verslag
Betreft: Opgemaakt door:
Verslag workshop 29 juni 2005 “Onderzoeksprogramma nieuwe stoffen en afvalwatersystemen” Bert Palsma en Cora Uijterlinde
ALGEMEEN Op 29 juni jongstleden organiseerde de STOWA een workshop om haar vraaggestuurde programmering een impuls te geven. Centraal stonden twee thema’s: o onderzoek op het gebied van afvalwatersystemen (innovatieve technieken, slibverwerking, KRW, etc). Doel hiervan was om met een brede vertegenwoordiging van de waterschappen vragen voor gewenst onderzoek te genereren. o nieuwe stoffen in de waterketen zoals prioritaire stoffen van de kaderrichtlijn Water, maar ook hormoonverstorende stoffen en geneesmiddelen. Doel hiervan was na te gaan of er een gezamenlijke monitoring rond deze stoffen kon worden opgezet met een coördinerende rol van de STOWA . De middag bestond uit een aantal inleidende presentaties en twee parallelle workshops die beide twee keer werden gehouden. In totaal is aan de workshop door 36 personen deelgenomen. In bijlage I is de lijst met deelnemers opgenomen. Circa 2/3 van de aanwezigen waren zuiveringstechnologen of hoofden zuiveringsbeheer, de overigen aanwezigen zijn werkzaam op het gebied van integraal waterbeheer, waterketen of meer algemeen op het gebied van strategie, onderzoek en beleid. De volgende presentaties zijn voorafgaand aan de workshop gehouden (in de bijlage van dit verslag zijn de handouts opgenomen) Inleiding door Andy Schellen van het Waterschap Hollandse Delta (bijlage II) Monitoring van stoffen binnen de KRW door Frans de Bles van het Waterschap Vallei en Eem (bijlage III) Geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen door Bert Palsma van STOWA en Arie van der Vlies van het Waterschap Hollandse Delta (bijlage IV) Onderzoeksprogramma afvalwatersystemen door Cora Uijterlinde van STOWA (bijlage V) Toekomstscenario’s door Anne Hummelen van KIWA (bijlage VI) Voorbehoud De vragen en wensen die tijdens deze workshop naar voren zijn gekomen dienen, voordat zij daadwerkelijk worden uitgevoerd, te worden goedgekeurd door de desbetreffende programmacommissies van de STOWA.
1
verslag
UITKOMST WORKSHOP “ONDERZOEKSPROGRAMMA AFVALWATERSYSTEMEN” De deelnemers zijn in de twee sessies uitgenodigd om suggesties en ideeën voor STOWA-onderzoek aan te dragen. Dit heeft geresulteerd in 149 ideeën. Deze ideeën zijn geclusterd binnen de huidige thema’s van het onderzoeksprogramma afvalwatersystemen. Een aantal ideeën (23) zijn naar voren gebracht die niet direct tot het taakveld afvalwatersystemen horen. Thema 1. Innovatieve technieken 2. KRW/Europa 3. Duurzaamheid 4. Overig niet afvalwatersysteem 5. Algemeen afvalwatersystemen 6. Slib 7. ICT
Aantal ideeën 42 22 19 23 16 20 7
Prioritering 19 21 18 6 13 4 3
Na afloop van de inventarisatie van de onderzoeksideeën kon iedereen met behulp van stickers een hoge dan wel lage prioriteit aangeven. Grote belangstelling genoten de ideeën met betrekking tot: o innovatieve technieken (diverse nieuwe aanvullende zuiveringstechnieken) o KRW o het scheiden van de waterstromen (het nieuwe plassen) o duurzaamheid (incl energie). De 1. 2. 3. 4.
