Bedrog De kunstvorm waar banken nu in uitblinken is de kunst van het verhullen. Veel banken gebruiken talrijke uitvluchten om hun rekeningen aan het zicht te onttrekken en de regels voor verantwoord financieel beleid te omzeilen, of om de belastingen te ontduiken. In deze frauduleuze strategieën zijn belastingparadijzen* van essentieel belang. De geheime aanwezigheid van banken in belastingparadijzen speelt een grote rol bij de aanhoudende financiële instabiliteit.
Normoverschrijding verheven tot norm Banken zijn veruit de belangrijkste gebruikers van belastingparadijzen*. Het gebrek aan transparantie van belastingparadijzen biedt de banken de mogelijkheid om van drie belangrijke voordelen te profiteren. Het eerste voordeel is van regelgevende aard: belastingparadijzen* geven banken de mogelijkheid speculatieve activiteiten uit te voeren, zonder zich te houden aan de regels van verantwoord bankieren die in andere landen gelden. De banken houden bijvoorbeeld onderdelen van hun bedrijf buiten de balans* aan wie ze hun dubieuze vorderingen doorverkopen. Dergelijke ‘securitisatie’*-transacties stellen hen in staat leningen te onttrekken aan hun balans* en via deze omweg te ontkomen aan de eisen met betrekking tot het eigen vermogen*. Het tweede voordeel van belastingparadijzen* zijn de lage belastingen en soms het volledig ontbreken van belastingen, dit in combinatie met anonimiteit. De banken gebruiken belastingparadijzen* om minder belasting te betalen, discreet het erfgoed van hun vermogende klanten te laten aangroeien, de salarissen van hun managers met een hoog inkomen belastingvrij te beheren, of zelfs om multinationals belastingontwijking aan te bieden. In mei 2012 heeft het dagblad Libération2328 bijvoorbeeld aangetoond hoe de bank BNP Paribas sinds 2005 gebruik maakt van de Luxemburgse wetgeving om voor haar welgestelde klanten naar Luxemburgs recht een deel van hun spaargeld aan de belasting te onttrekken. ING heeft tussen 2007 en 2010 bijna 30 miljoen euro aan Nederlandse btw-afdrachten ontlopen door hun wereldwijde contracten voor telecom-, en automatiseringsdiensten via Zwitserland te laten lopen.29 Tot slot, geven offshore-centra* banken de ruimte om zelfs criminele activiteiten te faciliteren: de rechterlijke macht past in dergelijke gebieden minder strenge regels toe dan elders en weigert meestal mee te werken met de autoriteiten van andere landen. Een verslag van het Amerikaanse Senaat van juli 2012 laat zien hoe HSBC het witwassen van drugsgelden van de Mexicaanse kartels heeft vergemakkelijkt. De Mexicaanse tak van de Britse bank zou op de Kaaiman Eilanden bijna 50.000 rekeningen hebben geopend voor klanten die gelieerd waren aan de georganiseerde misdaad30.
Instabiliteit en gebrek aan transparantie: de twee kanten van dezelfde medaille Het gebrek aan transparantie in belastingparadijzen* is medeverantwoordelijk voor de voortdurende instabiliteit van het financiële systeem. Ten eerste stimuleert het de banken om hun buitensporige risico’s in deze geheime rechtsgebieden te verbergen. Als deze risico’s echter werkelijkheid worden, vormen de verliezen soms een bedreiging voor het voortbestaan van deze banken en dwingt dit de autoriteiten om hen te steunen. De Britse bank Northern Rock is al in 2007 aan het begin van de crisis omgevallen. Zij was toen niet meer in staat de schuldenlast die was ondergebracht in dochteronderneming `Granite’ gevestigd op het eiland Jersey, te herfinancieren. De Amerikaanse zakenbank Bear Stearns is op haar beurt in maart 2008 28 23 CORI, N., 3 mei 2012,”Le parapluie fiscal bien caché de BNP Paribas”, http://www.liberation.fr 29 ING ontwijkt btw-afdracht”, Financieel Dagblad, 22 maart 2010 30 RUSHE, D., 17 juli 2012, “HSBC failed to act on money laundering, says US Senate”, http://www.guardian.co.uk
21
failliet gegaan nadat ze zware verliezen had geleden op haar hedge funds, gevestigd op de Kaaiman Eilanden en in Ierland. Ten tweede versterkt de geheimhouding in de belastingparadijzen* het onderlinge wantrouwen tussen de banken. Elke bank vermoedt dat de andere bank via haar offshore*-activiteiten bepaalde risico’s verbergt. In tijden van crisis ontaardt dit wederzijdse wantrouwen vaak in paniek. Dit is ook in 2008 gebeurd: de Europese banken waren terughoudend om elkaar geld te lenen waardoor de Europese Centrale Bank (ECB) grootschalig leningen moest verstrekken (zie ook Parasitisme).
