DAG
BachDag 2015 Utrecht & Amsterdam / 31 jan & 1 feb 2015
2014/2015
Malgosia Fiebig / Menno van Delft, Furor Musicus, Rydberg & Idenstam, Concerto Copenhagen o.l.v. Lars Ulrik Mortensen. Presentatie: Maartje Stokkers
seizoen oudemuziek
DAGPROGRAMMA UTRECHT & AMSTERDAM 11.00-12.00 uur / Domtoren (alleen in Utrecht) Malgosia Fiebig: Bach-bewerkingen voor beiaard (gratis) 11.00-12.00 uur / U: Club Nine / A: Studio 1 Menno van Delft: Bach op klavichord 12.15-13.00 uur / U: Plein 5 / A: Foyerdek 1 Anna Enquist & Leo Samama: Spreken over Bach (gratis) 13.00-14.00 uur / U: Het Gegeven Paard / A: Entreehal/Zouthaven Lunch (prijs variabel) 13.15-13.45 uur / U: Plein 5 / A: Entreehal Young Talent Lab: Raquel Martorell Dorta (gratis) 13.45-15.15 uur / Klankspeeltuin (alleen in Amsterdam) Klankspeeltuin voor kinderen 7+ 14.00-15.00 uur / U: Hertz / A: Grote Zaal Furor Musicus: Nozeman & Bach 15.10-15.30 uur / U: Grote Zaal / A: Entreehal Presentatie BachScratch (gratis) 15.45-17.15 uur / Klankspeeltuin (alleen in Amsterdam) Klankspeeltuin voor kinderen 7+ 16.00-17.00 uur / U: Pandora / A: Grote Zaal Lisa Rydberg & Gunnar Idenstam: Bach på svenska 17.00-19.00 uur / U: Het Gegeven Paard BachDagmenu (prijs variabel) 18.30-19.30 uur / U: Plein 5 / A: Kleine Zaal Dr. Christine Blanken over de Hohe Messe (gratis, voertaal Engels) 19.45-20.00 uur / U: Grote Zaal / A: Grote Zaal Voorgesprek door Maartje Stokkers met Lars Ulrik Mortensen 20.15-22.30 uur / U: Grote Zaal / A: Grote Zaal Concerto Copenhagen: Hohe Messe aansluitend (alleen in Utrecht) Bach met bubbels
DAG
DE BACHDAG
11.00-12.00 UUR
De BachDagen van zaterdag 31 januari en zondag 1 februari 2015 in Utrecht en Amsterdam worden geproduceerd door de makers van het Festival Oude Muziek Utrecht en het Seizoen Oude Muziek, in Utrecht in samenwerking met TivoliVredenburg en in Amsterdam in samenwerking met Muziekgebouw aan ’t IJ.
MALGOSIA FIEBIG
Met dank aan: Fonds Podiumkunsten, Stichting Dioraphte, Stichting Vrienden Oude Muziek, plaatselijke organisatoren, beheerders en alle vrijwilligers. TIVOLI VREDEN BURG
PRESENTATIE Maartje Stokkers
beiaard
BACH OP BEIAARD Johann Sebastian Bach 1685-1750 Partita nr. 2 voor viool BWV 1004 Allemande Courante Sarabande Gigue Chaconna (bew. B.Winsemius)
Suite I voor cello BWV 1007 Prélude Allemande Courante Sarabande Menuet I, II Gigue (bew. A. Abbenes)
CD-VERKOOP Bij de concerten van Menno van Delft, Furor Musicus, Rydberg & Idenstam en Concerto Copenhagen en de presentatie van de BachScratch worden cd’s verkocht. Voor Vrienden Oude Muziek geldt een kortingstarief. Ook is er een verkooppunt in de entreehal.
