achtergrond
The Strip is het visitekaartje van de Eindhovense High Tech Campus. Medewerkers van verschillende bedrijven komen elkaar tegen, praten over hun werk en brengen elkaar op ideeën waarmee ze verder kunnen
ranking de campussen 13
12
1 Kennispark Twente,
17
Enschede Aantal bedrijven: 324
2. Science Park Amsterdam,
Watergraafsmeer Aantal bedrijven: 100
3 High Tech Campus,
Eindhoven Aantal bedrijven: 90
21
16
2
18
1 4
10
6
8
7
23
22 15 20
19
14
3 11
5 9
Categorie: n van nationaal belang n jong en ambitieus n nieuw
20
Zo’n 180 hectare groot terrein tussen Enschede en Hengelo met 324 bedrijven van kennisintensieve tot Broodje Puntmuts en autorijschool Ezendam. Het park moet zorgen dat er in 2025 tienduizend hoogwaardige arbeidsplaatsen meer zijn dan bij de start in 2006. Vorig jaar kwamen er zeven nieuwe bedrijven bij, vier andere breidden uit. Samen waren ze goed voor 3,5 miljoen aan investeringen en honderd arbeidsplaatsen.
FORUM #15/11.08.11
Officieel gestart in 2005 als initiatief van de gemeente, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en de Universiteit van Amsterdam, die er sinds vorig jaar alle bètawetenschappen heeft ondergebracht. Op het 70 hectare grote gebied zaten al belangrijke onderzoeksinstituten bijvoorbeeld op het terrein van subatomaire fysica en wiskunde. Ongeveer honderd bedrijven hebben er zich inmiddels gevestigd, vooral veel life sciences en ict.
Het 103 hectare grote terrein was de plek waar Philips haar onderzoekslaboratoria had. Nog altijd is Philips de hoofdbewoner, maar er zijn wel zo’n negentig andere bedrijven bijgekomen. In totaal werken er ruim achtduizend mensen met vijftig verschillende nationaliteiten. Centrum en visitekaartje is The Strip, een vierhonderd meter lang gebouw met restaurants, bars, een winkel, een conferentiecentrum en een sportcentrum.
meedoen met de campus-hype? Campus hier, campus daar. Gemeenten lijken niet meer mee te tellen als ze geen campus hebben waar ondernemers en onderzoekers samenwerken aan innovatie. Maar wat leveren al die campussen eigenlijk op? Tekst: Jan Buevink | Foto's: Erik van der Burgt
4
Bio Science Park, Leiden Aantal bedrijven: 70
5
Chemelot, Sittard-Geleen Aantal bedrijven: 43
‘Wat is de overeenkomst tussen Popeye en Harry Mulisch? Hoe heette de Estse munt voordat Estland op 1 januari de euro invoerde?’ Aan veertien tafeltjes in het grand café op de High Tech Campus in Eindhoven zitten een kleine zestig mensen op fluistertoon te overleggen over de vragen van de maandelijkse pubquiz. Op het terras buiten zit een handvol mensen in de vroege avondzon aan een flink glas Hertog Jan en zachtjes op de achtergrond zingt Chris Rea over Josephine. ‘Ik kom bijna elke maand’, vertelt Janneke Reijnders, medewerkster bij Philips, terwijl ze de vragen opschrijft zodat de leden van haar team – alle drie Philips-collega’s – straks nog kunnen overleggen voordat ze het antwoordformulier moeten inleveren. Het is gezellig en praktisch, zo net na het werk. Zeker omdat ze ook eerst nog kan aanschuiven bij een buffet waardoor ze zelf niet hoeft te koken. Haar groepje eindigt steevast in de hoogste regionen, maar niet bovenaan. Die plaats is al maandenlang vast in handen van vier heren, die een eind verderop zitten. Hoe ze heten, weten Janneke en haar tafelgenoten niet, ook niet waar ze werken. ‘Volgens mij doen ze ook mee aan dit soort quizzen die in de stad gehouden worden.’
6
wur, Wageningen Aantal bedrijven: -
7
110 Hectare groot park dat in 1984 van start ging en waar naast universiteit, hogeschool en academisch ziekenhuis nog zo’n zeventig bedrijven zitten die zich bezighouden met life sciences (zo’n 3.100 medewerkers). Vorig jaar kwamen er vijf nieuwe bedrijven bij, waaronder de Japanse medicijnenmaker Astellas. In 2010 had het park 110 nieuwe producten in de pijplijn, 33 meer dan een jaar eerder.
