m "
1
1
'O
Betrouwbaarheid van de openbaarvervoerketen^
Tiidscnriit vervoerswetenschap
F.R. Bruinsma^ P. Peeters^' P. Rietveld'* D.J. van Vuuren^
: 'iff
4 / 9 8 w a a r v a s t g e s t e l d w o r d t d a t m diezelfde sector o o k h e t w o o n w e r k v e r k e e r over de w e g t o e n e e m t .
B r u i n s m a e.a. o n d e r z o e k e n de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n . I n h e t l i c h t v a n de v r a a g s t e l l i n g v a n T h e E c o n o m i s t i s
Abstract This article Investigates reliability as far as the quality of the transport provided by various public transport modes is concerned. The reliability of public transport chain travelling times is examined. Up until now research conducted in this field has only concentrated on trip reliability. A sample of 300 public transport chain journeys operationalised at three different times of the week (at peak hours, off-peak and during the weekend) were looked at in conjunction with the relevant official timetables as published by the respective public transport companies. The distribution of arrival and departure times - specified for each public transport mode - was used to simulate what could be construed as travel time disruptions when compared to the official schedules published by public transport companies. Finally, we used a sensitivity analysis to study the way in which different policy measures can actually serve to improve travelling times and reliability where public transport chains are concerned.
e c h t e r n i e t a l l e e n de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n v a n b e l a n g , m a a r v o o r a l de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de gehele t r a n s p o r t k e t e n . H o e k u n n e n w e b e r e i k e n , d a t de m a r k t w e r k i n g z i c h n i e t a l l e e n v o l t r e k t t u s s e n openbaarvervoerbedrijven onderling, m a a r vooral ook tussen auto enerzijds en o p e n b a a r v e r v o e r a n d e r z i j d s . Z o u de l a a t s t e m a r k t w e r k i n g n i e t veel m e e r a a n d a c h t m o e t e n h e b b e n d a n de eerste n u er e c h t s p r a k e UJkt te z i j n v a n een m o b i l i t e i t s p r o b l e e m i n een specifieke regio als de R a n d s t a d ? I n d i t v e r b a n d d u i k t o n d e r a n d e r e de i n d i t T i j d s c h r i f t a l eerder b e h a n d e l d e v r a a g o p , o f h e t o p e n b a a r vervoer l n de R a n d s t a d v o o r de m o d a l e a u t o m o b i l i s t (al d a n n i e t m e t een lease a u t o ) m o m e n t e e l n o g w e l b e t a a l b a a r i s .
1. Inleiding Het
D e c o n s t a t e r i n g z o u k u n n e n l u i d e n : Voor r e g u l e r i n g i s a l l e e n p l a a t s i n d i e n dit
o p e n b a a r v e r v o e r s t a a t de l a a t s t e J a r e n w e e r v o l o p i n de b e l a n g s t e l l i n g .
D e k w a n t i t e i t e n k w a l i t e i t v a n h e t o p e n b a a r vervoer m o e t e n o m h o o g o m een
r e g i o n a a l e n s e c t o r a a l m a a t w e r k i s . A a n s l u i t e n d op h e t
' s u b s i d l a r i t e i t s b e g m s e l ' v a n h e t E U - v e r d r a g m o e t i n de regio d u s o o k de
a a n z i e n l i j k deel v a n de v o o r t g a a n d e g r o e i l n de m o b i l i t e i t op te k u n n e n v a n g e n .
b e s l u i t v o r m i n g e n de u i t v o e r i n g p l a a t s v i n d e n .
D e i n v e s t e r i n g s p r o g r a m m a ' s v o o r h e t o p e n b a a r vervoer z i j n d a n o o k
flink
o p g e s c h r o e f d e n de o p e n b a a r v e r v o e r b e d r i j v e n k o m e n m e t a l l e r l e i p l a n n e n o m Als
de k w a n t i t e i t e n k w a l i t e i t v a n h u n v e r v o e r s p r o d u c t te v e r b e t e r e n . L e t w e l ' h u n
P r i e m u s eveneens deze gesegmenteerde b e n a d e r i n g b e p l e i t v o o r
i n v e s t e r i n g s b e s l i s s i n g e n t e n behoeve v a n v i t a l e e n b e r e i k b a r e s t e d e n d a n
v e r v o e r s p r o d u c t ' e n h i e r l i g t een g r o o t p r o b l e e m . Veelal b l i j f t h e t b i j enge, t o t
k u n n e n w e v a s t s t e l l e n d a t de r e d a c t i e o n b e d o e l d t o c h een s o o r t t h e m a n u m m e r
een enkele v e r v o e r s t a k b e p e r k t e , visies t e r v e r b e t e r i n g v a n 'het o p e n b a a r -
h e e f t v e r z o r g d . T h e m a is d a n g e w o r d e n d a t I n f o r m a t i e - e n k e n n i s g a r i n g v o o r de
vervoerproduct'. V a n afstemming v a n kwantitelts- en kwaliteitsverbeterende
gesuggereerde b e n a d e r i n g w o r d t georganiseerd, d a t deze d o o r E Z e n
m a a t r e g e l e n t u s s e n v e r s c h i l l e n d e o p e n b a a r v e r v o e r d i e n s t e n i s veelal geen
V&W
s a m e n w o r d t opgezet e n d a t d a a r o v e r i n B r u s s e l o v e r e e n s t e m m i n g w o r d t
s p r a k e . Zelfs b i n n e n een v e r v o e r s d i e n s t h e e f t m e n veelal a m p e r oog v o o r
bereikt.
v e r s c h i l l e n d e deelaspecten. M e t t r o t s p r e s e n t e e r t de N S p r o d u c t v e r b e t e r i n g i n
De
' Het artikel is gebaseerd op het onderzoek 'Hoe laat denk je thuis te zijn?' dat in opdracht van het Projectbureau I W S uitgevoerd Is.
redactie
^ Frank Bruinsma is als universitair hoofddocent verbonden Kaan de Afdeling Ruimtelijke Economie van de Vrije Universiteit.
de v o r m v a n f r e q u e n t i e v e r h o g i n g v a n de I n t e r c i t y d i e n s t v e r l e n i n g i n de R a n d s t a d . M e n i g reiziger b u i t e n de R a n d s t a d k l a a g t e c h t e r over een v e r s c h r a l i n g v a n de d i e n s t v e r l e n i n g aldaar. B o v e n d i e n i s de d i e n s t v e r l e n i n g v a n s t o p t r e i n e n i n de R a n d s t a d a f g e n o m e n - m e t n a m e m e t b e t r e k k i n g t o t v o o r s t a t i o n s - w a a r d o o r vele R a n d s t a d r e i z i g e r s w e l i s w a a r te m a k e n k r i j g e n m e t een hogere f r e q u e n t i e t u s s e n de R a n d s t a d s t e d e n m a a r t o c h een langere r e i s t i j d o n d e r v i n d e n o m d a t de a a n s l u i t i n g e n n a a r e n v a n a f v o o r s t a t i o n s l n k w a n t i t e i t z i j n a f g e n o m e n . K o r t o m ; m e n k i j k t n a a r i n d i v i d u e l e ritten e n h o u d t er geen r e k e n i n g mee d a t deze ene rit v e e l a l deel u i t m a a k t v a n een hele k e t e n v a n
' Paul Peeters brengt als zelfstandig onderzoeker zijn werkzaamheden onder in het bureau Peeters Advies.
ii.
•* Piet RieWeld is als hoogleraar verkeers- en vervoerseconomie verbonden aan de Afdeling Ruimtelijke Economie van de Vrije Universiteit.
ritten
die n o d i g z i j n o m een v e r p l a a t s i n g v a n A n a a r B te k u n n e n m a k e n .
I n v r i j w e l alle p u b l i c a t i e s over o p e n b a a r vervoer w o r d t a l l e e n i n g e g a a n o p de
ritbetrouwbaarheid
( b i j v o o r b e e l d 'x' p r o c e n t v a n de b u s s e n is m i n d e r d a n
5 m i n u t e n v e r t r a a g d ) . I n d i t a r t i k e l b e s t e d e n w e s p e c i a a l a a n d a c h t a a n de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de gehele ook
reisketen per openbaar vervoer en m e t n a m e
a a n de w i j z e w a a r o p de r e i s t i j d e n de b e t r o u w b a a r h e i d i n deze
openbaarvervoerketen k u n n e n w o r d e n verbeterd. U i t het Onderzoek V e r p l a a t s i n g s g e d r a g (CBS, 1994) is een representatieve s t e e k p r o e f v a n
^ Daniël van Vuuren is als A I O verbonden oon het Tinbergen Instituut.
o p e n b a a r v e r v o e r v e r p l a a t s i n g e n geselecteerd. M e t b e h u l p v a n de v e r d e l i n g e n van
de v e r t r e k - e n a a n k o m s t t i j d e n r o n d o m de d i e n s t r e g e l l n g s t i j d v a n
T "
1
1
'P
Tiidschriit
Tiidschritt
vervoerswetenschap
vervoerswetenschap
v e r v o e r s d i e n s t e n w o r d t de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de
openbaarvervoerdiensten
Voor deze t i j d s t i p p e n is h e t geadviseerde reisadvies ü i h e t b e s t a n d
g e s i m u l e e r d . T e n s l o t t e is een gevoeligheidsanalyse u i t g e v o e r d w a a r m e e een
opgenomen. I n totaal z i j n dus 900 verplaatsingen i n het bestand
aantal beleidsmaatregelen ter verbetering v a n het openbaar vervoer bezien z i j n
(300 v e r p l a a t s i n g e n op d r i e v e r s c h i l l e n d e tijdstippen)'^. V a n iedere rit i n de
opgenomen
op h u n e f f e c t e n m e t b e t r e k k i n g t o t de r e i s t i j d e n de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de
v e r p l a a t s i n g is t e v e n s de f r e q u e n t i e o p g e n o m e n a a n de h a n d v a n de eerst
openbaarvervoerdiensten.
volgende i d e n t i e k e m o g e l i j k h e i d deze rit te m a k e n . E r is geen r e k e n i n g mee g e h o u d e n d a t als een a a n s l u i t i n g g e m i s t w o r d t h e t m o g e l i j k i s v i a een a n d e r e
2. Analyse relsketens
r e i s k e t e n de reis v o o r t te zetten. D i t z o u b i j een v e r p l a a t s i n g m e t m e e r d e r e o v e r s t a p p u n t e n t o t zeer complexe r e i s k e t e n s l e i d e n .