Orgelconcerto nr. 2 in a (naar Vivaldi) BWV 593 [zonder tempoaanduiding] Andante Allegro (bew. G.Kok)
In 1663 bestelde het Utrechtse stadsbestuur een beiaard van 35 klokken bij de klokkengieters François en Pieter Hemony. In de loop der eeuwen werden klokken van andere gieters toegevoegd en soms ook verwijderd. Tijdens de restauratie van 1972 tot 1974 zijn alle klokken die niet oorspronkelijk van de broeders Hemony waren opnieuw gegoten door Eijsbouts, die bovendien drie nieuwe basklokken toevoegde. Op dit moment heeft de beiaard 34 Hemony-klokken en 16 van Eijsbouts. De omvang is vier octaven. Malgosia Fiebig is de huidige stadsbeiaardier van Utrecht. Bron: www.klokkenspelvereniging.nl
3
11.00-12.00 UUR
MENNO VAN DELFT klavichord
BACH OP KLAVICHORD Johann Sebastian Bach 1685-1750 Praeludium in C BWV 846a Fuga à 3 in C BWV 953 (uit het Clavier-büchlein voor Wilhelm Friedemann Bach)
Johann Kaspar Ferdinand Fischer ca. 1665c1746? ‘Uranie’, Suite 9 in d Toccata Allemande Courante Sarabande Gigue Passacaglia (uit Musicalischer Parnassus)
Johann Sebastian Bach ‘Fantasia. ex Gb duobus subjectis’ (ca. 1706) (uit het Möllersche Handschrift, ca. 1703-8)
Sinfonia 3 in D BWV 789 (uit: Inventionen und Sinfonien (1720-23)
Sinfonia 11 in g BWV 797 (uit: Inventionen und Sinfonien (1720-23)
Praeludium & Fuga in G BWV 884 (uit het Wohltemperierte Clavier 2)
Toccata in fis BWV 910 Praeludium en Fuga in Fis BWV 882 (uit het Wohltemperierte Clavier 2)
Wilhelm Friedemann Bach 1710-1784 Polonaise 6 in es (uit: 12 Polonaises, Falck 12, ca. 1755/60)
Fuga 5 in Es (uit: 8 Fuga’s, Falck 31, Berlin, 1778)
In de barok bestond er een enorme rijkdom aan verschillende soorten toetsinstrumenten. Naast klavecimbels waren er virginalen, spinetten en bijvoorbeeld het Lautenwerk, een instrument met darmsnaren in plaats van metalen snaren, die een warme klank geven. Rond 1700 kwam de piano in ontwikkeling. In dit ochtendprogramma komt klaviermuziek van Bach en tijdgenoten tot klinken op het klavichord, het simpelste, minst luide van alle toetsinstrumenten. Dit bescheiden huisklavier was al sinds de 16de eeuw een wijd verspreid leer- en oefeninstrument. Vanaf 1700 werden het intieme karakter en de buigzame toon steeds meer gewaardeerd. De instrumenten werden groter en het ‘ongebonden’ klavichord ontstond – elke toets heeft zijn eigen snarenpaar. Bij het oudere model deelden twee, drie of zelfs vier toetsen dezelfde snaren. Deze zogenaamde ‘gebonden’ klavichorden klonken weliswaar zeer helder, maar kenden ook beperkingen. Het moderne, ongebonden ontwerp breidde de muzikale mogelijkheden enorm uit en het instrument werd het vehikel bij uitstek voor de solo klaviermuziek. Het repertoire dat vandaag tot klinken komt, rijkt van een vroege klaviercompositie van Bach (de Fantasia ex Gb duobus subjectis) via latere werken tot twee stukken uit de rococo, geschreven door Bachs oudste zoon Wilhelm Friedemann. Friedemann had weliswaar geen bijzonder succesvolle carrière, maar liet wel een bijzonder oeuvre na. Zijn Polonaise in es is een van de weinige composities uit de 18de eeuw in deze toonsoort (6 mollen!). J.K.F. Fischer was een van de componisten die een grote invloed op J.S. Bach hebben gehad. Bach nam diverse fugathema’s over van de oudere componist, en het idee voor het Wohltemperierte Klavier (preludes en fuga’s in zoveel mogelijk toonsoorten) was in bescheidener omvang reeds door Fischer gerealiseerd. [MvD] Menno van Delft speelt op een klavichord gebouwd door Geert Karman, 2011, naar Johann David Gerstenberg, 1760 (collectie Grassi-Museum, Leipzig).
