Rapport thematoezicht Gezonde Zorg: samenwerking tussen eerstelijnscentrum, de GGD en de thuiszorginstelling op het gebied van leefstijlondersteuning
Beukenhorst/Bergwijkpark, Diemen Amsterdam, september 2013
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
Inhoudsopgave 1
Inleiding ..................................................................................................3
2
Resultaten ...............................................................................................5 2.1
Randvoorwaarden ..............................................................................6
Randvoorwaarde 1.
Gezamenlijke probleemanalyse ........................................6
Randvoorwaarde 2.
Gezamenlijke doelstellingen ............................................7
Randvoorwaarde 3.
Systematische evaluatie en verbetering ............................8
Randvoorwaarde 4. wijk/buurt
Gestructureerd overleg tussen relevante zorgverleners in de 9
Randvoorwaarde 5.
Netwerkregie ............................................................... 10
Randvoorwaarde 6.
Betrokkenheid zorgverzekeraar en gemeente .................. 11
2.2
Bevorderende factoren ..................................................................... 12
2.3
Belemmerende factoren .................................................................... 12
2.4
Overig ............................................................................................ 12
2.5
Overzicht van de scores per randvoorwaarde....................................... 12
3
Maatregelen ........................................................................................... 13
4
Openbaarmaking rapporten...................................................................... 14
2
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
1
Inleiding
In dit rapport staan de resultaten van het thematoezicht Gezonde Zorg over de samenwerking op het gebied van leefstijlondersteuning tussen gezondheidscentrum Diemen-Zuid, de GGD Amsterdam en de thuiszorginstellingen Buurtzorg Nederland en Cordaan in Beukenhorst/Bergwijkpark te Diemen. In dit hoofdstuk leest u meer over het onderzoek. Aanleiding en doel De Inspectie voor de Gezondheidszorg (hierna: inspectie) doet een onderzoek naar de samenwerking tussen eerstelijnscentrum, de GGD en de thuiszorginstelling op het gebied van leefstijlondersteuning. Hiervoor heeft u in de periode december 2012-januari 2013 een webbased vragenlijst ingevuld. Op 28 maart 2013 heeft de inspectie een bezoek gebracht aan uw wijk. Gezondheidsverschillen Bevolkingsgroepen met een lage sociaal economische status (SES) leven gemiddeld bijna 4 jaar korter en hun gezonde levensverwachting is ongeveer 15 jaar minder. In Nederland zijn de leefstijlfactoren roken en overgewicht de belangrijkste oorzaken van ziekte en sterfte. Leefstijlverandering heeft direct een gunstig effect op de levensduur. Bovendien leven mensen dan langer zonder ernstige gezondheidsproblemen. Project gezonde zorg In 2011 is de eerste fase van het project ‘Gezonde Zorg: geïntegreerde en effectieve ondersteuning door zorgverleners bij leefstijlverandering‘ afgerond. Onder leefstijlverandering wordt verstaan dat mensen er zelf voor zorgen dat zij voldoende lichaamsbeweging krijgen, gezonde voeding kiezen, eventueel stoppen met roken en hun alcoholgebruik matigen. Een leefstijlpatroon veranderen is lastig, maar vaak noodzakelijk om gezond te blijven of te worden. Zorgverleners in de wijk hebben een belangrijke taak om mensen die hun leefstijl willen of moeten bijstellen te ondersteunen. Uit onderzoek blijkt dat een ongezonde leefstijl veel meer voorkomt in achterstandswijken dan in andere wijken. Hier is een grote gezondheidswinst te behalen met leefstijlondersteuning. Het onderzoek Door in te zetten op de totstandkoming van een integrale aanpak bij leefstijlverandering wordt het veranderen van de leefstijl beter ondersteund. De inspectie vraagt