O.a. populisme Vergelijkende studies. Afz. landen bij 89.40 In het algemeen

Hierbij parlementen Hierbij federalisme

175

NBC

Omschrijving

CP

CVP

89.60 89.61 89.62 89.63 89.69 89.70 89.71 89.72 89.74 89.75 89.76 89.77 89.78 89.79 89.80 89.81 89.82 89.83 89.84 89.86 89.87 89.89 89.90 89.91 89.92 89.93 89.94 89.99

Politieke organisaties : algemeen Politieke partijen Politieke bewegingen Pressiegroepen Politieke organisaties overige Internationale betrekkingen (alg.) Internationale samenwerking (alg.) Internationale organisaties Int. samenwerking : overige Internationale conflicten alg. Polemologie Bewapening en ontwapening Vredesbeweging Int. conflicten overige Krijgskunde algemeen Krijgsmacht Militair personeel Oorlogvoering Strategie, tactiek Militaire spionage Wapens, strijdmiddelen Krijgskunde : overige Buitenlandse politiek Imperialisme Oost-West verhouding Noord-Zuid verhouding Int. betrekkingen : overige Politicologie : overige

2 4 3 4 2 4 3 4 3 4 4 4 3 3 3 3 2 3 3 2 3 2 4 3 3 3 3 2

3 4 3 4 2 4 4 4 3 4 4 4 3 3 3 3 2 3 3 3 3 2 4 3 3 3 3 2

176

Opmerking

Hierbij VN, EU

Oorlog en vrede Hierbij geweldloze weerbaarheid

Hierbij guerilla Inlichtingendiensten Afzonderlijke wapens Hierbij diplomatie Hierbij kolonialisme Hierbij Koude Oorlog Hierbij vluchtelingen

FSW

GGC

2 174 46 71 2 499 134 400 25 130 139 117 38 15 28 37 10 36 28 11 39 5 244 33 26 10 40 1

52 1589 623 359 17 2687 1555 3195 346 664 982 968 547 130 273 1001 191 379 193 325 587 124 1938 521 182 58 422 14


1.7.

Rechten

Binnen de Collectie Rechtsgeleerdheid van de Juridische Bibliotheek van de Faculteit Rechtsgeleerdheid zijn de volgende domeinen te onderscheiden: Domein (Algemeen) Civiel recht

Omschrijving Deelcollectie (Algemeen juridisch) Burgerlijk (proces)recht Internationaal privaatrecht Handelsrecht Intellectuele en industriële eigendom Van Eijck Bibliotheek

Afkorting JURBIB ALG JURBIB PRIV JURBIB IPR JURBIB HAND JURBIB IIE JURBIB Van Eijck

Publiek recht

Europees recht Europees Documentatie Centrum Internationaal publiekrecht Depot Verenigde Naties Staatsrecht Bestuurs(proces)recht Sociaal(verzekerings)recht/Arbeidsrecht Gezondheidsrecht (Im)migratierecht (Instituut voor)

JURBIB EUR JURBIB EDC JURBIB IPUR JURBIB VN JURBIB STAAT JURBIB BEST JURBIB ARB JURBIB MED -----

Strafrecht en Criminologie

Straf(proces)recht Criminologie

JURBIB STRAF JURBIB CRIM

Fiscale en Economische Vakken

Fiscaal (proces)recht Economie

JURBIB FISC JURBIB ECON

Metajuridica

Rechtsfilosofie en Rechtstheorie Rechtssociologie Historische ontwikkeling van het recht IT en recht, e-law (Instituut e-Law)

JURBIB META JURBIB META JURBIB RGES ----

Rechtspleging

Rechterlijke organisatie/macht Rechtsvinding Advocatuur Notariaat

JURBIB RO JURBIB RO JURBIB RO JURBIB RO

Lucht- en Ruimterecht

Lucht- en Ruimterecht (Instituut voor)

(JURBIB LR)

Niet-westers recht

Van Vollenhoven Instituut en Oost-Europees recht

(JURBIB OVZEER) (JURBIB D.BOER)

1.7.1. Juridische Bibliotheek Bovengenoemde domeinen vallen onder het beheer van de Juridische Bibliotheek. Enkele bijzonderheden over de domeinen en deelcollecties volgen hieronder: • De Van Eijck Bibliotheek is een collectie op het terrein van het verzekeringsrecht,

waarvan de aanschaf wordt gefinancierd door de Stichting C.A. van Eijck Bibliotheek. Naast ruim 300 boeken op het terrein van het binnenlands en buitenlands verzekeringsrecht bevat de collectie ook enkele losbladige werken. • De collectie (Im)migratierecht van de Universiteit Leiden: de aanschaf volgt de aandachtsgebieden van het Instituut voor Immigratierecht op nationaal, volkenrechtelijk en Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008

177

Europeesrechtelijk niveau. Met betrekking tot het Nederlandse recht wordt gestreefd naar een zo volledig mogelijk aanschaf en collectie; voor het niet-Nederlandse recht, het Europese recht en het internationale recht wordt gestreefd naar een zo goed mogelijk collectie. • De collectie Air & Space Law van het International Institute of Air & Space Law van de Universiteit Leiden (IIASL) neemt een bijzondere plaats in de Juridische Bibliotheek in. In 2002 is de collectie verhuisd van het Instituut naar de Juridische Bibliotheek. Bij die gelegenheid zijn ten behoeve van de gebruikers de collectie van de Juridische bibliotheek op het gebied van Luchtrecht en Ruimterecht - en het Instituut samengevoegd. De collectie is in de loop der jaren dankzij giften en aanschaf uitgegroeid tot een collectie die naast handboeken, toonaangevende tijdschriften en belangrijke naslagwerken ook vele deelstudies bevat. De collectie heeft een zeer internationaal karakter. De Juridische Bibliotheek schaft op regelmatige basis aan ten behoeve van een basiscollectie Lucht- en ruimterecht. Het IIASL wendt externe financiering aan ten behoeve van verdieping van de collectie. • De collectie IT en Recht: het collectiebeleid IT en Recht valt onder verschillende vakgebieden. De aanschaf op de meer algemene onderwerpen zoals Internetrecht, Cyberspace & Cyberlaw, Law and Information Technology is gericht op het verwerven van een gedegen basiscollectie. De aanschaf op meer specifieke onderwerpen zoals elektronische handel, telecommunicatierecht, elektronische aspecten van intellectuele en industriële eigendom is afgestemd op het onderwijs en onderzoek. • De collecties JURBIB EDC en JURBIB VN (Europese Unie en Verenigde Naties) zijn zogenaamde depotcollecties. De Juridische Bibliotheek heeft de status van Europees Documentatiecentrum (EDC). EDC's zijn opgezet door de Europese Commissie om onderwijs en onderzoek op het gebied van de Europese integratie te bevorderen. De Juridische Bibliotheek bezit ook de functie van depotbibliotheek van de Verenigde Naties. De bibliotheken D.BOER en OVZEER vallen onder de speciale bibliotheken en worden hierna als apart besproken.

Beknopte geschiedenis De Juridische Bibliotheek bestaat als zodanig pas sinds augustus/september 2004 toen alle tot dan toe zelfstandige juridische bibliotheken samen met de gehele juridische faculteit naar het Kamerlingh Onnes Gebouw (KOG) aan de Steenschuur 25 te Leiden verhuisden. Vóór deze datum was er sprake van verspreiding over verschillende locaties. De Juridische Bibliotheek is begonnen als studiezaal bij de Universiteitsbibliotheek, onder de naam Leeskamer voor Juristen of Juridische leeszaal. In de vijftiger jaren werd de Juridische Faculteit gehuisvest werd in het Gravensteen, waar een eigen Juridische Bibliotheek werd ingericht. Omdat het Gravensteen te klein werd moest in 1975 verhuisd worden. De publiekrechtelijke afdelingen van de faculteit verhuisden naar de Hugo de Grootstraat 27 en (later) 32. De afdeling Rechtsgeschiedenis bleef achter op het Gravensteen. De afdelingen Burgerlijk en Notarieel recht kwamen te zitten in verschillende panden aan het Rapenburg. In 1975 werden twee juridische bibliotheken voor de studenten gevormd: één bibliotheek aan het Gravensteen, en één bibliotheek aan de Hugo de Grootstraat 27. De Universiteitsbibliotheek en de Faculteit der Rechtsgeleerdheid spraken af dat de bibliotheek aan het Gravensteen de privaatrechtelijke en rechtshistorische literatuur zou verzamelen en de bibliotheek aan de Hugo Grootstraat de publiekrechtelijke literatuur. Voor de studenten werden deze vestigingen de bekendste bibliotheken. Hun officiële benaming luidde het Juridisch Studiecentrum I en II. Van deze twee bibliotheken resteert nu nog alleen hun afkorting in de catalogus, i.e. JUR.ST en JUR.II. Minder bekend waren de 178

Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008

bibliotheken D.BOER (Instituut van Oost-Europees Recht en Ruslandkunde), OVZEER (van Vollenhoven Instituut) en JURDOC (depotbibliotheken van de Verenigde Naties en de Europese Unie). Uiteraard was de verspreide huisvesting van invloed op het collectiebeleid. In de juridische bibliotheken werden alleen de meest recente drukken bewaard en de laatste 10 of 15 jaargangen van tijdschriften. Ouder mateiraal werd afgestoten naar de UB. Sinds de verhuizing naar het KOG in 2004 kan pas echt gesproken worden van dé Juridische Bibliotheek, afgekort als JURBIB.

Actuele Omvang De Juridische Bibliotheek heeft tellingen verricht voor haar eigen collectieplan. Dit plan is in november 2006 door de faculteit aanvaard als grondslag voor de collectie(vorming) voor de komende 5 jaar. In dit plan worden grafische figuren ter illustratie van de omvang van de collectie gebruikt. Deze figuren worden hier ongewijzigd overgenomen. Figuur 1: Verdeling in % van de boekencollecties over de domeinen 34

Figuur 1 Fisc 8%

Alg 4%

Civiel 30%

Publiek 30% Meta 14%

Rechtspl. Straf 2% 12% Alg

Civiel

Meta

Rechtspl.

Publiek

Fisc

Straf

Boeken- en tijdschriftencollecties in meters

Per augustus 2007 is een opname gemaakt van het aantal strekkende meters dat de Juridische bibliotheek ter beschikking staat voor het plaatsen van boeken en tijdschriften en de daadwerkelijke vulling daarvan van de kasten. Monografieën JURBIB Van Eijck Air Space SEP 35 ALG ARB BEST CRIM ECON

Tijdschriften

11 32 23 43 27 40 25 27

34

Civiel recht is goed voor 6220 titels; Publiek recht voor 6520 titels; Strafrecht en Criminologie voor 2450 titels; Fiscale en Economische vakken voor 1580 titels; Rechtspleging voor 430 titels, Algemeen voor 900 titels en Metajuridica voor 2890 titels. 35 Met SEP wordt bedoeld de separaat opgestelde boeken oftewel de zogenaamde dunne boekjes. Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008

179

EUR FISC HAND IIE IPR IPUR MED META PRIV B (PRIV) C+N (PRIV) RO STAAT RGES JURDOC JURDOC Totaal JURBIB D.BOER OVZEER Gesloten magazijn TOTAAL

24 34 48 29 19 91 6 16 62 41 22 9 45 80 9 15 833 440 257 524 2054

1274 219 122 1615


De Juridische Bibliotheek collectioneert zowel ten behoeve van het lopende onderwijs als ten behoeve van het huidige onderzoek. In 2006 zijn met alle afdelingen en instituten van de departementen voor drie tot vijf jaren afspraken gemaakt over het niveau en de omvang van de collecties voor het onderzoek en onderwijs waarbij een onderscheid is gemaakt naar bachelor- en masterfase en de speciale advanced LL.M. programma’s. Wat betreft het onderzoek wordt naast een paar bijzondere collecties met name gecollectioneerd ten behoeve van de zeven onderzoeksprogramma’s. Het onderzoek van de faculteit is ondergebracht in het onderzoeksinstituut, het Meijers Instituut en er zijn de volgende zeven onderzoeksprogramma’s in samengebracht: 1. Securing the Rule of Law in a World of multilevel jurisdiction 2. Geschillenbeslechting 3. Vraagstukken van vermogensrecht 4. Hervorming van sociale regelgeving 5. Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering 6. Grenzen van fiscale soevereiniteit 7. Veiligheid en recht Het facultaire onderzoek is grensoverschrijdend in de zin dat het landsgrenzen (rechtsvergelijkend) en disciplines (multidisciplinair, interdisciplinair) overschrijdt. Aankoop en -methodiek

De domeincollectie wordt besteld bij reguliere boekhandelaren. Het Nederlandse recht wordt bij wijze van een experimentent voor 2007 verworven met behulp van een approval plan. Selectiecriteria

180


De bibliotheek heeft in haar collectieplan gewerkt met 3 niveaus van collectioneren: Niveau 1: Gestreefd wordt naar een basis collectie, d.w.z. voorgeschreven literatuur, aanbevolen literatuur, handboeken/leermiddelen/inleidende werken (anders dan voorgeschreven of aanbevolen): in overleg met de vakgroepen wordt een selectie van overige leermiddelen gemaakt, basis naslagwerken en basis tijdschriften. Niveau 2: Gestreefd wordt naar een goede collectie, d.w.z. bovenop de basiscollectie óók: een brede selectie van monografieën van belangrijke Nederlandse auteurs, representatieve selectie van buitenlandse monografieen (afhankelijk van vakgebied en in samenhang met gekozen geografisch accent en publicatietalen), belangrijkste naslagwerken, brede selectie van Nederlandse tijdschriften en basis selectie van buitenlandse tijdschriften. Niveau 3: Gestreefd wordt naar een zo volledig mogelijke collectie, d.w.z. bovenop het vorige niveau ook: alle monografieën m.b.t. Nederlands recht, alle Nederlandse proefschriften, alle Nederlandse congresbundels, een brede selectie van buitenlandse monografieen (afhankelijk van vakgebied, lopend onderzoek en in samenhang met gekozen geografische accent en publicatietalen), een brede selectie van naslagwerken, alle Nederlandse tijdschriften en een brede selectie van buitenlandse tijdschriften. Voor de periode 2006-2010 zijn onderstaande collectieniveaus afgesproken met de faculteit. Omdat het Nederlands recht een zeer belangrijk deel uitmaakt van de juridische opleiding, zijn er binnen elk domein aparte afspraken gemaakt over het ambitieniveau m.b.t. het Nederlandse recht. Let op: NL verwijst naar de afspraken met betrekking tot het aandeel Nederlands recht binnen de deelcollectie. Afspraken over de aanschaf van het Nederlandse recht verschillen bij een aantal departementen met afspraken over de aanschaf van het niet-Nederlandse recht. Over de domeinen (Algemeen) en Rechtspleging zijn geen afzonderlijke afspraken gemaakt

In onderstaande tabel worden de gewenste collectieniveaus aangegeven: Departement Civiel recht

Deelcollectie Burgerlijk (proces)recht IPR Handelsrecht en IIE

Collectieniveau 2 – NL 3 2 – NL 3 2 – NL 3

Publiek recht

Europees recht IPUR Staatsrecht Bestuurs(proces)recht Sociaal(verzekerings)recht Gezondheidsrecht

2 2 2 - NL 3 2 – NL 3 1 - NL 2 1 - NL 2

Strafrecht en Criminologie

Straf(proces)recht Criminologie

2 – NL 3 2

Fiscale en Economische Vakken

Fiscaal (proces)recht Economie

2 – NL 3 1

Metajuridica

Rechtsfilosofie en -theorie Rechtssociologie Historische ontwikkeling van het recht

2 1 2 – NL 3


181

1.7.2. Niet-westers recht: Van Vollenhoven Bibliotheek voor Recht, Bestuur & Ontwikkeling

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie is opgebouwd uit deelcollecties die in 1978 door de juridische faculteit Leiden en het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden werden ingebracht om als bibliotheek voor het toenmalige Nederlands Onderzoeksinstituut voor Recht in Zuidoost Azië en het Caribische Gebied te dienen. In het instituut stond de bestudering van recht en bestuur in vooral de (voormalige) overzeese gebiedsdelen centraal. Beide inbrengende instellingen garandeerden huisvesting, personele lasten en collectie- en materieel budget om opnieuw bloei in de bestudering en collectievorming van materiaal op de genoemde gebieden mogelijk te maken. Hiermee werd een traditie uit het Leidse juridische curriculum, die een aanvang nam met de benoeming van professor C. van Vollenhoven in 1903 te Leiden als hoogleraar in het staatsen administratieve recht van de Nederlandse overzeese gebiedsdelen en het adatrecht van Nederlandsch-Indie in ere hersteld. Onder Van Vollenhoven werden in samenwerking met de letteren faculteit vele indologen opgeleid, die o.a. dienden in de overzeese departementen en bestuursdiensten. Na de onafhankelijkheid van Indonesië werd de bestudering van recht en bestuur van de (voormalige) overzeese gebiedsdelen voortgezet door het Documentatiebureau voor Overzees Recht, dat werd opgericht in 1949 door een vijftal hoogleraren uit de juridische faculteit Leiden. De werkzaamheden van het bureau namen gestaag af na de verkoeling in de Nederlands-Indonesische betrekkingen in de 1960-er jaren, en kwamen tot een volkomen stilstand in 1977. In 1991 werd het Norzoac omgedoopt tot Van Vollenhoven instituut voor Recht en Bestuur in Niet-Westerse Landen om recht te doen aan de grondlegger van de systematische bestudering van het adatrecht en om aan te geven dat de fysieke grenzen in het onderzoek en onderwijs niet meer beperkt waren tot Zuidoost Azië en het Caribische gebied. Met de toenemende belangstelling voor het nieuwe vakgebied werden de grenzen uitgebreid tot Noord-Afrika (Egypte en Marokko), Latijns-Amerika, het islamitische Midden-Oosten, later zouden daar Afrika, specifiek: Zuid-Afrika, Mali en Ghana bijkomen gevolgd door China. De gebiedsveranderingen worden altijd bepaald door onderwijs en onderzoek, zoals dat door het instituut wordt uitgevoerd. In 2001 werd de naam van het instituut gewijzigd in Van Vollenhoven Instituut voor Recht, Bestuur en Ontwikkeling. De collectie is onder te verdelen in zes deelcollecties: 1. Collectie recht, bestuur en ontwikkeling van ontwikkelingslanden algemeen. 2. Collectie recht en bestuur van Indonesië vanaf 1945 3. Collectie handboekerijen recht en bestuur van Zuidoost Azië, Noord-Afrika (Egypte en Marokko), Anglofoon Afrika: Ghana, en Mali, Zuid-Afrika, China en Oceanie. 4. Collectie Latijns- en Midden Amerika, het Caribische Gebied (Nederlandse) Antillen en Suriname 5. Modern Islamitisch recht 6. Koloniale collectie (Nederlands-Indie en de Antillen en Suriname; 1816-1945) Budgetten worden structureel verstrekt door de juridische faculteit en het Koninklijk Instituut voor Taal,- Land- en Volkenkunde. Incidentele budgetten werden verkregen van o.a. de Nederlandse Raad voor de Juridische Samenwerking met Indonesië (opgeheven in 1993) en de Onderzoeksschool CNWS als verdeler voor vrije bestedingsruimte niet-westerse studies. 182


Actuele omvang Collectievolume in banden boeken en tijdschriften: ca. 20.000, waarvan in de GGC gecatalogiseerd: ca. 16.000 met signatuur OVZEER en JURBIB OVZEER Tijdschriften Papier: 48 lopende titels Elektronisch: 10 titels Monografieën Papier: in open opstelling in meters: 260 m. Papier in gesloten opstelling: aantal titels: 4700) Overige materialen (collectie overdrukken/reprints van voor 1945, meegeteld bij papier in gesloten opstelling, aantal 2600 titels; 5 titels op microfiches; diverse cd-roms; ca. 20 titels)

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Voor veel onderdelen van het acquisitieterrein van de bibliotheek van VVI geldt dat er ook andere Leidse instellingen op actief zijn. Genoemd kunnen worden: de universiteitsbibliotheek, in het bijzonder de afdelingen, Niet Westerse Geschiedenis, Oosterse Letteren en Geschiedenis, VENA en ISIM. De ontwikkelingsstudies bibliotheek bij Japanologie (Wouter Teller Bibliotheek), de afdelingen Culturele Antropologie, niet-westerse Sociologie, Politicologie en Bestuurskunde bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen, Bibliotheek Kern bij het Centrum voor Niet-Westerse Studies, de bibliotheek Sinologie van de Faculteit der Letteren. Tussen de bibliothecarissen/vakreferenten van de genoemde instellingen bestaat een informeel overleg dat ongeveer 4 keer per jaar bij elkaar komt om onder meer ongewenste verdubbeling te vermijden.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De bibliotheek van het KITLV heeft aanverwante en aanvullende collecties. De bibliotheek van het Afrika Studie Centrum heeft aanverwante en aanvullende collecties, met beide instellingen worden contacten onderhouden. Er zijn geen landelijke afspraken, er wordt in het IBL deelgenomen.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Onderwijs Doel: Onderwijs verzorgen om kennis en inzicht over te dragen m.b.t. de vorming en het functioneren van rechtssystemen in ontwikkelingslanden en hun effectiviteit in het bijdragen aan bestuursprocessen en ontwikkelingsdoelen Thematisch (bachelors): Law, governance and development (keuzevak FdR, LLC, open voor: FdL, FSW) 5 ects Legal systems worldwide (keuzevak FdR, LLC) 5 ects Law and Culture (keuzevak FdR, LLC, open voor FdL, FSW) 5 ects Regionaal (bachelors): Law and development in China (keuzevak FdR, LLC, open voor FdL, FSW) 5 ects Law and governance in Africa (keuzevak FdR, LLC, open voor FdL, FSW) 5 ects Law and governance in Indonesia (keuzevak FdR, LLC, open voor FdL, FSW) 5 ects Inleiding Indonesisch Recht, Bestuur en Politiek (verplicht vak FdL, Nederlandstalig) 5 ects Masters Law, Governance and Development start 2010 Bachelors islamitisch recht in 2009

Onderzoek KREO

Regio Algemeen

Fte 1


Periode 2007-2009

183

Human rights Administrative justice in developing countries

ZO Azie Indonesië

1 2,4

2007-2011 2008-2012

Islam, adat & national law Access to justice Indira vervolg Islam & national law Legal development cooperation and access to law Compensatie milieuschade

Indonesië

1

2007-2011

Indonesië

1,5

2007-2010

12 landen, vergelijkend 2-3 landen, vergelijkend

1

2008-2010

1-2

2008-2011

China

1,5

2009-2011

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang • Studenten, wetenschappers en overige geïnteresseerden uit andere Nederlandse

(universiteit)steden. • Advocatuur en rechterlijke macht, • Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft samenwerking met het instituut als

kenniscentrum voor recht en ontwikkeling het instituut. • Bibliotheek wordt geraadpleegd door een keur van Nederlandse en buitenlandse

bibliotheek en documentatiecentra (overheid, semioverheid en bedrijfsleven • Buitenlandse wetenschappers vanuit de gehele wereld komen voor een of meerdaagse

studiebezoeken aan bibliotheek. De bibliotheek is op een complete manier (modern en koloniaal) direct toegankelijk.

Zwaartepunten • Collectie recht en bestuur van ontwikkelingslanden algemeen: werk van voor 1990 • • • •

vertoont lacunes (collectievorming gestart vanaf ongeveer 1985. Modern Indonesisch recht na 1945 Nederlands Antilliaans & Arubaans recht Surinaams recht Nederlands koloniaal recht (1816-1945)

Fysieke staat Delen van koloniale collectie lijden aan verval, er zijn hierover contacten geweest met de UB en getracht wordt onderdelen te laten digitaliseren en conserveren.

Gebruik Materiaal van voor 1945 is alleen ter inzage; fotokopiëren is toegestaan afhankelijk van de staat materiaal.

Ontsluiting Vanaf 1993 GOO toegepast, met uitzondering van delen van de moderne Indonesische wetgeving. Daarnaast zijn alle in de GGC gecatalogiseerde werken voorzien van een lokale

184


code gebaseerd op het UDC en bestaand uit een geografische, een onderwerpen een auteurs/titelnotatie. De hiervoor genoemde verzameling overdrukken/offprints is alleen lokaal ontsloten.

Collectievormingprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek

Hoogleraar-directeur: 1 UHD : 1 UD (Indonesië en China): 2 Postdocs: 2 PhD fellows/Aio’s: 8 Overige promovendi: 7 Studenten (2005/2006): 205 Samenwerking met (zuster)instellingen in Nederland, Engeland, Duitsland, Indonesië, China, Ghana, Amerika, Canada en Australië • • • • • • •


Materiaal in het Indonesisch wordt aangeschaft door de vertegenwoordiger van het KITVL te Jakarta. Het andere materiaal wordt aangeschaft door de bibliothecaris in overleg met de betrokkenen bij onderwijs en onderzoek onder verantwoordelijkheid van de hoogleraardirecteur van het instituut. Middelen: attendering via email of rss uit bibliografische en uitgeversbestanden, databases van distributors, bibliografieën (papier en internet), bibliografische bestanden van buitenlandse instellingen die een (op onderdelen) vergelijkbaar collectievormingprofiel hebben. Bij een buitenlandse distributor is een profiel aangemaakt waarop maandelijks geselecteerd wordt en via persoonlijke contacten. Selectiecriteria

Aanschaftalen: Indonesisch, Engels, Nederlands, Frans, Duits, geen Arabisch en Chinees. Regio’s, landen: ontwikkelingslanden algemeen, Zuidoost Azië: specifiek Indonesië, Afrika: specifiek Egypte, Marokko, Ghana, Zuid-Afrika, Midden Oosten, China, Antillen, Suriname, Caribische gebied (beperkt), Midden en Zuid-Amerika (beperkt) Austraal Azië (beperkt) Kern NBC: 86.00 en 88.70 Overige NBC: 11.80; 15.60; 43.17, 43.30, 43.31, 43.33, 43.34, 43.35, 43.70; 48.10, 48.49, 70.02, 70.03, 71.07, 71.31, 71.41, 73.00, 73.71, 74.72, 83.30, 83.46, 83.63, 89.30, 89.35, 89.40, 89.41, 89.53, 89.71, 89.91, 89.93 Thema’s: vorming en ontwikkeling van rechtsstelsels, goed bestuur, rechtsstaat en toegang tot recht, rechtspraak, decentralisatie en lokaal bestuur, landrechten, milieurecht, toegang en beheer natuurlijke hulpbronnen, rechtspluralisme, godsdienstig recht, (juridische) ontwikkelingssamenwerking, law-and-development. Diepte van collectievorming: 1. Collectie recht, bestuur en ontwikkeling sluit nauw aan bij O&O en volgt belangrijke ontwikkelingen op het vakgebied, zonder daarbij uitputtend te zijn. Undergraduate en graduate. Incidenteel wordt ouder werk aangeschaft. 2. Collectie Modern Indonesisch recht moet naast de O&O doelen over de volle breedte en diepte bestudering van het stelsel mogelijk maken, zonder aanspraak op volledigheid. Undergraduate, graduate. De collectie modern Indonesisch recht vertoont over de jaren


185

3.

4.

5. 6.

1965-1975 enige lacunes die waar mogelijk antiquarisch aanvulling behoeven, de collectie provinciale verordeningen (perdahs) is lacuneus. Collectie handboekerijen recht en bestuur van Zuidoost Azië (behalve Indonesië), NoordAfrika (Egypte en Marokko), Anglofoon Afrika: Ghana, Mali, Zuid-Afrika, China en Oceanie. Maakt kennisneming van de stelsels en thema’s op inleidende wijze mogelijk. Als er een relatie is met O&O is wordt meer aandacht gegeven (Ghana, China). Anders dan door schenkingen geen retro-aanschaf. Graduate en undergraduate. Collectie Latijns- en Midden Amerika, het Caribische Gebied (Nederlandse) Antillen en Suriname. O & O voor deze gebieden werd stopgezet in 1995, resp. 2002. De aanschaf die er nog op plaats vindt is naast enkele casestudies voor diverse Latijns-Amerikaanse landen, voor Suriname en de Antillen bedoeld om de boekerijen hun actualiteit te laten behouden op de belangrijkste onderdelen, acquisitie is echter zeer terughoudend. Undergraduate en graduate. Modern Islamitisch recht, aanschaf op basis van wensen uit O&O, alleen contemporain en niet in het Arabisch. Undergraduate en graduate Koloniale collectie (Nederlands-Indie en de Antillen en Suriname (1816-1945). Hierop wordt momenteel niet anders geacquireerd dan uit schenkingen. Wetenschappelijk en ook populair wetenschappelijk.


Schenkingen worden geaccepteerd door de bibliotheek. Voorwaarden zijn dat het aangeboden materiaal naar eigen voorkeur opgenomen wordt en bij niet opnemen op eigen wijze afstand van de schenking gedaan kan worden. De acceptatiecriteria worden iets minder strikt toegepast dan bij aanschaf uit eigen middelen. Het werk moet wel aansluiten bij het collectieprofiel, Arabisch en Chinees worden niet opgenomen, maar bij eventuele verdubbeling is niet de verdubbeling bepalend maar de gewenstheid van aanvulling op de eigen collectie. Van langdurige bruiklening is sprake voor de helft van de collectie, die is formeel eigendom van het KITLV, maar voor onbepaalde tijd overgedragen aan het instituut. Deselectie

Vanwege de zwaartepunten in de collectie is er een terughoudend deselectiebeleid. Dit neemt niet weg dat er wel gedeselecteerd wordt, bij de inhuizing in het huidige pand in 2004, werd er ruim 250 strekkende meter tijdschriftmateriaal uit de collectie verwijderd wegens dubbeling met het bij de faculteit en andere Leidse instellingen aanwezige materiaal. Tevens werd het moderne Indonesische materiaal ontdubbeld op oudere drukken. Deselectie wegens digitalisering van tijdschriften is voor de collectie nog nauwelijks aan de orde. 1.7.3.