4
12.15-13.00 UUR
13.15-13.45 UUR
ANNA ENQUIST & LEO SAMAMA
RAQUEL MARTORELL DORTA traverso
SPREKEN OVER BACH
BACH OP TRAVERSO
Anna Enquist is het pseudoniem van de Nederlandse schrijfster en dichteres Christa WidlundBroer. Ze studeerde piano en psychologie en was lange tijd als docente verbonden aan het Sweelinck Conservatorium te Amsterdam. In 2008 verscheen haar vierde roman, Contrapunt. Deze roman vertelt het verhaal van een vrouw die de Goldbergvariaties van Bach instudeert om haar verdriet te baas te blijven. Tijdens de BachDag gaat Anna Anquist in gesprek met Leo Samama over Bach: zijn muziek, zijn theologie en zijn filosofie.
Georg Philipp Telemann 1681-1767 Fantasia 9 in fis TWV 40:10 A tempo giusto Presto Moderato
Leo Samama is een Nederlandse musicoloog en componist. Hij studeerde muziekwetenschap in Utrecht en compositie bij Rudolf Escher. Hij was onder andere docent aan het Utrechts Conservatorium en de Universiteit van Utrecht, programmeur van het Residentie Orkest en directeur van het Nederlands Kamerkoor. Hij is medeoprichter van de Nederlandse StrijkKwartet Academie en veelgevraagd gastspreker en adviseur.
Georg Philipp Telemann Fantasia 7 in D TWV 40:8 Alla francese Allegro Presto
Johann Sebastian Bach 1685-1750 Partita voor fluit solo in a BWV 1013. Allemande Corrente Sarabande Bourrée angloise
De traverso was in de 18de eeuw niet populair voor solowerken. Men vond het instrument niet geschikt om zowel harmonie als melodie te dragen. Telemann en Bach laten vandaag in deze virtuoze werken voor traverso solo horen dat het wel degelijk mogelijk is harmonie te ‘suggereren’ en te combineren met melodie. Bachs Partita in a is het enige werk voor fluit (traverso) solo dat van hem bekend is. Het is een technisch uitdagend werk, de reden dat men vermoedt dat het werk pas na 1723 is gecomponeerd. Het stuk is in één 18de-eeuws manuscript overgeleverd. Telemann (die vlak vóór Bach tot Thomascantor in Leipzig werd benoemd maar de post weigerde) schreef 12 Fantasia’s voor solo fluit (of blokfluit), die in 1727/8 werden gepubliceerd. 5
14.00-15.00 UUR
FUROR MUSICUS Antoinette Lohmann, viool Sarah Walder, cello Thomas Boysen, luit Jörn Boysen, klavecimbel
BACH EN NOZEMAN Johann Sebastian Bach 1685-1750 Sonate BWV 1023 (na 1723) in e voor viool en b.c. Sarabande Adagio ma non tanto Allemande Gigue Jacobus Nozeman 1693-1745 Sonate 1 in c opus 1 (1724) voor viool en b.c. Allemanda Larghetto e cantabile Allegro Adagio Vivace Johann Sebastian Bach Sonata BWV 1021 in G (ca. 1732) voor viool en b.c. Allegro moderato Vivace Largo Presto Jacobus Nozeman Sonate 1 in E opus 2 (1736) voor viool en b.c. Adagio Allegro non molto Adagio Aria Moderato J. S. Bach / Johann Georg Pisendel? 1687-1755 Sonate BWV 1024 in c voor viool en b.c. Adagio Presto Affetuoso Vivace 6
Over de Nederlandse componist Jacob Nozeman is weinig bekend. Tussen 1714 en 1716 speelde hij viool in het orkest van de Amsterdamse Stadsschouwburg, en vanaf 1719 was hij organist aan een der Amsterdamse Waalse Kerken. Slechts een deel van Nozeman’s composities is bewaard gebleven, waaronder de sonates voor viool en basso continuo opus 1 (1725) en opus 2 (1736). Nozemans twee bundels sonates tonen de stijlverandering die zich voltrok in de 12 jaar tussen het componeren van opus 1 en 2. Zo zijn de versieringen bijvoorbeeld veel meer uitgeschreven. Meest opvallend is echter dat opus 2 technisch veeleisender is dan opus 1. Evenals Nozeman was Bach organist, violist, maar ook altviolist. Bach’s lijstje sonates is relatief kort. De bekendste sonates voor viool zijn die met obligaat klavecimbel, waarin het klavecimbel een geëmancipeerde