bureau voor
n a t u u r - e n l a n d s c h a p s o n t w i k k e l i n g b . v.
Bakerwaard Innovatieve aanpak voor recreatie- en natuurontwikkeling in combinatie met waterberging en zandwinning
Gerard Litjens Wim Braakhekke Alphons van Winden Keesjan van den Herik
Bakerwaard
I n n ovat i e ve a a n pa k vo o r r e c r e at i e - e n n at u u r o n t w i k k e l i n g i n c o m b i n ati e m e t wat e r b e r g i n g e n zan d w i n n i n g
in opdracht van Recreatiebedrijf Het Wieskamp in samenwerking met Niba Beheer n v Bureau Stroming bv, Nijmegen
8 juli 2003
|3
Inhoudsopgave
Innovatieve aanpak 3 Coalities 5 Toelichting op de 3 vogelvluchtschetsen 7
1 Innovatieve aanpak
De Bakerwaard is een innovatief recreatieproject. Het project zal uitgroeien tot een vernieuwende economische drager van het platteland in de gemeente Steenderen. Het plan maakt gebruik van de ligging op het snijvlak van twee goed ontwikkelde toeristische regio’s - de Achterhoek en de Veluwe. Beide regio’s hebben een behoorlijke toeristische infrastructuur opgebouwd, maar liggen van elkaar gescheiden (door de IJssel). Het vlakbij de Bakerwaard gelegen historische stadje Bronkhorst ligt op het snijvlak van deze regio’s en trekt via de talrijke wandel- en fietsroutes en het veer massa’s bezoekers aan. Bronkhorst is een magneet voor vele toeristen vanwege zijn prachtige aanblik en gastvrijheid. Vele bezoekers blijven echter maar kort in het stadje, o.a. omdat er geen verblijfsvoorzieningen in Bronkhorst en de omgeving zijn. Plan Bakerwaard creeërt een voorziening die op dit moment in de gemeente en zelfs de regio ontbreekt: een hoogwaardige toeristische natuurcamping. Bezoekers worden hier uitgenodigd om een tijdje te verblijven en intensief kennis te maken met het historische erfgoed en tradities en de unieke natuur van de Achterhoek, de Veluween de IJsselvallei. In het toeristische aanbod van de toekomstige gemeente Bronkhorst past de ontwikkeling van de Bakerwaard, juist omdat het een belangrijke impuls zal worden voor het historische stadje zonder de nadelen van een grote ingreep ter plekke. Daarnaast fungeert het veer als een belangrijk kruispunt voor het toerisme van de Veluwezoom. Tenslotte zal de Bakerwaard voor de bevolking van Baak en Steenderen een extra recreatieve voorziening worden. We streven naar een vernieuwende, hoogwaardige kampeeraccommodatie in een natuurrijke omgeving en nadrukkelijk niet op een tweede Dorado Beach. We richten ons op jonge gezinnen en empty nesters, die het kamperen zien als deel van hun leefstijl, en hygiëne en comfort even belangrijk vinden als oorspronkelijkheid of authenticiteit. Ze willen, hoe kort het verblijf ook is, intensief kennis maken met de streek, haar bewoners en de natuur en geen vreemdeling of passant meer zijn. De schaal van de camping kan uitgroeien tot circa 500 plaatsen op circa 50 hectare (dus gemiddeld slechts 10 plaatsen per hectare!). Dit betekent dat hier gekozen kan worden tussen standplaatsen met veel voorzieningen of plaatsen die nagenoeg geheel opgaan in de natuur. ’s Winters wordt het terrein zodanig ontruimd, dat het weer onderdeel vormt van het natuurlijk begraasde landschap. De Bakerwaard kan een locatie worden waarvoor je momenteel nog naar de Bourgogne of de Provence moet reizen en waarmee je het kampeerseizoen flink kunt verlengen omdat het zo dicht bij huis ligt. Het kamperen in de Bakerwaard moet de allure krijgen van dé plek om de seizoenen te beleven, met het hoge IJsselwater of de Paasvuren van Nedersaksisch Nederland in het voorjaar, met de weelde van schoon zwemwater in de zomer
4|
|5
ba k e rwa a r d
2 Coalities
Het plan om het toerisme in en rond de Bakerwaard te versterken kan alleen slagen als er perspectieven ontstaan voor een aantal belangrijke sectoren.
d e wat e r s e c to r
Luchtfoto Bakerwaard april 2003 (foto Stroming bv)
en met de hertenbronst langs de Veluwezoom in september binnen handbereik. De thematische camping kan uitgroeien tot een ‘kenniscentrum’ van verhalen over de buurt en de streek, bijvoorbeeld in samenwerking met het Staringinsituut. Voorbeelden zijn de rijke geschiedenis van Bronkhorst, Baak en de Bakerwaard. Of de vitale rol van de Bakerwaard als bergingsgebied voor de Groote Beek en Baakse Beek en de waterhuishouding van de Achterhoek en de IJssel. Voorts de verhalen over de geologische ontstaansgeschiedenis van het IJsseldal en haar archeologische vondsten. Op het kampeerterrein wordt zorggedragen voor een unieke speelplaats waar kinderen met zand, klei en water de ijstijden kunnen naspelen of hele rivierlopen kunnen laten ontstaan. De bezoekers komen ook in aanraking met hoogwaardige streekproducten, die op de boerderijen in de omgeving worden gemaakt en in het stadje worden verkocht. Tenslotte zal ook het natuurverhaal beleefd kunnen worden, met de natuurlijke dynamiek van het water, de kuddes runderen, paarden en de rijkdom aan vogels en dieren die op het gebied afkomen.