Oost-Europees Recht en Ruslandkunde: Bibliotheek & Doc.bureau Oost-Europees Recht

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De geschiedenis van het Documentatiebureau voor Oost-Europees Recht (D.BOER) is nauw verweven met de naam van professor Szolt Szirmai (1903-1973), een prominente Hongaarse civilist, die omstreeks 1950 naar het Westen is uitgeweken. Toen de juridische faculteit van de Universiteit Leiden op 1 oktober 1953 het Documentatiebureau voor Oost-Europees recht oprichtte, werd Szirmai met de leiding ervan belast.

186


Zijn eerste taak was het opzetten van een bibliotheek. Het recht van Oost-Europa was een volstrekt onbekend terrein in die tijd en de juridische literatuur uit die landen was moeilijk te krijgen. In 1961 werd de leerstoel voor Oost-Europees recht ingesteld en door Szirmai bezet tot zijn dood in 1973. Szirmai werd opgevolgd door professor F.J.M. Feldbrugge. Op diens voorstel werd in 1993, toen het bureau 40 jaar bestond, de naam gewijzigd in Instituut voor Oost-Europees Recht en Ruslandkunde. Deze naam had de voorkeur boven de oude benaming, omdat sinds 1985 de afstudeerrichting Ruslandkunde bij Slavistiek in Leiden werd geïntroduceerd, waarvoor de bibliotheek materiaal op gebieden als economie, politieke wetenschappen en internationale betrekkingen ging aanschaffen en opnemen in haar collectie. Na een reorganisatie bij de faculteit der rechtsgeleerdheid zijn in 2006 de activiteiten van het Instituut voor Oost-Europees Recht en Ruslandkunde beëindigd en ontvangt de bibliotheek geen regulier budget meer uit de facultaire middelen. De collectie bestrijkt geografisch het gehele rechtsgebied van de voormalige Sovjet Unie en de voormalige socialistische staten van Oost-Europa en. Centraal Europa. De collectie omvat boeken en tijdschriften als belangrijkste informatiedragers, met daarnaast een aantal databestanden op cd-rom. In 2006 bestond de colelctie uit circa 42.800 titels en ongeveer 250 lopende tijdschriften. Tevens bezit de bibliotheek een grote verzameling Russisch juridisch en rechtshistorisch materiaal op microfiche: de gehele verzameling wetten van het Russisch keizerrijk, vanaf Peter de Grote tot en met Nicolaas II evenals de belangrijkste Russische 19de-eeuwse juridische tijdschriften. Met het verdwijnen van de Berlijnse muur is de DDR als verzamelgebied verdwenen. Sedert het uiteenvallen van de Sovjet Unie, Tsjecho-Slowakije en Joegoslavië verzamelde de bibliotheek de juridische bronnen van 27 landen. De aanschaf richtte zich hier vooral op het verwerven van primaire bronnen , d.w.z. wetteksten, bij voorkeur de officiële uitgaven zoals staatsbladen, jurisprudentie, en in mindere mate secundaire bronnen zoals rechtsliteratuur. Voor wat betreft de opvolger van de Sovjet Unie – de Russische Federatie – werd gestreefd naar een zo volledig mogelijke aanschaf van de rechtsbronnen zoals wetgeving, jurisprudentie en literatuur, maar dan op federaal niveau. De aanschafpolitiek m.b.t. de voormalige Sovjet republieken en de voormalige satellietstaten van Centraal en Oost Europa was selectiever. In ieder geval werden aangeschaft de officiële publicaties van wetteksten en secundaire bronnen van voldoende importantie zoals handboeken, commentaren en tenslotte de voornaamste juridische tijdschriften.

Actuele omvang De collectie valt uiteen in de volgende deelbestanden: Monografieën Westerse talen collectie (Engels, Frans, Duits en Nederlands) Russische collectie (Russisch e.a. talen van de voormalige Sovjet Unie) Poolse collectie Tsjechische en Slowaakse collectie Bulgaarse collectie Ex-Joegoslavië: Servische, Kroatische collectie en andere talen Roemeense en Hongaarse collectie Tijdschriften Lopende tijdschriften Afgelsoten tijdschriften

110 m. 370 m. 29 m. 10 m. 8 m. 11 m. 1 m. 118 m. 85 m.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Titels op het gebid van Ruslandkunde worden ook aangeschaft voor het domein Slavische taalen letterkunde, zie Deel II § 1.2.18.


187

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang In de westerse wereld is de bibliotheek Oost-Europees recht van de Leidse faculteit der rechtsgeleerdheid op haar terrein één van de belangrijkste ter wereld. Vergelijkbaar zijn alleen de verzamelingen van de Library of Congress, de universiteiten Harvard en Columbia, en in Duitsland Keulen, Hamburg en München. De bibliotheek is de jaren door geregeld gebruikt door Amerikaanse, Britse, Duitse en Russische juristen, en uiteraard ook door juristen uit andere landen.

Fysieke staat De collectie verkeert in een redelijke staat.

Ontsluiting Al het materiaal is gecatalogiseerd en opgenomen in de catalogus U-CAT. Sinds plus minus 1993 wordt al het gecatalogiseerde materiaal voorzien van een Gemeenschappelijke Onderwerpsontsluiting (GOO).

Collectievormingprofiel Na een reorganisatie bij de faculteit der rechtsgeleerdheid zijn in 2006 de activiteiten van het Instituut voor Oost-Europees Recht en Ruslandkunde beëindigd en ontvangt de bibliotheek geen regulier budget meer uit de facultaire middelen. Sindsdien schenkt de Vereniging van Vrienden van de Juridische Faculteit jaarlijks een budget dat de bibliotheek in staat stelt haar tijdschriftenbestand te handhaven op ongeveer 75 tijdschriften en per jaar ca. 20 monografieën aan te schaffen. De huidige aanschaf beperkt zich tot twee geografische gebieden: de Russische Federatie en in veel mindere mate Centraal Azië, in het bijzonder Oezbekistan. De bibliotheek heeft de belangrijkste tijdschriften op het gebied van de Russische wetgeving, jurisprudentie (alleen van het Constitutionele Hof) en literatuur behouden. Van Oezbekistan bleef behouden de officiële publicaties zoals het staatsblad en verdragenblad. De bibliotheek probeert de belangrijkste handboeken en monografieën over het Russische recht in de westerse talen (Engels, Frans, Duits en Nederlands) aan te schaffen. Incidenteel en op verzoek van de docent koopt de bibliotheek Engelstalige monografieën aan op het gebied van de Russische economie.

188


1.8.

Wiskunde & Natuurwetenschappen

Met betrekking tot het ontwikkelen en beschrijven van collectieplannen lopen de bibliotheken van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen voor het jaar 2008 uit de pas met de overige bibliotheken van de Universiteit. De reden hiervoor is dat in deze periode de focus van de werkzaamheden gericht zal zijn op de verhuizingen van de beide biologie bibliotheken vanuit Clusius Laboratorium en Van der Klaauw Laboratorium naar de Bibliotheek Gorlaeus. Om de inhuizingen van de biologie bibliotheken mogelijk te maken binnen de beschikbare ruimte van de Gorlaeus locatie zal de totale omvang van de collecties fors moeten verminderen en deselectie van materialen plaatsvinden. Door de huidige ruime en duurzame beschikbaarheid van elektronische archieven zal voornamelijk gedeselecteerd worden in papieren tijdschriftcollecties van de betrokken bibliotheken. De biologische boekencollecties worden nagenoeg integraal overgebracht. Na deze operatie zal de W&N faculteitsbibliotheek twee vestigingen tellen: Bibliotheek Gorlaeus en Bibliotheek Wiskunde en Informatica in het Snellius Gebouw. Deze huisvestingsituatie zal in 2009 de basis zijn van waaruit nieuwe collectieplannen kunnen worden ontwikkeld. 1.8.1.

Natuurwetenschappen - algemeen

1.8.2.

Sterrenkunde

1.8.3.

Natuurkunde

1.8.4.

Scheikunde & farmacie

1.8.5.

Informatica

1.8.6.

Wiskunde

1.8.7.

Biologie

Collectieplan Deel II, W&N – 1 oktober 2008

189

190

Collectieplan Deel II, W&N – 1 oktober 2008

1.9.

Geneeskunde

De domeinprofielen behorend tot Geneeskunde bestaan vooralsnog uit een aanduiding van de omvang van het tot het desbetreffende domein behorende materiaal: 1. Anatomie • Tijdschriften (elektronisch): 67 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels • Naslagwerken (papier): 10 titels • Monografieën (papier): 400 titels • Overige materialen: 16 CD-ROMs, 1 DVD 2. Anesthesiologie • Tijdschriften (elektronisch): 110 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 1 titel • Naslagwerken (papier): 3 titels • Monografieën (papier): 450 titels • Overige materialen: 6 CD-ROMs 3. Biochemie • Tijdschriften (elektronisch): 87 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels • Naslagwerken (papier): 10 titels • Monografieën (papier): 700 titels • Overige materialen: 15 CD-ROMs 4. Bio-informatica • Tijdschriften (elektronisch): 129 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 15 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 33 titels • Overige materialen: 1 CD-ROM 5. Bloedtransfusie • Tijdschriften (elektronisch): 16 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 2 titels • Monografieën (papier): 50 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs 6. Diëtetiek • Tijdschriften (elektronisch): 128 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 13 titels • Naslagwerken (papier): 5 titels • Monografieën (papier): 220 titels • Overige materialen: 6 CD-ROMs

Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008

191

7. Eerste hulp • Tijdschriften (elektronisch): 31 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 10 titels • Naslagwerken (papier): 6 titels • Monografieën (papier): 50 titels • Overige materialen: 1 CD-ROM 8. Electronenmicroscopie • Tijdschriften (elektronisch): 20 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 75 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 9. Embryologie • Tijdschriften (elektronisch): 67 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels • Naslagwerken (papier): 10 titels • Monografieën (papier): 400 titels • Overige materialen: 16 CD-ROMs 10. Endocrinologie • Tijdschriften (elektronisch): 152 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 9 titels • Naslagwerken (papier): 25 titels • Monografieën (papier): 750 titels • Overige materialen: 4 CD-ROMs, 1 DVD 11. Farmacologie • Tijdschriften (elektronisch): 266 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 4 titels • Naslagwerken (papier): 20 titels • Monografieën (papier): 800 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs 12. Forensische psychiatrie • Tijdschriften (elektronisch): 38 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 130 titels • Overige materialen: 0 CD-ROMs, 0 DVD 13. Fysiologie • Tijdschriften (elektronisch): 200 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels • Naslagwerken (papier): 21 titels • Monografieën (papier): 600 titels • Overige materialen: 9 CD-ROMs 14. Fysiotherapie

192


• • • • •

Tijdschriften (elektronisch): 60 titels Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels Naslagwerken (papier): 2 titels Monografieën (papier): 100 titels Overige materialen: 0 CD-ROMs, 0 DVD

15. Geestelijke verzorging • Tijdschriften (elektronisch): 4 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 30 titels • Overige materialen: 0 CD-ROMs, 0 DVD 16. Geschiedenis der Geneeskunde • Tijdschriften (elektronisch): 33 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels • Naslagwerken (papier): 5 titels • Monografieën (papier): 500 titels • Overige materialen: 3 CD-ROMs 17. Geslachtsziekten • Tijdschriften (elektronisch): 11 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 1 titel • Naslagwerken (papier): 2 titels • Monografieën (papier): 40 titels • Overige materialen: 1 CD-ROM 18. Gezondheidsrecht • Tijdschriften (elektronisch): 26 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 140 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 19. Gynaecologie • Tijdschriften (elektronisch): 191 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 2 titels • Naslagwerken (papier): 4 titels • Monografieën (papier): 360 titels • Overige materialen: 3 CD-ROMs 20. Hartziekten • Tijdschriften (elektronisch): 220 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 11 titels • Naslagwerken (papier): 28 titels • Monografieën (papier): 1250 titels • Overige materialen: 13 CD-ROMs, 2 DVDs 21. Heelkunde • Tijdschriften (elektronisch): 377 titels


193

• • • •

Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 12 titels Naslagwerken (papier): 10 titels Monografieën (papier): 900 titels Overige materialen: 14 CD-ROMs, 1 DVD

22. Hematologie • Tijdschriften (elektronisch): 109 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 6 titels • Naslagwerken (papier): 8 titels • Monografieën (papier): 500 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs 23. Huidziekten • Tijdschriften (elektronisch): 89 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 7 titels • Naslagwerken (papier): 7 titels • Monografieën (papier): 400 titels • Overige materialen: 9 CD-ROMs, 2 DVDs 24. Humane Genetica • Tijdschriften (elektronisch): 182 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels • Naslagwerken (papier): 14 titels • Monografieën (papier): 450 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs 25. Immunohematologie • Tijdschriften (elektronisch): 66 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 25 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 26. Immunologie • Tijdschriften (elektronisch): 151 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels • Naslagwerken (papier): 11 titels • Monografieën (papier): 800 titels • Overige materialen: 8 CD-ROMs 27. Infectiepreventie • Tijdschriften (elektronisch): 21 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 2 titels • Naslagwerken (papier): 1 titel • Monografieën (papier): 90 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 28. Infectieziekten • Tijdschriften (elektronisch): 155 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels

194


• • •

Naslagwerken (papier): 15 titels Monografieën (papier): 753 titels Overige materialen: 9 CD-ROMs

29. Intensive care • Tijdschriften (elektronisch): 71 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 5 titels • Monografieën (papier): 60 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 30. Interne Geneeskunde • Tijdschriften (elektronisch): 66 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels • Naslagwerken (papier): 60 titels • Monografieën (papier): 1200 titels • Overige materialen: 31 CD-ROMs 31. Keel Neus Oorheelkunde • Tijdschriften (elektronisch): 94 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 4 titels • Naslagwerken (papier): 17 titels • Monografieën (papier): 650 titels • Overige materialen: 12 CD-ROMs, 1 DVD 32. Kinder- en jeugdpsychiatrie • Tijdschriften (elektronisch): 26 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 20 titels • Monografieën (papier): 2000 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 33. Kindergeneeskunde • Tijdschriften (elektronisch): 206 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 30 titels • Naslagwerken (papier): 51 titels • Monografieën (papier): 950 titels • Overige materialen: 9 CD-ROMs, 1 DVD 34. Klinische Epidemiologie • Tijdschriften (elektronisch): 127 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 7 titels • Naslagwerken (papier): 7 titels • Monografieën (papier): 450 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs 35. Klinische Farmacie • Tijdschriften (elektronisch): 50 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 9 titels • Naslagwerken (papier): 25 titels


195

• •

Monografieën (papier): 800 titels Overige materialen: 3 CD-ROMs

36. Klinische Informatiekunde • Tijdschriften (elektronisch): 129 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 15 titels • Naslagwerken (papier): 0 titel • Monografieën (papier): 33 titels • Overige materialen: 1 CD-ROM 37. Laboratoriumgeneeskunde • Tijdschriften (elektronisch): 116 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 10 titels • Naslagwerken (papier): 14 titels • Monografieën (papier): 1000 titels • Overige materialen: 15 CD-ROMs 38. Longziekten • Tijdschriften (elektronisch): 135 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels • Naslagwerken (papier): 29 titels • Monografieën (papier): 700 titels • Overige materialen: 9 CD-ROMs 39. Maag- darm- en leverziekten • Tijdschriften (elektronisch): 114 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 1 titel • Naslagwerken (papier): 39 titels • Monografieën (papier): 700 titels • Overige materialen: 3 CD-ROMs, 3 DVDs 40. Maatschappelijk werk • Tijdschriften (elektronisch): 7 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 20 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 41. Management in de gezondheidszorg • Tijdschriften (elektronisch): 62 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 200 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 42. Medische besliskunde • Tijdschriften (elektronisch): 14 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 120 titels

196


•

Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD

43. Medische bibliotheek- en informatiewetenschap • Tijdschriften (elektronisch): 196 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels • Naslagwerken (papier): 1 titel • Monografieën (papier): 300 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs 44. Medische ethiek • Tijdschriften (elektronisch): 63 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 17 titels • Naslagwerken (papier): 1 titel • Monografieën (papier): 750 titels • Overige materialen: 1 CD-ROMs, 1 DVD 45. Medische microbiologie • Tijdschriften (elektronisch): 231 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 23 titels • Naslagwerken (papier): 28 titels • Monografieën (papier): 1200 titels • Overige materialen: 15 CD-ROMs 46. Medische statistiek • Tijdschriften (elektronisch): 93 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 27 titels • Naslagwerken (papier): 7 titels • Monografieën (papier): 500 titels • Overige materialen: 3 CD-ROMs 47. Moleculaire celbiologie • Tijdschriften (elektronisch): 302 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels • Naslagwerken (papier): 5 titels • Monografieën (papier): 500 titels • Overige materialen: 8 CD-ROMs 48. Mondziekten en kaakchirurgie • Tijdschriften (elektronisch): 122 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 140 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 49. Neurochirurgie • Tijdschriften (elektronisch): 46 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 1 titel • Monografieën (papier): 50 titels • Overige materialen: 1 CD-ROM


197

50. Neuro-farmacologie • Tijdschriften (elektronisch): 231 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels • Naslagwerken (papier): 20 titels • Monografieën (papier): 750 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs 51. Neurologie • Tijdschriften (elektronisch): 418 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels • Naslagwerken (papier): 118 titels • Monografieën (papier): 1400 titels • Overige materialen: 8 CD-ROMs, 2 DVDs 52. Nierziekten • Tijdschriften (elektronisch): 62 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 7 titels • Naslagwerken (papier): 21 titels • Monografieën (papier): 222 titels • Overige materialen: 4 CD-ROMs 53. Oncologie • Tijdschriften (elektronisch): 239 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 21 titels • Naslagwerken (papier): 25 titels • Monografieën (papier): 1000 titels • Overige materialen: 15 CD-ROMs 54. Onderwijs in de geneeskunde • Tijdschriften (elektronisch): 142 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 300 titels • Overige materialen: 9 CD-ROMs 55. Oogheelkunde • Tijdschriften (elektronisch): 140 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels • Naslagwerken (papier): 9 titels • Monografieën (papier): 800 titels • Overige materialen: 3 CD-ROMs, 4 DVDs 56. Openbare gezondheidszorg • Tijdschriften (elektronisch): 41 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels • Naslagwerken (papier): 4 titels • Monografieën (papier): 180 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD

198


57. Orthopedie • Tijdschriften (elektronisch): 139 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 6 titels • Naslagwerken (papier): 30 titels • Monografieën (papier): 1000 titels • Overige materialen: 10 CD-ROMs, 6 DVD 58. Ouderengeneeskunde • Tijdschriften (elektronisch): 69 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 6 titels • Naslagwerken (papier): 7 titels • Monografieën (papier): 200 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 59. Parasitologie • Tijdschriften (elektronisch): 98 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels • Naslagwerken (papier): 12 titels • Monografieën (papier): 300 titels • Overige materialen: 4 CD-ROMs 60. Pathologie • Tijdschriften (elektronisch): 139 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 12 titels • Naslagwerken (papier): 5 titels • Monografieën (papier): 1000 titels • Overige materialen: 10 CD-ROMs 61. Patiënteninformatie • Tijdschriften (elektronisch): 3 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels • Naslagwerken (papier): 2 titels • Monografieën (papier): 20 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 62. Plastische chirurgie • Tijdschriften (elektronisch): 30 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 2 titels • Naslagwerken (papier): 1 titel • Monografieën (papier): 75 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 63. Proefdierkunde • Tijdschriften (elektronisch): 30 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 120 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 64. Psychiatrie


199

• • • • •

Tijdschriften (elektronisch): 643 titels Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 11 titels Naslagwerken (papier): 22 titels Monografieën (papier): 9500 titels Overige materialen: 4 CD-ROMs, 1 DVD

65. Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde • Tijdschriften (elektronisch): 78 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels • Naslagwerken (papier): 5 titels • Monografieën (papier): 1000 titels • Overige materialen: 4 CD-ROMs 66. Radiologie • Tijdschriften (elektronisch): 235 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels • Naslagwerken (papier): 37 titels • Monografieën (papier): 2000 titels • Overige materialen: 16 CD-ROMs, 2 DVDs 67. Radiotherapie • Tijdschriften (elektronisch): ? titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 3 titels • Monografieën (papier): 150 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 68. Reumatologie • Tijdschriften (elektronisch): 67 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 2 titels • Naslagwerken (papier): 7 titels • Monografieën (papier): 150 titels • Overige materialen: 4 CD-ROMs, 1 DVD 69. Revalidatiegeneeskunde • Tijdschriften (elektronisch): 59 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 150 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 70. Seksuologie • Tijdschriften (elektronisch): 16 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 4 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 80 titels • Overige materialen: 1 CD-ROM 71. Stralenbescherming • Tijdschriften (elektronisch): 24 titels

200


• • • •

Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels Naslagwerken (papier): 5 titels Monografieën (papier): 550 titels Overige materialen: 2 CD-ROMs

72. Thoraxchirurgie • Tijdschriften (elektronisch): 44 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 10 titels • Monografieën (papier): 300 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs 73. Toxicologie • Tijdschriften (elektronisch): 88 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels • Naslagwerken (papier): 8 titels • Monografieën (papier): 200 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 74. Transplantatie • Tijdschriften (elektronisch): 35 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 6 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 100 titels • Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD 75. Urologie • Tijdschriften (elektronisch): 55 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels • Naslagwerken (papier): 10 titels • Monografieën (papier): 400 titels • Overige materialen: 4 CD-ROMs 76. Verloskunde • Tijdschriften (elektronisch): 182 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels • Naslagwerken (papier): 16 titels • Monografieën (papier): 350 titels • Overige materialen: 2 CD-ROMs, 1 DVD 77. Verpleegkunde • Tijdschriften (elektronisch): 227 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 24 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 1100 titels • Overige materialen: 40 CD-ROMs, 1 DVD 78. Virologie • Tijdschriften (elektronisch): 111 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels


201

• • •

Naslagwerken (papier): 4 titels Monografieën (papier): 400 titels Overige materialen: 8 CD-ROMs

79. Ziekenhuiskunde • Tijdschriften (elektronisch): 38 titels • Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 10 titels • Naslagwerken (papier): 0 titels • Monografieën (papier): 300 titels • Overige materialen: 0 CD-ROMs, 0 DVD

202


1.10. Overige bibliotheekcollecties 1.10.1. Academisch Historisch Museum Geen domeinprofiel beschikbaar. Mogelijk hoort deze collectie thuis in het hoofdstuk Bijzondere Collecties. 1.10.2. Bibliotheek - Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML) is een in 1977 opgericht centrum voor milieukundig onderzoek en onderwijs van de Universiteit Leiden. De missie van het CML is het uitvoeren van hoogwaardig onderzoek en het verzorgen van academisch onderwijs op het gebied van de milieuwetenschappen. De doelstelling is het bijdragen aan vermeerdering van kennis met betrekking tot milieu- en duurzaamheidsvraagstukken en het opleiden van academisch geschoolde milieuprofessionals. Het onderzoek van het CML vindt plaats in drie onderzoeksafdelingen, te weten: • Afdeling Industriële Ecologie Het onderzoek in deze afdeling neemt als startpunt maatschappelijke activiteiten en verbindt deze met het gehele spectrum van milieueffecten. De belangrijkste onderzoeksthema's zijn: Levenscyclusanalyse van producten (LCA, Life Cycle Assessment of products), Stofstroomanalyse (SFA, Substance Flow Analysis) en Toolbox onderzoek. • Afdeling Milieubiologie In deze afdeling wordt onderzoek gedaan naar de milieukwaliteit en biodiversiteit in het landelijk gebied. Er wordt onderscheid gemaakt naar de onderzoeksthema's Chemische en Biologische vervuiling en Landgebruik in relatie tot Biodiversiteit. • Afdeling Milieu & Ontwikkeling Het onderzoek in deze afdeling richt zich op de uitputting, bescherming en rehabilitatie van natuurlijke hulpbronnen in de Derde Wereld, zoals bossen, vis, bodems en biodiversiteit. Het onderzoek wordt grotendeels uigevoerd bij de twee veldstations van deze onderzoeksgroep, een in de Sahel (Noord-Kameroen) en een bij het tropisch regenwoud in de Filippijnen. Verder heeft de afdeling ook banden met Indonesië, en in mindere mate, Latijns-Amerika. De bibliotheek ondersteunt de missie en primaire taken van het CML. De doelstelling van de bibliotheek is ondersteuning van het onderzoek en onderwijs door het beschikbaar stellen en toegankelijk maken van informatie op het gebied van de milieuwetenschappen. De bibliotheekcollectie omvat twee deelcollecties, namelijk de collectie Westerse Milieukunde en de collectie Niet-Westerse Milieukunde. De bibliotheek ontvangt jaarlijks een bescheiden budget waaruit algemene naslagwerken en een beperkt aantal algemene milieutijdschriften worden gefinancierd. Voor de aanschaf van publicaties voor een specifiek onderzoek wordt zoveel mogelijk gebruik maken van decentrale budgetten van afdelingen en projecten.

Actuele omvang •

•

Tijdschriften o Papier: 78 waarvan 33 betaalde abonnementen o Elektronisch: 8 Naslagwerken o Papier: 50

Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008

203

•

•

o Elektronisch: 0 Monografiën o Papier: 10.900 o Elektronisch :250 Overige materialen: 123 videobanden, cd’s en dvd’s

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De CML bibliotheek participeert in het MilieuLiteratuurBestand (MLB). Het MLB is een via internet gratis toegankelijke databank met beschrijvingen van milieupublicaties die bijeen worden gebracht door de bibliotheek- en documentatieafdelingen van een aantal instituten die zich op enigerlei wijze bezighouden met milieuvraagstukken. De initiatiefnemer en opdrachtgever van het MLB is het Ministerie van VROM. In het MLB participeren ondermeer de volgende bibliotheken: Wageningen UR; Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); Rijksuniversiteit Groningen (collecties Milieukunde, IVEM en Nederlandse Gasunie); Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM), Vrije Universiteit Amsterdam; Vereniging voor natuur en milieueducatie (IVN), Amsterdam; CE Oplossingen voor milieu, economie en technologie (CED), Delft en Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML). Deze milieudatabank is te vinden op de openbare website www.allesovermilieu.nl. Periodiek vindt een upload plaats van publicaties uit de CML catalogus naar het MLB. Er is geen sprake van coördinatie van collectievorming binnen het MLB. De deelnemende bibliotheken hebben geen afspraken gemaakt omtrent de onderlinge afstemming van hun collectie. De voornaamste redenen zijn dat de collectieprofielen van de deelnemende bibliotheken teveel uiteenlopen en dat er geen sprake is van een goedwerkend Interbibliothecair Leenverkeer (IBL).

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich met name op studenten, aio’s, docenten en onderzoekers van het CML en ondersteunt daarmee het interdisciplinaire milieu-onderzoek en -onderwijs. Het onderwijsprogramma van het CML is verdeeld over drie domeinen: • Industriële Ecologie (met aandacht voor theorieën en instrumenten voor duurzaam produceren) • Milieubiologie (met speciale aandacht voor biodiversiteitsbehoud en -beheer) en • Milieu en Ontwikkeling (met aandacht voor milieuproblemen in ontwikkelingslanden) In 2007 bestond het onderwijsaanbod uit: Keuzevakken Industriele Ecologie: Environmental Science (Bachelor/Master) Keuzevakken Milieu & Ontwikkeling: Milieu & Sociale Verandering in ontwikkelingslanden (Bachelor 3e jaars, Engels) Relaties tussen mens en natuur in ontwikkelingslanden (Bachelor 3e jaars, Engels) Zomercursus in de Filippijnen (Bachelor 3e jaars / master, Engels) Buitenlands veldonderzoek De minor “Duurzame Ontwikkeling”is in voorbereiding. Keuzevakken Duurzaamheid en Biodiversiteit: Milieubiologie theorie (Bachelor 2e jaars, Nederlands) Milieubiologie veldwerk (Bachelor 2e jaars, Nederlands) Milieu en Duurzaamheid (Bachelor 3e jaars, Nederlands) 204


General Research Skills (Master) Environmental processes (Master) Biodiversity and Society (Master) Marine Biodiversity, Conservation and Management (Master) Seminar Sustainable Development (Master) Individual Research projects

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Het CML heeft samen met betreffende counterpart twee veldstations opgericht; één in de Sahel (Noord-Kameroen) en één bij het tropisch regenwoud in de Filippijnen. Er vindt regelmatig uitwisseling plaats van studenten, promovendi en onderzoekers naar deze veldstations. Deze personen maken frequent gebruik van de diensten van de CML bibliotheek.

Zwaartepunten De bibliotheekcollectie kent de volgende zwaartepunten uitgesplitst over de volgende twee deelcollecties: Westerse Milieukunde

De collectie Westerse Milieukunde is primair bedoeld voor de afdelingen Industriële Ecologie en Milieubiologie en kent de volgende speerpunten: • Algemeen milieukundig onderzoek • Industriële ecologie • Levenscyclusanalyse van producten (LCA) • Stofstroomanalyse (SFA) • Landschapsecologie • Ecotoxicologie • Biodiversiteit • Agrarisch natuurbeheer • Landgebruik Niet-Westerse Milieukunde

Deze collectie is toegespitst op rurale milieuproblemen in Zuid-Oost Azië (Filippijnen en Indonesië) en SubSahara Afrika (Kameroen). In deze collectie zijn de volgende zwaartepunten te vinden: • Duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen • Inheemse volkeren • Ontbossing • Nationale parken • Beheer biodiversiteit • Landgebruik in ontwikkelingslanden

Gebruik Algemene naslagwerken worden niet uitgeleend. Voor het lenen van audiovisuele materialen geldt een restrictief beleid.

Ontsluiting Alleen de tijdschriften waarop de CML bibliotheek een abonnement heeft, zijn opgenomen in de NCC en voorzien van GOO. Voor de inhoudelijke ontsluiting wordt gebruik gemaakt van de milieuthesaurus van het Ministerie van VROM.


205

Als bibliotheeksoftware is gekozen voor het bibliotheekpakket ADLIB dat naast een catalogiseermodule en de publiekscatalogus ook een uitleenmodule bevat. De publiekscatalogus is uitsluitend via de intranet site van het CML te raadplegen.