2 . 1 S e l e c t i e v a n de r e i s k e t e n s Om
I n t a b e l 2 s t a a t een o v e r z i c h t v a n de m e e s t v o o r k o m e n d e k e t e n s i n de
i n z i c h t te v e r k r i j g e n i n de b e t r o u w b a a r h e i d v a n r e l s k e t e n s i s o n d e r z o e k
v e r r i c h t a a n de h a n d v a n d r i e h o n d e r d k a r a k t e r i s t i e k e
steekproef. D a a r b i j is gecorrigeerd v o o r de w e g i n g s f a c t o r e n die b e r e k e n d z i j n
openbaarvervoerrelaties,
n a a r a a n l e i d i n g v a n de s t r a t i f i c a t i e n a a r v e r s t e d e l i j k i n g s g r a a d e n
w a a r b i j g e t r a c h t is zo goed m o g e l i j k a a n te s l u i t e n b i j d a a d w e r k e l i j k e
a f s t a n d s k l a s s e . T a b e l 2 geeft a a n d a t de b u s o p v a l l e n d veel i n h e t v o o r - e n / o f
verplaatsingspatronen. Hiertoe ls gebruik gemaakt v a n het Onderzoek
n a t r a n s p o r t v a n de r e i s k e t e n s v o o r k o m t . I n w e r k e l i j k h e i d z a l d i t m i n d e r v a a k
V e r p l a a t s i n g s g e d r a g (OVG) v a n h e t C B S (1994) e n de O p e n b a a r Vervoer
v o o r k o m e n o m d a t i n veel gevallen v o o r de fiets gekozen z a l w o r d e n . H e t O V R
R e i z i g e r s i n f o r m a t i e (OVR) v a n de g e z a m e n l i j k e s t r e e k v e r v o e r b e d r i j v e n .
h o u d t e c h t e r geen r e k e n i n g m e t h e t g e b r u i k v a n de f i e t s als v e r v o e r m i d d e l . I n
V e r p l a a t s i n g e n die a a n de volgende c r i t e r i a v o l d o e n z i j n t n b e s c h o u w i n g
het voortransport k a n d i t aandeel oplopen t o t 35 %; voor het n a t r a n s p o r t ligt
genomen:
d a t r o n d de 8 % .
h e t h o o f d v e r v o e r m i d d e l v a n de v e r p l a a t s i n g i s een o p e n b a a r v e r v o e r m i d d e l ï o b e i 2 De in d e s t e e k p r o e f m e e s t v o o r k o m e n d e k e t e n s
(d.w.z. t r e i n , b u s , t r a m o f m e t r o ) ; de v e r p l a a t s i n g h e e f t b e t r e k k i n g op de l a n d e l i j k e steekproef;
(di
de v e r p l a a t s i n g h e e f t niet p l a a t s l n de v a k a n t i e m a a n d e n J u h , a u g u s t u s o f
7.30)
(di
13.00)
%
%
{^o 'M.OO)
%
Keten
december; 26,3 19,6 12,8 9,9 5,2 4.8 4,7
de v e r p l a a t s i n g h e e f t p l a a t s op een doordeweekse dag'' de p e r s o o n die z i c h v e r p l a a t s t v e r t r e k t u l t z l J n / h a a r w o o n p l a a t s o f r e i s t n a a r z i j n / h a a r w o o n p l a a t s toe; een v e r p l a a t s i n g binnen
de w o o n p l a a t s b e h o o r t
d a a r m e e o o k t o t de m o g e l i j k h e d e n .
3,1 2,4 2,4 1,5 1,4
Tabel 1 Heï landelijke O V G - b e s t a n d ( 1 9 9 4 ) n a a r v e r p l a a f s i n g s a f s t a n d e n n a a r verstedelijkingsgraad voor verplaatsingen per openbaar vervoer. Z e e r sterk stedelijk
' Hoewel bij de berekeningen ook verplaatsingen op zondag zijn meegenomen is ten behoeve van de eenvoud alleen van de verdeling van reizen op een doordeweekse dag uitgegaan. De essentie was om een redelijk representatieve verdeling van het aantal verplaatsingen over de verschillende soorten te verkrijgen. Het verplaatsingspatroon op zondag is uiteraard enigszins anders dan door de week, maar voor de te berekenen geaggregeerde betrouwbaarheid voor allerlei varianten lijkt dit verschil niet van groot belang.
0-7,5 km. 7,5-20 km. 20-50 km. -•• 5 0 km. Totaal
385 373 ;90 87 1035
sterk stedelijk 187 251 248 155 841
matig stedelijk 131 271 326 144 872
weinig stedelijk
niet stedelijk
Totaal
71 267 292 153 783
99 271 277 128 775
873 1433 1333 667 4306
1,3 1,2 1,2 1,2 1,2
-
25,4 22,1 11,1 7,4 4,8 6,1 6 2,4 1,8 2 1,6 1,4 1,7 2 1,2 2,2 0,8
-
25,4 17,7 13,8 8,8 3,7 3.6 7 3,7 1,4 0.8 1
2,5 0,7 1,2 2,5 0,6 5.6
bus bus bus bus trein bus trein bus bus bus bus bus trein trein trein bus trein tram bus trein trein bus tram bus trom metro tram bus trein trein tram bus tram trein trein bus trein tram gevraagde reis onmogelijk
Tabel 3 K a r a k t e r i s e r i n g ketens
D e s t e e k p r o e f is g e s t r a t i f i c e e r d n a a r v e r s t e d e l i j k i n g s g r a a d v a n de h e r k o m s t p l a a t s e n n a a r a f s t a n d s k l a s s e . V o o r iedere m o g e l i j k e c o m b i n a t i e t u s s e n de v i j f v e r s t e d e U j k i n g s k l a s s e n e n de v i e r a f s t a n d s k l a s s e n i s een
gemiddeld aantal overstappen gemiddeld aantal bussen gemiddeld aantal treinen gemiddeld aantal trams gemiddeld aantal metro's gemiddelde frequentie bussen gemiddelde frequentie treinen gemiddelde frequentie trams gemiddelde frequentie metro's
s t e e k p r o e f v a n v i j f t i e n v e r p l a a t s i n g e n g e t r o k k e n , z o d a t de o m v a n g v a n de totale s t e e k p r o e f g e l i j k is a a n 3 0 0 ( 4 x 5 x 1 5 ) . D e s t e e k p r o e f o m v a t 7% v a n de v e r p l a a t s i n g e n u l t h e t O V G die a a n de g e n o e m d e c r i t e r i a v o l d o e n (zie t a b e l 1). Met
b e h u l p v a n de O V R - r e i s i n f o r m a t i e z i j n v o o r de v e r p l a a t s i n g e n de
r e i s s c h e m a ' s op de volgende t i j d e n opgevraagd: *
D i n s d a g 15 a p r i l 1997 o m 7 . 3 0
*
D i n s d a g 15 a p r i l 1 9 9 7 o m 1 3 . 0 0
*
Z o n d a g ' 2 0 a p r i l 1997 o m 1 1 . 0 0
' We merken op dat de steekproef niet representatief is Voor de zondag.
Dinsdag 7.30
dinsdag 13.00
zondag
1,25 1,41 0,61 0,16 0,07 30 min. 24 min. 5 min. 6 min.
1,33 1,46 0,63 0,17 0,07 28 min. 24 min. 7 min. 6 min.
1,27 1,41 0,66 0,13 0,07 48 min. 32 min. 10 min. 7 min.
r
Tijdschrift vervoerswetenscliap
I n t a b e l 3 geven we een I n d r u k v a n de k e t e n s , d o o r v o o r de v e r s c h i l l e n d e Tabel 5 Aantal w a a r n e m i n g e n per vervoermiddel
t i j d s t i p p e n d a n w^el d a g e n h e t g e m i d d e l d a a n t a l k e r e n d a t overgestapt w o r d t , d a t een v e r v o e r m i d d e l i n een r e i s k e t e n v o o r k o m t e n de f r e q u e n t i e v a n de
Vervoermiddel
Dinsdag 7:30 uur tot 9 : 3 0 u u r Vertrek Aankomst
Stoptrein IC-trein Stadsbus Stadstram Metro Streekbus
7015 4217
d i e n s t v e r l e n i n g m e t e l k a a r te v e r g e l i j k e n . De k e t e n s b l i j k e n v o o r verschiUende d a g e n e n / o f t i j d s t i p p e n n i e t essentieel v a n e l k a a r te v e r s c h i l l e n , a l i s t e z i e n d a t de f r e q u e n t i e s op een doordeweekse d a g hoger z i j n d a n i n h e t w e e k e i n d e . V e r s c h i l l e n t u s s e n de f r e q u e n t i e s g e d u r e n d e p i e k u r e n e n de f r e q u e n t i e s g e d u r e n d e n i e t - p i e k u r e n z i j n v e r w a a r l o o s b a a r k l e i n ; aUeen b i j t r a m s i s e n i g verschil v a n betekenis waarneembaar.
7036 4178
Dinsdag 11:00 uur tot 1 3 : 0 0 u u r Vertrek
Aankomst
7250
7255
4381
4435
790 751
Z o n d a g 11:00 uur tot 1 3 : 0 0 u u r Vertrek Aankomst 2168 1685
686 559
2185 1707 130 128
418 1471
2 . 2 O p e r a t i o n a l i s a t i e v a n de r e i s k e t e n s O n b e t r o u w b a a r h e i d v a n h e t o p e n b a a r vervoer b e t e k e n t d a t de w e r k e l i j k e
T a b e l 5 geeft a a n hoeveel w a a r n e m i n g e n p e r v e r v o e r m i d d e l b e s c h i k b a a r
a a n k o m s t - e n v e r t r e k t i j d e n n i e t o v e r e e n k o m e n m e t die volgens de
w a r e n . H e t d e t a i l n i v e a u v a n de w a a r n e m i n g e n v a r i e e r t n o g a l per
d i e n s t r e g e l i n g . V a n b e l a n g is d a n o o k i n z i c h t te k r i j g e n i n de a f w i j k i n g e n v a n
v e r v o e r m i d d e l . U i t e r a a r d b l i j v e n h e t s t e e k p r o e v e n o p b a s i s v a n s l e c h t s enkele
de gerealiseerde a a n k o m s t - e n v e r t r e k t i j d e n t e n o p z i c h t e v a n de d i e n s t r e g e l i n g .