top 7 (prioriteringsactie) Energie/CO2/energiebesparende technieken rwzi's (duurzaamheid) KRW: structureren: inventarisatie, monitoring platform Welke effluenteisen te verwachten of hoe te bepalen Emissie <--> effect relatie. Vb. hoge kosten overstorten of effluent verbetering/effect niet meetbaar 5. Scheiding aan de bron. Regelmatige update of sturing ontwikkelingen t.a.v. zin/onzin scheiding aan de bron en centraal/decentraal zuiveren 6. Invloed type zuiveringssysteem op verwijdering van prioritaire stoffen 7. Afvalwaterketen in één (waterschaps) hand. Van pot tot oppervlaktewater! De ideeën en de uitslag van de prioriteringsronde worden in de Programmacommissie Afvalwatersystemen verder bediscussieerd en gebruikt voor het formuleren van het onderzoeksprogramma afvalwatersystemen van de komende jaren. Bij de verdere uitwerking zal getracht worden om de toekomstscenario’s die bij het Waterkipproject beschreven zijn (zie presentatie Anne Hummelen), te gebruiken. De ideeën die niet tot het taakveld van de programmacommissie Afvalwatersytemen horen, worden onder de aandacht gebracht van de desbetreffende programmacommissies van de STOWA. De uitkomsten worden teruggekoppeld aan de deelnemers van de workshop.
2
verslag
WORKSHOP ONDERZOEKSPROGRAMMA NIEUWE STOFFEN. De aandacht die de waterbeheerder aan nieuwe stoffen geeft, is sterk gekoppeld aan de wens om proactief beleid te willen (en kunnen) voeren. De breed gedragen opinie is dat waterschappen een eigen positie hierin moeten kiezen en niet te afwachtend moeten zijn. Sommige aanwezigen zetten wel vragen bij mogelijke financiële gevolgen van deze opstelling. Prioritaire stoffen KRW Een eerste inventarisatie van knelpunten in het oppervlaktewater wordt momenteel opgesteld. Hierbij blijken sommige analysemethoden niet het gewenste resultaat te geven. Daarnaast is het de wens van de aanwezigen om als zelfstandige activiteit ook het voorkomen van de relevante stoffen in het effluent na te gaan. Aansluitend zou eventueel ook influent kunnen worden bemonsterd. Naast de screenen op individuele stoffen wordt ook de ecologische beoordeling van effluent naar voren gebracht als mogelijke toets (TEB of soortgelijke technieken). Concrete voorgestelde acties: A. STOWA gaat de stand van zaken rond problemen en ontwikkelingen van analysetechnieken na. B. STOWA gaat na in hoeverre er een analyse is van de afgeronde en lopende monitoring. Indien nodig moet deze analyse worden gemaakt. C. STOWA stelt een brief op aan alle waterschappen waarin een gemeenschappelijke monitoring van prioritaire stoffen wordt voorgesteld en gemotiveerd. De monitoring is een verantwoordelijkheid van de individuele schappen. De STOWA coordineert dit m.b.t. soorten stoffen, gewenste locaties, bemonsteringswijze, etc en zorgt voor een overkoepelende rapportage. Hierbij dienen ook andere bronnen in beeld te komen (buitenland, landbouw, diffuus, etc.) D. STOWA gaat na in hoeverre TEB en soortgelijke technieken kunnen worden ingezet. Hormoonverstorende stoffen Monitoring van deze stoffen is niet noodzakelijk vanuit wettelijke of aanverwante verplichtingen. Men is echter vrij algemeen de mening toegedaan dat een beperkte screening met effectgerichte monitoring (zoals b.v. ER-Calux) een goede eerste stap is. In een latere fase kan dit op specifieke plaatsen worden uitgebreid / aangevuld met de monitoring van individuele stoffen. Concrete voorgestelde acties: E. STOWA gaat na in hoeverre er een analyse is van de afgeronde en lopende monitoring. Indien nodig moet deze analyse worden gemaakt. F. STOWA stelt een brief op aan alle waterschappen waarin een gemeenschappelijke monitoring van hormoonverstorende stoffen wordt voorgesteld en gemotiveerd. De monitoring is een verantwoordelijkheid van de individuele schappen. De STOWA coordineert dit m.b.t. soorten technieken, gewenste locaties, bemonsteringswijze, etc en zorgt voor een overkoepelende rapportage. Hierbij dienen ook andere bronnen in beeld te komen (buitenland, landbouw, diffuus, etc.). Deze actie moet worden gecombineerd met actie B zoals boven genoemd. De monitoring van
3
verslag
hormoonverstorende stoffen zal met een effectmeting, zoals bijvoorbeeld ER-Calux, worden uitgevoerd. G. Volgend op de monitoring genoemd onder F kan in een latere instantie op een beperkt aantal plaatsen ook monitoring van enkele specifieke hormoonverstorende stoffen worden uitgevoerd. Geneesmiddelen Anders dan de bij monitoring van hormoonverstorende stoffen is een effectgerichte monitoring van geneesmiddelen niet mogelijk. Dat maakt het lastig om een stapsgewijze strategie uit te voeren. Voor deze stoffen wordt een focus bepleit op bronaanpak (b.v. een ziekenhuis apart gaan zuiveren) daarnaast is een fysisch-chemische karakterisatie van (groepen van) geneesmiddelen gewenst. Concrete voorgestelde acties: H. STOWA gaat na in hoeverre er een fysisch-chemische karakterisatie van (groepen van) geneesmiddelen kan worden gemaakt. Door middel van die karakterisatie kan worden ingeschat welke zuiveringsmethoden effectief zijn voor welke groepen geneesmiddelen (ook de belangrijkste hormoonverstorende stoffen moeten bij deze analyse worden betrokken) . I. STOWA gaat na of een bronaanpak mogelijk is en wat de voordelen daarvan zouden kunnen zijn.