Gewone en bijzondere hoogleraren: 0 (1 vacature voor hoogleraar/wetenschappelijk directeur, 2 hoogleraren met benoeming buiten de UL en 2 gasthoogleraren) Overige vaste staf: 21 AIO’s. promovendi etc.: 5 in dienst (21 overig ‘sandwich PhD’) MA-studenten: 239 MA-studenten (cursus deelnemers)* BA-studenten: 125 BA-studenten (cursus deelnemers)* 1e-jaarsstudenten in 2007: 60

* Het CML draagt bij aan de opleidingsprogramma’s van andere faculteiten en heeft een eigen masteropleiding ‘Industrial Ecology’ Het CML heeft instellingsoverschrijdende samenwerkingsverbanden met: • Centre d'Etude de l'Environnement et du Développement au Cameroun (CEDC) • Cagayan Valley Programme on Environment and Development (CVPED) • SENSE onderzoeksschool • Universiteiten van Delft, Rotterdam en Wageningen • Het CML draagt bij aan de opleidingsprogramma’s van andere faculteiten en heeft een eigen masteropleiding ‘Industrial Ecology’ Aankoop en -methodiek

Publicaties voor de CML bibliotheekcollectie worden op de volgende wijze verkregen: Vaste boekhandel Selexyz – Leiden Reguliere boeken worden via boekhandel Selexz- Leiden besteld. Rechtstreeks bij uitgever Bij grijze literatuur wendt de informatiespecialist zich tot betreffende uitgever. Het betreft in dit geval doorgaans kleine, onbekende uitgevers waar meestal enig speurwerk van de informatiespecialist voor nodig is om deze uitgever te traceren. Auteur benaderen In voorkomend geval wordt de auteur rechtstreeks benaderd. Het gaat dan veelal om publicaties in eigen beheer uitgegeven zoals dissertaties. De onderzoekers hebben ook een belangrijke stem in het aanschafbeleid. Veelvuldig worden nieuwe publicaties op aanbeveling van de betrokken onderzoeker aangeschaft en uit zijn onderzoeksbudget betaald. Selectiecriteria

De CML bibliotheek streeft naar een redelijke volledigheid van de collectie ten aanzien van de onderwerpsrubrieken die betrekking hebben op de huidige onderzoeksthema’s van de afdelingen binnen het CML. Zie voor een opsomming van de onderzoeksthema’s hierboven. Ten aanzien van het opnemen van dissertaties, rapporten en tijdschriftartikelen die geschreven zijn door CML onderzoekers beoogt de bibliotheek volledig te zijn.

206


De deelcollectie Westerse Milieukunde bestaat voor 70-80% uit Engelstalige publicaties. De overige publicaties zijn in het Nederlands geschreven. De collectie Niet-Westerse Milieukunde is bijna volledig Engelstalig. Voor het opnemen van tijdschriftartikelen in the bibliotheekcollectie gelden twee selectiecriteria: 1. het artikel dient ten minste door 1 CML onderzoeker te zijn geschreven. 2. alleen de digitale versie van het artikel wordt in de catalogus opgenomen. Voor wat betreft het bestellen van de overige materiaalsoorten zoals studieboeken en naslagwerken gaat nog steeds de voorkeur uit naar de papieren versie. De collectie dient ter ondersteuning van het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs van het CML. Het niveau van de publicaties kan derhalve gekwalificeerd worden als wetenschappelijk gezien de aard van het domein ‘Milieuwetenschappen’. Daarnaast ook veel overheidspublicaties. Beschikbare middelen

De bibliotheek heeft een bescheiden budget van K€ 4,5 waaruit algemene naslagwerken en een beperkt aantal algemene milieutijdschriften worden gefinancierd. Voor de aanschaf van publicaties voor een specifiek onderzoek wordt zoveel mogelijk gebruik maken van decentrale budgetten van afdelingen en projecten. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Schenkingen komen incidenteel voor. Voorbeelden hiervan zijn CML onderzoekers die een exemplaar van een publicatie doneren waaraan zij een bijdrage hebben geleverd. Bij de Universiteitsbibliotheek Wageningen wordt met enige regelmaat kostenloos recente dissertaties aangevraagd. Ditzelfde geldt voor rapporten van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). De schenkingen dienen aan dezelfde selectiecriteria te voldoen als bij aankopen gangbaar is. Een aparte positie wordt ingenomen door de MIBI collectie (Milieubiologie, 7.000 banden) die in 2003 is geschonken aan het CML. De MIBI collectie is niet geïntegreerd in de bibliotheekcollectie van het CML. Deselectie

De CML bibliotheek heeft onlangs een collectie-evaluatie uitgevoerd waarbij de volgende uitgangspunten ten aanzien van deselectiecriteria zijn gehanteerd: • • • • • •

relevantie t.a.v. huidig onderzoek en onderwijs; relevantie t.a.v nieuwe onderzoeksthema’s voor zover bekend; historische waarde van bepaalde boeken; CML publicaties NIET uit collectie verwijderen. De bibliotheek heeft hierin een bewaarfunctie; aantal uitleningen; deselectiebeleid Leidse bibliotheken.

Deze collectie-evaluatie heeft geresulteerd in een selectie van een beperkt aantal onderwerpsrubrieken die in principe voor deselectie in aanmerking komen gezien de lage actualiteitswaarde voor het CML onderzoek en onderwijs..


207

Er is hierover nog geen besluit genomen. Voor eventuele verplaatsing vanuit de bibliotheek naar een gesloten magazijn zal eerst een nieuwe opslagruimte binnen het CML gerealiseerd dienen te worden. 1.10.3. Nationaal Herbarium Nederland - Leiden

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie NHN is ontstaan in 1999 door fusie van het Rijksherbarium van Universiteit Leiden, Herbarium van Universiteit Utrecht en Herbarium van Universiteit Wageningen. In alle drie vestigingen van het NHN wordt systematische botanie onderwezen en onderzocht. Het zwaartepunt van NHN-Leiden ligt op wetenschappelijk onderzoek en onderwijs van plantkunde van Zuid-Oost Asië, hetgeen weerspiegeld wordt in de bibliotheekcollecties. De open opstelling van de bibliotheek NHN-Leiden beslaat ca. 4 km boekenkasten met voornamelijk botanische werken, alle flora’s van de gehele wereld met nadruk op Zuid-Oost Asie en een bijzondere Ethnobotanische collectie (incl. economische botanie en medicinale planten). Het jaarlijkse budget voor alle bibliotheekposten is € 35 000,-.

Actuele omvang De NHN-bibliotheek omvat: • Tijdschriften 1 • Papier: 1500 m • Elektronisch: U-LIP • Naslagwerken 1 • Papier: 30 m • Elektronisch: U-LIP • Monografiën etc. 1 • Papier: 1000 m • Elektronisch: n.v.t. • CD-Rom’s: 120 stuks 1 • Overdrukken: 100964 st. op 250 m • Microfiches: 90000 stuks 1 • Zaadlijsten: gebonden per jaar op 40 m • Landkaarten: ca. 600 stuks • Dia’s: 40000 stuks

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL IBL, bibliotheek Clusius Laboratorium, voormalige Botanie

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er bestaan ruilafspraken met een aantal grote botanische bibliotheken, bijvoorbeeld met The Library of the Royal Botanic Gardens Kew, The Missouri Botanical Garden Library, The LuEsther T. Mertz Library of the New York Botanical Garden en vele andere.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Algemene Biologie opleiding UL, Plantensystematiek, Onderzoekschool Biodiversiteit Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Samenwerking aan projecten van EDIT, Synthesis en CETAF

Gebruik 208


Monografieën zijn uitleenbaar vanaf 1930 behalve flora’s, veldgidsen en naslagwerken. Monografieën uitgegeven tussen 1830 en 1929, tijdschriften, microfiches en overdrukken mogen gefotokopieerd worden. Dia’s, zaadlijsten en landkaarten zijn niet uitleenbaar.

Ontsluiting Niet alles is voorzien van GOO omdat de bibliotheek niet bevoegd is GOO kenmerkcodes toe te voegen). Voor ontsluiting van tijdschriften op artikel-titelniveau wordt het systeem BRAHMS (alleen botanische artikelen) gebruikt.


Gewone en bijzondere hoogleraren = 4 Overige vaste staf = 44 AIO’s. promovendi etc = 10. MA-studenten = 30 BA-studenten = 30 1e-jaarsstudenten in 2007 = 70


Bestellen verloopt via verschillende leveranciers (Index, NHBS, Vedams, etc.), door aanvragen voor recensies bij uitgevers en via ruilverkeer. Selectiecriteria

Selectie van nieuwe aanwinsten wordt bepaald door bibliotheekcommissie (instituutsdirecteur, leiders van werkgroepen en bibliothecaris), de nadruk ligt op wereldflora, in het bijzonder op Zuid-Oost Asië en Nederland van alle tijden. De thema en uitwerking is het belangrijkste. De taal van het werk speelt een ondergeschikte rol, tenzij met abstract in het Engels, Duits of Frans. Behalve de grote gevestigde uitgevers (Springer,Elsevier, Willey, etc.) worden tevens botanische uitgevers, verenigingen e.d. uit de wereld gevraagd alle wetenschappelijke (incidenteel populair wetenschappelijke) materiaalsoorten te leveren. Beschikbare middelen

Het structurele, jaarlijkse budget van het NHN bedraagt: € 35 000,Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Er worden regelmatig schenkingen ontvangen die moeten voldoen aan de bovengenoemde selectiecriteria. Deselectie

Onderdelen kunnen niet gedeselecteerd worden: ze vertegenwoordigen niet alleen dagelijks een onmisbare hulp voor vaste staf wetenschappers, studenten en gasten, maar vormen tevens een onmisbaar referentiekader voor de herbariumcollectie (4.5 miljoen). 1.10.4. ICLON Van het ICLON is geen domeinprofiel beschikbaar.


209

210


2.

Bijzondere Collecties 2.1.

Bijzondere collecties - Universiteitsbibliotheek

De Universiteit Leiden bezit omvangrijke bijzondere collecties van nationale en internationale allure. De meerderheid daarvan bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek, in speciaal beveiligde kluizen. Daarnaast bezitten de Bibliotheek Sinologie en het Instituut Kern bijzondere collecties, die in aparte paragrafen worden behandeld als onderdeel van de Oosterse collecties. Hierna worden eerst een aantal aspecten besproken die betrekking hebben op de bijzondere collecties aanwezig in de Universiteitsbibliotheek. In de Universiteitsbibliotheek zijn in 2006 een vijftal bijzondere afdelingen samengevoegd in een nieuwe Sector Bijzondere Collecties: Westerse handschriften en archieven, Westerse gedrukte werken, Oosterse collecties, Bodel Nijenhuis (kaarten en atlassen) en het Prentenkabinet. Deze zeldzame, kostbare en soms ook kwetsbare collecties beschikken over een aparte Leeszaal Bijzondere Collecties, die in 2007/2008 ingrijpend gerenoveerd is. In de directe nabijheid van deze leeszaal bevindt zich de handbibliotheek Bijzondere Collecties, waar werk in open opstelling staat ter ondersteuning van het bestuderen van het bijzondere materiaal. Boeken uit deze handbibliotheek worden niet uitgeleend.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere collecties zijn beschikbaar voor onderwijs en onderzoek. Het materiaal is raadpleegbaar op de leeszaal Bijzondere Collecties en via Bijzondere Collecties Digitaal, een webomgeving waar studenten, onderzoekers en docenten terecht kunnen voor afbeeldingen, metadata, collectiebeschrijvingen en full text bestanden van delen van de bijzondere collecties (http://disc.leidenuniv.nl). Om het gebruik van de bijzondere collecties te stimuleren wordt nauw samengewerkt met het Scaliger Instituut. Het Scaliger Instituut organiseert symposia, workshops en lezingen, is samenwerkingspartner in de winterschool en verzorgt het periodiek Omslag en incidentele publicaties zoals Bronnen van kennis. Daarnaast heeft het Scaliger Instituut een fellowshipprogramma waar gemiddeld 15 onderzoekers per jaar gebruik van kunnen maken om onderzoek naar de bijzondere collecties in de UB Leiden te verrichten. Uitgeverij Brill financiert binnen het Scaliger Instituut twee fellowhipbeurzen voor een langere periode. De laatste decennia worden geregeld tentoonstellingen ingericht, zowel fysiek als op het internet (web exposities). Dit blijken goede instrumenten om docenten, studenten en onderzoekers in contact te brengen met stukken uit de bijzondere collecties.

Doelgroepen buiten UL Vanwege de uniciteit en internationale vermaardheid van de collecties worden deze ook intensief gebruikt door onderzoekers van elders, niet alleen binnen Nederland, maar internationaal. Met de toenemende digitale beschikbaarheid van de bijzondere collecties wordt het voor belangstellenden ‘op afstand’ steeds aantrekkelijker van deze collecties gebruik te maken.

Relaties tot externe bibliotheken / collecties Een aantal culturele instellingen binnen Leiden, maar ook daarbuiten, beschikt over bijzondere collecties die direct aansluiten bij die welke in de UB worden bewaard.

Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

211

Fysieke staat In Deel I - § 3.2.1. is reeds in algemene zin ingegaan op de fysieke staat van de (bijzondere) collecties. In de hiernavolgende profielen wordt – soms gedetailleerd – aangegeven welke deelcollecties of onderdelen daarvan al of niet met voorrang om aandacht vragen.

Gebruik Items uit de Bijzondere Collecties van de UB worden ter inzage gegeven in de Leeszaal Bijzondere Collecties. In sommige gevallen, bijvoorbeeld wanneer de toestand van het materiaal buitengewoon slecht is, is inzage niet zonder meer mogelijk. Zie voor de voorwaarden waaronder materiaal geraadpleegd kan worden: http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/raadplegen-materiaal-bc.jsp. Verzoeken om materiaal in bruikleen te ontvangen, doorgaans in verband met te organiseren tentoonstellingen, worden waar mogelijk ingewilligd. Voor de voorwaarden waaronder dit geschiedt zie http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/bruikleen.jsp. De collecties worden niet uitgeleend aan particulieren, i.c. voor particuliere doeleinden. Wel is het mogelijk om reproducties van items uit de Bijzondere Collecties te bestellen, zie: http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/reproductie-materiaal-bc.jsp.

Ontsluiting De mate waarin de bijzondere collecties ontsloten zijn verschilt sterk per onderdeel. Recent is een belangrijke verbetering van de toegang gerealiseerd door het beschikbaar komen van de website Bijzondere Collecties Digitaal (Digital Special Collections) op http://disc.leidenuniv.nl . Een deel van de collecties is ontsloten op collectie-niveau in de vorm van collectiebeschrijvingen (zie: https://disc.leidenuniv.nl ). De gedrukte werken en een groot deel van de brieven zijn (ook) op item-niveau toegankelijk via de algemene catalogus.

Collectievormingsprofiel Selectiecriteria

Sinds enige jaren is het beleid er nadrukkelijker dan voorheen op gericht de collectie uitsluitend uit te breiden met materiaal dat daadwerkelijk door onderzoekers en studenten gebruikt zal worden. In meerdere mate dan het geval is bij de algemene wetenschappelijke collecties kan het bij de bijzondere collecties interessant zijn lacunes in de collectie aan te vullen, maar daarbij dient steeds overwogen te worden of gebruik voor onderwijs en onderzoek in de toekomst redelijkerwijs te verwachten is. Beschikbare middelen

De Universiteitsbibliotheek stelt een structureel budget beschikbaar voor aanschaf van bijzondere collecties. In 2007 bedroeg dit in totaal € 96.000. Dit bedrag wordt als volgt verdeeld over de diverse onderdelen: BC Fotografie BC Prenten en tekeningen (incl Icones) BC Kaarten en Atlassen BC Middeleeuwse Handschriften BC Moderne Handschriften en Archieven BC Oude Drukken en Bibliofiele Uitgave BC Oosterse Handschriften, Orientalia BC Zuid en ZO Aziatische Handschriften BC Algemene Aanschaf (incl Veilingen)

212

7.000 11.000 11.000 13.000 1.000 15.000 11.500 7.000 19.500


totaal

96.000

Voor bijzondere collecties is het moeilijk om van vaste budgetten per onderdeel uit te gaan omdat de aanschaf sterk afhankelijk is van wat er dat jaar op de markt komt en welke prijs daar uiteindelijk voor wordt betaald (bijv. bij veilingen). De genoemde bedragen per onderdeel zijn richtbedragen. Het budget Algemeen kan aangewend worden wanneer er stukken worden aangeboden die door de conservatoren in samenspraak met de onderzoekers en docenten van de Universiteit Leiden als zeer belangrijk voor de collectie worden aangemerkt. Voor dure aankopen (bijv. middeleeuwse handschriften) is het budget voor de bijzondere collecties niet toereikend. Om zulke aanschaf toch te kunnen laten plaatsvinden, kan een beroep worden gedaan op het fonds van de Stichting Vrienden van de UB Leiden, het fonds van de Stichting Vrienden van het Prentenkabinet of wordt externe financiering gezocht. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Voor het accepteren van schenkingen en bruiklenen gelden dezelfde selectiecriteria als voor aankopen (zie ook Deel I § 7.4). Deselectie

Deselectie van bijzondere collecties is in het verleden enkele keren onderwerp van discussie geweest binnen de Universiteit Leiden. In 2002 is door dr. Hub Laeven een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden om (delen van) de bijzondere collecties te verkopen. De conclusie van het door hem opgestelde rapport 36 was dat aan verkoop dermate grote nadelen vastzitten dat verkoop uit het oogpunt van aanzienlijk financieel voordeel niet haalbaar geacht moet worden. In het algemeen kan gesteld worden dat alleen materiaal afgestoten kan worden naar andere erfgoedinstellingen, wanneer dat past in landelijk of mogelijk zelfs internationaal te ontwikkelen collectiebeleid.

2.2.

Foto’s en fotografica

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De basis voor de fotocollectie werd in 1953 gelegd, toen Prof.dr. H. van de Waal, hoogleraar kunstgeschiedenis en directeur van het Prentenkabinet, de Leidse Universiteit overtuigde van het belang van de aankoop van de in de jaren dertig en veertig bijeengebrachte particuliere verzameling van Auguste Grégoire. Met deze aankoop van voornamelijk Nederlandse foto’s en bijzondere historische procedés werd een modern verzamelen onderwijsgebied toegevoegd aan de in het Prentenkabinet aanwezige verzamelingen Prent- en Tekenkunst. In hetzelfde jaar, 1953, werd door de Bond van Nederlandsche Amateurfotografen Verenigingen de verzameling geschonken die in 1912 op initiatief van de Nederlandsche Club voor Foto-Kunst ten behoeve van een museumcollectie was gestart. In de jaren vijftig en zestig werden onder andere ook de fotografenarchieven van Emmy Andriesse en Henri Berssenbrugge aan het Prentenkabinet overgedragen en vele andere schenkingen en aankopen volgden, waaronder het belangrijke negatievenarchief van de Tachtiger Willem Witsen, schilder, etser en fotograaf. Van zijn vriend, de schilder en fotograaf George Hendrik 36

Verkenning van de mogelijkheden tot verkoop van bibliotheekcollecties. Rapportage van een onderzoek in opdracht van de bibliothecaris van de Universiteit Leiden uitgevoerd door A.H.Laeven (Pallas Consultancy), maart 2003.


213

Breitner, werden met hulp van de Vereniging Rembrandt albums met foto’s verworven en enkele grote naaktstudies, de eersten in dit genre in Nederland. Niet alleen aan het fotografische oeuvre van kunstenaars, maar ook aan portretten van kunstenaars is in de collectie veel aandacht gegeven, waardoor er een representatieve verzameling van negentiende- en twintigste-eeuwse Nederlandse kunstenaarsportretten bijeen is gebracht. In 1970 werd de fotocollectie van het Prentenkabinet verdubbeld door de schenking van de verzameling van Maurits Muller Massis. Zwaartepunten in deze collectie vormen de negentiende-eeuwse (buitenlandse) reis- en portretalbums en stereofotografie. In de jaren tachtig en negentig konden met financiële hulp van het Ministerie van WVC de belangrijke auteursfotoboeken en bijbehorende foto’s van Ed van der Elsken en Johan van der Keuken worden verworven, naast foto’s van jonge Nederlandse fotografen. Niet alleen de professionele fotografie, maar ook de Nederlandse amateur-fotografie is met een goed overzicht in de collectie vertegenwoordigd. De grote samenhang in de verschillende onderdelen van de gehele collectie en het vooral Nederlandse karakter ervan maakt deze tot een collectie van zeer grote cultuurhistorische waarde. Het feit dat deze collectie tot de oudsten in ons land behoort, draagt daaraan bij.

Actuele omvang De domeincollectie bevindt zich in een overgangsfase omdat het Prentenkabinet in 2003 onderdeel is geworden van de UB en daar sinds 2006 met enkele andere kleinere organisatieonderdelen is samengevoegd in de Sector Bijzondere Collecties. De nu beschikbare getallen over omvang en inhoud betreffen uitsluitend de fotografie van de voormalige Prentenkabinet-collectie. Deze aantallen zullen moeten worden bijgesteld na inventarisatie van de fotografie bij de overige domeincollecties. In totaal bevat de fotocollectie circa 112.000 items: foto’s, negatieven, objecten van techniek en toepassingen van de fotografie. Daarbinnen zijn een 18-tal deelcollecties te onderscheiden; in onderstaande matrix wordt per deelcollectie een aantal gegevens opgenomen. Deelcollectie

Omvang (stuks)

100%

Cultuur Hist. Waarde A=top B=hoog C=laag 70%-A 30%-B

Registratiegraad Dt=metadata Dg=digitaal beeld) 100%-Dt 0%-Dg

20%-A 50%-B 30%-C 10%-A 60%-B 30%-C 20%-A 40%-B 40%-C 90%-A 10%-B

100%-Dt 90%-Dg

1

Pioniersperiode (1839-1860)

2

Cartes-de-visite en kabinetfoto’s

12000

70%

3

Stereofoto’s, op papier en glas Stereokijkers

10000

60%

4

Albums (70% met foto’s)

1350

65%

5

Voorstadia voor fotoboeken

Ca. 20

100%

6

55000 neg. + pos. 800

50%

50%-A 50%-B

10%-Dt 10%-Dg

7

Fotografen-archieven (ca. 15 Nederlandse fotografen) Kunstenaarsportretten

100%

100%-A

8

Nederlandse foto’s vanaf 1860

20000

80%

40%-A 60%-B

100%-Dt 20%-Dg 80%-Dt 30%-Dg

9

Buitenlandse foto’s vanaf 1860

6000

60%

20%-A

80%-Dt

214

700

Kern Collectie

30%-Dt 0%-Dg 10%-Dt 0%-Dg 25%-Dt 0%-Dg

Fysieke staat g=goed, m=matig, s=slecht 60%-g 30%-m 10%-s 50%-g 25%-m 25%-s 60%-g 30%-m 10%-s 40%-g 35%-m 25%-s 70%-g 20%-m 10%-s 40%-g 50%-m 10%-s 90%-g 10%-m 50%-g 30%-m 20%-s 50%-g


1500

50%

70%-B 30%-C

80%-Dt 70%-Dg

Foto’s op en in objecten

300

50%

20%-B 80%-C

0%-Dt 0%-Dg

12

Camera’s

750

10%

40%-Dt 40%-Dg

13

Opname, doka- en afwerkapparatuur

1500

5%

5%-A 25%-B 70%-C 25%-B 75%-C

14

Projectie- en toverlantaarns en lantaarnplaatjes

225

25%

25%-B 75%-C

90%-Dt 20%-Dg

15

Kleurenfotografie en apparatuur Zwart-wit glasdia’s en negatieven van onbekende herkomst Documenten, oorkonden, medailles Bibliotheek en documentatiebestand

ca. 250

70%

1600

10%

40%-B 60%-C 20%-B 80%-C

10%-Dt 0%-Dg 0%-Dt 0%-Dg

30%-m 20%-s 50%-g 30%-m 20%-s 40%-g 50%-m 10%-s 30%-g 40%-m 30%-s 30%-g 40%-m 30%-s 25%-g 40%-m 35%-s 30%-g 70%-m 60%-m 40%-s

Niet bekend

100%

100%-C

0%-Dt 0%-Dg

70%-g 30%-m

100%

100%-A

10

Anonieme foto’s vanaf 1860

11

16 17 18

80%-B

10%-Dg

0%-Dt 0%-Dg

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De fotocollectie afkomstig van het Prentenkabinet heeft vooral raakvlakken met de domeinen Oosterse collecties en Zuid-Aziatische handschriften. In deze domeincollecties bevinden zich onder andere wetenschappelijke en documentaire fotografie en reisalbums die van fotohistorisch belang zijn. Ook onderdelen van de collectie Kern (zie aldaar) bestaan voor een groot deel uit 19de -eeuwse en vroeg 20ste-eeuwse fotografie. Ook in andere domeingebieden worden foto’s bewaard, bijv. in firma- of persoonsarchieven.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Universiteit Leiden is de enige Nederlandse universiteit die beschikt over een fotocollectie die het expliciete doel heeft de geschiedenis van de fotografie te representeren. Ook in relatie tot overige museale fotografiecollecties in Nederland wordt de bijzondere positie van de fotografiecollectie algemeen erkend, met name vanwege de vroege start: respectievelijk in de jaren ’10 en ’30 van de twintigste eeuw. Voor de vier Nederlandse fotografiemusea, die pas in de jaren negentig van de vorige eeuw zijn ontstaan, maar ook voor buitenlandse musea is de collectie van het Prentenkabinet een belangrijke bron voor onderzoek. De opleiding Photographic Studies aan de Faculteit der Kunsten in Leiden is de enige universitaire opleiding in Nederland op het gebied van de geschiedenis en de theorie van de fotografie.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek In het algemeen wordt het gebruik van de collectie door studenten gestimuleerd door het aanbieden van een lijst onderwerpen voor werkstukken, afstudeerscripties en stages die betrekking hebben op de collectie. • Faculteit Letteren: Opleiding kunstgeschiedenis: introductiecolleges; stagebegeleiding; assistentie van studenten bij het raadplegen van objecten uit de collecties t.b.v. onderwijsen onderzoeksprojecten onder leiding van andere docenten. Het leveren van bijdragen aan Digibeeld, in de vorm van digitale afbeeldingen. Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

215

• •

Faculteit der Kunsten: Incidenteel onderwijs in de MA Photographic Studies: introductiecolleges, scriptiebegeleiding, stagebegeleiding. Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen: Samenwerking in project van de Imaging groep van het LIACS (Leiden Institute for Advanced Computer Science).

Doelgroepen buiten UL Tot de doelgroepen behoren, naast studenten en medewerkers van de Universiteit Leiden, onderzoekers en studenten van andere universiteiten, zowel Nederlandse als buitenlandse. Tevens is er een steeds groeiende groep geïnteresseerden in (de geschiedenis van) de fotografie: museumconservatoren, fotografen, academiestudenten, journalisten, critici, tentoonstellingsmakers, restauratoren, uitgevers, etc.

Zwaartepunten De collectie heeft de volgende zwaartepunten: • Diversiteit in technieken, toepassingen en verschijningsvormen van de fotografie vanaf de uitvinding in 1839 tot heden: daguerreotypieën, kooldrukken, platinadrukken en andere historische, ‘edele’ procédés, foto’s op en in objecten en albums • Nederlandse fotografie en diverse kunst- of fotohistorische stromingen die daarin te onderscheiden zijn, zoals Pictorialisme en Subjectieve Fotografie • Ontstaanscontext van fotografie • Wordingsproces van fotografie • Archieven van belangrijke Nederlandse fotografen, o.a. Henri Berssenbrugge, Willem Witsen, Piet Zwart, Paul Schuitema, Paul Citroen, Emmy Andriesse • Kunstenaarsportretten

Gebruik Foto’s zijn zeer gevoelig voor lichtinwerking en lichtinwerking is cumulatief. Vaak moeten om die reden extra beperkingen worden gesteld aan de intensiteit van het gebruik. Vroege zoutdrukken bijvoorbeeld uit de beginjaren van de fotografie mogen uitsluitend in heel bijzondere gevallen ter inzage worden gegeven en nooit worden uitgeleend.

Ontsluiting Zie matrix hierboven. De fotocollectie is nog lang niet volledig ontsloten. Dit geldt voor zowel de foto’s binnen het domein fotografie als voor de foto’s die zich verspreid in andere domeinen bevinden.


De collectie fotografie is specifiek van belang voor de volgende studies: Faculteit Letteren: Opleiding kunstgeschiedenis: • Bachelor Kunstgeschiedenis (VT/DT) • Master in Art History • Research Master in Art History Faculteit der Kunsten: • MA Photographic Studies Daarnaast kan de collectie worden ingezet bij de studies van talen en culturen (vanwege de vele reisfotografie en -albums, maar ook vanwege bijvoorbeeld de foto’s van Willem Witsen die bevriende schrijvers fotografeerde), of bij het vak Geschiedenis (denk bijvoorbeeld aan de

216


fotografie uit de Tweede Wereldoorlog van Emmy Andriesse). Naast een artistieke, heeft fotografie immers ook altijd een documentaire dimensie. Aankoop en –methodiek

In het algemeen worden foto’s rechtstreeks bij fotografen gekocht. Om de collectie op het gebied van de historische fotografie aan te vullen wordt daarnaast incidenteel, want duurder, gekocht op veilingen, fotografiebeurzen en bij antiquariaten. Selectiecriteria

De aanschaf voor de collectie fotografie vindt plaats in overleg met onderzoekers en docenten van de faculteiten Letteren en Kunsten. Bovengenoemde zwaartepunten worden daarbij uitgebreid. Het streven is een lacune op te vullen betreffende kleurenfotografie van de laatst circa dertig jaar en digitale ontwikkelingen in de fotografie. Belangrijke nadruk bij het collectioneren vormt het werk van jonge fotografen, die werk produceren dat past binnen de geformuleerde zwaartepunten. Beschikbare middelen

Het structurele, jaarlijkse budget bedraagt € 7000. Door de erkenning van het medium fotografie als kunstvorm zijn de prijzen de laatste jaren enorm gestegen waardoor zeer beperkt kan worden aangeschaft. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Een belangrijke bron voor aanwas van de collectie zijn schenkingen. Hiervoor gelden dezelfde criteria als voor aanschaf. Verder vindt er aanwas plaats door de samenwerking met het Anna Cornelis Fonds. Dit fonds ondersteunt fotografen financieel in het uitvoeren van door de fotografen zelf geïnitieerde projecten. De opdrachtresultaten van deze opdrachten worden geschonken aan het Prentenkabinet van de UB Leiden.