b e d r i j v e n , w a a r d o o r geen voUedig r e p r e s e n t a t i e f b e e l d o n t s t a a t v o o r alle
A a n de h a n d v a n deze gegevens k a n een v e r d e l i n g v a n gerealiseerde
s o o r t g e l i j k e b e d r i j v e n i n N e d e r l a n d . H e t is a a n b e v e l e n s w a a r d i g o m een
a a n k o m s t e n e n v e r t r e k k e n r o n d de d i e n s t r e g e l l n g s t i j d g e s c h a t w o r d e n . H i e r t o e
d a t a b a s e o p te steUen, w a a r i n b e t r o u w b a a r h e i d s g e g e v e n s
z i j n gegevens m e t b e t r e k k i n g t o t d i e n s t r e g e l i n g s t i j d e n e n gerealiseerde
r e p r e s e n t a t i e v e Awljze v o o r h e e l N e d e r l a n d w o r d e n o p g e n o m e n . V o o r a l s n o g m a g
a a n k o m s t - e n v e r t r e k t i j d e n opgevraagd b i j de o n d e r s c h e i d e n a a n b i e d e r s v a n
a a n g e n o m e n w o r d e n d a t de s t e e k p r o e f een a c c e p t a b e l b e e l d v a n de
o p e n b a a r vervoer.
b e t r o u w b a a r h e i d z a l geven.
op een
M e t b e h u l p v a n de geschatte v e r d e l i n g e n r o n d de d i e n s t r e g e l i n g v o o r de onderscheiden openbaarvervoerproducten
(stadsbus, t r a m , m e t r o , s t r e e k b u s ,
2 . 3 O v e r z i c h t v a n de s c h a t t i n g e n
s t o p t r e i n e n i n t e r c i t y / s n e l t r e i n ) k u n n e n de 9 0 0 r e i s k e t e n s - zoals geselecteerd
De b i j de o p e n b a a r v e r v o e r b e d r i j v e n v e r k r e g e n w a a r n e m i n g e n z i j n g e b r u i k t
e n geconcretiseerd m e t b e h u l p v a n h e t O V G e n O V R - r e i z i g e r s i n f o r m a t i e -
v o o r h e t s c h a t t e n v a n de v e r d e l i n g v a n de gerealiseerde a a n k o m s t - e n
doorgelicht worden, waarbij rekening gehouden w o r d t m e t frequenties en
v e r t r e k t i j d r o n d de i n de d i e n s t r e g e l i n g o p g e n o m e n a a n k o m s t - e n v e r t r e k t i j d . I n
o v e r s t a p t i j d e n t u s s e n de v e r s c h i l l e n d e s c h a k e l s i n de k e t e n s .
t a b e l 6 geven de g e t a l l e n t u s s e n h a a k j e s de geschatte v e r d e l i n g e n v o o r de
I n t a b e l 4 w o r d t een o v e r z i c h t gegeven v a n alle b r o n n e n e n de p e r i o d e n
a f w i j k i n g e n v a n de v e r t r e k t i j d e n v a n de verschiUende v e r v o e r m i d d e l e n w e e r
w a a r v o o r d a t a v e r k r e g e n z i j n . M e t n a m e de gegevens v a n de m e t r o z i j n b e p e r k t
zoals deze i n de k e t e n s i m u l a t i e z u U e n w o r d e n g e b r u i k t . O p i d e n t i e k e w i j z e i s de
e n gedateerd. V o o r h e t overige geeft de b e s c h i k b a r e i n f o r m a t i e r e d e n t o t
verdeUng r o n d de a a n k o m s t t i j d e n geschat**. B i j deze s c h a t t i n g e n i s geen
t e v r e d e n h e i d . D e i n f o r m a t i e v a n h e t G V B - A m s t e r d a m e n v a n de N S is v a n een
r e k e n i n g g e h o u d e n m e t de m a t e r i e e l u l t v a l . De m a t e r i e e l u l t v a l is overigens w e l
geUjk d e t a i l n i v e a u als v a n de - op b a s i s v a n h e t O V G e n
m e e g e n o m e n i n de u i t e i n d e U j k e k e t e n s i m u l a t i e s .
( ) V R - r e i z i g e r s i n f o r m a t i e - samengestelde r e i s k e t e n s . T a b e l 6 A f w i j k i n g e n v a n d e v e r t r e k t i j d (in m i n u t e n ) Tabel 4 G e g e v e n s v e r k r e g e n p e r o p e n b a a r v e r v o e r m o d u s
stadsbus tram metro streekbus stoptrein stoptrein IC/sneltrein IC/sneltrein
W a t is gemeten 3 lijnen A'dam 3 lijnen A'dam 1 lijn R'dam BBA algemeen 9 lijnen NS 9 lijnen NS 9 lijnen NS 9 lijnen NS
Wanneer
Uitsplitsing dag
Meetpunten
Winter 1996 Winter 1996 2 dgn. Sept '82 Sopt-okt 1996 2 wkn. mrt '97 4 dagen mrt '97 2 wkn. mrt '97 4 dagen mrt '97
Spits/dal/zond. Spils/dal/^ond. Algemeen Algomoon Spits/dal Zondag Spits/dal Zondag
Tussenhalte Tussenhalte 2 tussenhaltes Selectie 41 haltes Alle stations Alle stations Alle stations Alle stations Voor een toelichting op de schattingsmethode en een Volledig overzicht van de schattingsresultatenwordt Verwezen naar Bruinsma et al., 1998)
Vervoermiddel
Verdeling
Verwachting
Variantie
Stadsbus - spits 7.30 - dal 13.00 uur - zondag 1 1.00
Normaal (0,2337, 2,2142) Normaal (0,2666 , 2,6768) Normaal (0,8572 ,2,7463)
0,23 0,27 0,86
4,9 7.2 7,5
Stadstram - spits 7.30 uur - dal 13.00 uur - zondag 11.00
Normaal (0,8572, 2,6547) Normaal (1,1 166, 2,6489) Normaal (0,7672, 2,0667)
0,86 1,12 0,77
7,0 7,0 4,3
Metro
Exponentieel (2)
0,50
0,3
Streekvervoer
LognormacI (2,4813, 0,2047, 0,1697)
0,91
0,5
Tijdschrift vervoerswetenschap
E e n volgende o p m e r k i n g b e t r e f t de v e r s c h i l l e n i n de v a r i a n t i e r o n d Vervoermiddel
Verdeling
Stoptrein - spits 7.30 uur - dal 13.00 uur - zondag 11.00
Verwachting
Variantie
a a n k o m s t - e n v e r t r e k t i j d e n v o o r de v e r s c h i l l e n d e t r a n s p o r t m o d a l i t e i t e n . B i j b u s s e n e n t r a m s is de k a n s o m op t i j d a a n te k o m e n ongeveer even g r o o t als de
Lognormaal (0,9665, 0,7315, 0,3938) Lognormoal (0,8390, 0,6749, 0,2144) Lognormaal (0,6936, 0 , 5 3 6 5 , 0,0627)
2,29 1,65 0,87
2,4 1,7 0.8
k a n s o m op t i j d te v e r t r e k k e n . B i j de t r e i n e n is er een d u i d e l i j k v e r s c h i l : de k a n s o m op t i j d a a n te k o m e n is geringer d a n de k a n s w e e r o p t i j d te v e r t r e k k e n . E e n v e r k l a r i n g h i e r v o o r k a n z i j n d a t de t r e i n b e t e r d a n de b u s s e n
Intercity - spits 7.30 uur - dal 13.00 uur - zondag 11.00
Lognormaal (0,9388, 0 , 7 2 1 3 , 0,2616) Lognormaal (0,9185, 0,7187, 0,1980) Lognormaal (0,7594, 0 , 5 1 8 2 , 0,1 113)
2,06 1,95 0,92
i n s t a a t is t i j d 'goed te m a k e n ' t i j d e n s de s t o p s op h e t s t a t i o n . Deze z i j n i m m e r s
2,3 2,2 0.8
r e l a t i e f l a n g t e n o p z i c h t e v a n de h a l t e r i n g s t i j d b i j b u s e n t r a m . D a t een m e t r o e n o o k een t r e i n - i n l o o p t k o m t d o o r d a t i n elke d i e n s t r e g e l i n g een zekere b u f f e r t i j d z i t . T e n s l o t t e is h e t v a n b e l a n g op te m e r k e n d a t te v r o e g v e r t r e k k e n geen positieve b i j d r a g e a a n de g e m i d d e l d e b e t r o u w b a a r h e i d levert. Integendeel,
U l t de s c h a t t i n g e n b l i j k t d a t de meeste v e r v o e r w i j z e n z o w e l te l a a t als te
h e t v o r m t J u i s t een b r o n v a n gemiste a a n s l u i t i n g e n .
v r o e g k u n n e n v e r t r e k k e n (zie b i j v o o r b e e l d f i g u u r 1, w a a r i n de g e s c h a t t e v e r d e l i n g e n v a n de a a n k o m s t - e n v e r t r e k t i j d e n r o n d de d i e n s t r e g e l l n g s t i j d v o o r h e t streekvervoer e n de i n t e r c i t y i n de o c h t e n d s p i t s g r a f i s c h z i j n weergegeven). Te v r o e g v e r t r e k k e n k a n v o o r de reiziger n o g o n a a n g e n a m e r e gevolgen h e b b e n d a n te l a a t v e r t r e k k e n . D i t p r o b l e e m speelt h e t s t e r k s t v o o r h e t w e g g e b o n d e n
2 . 4 B e t r o u w b a a r h e i d v a n de r e i s t i j d i n o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n s Voor h e t o p e n b a a r vervoer is de objectieve b e t r o u w b a a r h e i d v a n r e i s t i j d gebaseerd op de objectieve r e i s t i j d e n volgens de d i e n s t r e g e l i n g v a n h e t
vervoer ( s t a d s t r a m , s t a d s b u s e n s t r e e k b u s ) . D e s p o o r w e g e n e n de m e t r o
o p e n b a a r vervoer. D o o r n u de (gemeten e n d u s objectieve) b e t r o u w b a a r h e i d v a n
v e r t r e k k e n veel m i n d e r v a a k te v r o e g e n d a n o o k m a a r h o o g s t e n s é é n m i n u u t .
de t r i p t i j d e n d o o r te v o e r e n i n k e t e n s is een idee v e r k r e g e n v a n de objectieve
Verder b l i j k t de k a n s o m op t i j d te v e r t r e k k e n e n a a n te k o m e n b i j de diverse
b e t r o u w b a a r h e i d v a n de r e i s t i j d v a n k e t e n v e r p l a a t s i n g e n .
