18/01/2013
Brandveilige rusthuizen ? Een kritische analyse van werkelijkheid en regelgeving Erik De Smet, i.o.r. Erik De Smet
Branden in rusthuizen zijn (soms) dodelijk •
In alle geïndustrialiseerde landen vallen er regelmatig doden bij branden in rusthuizen.
•
10 Branden met meerdere doden in 2009 -2012 – – – – – –
BE: In Melle 2009: 9 doden; in St-Agatha-Berchem, 2010: 2 doden; NL: Psychiatrisch zorgcentrum Rivierduinen in Oegstgeest , maart 2011: 3 doden; FR: Angoulême in 2011: 3 doden; Marseille in 201: 6 doden; EU : Sevilla, 2010: 6 doden; Leipzig, 2012: 2 doden CA: 2 doden in Orillia Ontario in 2009 en in Hawkesbury Ottawa , nov 2012 AU: Sidney nov 2011 : 5 doden op de dag zelf, nog 15 andere in de 2 daarop volgende maanden. Aangestoken door ex-personeelslid. – … Zuid-Afrika, India, Ukraine, Japan, Chili, Argentinië.
•
Branden met 1 dode in Europa in dezelfde periode : 11
•
Ergste brand: Rosepark Care Home, Uddingston, Schotland op 31.1.2004 met 14 doden;
•
Minstens evenveel branden met alleen gekwetsten, weinig materiële schade, grote inzet van hulpdiensten, verhuis van bewoners voor korte of lange tijd.
Erik De Smet
6 februari 2013
2
1
18/01/2013
Moeten we ons zorgen maken ? •
Bij de meeste hier vermelde branden werd vastgesteld dat de rusthuizen conform waren aan de opgelegde regelgeving.
•
Dus: Onze ouderen (en andere zwakke personen) zijn NIET afdoende beschermd tegen brand in conforme instellingen.
•
Is er een verklaring voor deze situatie ?
•
Moeten we de regelgeving verstrengen ?
•
Of moeten we dan die regelgeving zelf in vraag durven stellen ?
•
In de Angelsaksische landen wordt er bij gezegd: – Er zouden zeker minder doden zijn als het gebouw was uitgerust met sprinklers – Maar : dit is (tot nu toe) niet (overal) verplicht .
Erik De Smet
6 februari 2013
3
Brandveiligheidsconcept van 1975. • • •
Rond 1970 waren er meerdere grote branden in hotels, tehuizen, internaten, dancings, hoge gebouwen, warenhuizen. De regelgeving van de meeste landen is in die periode opgesteld als reactie op die catastrofen. Grote principes voor alle types van gebouwen: – – – – –
• •
1. Men moet een brand zo vlug mogelijk melden 2. Eerste actie: Controle of het echt brand is, het alarm bevestigen, beginnen evacueren en een bluspoging doen. 3. Het brandalarm roept andere personeelsleden en de brandweer op voor verdere blus- en reddingsacties. 4. Tot aan de aankomst van de brandweer (+/- 10 min) staat het personeel er alleen voor. Daarna neemt de brandweer de leiding over. 5. Compartimentering zorgt voor beschermde vluchtwegen en voor het tegenhouden van de brandontwikkeling en rookverspreiding.
1 uitzondering : warenhuizen ≥ 2000 m² moeten ook gesprinklerd zijn. De regels werden in de loop van de jaren aangepast, maar het basisconcept NIET.
Erik De Smet
6 februari 2013
4
2
18/01/2013
We bouwen en wonen anders •
Energiezuinig bouwen: dubbel glas, meer isolatie, luchtdichte ruimten – We houden de warmte binnen, maar ook de brand : In een modern gebouw zal een brand zich sneller ontwikkelen en heviger zijn.
•
We zien het brandgevaar niet in onze omgeving: – We zien brandgevaar bij microgolfoven of koffiezet, maar we vergeten de minder zichtbare risico’s zoals de koelkast, losliggende kabels, digibox, wifi-router, voeding laptop, ….