2.3.

Handschriften, archieven en brieven

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Al sinds haar stichting verzamelt de Universiteit Leiden naast gedrukte werken ook handschriften. Onuitgegeven middeleeuwse handschriften werden in Leiden en elders gebruikt bij de bestudering van klassieke teksten, antieke oudheid en de bijbel. Tevens hadden geleerden grote belangstelling voor wetenschappelijke correspondentie en aantekeningen van collega’s waarin deze oude bronnen en andere onderwerpen geanalyseerd en toegelicht worden. Daarom heeft de Leidse universiteitsbibliotheek altijd geïnvesteerd in de verwerving van handschriften, zowel van middeleeuwse codices als van moderne manuscripten, epistolaria en archivalia. De Westerse handschriften omvatten boeken en documenten geschreven in Latijns schrift, Grieks schrift of Cyrillisch schrift. De handschriften in nietwesterse schriftsoorten worden beheerd als onderdeel van de Oosterse collecties. In de loop van vier eeuwen is een internationaal vermaarde verzameling ontstaan. Aanvankelijk lag bij de verwerving het accent vooral op Latijnse manuscripten. In dat verband geldt de bibliotheek van Isaac Vossius — aangekocht in 1690 — als de belangrijkste aanwinst uit de geschiedenis van de bibliotheek; zij omvat niet alleen ca. 4.000 drukken maar ook meer dan 700 handschriften en zo’n 200 geannoteerde drukken. In de negentiende eeuw werd het aantal Nederlandstalige handschriften sterk uitgebreid toen de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in 1876 haar bibliotheek als langdurig bruikleen deponeerde. In het begin van de twintigste eeuw zijn de oude archieven van de Leidse universiteit naar de


217

bibliotheek overgebracht, waar ze sindsdien in samenhang met de Westerse handschriften worden beheerd. In 1862 kregen de Westerse handschriften in de Universiteitsbibliotheek Leiden een eigen inzageruimte, in 1866 een eigen conservator, in 1917 ook een afzonderlijk magazijn. Sinds de verhuizing van de Universiteitsbibliotheek in 1983, van het Rapenburg naar de Witte Singel werden een gemeenschappelijke kluis en een Leeszaal voor de Westerse bijzondere collecties (de Dousa-zaal) in gebruik genomen. Sinds 2005 beschikt de UB over een gezamenlijke Leeszaal Bijzondere Collecties.

Actuele omvang Collectieoverzicht Domein Handschriften, archieven en brieven

meters

nummers

Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1574-1815

36

780


30,5

610


80

2244


135

4768

Archieven Universiteit Leiden: Faculteiten, 1815-1984

26

573

Archieven Universiteit Leiden: Rector Magnificus en de Senaat, 1875-1972

18,5

262

Archieven Universiteit Leiden: Senaat en Faculteiten, 1575-1877

25

603

Archieven Universiteit Leiden: Studenteninschrijvingen, 1877-1977 (1987)

44,5

577

Archieven Universiteit Leiden: Nauw verbonden instellingen, 1828-1994

16

Archieven Universiteit Leiden: Universiteitsbibliotheek, 1595-1869 (1974)

40

600

Collectie Legatum Stolpianum, 1753-2001

4

461

Collectie Academisch Historisch Museum, 1592-1969

8

Vanuit de Universiteit Leiden gedeponeerde archieven

Langdurige bruiklenen Collectie Maatschappij der Nederlandse Letterkunde: Archief

30

Collectie Maatschappij der Nederlandse Letterkunde: Handschriften

175

Collectie Bibliothèque Wallonne: Archieven en handschriften

104

Collectie Remonstrants Seminarie

2,5

Collectie Bibliotheca Thysiana: Archief

15

Bibliotheca Neerlandica Manuscripta

30

1000 2400 items 220

Handschriften, archieven en brieven van de Universiteitsbibliotheek Collectie Willem Matthias d’Ablaing (1851-1889)

2,3

45

Collectie Johannes in de Betouw (1732-1820)

0,5

4

Collectie De Erven F. Bohn N.V. (uitgeversarchief)

35

Collectie Bohn Stafleu Van Loghum (uitgeversarchief)

6,5

Collectie G.J.P.J. Bolland (1854-1922)

8

Collectie Bibliotheca Publica Graeca

9

Collectie Bibliotheca Publica Latina

400

150 4000 items

Collectie Petrus Burman (1713-1778)

5,5

60

Collectie Petrus Cunaeus (1586-1638)

2,5

21

218


Collectie Abraham Gronovius (1695-1775)

7

150

Collectie Tiberius Hemsterhuis (1685-1766)

1

36

Collectie Christiaan Huygens, Christiaan (1629-1695)

9

52

Collectie Johan Huizinga, Johan (1872-1945)

12

127

Collectie Radslav Kinský (1582-1660)

2

49

Collectie libri annotati

125

2000

Collectie Justius Lipsius (1547-1606)

5

60

Collectie Familie Luzac, 1753-1866

1,5

39

Collectie Prosper Marchand (1678-1756)

7

77

Collectie Eduard Maurits Meijers (1880-1954)

4

61

Collectie Taco Hayo Milo (1906-1960)

18

Collectie Kornelis Heiko Miskotte (1894-1976)

15

631

Collectie Jan Hendrik Oort (1900-1992)

14

362

Collectie Franciscus van Oudendorp (1696-1761)

2

36

Collectie Gerardus van Papenbroeck (1673-1743)

2,5

23

Collectie Jacobus Perizonius (1651-1715)

7

134

Collectie Nico Rost (1896-1967).

10

Collectie David Ruhnkenius (1723-1798)

3

112

Collectie Josephus Justus Scaliger (1540-1609)

4

85

Collectie Cornelis Hendrik van Schooneveld (1921-2003)

25

Collectie A.W. Sijthoff’ Uitgeversmaatschappij N.V.

52

Collectie Isaac Vossius (1618-1689)

44

729

Collectie Bonaventura Vulcanius (1538-1614)

7

52

Collectie Daniel Albert Wyttenbach (1746-1820)

2

75

Collecties nog niet toegankelijk (i.v.m. privacy, schonen, beschrijven)

100

Reproducties microfilms van Leidse handschriften

3000

microfilms van niet-Leidse handschriften

1700

vlakfilms van Leidse handschriften

2000

dia's van Leidse handschriften

3500

foto's uit Leidse en niet-Leidse handschriften (FACS UB)

8

foto's uit Leidse en niet-Leidse handschriften (FACS LTK)

1

foto's van Leidse handschriften (systeem-Claudine + IIMM/BPL)

3

Afbakening met andere domeincollecties Universiteit Leiden Er zijn relaties met een aantal domeinen van de bijzondere collecties: • Oude drukken en bijzondere uitgaven: Diverse herkomstcollecties bestaan uit een component handschriften (die bij elkaar zijn gebleven) en een component drukken (die verspreid zijn geraakt over vele kasten van het gesloten magazijn). Ook zijn er convoluten met handschriften èn gedrukte werken. Een ander raakvlak betreft de zogenaamde libri annotati: gedrukte werken met handgeschreven aantekeningen; deze worden gerekend tot het hier besproken domein. • Oosterse collecties: Handschriften en drukken in niet-westers schrift (zoals bijvoorbeeld van de collectie Scaliger) behoren in principe tot het domein Oosterse collecties. Er zijn Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

219

echter diverse handschriften en archivalia die zowel westers als niet-westers schrift bevatten. • Foto’s en fotografica: Hoewel dat naar de aard van het materiaal tot het domein Foto’s en fotografica behoren, komt in sommige archieven, bijvoorbeeld het archief van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde dat negentiende-eeuwse fotoportretten van haar leden bevat, fotografisch materiaal voor. • Prenten en tekeningen: Het archief van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde bevat negentiende-eeuwse gedrukte portretten van haar leden. Verder bevat het domein een deelcollectie anatomische tekeningen afkomstig van de Faculteit der Geneeskunde, en ca. 50 nummers, o.a. alba amicorum met tekeningen. • Kaarten en atlassen: In sommige handschriften komen kaarten en kaartboeken voor. Hoewel daarvan geen volledig overzicht bestaat is bekend dat zich elders in de Universiteit Leiden handschriften, archieven en brieven bevinden. Het verdient aanbeveling om dit materiaal op enigerlei wijze in verband te brengen met het hier besproken domein. In het bijzonder geldt dit voor wetenschapsarchieven, papieren van hoogleraren e.d. berustend in faculteiten en instituten.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Het domein heeft relaties met verwante domeinen in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken, met name de Universiteitsbibliotheek Amsterdam en de Koninklijke Bibliotheek. 37 Binnen UKB-verband is er nader overleg tussen Nederlandse handschriftenconservatoren, tijdens welke informatie wordt uitgewisseld en beheerstaken waar mogelijk en gewenst worden afgestemd. Belangrijke gemeenschappelijke ontsluitingsprojecten: • Catalogus Epistularum Neerlandicarum (CEN) • Medieval Manuscripts in Dutch Collections (MMDC) (www.mmdc.nl).

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De gebruikers van handschriften, archieven en brieven zijn vooral de historisch georiënteerde onderzoekers en studenten: ‘gewone’ historici, literatuurhistorici, taalhistorici, kunsthistorici, wetenschapshistorici. Men vindt ze vooral in de faculteit der Letteren, Godsdienstwetenschappen, Wijsbegeerte en, wat minder, in (wetenschaps)historisch geïnteresseerde onderdelen van de faculteiten der Geneeskunde, Wiskunde en Natuurwetenschappen, en Rechtsgeleerdheid.

Doelgroepen buiten Universiteit Leiden en (inter)nationaal belang Het domein heeft een grote nationaal en internationaal belang. Naar schatting betreft de helft van het gebruik van de handschriftencollectie onderzoekers van buiten de Universiteit Leiden. Ongeveer de helft daarvan is afkomstig uit het buitenland.

Zwaartepunten Belangrijke zwaartepunten binnen het geheel van de collecties zijn: • Middeleeuwse handschriften: met ongeveer 1800 banden en enkele honderden fragmenten de grootste collectie in Nederland: 37

Zie voor de positie van het Leidse domein in nationale context geschreven ten behoeve van de informatieuitwisseling binnen de LIBER Manuscript Librarians Group: A.T. Bouwman, National Backgrounds: http://liber-manuscripts.kb.nl/backgrounds/index.html - Netherlands.

220


• •

• • • •

— Latijnse handschriften, o.m. Codices Vossiani Latini en een gedeelte van de Codices Bibliothecae Publicae Latini (BPL). De Univeristeitsbibliotheek Leiden is een van de tien bibliotheken ter wereld met meer dan honderd handschriten uit de negende eeuw. — Griekse handschriften: de Codices Bibliothecae Publicae Graeci (BPG), Codices Vossiani Graeci, daarnaast o.m. gedeelten van de Codices Perizoniani, Scaligerani, Vulcaniani. — Middelnederlandse handschriften, vooral in collecties LTK en BPL. Wordt gebruikt in samenhang met de collectie Bibliotheca Neerlandica Manuscripta, die informatie bevat over Middelnederlandse handschriften waar ook ter wereld bewaard. Particuliere archieven en correspondenties van Leidse geleerden sinds het einde van de 16e eeuw; daarin bevinden zich naar schatting 500.000 brieven. Archieven van de Universiteit Leiden vanaf 1575: van groot belang voor het onderzoek naar de geschiedenis van de wetenschapsbeoefening, universitair onderwijs (zie ook collegedictaten) en academische collectievorming Leidse collegedictaten (ruim 850) Alba amicorum (ca. 100 meest van Leidse geleerden en studenten) Manuscripten betreffende 18e- en 19e-eeuwse Nederlandse letterkunde en vaderlandse geschiedenis Uitgeversarchieven (o.a. de archieven van A.C. Kruseman, De Erven F. Bohn en A.W. Sijthoff en de papieren van prof. C.H. van Schooneveld en prof. W. Winter uit het archief van uitgeverij Mouton)

Fysieke staat Sinds de verhuizing van de collectie in 1983 naar de geklimatiseerde kluizen zijn verschillende conserverings- (herverpakking) en restauratiewerkzaamheden verricht. Dit is deels gebeurd in de vorm van projecten binnen het landelijke Metamorfoze-programma, zoals de conservering en microverfilming van de collecties De Gids, Tideman, Kruseman, Sijthoff, Bohn en Beets. Ook de Huygenscollectie is geconserveerd met overheidssteun. Belangrijke aandachtspunten, naast wat reeds vermeld wordt in Deel I - § 3.2.1., op dit moment zijn: • Het oude universiteitsarchief (ASF, AC1) • Correspondentie Sijthoff • Archief MNL • Bibliotheekarchief, nummers binnen BPL en LTK. • Archives Wallonnes • Fragmenten • Hangmappensysteem voor brieven • Archief Justus Lipsius

Gebruik (uitlening, inzage, beperking, intensiteit) Bepaalde onderdelen van de collectie worden bijzonder intensief gebruikt hetgeen het wenselijk maakt deze in digitale vorm beschikbaar te stellen. Daarbij kan in de eerste plaats gedacht worden aan de inschrijvingsregisters van de Universiteit Leiden, maar mogelijk ook aan een 40-tal ‘tophandschriften’.

Ontsluiting De handschriften, archieven en brieven zijn voor een deel elektronisch ontsloten. Een groot deel van dit omvangrijke domein is (nog) alleen toegankelijk via kaartenbakken en gedrukte catalogi. De elektronische ontsluiting is als volgt:


221

Bijzondere Collecties Digitaal: ca. 10.000 itembeschrijvingen en ca. 50 collectiebeschrijvingen (deels voorzien van een inventaris • Algemene catalogus: ca. 86.000 beschrijvingen die ca. 300.000 Leidse brieven beschrijven (van de naar schatting 500.000); deze zijn tevens toegankelijk via de landelijke database CEN. • MMDC: ca. 1.200 middeleeuwse handschriften. In de komende jaren zullen de gegevens uit de gedrukte catalogi en kaartenbakken elektronisch worden ontsloten en zullen collectiebeschrijvingen voor alle collecties in dit domein worden gemaakt. Ook de documentatie over de handschriften – thans nog een kaartsysteem – zou in samenhang met beschrijvingen van handschriften en collecties via internet beschikbaar moeten zijn. Bovendien zullen van een groot aantal collecties digitale afbeeldingen worden opgenomen in bijzondere Collecties Digitaal. •


Onderwijs: Met name voor de middeleeuwse handschriften is veel belangstelling vanuit het onderwijs. Regelmatig verzorgt de conservator demonstratiecolleges voor studentengroepen uit Leiden (klassieke talen, Nederlands, Duits, Engels en geschiedenis), Utrecht (studenten medieval studies), Amsterdam (studenten Nederlands, codicologie, klassieke talen) en elders. Tevens ondersteunt en begeleidt hij dergelijke demonstratiecolleges die door docenten zelf verzorgd worden, waarbij de Scaligerhoogleraar een gewaardeerde rol speelt. In de meeste gevallen gaat het hier om colleges klassieke letterkunde, historische letterkunde of geschiedenis, die worden besloten met een presentatie van historische bronnen. Er wordt ook door studenten zelfstandig gewerkt met handschriften. Sinds 2002 gaf de conservator Westerse handschriften een doctoraalcollege Inleiding in de handschriftenkunde, als onderdeel van de opleiding boekgeschiedenis, sinds 2004 een keuzecollege The Manuscript Book in the West in de Engelstalige master Book and Digital Media Studies (BDMS). Ook de moderne handschriften worden gebruikt in colleges van BDMS en moderne en klassieke talen, met name op het gebied van de geschiedenis van boekhandel en uitgeverij en historische letterkunde. Hier spelen de uitgeversarchieven Bohn en Sijthoff en de brievencollecties van de UB Leiden (incl. die van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde) een belangrijke rol. Onderzoek: Talrijke onderzoekers uit binnen en buitenland maken gebruik van de Leidse handschriften, archieven en brieven. Welsprekend is het grote aantal publicaties over de Leidse handschriftencollectie dat inmiddels is verschenen. In zijn algemeenheid kan wel gezegd wordt dat het onderzoeksgebruik van de stukken uit dit domein minder Leids en meer landelijk en internationaal is dan het onderwijsgebruik. Aankoop en aankoopmethodiek

Handschriften, archieven en brieven worden verworven door middel van: Aankoop op veilingen en bij antiquariaten, minder vaak onderhands bij particulieren. schenking, bruikleen en deponering (zie 2e). Selectiecriteria

Selectie naar vorm: Enerzijds probeert deze domeincollectie een zo breed mogelijk historisch en geografisch overzicht te geven van de schrijftradities binnen de Westerse wereld, zowel van de periode waarin het schrift het belangrijkste communicatiemedium is (tot ca. 1450) als van de latere periode die meer en meer gedomineerd wordt door de boekdrukkunst, een tijd waarin het schrijven van teksten zich vooral beperkt tot de individuele dimensie (persoonlijke

222


aantekeningen, correspondentie). Het accent ligt hier meer op de communicatievorm en zijn manifestaties in ruimte en tijd. De collectie streeft naar een representativiteit (in de breedte), ten behoeve van het onderwijs. Selectie naar inhoud: Anderzijds ligt het inhoudelijke zwaartepunt van de collectie op de geschiedenis van de wetenschapsbeoefening in de Westerse wereld, in het bijzonder op de wetenschapsbeoefening in Nederland en natuurlijk vooral aan de Leidse Universiteit. Een ander acquisitiethema — dat al ruim honderddertig jaar in Leiden een grotere rol speelt dan bij andere universiteitsbibliotheken — is ‘Nederland’ in zijn historische en geografische dimensies. Dit houdt niet alleen verband met het feit dat de vaderlandse geschiedenis en de neerlandistiek altijd prominent vertegenwoordigd zijn geweest aan de Leidse Universiteit maar ook en vooral met de aanwezigheid van de Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, sinds 1876 als langdurig bruikleen in de UBL (zie ook Deel II § 1.2.17). Beschikbare middelen in 2007

In 2007 bedroeg het reguliere budget voor Westerse handschriften en archieven samen € 14.000 (incl. handbibliotheek). Aanwas anders dan door koop

Een groot deel van aanwinsten komen niet binnen via aankoop maar dankzij schenkingen en bruiklenen door particulieren die zich verwant voelen met de Universiteit Leiden, omdat ze er gestudeerd of gewerkt hebben (wetenschappelijke papieren, correspondentie etc.), door leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde omdat hun bibliotheek hier als permanent bruikleen berust. Een andere vorm van aanwas betreft de archiefbescheiden die hier worden gedeponeerd, omdat de UB functioneert als centrale archiefbewaarplaats voor de statische archieven (zie: Regeling Archiefbeheer http://www.dia.leidenuniv.nl/index.php3?c=27). Het betreft hier zowel de statische archieven vanuit de Universiteit Leiden, als die vanuit het Bestuur en de commissie van MNL (omdat het archief van MNL ook op de UB berust), en vanuit de Waalse Kerken (omdat de Bibliothèque Wallonne hier berust, waartoe ook de statische archieven van de Waalse Kerken behoren). Deselectie

Het domein handschriften en archieven bestaat geheel uit unica. Deze unica maken vaak deel uit van een groter geheel, bijvoorbeeld bedrijfs- of persoonsarchieven. Bovendien bevat het domein een aantal categorieën van collecties en archieven die in de UB worden beheerd, maar die geen eigendom van de UB zijn. Derhalve kan bij deze collecties geen sprake zijn van deselectie. Deze categorieën zijn: • Universiteitsarchieven. Deze statische archieven vallen onder de archiefwet 1995 en horen formeel thuis in het Nationaal Archief. Om historische redenen zijn ze vanaf het begin van de twintigste eeuw in de Universiteitsbibliotheek gedeponeerd. Er is in Leiden een breed gedragen wens om de archieven in de nabijheid van de Leidse bijzondere collecties te kunnen raadplegen vanwege de verwantschap en verwevenheid van de informatie die erin besloten is. Ook binnen de Universiteitsbibliotheek zelf leeft het besef dat deze historische archieven en de bijzondere collecties elkaar versterken, en dat de archieven een extra mogelijkheid zijn om gebruikers te trekken. Het Nationaal Archief wil in het algemeen wel archieven dicht bij haar gebruikers plaatsen, zolang/zodra aan een aantal min of meer technische voorwaarden is voldaan (van de archiefinspectie, inclusief een nog af te sluiten ‘bruikleenovereenkomst’ tussen Nationaal Archief en Universiteit Leiden).


223

•

•

•

Archief van de Maatschappij. Berust hier krachtens de bruikleenovereenkomst van 1876 (zie de Wet, bijlage 1) en de bepalingen in de Wet van de Maatschappij d.d. 24.5.2003, artikel 29 en 31. Waalse archieven in de Bibliothèque Wallonne, hier berustend volgen de Overeenkomst van Bewaarneming, juli 1998. Deze collectie heeft een sterk Leidse accent (berust al meer dan twee eeuwen in Leiden) en grote verwevenheid met de faculteit der godgeleerdheid, op wiens aandringen de collectie in 1998 in de UB Leiden is gedeponeerd. In de collectie Bibliotheca Publica Latina (handschriften in Latijns schrift van de UB Leiden) bevinden zich incidenteel stukken die geen eigendom zijn van de Universiteit Leiden, maar in bruikleen zijn gegeven dan wel zijn gelegateerd onder voorwaarden. Deze stukken hangen inhoudelijk sterk samen met de overige stukken in BPL.

2.4.

Kaarten en Atlassen

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Verreweg het grootste deel van de collectie Kaarten en Atlassen werd in 1872 verworven als legaat van J.T. Bodel Nijenhuis. De jurist Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872) directeur van uitgeverij Luchtmans, 25 jaar lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, was een verwoed verzamelaar van cartografisch en topografisch materiaal. Met de verwerving van dit legaat werd gevolg gegeven aan de wens van Bodel Nijenhuis, verwoord in zijn testament uit 1866: “Mijne verzameling van losse kaarten en kaartboeken wenschte ik ten nutte der wetenschap zeer gaarne bij elkander behouden te zien. Daartoe zal zij aan een openbaren lands inrichting gratis moeten worden aangeboden worden, met de kassen waarin zij zich bevinden. Liefst zag ik haar in de Bibliotheek der Leidsche Hogeschool”. Bodel Nijenhuis verzamelde kaarten met als doel een beeld van de Nederlandse geschiedenis te kunnen schetsen. Zelf schreef hij in 1846 over zijn eigen kaartencollectie: “Het verzamelen, kennen, vergelijken, beoordelen en beschrijven van die Kaarten, in verband met de narigten der geschiedschrijvers en in betrekking met haren oorsprong, uitvoering en kunst waarde, zal daarom voor zeker eene belangrijke bijdrage mogen geacht worden ter voorlichting bij de beoefening van de geschiedenis des vaderlands”.

Actuele omvang De oorspronkelijke collectie Bodel Nijenhuis omvatte ca. 50.000 kaarten, 350 atlassen, 22.000 topografische prenten (ongeveer een derde betrekking hebbend op Nederland) en 1.550 tekeningen van Nederland. De collectie is uitgebreid met stukken die reeds uit vroeger eeuwen in de UB Leiden berustten, waaronder de in 1689 verworven cartografische collectie van Isaac Vossius (1618-1689), bestaande uit 25 atlassen en 187 zestiende-eeuwse kaarten. Verder is de collectie uitgebreid met 330 handgetekende zeekaarten (1704-1726) van de firma Van Keulen (aangekocht in 1908), kaarten en atlassen van het voormalig Ministerie van Koloniën (in 1963 en 1979), het archief van Youssouf Kamal's Monumenta Cartographica Africae et Aegypti (in 1959 in bruikleen gegeven en in 1988 door de erfgenamen van F.C. Wieder geschonken), een collectie van 340 Nederlandse schoolatlassen van C. Koeman (aangekocht in 1990) en 28 verschillende exemplaren van Guicciardini's beschrijving van de Nederlanden door H.P. Deys (geschonken in 1998 en 2000). De collectie Kaarten en Atlassen beheert op dit moment (2007) onder meer ca. 60.000 kaarten (waarvan ca. 3.000 manuscriptkaarten), ca. 1.400 atlassen, ca. 24.000 topografische prenten (waarvan ca. 12.000 van Nederland en ca. 12.000 van het buitenland), ca. 1.600 topografische tekeningen van Nederland en zeven globes.

224


Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Onder Westerse Handschriften bevinden zich een aantal manuscriptkaarten en -atlassen uit de oude collectie van de UB Leiden, waaronder enkele handgetekende kaartboeken (BPL 1823, 2029, 2031, 2033), het befaamde Prospect op Constantinopel (BPL 1758) en diverse landmeetkundige werken. In de Oosterse Collecties bevindt zich ook cartografisch materiaal, waaronder de Japanse kaarten uit de Siebold Collectie (zie Yonemoto, Forrer & Smits, 2000). Verder zijn in diverse onderdelen van de Universiteitsbibliotheek (waaronder Oude Drukken) atlassen en kaarten in boeken opgenomen. In de collecties van Museum Boerhaave en de Bibliotheca Thysiana bevinden zich kaarten, atlassen globes en kaarten in boeken.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Een klein deel van de kaartencollectie van het voormalige Ministerie van Koloniën is bij het opheffen van dit ministerie in 1963 in de Universiteitsbibliotheek Leiden terechtgekomen, het grootste deel bevindt zich echter in het Nationaal Archief in Den Haag. Aan het deel dat zich in de Universiteitsbibliotheek Leiden bevindt zijn nog de bibliotheek, de atlassen en de portefeuilles van het Ministerie van Koloniën toegevoegd (zie K. Zandvliet, Inventaris van de kaarten van het Ministerie van Koloniën, ’s-Gravenhage, 1993). Bij de legatering van de collectie van F.C. Wieder is zijn persoonlijke archief terechtgekomen in het Maritiem Museum Rotterdam en het archief van Youssouf Kamal's Monumenta Cartographica Africae et Aegypti in de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Oude kaarten zijn een belangrijke onderzoeksbron voor een variëteit aan onderzoeksdisciplines. Onderzoek met of naar kaarten wordt uitgevoerd vanuit diverse invalshoeken en benaderingen en kenmerkt zich door interdisciplinariteit. Bij historischcartografisch onderzoek, waaronder cartobibliografisch onderzoek, is de kaart het kendoel. De voornaamste disciplines waarvoor cartografisch materiaal een vooraanstaande kenbron is zijn (historische) geografie, geschiedenis, kunstgeschiedenis, boekwetenschap en wetenschapsgeschiedenis. Cartografische documenten kennen daarnaast maatschappelijke en praktische toepassingen, zoals in de archeologie en in mindere mate de biologie en planologie. In samenwerking met de vagroep Boekwetenschap is in 207 een werkcollegereeks binnen het vak History of the Book voorbereid. De domeincollectie is met name relevant als bron voor de faculteiten Archeologie, Letteren (Boekwetenschappen, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis) en Wis- en Natuurkunde (Biologie), Geregeld zijn er contacten met promovendi en andere onderzoekers binnen de Universiteit Leiden.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Er wordt geparticipeerd in het bijvak historische cartografie aan de Universiteit Utrecht. Onderdeel van dit bijvak is een bezoek aan de Universiteitsbibliotheek Leiden waar de conservator kaarten en atlassen een inleiding geeft op de cartografische collectie en een selectie uit de collectie tentoonstelt. Op dezelfde wijze wordt een bijdrage geleverd aan de HOVO-cursus historische cartografie. Beide cursussen worden verzorgd door dr. P.C.J. van der Krogt. De collectie kaarten en atlassen wordt bovendien intensief gebruikt door onderzoekers in binnen- en buitenland. In de academische (historisch-cartografische wereld, zowel binnen Nederland als internationaal, is de Collectie Kaarten & Atlassen van de Universiteitsbibliotheek bekend. Regelmatig wordt de collectie gebruikt voor historischcartografisch onderzoek.


225

Zwaartepunten Zwaartepunten in het verzamelbeleid, dat vooral gericht is op het aanvullen van de oorspronkelijke collectie Bodel Nijenhuis, vormen kaarten en atlassen van Nederland, België en de voormalige Nederlandse koloniën. De nadruk ligt op kaarten en atlassen uit de zeventiende en achttiende eeuw, stadsplattegronden en vestingplannen, manuscriptkaarten (waaronder zeekaarten), schoolatlassen en topografische prenten van buiten Nederland.

Fysieke staat Losse kaarten

De kaarten en atlassen bevinden zich over het algemeen in een goede conditie. Begin jaren 1980 is een deel van de kwetsbaarste en kostbaarste kaarten overgeplaatst in aparte ladekasten (kast 20001-20011); pas later zijn de ruimere ladenkasten in grote aantallen aangeschaft waarin het overige materiaal is geplaatst (kast 20012-20053). Bezwaarlijk is echter dat juist deze lades vaak te vol zijn en in een aantal laden bovendien niet in omslagen liggen. Deze berging kan verbeterd worden. Ook de berging van 44 kaarten in groot formaat in kokers kan verbeterd worden. Topografische prenten en tekeningen

De topografische prenten van Nederland worden bewaard in oude portefeuilles in een houten ladekast. Deze berging moet verbeterd worden. De zeer grote formaten uitgeplaatste kaarten (lade 17-20) verkeren in slechte bewaaromstandigheden. De bewaaromstandigheden van de topografische prenten van buiten Nederland is acceptabel. In het algemeen verkeren deze objecten in een goede staat. De topografische tekeningen van Nederland zijn in 2001 overgeplaatst en gerestaureerd. Atlassen

De atlassen bevinden zich over het algemeen in goede staat. Vanwege de constructie is een atlas doorgaans echter gevoelig voor gebruiksschade. Vaak zijn kaarten (deels) losgelaten van de opzetstroken of ingescheurd, zijn er valse vouwen, vuilranden en kleine scheurtjes ontstaan. Ook komt schade aan kapjes, hoeken en scharnieren van banden veel voor. De kleinere en ‘jongere’ atlassen bevinden zich in minder goede staat en verdienen een ‘eerste hulp’ behandelingsproject.