21
Op het terrein van DSM en Sabic zitten 43 bedrijven waar ruim duizend mensen werken. In de komende tien jaar moeten daar duizend kenniswerkers bijkomen, verspreid over een kleine honderd bedrijven die hun geld verdienen met bijzondere materialen (biobased, biomedisch of biotechnologisch). Om dat te bereiken, steken DSM, Universiteit Maastricht en de provincie Limburg tot 2020 150 miljoen in de campus.
FORUM #15/11.08.11
Eigenlijk geen echte campus. Wageningen Universiteit en Researchcentrum (wur) herbergt geen ondernemingen op haar terrein. Dat verandert als FrieslandCampina er volgend jaar het grootste deel van haar research zal onderbrengen (350 medewerkers). Daarnaast is wur een belangrijke kennisleverancier voor het Business en Science Park even verderop en Food Valley, een stichting die open innovatie op het gebied van voeding stimuleert.
ercator Technologie en M Science park, Nijmegen Aantal bedrijven: ongeveer 70
Een kleine zeventig (heel verschillende) bedrijven zitten in de vier panden van het bedrijvencentrum op het terrein van de Universiteit Nijmegen.
achtergrond Niet elke campus is een campus Van oudsher is het een universiteitsterrein waarop studentenwoningen staan en wat voorzieningen, maar de afgelopen jaren heeft het woord campus een nieuwe betekenis gekregen als een gebied waar zowel onderzoekers als ondernemers werken. Doordat kennis en wetenschap dicht bij elkaar in de buurt zitten, zullen ze meer van elkaar profiteren. Wetenschappers met briljant ideeën zullen sneller een eigen bedrijf starten. Ondernemers blijven beter op de hoogte van de laatste wetenschappelijke ontwikkelingen.
Deze vorm van open innovatie is zo populair dat veel lokale overheden de afgelopen jaren geprobeerd hebben zo’n campus van de grond te krijgen. Onderzoeksbureau Buck signaleerde eind 2009 55 initiatieven in een meer of minder vergevorderd stadium van ontwikkeling. Sindsdien is er zeker nog een handvol bijgekomen, zoals recentelijk in Oss waar oud-medewerkers van msd als zelfstandig ondernemer verder willen gaan nu hun voormalig moederbedrijf haar r&d activiteiten naar de vs heeft verplaatst. Volgens de onderzoekers van
kruisbestuiving De Eindhovense High Tech Campus is het boegbeeld van de wetenschap- en techniekcampussen in Nederland. Het is niet de grootste (zie kader onderaan de pagina’s Ranking de campussen), maar wel de bekendste. De hersenenrijkste vierkante kilometer van Nederland – zoals de campus zich met het nodige zelfvertrouwen noemt – was jarenlang het exclusieve terrein van de onderzoekslaboratoria van Philips. Acht jaar geleden gingen de poorten ook open voor andere bedrijven en inmiddels zitten er zo’n negentig: grote, kleine, oude en nieuwe waar in totaal achtduizend mensen werken. Ze hebben ongeveer 50.000 vierkante meter aan onderzoeksruimte ter beschikking en een kantooroppervlak dat nog eens vier keer zo groot is. Voor eten en ontspanning kunnen ze terecht in wat het absolute visitekaartje van de campus is: The Strip, een vierhonderd meter lang gebouw naast een grote vijver waar eenden en zwanen tussen de waterlelies doordobberen. Er zit een congrescentrum, restaurants, een grand café en een ah to Go, die het grootste deel van zijn omzet
8
Technopolis, Delft Aantal bedrijven: 60
Tegen het terrein van de Technische Universiteit Delft moet Technopolis komen dat een van de belangrijkste science parks van Europa wil worden. Op het terrein zit al de Young Entrepreneurs Society (yes!Delft) die startende ondernemers helpt. Bij de ruim zestig aangesloten bedrijven werken een kleine vijfhonderd medewerkers. Is onderdeel van Science Port Holland waarin vijf kennislocaties in de regio Rotterdam/Delft samenwerken.