22
Kerncijfers 700
657Aantal entiteiten* in belastingparadijzen** (Cijfers 2011)
700
Union européenne
657
600
Europese Unie Union européenne Hors Union européenne
600
buiten Europeseeuropéenne Unie HorsdeUnion
500 500 400 400 317 300
317
300 192
200
192
200
120 91 43 0
0
0
2
2 0
1
0
0
0
0
0
a a
n
Br
ed
Va
s
n
Br
ed
do io Tr do io Tr
nt ge a
Ar nt ge
A AX
us lfi Be
s
0
a
0
A
1
Ar
lfi
KB KB
2 0
Be
xi De xi
us
14
3
2
AX
43
a
a
15
14
3
C
15
De
P Pa rib rib a as Cr Cr s éd éd it it Ag Ag ric ric ol ol e e
BN
nk
0
Pa
he
Ba
ut
sc
he
Ba
nk
0
27
G
21
0
IN
0
27
G
74 21
IN
100
De
120
74 91
C
100
Va
P
BN
De
ut
sc
Bronnen: eigen uitwerking op basis van de jaarverslagen 2011 van de Deutsche Bank, ING Bank, Belfius Bank, Dexia SA, KBC Group, Axa Bank Europe, Triodos Bank, Argenta Spaarbank, en Bank J. Van BredaCCFD. De gegevens over BNP Paribas en Crédit Agricole Groupe zijn afkomstig uit het jaarverslag 2012 van CCFD-Terre Solidaire (2012).
* Met ‘entiteiten’ bedoelen we alle dochterondernemingen, ad hoc entiteiten (‘Special Purpose Entities’ in het Engels), geassocieerde deelnemingen en andere ondernemingen die binnen de consolidatieperimeter * van banken zijn onderzocht. ** Op basis van de lijst van Tax Justice Network (Nov. 2009). Niet alle ondernemingen die geregistreerd zijn in België werden meegerekend, omdat dit onderzoek zich toespitst op banken die actief zijn in België zelf.31
Toelichting De grafiek hierboven laat voor alle 11 geanalyseerde banken het aantal dochters in offshore paradijzen*. Binnen de EU zijn belastingparadijzen* voor banken actief in België vooral Luxemburg, Nederland, Ierland en Hongarije. Buiten de EU zijn de meest voorkomende offshore bestemmingen het Amerikaanse Delaware, de Kaaimaneilanden, Jersey, Zwitserland, Monaco, Hong Kong en Singapore. Onze indicator is weliswaar enigszins beperkend omdat het geen precieze informatie geeft over het exacte gebruik van deze offshore-entiteiten*. Toch is het een goede manier om het gebrek aan transparantie weer te geven van de specifieke financiële activiteiten van de 11 onderzochte banken.