•
Wonen in zorgcentrum: – De bewoners zijn nu gemiddeld ouder dan 80, minder mobiel en meer hulpbehoevend, en het personeel heeft meer taken met (‘s nachts) een kleinere bezetting. – De groep dementerenden is groter. – Bejaarden hebben soms onvoorspelbaar gedrag, niet enkel de rokers.
• •
Het brandrisico is geleidelijk en ongemerkt veranderd Brandveiligheid is niet meer gewaarborgd met het “oude” concept
Erik De Smet
6 februari 2013
5
Meer kennis en technologie •
Betere kennis van het fenomeen brand: – een kamer kan volledig in brand staan op 15 min, dus voor de aankomst van de brandweer. – Software voor brandsimulaties – Brand blussen zonder adembescherming is gevaarlijk.
•
Betere kennis van het menselijk gedrag : – Mensen zijn niet altijd de risico’s in hun eigen omgeving – Mensen trekken juiste conclusies uit onvolledige informatie – Zelfs goed opgeleide mensen maken fouten in stress-situaties.
•
Betere kennis van veiligheidstechnieken – Uitgewerkte methodes voor risico-analyse, ook specifiek voor brand – Regels en normen voor veiligheidssystemen
•
Nieuwe technologiën voor brandveiligheid – Adresseerbare automatische branddetectie, nieuwe types detectoren – Nieuwe types sprinkler: fast-response, extended coverage, verborgen
•
Worden nog weinig of niet verwerkt in de regelgeving, wel meegenomen voor afwijkingen.
Erik De Smet
6 februari 2013
6
3
18/01/2013
Nieuw Vlaams Besluit 2011 De regelgeving wordt bijgewerkt maar het “oude” concept blijft de basis. PLUS: • Algemene automatische branddetectie • deelcompartimenten om de horizontale evacuatie te garanderen • Kamerdeuren automatisch sluiten in nieuwe, nog te ontwerpen voorzieningen • Afstemming op de federale basisnormen. • Gebruiksvoorwaarden :Vorming van personeel, verbod op beeldbuis, … MIN: • NIET getoetst aan de huidige kennis op vlak van (brand)veiligheid • Keuze van de nieuwere technologie is niet standaard voorzien • Brandweer kan alternatieven niet zelf adviseren of beoordelen Erik De Smet
6 februari 2013
7
Algemene automatische detectie Wordt verplicht in het nieuwe decreet, maar: • • • • •
Adresseerbare detectie, die de detectoren individueel (niet per zone) identificeert, is niet verplicht . Automatisch oproepen van de brandweer is niet verplicht. Verwijzing naar NBN S21-100 (1986). Dit is een installatienorm en laat het gebruik van oudere installaties toe. Geen verwijzing naar de recentere EN54- normen voor nieuwe installaties. Jaarlijkse controle is verplicht, een onderhoudscontract niet.
In Melle, Rosepark, Quakers Hill , Rivierduinen, Frankrijk, … was er al automatische branddetectie geïnstalleerd , en toch zijn er meerdere doden gevallen… :
Automatische detectie voorzien is niet voldoende. Erik De Smet
6 februari 2013
8
4
18/01/2013
Compartimentering •
Compartimentering zoals voorzien in de basisnormen
•
Bijkomende subcompartimentering per verdieping
•
Maar: – Compartimentering is vooral brandwerend, weinig rookwerend. – VROM Rapport Inspectie Brandveiligheid zorginstellingen van 2011: bij 81 van 93 onderzochte zorginstellingen (87%) zijn in meerdere of mindere mate tekortkomingen geconstateerd bij de compartimentering. – Verbouwingen, bijplaatsen van leidingen, kabels, ventilatie : gaten niet opgevuld – Deuren en kleppen die slecht sluiten zijn niet effectief – Meestal geen opvolgplicht voorzien in de regelgeving (cfr Vlaams Besluit)
Compartimentering wordt slecht begrepen en slecht onderhouden.
Erik De Smet
6 februari 2013
9
Automatisch sluitende deuren ? •
Als de deuren dicht waren, hadden we minder slachtoffers.