22
9
Health Campus, Maastricht Aantal bedrijven: 50
Zo’n vijftig bedrijven zitten op het terrein van het academisch ziekenhuis in Maastricht. De helft komt voort uit kennis die in het azm of op de universiteit is ontwikkeld (veel hart- en vaatziekten). Tot 2020 moeten er nog veertig spin-offs bijkomen en het aantal multinationals omhoog van drie naar elf. Alle extra bedrijvigheid zal leiden tot elfhonderd nieuwe hoogwaardige arbeidsplaatsen.
FORUM #15/11.08.11
Buck zijn veel campussen nauwelijks meer dan veredelde bedrijventerreinen. Om echt bij te kunnen dragen aan innovatie moeten ze een serieuze kennisinstelling binnen handbereik hebben (universiteit of researchafdeling van een groot bedrijf) en een organisatie die de open innovatie actief bevordert. Als die twee criteria worden toegepast, valt de helft van de 55 weer af. Van de overblijvers zijn er volgens Buck eind 2009 zes al zo ver dat ze zich ‘campus van nationaal belang’ mogen noemen (de eerste zes van het overzicht).
lijkt te halen uit kant-en-klaarmaaltijden en belegde broodjes. De pubquiz is een van de ongeveer 150 activiteiten die de campus jaarlijks organiseert. Wie de agenda doorkijkt, ziet naast koffiebijeenkomsten en picknicks ook workshops over wat innoveerders van de natuur kunnen leren (biomimicry) en conferenties over cordless advanced technology en andere onderwerpen die buitenstaanders bar weinig zeggen. Het idee daarachter is dat medewerkers van verschillende bedrijven elkaar zo veel mogelijk tegenkomen, praten over hun werk en elkaar op ideeën brengen waarmee ze weer verder kunnen. Open innovatie dus.
of vooral een hype? De campussen lijken een hype. Overal in Nederland schieten ze als paddenstoelen uit de grond. Eind 2009 telde onderzoeksbureau Buck er 55, variërend van idee tot campus van nationaal belang, compleet met starterfondsen, een bureau dat patenten helpt registreren en gedetailleerde jaarverslagen. Zou Buck het onderzoek nu overdoen, dan kwam het ruim boven de zestig uit en het einde is nog niet in zicht.
10 Science Park, Utrecht
11
Aantal bedrijven: 30
In het bedrijfsverzamelgebouw op het universiteitsterrein (tien verdiepingen waarvan drie gereserveerd voor startende ondernemingen) zijn ruim dertig bedrijven gevestigd. Binnen de incubator zitten nog eens dertig initiatieven. Voedingsproducent Danone is bezig met de bouw van een nieuw pand in het park waar het volgend jaar een flink deel van zijn r&d-activiteiten voor babyvoeding en medische voeding zal onderbrengen (ruim vierhonderd medewerkers).
tue Campus, Eindhoven Aantal bedrijven: 30
De Technische Universiteit Eindhoven wil in 2020 een campus waar de grens tussen wetenschap en bedrijfsleven vervaagt door gemeenschappelijk gebruik van laboratoria en andere ruimtes. Er zitten nu zo’n dertig bedrijven. Speciaal voor technostarters bouwt de tue een verzamelgebouw waar er nog eens veertig terecht kunnen. Overigens neemt het aantal universitaire start ups af: vorig jaar twaalf, in 2006 nog twintig.