van de GGD, eerstelijnscentrum en thuiszorginstelling, die actief zijn in achterstandswijken, dat zij zich hiervoor gezamenlijk inzetten. De basis is er al, zoals bestaande richtlijnen en best-practices. Door verder te bouwen op deze basis wil de inspectie stimuleren dat er een samenhangend aanbod tot stand komt. In 2012 hebben de partijen de ruimte gehad om met de samenwerking volgens de randvoorwaarden aan de slag te gaan. In 2013 toetst de inspectie de samenwerking in achterstandswijken tussen de GGD, eerstelijnscentrum en thuiszorginstelling(en). De inspectie onderzoekt de samenwerking in 20 achterstandswijken. De bevindingen over de samenwerking tussen de drie partijen in de wijken legt de inspectie vast in een wijkrapport. Daarnaast maakt de inspectie een geaggregeerde rapportage. Dit rapport zal evenals de twintig wijkrapporten openbaar gemaakt 3
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
worden. Alle rapporten worden op de website van de inspectie geplaatst, www.igz.nl. In dit rapport kunt u uw score van het onderzoek bekijken. Ook geeft de inspectie haar eindoordeel per randvoorwaarde. Het bezoek Tijdens het bezoek aan uw wijk sprak de inspectie met de volgende mensen: - Gezondheidscentrum Diemen-Zuid, directeur gezondheidscentrum - GGD Amsterdam, hoofd productgroep volwassenen EDG - Buurtzorg Nederland, wijkverpleegkundige - Cordaan, wijkverpleegkundige
Bergwijkpark/Beukenhorst is vanaf 2012 een achterstandswijk volgens de lijst van Nivel achterstandscodes.
4
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
2
Resultaten
In dit hoofdstuk leest u hoe de inspectie de samenwerking per randvoorwaarde beoordeelt. De zes randvoorwaarden hebben een score ‘afwezig’, ‘aanwezig’, ‘operationeel’ of ‘geborgd’. De scores ‘afwezig’ en ‘aanwezig’ beoordeelt de inspectie als onvoldoende. De scores ‘operationeel’ en ‘geborgd’ beoordeelt de inspectie als voldoende. De scores zijn gebaseerd op de antwoorden die u in de webbased vragenlijst heeft ingevuld, de toegezonden documenten en de informatie die tijdens het bezoek aan de orde is gekomen. De inspectie beoordeelt de samenwerking van de organisaties op basis van de randvoorwaarden. De inspectie heeft in de score enerzijds meegewogen in hoeverre sprake is van visie en samenwerkingsactiviteiten op het gebied van leefstijlondersteuning van de betrokken organisaties op populatieniveau en anderzijds in hoeverre sprake is van samenwerking op het gebied van leefstijlondersteuning op patiëntniveau, al dan niet in combinatie met zorgactiviteiten. Daarnaast heeft de inspectie gekeken in hoeverre bijvoorbeeld door de GGD wel al activiteiten zijn gestart in andere wijken op het gebied van de samenwerking met eerste lijn en thuiszorg bij leefstijlondersteuning, maar nog niet in de bezochte wijk. Deze activiteiten hebben geen invloed op de score. Aan het einde van het hoofdstuk vindt u een overzichtstabel met alle scores.
5
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
2.1
Randvoorwaarden
Randvoorwaarde 1.
Gezamenlijke probleemanalyse
De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben een gezamenlijke probleemanalyse opgesteld op wijkniveau, waarbij de zorgverleners verschillende informatiebronnen hebben benut. Afwezig Een probleemanalyse van de wijk/buurt ontbreekt.
Score
Aanwezig Zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben een probleemanalyse opgesteld op basis van informatie van één van de zorgverleners in de wijk en deze niet of deels afgestemd.
Operationeel Zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben een gezamenlijke probleemanalyse opgesteld op basis van informatie op wijkniveau uit verschillende bronnen maar deze niet schriftelijk vastgelegd.
Geborgd Zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben een gezamenlijke probleemanalyse opgesteld op basis van informatie op wijkniveau uit verschillende bronnen, en deze hebben zij schriftelijk vastgelegd.