4
verslag
Bijlage I: Deelnemers workshop naam
organisatie
E. Jacobs K. de Korte P. Piekema Pieter de Bekker H. Bousema D. Koot H. van der Spoel M.J. van der Vondervoort M.M.A. Bentvelzen F. Bleeker F. van Breukelen A. Hummelen J.M.J. Leenen B. Palsma Cora Uijterlinde Tom Wouda E.C.W.A.. Geuze Renze van Houten E. Wypkema Henry van Veldhuizen J.W. Mulder Andy Schellen A. van der Vlies E. de Jong Frank Brandse Richard Koopman S. Papen E.A.A.C. Faassen F. de Bles E. Majoor R. van Dalen W. Franken Jo Nieuwlands Leo van Efferen Ad de Man A. Pothaar
DWR DWR DWR Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Hoogheemraadschap van Delfland Hoogheemraadschap van Rijnland Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard KIWA STOWA STOWA STOWA Waterschap Aa en Maas Waterschap Aa en Maas Waterschap Aa en Maas Waterschap Brabantse Delta Waterschap Groot Salland Waterschap Hollandse Delta Waterschap Hollandse Delta Waterschap Hollandse Delta Waterschap Noorderzijlvest Waterschap Reest en Wieden Waterschap Regge en Dinkel Waterschap Rijn en IJssel Waterschap Rivierenland Waterschap Vallei en Eem Waterschap Velt en Vecht Waterschap Veluwe Waterschap Zeeuws Vlaanderen Waterschap Zeeuwse Eilanden Waterschap Zuiderzeeland Waterschapsbedrijf Limburg Wetterskip Fryslân
5
Bijlage II: Opening Andy Schellen
WORKSHOP
Doelstelling STOWA “ Het beantwoorden van de gemeenschappelijke onderzoeksvragen en kennisbehoeften van regionale waterbeheerders via het laten doen en begeleiden van benodigd onderzoek en de opgedane kennis bij de regionale waterbeheerders verankeren“.
• onderzoeksprgramma waterketen (nieuwe stoffen) • afvalwatersystemen
Het devies:
14.30
Workshop 1
15.15
Workshop 2
16.00
Plenaire afsluiting
16.30
borrel
13.00
Welkom door Andy Schellen (WSHD)
13.15
Monitoring van stoffen binnen de KRW - Frans de Bles (WVE)
13.30
Geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen – Bert Palsma (STOWA)/ Arie van der Vlies (WSHD)
13.40
Onderzoeksprogramma afvalwatersystemen - Cora Uijterlinde (STOWA)
14.00
Toekomstscenario’s – - Anne Hummelen (KIWA)
14.15
pauze
1
Bijlage III: Frans de Bles (monitoring KRW)
29 juni 2005
KRW Algemeen vBescherming toestand van het oppervlaktewater. vIndeling in stroomgebiedsdistricten. vMaas, Rijn, Schelde en Eems. vWaterlichamen zijn kleinste eenheid. vMonitoring om van het oppervlaktewater (en grondwater)
Chemie binnen de Europese Kaderrichtlijn Water; Frans de Bles, medewerker waterkwaliteit
KRW Monitoring Monitoringsperspectief vTrend & Toestand monitoring vaststellen GEP/GET
risico analyse
beoordeling waterlichaam
rapportage
vOperationele monitoring
begrenzing WL
vOnderzoeks monitoring monitoring
- T&T - oper.mon. - onderzoeksmon.