Voor het waterschap kan het initiatief mogelijk bijdragen tot het bestendigen en verder vergroten van de al bestaande bergingscapaciteit voor de regionale watersysteem, zoals het water van de Groote Beek en de Baakse Beek en alle tussenliggende watergangen. Een functiestapeling zoals hier kan leiden tot een geconcentreerde aanpak van het waterbeheer, zodat de ruimtelijke ontwikkeling elders in de benedenloop van de genoemde beken minder beperkt wordt. Naast regionale waterberging wordt door de overheid ook gestudeerd op rivierverruiming. De oppervlaktewaterkwaliteit kan worden verbeterd door de zuiverende werking van het vergrote oppervlaktewatersysteem. Ten derde kan de ontwikkeling bijdragen aan de watervoorziening in de omgeving in tijden van droogte.
de natuursector Voor de natuurbeheerders kan het plan Bakerwaard leiden tot extra uitbreiding van het natuurareaal en verbetering van de kwaliteit van de natte natuur. Bestaand natuurgebied dat in beheer is bij Staatsbosbeheer blijft intact. De realisatie van de ecologische hoofdstructuur krijgt een extra impuls omdat er meer ruimte ontstaat voor de invloed van natuurlijke processen die gekoppeld zijn aan de beeklopen, de verlaten IJsselloop en de IJssel. Er wordt bij de inrichting en het beheer aangesloten op de natuurbeheerscriteria zoals die internationaal worden aangelegd in de zogenaamde pan parcs in Europa (pan is Protected Area Network) die in principe over veel grootschaliger regio’s gaat. Dit betekent wél dat een deel van de opbrengsten van de camping moet terugvloeien naar beheer/behoud/ontwikkeling van de natuur in het gebied.
de gemeente De gemeente Steenderen ziet in haar buitengebied nieuwe bedrijvigheid en daarmee tientallen nieuwe arbeidsplaatsen ontstaan. Dit leidt ook tot structurele inkomsten, zoals onroerende zaak- en toeristenbelasting. Bestaande particuliere bewoning in het plangebied blijft gehandhaafd. Er komen voorzieningen bij die het wonen in en nabij het landelijke gebied aangenamer maken, zoals meer wandel-en fietsroutes, een dagrecreatief strand voor de
6|
|7
ba k e rwa a r d
bevolking in de omgeving en een passantenhaven bij Bronkhorst. De middenstand van Bronkhorst kan flink profiteren van de gasten op de camping. De bewoners van de Bakerwaard en het overige aangrenzende buitengebied zien de waarde van hun bezittingen stijgen door de ligging in de nabijheid van toegankelijk water en natuur.
3 Toelichting op de vogelvlucht schetsen
de landbouw Plan Bakerwaard heeft tot gevolg dat voor de landbouw in het gebied zelf op termijn geen toekomst meer is. De voorgestelde ontwikkeling van de Bakerwaard kan echter toch leiden tot een verbetering van de landbouwstructuur in en rond Steenderen. Door de waterbergingstaken in dit gebied te concentreren kunnen andere gebieden gevrijwaard blijven van waterbergingstaken. Ook kan de verbrede, groene taakstelling voor het landelijke gebied hier verder worden ingevuld. Innovatieve vormen van ondernemerschap, die thuishoren op het platteland, kunnen tot ontwikkeling komen. Voor agrariërs in het gebied die hun melkveehouderij willen voortzetten worden elders passende oplossingen gecreeërd.
d e l a n d e l i j k e i n d u st r i e za n d w i n n i n g Om bovenstaande perspectieven te realiseren is herinrichting en beheer van het landschap nodig welke past bij de nieuwe functies. Een reliëfrijk landschap met bijbehorende overgangen tussen nat en droog is daarvoor een goede basis – dit landschap zal dus gevormd moeten worden. Uitgangspunt is dat dit landschappelijke fundament via een éénmalige ingreep wordt verkregen. Een gefaseerde industriezandwinning die zorgvuldig wordt vormgegeven en uitgevoerd, kan dit fundament leggen. De winning kan ook de financiële middelen verschaffen om de minnelijke verwerving van terreinen te financieren en een deel van de inrichting en het beheer. De winning van industriezand is uiteraard ook een zelfstandig maatschappelijk belang. In Plan Bakerwaard zal de wijze waarop gewonnen wordt echter volledig dienend zijn aan de eerder genoemde belangen. Er wordt gestudeerd op een innovatieve aanpak van de winning.