Gebruik Regelmatig worden kaarten uit de collectie in bruikleen gegeven voor tentoonstellingen in binnen- en buitenland. In de leeszaal Bijzondere Collecties wordt veel gebruik gemaakt van kaartmateriaal door onderzoekers van binnen en buiten de universiteit. In specifieke gevallen is op de kaart of atlas zelf aangegeven, wanneer een beperkte raadpleging geldt.

Ontsluiting De atlassen zijn beschreven in de algemene catalogus. Ook de beschrijvingen van ongeveer 15.000 kaarten zijn in de catalogus opgenomen. Deze beschrijvingen zijn ook via een aparte ingang doorzoekbaar. Voor een groot deel, namelijk de kaarten van Nederland en België, betreft het hier retrospectieve beschrijving vanaf de oorspronkelijke, handgeschreven fichecatalogus van Bodel Nijenhuis. De overgrote meerderheid is echter nog steeds alleen via de handgeschreven fiche-catalogus in de Leeszaal Bijzondere Collecties toegankelijk. Dit geldt ook voor de topografische prenten en tekeningen. De hoogste prioriteit moet toegekend worden aan het retrospectief digitaliseren van deze delen van de collectie die slechts via de

226


kaartfiches ontsloten zijn, dit kan op dezelfde wijze zoals ook met de kaarten van Nederland en België gebeurd is.


De domeincollectie is met name relevant als bron voor de faculteiten Archeologie, Letteren (Boekwetenschappen, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis) en Wis- en Natuurkunde (Biologie), Geregeld zijn er contacten met promovendi en andere onderzoekers binnen de Universiteit Leiden. Aankoop en -methodiek

Acquisitie van kaarten en atlassen vindt doorgaans op veilingen plaats. Incidenteel worden er kaarten aangeboden door en gekocht van antiquariaten of particulieren. Selectieriteria

De collectie kaarten en atlassen van de Universiteitsbibliotheek Leiden onderscheidt zich van andere collecties door de grote nadruk op kaarten van het grondgebied van de Nederlanden en de voormalige koloniën. Daarbinnen bestaat de collectie voor een belangrijk deel uit manuscriptkaarten. De collectievorming zal zich dan ook in eerste instantie richten op hiaten in deze ‘Collectie Nederland’, kaarten van het Nederlands grondgebied of overzeese gebieden die nog ontbreken. Daarbij gaat het bij voorkeur om manuscriptkaarten en gedrukte kaarten waarvan er geen andere exemplaren (in een Nederlandse openbare collectie) bekend zijn. De belangstelling gaat tevens uit naar geannoteerde kaarten, of kaarten die een belangrijke schakel vormen in de ontwikkeling van een kaart of inzicht geven in het cartografische vervaardigingsproces. Te denken valt daarbij aan (veld)minuten, drukproeven, gewijzigde staten of latere kopieën. Het acquisitiebeleid is daarnaast gericht op kaarten die vervaardigd zijn door Nederlandse cartografen en/of in Nederland zijn uitgegeven. Een speciaal aandachtspunt hierbinnen zijn kaarten en atlassen die in Leiden uitgegeven zijn. Te denken valt met name aan de uitgevers Pieter van der Aa en de 'Leidse Plantijn'. Hieraan worden enerzijds ontbrekende kaarten en atlassen die vervaardigd zijn door Leidse cartografen, graveurs en landmeters (zoals Pieter Bast en de landmetersfamilie Dou) en anderzijds ontbrekende plattegronden van Leiden en kaarten van Leiden en omgeving toegevoegd. Momenteel wordt onderzocht in hoeverre er behoefte is aan digitale cartografische bestanden (zoals GIS-bestanden) en hoe er voor deze bestanden in UKB-verband een gunstige licentie verkregen kan worden. In een continu proces wordt beoordeeld hoe de collectie aansluit op onderwijs en onderzoek binnen de Universiteit Leiden. Naar aanleiding van specifieke wensen vanuit de Leidse faculteiten kan het collectievormingsprofiel aangepast worden. Beschikbare middelen

Het jaarlijkse budget voor de collectie bedroeg in 2007 € 11.000,- (incl. handbibliotheek). Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Incidenteel wordt de collectie uitgebreid door bruiklenen en schenkingen. Hiervoor gelden dezelfde criteria als voor aanschaf. Deselectie

Deselectie kan in dit domein alleen plaatsvinden wanneer het doubletten betreft. Daarbij moet onomstotelijk vastgesteld zijn dat het een doublet betreft. Gedrukt kaartmateriaal kenmerkt


227

zich vaak door het bestaan van verschillende staten, waarbij verschillen dikwijls klein zijn. Ook kunnen annotaties op een kaart het stuk uniek maken. Bovendien kan het deselecteren van stukken op gespannen voet staan met schenkingen (of bruiklenen) uit het verleden. Doubetten worden in de eerste plaats ingezet om te ruilen voor bijzondere stukken die niet met financiële middelen aangeschaft kunnen worden.

2.5. 2.5.1.

Oosterse collecties

Midden-Oosten collecties

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Toen de Leidse arabist en wiskundige Jacobus Golius in 1629 uit het Midden-Oosten terugkeerde met een verzameling van 300 oosterse handschriften reageerde de wetenschappelijke wereld enthousiast. Constantijn Huygens verklaarde dat hij niet wist wat waardevoller was: deze collectie of de zilvervloot van Piet Hein, die het jaar daarvoor was binnengehaald. De collectie van Golius was niet de enige ‘vangst’ die de jonge Universiteit deed. Josephus Justus Scaliger liet bij zijn dood in 1609 al zijn oosterse handschriften en boeken na, terwijl Levinus Warner, resident van de Nederlandse Republiek aan het hof van de Turkse sultan, in 1665 zijn privé-collectie van ca. 1000 Midden-Oosterse handschriften aan de Leidse academie legateerde en zo zijn naam aan de Leidse oosterse collecties verbond: ‘Legatum Warnerianum’. Waar buitenlandse vorsten graag kostbare handschriften uit het Midden-Oosten verzamelden als waren het exotische aapjes, daar had de Nederlandse Republiek een aantal zeer nuchtere doelen voor ogen: het bestuderen van het Arabisch als zustertaal van het Hebreeuws om de protestantse theologie te bevorderen en het verwerven van strategische kennis van de islamitische wereld, een zeer belangrijke politieke en commerciële partner. Daartoe was niet alleen kennis van het Arabisch noodzakelijk, maar ook van het Turks en het Perzisch. In korte tijd ontwikkelde Leiden zich niet alleen tot een binnen Nederland uniek centrum van oosterse wetenschap, maar ook van oosterse boekdrukkunst en boekhandel, een positie die het eigenlijk nog steeds heeft. De collectie westerse oriëntalistiek vormt de ruggengraat van de collectie bijzondere oosterse gedrukten, naast de producten van de relatief jonge boekdrukkunst uit het Midden-Oosten (vanaf de 18e eeuw). De Leidse Universiteit heeft altijd naar vermogen geïnvesteerd in de MiddenOostencollecties. Naast het reguliere budget werd reguliere ondersteuning gegeven door het Boekenfonds Arabië en de Islam. Deze toewijzing is op het moment bevroren. Een tweede fonds, de stichting Legatum Warnerianum, is op het moment niet actief.

Actuele omvang Handschriften •

•

Alle Middenoosterse handschriften uit eigen bezit, inclusief de herkomstcollecties van Scaliger, Golius, Warner, Amin al-Madani, Snouck Hurgronje etc. zijn samengevoegd in de Ar.-rubriek (‘Arabici’), in de kluis op de 1e verdieping. Het aantal items bedraagt ca. 6000 in 40 kasten. Daarnaast zijn er 6 kasten met uitgeplaatste grote formaten en archiefdozen met vnl. brieven. Permanente bruikleencollectie ‘KNAW Oriental manuscripts’: 210 items in 1 kast.

228


Foto’s • • •

Hotz-foto’s: ca. 1400 foto’s in 24 albums. Fotocollectie, voorheen Oosters Instituut: 42 albums/mappen. Overige foto’s, voornamelijk Snouck Hurgronje: ca. 50 albums. Daarnaast ook glasnegatieven en dia’s.

Archivalia • • • •

Archief Anhegger: 1 kast. Archief Hotz: 3 kasten met overdrukken en archivalia. Collectie Said-Ruete: 1 kast foto’s, archivalia, prenten, aquarellen en 1 schilderij. Archief Smitskamp/Brill: in 86 verhuisdozen en 90 laden; onlangs verworven (2007), nog niet beschreven.

Gedrukte werken

Algemene collectie oude orientalia: westerse oriëntalistiek en oosterse drukken vanaf ca. 1470 tot 1950, vermengd met overige delen van de oosterse gedrukte collecties, waaronder de herkomstcollecties van o.a. Scaliger, Warner, Golius, Snouck Hurgronje: 102 kasten (800901). Hieronder zijn niet begrepen de oosterse plano’s, seriewerken en tijdschriften. Deze zijn samengevoegd met de algemene collecties en zijn niet als aparte categorie traceerbaar. Overige herkomstcollecties gedrukten: • Collectie gedrukten C.P. Tiele (1830-1902), hoogleraar godgeleerdheid. Verworven 1902. Ca. 1800 titels in 17 kasten, voornamelijk over de godsdiensten van het antieke Nabije Oosten (Egypte, Mesopotamië, Perzië), daarnaast ook werken over Griekse en Romeinse religie. • Collectie gedrukten A.P.H. Hotz: 23 kasten + 3 planokasten, bij elkaar ca. 15.000 items. Verworven 1935. Westerstalig gedrukt materiaal over Midden-Oostenstudies, daarnaast ook werken over westerse geschiedenis, godsdienst en bellettrie. • Collectie gedrukten Murad V, sultan van het Osmaanse Rijk (1840-1904). Verworven 1962-1965. Monografieën en tijdschriften in het Osmaans-Turks met enkele werken in het Frans: kast 2046-2062 (17 kasten). • Collectie gedrukten Robert F.M. Anhegger (1911-2001). Verworven 2001 via de weduwe, mevr. Mualla Anhegger te Istanbul met medewerking van mevr. Lili Couvée-Jampoller te Amsterdam. Afkomstig uit het appartement van Anhegger te Amsterdam. Vnl. gedrukten in Osmaans-Turks en Turkije-Turks en enkele tientallen Karamanlidika: 4 kasten, nog niet beschreven. • Collectie J.M.S. Baljon (1919-2001). Verworven ca. 2003. Gedrukten in het Urdu en Engels over de islam op het Indiase subcontinent: 5 kasten, nog niet beschreven. • Collectie J. Brugman (1923-2004). Verworven 2005 via de weduwe, mevr. N. BrugmanBegemann. Arabische en Engelstalige gedrukten, vnl. over islamitisch recht en moderne Arabische letterkunde: 4 kasten, nog niet beschreven.

Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL De handschriftelijke Midden-Oostencollecties zijn nauw verbonden met de overige nietwesterse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek: de collectie Hebraica en Semitica, de collectie Zuid- en Zuidoost-Azië en de Japanse en Chinese collecties. Nauwe inhoudelijke banden bestaan met de moderne Midden-Oostencollecties in de Universiteitsbibliotheek (vanaf 1950), die in historisch opzicht de continuering vormen van de bijzondere collecties. Buiten de Universiteitsbibliotheek, maar binnen universitair verband, bestaan raakvlakken met de collecties van het instituut Kern, vooral waar het gaat om de islamologie. Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

229

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er bestaan zekere raakvlakken met de overige wetenschappelijke bibliotheken in Nederland, maar alleen daar waar het gaat om oudere westerse gedrukte orientalia. Buiten Leiden bestaan er in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken geen oosterse handschriftencollecties van enige omvang. Er zijn dan ook geen landelijke afspraken over de coördinatie van aanschaf. Overige relaties: • Er bestaat een zekere inhoudelijke overlap met de collecties van het NINO (Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten) te Leiden, dat zich vooral richt op het antieke Nabije Oosten. • Het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden heeft een grote collectie oude drukken op het gebied van het antieke Nabije Oosten, vnl. het oude Egypte. • Het Museum voor Volkenkunde te Leiden bezit een grote collectie etnografische voorwerpen, geschonken door C. Snouck Hurgronje. • Het Nationaal Archief te Den Haag bevat talrijke originele historische documenten in de talen van het Midden-Oosten (Arabisch, Osmaans-Turks, Perzisch), afkomstig uit het diplomatieke verkeer.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere oosterse collecties, zowel in manuscript als in druk, vormen het bronnenmateriaal waaruit geput wordt door onderzoekers en onderwijsgevenden uit vakgebieden als de arabistiek, iranistiek, turkologie, vergelijkende taalwetenschap, islamologie, geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en boekwetenschap. De opleidingen die het meest intensief gebruik maken van de bijzondere MiddenOostencollecties zijn: • Talen & Culturen van het Midden-Oosten (TCMO, Letterenfaculteit), met name de secties Arabisch, Perzisch en Turks incl. Berber en Zuidsemitisch. Sinds 2001 bestaat er een aparte leerstoel voor de handschriftenkunde van de islamitische wereld. De opleiding TCMO werft nieuwe studenten met een uitdrukkelijke verwijzing naar de Leidse bibliotheekcollecties. Het is goed gebruik bij de Opleiding TCMO om de studenten al in een zeer vroeg stadium kennis te laten maken met de Midden-Oosterse handschriften. • Veel gebruikers komen uit de faculteit Godgeleerdheid, met name de opleidingen Wereldgodsdiensten en Islamitische Theologie. • Andere gebruikers zijn afkomstig uit wetenschapsgebieden als vergelijkende taalwetenschap, geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en boekwetenschap.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Binnen Nederland geldt de Universiteitsbibliotheek Leiden als landelijk zwaartepunt voor de Midden-Oostencollecties, zowel bijzonder als modern. Voor wat de bijzondere collecties betreft kan men zelfs spreken van een unilocatie. Studenten, onderwijsgevenden en onderzoekers die zich serieus bezighouden met Midden-Oostenstudies of islam zijn aangewezen op de Leidse collecties. Daarnaast vormen de islamitische handschriften een bron van religieuze inspiratie voor de Nederlandse moslimgemeenschap. In de internationale context gelden de Leidse bijzondere Midden-Oostencollecties als een topcollectie, die zich in grootte en diversiteit kan meten met de grote nationale bibliotheken van Europa, bijvoorbeeld de Bibliothèque Nationale de France, de British Library en de Staatsbibliothek te Berlijn of München. Door een combinatie van wetenschappelijke collecties, onderzoek en uitgeverstraditie op het gebied van de Midden-Oostenstudies geldt Leiden als een internationale ‘brand name’.

230


Aparte vermelding in dit verband verdient het International Institute for the Study of Islam in the Modern World (ISIM), gevestigd te Leiden (zie ook Deel II § 1.2.16).

Zwaartepunten De Midden-Oostenstudies zijn ingericht volgens een geografisch criterium. Dit houdt in dat de collecties zeer breed van onderwerp zijn: literatuur, geschiedenis, religie, wiskunde en natuurwetenschappen, geneeskunde, militaria, magie, muziek etc., etc. Binnen dit brede spectrum gelden literatuur, religie en geschiedenis als relatieve zwaartepunten. Als men kijkt naar de intensiteit van het gebruik moet men vaststellen dat de handschriftelijke collecties uit de zeventiende eeuw (Scaliger, Golius, Warner) nog steeds als zwaartepunt gelden. Een mogelijke oorzaak is de vrij complete beschrijving van deze collecties in gedrukte catalogi.

Fysieke staat Bij de verhuizing in 2002 zijn alle Midden-Oosterse handschriften overgeplaatst van planken van 100cm naar planken van 95cm. Het resultaat is een zeer ‘strakke’ plaatsing, die voortdurend zorgt voor slijtage en beschadigingen. De berging van deze collectie, waarvan veel banden zeer kwetsbaar zijn en een deel van het papier onderhevig is aan verval, moet verbeterd worden. De foto’s worden bewaard onder klimaatcondities die geschikt zijn voor boekhandschriften, maar niet voor fotografisch materiaal. Een speciale ‘koude’ kluis, zoals in gebruik voor de fotocollectie van het Prentenkabinet, ontbreekt. Voor de conservering, ontsluiting en digitalisering van de gehele collectie Snouck Hurgronje wordt een beroep gedaan op gelden van Metamorfoze. De eerste deelaanvraag (de correspondentie) is in 2007 gehonoreerd; volgende aanvragen worden in 2008 ingediend. Een vergelijkbare aanvraag voor de collectie Hotz zal het komende jaar worden ingediend.

Ontsluiting Van de bijzondere Midden-Oostencollecties bestaat een recent gemaakte webpagina, vooralsnog alleen in het Nederlands. Van de grootste taalcategorie, het Arabisch, is een collectiebeschrijving beschikbaar via de website. Vergelijkbare beschrijvingen bestaan van de collecties Scaliger en Snouck Hurgronje en de bruikleencollectie Oosterse handschriften van de KNAW. Het aantal collectiebeschrijvingen wordt met regelmaat uitgebreid. De gedrukte collecties zijn door middel van retrospectieve catalogisering raadpleegbaar via de catalogus, met uitzondering van de herkomstcollecties die tussen 2000 en 2005 zijn binnengekomen. Wat de handschriften betreft is de laatste volledige wetenschappelijke catalogus van de complete collectie de Latijnse Catalogus codicum orientalium bibliothecae academiae Lugduno-Batavae (Afgekort: CCO, 1851-1877) door R.P.A. Dozy et al. Voor de aparte categorieën handschriften volstaat het vermelden van de meest recente gedrukte ontsluiting, alsmede de staat van de digitalisering: Taal Arabisch Perzisch Turks

Gedrukte cat. Handlist Voorhoeve (1957) Print inventaris Witkam in Word (2002) Wetensch. Cat. Schmidt (2000-2006)

Berber Midden-Oosten Hss in reeks Or. 11.000-12.000 Alle aanwinsten 1999-2006 Bruikleen KNAW

Print inventaris V.d. Boogert in Word (2002) Print inventaris Witkam in Word (2001)

Digitalisering Project gaande. -Electronische files mogelijk (gedeeltelijk) beschikbaar -Voltooid

Print inventaris Witkam in Word (2006) Wetensch. Cat. Weijers & De Jong (1862)

Voltooid --


231

De ontsluiting van de archieven en de fotocollecties (vnl. Snouck Hurgronje en Hotz) is vrijwel non-existent. Van de correspondentie van Snouck Hurgronje bestaat een kaartenbak. Beide collecties zullen naar verwachting in 2008 en 2009 worden ontsloten in het kader van Metamorfoze.


De ‘natuurlijke gebruikersgroep’ is met name de Opleiding Talen en Culturen van het Midden-Oosten, met name de secties Arabisch, Nieuwperzisch en Turks. Studenten worden vanaf hun eerste jaar intensief betrokken bij de Bijzondere Midden-Oostencollecties via presentaties van handschriften en oude drukken. De collecties worden op dezelfde wijze ingezet bij bv. de HOVO cursussen. Studenten van andere Nederlandse universiteiten brengen georganiseerd bezoeken aan de collecties. De statistieken voor stafleden en studenten voor de drie secties Arabisch, Nieuwperzisch en Turks van TCMO zijn als volgt: Arabisch: 10 stafleden, 87 studenten Nieuwperzisch: 6 stafleden, 27 studenten Turks: 8 stafleden, 56 studenten De onderzoeksschool die in het bijzonder gebruik maakt van de Midden-Oostencollecties is het CNWS, the Research School for Asian, African, and Amerindian Studies. De collecties trekken talrijke onderzoekers van buiten Leiden en ook van buiten Nederland. Onderzoekers die voor langere tijd de collecties willen gebruiken ontvangen in sommige gevallen ondersteuning van het Scaliger Instituut. Veel onderzoekers of promovendi worden gefaciliteerd door het CNWS. Aankoop en –methodiek

Directe aanschaf van Middenoosterse handschriften uit het Midden-Oosten of Noord-Afrika wordt ernstig bemoeilijkt door exportrestricties mbt het cultureel erfgoed. Aanschaf vindt veelal plaats via netwerken. Oude drukken worden incidenteel aangeschaft, meestal via veilingen of antiquariaten. Selectiecriteria

Gezien de prijs en het aanbod van bijzondere oosterse stukken is de aanschaf beperkt in aantallen. Bij de aanschaf van handschriften wordt vooral gekeken naar lacunes in de bestaande collecties, daarbij uitgaand van de prioriteiten in Onderwijs & Onderzoek. Bij de selectie van handschriften wordt gekeken naar onderwerpen zoals Taal- en letterkunde, Geschiedenis en islam. De talen zijn Arabisch, Perzisch, Turks en Berbers. Er is geen datumgrens voor handschriften: een handschrift kan heel goed uit de 20e eeuw stammen. Materiaal van vóór 1500 is zeer moeilijk verkrijgbaar. De aankoop van oude drukken betreft enerzijds de producten van de westerse oriëntalistiek, anderzijds de oosterse drukkunst vanaf ca. 1800. Er is bijzondere aandacht voor de oosterse boekproductie binnen Leiden en de rest van Nederland. Beschikbare middelen

Het reguliere budget voor de domeincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en Japans-Chinees bedroeg in 2007 € 11.500,- (incl. handbibliotheek). De relaties met de stichting Boekenfonds Arabië en de Islam, speciaal opgericht tot ondersteuning van de Bijzondere Midden-Oostencollecties, zijn op het moment bevroren.

232


Overige aanwas (schenkingen etc.)

Op zeer incidentele wijze worden handschriften of oude drukken ten geschenke aangeboden. Meer frequent worden archieven geschonken van geleerden of, zoals recentelijk, het archief van een oosters antiquariaat. De criteria voor het aanvaarden van geschenken onderscheiden zich niet van de criteria voor reguliere aanschaf. Deselectie

De Bijzondere Oosterse collecties worden gebruikt als bronnen bij onderzoek, niet als vakliteratuur. De collecties worden niet alleen geraadpleegd op basis van individuele stukken, maar ook op basis van hun onderlinge samenhang. Collecties die door een individuele geleerde bijeen zijn gebracht, bv. Jacobus Golius (1596-1667) of Levinus Warner (16191665) geven in hun geheel inzicht in de wetenschapsbeoefening van de zeventiende eeuw. Gezien de grote aantallen onderzoekers en de voortdurend veranderende onderzoeksvragen is het ondoenlijk om vanuit de Universiteitsbibliotheek een verantwoordelijke beslissing te nemen over het afstoten van collectieonderdelen binnen het domein van de Oosterse collecties. Ook de unieke positie van de Universiteitsbibliotheek Leiden binnen het specifieke vakgebied maakt het onmogelijk om in samenwerking met zusterinstellingen tot een efficiënter beheer of uitruil te komen: zulke instellingen ontbreken immers binnen Nederland. 2.5.2.

Hebraïca en Semitica

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De Universiteitsbibliotheek Leiden bezit een collectie van ca. 550 handschriften en een veelvoud daarvan aan oude gedrukte boeken op het gebied van het Hebreeuws, Aramees, Syrisch, de talen van Ethiopië, het Oudzuidarabisch, het Koptisch en het Armeens. Het is een relatief kleine collectie, die tot stand is gekomen om aan de meest dringende behoeften van Onderwijs & Onderzoek te voldoen. In de zestiende eeuw werd de studie van de semitische talen nog beschouwd als een hulpwetenschap van de theologie, maar al snel daarna kreeg het de status van een aparte discipline. Josephus Justus Scaliger, de eerste coryfee van de Leidse Universiteit, liet bij zijn dood in 1609 zijn collectie Semitica na aan de Universiteit, waaronder het enig compleet bewaard gebleven handschrift van de Jeruzalem Talmoed, Or. 4720. Levinus Warner (16191665), gezant van de Nederlandse Republiek bij het Turkse hof in Istanbul, verzamelde naast zijn veel bekendere collectie van Arabische, Perzische en Turkse handschriften ook meer dan honderd Hebreeuwse handschriften. Voor het merendeel hebben deze ‘Warner hebraica’ betrekking op het karaïtische jodendom. Veel handschriften in het Syrisch zijn via de VOC afkomstig van christenen in Malabar, India. In de 18e en 19e eeuw lag de collectievorming op het gebied van de handschriften vrijwel stil, maar aan het begin van de 20e eeuw schonk de Britse geleerde J. Rendel Harris (1852-1941) een collectie van 57 Armeense handschriften aan de Leidse Universiteitsbibliotheek. In de loop van de 20e eeuw verschoof het accent naar de aanschaf van Ethiopische handschriften. Een interessant bruikleen van de Stichting het Oosters Instituut betreft een verzameling van enkele honderden houten stokjes met inscripties in het Oudzuidarabisch. De aanschaf van gedrukte boeken kent een veel regelmatiger patroon. In de collectie van Scaliger bevonden zich bijvoorbeeld al vroege drukken in semitische talen zoals een Hebreeuwse bijbel gedrukt in Brescia in 5254/1494 en een vroeg Ethiopisch psalterium, uitgegeven door Joannes Potken en gedrukt in Rome in 1513. Vanaf de late zestiende eeuw is steeds geprobeerd om de collectie op peil te houden met nieuwe belangrijke tekstuitgaven en studies. De Leidse Universiteit heeft, zeker de laatste eeuw, altijd naar vermogen geïnvesteerd in de Hebraica en Semitica.


233

Actuele omvang Handschriften: ca. 550 stuks in 5 kasten (grote formaten in aparte kast), waaronder enkele kleine permanente bruikleencollecties, o.a. van het Peshitta Instituut, en de collecties Baars en Juynboll, bij elkaar enkele tientallen items in 1 kast. De gedrukte werken (ca. 1470-1950) op het gebied van de Hebraica en Semitica zijn vermengd met overige delen van de oosterse gedrukte collecties.

Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL De handschriftelijke collecties Hebraica en Semitica zijn nauw verbonden met de overige niet-westerse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek: de MiddenOostencollecties, de collectie Zuid- en Zuidoost-Azië en de Japanse en Chinese collecties. Nauwe inhoudelijke banden bestaan tevens met de moderne semitische collecties in de Universiteitsbibliotheek (vanaf 1950), die in historisch opzicht de continuering vormen van de bijzondere collecties.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er bestaan nauwe banden met de grootste collectie Hebraica in Nederland, de Bibliotheca Rosenthaliana van de Universiteit van Amsterdam. De raakvlakken betreffen zowel de handschriften als de gedrukten. Anders dan Leiden heeft de Rosenthaliana echter geen collecties in de talen van Ethiopië, het Armeens of het Koptisch. Daarnaast bestaan er raakvlakken met de overige wetenschappelijke bibliotheken in Nederland, vooral waar het gaat om oudere westerse gedrukte Hebraica. Buiten Leiden en Amsterdam bestaan er in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken geen handschriftencollecties van enige omvang. Er zijn geen landelijke afspraken over de coördinatie van aanschaf. Er bestaat een inhoudelijke overlap met de collecties van het NINO (Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten) te Leiden, dat zich vooral richt op het antieke Nabije Oosten. Het NINO bezit echter vrijwel uitsluitend moderne gedrukten. Het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden heeft een grote collectie oude drukken op het gebied van het antieke Nabije Oosten, vnl. het oude Egypte.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere collecties op het gebied van de Hebraica en de Semitica worden gebruikt door onderzoekers en studenten van de volgende opleidingen: • Talen & Culturen van het Midden-Oosten (TCMO, Letterenfaculteit), met name de sectie Hebreeuws & Aramees (waaronder ook Syrisch). • De faculteit Godgeleerdheid, met name allen die zich bezighouden met de studie van het Oude Testament, de Talmoed etc., en van de geschiedenis van het jodendom. • De Armeense handschriften worden vooral gebruikt door de Opleiding Vergelijkende Taalwetenschap en door kunsthistorici. Andere gebruikers zijn afkomstig uit wetenschapsgebieden als vergelijkende taalwetenschap, geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en boekwetenschap. De onderzoeksschool die in het bijzonder gebruik maakt van de Hebraica en Semitica is het CNWS, the Research School for Asian, African, and Amerindian Studies.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De collectie Hebraica en Semitica geldt internationaal als een waardevolle collectie. Vooral de Scaliger- en Warnerhandschriften, die alle wetenschappelijk beschreven zijn, worden met regelmaat gebruikt door onderzoekers uit Nederland en daarbuiten. Sommige unica, zoals het

234


unieke exemplaar van de Jeruzalem Talmoed (Or. 4720), genieten een bijzondere status in de joodse religie.

Zwaartepunten Als geheel heeft de collectie Hebraica en Semitica een sterk religieuze inslag. De Hebreeuwse handschriften maken onderdeel uit van het joodse geschreven erfgoed; de Syrische, Ethiopische en Armeense handschriften reflecteren de christelijke traditie.

Fysieke staat Bij de verhuizing in 2002 zijn alle Midden-Oosterse handschriften overgeplaatst van planken van 100cm naar planken van 95cm. moet verbeterd worden. Het resultaat is een zeer ‘strakke’ plaatsing, die voortdurend zorgt voor slijtage en beschadigingen. De berging van deze collectie die veelal bestaat uit kwetsbare banden en papier dat onderhevig is aan verval, moet verbeterd worden.