X
Bergwijkpark/Beukenhorst is sinds 1 januari 2013 een achterstandswijk volgens de NIVEL-indeling. In Bergwijkpark gaat het slechts om een klein deel van de bewoners dat onder de definitie van achterstandswijk valt, met name Antilliaanse studenten en Oost-Europeanen. Deze bewoners hebben tot nu toe nog geen speciale aandacht gekregen. De GGD voert voor de gemeente Diemen twee gezondheidsmonitors uit: de volwassenen- en de ouderenmonitor. De GGD adviseert de gemeente Diemen over deze verschillende bevolkingsgroepen op basis van alle inwoners van Diemen gezamenlijk. Gezien de gemiddelde bevolking is het advies aan de gemeente aan te sluiten op landelijke thema’s. Diemen heeft inmiddels een conceptnota gezondheidsbeleid gereed. De thuiszorgorganisaties signaleren problemen op basis van hun praktijkervaringen. Ook het gezondheidscentrum heeft veel informatie over individuele patiënten en groepen, maar deze informatie is niet geordend en op papier gezet. Een wijkscan is voor Diemen-Noord en Diemen-Zuid gemaakt, maar deze is volgens de directeur van het gezondheidscentrum erg globaal met demografische cijfers en levert weinig specifieke informatie op. Partijen aan tafel vinden het lastig informatie te koppelen. De zorgverleners werken vooral reactief. Randvoorwaarde 1 beoordeelt de inspectie met de score aanwezig. Geen van de partijen heeft een probleemanalyse voor de wijk gemaakt. Partijen analyseren wel op gemeenteniveau.
6
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
Randvoorwaarde 2.
Gezamenlijke doelstellingen
De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben gezamenlijke doelstellingen geformuleerd om de gesignaleerde problemen m.b.t. de leefstijl van de inwoners in de wijk/buurt op te lossen. Afwezig Geen van de zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg heeft doelstellingen benoemd voor de zorg(uitkomsten) in de wijk/buurt.
Score
Aanwezig Zorgverleners in de nuldeen eerstelijnszorg in de wijk/buurt hebben afzonderlijk van elkaar doelstellingen geformuleerd en deze niet of deels afgestemd. X
Operationeel Zorgverleners in de nuldeen eerstelijnszorg in de wijk/buurt hebben gezamenlijke doelstellingen geformuleerd maar dit niet schriftelijk vastgelegd.
Geborgd Zorgverleners in de nuldeen eerstelijnszorg in de wijk/buurt hebben gezamenlijke doelstellingen geformuleerd en schriftelijk vastgelegd.
De GGD voert activiteiten alleen uit in opdracht van de gemeente Diemen. Bij de keuze van de onderwerpen consulteert zij vaak de gezondheidscentra. Deze zijn betrokken bij de uitvoering van deze activiteiten. In 2011 waren dat alcoholvroegsignalering, bewegingsstimulering, voedingsinterventies en angst en depressie interventies. In 2013 werkt Arkin/Jellinek direct met de gemeente Diemen aan alcoholvroegsignalering en angst- en depressiepreventie. De gemeente Diemen voert bewegingsstimulering zelf uit. De GGD blijft voedingsinterventies uitvoeren, Diabetes voorkomen en organiseert met hulp van het Rode Kruis eenzaamheidpreventie voor Diemen als geheel. De GGD zegt in de specifieke wijk niets concreets te doen in de samenwerking tussen de publieke zorg en de eerste lijn. De directeur van het gezondheidscentrum heeft regelmatig overleg met de wethouder Volksgezondheid van de gemeente Diemen en ook met de ouderenbonden, het AMC en overige zorgverleners. Daarbij wordt over vier thema’s gesproken, namelijk ouderenzorg, jongeren, eenzaamheid en alcohol. Inmiddels zijn meerdere projecten gestart (bijvoorbeeld een project om mensen met lage SES in beweging te krijgen). Dit laatste project is vervolgens weer gestopt. De verschillende financieringsstromen maken het lastig om de projecten na afronding door te laten gaan. Het gezondheidscentrum overlegt met gemeente en andere partners over heel Diemen en niet specifiek over deze wijk. Doelstellingen zijn breed geformuleerd, niet SMART en niet gerelateerd aan de wijk. De gemeente neemt meestal het initiatief. Het gezondheidscentrum vindt het eenvoudiger om de activiteiten niet specifiek aan de wijk te verbinden. Er is binnen de gemeente wel aandacht voor de vergrijzing in Diemen-Noord. Daarbij wordt een link gelegd met de Wmo en de transitie van voorzieningen naar gemeenten in 2015.