3.1 h u i d i g e s i t uati e e n g e fas e e r d e a a n pak Het studiegebied omvat de gehele Bakerwaard, die omgeven wordt door de Dolfingweg, de Zutphen-Emmerikse weg, de IJssel, en het dorp Bronkhorst. Daarbinnen ligt het plangebied, dat zich binnen een gefaseerde aanpak uiteindelijk uitstrekt over circa 400 hectare binnendijks gebied. De eerste fase is echter aanmerkelijk kleiner, namelijk 100 hectare. Hieronder wordt in grote lijnen geschetst hoe het plan Bakerwaard gerealiseerd kan worden. Een verdere detaillering is uiteraard nodig alvorens daadwerkelijk met de uitvoering in het veld begonnen kan worden. In de huidige studie zijn de IJsseluiterwaarden vooralsnog buiten beschouwing gelaten. In de eerste fase wordt tussen de Bontekoeweg en het bestaande natuurareaal langs de Bakerwaardse Laak en de Bakerwaardse weg een begin gemaakt met een meandervormige industriezandwinning. Er is in de presentatieschetsen een camping getekend ter plaatse van de Halve Welle. De camping wordt geïntegreerd met het natuurontwikkelingsgebied en het archeologische beschermingsgebied. Het gebied zal vanaf het begin samen met de zich uitbreidende zandwinning extensief worden begraasd. De geavanceerde verwerkingsinstallatie voor het industriezand ligt aan de Noordzijde van de Bontekoeweg en heeft zowel een afvoerroute naar de IJssel dmv een voorhaven, als een afvoer naar de provinciale weg. In de winplas ligt uitsluitend een zo stil mogelijke, drijvende zuiger en een transportbuis naar de installatie. De ruilverkavelingsweg tussen de Molenweg en de Bontekoeweg moet worden verlegd (bijvoorbeeld naar het oosten, langs de Laak en het bos op). Een bestaande gasleiding moet worden ingepast in het ontwerp. Het gebied kan in de eerste fase ook worden ingericht voor de tijdelijke opvang van water, boven op de bestaande bergingsfunctie. Het resterende areaal van de Bakerwaard blijft in deze 1e fase in gebruik bij de huidige eigenaren en gebruikers. Zie voor een landschappelijke impressie de bijgevoegde kleurenillustraties. In de tweede fase wordt de meanderboog volledig gevolgd, vanaf de Bakerwaardse weg tot aan de IJsseldijk in de richting van Bronkhorst. Ook hier blijft in beginsel het ophoogzand en de onvermarktbare specie achter in het gebied, ten behoeve van de herinrichting. Fase 2 kan nog van vorm veranderen als er meer inzicht is in de geomorfologische opbouw van dit deel van het gebied, waarbij we in de richting van de Bakerwaardse weg kijken voor de meest wenselijke inrichting. Het bergingsvolume voor oppervlaktewater neemt toe tot enkele miljoenen kubieke meters, zonder dat bestaande bebouwing gevaar loopt.
8|
ba k e rwa a r d
to e l i c hti ng o p d e vo g e lvlu c ht s c h e ts e n
|9
10 |
ba k e rwa a r d
to e l i c hti ng o p d e vo g e lvlu c ht s c h e ts e n
In deze fase wordt d.m.v. een transportleiding over het water, of langs de IJsseldijk op, het industriezand afgevoerd naar de scheidingsinstallatie en de buitenhaven. Het recreatieterrein neemt in fase 2 toe op de hogere gronden, die zich al een tijd gedeeltelijk als begraasd natuurgebied hebben ontwikkeld. De inmiddels gevestigde boom- en struweelstructuren worden intact gelaten en gebruikt voor de indeling van de kampeervelden. Het areaal natuurgebied op de hogere gronden neemt in deze fase toe door de aangrenzende terreinen in de begrazing op te nemen.
i n z i j n total i t e i t i s d e g r o n d ba l a n s u i t e i n d e l i j k zo m o g e l i j k a ls volgt : Recreatie
50 ha
Water
150 ha
Areaal wonen, natuur en landschap
200 ha ———— +
Totale studiegebied
400 ha
| 11
Stroming b.v. Postbus 31070 6503 CB Nijmegen www.stroming.nl email:
[email protected]
colofon publicatie Stroming b.v. Postbus 31070 6503 CB Nijmegen www.stroming.nl email:
[email protected] ontwerp Brigitte Slangen opmaak Franka van Loon druk xxl Nijmegen illustraties Jeroen Helmer foto’s Alphons van Winden © Copyright 2003 Stroming b.v. trefwoorden recreatie, plattelandsontwikkeling, natuurontwikkeling, zandwinning