Ontsluiting Van de Hebreeuwse handschriften en oude drukken, de grootste deelcollectie, is een collectiebeschrijving beschikbaar in Bijzondere Collecties Digitaal. Van overige taalcategorieën zullen vergelijkbare beschrijvingen volgen. De collectie oude drukken is geheel ontsloten via de algemene catalogus. Alle handschriften op het gebied van de Hebraica en Semitica met signaturen tussen Or. 11.000 en 12.000 zijn beschikbaar via de catalogus. Hetzelfde geldt voor alle aanwinsten sinds 1999 (Cod. Or. 25.309 en hoger). Bij de handschriften verschilt de situatie verder van taal tot taal: De Hebreeuwse handschriften zijn in 1858 beschreven in ‘Catalogus codicum Hebraeorum Bibliothecae Academiae Lugduno-Batavae’ en in 1977 in ‘Hebrew manuscript of Leiden University Library’. Van de handschriften verworven sinds 1977 is geen wetenschappelijke beschrijving voorhanden. Er is geen elektronische ontsluiting beschikbaar. De Syrische handschriften zijn beschreven in de ‘Catalogus codicum orientalium bibliothecae academiae Lugduno-Batavae’ (Afgekort: CCO, 1851-1877) en deels in ‘Anecdota Syriaca’ (vol. I, 1862). In 2005 is een summiere elektronische inventaris in pdf format opgesteld. De Ethiopische handschriften zijn niet ontsloten De Armeense handschriften zijn beschreven in F. Maclers ‘Rapport sur une mission scientifique en Belgique, Hollande, Danemark et Suède’ (juillet-septembre 1922) (1924), pp. 19-164. De bruikleencollectie Zuidarabische handschriften op houten stokjes (eigendom van de stichting Het Oosters Instituut) is in de jaren negentig gedeeltelijk beschreven door Jacques Ryckmans (Leuven) en A.J. Drewes (Leiden).


De huidige opleidingen die gebruik maken van de bijzondere collecties Hebraica en Semitica zijn Talen & Culturen van het Midden-Oosten, met name de secties Hebreeuws/Aramees, Vergelijkende Taalwetenschap en de faculteiten Godgeleerdheid en Kunsten. De meest verwante onderzoeksschool waarvan de fellows gebruik maken van deze collecties is het CNWS. De sectie Hebreeuws/Aramees van de opleiding TCMO omvat ca. 13 stafleden en 22 studenten. Aankoop en -methodiek


235

De aanwas in de collectie is zeer gering. Aanschaf vindt in incidentele gevallen plaats door aankoop op veilingen of uit aangeboden nalatenschappen. Selectiecriteria

Er wordt zeer sporadisch aangeschaft voor dit domein. Nieuwe aanschaf moet een lacune opvullen in de zwaartenpunten (zie hierboven) en aansluiten bij behoeften vanuit Onderwijs & Onderzoek. Beschikbare middelen

Het budget voor Hebraica en Semitica maakt deel uit van het budget voor de domeincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en Japans-Chinees. De relaties met de stichting Boekenfonds Arabië en de Islam, speciaal opgericht tot ondersteuning van de Bijzondere Midden-Oostencollecties, zijn op het moment bevroren. Aanwas anders dan door koop

Op incidentele grondslag worden bruikleencollecties en schenkingen aanvaard, om te voorzien in de huidige behoeften van Onderwijs & Onderzoek en voor het opvullen van lacunes. De criteria voor het accepteren van bruiklenen en schenkingen wijken niet af van die van aanschaf. Deselectie

De collectie handschriften op het gebied van de Hebraica en Semitica is zeer gecomprimeerd, juist omdat men zich nooit enige luxe kon veroorloven. De collectie is altijd zeer tekstgericht geweest, zonder veel aandacht voor aantrekkelijke franje. De topstukken behoren zonder uitzondering tot gelegateerde collecties zoals van J.J. Scaliger en L. Warner. De bruikleencollecties komen niet in aanmerking voor deselectie. 2.5.3.

Zuid- en Zuidoost-Azië collecties

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De Collectie Zuid- en Zuidoost-Azië omvat zeer verschillende onderdelen: handschriften, foto's, tekeningen, abklatschen. Deze onderdelen hebben elk hun eigen geschiedenis. Waar de collecties afkomstig van Zuid-Azië (India, Sri Lanka) en het vaste land van Zuidoost-Azië (Myanmar, Cambodia, Laos, Thailand, Vietnam) door hun bescheiden omvang als representatie-collecties beschouwd kunnen worden, is het leeuwendeel van alle collecties die tot dit domein behoren afkomstig van de Indonesische archipel en het Maleise schiereiland. Gezien het koloniale verleden van Nederland behoeft deze geografische verdeling geen toelichting. De geschiedenis van de Indonesisch-Maleisische collecties gaat, op enkele oudere uitzonderingen die veel ouder zijn, terug tot 1864, toen de UB in het bezit kwam van de zogenaamde Delftse Collectie. Deze collectie had tot dan toe toebehoord aan de sinds 1842 in Delft gevestigde Koninklijke Akademie tot Opleiding van Indische ambtenaren, die in 1864 opgeheven was. De collectie omvatte in totaal zo'n 5.000 handschriften, met teksten in de eerste plaats in het Javaans en het Maleis met inbegrip van allerlei regionale varianten, en verder in het Soendanees, Madoerees, Bataks, Arabisch en andere oosterse talen zoals het Turks en het Perzisch. In het daarop volgende decennium werd de collectie aangevuld met verschillende verzamelingen die aan de na de sluiting van de Delftse Akademie in Leiden gestichte Rijks-Instelling voor Opleiding van Indische ambtenaren hadden toebehoord. Sindsdien is de collectie voortdurend uitgebreid door aankoop en schenkingen. Zonder meer de belangrijkste schenking is de nalatenschap van Herman Neubronner van der Tuuk (1824-

236


1894) in 1896 geweest. Deze nalatenschap verrijkte de collectie in één klap met ca. 3000 handschriften, in vele talen, vooral Javaans, Oud-Javaans, Balinees, Maleis en Bataks, maar ook Zuid-Sumatraanse talen, Sasaks, Arabisch, andere Austronesische talen zoals Malagasy en zelfs Chinees, en verder 482 verhalende tekeningen van Bali. Onder de latere schenkingen en nalatenschappen mogen die van de beroemde Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1836) geenszins onvermeld blijven. Afgezien van duizenden documenten die betrekking hebben op Indonesië, in het bijzonder zijn relatie tot de islam, behoren tot deze complexe nalatenschap Arabische handschriften afkomstig van Sumatra en Java, over de duizend handschriften in het Atjehs, Javaans en Soendanees, honderden foto’s uit Noord-Sumatra en elders, en verder honderden abklatschen van inscripties op grafstenen uit de periode van het middeleeuwse rijk van Pasai en het sultanaat van Atjeh eveneens in Noord-Sumatra. Behalve handschriften die het eigendom van de Leidse Universiteit zijn, zijn er ook een aantal permanente bruiklenen. In het oudste bruikleen, van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (Acad), ligt de nadruk op het Nabije Oosten, maar het bevat ook Indonesische en enkele Indiase handschriften. Qua omvang is de belangrijkste leencollectie die van het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG; NBG-Boeg; Klinkert), in de jaren 1910 ondergebracht in de UB. Deze omvat ca. 500 handschriften in het Maleis, Javaans, Soendanees, Boeginees en Makassaars. Van meer bescheiden omvang zijn de leencollecties van het toenmalige Departement van Koloniën (collectie-J.A.W. van Ophuisen), van het Rijks Ethnografisch Museum (REM, thans Museum Volkenkunde), te Leiden, van het Ethnografisch Museum (thans Museum Nusantara) te Delft, van het Museum voor Volkenkunde (thans Wereldmuseum) te Rotterdam en van particulieren (H.H. Noosten, C.J. Batenburg, J.H. Meerwaldt, professor A.A. Cense, J. Fortgens, professor C.C. Krieger, professor J.W. de Jong, professor P.E. de Josselin de Jong, professor A. Teeuw). De collecties die professor C.C. Berg (1900-1990) in 1950, 1951 en 1958 in bruikleen gaf, zijn na diens overlijden door zijn erfgenamen aan de UB geschonken. De fotoverzameling van de Indonesische collectie omvat vele duizenden exemplaren, met inbegrip van de hierboven in verband met Snouck Hurgronje al genoemde foto’s, waaronder maar liefst ca. 19.000 foto’s, hetzij los, hetzij gemonteerd in albums. Er bevindt zich een groot aantal tekeningen tussen de handschriftencollecties, maar deze zijn niet als zodanig gerubriceerd. Een bekende omvangrijke collectie, ondergebracht in de ‘Lont’ rubriek, is de negentiende-eeuwse tekeningencollectie van de reeds genoemde Van der Tuuk. Een aanvulling is de vroeg-twintigste-eeuwse collectie afkomstig van de schilder Rudolf Bonnet (1895-1978), even als die van Van der Tuuk op Bali bijeengebracht. Deze collectie is aan het Museum Volkenkunde (Leiden) in bruikleen gegeven. Aparte vermelding verdient tenslotte het zogenaamde ‘Projek tik’. Dit is een project dat geïnitieerd is door professor C. Hooykaas (1902-1979) en zijn Balinese collega I Ketut Ginarse in 1970. Dit project had ten doel nog onbekende handschriften in particulier bezit op Bali op te sporen en kopieën, via het toen moderne medium van de schrijfmachine (later computer) vervaardigd, aan openbare collecties beschikbaar te stellen. De Leidse universiteitsbibliotheek heeft meteen een abonnement genomen en is nu de enige bibliotheek in de hele wereld met een complete set. Het project is enkele jaren geleden beëindigd. Het heeft geresulteerd in vele duizenden kopieën van grotendeels nog niet in de collectie vertegenwoordigde teksten, niet alleen in het Balinees, maar ook in het Javaans, Oud-Javaans en Sasaks. Binnen de Indonesische collectie zijn de volgende als belangrijkste aan te merken deelcollecties te onderscheiden: Maleis, Javaans, Oud-Javaans, Balinees, Bataks, Buginees en Makassaars en Arabisch. Binnen deze deelcollecties nemen de handschriften op palmblad, boomschors en andere materialen zoals hout, bamboe en metaal een bijzondere plaats in. Uit


237

historisch en cultureel oogpunt zijn de zogenaamde kanselarijdocumenten, die tot de papieren handschriftencollectie behoren, van onschatbare waarde. Verder is de collectie van honderden (onbezorgde) brieven van particulieren, die Van der Tuuk heeft verworven, uniek in de wereld.

Actuele omvang Alle Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties uit eigen bezit inclusief permanente bruiklenen op twee uitzonderingen na (zie infra ad ‘foto’s’) bevinden zich in de kluis. Omrekening van de omvang van alle oosterse collecties in ‘strekkende meters’ naar westerse maatstaven is in het geval van vorm, materiaal en (rare) afmetingen zo afwijkende collecties als de oosterse niet aan de orde. Hoe zou men bijvoorbeeld de ruimte die een handschrift op een bamboe van 1,5 meter lang in beslag neemt, moeten berekenen? Daarom is er voor gekozen om de kastnummers te vermelden. Omdat de afmetingen van de kasten bekend zijn, zou de gebruikte ruimte desgewenst berekend kunnen worden. Met ‘item’ wordt verwezen naar het Cod. Or.nr., ongeacht het aantal losse sub-nrs., dat in de honderden kan lopen. Handschriften

Alle papieren handschriften in de Indonesische talen (en in het Nederlands) zijn samengevoegd in de Mal.-rubriek (‘Malaici’) (kasten 21.560-21.590, 21.594). Het aantal items bedraagt ca. 16.400. • De Indonesische palmbladhandschriften zijn samengevoegd in de Lont. rubriek (lontar) (kasten 21.236-21.256).Het aantal items bedraagt ca. 3000. • De Batakse handschriften (pustaha) en handschriften in overige talen op boombast in dozen bewaard zijn samengevoegd in de rubriek Bat. (Batak) (kasten 21.600-21.603; 21.607). Het aantal items bedraagt ca. 300. • Het merendeel van de z.g. leencollecties is, ongeacht het materiaal, bijeengebracht in de kasten 21.644-21.652. De overige bevinden zich in kasten 21.5004 en 21.5005. Het aantal items bedraagt ca. 2000 items. • De collectie-Galestin (Or. 20.965), die tot de Mal.-rubriek behoort, is in één kast, met inbegrip van de foto’s, tekeningen en gedrukten, bij elkaar geplaatst (kast 21.671). • De Zuid- en overige Zuidoost-Aziatische collecties zijn samengevoegd in de Skr. rubriek (Sanskrit) (kasten 21.614-21.615). Het aantal bedraagt ca.150 items, niet meegerekend de Chinese handschriften, die ook in deze rubriek zijn ondergebracht. Het merendeel van deze handschriften is op palmblad of dergelijk materiaal geschreven. NB: Grote formaten zijn uitgeplaatst in de kasten 21.504-21.511. •

Archieven • Archief-Grader; tientallen omslagen (kasten 21.630-21.631). • Archief-Hooykaas; honderden omslagen (kasten 21.620-21.623). • Archief-Pijper; 30 doosjes (kast 21.594) • Archieven-Snouck Hurgronje, deels Indonesië, deels Midden-Oosten: zie collectieprofiel Midden-Oostencollecties. • Kleinere archieven, waaronder het archief van professor J.J. Ras (1926-2003) Tekeningen • Collectie-De Cock (Or. 26.236): één doos (kast 21502). • Balinese tekeningen uit de collectie-Van der Tuuk (Or. 3.390): één ladenkast • Tekeningen uit de collectie-Galestin (zie boven). Abklatschen 238


• •

De behandelde abklatschen van Noord-Sumatraanse islamitische grafstenen die tot de collectie-Snouck Hurgronje behoren (Or. 8.319), zijn geplaatst in de kasten 21.530-21.537. De overige abklatschen, die nog niet behandeld zijn (ca. 90%) worden bewaard in de oorspronkelijke kisten in gesloten magazijn -1.

Foto’s • Foto’s uit de collectie-Galestin (zie boven). • Foto’s afkomstig van de toenmalige bibliotheek van het Ministerie van Koloniën (‘Zaken Overzee’): ca. 800 foto’s in 12 albums/mappen, alsmede enkele losse albums, in kasten 21.523-21.529 (gereserveerd voor oosterse fotocollecties). • Foto’s in Collectie-Van Wessem (Or. 25.188): ca. 150 foto’s (kast 21.501). • Foto’s in Collectie-Daisy Spies (Or. 25.773): ca. 100 foto’s (kast 21.501). • Foto’s afkomstig van Snouck Hurgronje (Sumatra, Java): ca. 300 foto’s (kasten 21.503-B, 21509-J). • Foto’s van Javaanse oudheden gemaakt door I. van Kinsbergen (Or. 23.116; 2 dozen) en de z.g. O.D. foto’s, gemaakt in opdracht van de Oudheidkundige Dienst in Nederlands-Indië (Or. 22.308; 262 dozen). NB.: Deze foto’s zijn duplicaten van de originelen waarvan nieuwe negatieven zijn gemaakt. De originelen zijn eigendom van het Instituut Kern waar zij worden bewaard. • Collectie foto’s van islamitische graven van Noord-Sumatra (Or. 23.481). 950 stuks. Gedrukte werken • In de algemene collectie Oude Orientalia zijn de gedrukten, die voornamelijk betrekking hebben op Indonesië (Nederlands-Indië), overwegend negentiende en twintigste eeuw, vermengd met andere delen van de oosterse collecties (kasten 800-901). Hieronder bevinden zich schenkingen van Snouck Hurgronje en van geleerden als professor J.C.G. Jonker (1857-1919). Plano’s, folio’s, seriewerken en tijdschriften zijn echter samengevoegd met de algemene collectie en zijn niet als aparte collectie traceerbaar. • Gedrukten afkomstig van de bibliotheek van de Koninklijke Akademie te Delft (herkenbaar aan het stempel) en van de Leidse Instelling tot Opleiding van Indische ambtenaren (herkenbaar aan het stempel) zijn samengevoegd met de algemene collectie Oude Orientalia. • Van de collectie gedrukten nagelaten door Van der Tuuk, is jammer genoeg geen catalogus opgesteld. De gedrukten, voorzien van het ex-libris ‘Ex legato viri doctissimi H. Neubronner van der Tuuk 1894’, zijn samengevoegd met de algemene collectie Oude Orientalia, maar uitplaatsingen zijn ook in de 1.799 en 8000 kasten te vinden. • Collectie gedrukten afkomstig van de bibliotheek van het Ministerie/Departement van Koloniën/Ministerie van Overzeese Rijksdelen (‘Zaken Overzee’), in 1963 aan de UB geschonken: bij elkaar ca. 75.000 items. Met betrekking tot de domeincollectie bevat deze bibliotheek zowel publicaties over Nederlands-Indië/Indonesië als literatuur geschreven door inheemse auteurs, in mindere mate over Zuid- en Zuidoost-Aziatische landen in het algemeen: kasten 1795-1899. Plano’s zijn met de algemene collectie samengevoegd. • Collectie gedrukten professor J.J. Ras. Verworven in 1994 en 1995. Indonesische en Maleisische literatuur: kast 8306. Javaanse literatuur: kast 8.309; ca. 500 boeken.

Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL De handschriftelijke Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties zijn nauw verbonden met de overige niet-westerse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek, in het bijzonder de Arabische handschriften. Met name de collecties-Snouck Hurgronje zijn daar een voorbeeld van. Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

239

Er bestaan zonder meer raakvlakken met collecties van oriëntalisten in de westerse collecties (BPL, brievencollecties) en met andere collecties (Prentenkabinet, Kaarten en atlassen). Met de fotocollectie van het Prentenkabinet in het bijzonder, is de afbakening het saillantst als het om de geschiedenis van de fotografie in Nederlands-Indië gaat en zijn er veel raakvlakken. Buiten de Universiteitsbibliotheek bestaan er raakvlakken met de collecties van het Instituut Kern en met het Sinologisch Instituut (Kong Koan archief). Buiten de universiteit, maar wel in Leidse academisch verband bestaan de meeste raakvlakken en overlappingen met het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en het Museum Volkenkunde.

Relatie tot externe bibliotheken/collecties De bijzondere relatie tussen Nederland en Indonesië heeft ertoe geleid dat Indonesische handschriften en nauw verbonden materiaal in een groot aantal Nederlandse openbare collecties aanwezig zijn. Het zijn er te veel om alle te noemen. In vele instellingen vindt men slechts één handschrift of een paar handschriften: een treffend voorbeeld van een zeer bescheiden collectie is het Koninklijk Huisarchief. Het al genoemde KITLV, het Koninklijk Instituut voor de Tropen/Tropenmuseum te Amsterdam, het Museum Volkenkunde te Leiden en het Wereldmuseum te Rotterdam hebben noemenswaardige collecties in hun bezit. Het Nationaal Archief te Den Haag bevat talrijke documenten, voornamelijk in Indonesische maar ook in Indiase en Zuidoost-Aziatische talen, die van de eeuwenlang relatie tussen Nederland en zijn oosterse handelsposten en koloniën getuigen. Buiten Nederland worden uiteraard de grootste collecties in Indonesië bewaard, hoewel de Leidse bibliotheek Indonesië in bepaalde deelcollecties overtreft. Met name de collecties die vroeger aan het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen toebehoorden, bijeengebracht door Nederlandse geleerden in samenwerking met hun Indonesische assistenten, kopiisten en schenkers, sluiten samen met de andere collecties van de Nationale Bibliotheek, goed aan bij de Leidse collecties. Van essentieel belang zijn uiteraard de collecties van de vorstenhoven van Solo en Yogyakarta, de collecties in Atjeh (voor zover zij niet door de tsunami zijn weggespoeld), de collecties op Bali waar de handschriftentraditie nog levend is, de collecties van de Buginese en Makassaarse vorstenhuizen. Dit zijn slechts enkele markante voorbeelden. Buiten Nederland en Indonesië treft men collecties over de hele wereld (met uitzondering van Centraal- en Zuid-Amerika). De publicatie van catalogi van catalogi van handschriftencollecties maakt het mogelijk om een goed beeld van alle collecties en hoe zij verdeeld zijn te krijgen. Het leeuwendeel van de Indonesische en Maleise collecties wordt zonder meer in Groot-Brittannië (o.a. British Library, School of Oriental and African Studies, Royal Asiatic Society, Bodleian Library, Cambrigde U.L.) en Ierland (Chester Beatty Library) bewaard. Met hun meer bescheiden collecties blijven Duitsland en Frankrijk, de rest van Europa, Noord-Amerika, Australië, Japan en Maleisië in omvang achter bij Indonesië en Groot-Brittannië.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De Indonesische collectie is een belangrijke bron voor het onderwijs in en onderzoek van de talen en culturen van Indonesië en Maleisië van de Universiteit Leiden in de ruimste zin van het woord. Handschriften, typoscripten, gedrukten, foto’s en tekeningen vormen een veelzijdig, pluridisciplinair bronnenmateriaal waaruit geput wordt door onderzoekers en docenten uit vakgebieden als taalkunde, literatuurwetenschap, geschiedenis, kunstgeschiedenis en archeologie, etnologie en antropologie, islamologie en boekwetenschap. De opleidingen binnen de Universiteit Leiden die het intensiefst gebruik maken van de bijzondere Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties zijn de opleidingen Talen en Culturen van 240


Zuidoost-Azië en Oceanië en Talen en culturen van Zuid- en Centraal-Azië. Andere gebruikers zijn afkomstig van de opleidingen Wereldgodsdiensten en islamitische Theologie, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis en wetenschapsgebieden als boekwetenschap en vergelijkende taalwetenschap.

Doelgroepen buiten UL en international belang Door hun diversiteit en unieke plaats in de wereld – een plaats alleen gedeeld met Indonesië – worden de Leidse collecties intensief gebruikt door onderzoekers niet alleen van buiten Leiden maar ook van buiten Nederland. Onderzoekers uit Australië en Japan bijvoorbeeld zijn geregeld te gast bij de Leidse Bijzondere Collecties. Binnen de Nederlandse context zijn de studenten en wetenschappers van andere universiteiten en instituten sterk afhankelijk van de Leidse collecties. Vele onderzoekers, van promovendi tot gasthoogleraren, worden gefaciliteerd door het Scaliger Instituut, het CNWS (Research School CNWS - School of Asian, African, and Amerindian Studies), het IIAS (International Institute of Asian Studies), het ISIM (International Institute for the Study of Islam in the Modern World), het Young Leaders Programme (voorheen INIS, Indonesian Netherlands Cooperation in Islamic Studies) en het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land en Volkenkunde.

Zwaartepunten Binnen de Indonesische collectie als geheel zijn de Maleise en vooral de Javaanse en Oudjavaanse deelcollecties verreweg het grootst. Om ze daarom als zwaartepunt te betitelen, geeft echter een vertekend beeld van de verhoudingen. De andere, veel kleinere deelcollecties zijn elk op zich relatief grote collecties binnen de desbetreffende gebieden. De collecties van de Batakse en de Boeginese en Makassaarse handschriften bijvoorbeeld behoren in hun soort tot de grootste ter wereld.

Fysieke staat Hoge prioriteit hebben de volgende zaken: • De aanpassing en berging van alle handschriften op boomschors, bamboe en hout. Honderden bundels handschriften in de Mal. rubriek, in welke bundels o.a. kostbare geïllumineerde brieven in opgevouwen toestand worden bewaard, moeten dringend uit elkaar gehaald en, na behandeling en in vele gevallen restauratie, als afzonderlijke documenten in platte dozen bewaard worden. • Opgerold materiaal: het slechte bergingsmateriaal en de opgerolde toestand van een groot aantal getekende kaarten, brieven, affiches, kalenders en andere objecten veroorzaken niet alleen problemen tijdens het bewaren, maar bemoeilijken ook de inzage van deze objecten. Bovendien is het risico dat de objecten beschadigen tijdens het uitrollen en raadplegen, groot. Daarnaast is er geconstateerd dat een aanzienlijk deel van de opgerolde objecten vuil is. • De Balinese handschriften van het ‘Projek tik’ in de UB zijn alle op papier. Zij zijn deels in machineschrift, deels in doorslag, deels in fotokopie. Een gedeelte is gebonden en volgens de regels opgeborgen, de rest ligt er nog zoals de kopieën via de post ontvangen zijn. Met name de nog niet verwerkte handschriften en de handschriften in doorslag, al dan niet verwerkt, verdienen met het oog op de snelle achteruitgang in kwaliteit en leesbaarheid ten spoedigste te worden behandeld. • Het merendeel van de honderden abklatschen dat nog in kisten in het gesloten magazijn -1 opgeborgen is, dient behandeld en in passende dozen in de kluis geplaatst te worden.

Ontsluiting Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

241

Tot op heden heeft ontsluiting van de Indonesische collecties bijna uitsluitend door middel van gedrukte catalogi plaats gevonden. Het criterium is de taal (Maleis, Javaans, Balinees, Boeginees, Soendanees, Sasaks, Atjehs, enz.), niet de herkomst. De meeste catalogi zijn inmiddels verouderd door latere aanwinsten en verbeteringen c.q. door nieuwe eisen ten aanzien van de beschrijving van handschriften. De collectie als geheel is daardoor matig tot slecht toegankelijk, in bepaalde onderdelen zelfs helemaal niet. Een uitzondering is de collectie-Galestin (handschriften, tekeningen, foto’s, archivalia en gedrukten), die volledig is beschreven 38 en met een collectiebeschrijving via Bijzondere Collecties Digitaal collectiebeschrijving beschikbaar is. De volgende gedrukte catalogi zijn relevant: • Balinees: aanwinsten tot jaren 1920 (Brandes dl. IV, 1926). • Bataks: aanwinsten tot jaren 1970 (Voorhoeve 1977). • Boeginees: aanwinsten tot jaren 1930, en wel beperkt tot één onderwerp (Kern 1939). • Javaans: aanwinsten tot jaren 1970 (Pigeaud, 4dln. 1967-1980). • Madoerees : aanwinsten tot jaren 1900 (Juynboll 1911). • Maleis: aanwinsten t/m 1896 (Wieringa 1999, 2007; Iskandar 1999); aanwinsten tot 1982 (Iskandar 1999). • Minangkabau: aanwinsten t/m 1896 (Wieringa 1999, 2007; Iskandar 1999); aanwinsten tot 1982 (Iskandar 1999). • Sasaks: aanwinsten tot eind jaren 1980 (Marrisson 1994). • Soendanees: laatste volledige catalogus dateert van 1899, met een Supplement (1912); latere aanwinsten tot jaren 1980 in Ekadjati (1983, 1988), maar onvolledig. • Arabische handschriften (ook afkomstig van Indonesië), zie Collectieprofiel van de Midden-Oosten collecties. Voor Arabisch/Javaans, Arabisch/Maleis, zie ook Javaans en Maleis. Via de algemene catalogus zijn de volgende aanwinsten ontsloten: • Aanwinsten januari 1965-mei 1968 (Or. 11.001-Or. 12.000); betreft de hele oosterse collectie • Aanwinsten 1999-2006 (Or. 25.309-Or. 26.535); betreft de hele oosterse collectie


In Leiden maken de opleidingen Talen en Culturen van Zuidoost-Azië en Oceanië en Talen en Culturen van India en Tibet het meest gebruik van de Zuid- en Zuidoost-Aziatische handschriften. Ook studenten en onderzoekers van de opleidingen Geschiedenis, Kunstgeschiedenis en Archeologie maken gebruik van het materiaal. Aankoop en -methodiek

Aanschaf voor dit domein vindt plaats via veilingen, antiquariaten en particulieren. Directe aanschaf van handschriften uit India en Zuidoost-Azië wordt hoe langer hoe moeilijker i.v.m. exportrestricties o.a. voor het behoud van het cultureel erfgoed van de betreffende landen. Op internet-aanbiedingen via internet van handschriften in Azië wordt, conform de afspraak met (buitenlandse) collega’s, niet ingegaan, zulks met het oog op vervalsingen en de dubieuze herkomst van sommige handschriften. Selectiecriteria

38

Marie-Odette Scalliet, De collectie Galestin in de Leidse Universitetisbibliotheek (Leiden, 2004)

242


Bij de selectie wordt er rekening gehouden met prioriteiten in Onderwijs & Onderzoek m.b.t. taalen letterkunde van India (Sankriet, Pali, Tamil, Singhalees) en Indonesië/Maleisië (Maleis, Indonesisch, Maleisisch, Javaans, Soendanees, Balinees, Bataks, enz.), Geschiedenis en religies (hindoeïsme, boeddhisme en islam). Beschikbare middelen

Het reguliere budget voor de domeincollecties Zuid- en Zuidoost-Azië bedroeg € 7000 in 2007 (incl. handbibliotheek) Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Schenkingen en bruiklenen worden geaccepteer voor zover zijn voldoen aan de criteria die gelden voor aanschaf. Deselectie

Het merendeel van dit domein bestaat uit unica. Ook bestaat het leeuwendeel van de Zuid en Zuidoost-Aziatische collecties uit langdurige bruiklenen en schenkingen, die niet in aanmerking komen voor deselectie. 2.5.4. Instituut Kern: bijzondere collecties Indologie en Tibet <>

2.6.

Japans en Chinees

Naast de domeincollectie Japans en Chinees op de Universiteitsbibliotheek bezit ook de Bibliotheek Sinologie een belangrijke bijzondere Chinese collectie. Deze tweedeling vormt een aandachtspunt uit een oogpunt van beheer: de benodigde expertise bevindt zich met name bij de staf van de opleidingen aan de Letterenfaculteit, en niet in de Universiteitsbibliotheek. Anderzijds zijn de bewaarcondities van in de Sinologische Bibliotheek voor bijzondere materialen niet optimaal. Beide deelcollecties worden hier als afzonderlijke domeinen besproken. 2.6.1.

Universiteitsbibliotheek: bijzondere collecties Japans en Chinees

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Japanse collecties

De Bijzondere Collecties van de Leidse Universiteitsbibliotheek bevatten enkele zeldzame Japanse boeken, gedrukt door de Jezuïetenmissie in Japan. Het merendeel van de collectie, bestaande uit ongeveer 1000 Japanse blokdrukken en handschriften uit de Tokugawa-periode, is sterk verbonden met het lot van de Nederlandse handelspost op Deshima in de baai van Nagasaki, tussen 1640 en 1853 het enige venster van Japan op Europa. De Japanse collecties zijn opgebouwd door Nederlanders als Jan Cock Blomhoff (1779-1853) en Jan Hendrik Donker Curtius (1813-1879), het laatste ‘opperhoofd’ van Deshima, maar de naam die het meest tot de verbeelding spreekt is die van de Duitser Philipp Franz van Siebold (1796-1866), arts in dienst van het Nederlands-Indische gouvernement, japanoloog en ‘vader van de westerse geneeskunde’ in Japan. De uitgebreide collectie die hij in 1829 meenam uit Japan werd gekocht door koning Willem III en geschonken aan het Rijk. In de late 19e eeuw werd de Siebold collectie verspreid over een aantal musea in Leiden en de Universiteit. De collectie die bij de Universiteitsbibliotheek werd ondergebracht bevat onder andere Japans-


243

Nederlandse woordenboeken, Japanse literatuur, tekeningen van vissen, schaaldieren en watervogels en cartografisch materiaal. Chinese collecties

De Universiteitsbibliotheek herbergt een bescheiden collectie bijzondere materialen van en over China, bestaande uit oude drukken, handschriften en nagelaten papieren van Nederlandse sinologen zoals J.Th. Royer (1737-1807) en J.J. Hofmann (1805-1878). Er is een belangrijke link met de geschiedenis van de Chinese gemeenschap in Indonesië.