t r e i n s o o r t e n e n de m e t r o geringer te z i j n d a n b i j s t a d s b u s e n t r a m . D e v a r i a n t i e
I n deze p a r a g r a a f w o r d t v e r s l a g g e d a a n v a n een s i m u l a t i e v a n de
a a n de k a n t v a n de v e r t r a g i n g e n is v o o r h e t stadsvervoer e n de m e t r o j u i s t w e e r
o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n s , w a a r b i j de 3 0 0 k e t e n s leder 2 5 0 0 k e e r z i j n g e s i m u l e e r d
(iets) b e t e r d a n v o o r de t r e i n , u i t g e z o n d e r d de t r e i n e n op zondag. Deze s c o r e n
v o o r de o c h t e n d s p i t s e n de d a l p e r i o d e op w e r k d a g e n e n de zondag. Per s i m u l a t i e w o r d t g e k e k e n hoe de b e t r e f f e n d e reis z a l v e r l o p e n ( a a n s l u i t i n g e n
g l o b a a l even goed. H e t streekvervoer s c o o r t r e l a t i e f slecht.
g e h a a l d d a n w e l gemist) gegeven de geschatte v e r d e l i n g e n v a n de a a n k o m s t - e n
D e m e t r o s c o o r t h e t b e s t v a n alle v e r v o e r m i d d e l e n ; d i t l i g t v o o r de h a n d , aangezien h e t een r e l a t i e f e e n v o u d i g v e r k n o o p t n e t w e r k b e t r e f t d a t geheel o p
v e r t r e k t i j d r o n d de d i e n s t r e g e l i n g s t i j d v a n de i n de b e t r e f f e n d e k e t e n
een eigen b a a n r i j d t . Overigens i s de s t e e k p r o e f v o o r de m e t r o n o g a l b e p e r k t .
o p g e n o m e n o p e n b a a r v e r v o e r m o d a l l t e i t e n . D o o r deze s i m u l a t i e 2 5 0 0 keer te
T e n a a n z i e n v a n h e t t r e i n v e r k e e r b l i j k t d a t er n a u w e l i j k s v e r s c h i l l e n te z i e n
h e r h a l e n k a n een g e m i d d e l d e v e r w a c h t i n g over de r e i s t i j d v o o r de b e t r e f f e n d e
z i j n t u s s e n de s t o p t r e i n e n de i n t e r c i t y . W e l l s d u i d e l i j k d a t beide t r e i n s o o r t e n
k e t e n gegeven w o r d e n . Vervolgens z i j n de k e t e n s gewogen n a a r h u n g e w i c h t i n
op z o n d a g b e t e r p r e s t e r e n d a n op doordeweekse dagen.
h e t O V G (zie t a b e l 1). O p g e m e r k t d i e n t te w o r d e n d a t 18 r e i z e n (5,6 % gewogen n a a r h e t OVG) op de z o n d a g u i t v a l l e n d a a r de o p e n b a a r v e r v o e r d i e n s t r e g e l l n g
Streekvervoer-ochtendspits
Intercity-ochtendspits
0,31
op z o n d a g n i e t i n deze r e i z e n voorziet.
0,3• vertrek
• vertrek
- aankomst
- aankomst
2.4.1
Algemeen
beeld
l n f i g u u r 2 i s de s p r e i d i n g r o n d de a a n k o m s t t i j d i n de s p i t s weergegeven. Te z i e n is d a t de m e e s t e r e i z e n r o n d de geplande a a n k o m s t t i j d a r r i v e r e n . F i g u u r 2 geeft o o k de I n v l o e d v a n f r e q u e n t i e s v a n de d i e n s t v e r l e n i n g a a n ; er i s Ui
een d u i d e l i j k z i c h t b a r e k a n s op een v e r t r a g i n g v a n 3 0 m i n u t e n , é é n u u r e n twee u u r .
-20
O
10
20
-20
-10
O
Vertraging Figuur 1. Tv^ee voorbeelden van de verdeling rond de dienstregelingstijd
10
Vertraging
20
30
Tiidschritt
Tijdschrift
vervoerswetenschap
vervoerswetenschap
z i t t e n e n d u u r t de reis d a n o o k langer. D e g e m i d d e l d e r e i s t i j d m e t é é n o v e r s t a p 0,14
b l i j k t b i j n a een u u r te b e d r a g e n . D e k e t e n m e t d r i e o v e r s t a p p u n t e n d u u r t
Aile waarnemingen
g e m i d d e l d b i j n a 2,5 u u r . D e r e i s t i j d e n gegeven d o o r O V R v o o r de v e r s c h i l l e n d e
0,12
d a g d e l e n z i j n n i e t o n d e r l i n g v e r g e l i j k b a a r . O m d a t O V R r e g e l m a t i g v o o r een
0,1 0,08
v e r p l a a t s i n g t u s s e n dezelfde p u n t e n v e r s c h i l l e n d e r e i s s c h e m a ' s a a n g e e f t v o o r
0,06
s p i t s , d a l e n zondag, v a r i e e r t o o k de v e r d e l i n g v a n de t y p e n r e i z e n over s p i t s ,
0,04
d a l e n z o n d a g . Zo k o m t de k e t e n t r a m / b u s v o o r dezelfde set
o,o;
h e r k o m s t - b e s t e m m i n g s r e l a t i e s volgens O V R i n 2 3 gevallen t i j d e n s de s p i t s v o o r
/
e n s l e c h t s l n 17 g e v a l l e n i n h e t d a l e n 2 1 k e e r op zondag. O p z o n d a g v a l t o o k
-50
50
100
150
een deel v a n de r e i z e n geheel af, o m d a t O V R d a a r geen v e r b i n d i n g v o o r k o n
200
Vertraging
vinden.
Figuur 2. Spreiding rond de aankomsttijd (ochtendspits, alle waarnemingen)
T a b e l 3 G e m i d d e l d e reistijd e n g e m i d d e l d e a f w i j k i n g in d e a a n k a m . s t t i j d e n v o o r acht geselecteerde typen v a n OV-ketens
T a b e l 7 A a n k o m s t t i j d e n in d e s p i t s , t i j d e n s dfikn-en e n o p d e z o n d a g
reistijd OVR waarvan wachttijd reistijd simulatie waarvan wachttijd extra reistijd simulatie aankomst 2 minuten te vroeg 0 tot 2 minuten te vroeg op tijd 0 tol 5 minuten fe laat 6 tot 10 minuten te laat 10 tot 3 0 minuten te laat >30 minuten te laat
Spits Minuten
Dal Minuten
Zondag Minuten
59,9
61,8 6,4 67,9 12,1 9,9% 0,7% 29,6% 11,6% 29,7% 9,7% 12,7% 6,1%
65,1 8,7 72,5 15,4 11,4% 0,8% 31,7% 12,7% 31,2% 6,5% 9,1% 8,0%
5,1 65,9 10,7 10,0% 0,5% 30,1% 12,0% 30,4% 8,8% 13,2% 5,1%
Bus Bus/bus Trein/bus Bus/trein Bus/trcin/bus Bus/trein/trein/bus Tram/trein/bus Bus/trein/tram Alle ketens
spits
OVR da! minuten
zondag
Ketensimulatie spits dal zondag % t.o.v. z e l f d e p e r i o d e O V R
28,8 50,5 53,7 58,0 74,3 147,0 55,4 83,7 59,9
28.7 54,5 60,7 55,2 71,0 119,1 81,8 65,3 61,8
28,1 55,2 65.3 64,6 85,5 104,5 100,9 78,8 65,1
100,3 106,1 109,5 108,8 111,6 104,5 118,6 104,4 110,0
102,4 106,4 103,6 109,2 111,8 108,7 115,8 119,4 109 9
101,1 110,0 109,6 102,3 110,5 109,0 123,8 108,8 11 1,4
D e l a a t s t e d r i e k o l o m m e n i n t a b e l 8 geven de g e m i d d e l d e r e i s t i j d e n a a n zoals deze g e s i m u l e e r d z i j n l n v e r h o u d i n g t o t de r e i s t i j d zoals gegeven d o o r de OVR v o o r h e t b e t r e f f e n d dagdeel. A a n g e z i e n h e t h i e r a f w i j k i n g e n t e n o p z i c h t e
U i t t a b e l 7 b l i j k t dat, o n g e a c h t h e t dagdeel w a a r o p m e n r e i s t , m e n u i t m a g
v a n de d i e n s t r e g e l l n g s t i j d b e t r e f t die p e r r i t 2 5 0 0 keer g e s i m u l e e r d z i j n , l a t e n
g a a n v a n een r e i s t i j d die 10 % hoger l i g t d a n d o o r O V R - r e i z i g e r s i n f o r m a t i e
deze k o l o m m e n een a n a l y s e toe zowel n a a r t y p e o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n als n a a r
w o r d t aangegeven. D e r e i s t i j d l s t n de o c h t e n d s p i t s h e t k o r t s t e n zondags h e t
dagdeel w a a r o p de v e r p l a a t s i n g m e t een b e p a a l d t y p e o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n
l a n g s t . D i t w o r d t zowel volgens O V R als de s i m u l a t i e m e t n a m e v e r o o r z a a k t
plaatsvindt.
d o o r een t o e n a m e m de w a c h t t i j d als gevolg v a n de lagere f r e q u e n t i e s i n de
W o r d t allereerst g e k e k e n n a a r de r e i s t i j d s i m u l a t i e s v o o r t y p e n
d i e n s t v e r l e n i n g op zondag. O n g e a c h t h e t dagdeel a r r i v e e r t m e n i n r u i m 4 0 %
openbaarvervoerketens,
van
h o o f d t r a n s p o r t m i d d e l w a a r i n de b u s e n / o f t r a m f u n g e e r t i n h e t v o o r - é n
de gevallen op t i j d o f te v r o e g . Z e l d e n a r r i v e e r t m e n m e e r d a n twee m i n u t e n
d a n b l i j k t d a t m e t n a m e k e t e n s m e t de t r e i n als
te vroeg. BIJ ongeveer 3 0 % v a n de r e i z e n a r r i v e e r t m e n b i n n e n v i j f m i n u t e n n a
n a t r a n s p o r t (twee k e e r overstappen) g e m i d d e l d de grootste a l w l j k l n g e n t e n
de geplande a a n k o m s t t i j d . D e r e s t e r e n d e 3 0 % l o o p t een v e r t r a g i n g v a n m e e r
o p z i c h t e v a n de d i e n s t r e g e l i n g te z i e n geven. Voor de o n d e r s c h e l d e n d a g d e l e n o n t s t a a t een v r i j d i f f u u s b e e l d . De
d a n v i j f m i n u t e n op.