Aan veertien tafeltjes in het grand café op de High Tech Campus in Eindhoven zitten een kleine zestig mensen op fluistertoon te verleggen over de vragen van de maandelijkse pubquiz
Amsterdam heeft sinds anderhalf jaar een eigen treinhalte Science Park. Wie uitstapt en onder de lange tunnel doorloopt, ziet de begane grond en de eerste verdieping van wat volgend jaar het University College van de Universiteit van Amsterdam moet worden, een speciale
opleiding voor superslimme studenten. De campus erachter is aanmerkelijk minder gepolijst dan de Eindhovense. Moderne kantoorpanden staan tussen flinke lappen braakliggende grond waarop geel koolzaad bloeit. Half verscholen achter een gerestaureerde boerderij ligt café-restaurant Polder dat niet bepaald gebouwd lijkt voor de eeuwigheid. In een ietwat benauwd zaaltje naast bar en restaurant kraken plastic klapstoeltjes op een houten vloer. Zo’n veertig mensen zijn afgekomen op het zestiende Amsterdamse Life Science Café waar twee wetenschappers vertellen over de bedrijven die ze opgericht hebben om mensen met kanker en ms te helpen. Voor buitenstaanders zijn het moeilijk te volgen verhalen, maar een flink deel van de aanwezigen praat er graag over mee. Een kip die door een openstaande buitendeur komt binnengescharreld, wordt door een bezoeker op de eerste rij met een subtiele voetbeweging doorgeschoven richting restaurant. ‘Amsterdam telt veel kennisinstellingen die zich bezighouden met life sciences’, vertelt Bas van der Baan, ondernemer op de campus en vicevoorzitter van de Amsterdam Economic Development Board (aedb),
12
14 High Tech Automotive
Voormalige medewerkers van msd in Oss willen begin volgend jaar een nieuwe campus beginnen in de gebouwen waarin ze tot voor kort zelf nog in loondienst werkten. Lokale overheden hebben vaak grote plannen met de campussen. Den Bosch wil hét centrum worden voor toegepast voedingsonderzoek, Leeuwarden de Europese hoofdstad van de watertechnologie (zie kader Ranking de campussen). De campussen zijn geen typisch Nederlandse rage. De Russische president Medvedev wil er de komende jaren 25 uit de grond stampen (zie kader Campus boven Campus). Er is zelfs een internationale vereniging, gevestigd in Spanje met 375 leden in zeventig landen.
veel lokale ambities
Campus, Groningen Aantal bedrijven: 24
13 Wetsus Watercampus,
Op het terrein van het Universitair Medisch Centrum Groningen zitten nu 24 bedrijven. Dat aantal moet minstens verdubbelen door spin-offs van het onderzoek dat het ziekenhuis doet naar gezond ouder worden, een megaproject waarbij dertig jaar lang 165 duizend noordelingen gevolgd worden. Het gaat om ondernemingen die zich bezighouden met voeding en gezondheid, medische technologie en geneesmiddelen.
23
Leeuwarden Aantal bedrijven: 17
Op een terrein van 2,5 hectare verrijst in 2014 een watercampus die moet zorgen dat Leeuwarden in 2020 de Europese hoofdstad van de watertechnologie is. Er is onder andere plek voor kennisinstituut Wetsus waar nu nog zo’n honderd wetenschappers werken aan duurzame watertechnologie en in 2017 tweehonderd. Uit Wetsus zijn inmiddels 17 spin-offs ontstaan.
FORUM #15/11.08.11
Campus, Helmond Aantal bedrijven: 15
Het terrein herbergt nu zo’n vijftien bedrijven. Daarnaast zijn er kennisinstituten als TüV Rheinland-tno (onder andere sterk in crashtests), de Fontys Hogeschool en een roc.
15
mc Medical Business Park, a Amsterdam Aantal bedrijven: 9
De campus van het Amsterdams Medisch Centrum (amc) wil zich ontwikkelen tot een medisch bedrijventerrein met ondernemingen op het gebied van biofarmaceutica, medische apparatuur en patiëntzorgsystemen. Op dit moment zitten er negen spin-offs van het ziekenhuis.
actueel
Ambities genoeg dus. Maar of de campussen nou ook veel opleveren? Helemaal duidelijk is dat niet. Slechts een beperkt aantal publiceert harde cijfers over aantallen nieuwe producten, succesvolle spin-offs en geregistreerde patenten. Wat overigens nog niet per se betekent dat die cijfers anders zouden zijn als die bedrijven niet bij elkaar zouden zitten.