7
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
Het gezondheidscentrum wil graag een gezonde wijk bevorderen, maar stelt dat de gemeente bepaalt hoe de GGD wordt ingezet en welke thema’s gezamenlijk worden opgepakt. Het gezondheidscentrum zou vooral graag beter met wijkverpleegkundigen samenwerken. Alle partijen willen graag in aanmerking komen voor Zichtbare Schakel gelden. De aanwezigen maken zich zorgen over mogelijke bezuinigingen van de gemeenten met 25% op de persoonlijke verzorging. Randvoorwaarde 2 beoordeelt de inspectie met de score aanwezig. Geen van de partijen formuleert doelen op wijkniveau. Dit gebeurt wel op het niveau van de gemeente Diemen.
Randvoorwaarde 3.
Systematische evaluatie en verbetering
De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg in de wijk/buurt evalueren ten minste 1 keer per jaar gezamenlijk en gebruiken de resultaten om de zorg te verbeteren. Afwezig De zorgverleners in de nuldeen eerstelijnszorg in de wijk/buurt evalueren niet.
Score
Aanwezig De zorgverleners in de nuldeen eerstelijnszorg in de wijk/buurt evalueren afzonderlijk de zorg die zij leveren en/of verbeteren de zorg niet op basis van de resultaten van de evaluatie.
Operationeel De zorgverleners in de nuldeen eerstelijnszorg in de wijk/buurt evalueren ten minste 1 keer per jaar gezamenlijk en de resultaten gebruiken de zorgverleners om de zorg te verbeteren, maar hierover zijn geen afspraken gemaakt.
Geborgd De zorgverleners in de nuldeen eerstelijnszorg in de wijk/buurt evalueren ten minste 1 keer per jaar gezamenlijk. De resultaten gebruiken de zorgverleners aantoonbaar om maatregelen te nemen ter verbetering
X
Er is op wijkniveau geen sprake van systematische evaluatie van de ondersteuning van leefstijl. De GGD, eerstelijn en gemeente hebben voor het project alcoholverslaving wel gezamenlijk geëvalueerd. Dit ging over heel Diemen. Daarnaast evalueren de partijen binnen verschillende andere projecten Randvoorwaarde 3 beoordeelt de inspectie met de score aanwezig, omdat de partijen op gemeenteniveau wel evalueren.
8
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
Randvoorwaarde 4. Gestructureerd overleg tussen relevante zorgverleners in de wijk/buurt De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg in de wijk/buurt overleggen ten minste één keer per jaar op gestructureerde wijze (met agenda en verslag). Afwezig Er is geen overleg tussen zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg in de wijk/buurt.
Score
Aanwezig De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben overleg maar dit is niet gestructureerd en niet alle relevante zorgverleners in de wijk (tenminste GGD, eerstelijnszorg, thuiszorgorganisatie) nemen hier aan deel.
Operationeel De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben ten minste 1 keer per jaar gestructureerd overleg (met agenda en verslag) en de relevante zorgverleners in de wijk (GGD, eerstelijnszorg, thuiszorgorganisatie) nemen hier aan deel. De zorgverleners hebben geen afspraken vastgelegd over het overleg.
Geborgd De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben ten minste 1 keer per jaar gestructureerd overleg (met agenda en verslag) en de relevante zorgverleners in de wijk (GGD, eerstelijnszorg, thuiszorgorganisat ie) nemen hier aan deel. De zorgverleners hebben schriftelijke afspraken over het overleg.
