het Tijdschrift voor de Politie – jg.76/nr.3/14
Bitcoin(s)
23
Bitcoin – wat is het, hoe werkt het? Jitcia Tamminga is vakspecialist A opsporing bij eenheid Noord-Nederland.
Single source of truth, double spending, block chain, miners, single point of failure, time stamp, private key… Zomaar een paar termen die langskomen als je Rutger van Zuidam aan het woord laat over bitcoins. Hij is met zijn bedrijf Into Bitcoin een specialist in dit nieuwe monetaire systeem dat de wereld lijkt te veroveren. De centrale vragen zijn simpel: wat is het, hoe werkt het? Daaruit volgt: wat zijn de veiligheidsrisico’s en hoe zorgt de politie dat ze bijblijft?
W
at is dat: Bitcoin, bitcoins?
“Eigenlijk is het de uitkomst van de zoektocht naar een alternatief monetair systeem, dat transacties kan verzorgen van persoon tot persoon, zonder tussenkomst van derde partijen zoals banken. Het idee voor Bitcoin werd in 2008 beschreven in een white paper door een persoon die het pseudoniem Satoshi Nakamoto gebruikte. Ongeveer een jaar later werd het op internet als particulier open-source-initiatief geïntroduceerd: een elektronisch betaalsysteem, inclusief munteenheden, helemaal onafhankelijk van de centrale banken. Omdat het open source is kan iedereen zien wat de programmeercode van Bitcoin is en er aan mee helpen programmeren – behoorlijk transparant, derhalve. Niemand is eigenaar van Bitcoin.” “Bitcoin is de technologie en bitcoins zijn de waarde-eenheden die binnen Bitcoin worden verstuurd. De koers vind ik eigenlijk het minst interessante van bitcoins. De koers zegt iets over de waarde die bitcoins vertegenwoordigen in het traditionele financiële systeem. Maar de technologie van Bitcoin is veel interessanter.”
Bitcoin is de uitkomst van de zoektocht naar een alternatief monetair systeem
Wat houdt die technologie dan precies in? “Normaal gesproken heeft iedere bank een grootboek. In dit grootboek worden alle rekeninghouders, saldi en transacties geregistreerd. Die grootboeken moeten onderling met elkaar communiceren. Daarbij moeten banken elkaar vertrouwen en zijn veel complexe IT-systemen nodig.” “Bij Bitcoin heeft iedereen hetzelfde gemeenschappelijke grootboek en kan iedereen een kopie van datzelfde grootboek hebben. Dit grootboek is de basis van Bitcoin. Er is met andere woorden een single source of truth: je kunt een bitcoin maar één keer uitgeven en geen double spending doen. Alle transacties van over de hele wereld staan in het grootboek en het is volledig openbaar. Via bijvoorbeeld een site als www.blockexplorer.com kun je alle transacties bekijken.” “De technologie bestaat eigenlijk uit drie lagen. Er is het grootboek, het blockchain genoemd. Er zijn computers die hun rekencapaciteit inzetten om dit grootboek te beheren. Als laatste heb je een protocol dat uit tal van algoritmes en beveiligingsmethodieken bestaat. Dat noemt men cryptografie. Dat zorgt ervoor dat het wiskundig gezien allemaal klopt. Deze algoritmes zijn gewoon openbaar en zijn dus allemaal na te gaan. Ze zorgen er onder meer voor dat transacties worden geverifieerd en ze genereren nieuwe blocks (pagina’s) in het blockchain, waar de nieuwe transacties in worden weggeschreven. Een soort nieuwe bladzijde in het grootboek.”
Bitcoin(s)
het Tijdschrift voor de Politie – jg.76/nr.3/14
Foto: Targaryen
24
“Het grootboek moet ook beheerd en onderhouden worden en er mogen uiteraard geen fouten in staan. Iedereen moet op elk moment ook over exact hetzelfde grootboek kunnen beschikken. En daarvoor is de inzet van rekencapaciteit essentieel.”
Wie zetten de rekencapaciteit van hun computers in? “De mensen die hun computers, hun rekenkracht, inzetten worden miners genoemd. Het proces heet bitcoin mining. Iedereen kan meedoen. Daar zijn gigantische datacenters, maar ook mensen thuis over de hele wereld mee bezig. Ze verifiëren alle transacties en generen nieuwe pagina’s (blocks) in het grootboek.” “Al die computers, die rekenkracht, vormen samen eigenlijk de IT-afdeling van Bitcoin en daarom heeft Bitcoin geen single points of failure: als bijvoorbeeld 30% van de miners wegvalt is er niks aan de hand. Dus een storing, zoals een bank kan hebben, bestaat niet.”