•
Dus: het automatisch sluiten van deuren door de branddetectie is een efficiënte bescherming. Maar is dat wel zo ?
•
Hoe gaat men de sluiting aansturen met 1 detector per kamer ? – Bij een zonealarm is de kamer met brand niet geïdentificeerd, controle: elke deur te openen – Vals alarm: veel werk om terug naar “normale” toestand te gaan. – 2 detectoren: rook moet al in de gang zijn om te activeren: dus mogelijk te laat
•
Wat gebeurt er met de bewoner ? – Als de deur sluit, terwijl de bewoner nog in de kamer is, wordt die bij de brand opgesloten: dus mogelijk 1 dode
•
Wat met het personeel dat wordt opgeroepen ? – Als de hulpverlener tussenkomt in de kamer, wordt hij mee opgesloten, want de deur gaat weer dicht : mogelijk 2 doden – Voor de andere kamers : minstens 2 helpers nodig om de bewoner te evacueren
•
Wat kost het ? – Installatie : 600 Euro per kamer + 3 maandelijkse controle + administratie +; onderhoud van deursluiters en scharnieren, herstellen van beschadiging bij oneigenlijke werking, vals alarm
Automatisch sluitende kamerdeuren = geen goed idee Erik De Smet
6 februari 2013
10
5
18/01/2013
Het concept is niet betrouwbaar Het oude traditionele concept is niet “robuust”. •
Het is een “single failure mode” systeem, dwz een ketting van opeenvolgende schakels, en als er 1 schakel faalt, faalt het hele systeem: Een ontbrekende of defecte melder, slechte of late doormelding naar de brandweer, een personeelslid dat een verkeerde beslissing neemt, een bewoner die zich verbergt bij de evacuatie , een branddeur die niet goed sluit, een gat in de compartimentering boven het plafond, de brandweer die wordt opgehouden
•
In een robuuster en betrouwbaarder concept gebruikt men 2 of meer onafhankelijke beschermingen, zodat het systeem maar faalt als alles uitvalt : Veiligheidsriem + airbag
•
In de machinebouw is dit verplicht als de gevolgen van het falen van 1 systeem onomkeerbaar zijn, bvb met kans op een dode. Niet toegepast in brandbescherming ?
Erik De Smet
6 februari 2013
11
Onjuiste inzet van mens en machine Een goed veiligheidssysteem houdt rekening met de manier van functioneren van mens en “machine”: • • •
Een mens beter is dan een “machine” om met onduidelijke of gedeeltelijke gegevens toch een correcte redenering op te bouwen. Een mens maakt vergissingen onder stress, zelfs al is men goed opgeleid. Automatische systemen zijn niet stressgevoelig, zij treden in werking als de “trekker” afgaat. Voorbeeld: ABS in de auto
Dus : • Reken op de mens in de beginfase van een brand om de juiste acties te ondernemen, en …
•
Gebruik een automatisch werkend systeem als de situatie uit de hand loopt, bv. als de brand snel uitbreidt. In het kader van het Vlaams Besluit doet men juist het omgekeerde:
• •
sluiten van deuren door automatische branddetectoren, die werken bij een kleine brand inzetten van een aanzienlijk aantal brandweermensen (provinciaal rampenplan) als het uit de hand loopt.
Erik De Smet
6 februari 2013
12
6
18/01/2013
Samenvatting • • •
Compartimentering is OK, maar blijft een zwak punt Voorschriften voor branddetectie niet sluitend Automatisch sluitende deuren: geen goede keuze
• •
Het concept is niet robuust: faalgevoelig Onjuiste inzet van mens en automatisme
• • •
Aanpak van “zichtbare” problemen Probleem met de trappen, … Er zitten nog “schoonheidsfouten” in: te weinig normverwijzingen, vage of niet uit te voeren voorschriften
•
Duurzame handhaving is twijfelachtig: keuringen verplicht, onderhoudscontracten niet, geen herkeuring bij verbouwingen Opvolging : administratieve last
•
Erik De Smet
6 februari 2013
13
Een beter alternatief Defend in place Dubbele veiligheidsketen Componenten met een kleine faalkans Dit is perfect mogelijk als het hele gebouw is uitgerust met adresseerbare branddetectie en met SPRINKLERS Erik De Smet
6 februari 2013
14
7
18/01/2013
Alternatief Concept Het alternatief is gebaseerd op het volgende concept: 1. Twee subcompartimenten per verdieping: Er is altijd een veilige helft. 2. Automatische adresseerbare branddetectie: snelle ontdekking en identificatie van de brandhaard.