X
Het overleg tussen de zorgverleners vindt vooral plaats rondom individuele patiënten. Partijen kennen elkaar goed. Het overleg is echter niet gestructureerd. De problemen in de wijk worden niet als uitgangspunt genomen. Voor gezondheidsbevordering zijn geen middelen beschikbaar. De GGD voert alleen wettelijke taken uit, namelijk de gezondheidsmonitor voor Diemen met advisering aan de gemeente en de betrokken hulpverleners over de onderwerpen die aandacht verdienen. In Diemen vindt drie keer per jaar een eerstelijnsoverleg plaats. Hierbij zijn verschillende betrokkenen van de gemeente (WMO, maatschappelijk werk, beleidsmedewerker), de GGD (OKC, CB) en de gezondheidscentra en thuiszorg (Cordaan) aanwezig. Hier wordt veel meer beleidsmatig gesproken en niet over individuele patiënten. Hiervan zijn agenda’s en notulen. Het betreft niet de specifieke wijken, maar gaat over Diemen als geheel. Randvoorwaarde 4 beoordeelt de inspectie met de score aanwezig, omdat er tussen partijen wel overleg is over individuele patiënten en de resultaten van projecten wel vertaald worden naar populatieniveau. Hier initieert de gemeente en adviseert de GGD.
9
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
Randvoorwaarde 5.
Netwerkregie
De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben schriftelijke afspraken gemaakt over de netwerkregie en welke partij regisseur is. Afwezig Er is geen sprake van coördinatie of regie over de zorgverleners in de nuldeen eerstelijn in de wijk.
Score
Aanwezig Zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg in de wijk hebben een regisseur/coördinator aangewezen maar hebben afspraken hierover niet schriftelijk vastgelegd.
Operationeel --
Geborgd Zorgverleners in de nuldeen eerstelijnszorg in de wijk hebben schriftelijke afspraken gemaakt over de netwerkregie en welke partij regisseur is.
X De zorgverleners constateren dat er in de wijk geen regisseur voor de aanpak van gezondheidsproblemen aanwezig is. Er zijn op gemeentelijk niveau wel netwerken voor ouderen en jeugd gestart. Thuiszorg is alleen betrokken bij de ouderenzorg. De regie wordt bij de netwerken vooral gezien als procesbegeleiding; dit is dan geen regie met een mandaat. Dit blijkt in Diemen goed te werken. Bij concrete gezondheidsproblemen op individueel niveau is neemt de eerste lijn de regie. Bij Wmo-problemen regisseert de gemeente. Partijen wensen wel een regisseur op wijkniveau. De voorkeur gaat dan uit naar de gemeente, niet naar de verzekeraar. Partijen constateren dat de verschillende financieringsstromen belemmerend werken. Randvoorwaarde 5 beoordeelt de inspectie met de score aanwezig, omdat op gemeenteniveau voor ouderen en jeugd wel regie is. Deze regie ligt bij de gemeente.
10
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
Randvoorwaarde 6.
Betrokkenheid zorgverzekeraar en gemeente
De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben zich ingespannen om de zorgverzekeraar en gemeente te betrekken bij het netwerk. Afwezig De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben geen initiatief genomen om de zorgverzekeraar of gemeente te betrekken bij het netwerk.
Score
Aanwezig De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben zich ingespannen om of zorgverzekeraar of de gemeente te betrekken. Afspraken over deelname van de zorgverzekeraar of gemeente hebben de zorgverleners niet vastgelegd.
Operationeel De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben zich ingespannen om de zorgverzekeraar en de gemeente te betrekken, afspraken over hun bijdragen zijn niet vastgelegd.
Geborgd De zorgverleners in de nulde- en eerstelijnszorg hebben zich ingespannen om de zorgverzekeraar en de gemeente te betrekken, en hebben afspraken over hun bijdragen vastgelegd.