Actuele omvang De Japanse collecties staan opgesteld in een aparte rubriek ‘Ser.’ (naar Lindor Serrurier, auteur van de wetenschappelijke catalogus Bibliothèque japonaise). Het betreft in totaal ca. 960 items, in totaal 47 meter. De Chinese oude gedrukten zijn vermengd met de oude gedrukte orientalia in andere talen, opgesteld in de 800-nummers; hun aantal is onbekend. De Chinese handschriften, in totaal ca. 280 items, zijn opgesteld in de ‘Skr.’ rubriek (voor ‘Sanskriet’), tezamen met handschriften in de talen van Zuid-Azië.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Japanse collecties

Een beperkte hoeveelheid materiaal, voornamelijk nagelaten papieren en brieven van Nederlandse japanologen, wordt bewaard in deelcollecties Bibliotheca Publica Latina (BPL) en Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde (MNL) van de Westerse handschriftencollectie. In de Hotz-collectie, een onderdeel van de domeincollectie MiddenOosten, bevinden zich enkele honderden vroege Japanse foto’s. Meer vroege Japanse foto’s bevinden zich in de collecties van het Prentenkabinet. De collecties van Von Siebold zijn door ingrijpen van Lindor Serrurier, destijds directeur van het Museum voor Volkenkunde, aan het eind van de 19e eeuw verspreid over meerdere Leidse instellingen, waaronder het Nationaal Herbarium en de Hortus Botanicus van de Universiteit Leiden. Voor instellingen buiten de Universiteit Leiden zie hieronder. De Japanse collecties van de Universiteitsbibliotheek zijn inhoudelijk sterk verwant aan de omvangrijke moderne Japanse collecties, die bewaard worden in de bibliotheek van de opleiding Talen & Culturen van Japan en Korea. Chinese collecties

Brieven van sinologen bevinden zich in de westerse handschriftencollectie (BPL). De Chinese collecties van de Universiteitsbibliotheek tonen tal van raakvlakken met de veel grotere moderne collecties in de bibliotheken die gelieerd zijn aan de opleiding Talen & Culturen van China. Deze bibliotheken bevatten ook bijzondere collecties, zoals de Gützlaff-collectie en de collectie Van Gulik.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Japanse collecties van de Universiteitsbibliotheek, vooral die afkomstig van Von Siebold, zijn nauw verwant aan de andere Von Siebold collecties in Leiden: het Rijksmuseum voor Volkenkunde en het Museum Naturalis.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek

244


Binnen de Leidse Universiteit zijn de gebruikers veelal afkomstig van de opleidingen Talen & Culturen van Japan en Korea en Talen & Culturen van China. Het onderzoek binnen deze vakgebieden is geconcentreerd binnen het CNWS.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De onderzoekers van het International Institute for Asian Studies (IIAS) te Leiden maken geregeld gebruik van zowel de Japanse als de Chinese collecties. De Chinese collecties binnen de UB zijn zonder meer waardevol, maar zijn niet zonder meer als een collectie van internationaal belang te beschouwen. Zij komen alleen tot hun recht in samenhang met de grotere collecties in de Sinologische bibliotheken in Leiden. De internationaal vermaarde Japanse collecties genieten bijzondere belangstelling vanuit Japan, niet alleen van de kant van wetenschappers, maar ook van musea. Er is een vrijwel permanente vraag naar bruiklenen. Om een algemene publieksvraag naar de Japanse collecties te faciliteren participeert de UB in het Von Siebold Huis in Leiden, waar alle Leidse instellingen met Von Siebold collecties gezamenlijk hun collecties presenteren.

Zwaartepunten De Chinese collecties bestaan, zoals reeds boven vermeld, voor een groot deel uit de nagelaten papieren van Nederlandse sinologen en dienen aldus de bestudering van de geschiedenis van de Nederlandse sinologie. De thematische verdeling van de Japanse collecties van Von Siebold over Leidse instellingen bepaalt goeddeels de zwaartepunten van de UB-collecties: taalen letterkunde, geschiedenis en geografie.

Fysieke staat De Chinese collecties wijken niet af van de algemene situatie bij de Bijzondere Collecties. De Japanse collecties zijn in zoverre bafwijkend doordat zij vrijwel uitsluitend uit boekmateriaal bestaan dat gedrukt is op kwalitatief hoogwaardig Washi-papier. Japanse en Chinese boeken hebben in de regel een slap omslag, geen stevige band. Voor het behoud van de boeken zou het wenselijk zijn om alle items afzonderlijk te verpakken in zuurvrije stevige omslagen of dozen. Dit zou wel extra ruimtebeslag met zich meebrengen.

Ontsluiting Van de Japanse en Chinese collecties bestaan zowel recent gemaakte webpagina’s (vooralsnog alleen in het Nederlands) als speciale collectiebeschrijvingen. De Japanse collecties zijn meest recentelijk beschreven in de wetenschappelijke catalogus van H. Kerlen, Catalogue of pre-Meiji Japanese books and maps in public collections in the Netherlands (Amsterdam, 1996). De Chinese collecties, zowel de handschriften als de oude drukken, zijn onlangs beschreven in de wetenschappelijke catalogus van K. Kuiper [et al.], Catalogue of Chinese and SinoWestern manuscripts in the central library of Leiden University (Leiden, 2005). De collectie is niet op item-niveau ontsloten.


De opleiding die het meest intensief gebruik maakt van de collecties zijn Talen en Culturen van Japan en Talen en Culturen van China. De onderzoeksschool die het meest frequent de collecties gebruikt is het CNWS. Een buitenuniversitaire gebruiker is het International Institute of Asian Studies (IIAS) te Leiden. Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

245

De opleiding Talen en Culturen van Japan omvat 28 stafleden en ca. 330-350 studenten. De opleiding Talen en Culturen van China omvat ca. 50 stafleden en 330 studenten. Aankoop en -methodiek

De Japanse en Chinese collecties groeien nauwelijks. Zeer incidenteel worden stukken aangeschaft, bv. uit nalatenschappen van geleerden. Selectiecriteria

Vrijwel niet van toepassing. Middelen

Voor zover noodzakelijk komen de middelen uit het reguliere budget beschikbaar dat bestemd is voor het geheel van de domeincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en JapansChinees. Aanwas anders dan door koop

Met enige regelmaat worden nieuwe publicaties geschonken door Japanse en Chinese geleerden. De criteria zijn niet anders dan die voor aankoop. Deselectie

De Japanse collectie bevat veelal unica, afkomstig van Ph.Fr. von Siebold en van andere japanologen. Deze collectie, geschonken door koning Willem III, vertoont een hechte samenhang met de andere Sieboldcollecties in Leiden. Tezamen vormen zij een unieke bron van onderzoeksmateriaal. Het deselecteren van losse items zou niet alleen afbreuk doen aan dit geheel, maar ook direct de belangen van Onderwijs en Onderzoek schaden. De Chinese collectie bestaat voor het grootste deel uit papieren van Leidse sinologen en vormen als zodanig een deel van de universitaire geschiedenis. Het verwijderen van losse items schaadt de belangen van onderzoekers, die gedwongen zullen worden met een incomplete collectie te werken. 2.6.2.

Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De oudste Chinese boeken zijn reeds in de 17de eeuw in de bibliotheek gekomen. Dat waren o.a. enkele boeken van Scaliger, Vulcanius en Vossius. In de 18de eeuw kwamen daar enkele boeken bij die waren geschonken door Theodorus Sas. Andere 18e eeuwse boeken zijn pas in de 19de eeuw in de bibliotheek gekomen, zoals een tiental boeken afkomstig van J.Th. Royer (1737-1807). Andere grotere aanwinsten in de 19de eeuw waren de 100 boeken van J.J. Hoffmann (1805-1878), 50 boeken van J.J.M. de Groot (1854-1921) enz. In 1886 waren er 283 titels (Catalogue de livres Chinois qui se trouvent dans la Bibliothèque de l’université de Leide, en het Supplement hierop van G. Schlegel uit 1883 en 1886). In 1930, bij de oprichting van het Sinologisch Instituut en de overname van de Chinese boeken uit de Universiteitsbibliotheek waren er ongeveer 850 titels, en in 1950 ongeveer 2.500 titels. Daarbij moet wel worden bedacht dat sommige “boeken” verzamelwerken zijn die weer zeer vele titels omvatten. In de late jaren 1930 zijn ook tientallen boeken uit de Ming dynastie (1368-1644) aangekocht. De oudere boeken hieronder zijn of worden in de Van Gulik Kamer geplaatst en krijgen de aanduiding VGK Collectie. Vrijwel alle 20ste eeuwse boeken komen niet in de Van Gulik Kamer maar staan in het gesloten magazijn. Sinds 1977 heeft de bibliotheek van het Sinologisch Instituut een aantal bijzondere collecties verworven die als zodanig in de Van Gulik Kamer worden bewaard:

246


•

• •

•

•

•

De Van Gulik Collectie, aangekocht in 1977. Dit is de beroemde verzameling van de sinoloog, diplomaat en schrijver R.H. van Gulik (1910-1967). De totale collectie omvat ongeveer 2.500 titels met in totaal ongeveer 10.000 delen, en heeft ongeveer 45 unieke of zeer zeldzame boeken; De Go Collectie, geschonken omstreeks 1990. Dit is een Chinese bibliotheek uit Indonesië met veel 19de eeuwse boeken; het is een zeer gevarieerde verzameling van 274 titels; De Hulsewé collectie, geschonken in 1997. Dit zijn de boeken van prof. A.F.P. Hulsewé (1910-1993); deze boeken zijn ondanks doublures bijeengehouden uit eerbied voor zijn bijdragen aan de sinologie, en vanwege het uit zijn legaat ontstane fonds van de HulsewéWazniewski Stichting voor de bevordering van de sinologie in Leiden; deze collectie omvat 241 titels; De Gützlaff collectie, geschonken door het Zendingshuis te Oegstgeest omstreeks 1980. Dit zijn boeken geschreven of vertaald door K.F.A. Gützlaff (1803-1851) en andere zendelingen uit de eerste helft van de 19de eeuw; ze zijn afkomstig van het Nederlands Zendeling Genootschap en Nederlands Bijbel Genootschap. Deze collectie omvat 109 titels; De KNAG Collectie, geschonken door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap in 2004. Dit zijn meest boeken afkomstig van vier 19de eeuwse Nederlandse sinologen (C.F.M. de Grijs, G. Schlegel, J. van der Spek en B.A.J. van Wettum) en daarnaast veel Christelijke boeken. De collectie omvat 252 titels. Er is een langdurig bruikleen van het Museum van Volkenkunde in Leiden van ca. 150 Yao manuscripten in het Chinees (19e en 20ste eeuw), die echter alleen te raadplegen zijn door de hoogleraar en enkele leden van het bibliotheekpersoneel, niet door bezoekers.

Andere geschonken collecties zijn niet als zodanig bewaard, bijvoorbeeld de juridische boeken die in de 1970er zijn geschonken in de nalatenschap van professor van der Valk of de juridische boeken die na 1991 zijn geschonken uit de nalatenschap van J.J. Meijer. De speciale collecties zijn een belangrijke bron voor de volgende vakgebieden: • oude romanliteratuur, muziek en schone kunsten: Van Gulik Collectie; • vroege zending en Bijbelvertalingen: Gützlaff Collectie, KNAG Collectie; • recht uit Han en Tang dynastieën, archeologie en geschiedenis van westelijk China: Hulsewé collectie; • geschiedenis van de sinologie in Nederland, Chinezen in Indonesië, populaire romans, vroege zending, Chinees recht, en vele onderwerpen uit de sinologie: KNAG Collectie; • vele onderwerpen uit de sinologie, een schoolbibliotheek, een particuliere bibliotheek in Indië, volksliteratuur, schoolboeken: Go Collectie; • alle vakgebieden: VGK Collectie, Go Collectie, KNAG Collectie; • geschiedenis van het Chinese boek, boekdrukkunst enz.: alle collecties

Actuele omvang In de Van Gulik Kamer bevinden zich ca. 200 m boeken en tijdschriften. Een groot aantal boeken behorend tot de bijzondere collectie staat ook nog in het gesloten magazijn. Deze boeken zullen te zijner tijd naar de Van Gulik Kamer verplaatst worden.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL In de Oosterse collectie van de UB Leiden bevindt zich een aantal manuscripten en boeken uit China. Een catalogus van deze deelcollectie werd door Koos Kuiper in "Catalogue of Chinese and Sino-Western Manuscripts in the Central Library of Leiden University" (Leiden 2005) gepubliceerd.


247

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er is geen andere Chinese bibliotheek in Nederland. Sommige andere bibliotheken hebben wel enkele oude Chinese boeken, die soms overlap vertonen. Bijvoorbeeld het Museum Meermanno heeft een klein aantal (minder dan 10) oude Chinese boeken, waarvan één boek ook in de KNAG collectie aanwezig is (vertaling van het Nieuwe Testament door J. Marshman uit 1822); de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft ook enkele oude Chinese boeken die al in het Sinologisch Instituut aanwezig zijn, maar heeft ook aanvullingen, zoals de Bijbelvertaling van Morrison van 1823 die niet in Leiden is (behalve het Nieuwe Testament, dat gelijk is aan de editie van 1815 die wel aanwezig is) enz.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere collectie van de Sinologische Bibliotheek is vooral van belang voor onderzoekers van Sinologie en Japanologie, en voor anderen die klassiek Chinees kunnen lezen.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De bijzondere collectie van de Sinologische Bibliotheek is een van de grootste in Europa, met een aantal unieke bestanden. Er komen regelmatig internationale bezoekers die van deze collectie gebruik maken, vaak ook uit China, Hong Kong en Taiwan.

Zwaartepunten De Bijzondere Collectie van de Sinologische Bibliotheek is een brede collectie op het gebied van geestes- en sociale wetenschappen met betrekking op China, met name Chinese filosofie, religie, geschiedenis, taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur, culturele antropologie, recht, en politiek.

Fysieke staat De meeste boeken zijn in redelijke staat, maar ze dienen voorzichtig behandeld te worden. Alleen boeken die in de 19de eeuw op westers papier zijn gedrukt zijn soms erg kwetsbaar, bijvoorbeeld enkele boeken in de Gützlaff en KNAG collecties. Sommige boeken zouden opnieuw genaaid of geconserveerd moeten worden. Veel oude boeken worden nu in zuurvrije mappen geplaatst en komen op Chinese wijze te liggen op de planken.

Gebruik De oude boeken zijn niet uitleenbaar en inzage is alleen mogelijk in aanwezigheid van een bibliotheekmedewerker in de Van Gulik Kamer of in werkkamer 24. Als er een moderne herdruk of een microfiche is, wordt bij voorkeur daarvan gebruik gemaakt. Ter bescherming van de boeken worden bezoekers verzocht de handen te wassen voor gebruik. Bezoekers die langere tijd in Leiden verblijven krijgen meer vrijheden om bepaalde boeken in de leeszaal te bestuderen.

Ontsluiting •

•

VGK collectie: kaartenbak, deels ook Chinabase (Sinol. VGK + Harvard Yenching nummercode en volgnummer); er is een aparte lijst van boeken van vroeg 19de eeuwse zending (tot 1867) (inclusief Christelijke boeken uit de Gützlaff collectie en de KNAG collectie); Van Gulik Collectie: verdeeld in A (klassieken), B (literatuur), C (romans), D (muziek) en E (overig, kunst) en T (verzamelwerken); verschillen in de ontsluiting: voor de delen B, C, D zijn er catalogusboekjes door Van Gulik; voor de delen C, D, en deels E is er een

248


• • • •

catalogus van de IDC microfiches door John Ma en Joyce Wu (Part 1, 3, 2) en er zijn kaarten in de kaartenbak; deze boeken staan ook op microfiche; deel E staat ook deels op een index van Ma (no. 1-200), en deels op een lijst van Ma (no. 210-354); voor deel A is er geen catalogus (dit zijn meest Japanse herdrukken van Chinese klassieken); voor deel T (verzamelwerken) zijn er 33 catalogusboekjes door Van Gulik; een zeer klein deel van de boeken is in Chinabase opgenomen (Sinol. v. Gulik + nummer); Go Collectie: kaartenbak, lijst (afstudeerscriptie), deels in Chinabase opgenomen (Sinol. Go 1 enz.); Hulsewé collectie: lijst en Chinabase (Sinol. Huls.1 enz.); Gützlaff collectie: lijst en Chinabase (Sinol. Gutz 1 enz.); KNAG collectie: lijst en Chinabase (Sinol. KNAG 1 enz.).

Collectievormingsprofiel Aanwas van de collectie is vrijwel niet aan de orde. Er is alleen een relatie met sinologie en japanologie. Deselectie

Enkele driedubbelen uit KNAG worden mogelijk verkocht. Er is een lijst gemaakt. Er zijn ook doublures, maar die worden in de regel niet gedeselecteerd, maar ingevoerd als tweede exemplaar. De meeste boeken in de Van Gulik Kamer moeten beschikbaar blijven en kunnen niet elders worden ondergebracht. Mogelijk kunnen sommige dubbele verzamelwerken uit de Van Gulik Collectie elders worden ondergebracht (bijv. Sibu congkan); Van Guliks (dubbele en niet zeldzame) 24 dynastieke geschiedenissen staan in hun houten kisten als decoratie in de leeszaal. Er zijn geen onderdelen die mogelijk in andere collecties passen. Wel zijn de enkele Japanse en Maleise boeken die behoorden tot de KNAG collectie overgedragen aan japanologie en het KITLV. Enkele handschriften van De Grijs zijn naar de UB gegaan en geplaatst bij zijn andere handschriften.

2.7.

Oude drukken en bijzondere uitgaven

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie 39 Tot de oude drukken worden alle gedrukte werken van vóór 1801 gerekend. Enkele jaren nadat in 1575 de universiteit was opgericht, nam men ook de inrichting van een bibliotheek ter hand. Door aankoop en schenking was het al in 1595 mogelijk om met een gedrukte catalogus van het boekenbezit te komen: de Nomenclator. De boeken die de universiteitsbibliotheek in de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw verwierf, zijn natuurlijk niet verworven als oude druk maar als moderne werken die de laatste stand van zaken op wetenschappelijk gebied beschreven. De jonge staat had artsen, ambtenaren, juristen en predikanten nodig en het curriculum aan de universiteit was dan ook zo breed mogelijk opgezet. De Leidse universiteit was onbelast door een middeleeuws verleden en profileerde zich als universiteit waarin de humaniora centraal stonden. Het onderwijs en onderzoek werd op klassieke wijze georganiseerd in vier faculteiten: de godgeleerdheid, de rechtsgeleerdheid, de geneeskunde en de artes liberales. Het bezit aan oude drukken laat zich ook het best op dezelfde wijze ordenen. Op elk van deze terreinen en verdere deelgebieden kan de universiteitsbibliotheek op belangrijke collecties en schenkingen 39

Een overzicht van de totstandkoming van de collectie biedt Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna Commoditas (Leiden, 2001). Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

249

bogen, waarvan de lijst van collectiebeschrijvingen (zie: http://disc.leidenuniv.nl/ ) een vollediger overzicht geeft dan hier mogelijk is. • Godgeleerdheid: op dit deelterrein komt vooral tot uiting dat de Leidse universiteit niet alleen een humanistische, maar ook een reformatorische universiteit was. Op dit aspect richten zich met name de collecties van de Nederlands Hervormde Kerk (NHK), het Remonstrants Seminarium (SEMREM) en de Bibliothèque Wallonne (BIBWAL). • Rechtsgeleerdheid: op dit terrein heeft de universiteit elke eeuw een wereldfaam gehad. Dit weerspiegelt zich vooral in de collectie Meyers, met name op het terrein van het RomeinsHollands recht. • Geneeskunde: de collectie als geheel, werken van Boerhaave. Bijzondere vermelding verdient hier de vroege inrichting van een hortus botanicus en de aanschaf van werken op het terrein van de botanie (Dodoens, Clusius, collectie Van de Sande) • Artes liberales of vrije kunsten. Onder deze noemer laten zich zeer uiteenlopende collecties groeperen. De UB bezit een topcollectie incunabelen. In verband met de bestudering van de Bijbel in de grondtalen nam de filologie in Leiden een hoge vlucht. Als gevolg daarvan heeft de UB rijke collecties op het gebied van de Oosterse studies, het Grieks en Latijn, in het bijzonder tekstuitgaven van klassieke werken. Bijzondere aandacht kreeg ook de wiskunde in verband met de vestingbouw: hiertoe was aan de Leidse universiteit de ‘Duytsche matématique’ ingericht, een vorm van hoger beroepsonderwijs waarbij de lessen niet in het Latijn maar in het Nederlands werden gegeven. Behalve dat de oude drukken om hun inhoud gelezen worden, zijn zij inmiddels ook om hun uiterlijke verschijningsvorm verzamelobject geworden. De aanwezigheid van de universiteit leidde tot de vestiging van vele boekdrukkers en uitgevers, zodat Leiden na Amsterdam de stad met de meeste drukkers en uitgevers werd. De UB verzamelt in beginsel alle boeken die in Leiden gedrukt zijn.

Actuele omvang Het aantal oude drukken bedraagt thans omstreeks 150.000. Enkele duizenden daarvan staan in de kluizen (daaronder de 720 incunabelen en andere zeldzame en/of kostbare geïllustreerde werken, de pamfletten uit de Bibliotheca Thysiana etc). Van 25 herkomstcollecties zijn via de website reeds collectiebeschrijvingen beschikbaar; naar verwachting zullen nog tientallen andere herkomstcollecties te ontdekken zijn. De reguliere aanschaf zal in themacollecties kunnen worden aangeboden.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Tot de oude drukken behoren ook werken die inhoudelijk onder de verantwoordelijkheid van de conservator Oosterse collecties vallen. In beginsel bestaat er een relatie van de collectie oude drukken met alle terreinen waarop actuele wetenschappelijk informatie wordt aangeschaft. Binnen de Universiteit Leiden bezitten het Nationaal Herbarium en de bibliotheek Kunstgeschiedenis werken die tot de oude drukken gerekend moeten worden. Beide bibliotheken voldoen niet aan de eisen die binnen de UB gesteld worden aan het bewaren van oude drukken, noch wat betreft veiligheid, noch wat betreft klimatisering. Vele oude drukken bevinden zich in de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die in de UB gehuisvest is. Dit betreft doorgaans boeken op het gebied van de Nederlandse taal, geschiedenis en cultuur. Zo is het merendeel van de incunabelen het bezit van de Maatschappij.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties 250


In beginsel geldt de afspraak binnen UKB-verband dat elke bibliotheek de werken verzamelt die gedrukt zijn in de plaats waar de bibliotheek gevestigd is, dus Haagse werken in de Koninklijke Bibliotheek, te Amsterdam gedrukte werken in de UB Amsterdam, te Leiden gedrukte werken in de UB Leiden. Op de terreinen waarop de Koninklijke Bibliotheek zich profileert wordt haar doorgaans de voorrang gelaten, bijvoorbeeld wanneer het boekbanden betreft. Dit geldt ook voor bibliotheken die zich richten op een specifiek terrein: oude drukken op het terrein van de reformatie worden doorgaans aan de VU gelaten, op het terrein van de doopsgezinde geschiedenis aan de Doopsgezinde Bibliotheek (UB Amsterdam), bijzondere bijbels aan het Nederlands Bijbel Genootschap, medisch-historische werken aan de bibliotheek van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor de Geneeskunst etc. Landelijk geldt de afspraak bij veilingen dat de aanschaffers hun voorgenomen aankopen bij een landelijk meldpunt laten noteren om onderlinge concurrentie en daarmee ongewenste prijsopdrijving te voorkomen. Dezelfde afbakening vindt plaats ten aanzien van bibliotheken in België. Wanneer een oude druk past binnen het collectievormingsprofiel van de UB Leiden maar het betreffende werk bevindt zich ook in Amsterdam of Den Haag dan wordt doorgaans van aanschaf afgezien. Dat geldt inmiddels ook wanneer een boek op het internet beschikbaar is. Ook Museum Boerhaave en Museum Naturalis bezitten collecties oude drukken. Een bijzondere relatie heeft de UB met de Bibliotheca Thysiana (zie Deel I § 5.2.4). De boeken uit deze bibliotheek worden in de leeszaal Bijzondere Collecties van de UB ter inzage gegeven. Wanneer zich een oude druk in de Bibliotheca Thysiana bevindt, wordt deze doorgaans niet door de UB aangeschaft.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Er is regelmatig contact met hoogleraren en docenten met name van de faculteit der Letteren die de collecties gebruiken bij hun onderwijs en onderzoeksactiviteiten. Wanneer docenten oude drukken willen gebruiken in hun colleges wordt dit door de conservator begeleid en vinden deze colleges plaats in de UB. Voor aanschaf wordt overleg gevoerd met de desbetreffende docenten / onderzoekers van deUL. Soms nemen zij initiatief hiertoe.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De collectie oude drukken wordt geraadpleegd door onderzoekers uit binnen- en buitenland: theologen, rechtshistorici, filologen, historici e.t.q. Hoe belangrijk de collecties betreffende Leiden en Nederland ook zijn, men komt vooral voor de internationale collecties. Bijzondere collecties die internationaal de aandacht trekken zijn de incunabelen, de pamfletten (Thysiana), de Griekse en Latijnse tekstedities, de collectie Meyers (met name het Romeins-Hollands recht), de collectie Vossius.

Zwaartepunten De collectie Oude drukken en bijzondere uitgaven bestaat uit de volgende zwaartepunten: • de geschiedenis van de universiteit (werken door Leidse hoogleraren geschreven); • werken in Leiden gedrukt; • werken betreffende de geschiedenis, taal en cultuur van de Nederlandse Republiek; • werken betreffende de geschiedenis, taal en cultuur van de Nederlanden in hun geheel; • werken betreffende de geschiedenis van de Nederlanden in de internationale context. De prioritering van nieuwe aanschaf wordt bepaald in samenspraak met vertegenwoordigers van onderwijs en onderzoek aan de Universiteit Leiden. Met name op het laatste terrein richt zich de afgelopen decennia het onderzoek van historici. Tegelijkertijd is in verband daarmee van verschillende kanten gewezen op de lacune van de catholica in de collecties (prof.dr. Karl Enenkel, Neolatijn, prof.dr. Judith Pollmann, geschiedenis van de Republiek). Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008

251

Ontsluiting Catalogus: het overgrote deel van de oude drukken is in de catalogus beschreven. Collectiebeschrijvingen: op dit moment zijn 25 collectiebeschrijvingen van herkomstcollecties binnen dit domein beschikbaar via Bijzondere Collecties Digitaal. Het aantal zal aanzienlijk worden uitgebreid, ook met themacollecties. In 2009 wordt het landelijke STCN-project afgerond waarin ook alle drukken uit de UB Leiden t/m de achttiende eeuw zijn ontsloten. Twee collecties oude drukken zijn nog niet of slechts gedeeltelijk ontsloten: • de collectie-Kethel (een pastoriebibliotheek uit de achttiende eeuw) - subsidie is aangevraagd bij een particuliere stichting. Juist deze boeken moeten worden opgenomen omdat vanuit de opleiding op de aanschaf van catholica is aangedrongen. • de boeken van de Bibliothèque Wallonne zijn gedeeltelijk beschreven in de catalogus; de nog niet opgenomen boeken moeten op auteur worden opgezocht in de bij de bibliotheek behorende kaartenbakken (thans tijdelijk in BNM-ruimte).