g e m i d d e l d e r e i s t i j d i n de o c h t e n d s p i t s w i j k t h e t m i n s t a f v a n de 2 . 4 . 2 Typische
ketens
d i e n s t r e g e l i n g s t i j d v o o r v i e r v a n de a c h t t y p e n o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n s ,
de
r e i s t i j d l n de d a l u r e n e n op de z o n d a g beide twee keer. U i t alle k e t e n s i s een a c h t t a l k e t e n s geselecteerd die r e l a t i e f veel v o o r k o m e n
D e u i t s p r a k e n m e t b e t r e k k i n g t o t a f w i j k i n g e n v a n de gesimuleerde r e i s t i j d
i n h e t o p e n b a a r v e r v o e r g e b r u i k (zie o o k t a b e l 2). I n t a b e l 8 s t a a t i n de eerste
t e n o p z i c h t e v a n de d i e n s t r e g e l i n g s t i j d z i j n n a t u u r l i j k o o k a f h a n k e l i j k v a n de
d r i e k o l o m m e n de g e m i d d e l d e r e i s t i j d p e r t y p e o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n i n de
s p r e i d i n g i n de a a n k o m s t t i j d e n . N a a r m a t e de s p r e i d i n g g r o t e r i s , n e e m t de
s p i t s , t i j d e n s d a l u r e n e n op z o n d a g aangegeven volgens de opgaven v a n OVR.
o n z e k e r h e i d m e t b e t r e k k i n g t o t de r e a l i s a t i e v a n de r e i s t i j d toe. I n t a b e l 9 i s
Zoals te v e r w a c h t e n w a s z i j n er grote v e r s c h i l l e n i n de g e m i d d e l d e r e i s t i j d v o o r
d a a r o m v o o r de v e r s c h i l l e n d e d a g d e l e n de k a n s o p g e n o m e n w a a r o p m e n o p t i j d
deze k e t e n s : n a a r m a t e de r e i s a f s t a n d g r o t e r is z u l l e n er m e e r o v e r s t a p p e n l n
(of te vroeg) a r r i v e e r t e n de k a n s op een v e r t r a g i n g v a n m e e r d a n v i j f m i n u t e n .
Tijdschrift
Tiidschrift
vervoerswetenschap
vervoerswetenscliap
J
O m d a t het verschil u i t m a a k t of m e n meer d a n v i j f m i n u t e n vertraging oploopt op een r e i s v a n een h a l f u u r o f een reis v a n twee u u r is de g e m i d d e l d e r e i s t i j d
0,14
tevens aangegeven.
Bus/bus
0,12
T a b e l 9 l a a t z i e n d a t m e n i n k e t e n s m e t een g e m i d d e l d e r e i s t i j d v a n
0,1
ongeveer een u u r é é n op de v i e r a v i j f r e i z e n r e k e n i n g m o e t h o u d e n m e t een
0,1
v e r t r a g i n g v a n m e e r d a n v i j f m i n u t e n . V o o r de k e t e n s b u s / t r e i n / t r a m e n
0,0f
b u s / t r e i n / b u s - b e i d e m e t een g e m i d d e l d e r e i s t i j d v a n b i j n a a n d e r h a l f u u r -
0,04
b e d r a a g t d i t é é n op de d r i e r e i z e n . Negatieve u i t s c h i e t e r is w e d e r o m de k e t e n
u o,o;
t r a m / t r e i n / b u s w a a r b i j m e n d r i e v a n de v i j f k e e r k a n r e k e n e n o p e e n v e r t r a g i n g v a n m e e r d a n v i j f m i n u t e n (op een r e i s t i j d v a n een goed u u r ) .
-50
50
100
150
200
50
Vertraging
100
Vertraging
Tabel 9 Reistijd (minuten) e n k a n s op vertraging voor typen O V - k e t e n s (b = bus, t = trein, t a = tram) 0,14
Keten
b b/b t/b b/t b/t/b b/t/t/b ta/t/b b/t/ta Totaal
Ochtendspits Reistijd % op % -5 tijd min.
Daluren w e r k d a g Reistijd % op % 5 tijd min.
28,9 53,6 58,8 63,1 82,9 153,6 65,/ 87,4 65,9
29,4 58,0 62,9 60,3 79,4 127,6 94,7 70,1 67,9
64,5 48,1 46,9 28,0 33,0 38,9 17,0 33,3 42,6
3,0 17,9 28,7 24,9 36,6 31,8 59,8 33,9 27,1
56,8 46,5 47,5 39,1 28,8 34,0 27,6 30,5 41,8
6,7 20,3 19,3 27,7 41,4 39,4 52,2 28,5
Zondag Reistijd % o p % tijd min. 28,4 60,7 71,6 66,1 94,5 129,8 124,9 85,7 72.5
62,0 46,0 47,2 49.1 37,9 35,6 25,2 34,1 45,2
Bus/trein Irein/bus
0,12 0,1
5,6 20,1 14,6 18,0 31,1 31,2 48,2 30,4 23,6
0,08 0,06
0,04-1
1^
o,o:
-50
50
100
150
200
Vertraging E r z i j n slechts enkele t y p e n k e t e n s w a a r i n n a a r dagdeel g r o t e v e r s c h i l l e n i n
Figuur 3. Spreiding rond aankomsttijd voor drie typische ketens (ochtendspits)
h e t op tijd o f m e e r d a n v i j f m i n u t e n te l a a t a a n k o m e n z i j n w a a r te n e m e n . B i j de k e t e n t r e i n / b u s , e n l n m i n d e r e m a t e t r a m / t i e i n / b u s , k o m t m e n r e l a t i e f
O V R aangeeft. V o o r de a f s t a n d s k l a s s e 7,5 t o t 2 0 k i l o m e t e r echter z i j n de
w e i n i g o p t i j d a a n i n de o c h t e n d s p i t s e n r e l a t i e f v a a k op z o n d a g . I n d r i e k e t e n s
s c h a t t i n g s r e s u l t a t e n b i j n a 14 % h o g e r v o o r doordeweekse reizen e n 17 % h o g e r
( b u s / t r e i n , b u s / t r e i n / b u s e n b u s / t r e i n / t r e i n / b u s ) i s de k a n s op m e e r d a n v i j f
v o o r r e i s t i j d e n op z o n d a g . De o p e n b a a r v e r v o e r d i e n s t v e r l e n i n g ls k l a a r b l i j k e l i j k
m i n u t e n v e r t r a g i n g r e l a t i e f g r o o t i n de d a l u r e n .
m e t n a m e m o e i l i j k u i t te v o e r e n v o o r deze a f s t a n d s k l a s s e , w a a r b i n n e n j u i s t
I n f i g u u r 3 z i j n de k a n s e n v o o r d r i e s p e c i f i e k e
openbaarvervoerketens
zoveel w o o n - w e r k v e r p l a a t s l n g e n p l a a t s v i n d e n .
weergegeven. Geselecteerd z i j n k e t e n s m e t r e s p e c t i e v e l i j k é é n , twee e n d r i e overstappen.
W o r d t g e k e k e n n a a r de s p r e i d i n g i n a a n k o m s t t i j d e n d a n b l i j k t d a t v o o r de k o r t s t e a f s t a n d s k l a s s e - t o t 7,5 k i l o m e t e r - ongeveer 5 0 % v a n de r e i z e n o p t i j d (of te vroeg) a a n k o m t . D i t p e r c e n t a g e op t i j d (of te vroeg) a a n k o m e n n e e m t
B i j de b u s / b u s k e t e n is m o o i te z i e n hoe de lage f r e q u e n t i e v a n de s t r e e k b u s s e n z i c h v e r t a a l t i n v e r t r a g i n g e n als gevolg v a n h e t m i s s e n v a n
g e l e i d e l i j k a f t o t ongeveer 4 0 % v o o r de l a n g s t e a f s t a n d s k l a s s e (meer d a n 5 0 k i l o m e t e r ) . D e a a n k o m s t e n m e t een v e r t r a g i n g v a n m i n i m a a l v i j f m i n u t e n t o n e n
a a n s l u i t i n g e n . E r i s t e l k e n s een p l e k j e i n de v e r t r a g i n g s k a n s te z i e n op een h a l f
een o v e r e e n k o m s t i g b e e l d ; n o g geen 2 0 % v o o r de k o r t s t e a f s t a n d s k l a s s e t o t
u u r , é é n u u r e n twee u u r . B i j k e t e n s m e t twee o v e r s t a p p e n - i n d i t v o o r b e e l d de
ongeveer 3 0 % v o o r de l a n g s t e a f s t a n d s k l a s s e .
k e t e n b u s / t r e i n / b u s - z i j n deze p i e k e n a l w a t m e e r v e r s t o o r d , h e t g e e n n o g s t e r k e r geldt v o o r de k e t e n m e t d r i e o v e r s t a p p u n t e n ( b u s / t r e i n / t r e i n / b u s ) .
H o e w e l de v e r s c h i l l e n g e r i n g z i j n k a n i n h e t a l g e m e e n w o r d e n gesteld d a t de a a n k o m s t t i j d e n op z o n d a g h e t m e e s t e n die i n de d a l u r e n d o o r de w e e k h e t m i n s t i n o v e r e e n s t e m m i n g z i j n m e t de d o o r O V R aangegeven r e i s t i j d e n .