Een flink aantal ondernemingen zit niet zozeer op de campus om te kunnen innoveren, maar vanwege de uitstraling, zegt hoogleraar Jacques van Dinteren die al een aantal jaren onderzoek naar science parks doet. Uit een enquête onder ondernemers op zes grotere Nederlandse campussen blijkt dat tweederde zegt dat de campus hen nauwelijks iets extra’s oplevert, maar wel goed is voor hun imago. Volgens Van Dinteren is dat geen typisch Nederlands fenomeen. Ook andere landen hebben er mee te maken. Beheerders van de parken zouden wat hem betreft een stringenter toelatingsbeleid moeten voeren om verdere verwatering tegen te gaan, maar hij betwijfelt of ze daar zin in hebben nu overal veel kantoren leegstaan. Bovendien ziet hij ook wel dat ook niet-innoverende bedrijven waarde kunnen hebben voor een park. ‘Ik zeg niet dat ze er niet op mogen, maar het concept wordt er natuurlijk niet sterker door.’ Heeft het dan wel zin om te investeren in het campusconcept, als imago meer lijkt te tellen dan harde resultaten? Volgens Van Dinteren wel. Zeker voor de meer kennisintensieve bedrijven. Van de bedrijven
16 Fhealinc, Den Bosch
17
18 Space Business Park,
die ervoor moet zorgen dat Amsterdam tot de vijf aantrekkelijkste Europese vestigingsregio’s gaat behoren. ‘We zijn het grootste life sciences cluster van Nederland met zo’n 5.300 onderzoekers’, zegt hij tegen de zaal. ‘Maar als je dan ziet hoeveel bedrijven daaruit voortkomen, kunnen we het nog een stuk beter doen.’ Zijn aedb wil dat er de komende tijd jaarlijks vijf nieuwe bijkomen, samen goed voor zo’n 10 miljoen euro omzet. Maar daarvoor zal fors gebouwd moeten worden, zegt Geert Haksteen, directeur van het Matrix Innovation Center, eigenaar en exploitant van de vier bedrijfsverzamelgebouwen op de campus waarin zo’n tachtig ondernemingen zitten. En geïnvesteerd.
maar wat het oplevert
Aantal bedrijven: ongeveer 10
Zernike Campus, Groningen Aantal bedrijven: een handvol
Samenwerkingsverband van het Jeroen Bosch Ziekenhuis, de Avans Hogeschool, de Hogere Agrarische School en de afdeling Brabant en Zeeland van landbouworganisatie LTO. De instellingen, die bij elkaar liggen in de wijk Willemspoort, moeten ervoor zorgen dat Den Bosch over tien jaar hét centrum is voor toegepast onderzoek naar voeding en gezondheid. In het innovatiecentrum zitten inmiddels een kleine tien bedrijven.
24
De nieuwe gebouwen van de Rijksuniversiteit Groningen en de Hanzehogeschool staan er al weer enkele jaren, maar het deel dat voor bedrijven bedoeld was, blijft grotendeels leeg. Aanvankelijk was het de bedoeling dat op deze Zernike Campus vooral kennisgerelateerde bedrijven zouden komen op het terrein van energy valley. Nu zit er niet meer dan een handvol ondernemingen, waaronder een callcenter.
FORUM #15/11.08.11
Noordwijk Aantal bedrijven: 3
Een derde van het ongeveer 15 hectare grote terrein in Noordwijk wordt ingenomen door het European Space Research and Technology Centre (Estec) waar zo’n duizend mensen werken. Drie grote bedrijven hebben er zich gevestigd en er wordt gebouwd aan een verzamelgebouw voor kleinere ondernemingen. De komende vier jaar moeten er veertig innovatieve bedrijven van start gaan.
19
Dinalog Campus, Breda Gepland aantal bedrijven: niet bekend Breda start volgend jaar met de bouw van de Dinalog Campus, een 13 hectare groot gebied waarvan het gelijknamige kennisinstituut voor de logistiek en het supply chain management de hoofdbewoner wordt. Dit Dutch Institute for Advanced Logistics, zoals de volledige naam luidt, heeft nu veertien medewerkers en moet zorgen voor een niet nader genoemd aantal spin-offs.
Campus boven campus Kennispark Twente mag zich Nederlands grootste campus noemen, internationaal gezien maakt het niet echt indruk. Sophia Antipolis in het zuiden van Frankrijk is met 20 vierkante kilometer elf keer zo groot. Op het terrein bij Nice waar zo’n veertienhonderd bedrijven zich gevestigd hebben (vooral telecom en ict) werken dertigduizend mensen. Zhongguancun Science Park in China is nog weer eens elf keer groter: 232 vierkante kilometer (ruim twee keer Texel). Op het park bij Beijing dat in 1988 van start ging en kortweg Z-park genoemd wordt, zitten maar liefst twintigduizend bedrijven. Rusland bouwt net buiten Moskou Skolkovo, een technopark waar zich gelijktijdig 250 nieuwe bedrijven moeten ontwikkelen die in 2015 goed moeten zijn voor tweeduizend banen. Het project is een paradepaardje van president Medvedev die bepaald heeft dat het zal gaan om bedrijven op het terrein van energie, it, telecommunicatie, biotechnologie en nucleaire technologie. Skolkovo moet het voorbeeld worden voor nog eens 25 van dit soort parken die elders in Rusland worden opgezet.