31 CCFD-Terre Solidaire, 12 juli 2012, op. cit.
23
Er kunnen nog vier vaststellingen gedaan worden over dit aspect. Allereerst zijn de gegevens zoals hier gepresenteerd onvolledig. Want ING, Dexia SA en Belfius vermelden in hun jaarverslagen geen volledige lijst van hun dochters of filialen. Anders gezegd, het is zeer aannemelijk dat ze een aantal offshore* filialen hebben dat veel hoger ligt dan hierboven aangeduid. Een indicatie is bijvoorbeeld dat de ngo Tax Justice Network32 voor de bank ING, in 2009 bijna 61 filialen telde in belastingparadijzen*. Ten tweede, wat betreft Axa Bank Europe, met slechts weinig offshore* filialen, moeten we niet vergeten dat de Groep AXA33 , waarvan het een onderdeel vormt, zeker 30 afdelingen heeft in belastingparadijzen. Ten derde wat betreft de Bank J.Van Breda: hoewel deze bank in het jaarverslag 2011 geen melding maakt van filialen in belastingparadijzen, bestaat er wel een directe link met de private bank ‘Delen’ die wel vertegenwoordigd is in Luxemburg en Zwitserland. De twee banken vallen onder de ‘Holding Finaxis’ , voor 75% in handen van Ackermans & van Haaren. Tot slot onthult de grafiek dat de Belgische autoriteiten geen gebruik maakten van hun kapitaalparticipaties in BNP Paribas, KBC, Dexia SA en Belfius (zie ook Parasitisme) om de vier banken te dwingen hun filialen in belastingparadijzen* te sluiten. Anders gezegd: ondanks de directe participatie van de Belgische overheid in de banken, lijkt het beleid vooral te bestaan uit ‘business as usual’.
32 The Tax Justice Network (TJN), April 2009, “Where on earth are you? Major corporations and tax havens “, http://www. taxjustice.net 33 CCFD-Terre Solidaire, 7 décembre 2010, «L’économie déboussolée : multinationales, paradis fiscaux et captation des richesses», http://ccfd-terresolidaire.org
24
De oplossing: verbieden van belastingparadijzen Het is niet realistisch om te denken dat beter toezicht op banken werkt als er niet tegelijkertijd voorzieningen worden getroffen om te voorkomen dat dochterondernemingen zich in belastingparadijzen* vestigen. Hun verborgen aanwezigheid in deze rechtsgebieden stelt hen in staat de wet te omzeilen en minder belasting te betalen of met een totaal gebrek aan transparantie bepaalde risico’s te nemen. Vandaar de noodzaak om eerst de volgende twee maatregelen te nemen:
1. Elke bank verplichten tot financiële transparantie Allereerst is het essentieel om de banken te verplichten in elk land een boekhouding bij te houden (in het Engels ‘Country-by-Country Reporting’) zodat in hun rekeningen de volgende onderdelen zichtbaar worden: de landen waar ze actief zijn, de namen waaronder zij in elk land opereren, alsook hun financiële resultaten per land. De toegang tot dergelijke boekhoudkundige informatie zou de toezichthouders de mogelijkheid bieden om overtredingen op te sporen en op mogelijke omzeiling te anticiperen.
2. De financiële stromen tussen de banken en belastingparadijzen beperken Op de tweede plaats moeten banken die banden hebben met belastingparadijzen* beboet worden. Mogelijke sancties zouden met name kunnen zijn intrekking van hun bankvergunning, een verbod om een beroep te doen op spaargelden van particulieren (dat wil zeggen het verzamelen van deposito’s), of het belasten van financiële stromen van of naar ondernemingen gevestigd in belastingparadijzen* of in financiële centra waar geen toezicht is34. Wat dit laatste punt betreft zou een Nederlandse bank die bijvoorbeeld een investeringsvehikel buiten de balans houdt, in Nederland belast moeten worden over de winsten die daar worden gegenereerd. De belasting zou voldoende afschrikwekkend moeten zijn om banken te ontmoedigen dergelijke off-shore ondernemingen op te richten.
34 HUBERT, Olivier, 26 april 2009, “A crise systémique, réponse systémique”, http://web4.ecolo.be
25