2.4.3
Afstandsklassen
en
verstedelijkingsgraad
B i j de i n d e l i n g v a n h e t O V G is o n d e r s c h e i d g e m a a k t n a a r v i e r a f s t a n d s k l a s s e n e n v i j f k l a s s e n v a n v e r s t e d e l i j k i n g (zie t a b e l 1). U i t de s i m u l a t i e r e s u l t a t e n v o o r de v i e r afstandsklassen
(< 7,5 k m . ; 7,5 t o t
2 0 k m ; 2 0 t o t 5 0 k m e n > 5 0 k m ) b l i j k t dat, geheel n a a r v e r w a c h t i n g , de r e i s t i j d
D e o m v a n g v a n de a f w i j k i n g e n v a n de g e s i m u l e e r d e r e i s t i j d t e n o p z i c h t e van
de d i e n s t r e g e l i n g is o n r e g e l m a t i g v e r d e e l d over de
verstedelykingsklassen:
de r e i s t i j d n e e m t toe b i j een a f n a m e v a n de v e r s t e d e l i j k i n g . D e reistijdsimulaties voor verstedeUjkingsklassen 2 (sterk verstedelijkt) en 4
t o e n e e m t m e t de a f s t a n d . V o o r d r i e v a n de v i e r a f s t a n d s k l a s s e n z i j n de
(weinig v e r s t e d e l i j k t ) geven een hogere r e i s t i j d a a n d a n de d i e n s t r e g e l i n g
r e s u l t a t e n v a n de r e i s s l m u l a t i e s - o n g e a c h t h e t dagdeel w a a r o p de r e i s
volgens O V R v a n 7 % t o t 9,5 % . V o o r de k l a s s e n 1 (zeer s t e r k ) , 3 (matig) e n 5
p l a a t s v i n d t - t u s s e n d é 7 % e n de 10 % h o g e r d a n de d l e n s t i e g e U n g volgens
(niet s t e d e l i j k ) l i g t d i t p e r c e n t a g e t u s s e n de 10 % e n 13 % . E e n u i t s c h i e t e r i s de
r e l s t i j d s l m u l a t i e v o o r z o n d a g I n h e t zeer s t e r k v e r s t e d e l i j k t e gebied: deze i s
* de o v e r s t a p t i j d e n ;
b i j n a 2 0 % hoger d a n de d i e n s t r e g e l m g s r e i s t i j d . Voor h e t overige z i j n de
* de f r e q u e n t i e s v a n de verschiUende v e r v o e r m i d d e l e n ;
v e r s c h i l l e n t u s s e n de d a g d e l e n m a r g i n a a l .
de b e t r o u w b a a r h e i d v a n h e t v e r t r e k t l j d s t l p v a n de verschiUende r i t t e n u l t de
E e n enkele k l e i n e u i t z o n d e r i n g d a a r g e l a t e n k a n gesteld w o r d e n d a t i n h e t
reisketen;
zeer s t e r k v e r s t e d e l i j k t e gebied (klasse 1) h e t a a n t a l a a n k o m s t e n d a t op t i j d (of
de b e t r o u w b a a r h e i d v a n h e t a a n k o m s t t i j d s t i p v a n de v e r s c h i l l e n d e r i t t e n u i t
te vroeg) k o m t h e t laagst i s (circa 4 0 % ) e n h e t a a n t a l a a n k o m s t e n m e t een
de r e i s k e t e n .
v e r t r a g i n g v a n m e e r d a n v i j f m i n u t e n h e t h o o g s t (circa 3 5 % ) . I n k l a s s e 5 (niet
T e n e i n d e m e e r i n z i c h t te k r i j g e n i n de i n v l o e d v a n deze verschUlende
s t e d e l i j k ) w o r d t m e t r e s p e c t i e v e l i j k 5 0 % e n 2 0 % h e t omgekeerde
f a c t o r e n o p de b e t r o u w b a a r h e i d is voor de ochtendspits
w a a r g e n o m e n . O p z i c h is d i t een o p v a l l e n d e b e v i n d i n g , i m m e r s b i j de
gevoeUgheidsanalyse g e m a a k t . D e gevoeligheidsanalyse i s n i e t u i t g e v o e r d v o o r
a f s t a n d s k l a s s e n h e b b e n w e gezien d a t n a a r m a t e de a f s t a n d t o e n e e m t m e n
de d a l u r e n e n de z o n d a g . U i t de k a r a k t e r i s e r i n g v a n de
m i n d e r op t i j d a r r i v e e r t e n m e n m e e r m e t een v e r t r a g i n g v a n m i n i m a a l v i j f
(zie t a b e l 3 e n 9) k a n afgeleid w o r d e n d a t de gevoeUgheidsanalyse m e t n a m e
m i n u t e n t e n opzichte v a n de d i e n s t r e g e l l n g s t i j d g e c o n f r o n t e e r d w o r d t . D e
v o o r de z o n d a g m o g e U j k t o t a n d e r e r e s u l t a t e n k a n l e i d e n d a a r op z o n d a g de
g e m i d d e l d e r e i s t i j d n e e m t toe v a n r e i z e n v a n u i t zeer s t e r k v e r s t e d e l i j k t e
lage
gebieden (klasse 1) n a a r r e i z e n v a n u i t n i e t s t e d e l i j k e gebieden (klasse 5). D e
daardoor reistijden.
frequenties
een
openbaarvervoerketens
v a n de d i e n s t v e r l e n i n g l e l d e n t o t r e l a t i e f lamge w a c h t - e n
t o e n a m e v a n de g e m i d d e l d e r e i s t i j d i s e c h t e r b i j de v e r s t e d e U j k i n g s k l a s s e n veel g e r i n g e r d a n b i j de
afstandsklassen.
Geheel o v e r e e n k o m s t i g de a n a l y s e v a n de a f s t a n d s k l a s s e n i s de u i t k o m s t d a t i n h e t algemeen de gesimuleerde r e i s t i j d e n op z o n d a g h e t b e s t a a n s l u i t e n b i j de r e i s t i j d e n volgens de d i e n s t r e g e l i n g e n de r e i s t i j d e n t i j d e n s de d a l u r e n het slechtst.
3. Gevoeligheidsanalyse betrouwbaarheid O m een t w e e t a l r e d e n e n i s h e t I n t e r e s s a n t een a a n t a l
gevoeligheidsanalyses
u i t te v o e r e n . T e n eerste is h e t i n h e t a l g e m e e n v a n b e l a n g n a te g a a n hoe gevoelig de s i m u l a t i e s z i j n . T e n tweede i s h e t v o o r h e t b e l e i d v a n b e l a n g te
T a b e l 1 0 O e t w i n t i g v a r i a n t e n v o o r d e r e i s t i j d g e v o e l i g h e i d in het o p e n b a a r vervoer Variant 1. Variant 2. Variant 3. Variant Variant Variant Variant Variant Variant
4a. 4b. 5a. 5b. óo. 6b.
Variant 7.
w e t e n w e l k e v e r b e t e r i n g e n i n h e t o p e n b a a r v e r v o e r l e i d e n t o t grote d a n w e l k l e i n e v e r a n d e r i n g e n i n de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de gehele o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n . Voor h e t b e l e i d i s h e t v a n g r o o t b e l a n g te w e t e n o f h e t n e t t o e f f e c t o p de b e t r o u w b a a r h e i d v a n o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n s
van
m a a t r e g e l e n zoals h e t sneUer l a t e n r i j d e n v a n de v o e r t u i g e n g r o t e r i s d a n b i j v o o r b e e l d h e t e f f e c t v a n m a a t r e g e l e n w a a r m e e de f r e q u e n t i e s v a n de d i e n s t v e r l e n i n g opgevoerd w o r d e n . D o o r gevoeligheidsanalyses u i t te v o e r e n die overeen k o m e n m e t b e l e i d s m a a t r e g e l e n die de o v e r h e i d z o u k u r m e n n a s t r e v e n , k a n i n z i c h t v e r k r e g e n w o r d e n i n de e f f e c t e n die v o o r de totale N e d e r l a n d s e o p e n b a a r v e r v o e r v e r p l a a t s i n g e n b e r e i k t k u n n e n w o r d e n . I m m e r s , de
Variant 8. Variant 9. Variant 10. Variant 11. Variant 12. Variant 13. Variant 14. Variant 15. Variant 16. Variant 17. Variant 18. Variant 19. Variant 20.
Fiets in voorfransport, indien de rittijd op de fiets ten fioogste 15 minuten bedraagt. Fiets in natransport, Indien de rittijd op de fiets ten hoogste 15 minuten bedraagt. Fiets in voor- en natransport, indien de rittijd op de fiets ten hoogste 15 minuten bedraagt. Streeicvervoer is 100% betrouwbaar. Streel
k e t e n v e r p l a a t s i n g e n - e n de v e r v o e r m i d d e l e n die d a a r v o o r g e b r u i k t w o r d e n z i j n gewogen v o o r h u n a a n d e e l i n de O V G - p o p u l a t l e (zie t a b e l 1). T o t op h e d e n w o r d t a l l e e n g e k e k e n n a a r de e f f e c t l v i t e i t s e f f e c t e n v a n i n g r e p e n i n é é n vervoersegment. H i e r d o o r h e e f t m e n geen i n z i c h t i n h e t g e e n deze m a a t r e g e l t o t gevolg h e e f t i n o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n s n o c h v o o r h e t t o t a a l a a n v e r p l a a t s i n g e n m e t h e t o p e n b a a r vervoer.
D o o r steeds é é n v a n de bovengenoemde f a c t o r e n te v a r i ë r e n , k a n b e k e k e n w o r d e n h o e g r o o t de i n v l o e d v a n deze f a c t o r e n op de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de r e l s k e t e n s u i t de s t e e k p r o e f i s . Zodoende geeft de gevoeUgheidsanalyse
een
i n d i c a t i e w e l k e v e r b e t e r i n g e n i n h e t o p e n b a a r v e r v o e r s y s t e e m l e i d e n t o t een betere o p e n b a a r v e r v o e r p r e s t a t l e e n w e l k e m a a t r e g e l e n m i n d e r succesvol z i j n . I n t a b e l 10 s t a a n de t v w n t i g g e ï m p l e m e n t e e r d e v a r i a n t e n weergegeven.
3 . 1 O p z e t v a n de
gevoeligheidsanalyse
D e b e t r o u w b a a r h e i d v a n de r e i s k e t e n s i s a f h a r i k e l i j k v a n een a a n t a l f a c t o r e n . D e b e l a n g r i j k s t e f a c t o r e n die de b e t r o u w b a a r h e i d v a n een wdllekeurlge reisketen bepalen zijn:
V o o r de ' f l e t s - v a r i a n t e n ' 1 - 3
z i j n de volgende v e r h o u d i n g e n a a n g e n o m e n
b i j h e t b e p a l e n v a n de n i e u w e r e i s k e t e n : 1. een r i t p e r flets k o s t evenveel t i j d als dezelfde r i t p e r s t a d s b u s
Tiidscnriit vervoerswetenschap
2. een r i t p e r f i e t s Itost 1,25 keer zoveel t i j d als dezelfde r i t p e r t r a m
Uit
figuur
4 b l i j k t d a t de d r i e
fietsvarianten
( v a r i a n t e n 1 t / m 3) goed
3. een r i t p e r f i e t s k o s t 2 keer zoveel t i j d als dezelfde rit per m e t r o
scoren. H e t w e g n e m e n v a n de k a n s op h e t m i s s e n v a n de a a n s l u i t i n g i n v o o r -
4.