Selectiecriteria A1: Goede Toestand (GT)
Goede Chemische Toestand (GCT) (=stroomgebiedniveau)
Prioritaire stoffen (PS) (doelstelling = EU-normen)
Goede Ecologische Toestand (GET) (=waterlichaamniveau)
Overige Verontreinigende Stoffen (OVS) (doelstelling = NL-normen)
Biologische Toestand (doelstelling = GET / GEP)
Alg. fys./chem. parameters (BOS)
A1
A2
Bijv: Ni, Cd, Atrazine
bijv: Cu en Zn
B o.a. N en P, zuurstof
Hydromorfologische Toestand
Het expliciet voorkomen op een EU-stoflijst (waarbij in de volgorde mate van ernst: prioritair gevaarlijk > prioritair > overig). Overschrijding van in EU-richtlijnen (76/464/EEG dochterrichtlijnen) emissiegrenswaarden in g/ton productie (KRW bijlage IX).
1
Bijlage III: Frans de Bles (monitoring KRW)
Selectiecriteria
Selectiecriteria
A2:
B: Evidente overschrijding van waterkwaliteitsdoelen (milieukwaliteitseisen bekend anders worden hiervoor voorlopig de MTR-waarden en VRwaarden gebruikt). Een duidelijke toenemende trend voor wat betreft aangetroffen concentraties in het waterlichaam. Een onzekere situatie, dus uit voorzorg de stof meenemen (bijvoorbeeld als de detectielimiet > norm).
Lokatie keuze
Lijst met fysisch-chemische parameters omschreven in de KRW. O.a zuurstof fosfaat stikstof
Lokatie keuze
vIndien de chemische toestand 'at-risk' is dient chemische operationele monitoring uitgevoerd te worden (dit staat dus los van de ecologische toestand) vDe stoffen met de EU-norm, worden op stroomgebiedniveau/afwateringseenheid gemeten. De T&T locaties worden voor deze stoffen voldoende geacht voor een redelijk representatief en gemiddeld beeld.
vDe overige verontreinigende stoffen worden op waterlichaamniveau gemeten. De waterlichamen kunnen echter geaggregeerd worden.
Lokatie keuze
Lokatie keuze
vBij significante belasting met stoffen vanuit puntbronnen moeten er voldoende locaties gekozen worden om omvang en effect van de puntbronnen te beoordelen. Als meerdere puntbronnen aanwezig zijn, mogen locaties worden gekozen die omvang en effect in haar geheel weergeven; ofwel locaties die representatief zijn voor de belasting van het gehele watersysteem.
–Overige verontreinigende stoffen
vVoor meer gedetailleerde informatie over de belasting vanuit puntbronnen is echter de informatie vanuit het afvalwateronderzoek aanzienlijk beter geschikt dan de monitoring van oppervlaktewater.
2
Bijlage III: Frans de Bles (monitoring KRW)
Lokatie keuze
Frequentie v Kwaliteitselement voor zowel rivieren, meren, overgangswateren en kustwateren. v Ecologische toestand v Fysisch-chemisch 24* v Stoffen zonder EU-norm 24 * v Chemische toestand v Stoffen met EU-norm 72 ** v v * = ieder kwartaal (4/jr x 6 jaar); v ** = maandelijks (12/jr x 6jr.)