De oude drukken worden universiteitbreed geraadpleegd, met name door onderzoekers en onderwijsgevenden. Het gebruik door studenten vindt doorgaans pas plaats in de masterfase, of daarna. Tot de meest intensieve gebruikers behoren de neerlandici, de historici, de theologen en de rechtshistorici. Aankoop en -methodiek

In volgorde van belangrijkheid vindt de aankoop plaats via veilingen, antiquariaten, boekenmarkten en particulieren. De prijzen die antiquaren vragen, de ‘eindprijzen’ zijn doorgaans zo hoog dat ze voor de UB onbetaalbaar zijn. Op veilingen kunnen regelmatig interessante aanwinsten tegen een redelijke prijs worden aangeschaft. Selectiecriteria Van alle Leidse drukken van voor 1800 wordt zomogelijk een exemplaar aangeschaft, conform de werkwijze van de belangrijkste humaniora-bibliotheken met bijzondere collecties. Op deze wijze wordt ervoor gezorgd dat van alle in Nederland gedrukte werken een of meer exemplaren voor onderwijs en onderzoek beschikbaar zijn. Naast Leidse drukken en werken van Leidse hoogleraren koopt de bibliotheek oude drukken, maar uitsluitend indien daar op basis van hun inhoud specifiek vraag naar is vanuit onderwijs en onderzoek. Conform het collectievormingsprofiel maken we hier een onderscheid naar faculteiten: • Theologie: er is vraag naar uitbreiding van de collectie catholica (zie bij zwaartepunten). De onlangs verworven Kethel-collectie voorziet deels in deze behoefte. De aan de UB aangeboden collectie Groenhout biedt met name catholica uit de zestiende en zeventiende eeuw, terwijl Kethel overwegend achttiende-eeuwse werken bevat. De ‘aanwezigheid’ op de achtergrond van deze twee collecties moet tot terughoudendheid leiden bij de aanschaf van oude drukken op dit terrein. Boeken die passen binnen het profiel van de Bibliothèque Wallonne worden op basis van matching aangeschaft: de helft voor rekening van de Bibliothèque, de helft van het reguliere budget. • Rechtsgeleerdheid: de collectie is uitstekend en wordt incidenteel aangevuld. Met name de geschiedenis van het Romeins-Hollands recht is rijk vertegenwoordigd. Vanuit de opleiding wordt op digitalisering van deze collectie Romeins-Hollands recht aangedrongen. 252


•

•

•

•

•

•

Geneeskunde & Botanie: de UB bezit een rijke collectie boeken op medisch gebied (anatomie, chirurgie). De UB beperkt zich tot werken op dit terrein die in Leiden gedrukt zijn, met name werken van Herman Boerhaave of andere Leidse hoogleraren in de geneeskunde. Klassieke talen: de bibliotheek bezit grote aantallen tekstedities van klassieke schrijvers. Op het terrein van de Neolatijnse poëzie is ze rijk voorzien en wordt regelmatig contact gehouden met de opleiding (Prof. Enenkel). Nederlands: In de huidige collectie ligt de nadruk op de Noordelijke Nederlanden. Nederlandstalige werken uit de Zuidelijke Nederlanden worden aangekocht uit de middelen van de Maatschappij. Geschiedenis: Met voorrang worden werken aangekocht over de Leidse universiteit, dan bretreffende de stad Leiden, de Republiek, de Zeventien Nederlanden, en ten slotte de Nederlanden in internationale wisselwerking. De Opleiding Geschiedenis bepleit een vergelijkende geschiedwetenschap, bijvoorbeeld een vergelijking van de godsdienstoorlogen in de Nederlanden (Tachtigjarige Oorlog) en die in Frankrijk. Met name werken over de Franstalige Nederlanden (Artois, Henegouwen, Doornik) dienen te worden aangevuld in het kader van het huidige onderzoek aan de Universiteit Leiden. Een bijzonder aandachtsgebied is de zeegeschiedenis, een discipline die men alleen in Leiden kan studeren. In verband met inrichting van de ‘Duytsche matematicque’ is ook de krijgsgeschiedenis, in het bijzonder de vestingbouw van belang. Omdat veel boeken reeds aanwezig zijn in de defensiebibliotheken (Legermuseum Delft), kan terughoudendheid bij de aankoop betracht worden. Kunstgeschiedenis: De opleiding kunstgeschiedenis heeft zijn eigen bibliotheek van oude drukken, die kennelijk geheel in de eigen behoefte voorziet. Aanschaf op dit terrein door de UB is te verwaarlozen. Wis- en natuurkunde: De UB heeft een goede collectie oude drukken over wiskunde, zij het dat deze beperkt is tot die van die van Nederlandse hoogleraren en onderzoekers.


Het reguliere budget voor oude drukken bedroeg in 2007 € 15.000 euro per jaar. Bovendien kunnen van het budget dat beschikbaar gesteld wordt door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in voorkomende gevallen ook oude drukken gekocht worden. De Commissie van de Waalse Bibliotheek draagt jaarlijks € 500 euro bij bestemd voor lopende tijdschriften en € 500 voor oude drukken. Soms kan voor bijzondere aankopen een beroep te worden gedaan op externe fondsen, zoals de Commissie voor de Waalse Bibliotheek (in dat laatste geval krijgen de werken een plaats in de Bibliothèque Wallonne). Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

De collectie oude drukken ontvangt zowel bruiklenen als schenkingen, die alle moeten voldoen aan dezelfde criteria als de gekochte werken. Deselectie

Deselectie van ‘tweede’ of ‘derde’ exemplaren (doubletten) kan bij de oude drukken worden overwogen. .


253

2.8. 2.8.1.

Prenten en tekeningen, portretten, afbeeldingen van planten

Prenten en tekeningen

Beknopte geschiedenis van de domein collectie De collectie prenten en tekeningen heeft haar oorsprong in het legaat van de Haagse verzamelaar J.Th. Royer dat in 1815 aan de universiteit toeviel en ongeveer 22.000 prenten en 800 tekeningen bevatte. Dit legaat leidde tot de instelling van het Prentenkabinet, een instituut dat ten behoeve van het onderwijs aan de studenten, zich toelegde op het verzamelen en bestuderen van prenten en tekeningen. Het Prentenkabinet was daarmee een van de eerste openbare instellingen in het land met dit verzamelgebied, dat overigens vanaf het begin ook openstond voor een geïnteresseerd publiek van buiten de universiteit. Uit het Prentenkabinet kwam in 1907 de eerste leerstoel in de kunstgeschiedenis voort en daarmee de oprichting van een Instituut voor Kunstgeschiedenis (nu Opleiding Kunstgeschiedenis). In 2002 werd het Prentenkabinet ondergebracht bij de Universiteitsbibliotheek. Het legaat van J.Th. Royer werd in de negentiende eeuw geleidelijk uitgebreid door aankopen en schenkingen. Vermeldenswaardig zijn de schenkingen van N.C. de Gijselaar, die de prentencollectie aanzienlijk vermeerderde, en de aankoop door de staat ten behoeve van het Prentenkabinet van de portretverzameling van J.T. Bodel Nijenhuis. In de twintigste eeuw werd dit beleid voortgezet, waarbij vooral de tekeningencollectie groeide, vooral door de aankopen van de collecties Welcker (1957) en Staring (1969). Vanaf het begin hebben de collecties een functie gehad in het onderwijs, eerst ten behoeve van de algemene ontwikkeling van geïnteresseerde studenten, later, na de instelling van een leerstoel, voor het onderwijs in de Kunstgeschiedenis. Door de groei van het Instituut voor Kunstgeschiedenis nam het onderwijs toe, evenals het aantal conservatoren, die het onderwijs verzorgden. De instelling van een bijzondere leerstoel Geschiedenis van de prenten tekenkunst in 1991 en de oprichting van een Faculteit der Kunsten in 2001, beide unica in de Nederlandse universitaire wereld, vormden een nieuwe stimulans voor het onderwijs met gebruikmaking van de collecties. Het onderwijs betreft zowel algemene introductiecursussen als gespecialiseerde werken projectgroepen. Op een bescheiden schaal worden de collecties gebruikt bij het onderwijs van andere opleidingen. Vaak gaat het hier om eenmalige presentaties aan geïnteresseerden uit bijvoorbeeld de opleidingen Geschiedenis of Boekwetenschap. De collecties zoals die er nu zijn bieden een overzicht van de Nederlandse prenten tekenkunst vanaf ongeveer 1500 tot de huidige dag. Grafiek uit andere landen is beperkter van omvang: Italië, Frankrijk, Duitsland en Engeland zijn met representatieve groepen aanwezig. Naast deze zogenaamde graveurscollectie, die ongeveer 60.000 prenten telt, kunnen als deelcollecties worden aangemerkt: • Portretcollectie (circa 30.000 portretten van personen van faam, vanaf de zestiende eeuw tot en met het begin van de twinstigste eeuw, inclusief een bijzondere collectie Oranjeportretten) • Historieprenten (3000 stuks) • Ex libris (2000 stuks) • Kinderprenten (200 stuks) • Theatrum Biblicum, een verzameling bijbelprenten • Technische collectie Tot de collecties behoren ook enkele bruiklenen: • Tekeningen van kunstenaarsgebootschap Ars Aemula Naturae 254


Werk van Alexander Ver Huell (Studentenvereniging Minerva) Prenten uit de Bibliotheca Thysiana • Werk van D.P.G. Humbert de Superville (KNAW). De collectie tekeningen is vrijwel geheel Nederlands van samenstelling en bedraagt ongeveer 12.000 stuks, met kleine groepjes Italiaanse en Duitse tekeningen. Afgezien van de genoemde bruiklenen valt er binnen de tekeningen slechts één deelcollectie te identificeren: • Anatomische tekeningen (2000 stuks), in 2004 overgebracht vanuit het Anatomisch Museum • •

Actuele omvang De collectie telt nu in het totaal ongeveer 14.500 tekeningen en 100.000 prenten.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties Binnen de universiteit bestaat een aantal (kleinere) groepen prenten en/of tekeningen die onder andere domeincollecties vallen. Zo worden bij de Westerse handschriften de oudere anatomische tekeningen beheerd, evenals de portretcollectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en die van de Bibliothèque Wallonne. De domeincollectie Kaarten & Atlassen beheert een omvangrijke groep topografische tekeningen en prenten. De Zuidoost Aziatische collecties bevatten een kleine hoeveelheid tekeningen. Buiten de Universiteitsbibliotheek bevindt zich een kleine groep portretten, vooral prenten, in de verzameling van het Academisch Historisch Museum (als bruikleen van de UB) en een grote groep tekeningen van planten in het Nationaal Herbarium Nederland (Leiden). Naar verwachting bevinden zich nog andere, mij nu onbekende, groepen prenten bij enkele van de bèta-faculteiten of -opleidingen, bijvoorbeeld het Instituut Biologie.

Relaties tot externe bibliotheken / collecties Er is in Nederland geen bibliotheek, laat staan een universiteit, met een vergelijkbare collectie als die van de prenten en tekeningen, oftewel een kunstcollectie. Dergelijke collecties zijn wel te vinden in musea. De vier voornaamste prentenkabinetten in Nederland zijn: het Rijksprentenkabinet in Amsterdam, Teylers Museum in Haarlem, Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam en Leiden. Hoewel er weinig betrouwbare getallen beschikbaar zijn, staat Leiden in omvang op de tweede plaats en in kwaliteit van de collecties op de vierde. Er bestaan geen afspraken met de andere instellingen over het verzamelbeleid maar het beleid in Leiden onderscheidt zich van dat elders. De meeste overeenkomst is er met Teylers Museum dat moderne Nederlandse tekenkunst verzamelt. Wat betreft de portretten is de belangrijkste vergelijkbare instelling het Iconografisch Bureau in Den Haag; dit verzamelt evenwel alleen reproducties en geen originelen.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De meest directe banden zijn er met de Opleiding Kunstgeschiedenis en de Faculteit der Kunsten. Vooral de Opleiding Kunstgeschiedenis verzorgt onderwijs met gebruikmaking van de collecties. Incidenteel vindt onderwijs plaats vanuit andere opleidingen. Nergens anders in Nederland hebben studenten de beschikking over een zo omvangrijke en bijzondere verzameling prenten en tekeningen die te allen tijde tot hun beschikking staat.

Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Het belang van de collectie prenten en tekeningen voor onderzoek ook buiten Leiden blijkt onder meer uit het grote aantal bruiklenen aan tentoonstellingen, vooral in Nederland maar ook in het buitenland. Kunsthistorisch onderzoek vindt immers voor een belangrijk deel plaats


255

in het kader van en ten behoeve van tentoonstellingen. Daarnaast worden de Leidse collecties juist vanwege de breedte van de verzameling of vanwege de uitzonderlijke kwaliteit van enkele onderdelen geregeld door onderzoekers geraadpleegd. Van iets minder urgentie, maar wel een constante factor in het gebruik, is de functie van de collectie prenten en tekeningen als een soort beeldbank: er verschijnt vrijwel geen geïllustreerde historische studie die niet gebruik maakt van prenten uit de collectie van de UB. Particuliere onderzoekers vinden de weg naar Leiden onder andere vanwege de omvangrijke portretcollectie.

Zwaartepunten De grote kracht van de collecties prenten en tekeningen is dat zij de studenten een nagenoeg compleet overzicht kunnen bieden van de ontwikkeling van de Nederlandse prenten tekenkunst, niet alleen door de tijd heen maar ook doordat de collecties uitzonderlijk breed zijn: vrijwel elke kunstenaar, elke techniek en elk genre is in Leiden te bestuderen. Dit maakt de collecties uniek in Nederland. Toch zijn ook enkele zwaartepunten aan te wijzen: • De collectie zestiende-eeuwse tekeningen behoort tot de belangrijkste op dit gebied in de wereld. • De achttiende-eeuwse tekeningen zijn bijzonder fraai, met name door de aankoop van de collectie Staring. • De verzameling Franse (zeventiende-eeuwse) prenten is uitzonderlijk voor Nederlandse collecties • De portretcollectie is van nationaal belang • Het oeuvre van D.P.G. Humbert de Superville, ten dele een bruikleen van de KNAW, is uniek.

Ontsluiting De tekeningen, ca. 12.500 stuks, zijn vrijwel alle ontsloten via Bijzondere Collecties Digitaal, waarvan ca. 10.000 inclusief beeld. De anatomische tekeningen zijn in een aparte database beschreven en dienen nog te worden ingelezen. Van de prenten is een derde deel ontsloten via de website, onder andere de Nederlandse graveurscollectie, maars slechts 3% is ook voorzien van een digitale afbeelding. Het is in principe de bedoeling alle prenten en tekeningen in de collecties te digitaliseren. Prioriteit in digitalisering wordt gesteld door de eisen van het onderwijs. De schenking Cleveringa is in 2004 in een catalogus beschreven. Van de zestiende-eeuwse tekeningen zal een bestandscatalogus verschijnen in 2008. Van afzonderlijk te identificeren collecties zijn collectiebeschrijvingen gemaakt die via de website ontsloten zijn.

Collectievorming Actuele relaties met onderwijs en onderzoek

De meeste gebruikers van de collecties prenten en tekeningen zijn medewerkers en studenten van de Opleiding Kunstgeschiedenis. Daarna komen studenten uit de Faculteit der Kunsten, medewerkers van het Onderzoeksinstituut Pallas en studenten / medewerkers van andere opleidingen van de Leidse Favulteit der Letteren. Incidenteel speelt de collectie een rol in het onderwijs van andere instellingen. Zo komen elk jaar twee groepen van de Reinwardt Academie in Amsterdam voor een demonstratiecollege naar Leiden. De belangrijkste docenten voor het collegejaar 2007/2008, alle van de Opleiding Kunstgeschiedenis, zijn: • mw. drs. N.L. Bartelings (introductiecursus, jaarlijkse projectgroep) • mw. prof.dr. C.A. van Eck (project) 256


mw. dr. M.H. Groot (demonstratiecollege) drs. G.J. Nauta (projectgroep) • T.M. Richardson MA (projectgroep) • dr. J.L.L. Tilanus (introductiecursus) De conservator speelt een rol in de demonstratiecolleges, verzorgt instructies aan studenten, en treedt op als tweede begeleider bij scripties op het gebied van de teken- of prentkunst. • •

Aankoop- en methodiek

De meeste aankopen worden rechtstreeks bij de kunstenaar gedaan, anders via galeries of veilinghuizen. Selectiecriteria

Het aankoopbeleid van de collectie prenten en tekeningen is enkele malen onderwerp van gesprek geweest tijdens het overleg tussen de domeinbeheerder (‘de conservator’) en een aantal van de belangrijkste gebruikers van de collecties, docenten / onderzoekers van de Opleiding Kunstgeschiedenis en de Faculteit der Kunsten. Uit deze bijeenkomsten is naar voren gekomen dat het aankoopbeleid gericht dient te worden op prenten en tekeningen van Nederlandse kunstenaars of in Nederland gemaakt uit de laatste 25 jaar. Bij gelegenheid kunnen prenten of tekeningen verworven worden omdat ze van belang zijn voor de geschiedenis van de collecties of van de Leidse universiteit. Dit beleid zal ook de komende jaren onderwerp van gesprek blijven. Beschikbare middelen

Het aankoopbudget in 2007 was € 11.000. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen

Hoewel de collectie Prenten en tekeningen momenteel over een aantal bruiklenen beschikt wordt hier een terughoudend beleid gevoerd. Het bruikleen van de KNAW is te rechtvaardigen vanwege het grote belang van de handschriften en tekeningen van Humbert de Superville, de eerste directeur van het Prentenkabinet, die het bevat. De tekeningen en prenten van Alexander Ver Huell, in bruikleen van studentenvereniging Minerva, zijn in de Universiteitsbibliotheek onder betere omstandigheden opgeborgen dan in een studentensociëteit. Bruiklenen en schenkingen volgen de criteria voor aanschaf. Deselectie

De enige categorie materiaal die voor deselectie in aanmerking zou kunnen komen, is de groep Ex libris. Omdat deze groep prenten (circa 2000 stuks) grote belangstellling geniet vanuit de studie Boekwetenschap lijkt deselectie vooralsnog niet verstandig. 2.8.2. Portretten (Icones) Dit collectieprofiel heeft alleen betrekking op de collectie die traditioneel wordt aangeduid als Icones en houdt geen rekening met een eventuele herschikking van collecties naar materiaalsoort. Zo spelen de portretten van bijvoorbeeld de Bibliothèque Wallonne geen rol in dit profiel.

Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De portretcollectie is een historisch gegroeide, heterogene verzameling van vooral portretschilderijen die nauw verbonden is met de geschiedenis van de Leidse Universiteit en de Universiteitsbibliotheek in het bijzonder. De oudste schilderijen bevinden zich sinds de


257

stichting van de universiteit in de collectie. In de loop der eeuwen is zij aangevuld met portretten van hoogleraren en bestuurders, meestal door schenking.

Actuele omvang De portretcollectie telt nu zo’n 85 werken, in de meerderheid schilderijen op doek of paneel. De overige werken zijn tekeningen en wassculpturen, een pastel en een reliëf.

Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De portretcollectie van de Universiteitsbibliotheek maakt historisch deel uit van de portretcollectie van de gehele universiteit, doorgaans aangeduid als Icones Leidenses, naar de catalogus die in 1973 van de collectie werd gemaakt. Het merendeel van deze Icones wordt beheerd door het Academisch Historisch Museum en is opgehangen in het Academiegebouw (o.a. de Senaatskamer) en enkele bestuursgebouwen. Ook beschikken sommige faculteiten over portretten van voormalige hoogleraren en bestuurders.

Relaties tot externe bibliotheken / collecties Door de herkomst van een aantal zeventiende-eeuwse schilderijen uit de collectie Van Papenbroeck is er een historische verwevenheid met de portretcollectie van de Universiteit van Amsterdam. Portretcollecties komen verder bij elke Nedelrandse universiteit voor.

Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie portretten heeft een historische, decoratieve en / of representatieve functie. Zij behoort tot het erfgoed van de universiteit maar heeft slechts een geringe waarde voor onderwijs en onderzoek. De portretten kunnen beschouwd worden als bronnenmateriaal voor de geschiedenis van de universiteit, vergelijkbaar met universitaire archieven, maar spelen slechts een marginale rol in onderzoek.

Fysieke staat De fysieke staat van de portretcollectie is over het algemeen goed te noemen. Hoewel de klimatologische omstandigheden uitsluitend in de kluizen optimaal zijn voor het bewaren van schilderijen, bevinden de meeste objecten zich in goede staat. Ongeveer drie kwart van de portretten is opgeborgen in de magazijnen, een kwart is verspreid door het gebouw van de Universiteitsbibliotheek opgehangen. In de jaren ’90 van de vorige eeuw zijn de meeste schilderijen, en veelal ook de lijsten, meer of minder uitgebreid gerestaureerd.

Gebruik Het gebruik van de collectie portretten is in de eerste plaats representatief: de portretten vormen een tastbaar bewijs van de geschiedenis van de universiteit. Geregeld worden de portretten gebruikt als historisch illustratiemateriaal in wetenschappelijke publicaties.

Ontsluiting De portretten zijn ontsloten in de eerder genoemde catalogus uit 1973, Icones Leidenses, en via Bijzondere Collecties Digitaal.

Collectievormingsprofiel De collectie kan als afgesloten worden gezien en beschikt dan ook niet over een collectievormingsprofiel. Dit wil niet zeggen dat de collectie nooit zal uitbreiden. Te voorzien is dat van tijd tot tijd stukken aan de collectie zullen worden toegevoegd door schenking of, in

258


zeer bijzondere gevallen, door aankoop. Dit laatste is allen mogelijk door het werven van externe financiering. Dergelijke aanvullingen zullen altijd incidenteel van karakter zijn. 2.8.3.

Bijzondere afbeeldingen Nationaal Herbarium Nederland – Leiden

Het NHN Leiden (zie Deel II § 1.10.3) beschikt naast, algemene collecties ook enkele bijzondere collecties. Hier gaat het daarbij met name om tekeningen en waterverf afbeeldingen van planten vanaf de 16de eeuw, Iconen genaamd, verkregen door schenkingen en aankoop. Daarnaast beschikt het NHN Leiden ook over een collectie van ruim 2000 oude boeken, die zijn ondergebracht in twee afzonderlijke, beveiligde ruimtes: Folio room (1032 werken van groot formaat) en Archives 1800 (1125 werken van klein formaat).

Actuele omvang De Iconen-collectie bestaat uit ca. 70000 afbeeldingen van planten (niet alles uitgezocht en gecatalogiseerd), waarvan het oudste deel (1656 werken) recent is gerestaureerd.

Relaties tot externe bibliotheken/collecties Enkele bibliotheken hebben overlappend, verwant en/of aanvullend materiaal: The Library of Komarov Botanical Garden St. Petersburg, The Library of the Royal Botanic Gardens Kew, The Missouri Botanical Garden Library. Er zijn geen specifieke afspraken met deze instellingen, behalve verschaffen van benodigde informatie en beelden (kopie/scan) bij historisch onderzoek Algemene relatie onderwijs en onderzoek Plantensystematiek, Plantengeschiedenis

Zwaartepunten Boeken over en catalogi van Leidse Hortus Botanicus, botanische collectie van A.J.C. Geerts, Iconen uit de collecties Adriaan van Royen, David van Royen en Carl Ludwig Blume.

Fysieke staat Enkele boeken en Iconen moeten gerestaureerd worden; de collectie is verder in goede staat.

Gebruik Boekencollectie is ter inzage, Iconencollectie alleen ter inzage op aanvraag.

Ontsluiting Alle publicaties zijn gecatalogiseerd in online catalogus (GGC/Aleph) en op kaarten. Iconencollectie wordt ingevoerd in BRAHMS-systeem. Wens tot digitaliseren van collecties is groot.

Collectievormingsprofiel Selectieriteria

Ontbrekende oude, kostbare botanische werken uit Nederland en uit de wereld. Beschikbare middelen

Er is geen budget voor bijzondere collecties.


259


Incidentele schenkingen. Deselectie

De collectie staat in nauw verband met de herbarium collectie.

260


Bijlage IIa – Verantwoordelijke auteurs per domein § Nr. 1. 1.2. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. 1.2.7. 1.2.8. 1.2.9. 1.2.10. 1.2.11. 1.2.12. 1.2.13. 1.2.14. 1.2.15. 1.2.16. 1.2.17. 1.2.17a 1.2.17b 1.2.18. 1.2.19. 1.2.20. 1.2.21. 1.2.22. 1.2.23. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.6.1. 1.6.2. 1.6.3. 1.6.4. 1.6.5. 1.6.6.

§ Domeinnaam Algemene wetenschappelijke collecties Letteren Geschiedenis Kunst Chinees Diverse talen Duits Engels Frans Italiaans Japans (en Koreanistiek) Koreanistiek Klassieke talen en Oudheid Papyrologie Latijns-Amerika (incl. Spaans en Portugees) Literatuurwetenschap Midden-Oosten en Islamitische wereld Nederlands Fries Afrikaans Oost Europa (incl. Slavische talen) Taalwetenschap Zuidoost Azië en Oceanië Zuid- en Centraal Azië Wetenschapsgeschiedenis Media en Praktijkstudies Godsdienstwetenschappen Wijsbegeerte Archeologie Sociale Wetenschappen SW algemeen (incl. Sociologie en VENA-collectie) Bestuurskunde Culturele Antropologie / Ontwikkelingssociologie Pedagogiek Politicologie Psychologie

1.7.1.

Rechten

1.7.2. 1.7.3. 1.8. 1.9. 1.10.2. 1.10.3.

Niet-westers recht: Van Vollenhoven Bibliotheek Oost-Europees Recht en Ruslandkunde Wiskunde & Natuurwetenschappen Geneeskunde Bibliotheek - Centrum Milieuwetenschappen Leiden Nationaal Herbarium Nederland - Leiden

Collectieplan Deel II, Bijlage IIa – 1 oktober 2008

Auteur / domeinbeheerder Konings, Kees Konings, Kees Kester, Marijke van / Caneda, Elvira Ouwerkerk, Annemiek Lecher, Hanno Jagersma, Bram Brugge, Cynthia van der Brugge, Cynthia van der Schoots, Fieke Schoots, Fieke Wijsman, Paul Wijsman, Paul Cock, Michiel Cock, Michiel Brouwer, Isabel Schoots, Fieke Kerr, Robert / Kristiansen, Birte Wieles, Andy Wieles, Andy Wieles, Andy Hinrichs, Jan-Paul Jagersma, Bram Jedamski, Doris Heilijgers, Dory Rijn, Susanne van Caneda Cabrera, Elvira Rijn, Susanne van Rijn, Susanne van Koeneman, Els Sayyed, Umar Heer, Dik de Heer, Dik de Heer, Dik de Heer, Dik de Heer, Dik de Heer, Dik de Bakker, Joke / Beer-Vegter, Tineke / Dekker, Albert / Oldenhof, Marjo Dekker, Albert Bakker, Joke Poort, Liesbeth van der Belt, Han / Schoones, Jan Roos, Edith de Frankova, Ludmilla

261

§ Nr. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.1. 2.5.2. 2.5.3. 2.5.4. 2.6.1. 2.6.2. 2.7. 2.8.1. 2.8.2. 2.8.3.

262

§ Domeinnaam Bijzondere Collecties Bijzondere collecties - Universiteitsbibliotheek Foto's en fotografica Handschriften, archieven en brieven Kaarten en Atlassen Midden-Oosten collecties Hebraïca en Semitica Zuid- en Zuidoost-Azië collecties Instituut Kern: bijzondere collecties Indologie en Tibet UB: bijzondere collecties Japans en Chinees Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties Oude drukken en bijzondere uitgaven Prenten en tekeningen Portretten (Icones) Bijzondere afbeeldingen Nationaal Herbarium Nederland - Leiden

Auteur / domeinbeheerder Keijsper, Chantal Keijsper, Chantal Heuvel, Maartje van den Bouwman, André / Pietersma, Arend Storms, Martijn Vrolijk, Arnoud Vrolijk, Arnoud Scalliet, Marie-Odette Heilijgers, Dory Vrolijk, Arnoud Lecher, Hanno Lem, Anton van der Schaeps, Jef Schaeps, Jef Frankova, Ludmilla

Collectieplan Deel II, Bijlage IIa – 1 oktober 2008

Bijlage IIb – Alfabetisch overzicht van verantwoordelijke auteurs

Auteur, domeinbeheerder

§ nr(s) en domeinna(a)m(en)

Bakker, Joke Beer, Tineke Belt, Han Bouwman, André Brouwer, Isabel Brugge, Cynthia van der Caneda Cabrera, Elvira Cock, Michiel Dekker, Albert Frankova, Ludmila Heer, Dik de Heilijgers, Dory Heuvel, Maartje van den Hinrichs, Jan Paul Jagersma, Bram Jedamski, Doris Kerr, Robert Kester, Marijke van Keijsper, Chantal Koeneman, Els Konings, Kees Kristiansen, Birte Lecher, Hanno Lem, Anton van der Oldenhof, Marjo Ouwerkerk, Annemiek Pietersma, Arend Poort, Liesbeth van der

1.7.1. Juridische Bibliotheek; 1.7.3. Oost-Europees recht 1.7.1. Juridische Bibliotheek 1.9. Geneeskunde 2.3. Handschriften, archieven, brieven 1.2.14. Latijns Amerika (incl. Spaans en Portugees) 1.2.6. Duits; 1.2.7. Engels 1.2.2. Geschiedenis; 1.2.23. Praktijkstudies 1.2.12. Klassieke talen en Oudheid; 1.2.13. Papyrologie 1.7.2. Niet-westers recht 1.10.3. Nationaal Herbarium Nederland; 2.8.3. Bijzondere afbeeldingen NHN 1.6.1. t/m 1.6.6. Sociale wetenschappen 1.2.21. Zuid- en Centraal Azië 2.2. Foto's en fotografica 1.2.18. Oost Europa (incl.Slavische talen) 1.2.5. Diverse talen; 1.2.19. Taalwetenschap 1.2.20. Zuidoost Azië en Oceanië 1.2.16. Midden Oosten en Islamitische wereld 1.2.2. Geschiedenis 2.1. Bijzondere Collecties - Universiteitsbibliotheek 1.5. Archeologie 1.1. Algemene collecties, 1.2.1. Letteren Algemeen 1.2.16. Midden Oosten en Islamitische wereld 1.2.4. Chinees; 2.6.2. Sinologische bibliotheek: bijzondere Chinese collecties 2.7. Oude drukken en bijzondere uitgaven 1.7.1. Juridische Bibliotheek 1.2.3. Kunst 2.3. Handschriften, archieven, brieven 1.8. Wiskunde & natuurwetenschappen 1.2.22. Wetenschapsgeschiedenis; 1.3. Godsdienstwetenschappen; 1.4. Wijsbegeerte 1.10.2. Bibliotheek Centrum voor Milieuwetenschappen 1.6.1. t/m 1.6.6. Sociale wetenschappen 2.5.3. Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties 2.8.1. Prenten en tekeningen; 2.8.2. Portretten (Icones) 1.9. Geneeskunde 1.2.8. Frans; 1.2.9. Italiaans; 1.2.15 Literatuurwetenschap 2.4. Kaarten en atlassen 2.5.1. Midden-Oosten collecties, 2.5.2. HebraÏca en Semitica; 2.6.1. UB: bijzondere collecties Japans en Chinees 1.2.17. Nederlands (incl. Fries en Afrikaans) 1.2.10. Japanologie; 1.2.11. Koreanistiek

Rijn, Susanne van Roos, Edith de Sayyed, Umar Scalliet, Marie-Odette Schaeps, Jef Schoones, Jan Schoots, Fieke, Storms, Martijn Vrolijk, Arnoud Wieles, Andy Wijsman, Paul

Collectieplan Deel II, Bijlage IIb – 1 oktober 2008

263

264

Collectieplan Deel II, Bijlage IIb – 1 oktober 2008

COLLECTIEPLAN. Bibliotheekcollecties Universiteit Leiden. DEEL II De bibliotheekcollecties per domein

Recommend Documents