e n o f n a t r a n s p o r t is k e n n e l i j k erg e f f e c t i e f M a a r o o k h o o g s c o o r t v a r i a n t 7
een rit p e r flets k o s t 1,5 keer zoveel t i j d als dezelfde rit p e r s t r e e k b u s Let
van
w e l d a t deze v e r h o u d i n g e n g e b r u i k t z i j n v o o r v e r p l a a t s i n g e n m e t de flets
m a x i m a a l 15 m i n u t e n . H e t is n i e t d e n k b e e l d i g d a t v o o r langere
ritten
a n d e r e v e r h o u d i n g e n gelden. Bij
m i n u t e n (trein m e t andere vervoermiddelen). Ook nog behoorlijk scoren v a r i a n t
de v a r i a n t e n 7 t o t e n m e t 11 ( r u i m e o v e r s t a p t i j d e n , r e s p e c t i e v e l i j k
kortere
rittijden)
( r u i m e r e m i n i m u m o v e r s t a p t i j d e n ) . I n deze v a r i a n t w o r d e n de o v e r s t a p t i j d e n a l l e m a a l v e r h o o g d t o t m i n i m a a l t i e n m i n u t e n ( t r e i n - t r e i n ) o f m i n i m a a l 15
12 (aUe f r e q u e n t i e s m i n i m a a l t w e e m a a l p e r u u r ) , v a r i a n t 15 (alle f r e q u e n t i e s
z i j n eveneens n i e u w e r e i s k e t e n s opgesteld. H i e r b i j i s steeds
v a s t g e h o u d e n a a n de f e i t e l i j k e v e r t r e k t i j d e n volgens de b e s t a a n d e d i e n s t r e g e l i n g v a n de v e r v o e r m i d d e l e n . I n v a r i a n t 9 (kortere
van
h e t streekvervoer m a a l twee) e n v a r i a n t 2 0 (stad- e n streekvervoer
v e r t r e k k e n n i e t m e e r te vroeg).
rittijden
voor het
streekvervoer) k r i j g e n w e d a n b i j v o o r b e e l d de volgende conversie:
M a a r a l l e e n k i j k e n n a a r de g e m i d d e l d e v e r t r a g i n g s t i j d is n i e t v o l d o e n d e . Zo b l i j k t b i j v o o r b e e l d o o k u i t de gevoeligheidsanalyse d a t v a r i a n t 12 (alle f r e q u e n t i e s m i n i m a a l t w e e m a a l p e r u u r ) een g u n s t i g r e s u l t a a t levert v o o r w a t
VerïreU 7.30 8.07
Modaliteit streekbus tram
Aankomst 8.04 8.10
Frequentie 3 0 min. 5 min.
b e t r e f t e x t r e m e v e r t r a g i n g e n . D e k a n s op een v e r t r a g i n g v a n meer d a n een h a l f
Frequentie 3 0 min. 5 min.
m a a l twee) ls op te m a k e n i s deze g u n s t i g e score v o o r n a m e l i j k te d a n k e n a a n
u u r b e d r a a g t slechts 3 % , een score die slechts d o o r de fietsers k a n w o r d e n o v e r t r o f f e n . Zoals o o k u i t v a r i a n t 15 (alle f r e q u e n t i e s v a n h e t streekvervoer
Vertrek 7.30 8.02
Modaliteit streekbus tram
Aankomst 8.01 8.05
de hogere f r e q u e n t i e s v a n h e t streekvervoer. M e n z o u d i t o o k als v o l g t k u r m e n f o r m u l e r e n : i n d i e n m e n de f r e q u e n t i e s v a n h e t streekvervoer v e r h o o g t n a a r m i n i m a a l t w e e m a a l p e r u u r , h e e f t d i t t o t gevolg d a t h e t a a n t a l grote
I n d i t v o o r b e e l d n e e m t de totale r e i s t i j d d u s a f m e t 12,5%, w a t
v e r t r a g i n g e n i n zeer serieuze m a t e w o r d t gereduceerd. O p g e m e r k t d i e n t te
toegeschreven w o r d t a a n de k o r t e r e o v e r s t a p t i j d . U i t e r a a r d t r e d e n v o o r a n d e r e
w o r d e n d a t een d e r g e l i j k e m a a t r e g e l n a t u u r l i j k w e l een flinke s t i j g i n g v a n de
r e i s k e t e n s o o k e f f e c t e n t n de tegenovergestelde
e x p l o i t a t i e k o s t e n v a n h e t streekvervoer t o t gevolg z o u h e b b e n . D e r g e l i j k e
richting
op. G e m i d d e l d n e m e n
de o v e r s t a p t i j d e n iets toe.
a s p e c t e n z i j n , evenals b i j v o o r b e e l d de p e r s p e c t i e v e n v a n t e c h n o l o g i s c h e o n t w i k k e l i n g e n , i n d i t onderzoek e c h t e r b u l t e n b e s c h o u w i n g gebleven.
3.2 Resultaten ln
gevoeligheidsanalyse
deze p a r a g r a a f k i j k e n w e n a a r de e f f e c t e n v o o r h e t b e l e i d v a n de t w i n t i g
v a r i a n t e n w a a r m e e de gevoeligheid v a n de k e t e n s i m u l a t i e s getoetst z i j n .
«
Een minuut voortransporttijd naar de bus en de tram wordt even zwoor gewogen als 3,0 tot 3,1 minuten rittijd e Een minuut voortransporttijd naar de sneltram, metro en trein wordt even zwaar gewogen als 2,1 minuten rittijd » Het wachten op bus of tram v/ordt zwaarder gewogen dan het wachten op hoogwaardiger openbaarvervoermiddelen zoals sneltram, metro en trein. Gemiddeld geldt dat 1 minuut wachten bij de instaphalfe even zwaar weegt als 1,5 minuut rittijd. Bij een overstaphalte geldt een factor 1,3
W a n n e e r w e a l l e e n k i j k e n n a a r de a f n a m e v a n de g e m i d d e l d e r e i s t i j d als gevolg v a n h e t a f n e m e n v a n de v a r i a t i e d a a r i n d o o r o n b e t r o u w b a a r h e i d
dan
o n t s t a a t h e t b e e l d v a n figuur 4. variant 20^ variant 19^ variant 18^ variant 17" variant 16 variant 15" variant 14" variant 13" variant 12" variant 11" variant 10" variant 9' variant 8" variant T variant 6b' variant 6a^ variant 5b] variant 5a variant 4b variant 4a" variant 3" variant 2" variant 1'
• « •
1
1 —
-3,5
S c h e m a 1 Reistijdwaardering voor verschillende elementen van een reis
-2,5
-2
-1,5
-1
1 •
Een minuut natransporttijd weegt evenveel als 1,1 minuut rittijd. Notransporttijd wordt blijkbaar veel lichter gewogen dan voortransporttijd • Een overstap waarbij niet of nauwelijks behoeft te worden gelopen levert 1,5 tot 1,8 minuten lagere overstoppenolfy dan een overstap waarbij wel een afstond moet worden overbrugd « Een overstap zonder een te overwinnen hoogteverschil levert een circa 1 minuut lagere overstappenalty op dan een overstap waarbij wel een hoogteverschil dient te worden overwonnen <• Er kon geen verschil worden aangetoond tussen een overstap waarbij overig verkeer dient te worden gekruist en een overstap waarbij dit niet het geval is.
-
0,5
-0,5
Verandering minuten onzekertieidstijd in de ochtendspits Figuur 4. Beoordeling van de varianten ter verbetering van de betrouwbaarheid reistijd via het openbaar vervoer
Iedere overstap levert een extra weerstondsbijdroge van circa 6 minuten Er is geen verschil voor wat betreft de weging van wachttijd tussen wachten op de bus en wachten op de tram Reizigers waorderen de rittijd in sneltram, metro en trein in geringe mate lager don de rittijd in bus en tram (de waardering van de rittijd in de sneltram, metro en trein bedraagt 0,9 maal die van de rittijd in de stadsbus)
van de
gemiddelde
Bron: V a n der W a a r d (1989)
Tl dscnriit vervoerswetenschap
O o k z o u m e n er r e k e n i n g mee m o e t e n h o u d e n d a t de reiziger b i j h e t b e o o r d e l e n v a n een m a a t r e g e l een a f w e g i n g z a l m a k e n t u s s e n de e x t r a r e i s t i j d
g e h a n t e e r d . O m d a t i n figuur 5 n a a s t de v e r a n d e r i n g i n o n b e t r o u w b a a r h e i d tevens de v e r a n d e r i n g e n i n r i j t i j d e n w a c h t t i j d z i j n o p g e n o m e n w i j k e n de
als gevolg v a n deze m a a t r e g e l e n de r e i s t i j d b e s p a r i n g als gevolg v a n h e t
r e s u l t a t e n a f v a n de gegevens i n figuur 4 die a l l e e n b e t r e k k i n g h e b b e n o p de
v e r m i n d e r e n v a n de o n z e k e r h e i d . V a n b e l a n g d a a r b i j i s d a t de reiziger een
v e r a n d e r i n g i n o n b e t r o u w b a a r h e i d . De r e s u l t a t e n v a n figuur 5 geven h e t b e l a n g
gevs^one r e i s m i n u u t m i n d e r z w a a r weegt d a n een ' o n z e k e r h e i d s m i n u u t ' . A a n de
a a n v a n een zo i n t e g r a a l m o g e l i j k e b e n a d e r i n g . De volgende c o n c l u s i e s z i j n n u
h a n d v a n v a r i a n t 7 (ruimere m i n i m u m overstaptijden) willen we d i t illustreren.
te t r e k k e n :
V o o r a l b i j deze v a r i a n t i s n a m e l i j k s p r a k e v a n een ' t r a d e - o f f t u s s e n e x t r a r e i s t i j d e n o n z e k e r h e i d s t l j d . D e e x t r a r e i s t i j d b e d r a a g t volgens h e t O V R d r i e
'
De v a r i a n t e n w a a r i n de fiets i n v o o r - e n / o f n a t r a n s p o r t een grotere r o l k r i j g t
m i n u t e n , t e r w i j l de gerealiseerde e x t r a r e i s t i j d s l e c h t s t o e n e e m t m e t een h a l v e
s c o r e n v e r r e w e g h e t b e s t ( v a r i a n t e n 1, 2 e n 3). E r i s overigens w e l l i c h t
m i n u u t . D a t b e t e k e n t d a t g e m i d d e l d 2,5 m i n u t e n ' o n z e k e r h e i d s t l j d ' w o r d t
s p r a k e v a n een o v e r s c h a t t i n g v a n h e t v o o r d e e l v a n h e t
w e g g e w e r k t . O o k de s p r e l d l n g s m a t e n e n de p e r c e n t l e l e n geven a a n d a t de k a n s op (grote) v e r t r a g i n g a f n e e m t , z i j h e t m i n d e r s t e r k d a n i n v a r i a n t 1 1 . W a t deze
fietsgebruik
omdat
comfort en het risico v a n diefstal b u i t e n beschouwing blijven. * Goed s c o r e n de v a r i a n t w a a r i n alle r i j t i j d e n m e t 10 % w o r d e n v e r m i n d e r d
v a r i a n t i n t e r e s s a n t m a a k t is d a t de w a a r d e r i n g v o o r een m i n u u t m i n d e r
( v a r i a n t 11), de v a r i a n t w a a r i n alle f r e q u e n t i e s i n de o c h t e n d s p i t s t e n m i n s t e
o n z e k e r h e i d 0 , 6 4 is, t e r w i j l een m i n u u t e x t r a r e g u l i e r e r e i s t i j d op 0 , 2 7 k o m t ^ .