3. Eenvoudige eerste actie door personeel altijd met brandblusser. Controleren, de brandruimte (helpen) ontruimen, één bluspoging met de handblusser, de deur van de brandruimte sluiten en het alarm bevestigen.
4. Tweede opdracht van personeel : De andere aanwezigen uit de brandzone verwijderen. Geen verdere blusacties nodig, want:
5. Het gebouw is volledig gesprinklerd. De eerste sprinkler zal afgaan na 3 à 5 minuten, onafhankelijk van de branddetectie of tussenkomst van het personeel.
6. Bij aankomst neemt de brandweer de leiding over van controle-, reddings- en blusacties, met adembescherming. Dikwijls zal de brand al geblust zijn door de sprinklers. Erik De Smet
6 februari 2013
15
Subcompartimentering •
Altijd minstens 2 subcompartimenten per verdieping.
•
Enkel de meest bedreigde personen verplaatsen
•
Tijdelijke opvang in veilige omgeving binnen tot aankomst brandweer.
•
Te bekijken samen met de sprinklerbescherming
•
Uitvoeringsvoorwaarden: keuring + jaarlijkse inspectie
•
Aangepaste federale regelgeving (basisnormen) voor gesprinklerde nieuwe gebouwen nodig.
Erik De Smet
6 februari 2013
16
8
18/01/2013
Gebruik van detectie •
Automatische adresseerbare branddetectie verplicht: beste technologie.
•
1 detector = brandmelding / waarschuwing.
•
Brandalarm + automatische oproep brandweer, bij : 2 detectoren – beveiligde handmelder – sprinklers werken – na brandmelding + wachttijd van 3 à 5 min.
•
Brandalarm stuurt enkel het sluiten van branddeuren tussen compartimenten, het ontgrendelen van deuren in de brandzone
•
Materiaal en uitvoering van installatie volgens EN54 normen
•
Verplichte keuring bij oplevering en na verbouwingswerken
•
Verplicht contract voor jaarlijks onderhoud (niet = keuring)
Erik De Smet
6 februari 2013
17
Gebruik van sprinklers •
Sprinklerbescherming van het hele gebouw.
•
Sprinklers worden 1 per 1 geactiveerd door de hitte (400 à 500 kW = 2 m²)
•
Komt pas in actie als de brand niet onmiddellijk geblust wordt, maar zijn sneller “terplaatse” dan de brandweer.
•
De sprinkler staat vlakbij de brand, vertraagt de branduitbreiding en de rookproductie. Werking van sprinklersysteem activeert het brandalarm.
• • • •
Brand is veel kleiner als de brandweer aankomt, dikwijls zelfs geblust: Dus geen grootschalige interventie nodig. Minder compartimentering nodig, want alle ruimten zijn beveiligd. Kostprijs van de investering af te wegen tegen verminderde exploitatiekosten voor onderhoud – training – verzekering
Erik De Smet
6 februari 2013
18
9
18/01/2013
Correcte inzet van mensen •
Taken bij brand van eigen personeel sluiten aan op de dagelijkse routine. – Reageren op een storing : brandmelding. – De bewoners begeleiden bij een verplaatsing .
•
Eenvoudige taken en instructies: Gemakkelijker om aan te leren, eenvoudiger te oefenen
•
Eigen personeel NIET inzetten voor blussen zonder adembescherming met haspels: evacueren is belangrijker
•
Inzet van brandweer = geschoold personeel met adequate uitrusting voor blus- en reddingsacties
•
Controle van systemen bij voorkeur door externe experten (keuringsorganismen) voor wie het een dagtaak is, eerder dan door de brandweer of eigen mensen, voor wie het een occasionele opdracht is : meer expertise en minder administratie.