Prioritaire stoffen alachlor anthraceen atrazine benzeen BDE-028 BDE-047 BDE-085 BDE-099 BDE-100 BDE-138 BDE-153 BDE-154 penta BDE cadmium (Cd) cadmium (Cd) c10-c13 chlooralkanen chloorfenvinfos chloorpyrifos 1,2-dichloorethaan dichloormethaan DEHP + DOP (som) diuron alfa-endosulfan fluorantheen hexachloorbenzeen hexachloorbutadieen gamma - HCH (lindaan) alfa - HCH beta - HCH isoproturon lood (Pb) lood (Pb) kwik (Hg) FIAS/Fims kwik (Hg) FIAS/Fims naftaleen nikkel (Ni) nikkel (Ni) 4-para-nonylfenol para-tert-octylfenol pentachloorbenzeen pentachloorfenol benzo(a)pyreen benzo(b)fluorantheen benzo(k)fluorantheen benzo(ghi)peryleen
Hdh nf NVT nf NVT nf NVT nf NVT -
pe ld oo G el rn de sk r s an oo e k aal rs olk , 5 e t O erb An pa ek t n e d en ek li a W ,V H T o sc ap o at ev heb or tem en st oe e ve e ld r k, V el ka no u w n a Br um or se al, d N m W T ie uw e er w en te ol e r H i ie Ka ng de , n rd en aa Ha l, t S ch seb No t em ui o e te ek rd nb , H ei ee i e n d E k, r d e em Pu en te tt en E em La di jk ge Va H a og rt , e D gem w L aa ag a rs lB e Va va ar loc U a t rk r q er t , b , ge v v r m an Zw aa ug a K r u C al ol t, se na oli Lo ffel jn vi er va bi ar j T we nk g o t K ," pp et D a el e d m Vo U e V or rk ro er W
v- Algemene fysisch-chemische parameters moeten op dezelfde meetlocatie (lees: in hetzelfde waterlichaam) gemeten worden als de biologie. vVoorgesteld wordt om het watermonster op het punt te nemen waar een biologische kwaliteitskwaliteitselement met vaste x/y coordinaat wordt genomen, bijv. fytoplankton
V
vBij significante belasting vanuit diffuse bronnen moeten er voldoende locaties binnen een selectie van waterlichamen gekozen worden, om de omvang en het effect van de belasting te beoordelen. Vrijwel alle Nederlandse wateren hebben een belasting vanuit diffuse bronnen. Voor een beoordeling van deze belasting is echter een selectie van waterlichamen voldoende.
A
Lokatie keuze
+ + + + + + + + + +/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ +/+/+/+/+/+ + + +
+ + + + + +/+/+/+/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+/+/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+/+/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ +/+/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ + +/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ +/+/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ +/+/+/+/+/+ + + +
+ + + + +/+ + + + +/+/+/+/+/+ + +
+ + + + + + + + + +/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ + +/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ + +/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ + +/+/+/+/+ + + +
+ + + + + + +/+ +/+/+/+/+/+ + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + +/+
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + +/+
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + +/+
+/+ + + + + + + + + + +/+/+ + + + + + +/+ + + + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + +/+
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + +/+ + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + +/+ + + + + +
+ + + +
+ + + +
+
+
+ +/+
+ +/+
+/+ +
+/+ +
+ + +
+ + +
+
+
+
+
+ +
+ +
+ + + + + + + + +
+ + + + + + + +/+
KRW wat moeten wij ermee? vPragmatische implementatie KRW vRisico beoordeling gebaseerd op belastingen/drukken vNagaan wat voor drukken er zijn diffuus of puntbronnen (stappenschema) vMaatregelen bedenken en nemen wanneer het watersysteem een probleem heeft!
3
Bijlage IV: Bert Palsma en Arie van der Vlies (nieuwe stoffen)
Landelijk onderzoek Nieuwe stoffen: hormoonverstoorders en geneesmiddelen
Hormoonverstoorders: • LOES • KIWA/RIZA/RIWA, • RIZA Geneesmiddelen: • KIWA • GWRC • Grontmij/Aquasense in opdracht van VROM
Bert Palsma / Arie van der Vlies
Resultaten
STOWA onderzoek
Hormoonverstoorders: • Humane risico’s waarschijnlijk niet aan de orde • Ecologische risico’s ….. Geneesmiddelen • Humane risico’s waarschijnlijk niet aan de orde • Ecologische risico’s zeker op lange termijn niet duidelijk
• Review oestrogenen en geneesmiddelen in het milieu • Prioritering hormoonverstorende stoffen voor waterbeheerders / prioritaire geneesmiddelen voor waterbeheerders • GWRC – EDC – Geneesmiddelen en PCP • Monitoring hormoonverstoorders op RWZI’s
Wat nu ….
…. zei Pichegru
Hormoonverstorende stoffen en Geneesmiddelen: Humane risico’s klein / ecologisch risico’s ?? • Vooralsnog geen normering (Nl / KRW). • Beleid zoekt naar haar positie (Nl / KRW).
Wachten we af met het monitoren van deze nieuwe stoffen?
Beleid / onderzoek: • SOMS • Interdep. werkgroep geneesmiddelen • Hormoonverstoring door mest (RIZA)
In hoeverre worden ze gezuiverd door technieken die voor prioritaire stoffen van belang zijn? Zijn ze een belemmering voor het behalen van GET / GEP ?