X In het brede overleg op gemeenteniveau over ouderen zit Achmea, samen met de gemeente, aan tafel. Er zit veel overlap in de aanpak tussen de wijken. Achmea wil wel met Amsterdam een convenant over de aanpak van gezondheidsproblemen sluiten, maar niet met Diemen. De gemeente Diemen zou dit wél willen. Het gezondheidscentrum probeert verbindingen te leggen tussen gemeente en Achmea, maar stuit op praktische bezwaren. Het gezondheidscentrum overlegt met Achmea in het kader van de besteding van GEZ-gelden. De thuiszorgorganisaties hebben contacten met zowel de gemeente als verzekeraar. De partijen concluderen dat er in Diemen nog onvoldoende integraal gewerkt wordt. De samenwerking kan beter. Destijds ging het bij de aanpak van alcoholproblemen wel goed. Belemmeringen zijn er door onvoldoende mensen en onsamenhangende financiering. Ook is sprake van zwalkend beleid, vooral als meerdere verzekeraars betrokken zijn. Dit vinden zij funest voor de innovatie. Randvoorwaarde 6 beoordeelt de inspectie met de score operationeel, omdat de partijen zich hebben ingespannen om zowel gemeente als zorgverzekeraar te betrekken op gemeente Diemen niveau.
11
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
2.2
Bevorderende factoren
Niet benoemd 2.3
Belemmerende factoren
Niet benoemd 2.4
Overig
Niet benoemd 2.5
Overzicht van de scores per randvoorwaarde
Randvoorwaarden
Score
1. Gezamenlijk probleemanalyse 2. Gezamenlijk doelstellingen 3. Systematische evaluatie en verbetering
Aanwezig
4. Gestructureerd overleg tussen
Aanwezig
Aanwezig Aanwezig
relevante zorgverleners in de wijk/buurt 5. Netwerkregie 6. Betrokkenheid zorgverzekeraar en gemeente
Aanwezig Operationeel
12
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
3
Maatregelen
De inspectie constateert dat u op vijf randvoorwaarden nog niet minstens operationeel scoort. De verbetering van implementatie van de randvoorwaarden behoort tot uw verantwoordelijkheid. De inspectie verwacht dat u eind 2014 op alle randvoorwaarden operationeel of geborgd scoort en dat u daarover rapporteert aan de inspectie. De inspectie vraagt het eerstelijnscentrum de coördinatie over de uitvoering van de gezamenlijke implementatie van de randvoorwaarden naar operationeel op zich te nemen. De GGD en de thuiszorg moeten participeren in de realisatie hiervan. De inspectie wijst u erop dat het wenselijk is ook de randvoorwaarden die operationeel scoren naar het niveau van geborgd te brengen om de samenwerking op het gebied van leefstijlondersteuning te borgen. De inspectie verwacht vóór 1 januari 2015 een rapportage vanuit het eerstelijnscentrum waarin u gezamenlijk aangeeft hoe u de implementatie van de randvoorwaarden naar operationeel heeft aangepakt. Daarbij moet u per randvoorwaarde aangeven waarom u van mening bent dat u bij de randvoorwaarde operationeel scoort.
13
Inspectie voor de Gezondheidszorg 2013
4
Openbaarmaking rapporten
Voor de volledigheid maakt de inspectie u er op attent dat zij in principe alle eindrapporten van thema toezichten actief openbaar maakt. Dit omvat dus ook de openbaarmaking van het definitieve rapport naar aanleiding van dit onderzoek. Actief openbaar maken betekent dat de inspectie het rapport op haar website www.igz.nl plaatst. De inspectie doet dit niet eerder dan drie weken na vaststelling van het rapport gelijktijdig met het geaggregeerde rapport. Bij actieve openbaarmaking neemt de inspectie de wettelijke normen in acht, zoals gesteld in de Wet openbaarheid van bestuur en de Wet bescherming persoonsgegevens. Dit betekent dat de inspectie in haar rapporten - waar mogelijk- geen persoonsgegevens opneemt, zoals medische gegevens van uw patiënten of cliënten. De functionarissen van de instelling zullen zo nodig met hun functieaanduiding in het rapport worden genoemd. Meer informatie over actieve openbaarmaking van documenten door de inspectie kunt u vinden op onze website (www.igz.nl/onderwerpen).
14