Worden die miners daar ook voor betaald? “Ja, als ik een bitcointransactie doe, dan kan ik daar een kleine miner fee aan toevoegen. Dat is niet verplicht en je mag de hoeveelheid ook zelf bepalen. Er zit geen vast percentage of aantal aan vast. Als je dat vergelijkt met een buitenlandse betaling via de bank dan is dat zeer goedkoop.”
Maar hoe komen bitcoins dan in het systeem terecht? “Het algoritme is zo ingesteld dat wanneer een miner een nieuwe pagina (block) in het grootboek (blockchain) aan-
maakt, er een aantal bitcoins worden gegenereerd die naar die desbetreffende miner gaan. Per ongeveer 10 minuten wordt een nieuwe block aangemaakt.” “Al die mensen met die computers (de miners) zijn dus als een soort jager op zoek naar het laatste puzzelstukje van de pagina, zodat ze een nieuwe pagina kunnen genereren. En deze pagina moet corresponderen met alle voorgaande pagina’s terwijl op datzelfde moment ook nog transacties gaande zijn. Dit is wiskundig gezien een complex gebeuren. Dit is ook niet iets wat je zomaar even op een huis-tuin-enkeukencomputer kunt doen. Hiervoor heb je echt megakrachtige computers nodig en dat is nogal een investering. Er worden nu al speciale chips ontwikkeld voor deze berekeningen.”
Hoe veilig is het? “Al die computers controleren het grootboek en bij iedere transactie zit een time stamp: deze geeft het jaar, de dag en het tijdstip van de transactie aan en dat wordt gecheckt door honderdduizenden computers. Je zou kunnen zeggen dat bij elke transactie een notaris aanwezig is. Maar eigenlijk is dit systeem nog betrouwbaarder, want een transactie die is geverifieerd door het netwerk heeft altijd plaatsgevonden en bovendien is het openbaar. Het protocol werkt, je kunt vertrouwen op de wiskunde.” “Bitcoin heeft begin vorig jaar een enorme vlucht genomen. In Cyprus gingen banken failliet en de mensen konden niet meer bij hun geld. Men kreeg het besef dat ‘jouw geld’ op de bank niet van jezelf is en dat je er niet altijd over kunt beschikken. Dat is bij Bitcoin dus niet zo. Niemand kan je bitcoins afpakken, tenzij men je private key heeft.” “Technisch gezien is het één van de meest veilige betalings-
het Tijdschrift voor de Politie – jg.76/nr.3/14
systemen die er zijn, misschien wel veiliger dan wat banken ooit voor elkaar zouden kunnen krijgen. Dat komt door de wiskundige principes die er in zitten. Eventuele weak spots zitten bij de partijen en mensen die bij het systeem zijn aangesloten.”
Hoeveel bitcoins zijn er nu in omloop? “Op dit moment ongeveer 12,5 miljoen. Het bitcoinprotocol is zo opgesteld dat er steeds minder bitcoins worden gegenereerd, totdat er helemaal geen nieuwe meer worden uitgegeven. Uiteindelijk worden er maximaal 21 miljoen bitcoins uitgegeven en dat zal in het jaar 2140 zijn. Het genereren van nieuwe bladzijden (blocks) voor de transacties blijft wel doorgaan en de miners krijgen dan nog steeds een beloning voor het verifiëren daarvan. De bitcoins kunnen worden opgesplitst in 100 miljoen eenheden, vergelijkbaar met centen. Er is dus meer dan genoeg liquiditeit.” “Steeds meer bedrijven laten zich betalen in bitcoins. Dat heeft meerdere redenen: het is een wereldwijd betaalmiddel, één munteenheid. Het werkt makkelijker, sneller en goedkoper dan met banken of met een creditcard en ten slotte is het ook nog eens veiliger.” “Je kunt alles kopen wat je wilt met bitcoins: vliegtickets, diners, hotels. Er wordt een wereldkaart bijgehouden waar
Het werkt makkelijker, sneller en goedkoper dan met banken of een creditcard je allemaal met bitcoins kunt betalen: (http://coinmap.org). En er is zelfs al een politiechef in Kentucky die zijn salaris laat uitbetalen in bitcoins.” “Met bitcoins kun je dus betalen, je kunt ze naar iemand overmaken en je kunt ze verhandelen. Dit kan bijvoorbeeld op Marktplaats, maar ook op beurzen. Ook in Nederland zijn ze bezig met het opzetten van een landelijke handelsbeurs. En dat is gelijk de voornaamste plek in het systeem waar een toezichthouder, zoals de centrale bank, wel invloed op zou kunnen hebben.”