Eerste 4 jaar geen normen.
1
Bijlage IV: Bert Palsma en Arie van der Vlies (nieuwe stoffen)
Mogelijke aanpak
Rekenvoorbeeld Omzet waterkwaliteitsbeheer : € 1.200 miljoen/jr.
• Proactief kennis delen en kennis verzamelen • Gecoördineerd • Gezamenlijk in Stowa-verband
Impact op de totale financiën Uit begrotingsvergelijking: Omzet waterkwaliteitsbeheer hoogste laagste
: € 1.200 miljoen :€ 92 miljoen :€ 10,5 miljoen
Invloed meetprogramma » overall 0,1% » hoogste 0,05% » laagste 0,5%
Aantal waterbeheerders
: 27
Meetprogramma
: 3 punten 6x per jaar
Kosten per monster
: ca. € 3.000,=
Kosten per beheerder
: ca. € 50.000,= per jaar
Oproep Laten we - lerend van het verleden gezamenlijk een proactieve aanpak kiezen die ertoe leidt dat we meesturen bij de nieuwe ontwikkelingen.
Stowa Waterbeheerders
: coördineert en rapporteert : voeren uit.
2
Bijlage V: Cora Uijterlinde (onderzoeksprogramma afvalwatersystemen)
INNOVATIEVE ONTWIKKELINGEN
Afvalwatersystemen Budget 2006: 1,2 miljoen Innovatieve ontwikkelingen Europa Slib Duurzaamheid ICT Algemeen
SLIB • • • • •
Slibkwantiteit en kwaliteit Hergebruik van slib en as Reductie van kwik in slib Slibketen Slibdesintegratie
MBR (hybride, nageschakeld) aeroob korrelslib (pilot) BABE USBF geavanceerde voorzuivering P-terugwinning (praktijkschaal) Sharon/Anammox Handboek zuiveringstechnieken en KRW
• Ontwikkeling systemen voor TQM (ARBO handboek en vergunningen) • Informatiemanagement (pilotprojecten referentie architectuur zuiveringen, WIA) • Menging ronde actief slib tanks Visie Bedrijfsfunctiemodel 2 2
Bedrijfsinformatiemodel Call center
ICT architectuur :
Werkwijze onderzoeksprogramma • • • • • •
Inventarisatie ideeën/vragen Ad hoc (waterschappen, adviesbureau’s etc) Rubricering ideeën naar thema’s Fundamenteel/toegepast STOWA-onderzoek/ondersteuning onderzoek derden Beoordeling in de programmacommissie afvalwatersystemen • Projectvoorstel/offertespoor • Begeleidingscommissie
OM
Provis ion Billing
4
AppSrvr
CallCenter OM
Finance
Billing Finance
IntgSrvr
:
ProgrammaCommissie AfvalwaterSystemen • • • • • • • • •
Ad de Man (WBL) Aloys Luttikhuis (WRD) Andy Schellen (ZHEW) Bonnie Bult (WF) Jack Jonk (WSBD) Pieter de Bekker (HDSR) Gerard Rijs (RIZA) Kees de Korte (DWR) Mark van Loosdrecht (TUD)
1
Bijlage V: Cora Uijterlinde (onderzoeksprogramma afvalwatersystemen)
Toekomstig onderzoek??
Workshop afvalwatersystemen
KRW Innovatiebehoefte Kostenbesparing Duurzaamheid Klimaatveranderingen STOWA-onderzoeken (Slib, Toekomstscenario’s, KRW) NVA voorjaarvergadering …………….
Vragen en onderzoeksbehoeften Interactief Toekomstscenario’s
2
© Kiwa 2005
Bijlage VI: Anne Hummelen (Toekomstscenario's)
© Kiwa N.V. Nieuwegein, 12/7/05
De waterketen in het nieuws Partner for progress
Anne Mathilde Hummelen, 29 juni 2005
Toekomstbeelden van de waterketen
© Kiwa 2005
2
Waarom: Toekomstverkenning biedt kader voor onderzoeksprogramma’s
Wat brengt de toekomst? Toekomstverkenning Waarom een toekomstverkenning?
Brengt externe trends naar binnen Verbreedt het blikveld
Hoe komen toekomstbeelden tot stand? (aanpak) Werken met toekomstbeelden (implementatie)
© Kiwa 2005
3
Hoe?