op t w e e m a a l p e r u u r w o r d e n gezet ( v a r i a n t 12), de v a r i a n t w a a r i n s t a d - e n
De w i n s t v a n 2,5 m i n u t e n m i n d e r o n z e k e r h e i d s m i n u t e n w a a r d e e r t de reiziger
streekvervoer n i e t m e e r te vroeg v e r t r e k k e n ( v a r i a n t 20) e n de v a r i a n t w a a r i n
d u s op 2,5 * 0 , 6 4 = 1,60. D a a r s t a a t een verlies tegenover a a n r e g u l i e r e r e i s t i j d
h e t streekvervoer o p m i n i m a a l twee r i t t e n p e r u u r w o r d t gezet ( v a r i a n t 15).
i n de v o r m v a n e x t r a w a c h t t i j d . U l t o n d e r z o e k v a n V a n der W a a r d (1989) b l i j k t
O o k n o g i n t e r e s s a n t z i j n de v a r i a n t e n w a a r i n h e t streekvervoer
d a t een w a c h t m i n u u t ongeveer 1,5 m a a l zo z w a a r weegt als een m i n u u t
b e t r o u w b a a r d e r w o r d t g e m a a k t ( v a r i a n t 4b), w a a r i n de o v e r s t a p t i j d e n
r e i s t i j d , d u s h e t verlies m o e t e n w e m e t deze f a c t o r o p h o g e n . D e w a a r d e r i n g v a n
w o r d e n v e r l e n g d ( v a r i a n t 7) e n w a a r i n o f h e t streekvervoer ( v a r i a n t 19) o f h e t
h e t verlies k o m t zo d u s op 3 * 1,5 * 0 , 2 7 = 1,21. H e t saldo i s d u s p o s i t i e f
stadsvervoer ( v a r i a n t 18) n i e t m e e r te v r o e g v e r t r e k t .
(ongeveer v e e r t i g cent). D i t z o u m o e t e n l e l d e n t o t e x t r a reizigers. M e t g e b r u i k m a k i n g v a n de b e v i n d i n g e n v a n V a n der W a a r d (1989) z i j n alle v a r i a n t e n te b e o o r d e l e n . De b e l a n g r i j k s t e b e v i n d i n g e n v a n deze s t u d i e z i j n
4. C o n c l u s i e s M e t b e t r e k k i n g t o t h e t r e i z e n p e r o p e n b a a r vervoer i s w e i n i g b e k e n d over de b e t r o u w b a a r h e i d . E r is w e l enige i n f o r m a t i e b e s c h i k b a a r over de
d a a r o m i n schema 1 opgenomen.
rlt-betrouwbaarheid v a n allerlei openbaarvervoersystemen, variant 20| variant 19" variant 18] variant 17" variant 16' variant 15' variant 14' variant 13' variant 12" variant 11] variant 10' variant 9] variant 8' variant T variant 6b"" variant 6a" variant 5b~ variant 5a" variant 4b" variant 4a" variant 3~ variant 2[ variant 1"
e c h t e r er h e e f t n o g
geen o n d e r z o e k p l a a t s g e v o n d e n n a a r de b e t r o u w b a a r h e i d v a n k e t e n v e r p l a a t s i n g e n m e t h e t o p e n b a a r vervoer. H e t onderhavige o n d e r z o e k geeft enkele b e v i n d i n g e n v o o r v e r p l a a t s i n g e n i n o p e n b a a r v e r v o e r k e t e n s .
Met behulp
v a n s i m u l a t i e t e c h n i e k e n i s de r i t - b e t r o u w b a a r h e l d o m g e r e k e n d n a a r een r e i s b e t r o u w b a a r h e i d v o o r een r e p r e s e n t a t i e v e set r e i z e n b i n n e n N e d e r l a n d e n op d r i e
tijdstippen
(de o c h t e n d s p i t s , h e t d a l e n de zondag). D a a r b i j b l e e k d a t
o p e n b a a r v e r v o e r r e i z i g e r s i n tweederde v a n de gevallen l a t e r a a n k o m e n d a n volgens d i e n s t r e g e l i n g e n i n é é n d e r d e v a n de gevallen vroeger. D e gemiddelde v e r t r a g i n g v o o r alle r e i z e n is ongeveer 10 % v a n de t o t a l e r e i s t i j d , w a t n e e r k o m t op g e m i d d e l d zes m i n u t e n . Deze gemiddelde v e r t r a g i n g -3
-1
Verandering in reistijdenwaarde (f) in de oclitendspits Figuur 5, Financiële waardering van de varianten volgens de reistijdwaardering van de reizigers (verandering in rijtijd, wachttijd en betrouwbaarheid).
h a n g t s t e r k a f v a n h e t a a n t a l overs t a p s : z o n d e r overstap g e l d t v o o r de b u s een v e r t r a g i n g v a n 0,3 % t o t 2,4 % a f h a n k e l i j k v a n h e t
tijdstip,
terwijl dit met é é n
overstap o p l o o p t v a n 2,3 % t o t 10 % e n b i j twee o f m e e r overstaps v a n 4 , 4 % tot 23,8 %. H e t is o p v a l l e n d d a t de b e t r o u w b a a r h e i d v a n h e t r e i z e n p e r o p e n b a a r
I n figuur 5 z i j n alle r e l s t l j d v e r a n d e r i n g e n omgezet i n g e l d e l i j k e r e i s t i j d w a a r d e r i n g e n , w a a r b i j een m i n u u t r i j t i j d v e r a n d e r i n g w o r d t g e w a a r d e e r d
z o n d a g o c h t e n d . D i t i n t e g e n s t e l l i n g t o t h e t r e i z e n per a u t o , w a a r b i j de s p i t s de
m e t 2 7 cent, een m i n u u t w a c h t t i j d v e r a n d e r i n g m e t 4 0 , 5 c e n t e n een m i n u u t
meeste o n v e r w a c h t e congestie oplevert.
v e r a n d e r i n g v a n de o n b e t r o u w b a a r h e i d m e t 6 4 cent. H i e r b i j d i e n t o p g e m e r k t te ' Zie fiet bijlagenrapport Reissimulator en modelexercities (Pb I W S , 1998).
vervoer i n de s p i t s n a u w e l i j k s v e r s c h i l t v a n die i n h e t d a l o f b i j v o o r b e e l d o p
w o r d e n d a t de g e h a n t e e r d e w a a r d e r i n g e n b e p a a l d e o n z e k e r h e i d s m a r g e s k e n n e n , z o d a t de r e s u l t a t e n m e t enige v o o r z i c h t i g h e i d m o e t e n w o r d e n
E e n a n d e r e o p v a l l e n d e u i t k o m s t is d a t de
openbaarvervoerdienstverlening
h e t m i n s t b e t r o u w b a a r ls i n de a f s t a n d s k l a s s e n 7 , 5 - 2 0 k m , een a f s t a n d die t n h e t w o o n - w e r k v e r k e e r h e t m e e s t v o o r k o m t . O o k n e e m t de k a n s op een v e r t r a g i n g m e t m e e r d a n v i j f m i n u t e n toe m e t de v e r s t e d e l i j k i n g s g r a a d v a n de
m "
1
'Pi
11 dscnriit vervoerswetenschap
h e r k o m s t . O o k d a t is m i n d e r g u n s t i g i n v e r b a n d m e t de r o l die h e t o p e n b a a r
Referenties
vervoer zou moeten spelen b i j het opvangen v a n forensen. M e n k a n s t e l l e n d a t v e r b e t e r i n g e n v a n de b e t r o u w b a a r h e i d i n h e t o p e n b a a r v e r v o e r v o o r a l gezocht m o e t e n w o r d e n i n v e r b e t e r i n g e n v a n h e t v o o r - e n
Bruinsma, F.R., R Rietveld, R Peeters en D. van Vuuren (1998), Hoe laat denk je thuis te zijn?, Bijlogerapport Reissimulator en modelexercities. Projectbureau I W S , Den Haag.
n a t r a n s p o r t p e r flets'°, v a n v e r h o g i n g v a n de f r e q u e n t i e s v a n h e t streekvervoer, h e t v o o r k o m e n v a n te v r o e g v e r t r e k k e n v a n s t a d - e n streekvervoer e n m o g e l i j k het vergroten v a n korte overstaptijden. O p g e m e r k t d i e n t te w o r d e n d a t h e t g e b r u i k t e m o d e l enkele b e p e r k i n g e n k e n t . E r is v e r o n d e r s t e l d d a t de g e m e t e n v e r t r a g i n g e n r a n d o m z i j n v e r d e e l d over alle r i t t e n , t e r w i j l er i n w e r k e l i j k h e i d s p r a k e z a l z i j n v a n a f h a n k e l i j k h e i d , m e t n a m e op h e t spoor: de ene v e r t r a a g d e t r e i n v e r o o r z a a k t n i e u w e v e r t r a g i n g e n v o o r a n d e r e t r e i n e n , w a a r d o o r é é n i n c i d e n t z i c h als e e n oUevlek u i t b r e i d t . H e t m o d e l is v o o r h e t o v e r n e m e n v a n a a n s l u i t i n g e n w e l a a n te p a s s e n , m i t s s t a t i s t i s c h e gegevens b e k e n d z i j n over h e t o v e r n e m e n v a n a a n s l u i t i n g e n . D e ' o l l e v l e k w e r k i n g ' k a n a l l e e n d o o r een v o l l e d i g s i m u l a t i e p r o g r a m m a w o r d e n b e k e k e n . H e t gevolg v a n w a c h t e n op a a n s l u i t i n g e n (ook een o o r z a a k v o o r de o l l e v l e k w e r k i n g ) k a n d u s o o k alleen m e t simulatie w o r d e n bestudeerd.
Gezien deze simulaties is het zeer zinvol om de fiets mee te nemen in hoofdtransport; voorzieningen daarvoor zouden kunnen worden uitgebreid, ten minste voor vouwfietsen.
CBS (1994), Onderzoek verplaatsingsgedrag. Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg. V^aard, J . van der (1989), Onderzoek weging tijdelementen. Technische Universiteit Delft, Delft.