Bitcoin(s)
25
een lange reeks cijfers en letters, bijvoorbeeld: 1NkbuV2VLU2u8s1Y2kSA3YqXBb1ty6x6Up.” “Dit adres kun je zien als een bankrekeningnummer. Het is een publiek adres en alle transacties vanuit dat adres zijn te volgen, het is alleen niet gekoppeld aan een naam of persoon. Binnen een portemonnee kun je meerdere adressen aanmaken. De enige die bij de bitcoins op een adres kan is de eigenaar van de portemonnee, diegene die de private key heeft – de sleutel tot de kluis.” “Het is verstandig om een back-up van deze private key apart van je portemonnee te bewaren. Dus als je bitcoinportemonnee op je telefoon staat, kan de private key het best ergens anders worden bewaard. Bv. op je laptop of je kunt hem ook gewoon uitprinten en in de kluis leggen.” Vervolgens kun je op een aantal websites met iDeal je bitcoins gaan kopen. Het is heel laagdrempelig.”
Maar hoe kun je achterhalen welk bitcoinadres van welke particulier is? “Bij de transacties worden bitcoinadressen opgegeven en niet echte namen. Die adressen zijn een soort pseudoniem. Maar ergens begint iemand met zijn of haar allereerste aankoop van bitcoins en die betaling gebeurt vaak per banktransactie. Daar ligt een koppeling naar een specifieke persoon. Als de bitcoins op een bitcoinbeurs worden gekocht, dan zit er toch een link tussen een adres en een echt bankrekeningnummer.” “Daarnaast zou een gebruikt IP-adres nog inzicht kunnen geven, maar dat is eenvoudig door de gebruiker te omzeilen. In het grootboek kan wel elke transactie worden gevolgd, maar daar zie je alleen het adres. Het is mogelijk om bij elke transactie die je doet een ander adres te gebruiken.”
Een kans voor criminelen en een uitdaging voor de politie? “Een uitdaging, maar zeker niet onmogelijk om die aan te gaan. Voor de politie is van belang dat men zich realiseert dat als je niet de private key hebt die toegang tot de bitcoins geeft, je ook moeilijk beslag kunt leggen op de bitcoins. Dit kun je vergelijken met een crimineel die een boel geld in de duinen heeft begraven maar niet vertelt waar. Als hij wordt vrijgelaten gaat hij naar de duinen, graaft het geld op, heeft er de beschikking over en niemand die het weet. Dus dan is het zoeken naar de private key.” “Daarnaast zou de toezichthouder kunnen bepalen dat wisselkantoren en beurzen alle klanten moeten kennen en dus moeten vastleggen wie bitcoins koopt of verkoopt. Dit kunnen ook plekken zijn waar de criminelen hun geld uit het Bitcoinsysteem proberen te krijgen.”
En hoe kan ik als particulier bitcoins kopen?
Daar ligt ook een uitdaging voor de Belastingdienst?
“Ten eerste heb je daar een digitale portemonnee voor nodig. Deze bitcoinsoftware, te vinden op het internet, kun je gewoon installeren, bijvoorbeeld als app. In die bitcoinportemonnee staat een adres. Dit bitcoinadres bestaat uit
“Dat klopt, want iemand kan dus theoretisch voor 10.000 euro aan bitcoins hebben zonder dat de Belastingdienst er zicht op heeft. Maar ook daar sluiten ze er voor zover bekend niet de ogen voor.”
26
Bitcoin(s)
het Tijdschrift voor de Politie – jg.76/nr.3/14
Maar houdt de politie daarin gelijke tred? “Dat is de uitdaging. Overigens denk ik dat Nederland een bakermat voor innovatie is, maar die heeft wel de ruimte nodig, want dit is een compleet nieuw gebied. Er zullen binnen de Nederlandse politie heel wat mensen rondlopen met ideeën, die ook innovatief bezig zijn. De nationale politie biedt kansen voor nog meer ontwikkeling op dit gebied.”