© Kiwa 2005
4
Gebruikte methodiek: Scenarioplanning
Projectteam van young professionals uit de sector Maandelijks terugkoppeling met MT’s bedrijven Strategische werkconferenties voor MT’s en R&Dmanagers om zelf de kracht van de scenario’s te ervaren © Kiwa 2005
5
© Kiwa 2005
6
1
© Kiwa 2005
Bijlage VI: Anne Hummelen (Toekomstscenario's)
© Kiwa N.V. Nieuwegein, 12/7/05
Elf trends in detail bestudeerd
Sociaal-cultureel
Driving forces: de assen voor de toekomstbeelden
Technologie
individualisering
Economisch kenniseconomie efficiëntie/effectiviteit
Maatschappij met snelle ontwikkeling en implementatie van technologie (voorloper)
membraantechnologie ICT ondergrondse infrastructuur sensorisering biotechnologie
bedrijfsvoering Kritische, individualistische consument
Ecologie Politiek
klimaat duurzaamheid
rol overheid
1 2 4 3
Bewuste burger met aandacht voor het collectieve
Maatschappij met trage ontwikkeling en implementatie van technologie (volger) © Kiwa 2005
7
Het projectteam bouwde vier toekomstbeelden Sterk individualistische maatschappij Comfort, beleving, materialisme Snelle ontwikkeling en implementatie van technologie (voorloper)
8
De Kartonnen Doos…
Zingeving, zorg voor milieu,
VOORLOPER TECHNOLOGIE duurzaamheid, gezondheid
Bewuste burger met aandacht voor het collectieve (coherente maatschappij)
Leven is beleven
Snelle technologieontwikkeling gericht op duurzaamheid
INDIVIDUELE CONSUMENT
Overheid: sterke regie (bv. Kenniseconomie)
Solitair Kritische, en individualistische sober
1
2
4
3
Duurzaam samen leven Behoudende maatschappij Kostenreductie Trage ontwikkeling en implementatie van technologie (volger)
consument (ieder voor zich)
Optimalisatie bestaande technologie, gericht op kostenbesparing
COLLECTIEVE BURGER
Overheid: zorg, onderwijs, veiligheid, rest: markt
Alleen bewezen technieken Zuinigheid worden toegepast met vlijt Overheid: laat mbv regels veel aan de markt over, maar houdt
Overheid: alleen onderwijs, zorg, veiligheid en RO
VOLGER TECHNOLOGIE © Kiwa 2005
invloed in onderwijs, zorg, veiligheid, natuur en milieu
9
Waterketen in de vier toekomstbeelden Leven is beleven Snelle ontwikkeling en implementatie van technologie (voorloper) Differentiatie: functionele waterkwaliteitseisen op wensenniveau burger/klant Automatische monitoring m.b.v. sensoren. Betalen voor gemeten vervuiling Big brother in het riool: gerichte marketing per huishouden o.b.v. Gebruikte producten Leven is Onderhoud o.b.v. van risico op overlast. Kritieke onderdelenbeleven met extra reservecapaciteit
1
4 Solitair en sober
© Kiwa 2005
© Kiwa 2005
© Kiwa 2005
10
Waterketen in de vier toekomstbeelden Duurzaam samen leven Snelle ontwikkeling en implementatie van technologie (voorloper) Differentiatie: functionele waterkwaliteitseisen op wensenniveau burger/klant Automatische monitoring m.b.v. sensoren. Betalen voor gemeten vervuiling Big brother in het riool: gerichte marketing per huishouden o.b.v. Gebruikte producten Leven is Onderhoud o.b.v. van risico op overlast. Kritieke onderdelenbeleven met extra reservecapaciteit
Duurzaam samen leven 2
3
Snelle technologieontwikkeling gericht op duurzaamheid Overal aparte inzameling regenwater, directe infiltratie/berging/afvoer, b.v. via wegconstructie Afvalwater wordt overal gescheiden ingezameld Geen overstorten Ieder persoon krijgt bij geboorte 6m3 water Duurzaam Onderhoud met duurzame technieken, samen leven zoals gebruik zeer kwalitatief materiaal
1
2
4 3 Solitair en Zuinigheid met vlijt sober
Zuinigheid met vlijt
11
© Kiwa 2005
12
2
© Kiwa 2005 © Kiwa N.V. Nieuwegein, 12/7/05
Bijlage VI: Anne Hummelen (Toekomstscenario's)