op de campussen is ongeveer een kwart kennisintensief en die zorgen ervoor dat de gemiddelde r&d-investeringen op campussen veel hoger liggen dan daarbuiten. Bedrijven op een campus investeren gemiddeld 29 procent van hun omzet in r&d, daarbuiten ligt dat percentage tussen 0,44 (dienstensector) en 4,98 procent (industrie). Voor hen gaat het niet eens zozeer om het binnenhalen van echt belangrijke kennis, zegt Van Dinteren. ‘Daarvoor vliegen ze rustig de halve wereld over.’ Veel belangrijker is het op weg helpen van nieuwe bedrijven, het bieden van een aantrekkelijke werkomgeving voor jong talent en het in contact brengen van ondernemingen die iets aan elkaars kennis kunnen hebben. ‘Dat zijn ook de toevallige ontmoetingen die onvoorziene dingen opleveren en die minder snel plaatsvinden als bedrijven niet in elkaars buurt zitten. Maar dan moet er wel een campusmanagement zijn dat hiervoor activiteiten organiseert.’
gaat een enkeling aan de bar hangen, maar de meesten blijven achter hun tafeltje zitten waar de ober subtiel de lege glazen voor volle verwisselt en aftekent op een bonnetje. Ook de rokers die naar buiten gaan, blijven in hun eigen clubje hangen. ‘Dat gaat hier eigenlijk altijd zo’, zegt Ardy Zandbergen, een veertiger in een zwarte trui die als sap-specialist bij Philips Healthcare werkt. Hij denkt dat er meer gemixt wordt in het campussportclubje waarmee hij regelmatig gaat hardlopen. ‘Daar zitten meer techneuten, die hebben meer aan elkaar en weten elkaar echt wel te vinden als dat nodig is.’ Hij kijkt omhoog terwijl hij een sliertje rook uitblaast. ‘Dit is wel een van de prettigste plekken waar ik ooit gewerkt heb. Toen we laatst een open dag hadden, zeiden mijn zoontjes van 12 en 14 dat ze hier later ook wel wilden komen.’ De juiste antwoorden: Popeye en Mulisch zijn/waren beiden pijprokers, de verdwenen Estse munt is de Kroon
in elk geval een prettige werkplek Of de Eindhovense pubquiz veel aan innovatie bijdraagt? In de pauze
www.vno-ncw.nl/onderwijs
20 Groene Chemie Campus,
21 Sensor City, Assen Gepland aantal bedrijven: niet bekend
22 emc Hoboken, Rotterdam Gepland aantal bedrijven: niet bekend
Aan de rand van Assen moet in 2020 een hightech campus staan met bedrijven, onderwijsinstellingen en onderzoeksinstituten die zich bezighouden met sensortechnologie. Naast de provincie, gemeente en Hanze Hogeschool zijn ook de Sterrenwacht in Dwingeloo en radiotelescopennetwerk Lofar betrokken.
Rotterdam wil bij het Erasmus Medisch Centrum (zo’n twintig bedrijven) en het nieuwe terrein van de Hogeschool Rotterdam een science boulevard voor r&dbedrijven in de life sciences. In 2030 moet deze boulevard werk bieden aan honderden mensen. Er komt een ferryverbinding met de tu Delft. Dit plan is onderdeel van Science Port Holland waarin ook vier andere kennislocaties actief zijn (zie: Technopolis).
Bergen op Zoom Gepland aantal bedrijven: niet bekend Biobased economy staat centraal op de campus die moet verschijnen op het terrein van Sabic in Bergen op Zoom. Er zijn plannen voor een centrum voor open chemische innovatie waarin ook hogeschool Avans en agrifoodbedrijven Cosun, Lamb Weston en Cargill meewerken. De provincie Brabant heeft 3,5 miljoen toegezegd voor de campus plus 10 miljoen voor een investeringsfonds voor biobased-bedrijven.
25
FORUM #15/11.08.11
23 Novio Tech Campus,
Nijmegen Gepland aantal bedrijven: niet bekend Op het terrein van halfgeleiderproducent nxp wil Nijmegen een campus ontwikkelen voor bedrijven die werken aan halfgeleiders, medische technologie en zonneenergie. Tot nu toe zijn de ruim drieduizend nxp-medewerkers de enigen die er werken, andere bedrijven zijn er nog niet.