Betrekt de politie deskundigen als jij bij het werk?
Rutger van Zuidam
“Positiever geredeneerd betekenen bitcoins ook een kans vanwege de transparantie. Als het mogelijk wordt om een hele boekhouding via Bitcoin bij te houden, kunnen automatisch omzet en winst worden berekend en daarover kan belasting worden afgedragen. Kan BTW automatisch worden geïnd. Alles staat immers al in hetzelfde grootboek.”
Hoe zit het met witwassen? “Bitcoin kun je zien als ‘slimmer’ geld. Het witte geld wordt slimmer en het zwarte geld kan ook een beetje sluwer worden. Witwassen houdt je altijd en overal. Maar vanwege dat openbare grootboek is Bitcoin vrij transparant en daarom kunnen ook opsporingsmogelijkheden slimmer worden. Er is alleen meer IT-kennis nodig, meer hacking skills. Het is dus ook een enorme kans voor de politie en FIOD om nieuwe technieken en kennis en kunde te ontwikkelen die nieuwe opsporingsmiddelen voortbrengen.” “Wat je tot nu toe ziet, is dat veel van de mensen die geprobeerd hebben om binnen het Bitcoinsysteem crimineel te handelen, door politie en justitie worden gepakt. Dat toont aan dat de opsporing er goed mee uit de voeten kan.”
Het witte geld wordt slimmer, het zwarte geld kan een beetje sluwer worden
“Tot nu toe heb ik zelf daar beperkt ervaring mee, maar vanuit de Bitcoin community weet ik wel dat dat gebeurt. Ik word wel gebeld door mensen waar de bitcoins van zijn gestolen, omdat bijvoorbeeld hun computer is gehackt. Die adviseer ik dan.” “Als je bitcoins als gewoon geld ziet, kun je vanuit dat startpunt bepalen hoe ermee om te gaan. Want als iemand aangifte doet van 100 gestolen bitcoins vanaf zijn laptop en die vertegenwoordigen een waarde van 30.000 euro, dan is dat serieus geld. Het is dan goed te weten wie je in kunt schakelen. Een laptop kun je op sporen onderzoeken, maar er is nog veel meer dat je kunt opsporen omdat het zich op internet afspeelt en openbaar is. Die gestolen bitcoins staan in het grootboek en niet op de laptop. Je kunt die bitcoins gewoon volgen. Ik denk dat er binnen nu en een jaar of twee tools op de markt komen die daar specifiek in gaan ondersteunen. Die bitcoins kunnen gaan tracken en bestedingspatronen en gebruikersprofielen in kaart kunnen brengen”
Welke ‘uitdagingen’ zie je nog meer? “Het is een wereldwijd systeem en het herleiden naar een persoon is wel een uitdaging. Je kunt heel makkelijk geld overmaken naar adressen over de hele wereld. Je kunt geld terugstorten, maar een transactie niet terugdraaien. Als iemand bijvoorbeeld besluit een deel van zijn criminele geld willekeurig naar één of een aantal adressen over te maken, dan is het mogelijk dat de politie bij het volgen ervan uitkomt bij een geheel onschuldige persoon.” “Wat daarnaast een gevaar kan vormen is dat Bitcoin, omdat het open source is, heel makkelijk gekopieerd kan worden en er op die manier eenvoudig een alternatieve, digitale geldstroom kan worden gecreëerd. Er bestaan al vele varianten op bitcoin, bijvoorbeeld Litecoin, Dogecoin en Megacoin. Deze werken vrijwel op dezelfde principes als Bitcoin en hebben ook alle hun eigen grootboek. Iedereen kan dus als het ware zijn eigen geld maken en om daar zicht op te hebben en dat te volgen is wel een uitdaging. Het bijhouden van al die razendsnelle ontwikkelingen, dat is de kunst.”
Sommige mensen noemen het een hype, wat vind jij daarvan? “De hype vindt vooral in de media plaats. Ik raad mensen
Bitcoin(s)
het Tijdschrift voor de Politie – jg.76/nr.3/14
Binnen twee jaar zijn er tools op de markt die de opsporing specifiek gaan ondersteunen
27
Bitcoinsysteem kunnen registreren en verhandelen. Bitcoin kun je dan zien als een online systeem voor registraties en transacties van recht op eigendom, waarvan geld een voorbeeld is.” “In het algemeen, wat we gaan krijgen de komende jaren is ‘the internet of things’. Heel veel dingen die we nu nog offline afhandelen, komen online. Neem een koelkast die zijn eigen voorraad bijhoudt en jou een berichtje op je telefoon stuurt met een bestellijst. Die hoef je alleen maar te accorderen en dan wordt er besteld en betaald.”