Waterketen in de vier toekomstbeelden Zuinigheid met vlijt Snelle ontwikkeling en implementatie van technologie (voorloper) Differentiatie: functionele waterkwaliteitseisen op wensenniveau burger/klant Automatische monitoring m.b.v. sensoren. Betalen voor gemeten vervuiling Big brother in het riool: gerichte marketing per huishouden o.b.v. Gebruikte producten Leven is Onderhoud o.b.v. van risico op overlast. Kritieke onderdelenbeleven met extra reservecapaciteit
Waterketen in de vier toekomstbeelden Solitair & sober Snelle ontwikkeling en implementatie van technologie (voorloper) Differentiatie: functionele waterkwaliteitseisen op wensenniveau burger/klant Automatische monitoring m.b.v. sensoren. Betalen voor gemeten vervuiling Big brother in het riool: gerichte marketing per huishouden o.b.v. Gebruikte producten Leven is Onderhoud o.b.v. van risico op overlast. Kritieke onderdelenbeleven met extra reservecapaciteit
Snelle technologieontwikkeling gericht op duurzaamheid Overal aparte inzameling regenwater, directe infiltratie/berging/afvoer, b.v. via wegconstructie Afvalwater wordt overal gescheiden ingezameld Geen overstorten Ieder persoon krijgt bij geboorte 6m3 water Duurzaam Onderhoud met duurzame technieken, samen leven zoals gebruik zeer kwalitatief materiaal
1
2
Trage ontwikkeling en implementatie 4 3 van technologie (volger). Alleen bewezen technieken worden toegepast Solitair en Zuinigheid Bestaande overstorten handhaven. In met vlijt sober landelijk gebied overstortvijvers met
1
2
4
3
Optimalisatie bestaande technologie, gericht op kostenbesparing Solitair en Inzameling vuilwater en transportsober gezuiverd water maken gebruik van dezelfde systemen Overstorten, zoveel mogelijk Slibverwerking: zo goedkoop mogelijk, verbranden, gebruik in landbouw Preventief onderhoud o.b.v. risico: voorkomen overlast tegen minimale kosten
bordje: “Gevaar, geen drink/zwemwater” Spanningsveld tussen duurzaam (collectief) en zuinigheid (dus tussen gebruik kwalitatief/ duurzame technieken en goedkope technieken Storingsmonitoring zodat je beter basaal onderhoud kunt plegen Onderhoud geoptimaliseerd om kosten te besparen
© Kiwa 2005
Snelle technologieontwikkeling gericht op duurzaamheid Overal aparte inzameling regenwater, directe infiltratie/berging/afvoer, b.v. via wegconstructie Afvalwater wordt overal gescheiden ingezameld Geen overstorten Ieder persoon krijgt bij geboorte 6m3 water Duurzaam Onderhoud met duurzame technieken, samen leven zoals gebruik zeer kwalitatief materiaal
13
Werken met toekomstbeelden: Implementatie in de drinkwatersector
Trage ontwikkeling en implementatie van technologie (volger). Alleen
bewezen technieken worden toegepast Zuinigheid Bestaande overstorten handhaven. In met vlijt landelijk gebied overstortvijvers met
bordje: “Gevaar, geen drink/zwemwater” Spanningsveld tussen duurzaam (collectief) en zuinigheid (dus tussen gebruik kwalitatief/ duurzame technieken en goedkope technieken Storingsmonitoring zodat je beter basaal onderhoud kunt plegen Onderhoud geoptimaliseerd om kosten te besparen
© Kiwa 2005
14
Anne Mathilde Hummelen, 29 juni 2005
Partner for progress
Drinkwaterbedrijven: Toetsen van strategische vragen
“Moeten we wel of niet ontharden?” Afleiden van onderzoeksbehoefte
“Waar worden we mee geconfronteerd, en welke kennis hebben we dan nodig?” Toetsen van afdelings-/ondernemingsplannen “Doen we wel de juiste dingen op het juiste moment?” Bouwstenen voor HRM-beleid “Welke mensen nodig met welke competenties?”
Toekomstbeelden van de waterketen
Bedrijfstakonderzoek (BTO) Onderzoeksvisie Projectvoorstellen
© Kiwa 2005
15
3