Erik De Smet
6 februari 2013
19
Kostenbalans: • • • • •
Iets grotere investering voor sprinklers : < 30 Euro/m² op een totale bouwkostprijs van +/- 1500 Euro /m² voor een nieuwe zorgvoorziening Besparingen: geen automatische sluiting van de kamerdeuren, eenvoudiger compartimentering, haspels nog nodig ? Bij renovatie : minder ingrijpende aanpassingen voor bestaande gebouwen Minder te controleren, dus minder werk voor handhaving en administratie. Controles eerder door externe professionelen. Minder exploitatiekosten voor nazicht en onderhoud. – Sprinklers en detectie zijn niet gevoelig voor beschadiging, branddeuren en deursluiters wel,
• • • •
Eenvoudiger opleiding en training voor eigen personeel. Goedkopere brandverzekering voor gesprinklerde gebouwen. Minder materïele schade, minder verstoring van de activiteiten Grootschalige interventies worden zeer onwaarschijnlijk
Erik De Smet
6 februari 2013
20
10
18/01/2013
Risicoberekening FRAME •
FRAME : Eigen methode voor het berekenen van het brandrisico – – – – – – – –
•
Gebruikt + 40 kenmerkende parameters om het brandrisico te berekenen 3 luiken: risico R voor gebouw , R1 voor gebruikers, R2 voor activiteit In een goed beschermd gebouw zijn R-waarden ≤1 Logaritmische schaal: +1 = x10 Vrij algemeen gekend en gebruikt in België sinds + 20 jaar Rekenblad vrij te krijgen in 7 talen: NL, FR, EN, DE, SP, PT, IT + 600 geregistreerde gebruikers in + 50 landen sinds 2009 Info op www.framemethod.net
Voorbeeld van Melle 2009: doden waren “voorspelbaar” Situatie bij de brand van 2009 : Met alle bepalingen van Vlaams Besluit: Met detectie + sprinklers: Met 100 % hulpbehoevende bewoners : Zonder branddetectie en sprinklers: Met alleen sprinklers :
Erik De Smet
R=0.96 R=0.82 R=0.48 R=1.12 R=1.52 R=0.58
R1=1.47 R1=1.12 R1=0.85 R1=1.73 R1=1.70 R1=1.16
R2=1.39 R2=1.20 R2=0.71 R2=1.39 R2=2.51 R2=0.86
6 februari 2013
21
Vlaams besluit schiet tekort •
Het waarborgt geen beter niveau van veiligheid dan wat er al bestond in Melle voor de brand van 2009.
•
De mogelijkheid voor een brand met meerdere slachtoffers blijft bestaan.
•
Het alternatief met sprinklers dat die mogelijkheid praktisch uitsluit, is GEEN standaardkeuze.
•
Wie dit betere concept kiest krijgt B-attest “afwijkingsaanvraag” indienen (soms twee).
•
De brandweer kan dit zelf niet als een gelijkwaardige oplossing aanbevelen, beoordelen of aanvaarden.
•
Gemiste kans om vernieuwing als standaardkeuze in de regelgeving in te bouwen.
Erik De Smet
6 februari 2013
en
moet een
22
11
18/01/2013
De tijd dringt •
289.000 tachtigplussers in Vlaanderen in 2008 en hun aantal stijgt.
•
Rusthuizen in Vlaanderen: 761 rusthuizen, gemiddeld 92 plaatsen, nu ong. 70.000 plaatsen.
•
In 2020 zouden er 20 % meer woongelegenheden nodig zijn dan in 2008 .
•
4.850 nieuwe plaatsen gepland op korte termijn. Dus nog +/- 9.000 bij te bouwen
•
Met de brandveiligheid van 1975 of van 2013 ?
• Wat kan ik verwachten in 2030 ?
Erik De Smet
6 februari 2013
23
Sprinklers aub !
Erik De Smet
6 februari 2013
24
12