Een paar weken na het interview komt bitcoinbeurs Mt Gox negatief in het nieuws. Rutger reageert daar nog even op:
Rutger kijkt ook nog even vooruit:
“We hebben bij het faillissement van een grote bekende beurs, Mt Gox, van alles kunnen lezen in de media. Je kunt een dergelijk faillissement het beste vergelijken met het faillissement van een traditionele bank. Dat betekent dat mensen wel hun geld kwijt kunnen zijn, maar het Bitcoinsysteem als zodanig is onaangetast. Mt Gox had de eigen techniek en boekhouding niet op orde. De betrouwbaarheid van deze beurs was al veel langer in het geding en sommige mensen hebben dit risico voor lief genomen. Dit is wat mij betreft een voorbeeld van hoe een behoorlijk zelfreinigende markt werkt – zonder staatssteun en bail-outs en dergelijke. ‘If it doesn’t kill you, it makes you stronger’ – dat zal het gevolg van dit faillissement zijn voor het Bitcoinsysteem.
“In de toekomst zou je ook allerlei andere waarde- en eigendomspapieren zoals koopaktes en aandelen in het
Zie ook de column van Peter Klerks op pagina 22 (red.).
aan om daar wat doorheen te prikken en vooral te kijken naar de essentie van waar dit over gaat. En dat is niet de koers van de munt, maar dat is het systeem, de technologie. De grootste bedreiging voor Bitcoin is een nieuw type coin die zoveel beter is dat meer mensen deze gaan gebruiken. De manier waarop we gaan betalen en alles daarom heen, gaat compleet veranderen. Ik denk zelfs dat Bitcoin en een dergelijke technologie een grotere impact kan gaan hebben op onze samenleving dan het internet tot nu toe heeft gehad.”
Commentaar Landelijke eenheid Zoals vaak bij nieuwe technologieën en maatschappelijke ontwikkelingen stelt de komst van virtuele valuta zoals bitcoins de politie en rechterlijke macht voor nieuwe uitdagingen. Naast de bitcoin bestaan er momenteel meer dan 380 andere soortgelijke digitale munteenheden die allemaal op de technologie van Bitcoin gebaseerd zijn, ook al zijn ze momenteel veel minder waard. Bitcoin is al meerdere malen gesignaleerd in onderzoeken bij de Nationale Politie. De rol van Bitcoin in die onderzoeken loopt uiteen van het vervaardigen van bitcoins (minen) met gebruik van illegaal afgetapte stroom tot fraude en afpersing waarbij bitcoins als betaalmiddel worden
«
ingezet. Daarnaast worden virussen gesignaleerd die de bitcoinportemonnee van geïnfecteerde slachtoffers proberen te stelen. Ook bestaan er moeilijk te achterhalen websites (zoals de inmiddels door de FBI in beslag genomen Silk Road-marktplaats) waar onder meer wapens en verdovende middelen met bitcoins gekocht kunnen worden. Ook inbeslagname van bitcoins is een geheel nieuwe uitdaging voor Openbaar Ministerie en politie. Immers, een bitcoin kan pas werkelijk in beslag genomen worden als deze wordt overgeschreven naar een portemonnee die onder controle is van de overheid. Er is al een werkgroep opgericht met deelnemers van het Openbaar Ministerie en politie die zich buigt over deze problematiek.
Toch biedt ook deze nieuwe technologie kansen voor de opsporing. Bitcoin is niet, zoals vaak wordt beweerd in de media, anoniem. Omdat het systeem in feite niets anders is dan een gedistribueerd openbaar kasboek, betekent dat dat alle transacties door iedereen bekeken kunnen worden. Iedere transactie die ooit heeft plaatsgevonden kan door derden worden gecontroleerd en nagelopen. Niet de meest ideale situatie voor iemand die zijn of haar transacties liever geheim houdt. Nog een interessant aspect van een bitcoin is dat die in tegenstelling tot fysiek geld niet is te vervalsen. Kortom, een nieuwe ontwikkeling die naast de vele legale toepassingen ook door criminelen is ontdekt. En daarmee belangrijk nieuw werkveld voor politie en justitie.