rol heeft. Overigens zijn geen van Bachs vioolsonates met zekerheid aan hem toe te schrijven. BWV 1021 werd pas in 1928 ontdekt en is deels in J.S. Bach’s, deels in Anna Magdalena’s handschrift overgeleverd en is gebaseerd op dezelfde baslijn als BWV 1022 en 1038. Mogelijk gaf Bach deze baslijn als oefenopdracht aan zijn studenten, misschien zelfs aan zijn zoon Carl Philip Emanuel. De enige bron die van BWV 1023 is bewaard gebleven, vermeldt slechts ‘Solo Bach’ op de titelpagina. Van BWV 1024 geen enkele bron bewaard gebleven met de naam van de componist, experts hebben echter het handschrift van Bach in de eerste twee delen herkend. Bach kopieerde echter vaak werk van andere componisten. BWV 1024 is ook bekend in het handschrift van Johann Georg Pisendel (1687-1755), wat niets bewijst, want ook hij heeft vele werken van andere componisten gekopieerd. Niet iedereen is er van overtuigd dat Pisendel muziek van deze kwaliteit kon schrijven, maar stilistisch valt het werk ook niet direct als dat van Bach te herkennen. Misschien moeten we deze spannende sonate nog aan heel iemand anders toeschrijven? [AL]
15.10 -15.30 UUR
HARRY VAN DER KAMP dirigent basso continuo: Irene Kok, cello (31 jan) Maximiliano Segura Sánchez, cello (1 feb) Zaynab Martin, contrabas Wilmer de Jong, orgel
PRESENTATIE BACHSCRATCH Johann Sebastian Bach 1685-1750 delen uit motet Jesu, meine Freude BWV 227 1. Jesu, meine Freude 2. Es ist nun nichts Verdammliches 3. Unter deinem Schirmen 5. Trotz dem alten Drachen 7. Weg mit allen Schätzen 10. So nun der Geist 11. Weicht, ihr Trauergeister Jan Pieterszoon Sweelinck 1562-1621 Psalm 113: Enfans, qui le Seigneur servez
De ‘BachScratch’: circa 80 amateurzangers krijgen de kans om onder leiding van oudemuziekspecialist Harry van der Kamp een werk van Bach en een werk van Sweelinck in te studeren en op de BachDag te presenteren. Jan Pieterszoon Sweelinck is de belangrijkste Nederlandse componist van de late renaissance en barok. Hij was via zijn leerlingen als Samuel Scheidt van groot belang voor de ontwikkeling van de zogenaamde Noord-Duitse orgelschool, die uiteindelijk ook van grote invloed was op Johann Sebastian Bach. Sweelinck componeerde in de laatste twintig jaar van zijn leven de complete 150 Psalmen naar de melodieën van het Geneefse Psalter. Deze psalmmelodieën worden heden ten dage nog steeds in protestantse kerken gezongen. Sweelincks zettingen werden in vier etappes gepubliceerd: de eerste 50 Psalmen zagen het licht in 1604, gevolgd door publicaties in 1613 en 1614, de cyclus werd afgesloten met het vierde boek dat kort na zijn dood in 1621 verscheen. Bron: www.jpsweelinck.nl
Aan de basis van Bachs motet Jesu, meine Freude ligt een koraal uit 1650 op tekst van Johann Franck en een melodie van Johann Crüger. Bachs motet werd waarschijnlijk voor het eerst uitgevoerd in 1723, toen Bach slechts enkele weken in dienst was als Thomascantor in Leipzig, bij de begrafenis van Johanna-Maria Kresin, de vrouw van het hoofd van de posterijen. Bach combineert in het motet fragmenten uit de brief van Paulus aan de Romeinen (Romeinen 8) met Francks meer poëtische tekst. De structuur van het werk is zeer symmetrisch. De schitterende muziek, die zeer duidelijk de contrasten in de tekst verklankt, en (uiteindelijk) troostende tekst maakt Jesu, meine Freude tot een van Bachs meest geliefde werken.
7
16.00-17.00 UUR
LISA RYDBERG viool
GUNNAR IDENSTAM harmonium
BACH P SVENSKA Johann Sebastian Bach 1685-1750 Suite I: Marche uit het Notenbüchlein für Anna Magdalena Bach Menuet I & II uit orkestsuite in D BWV 1069 Polska naar Ante Sundin (trad.) Suite II: Polska naar Gössa Anders (trad.) Menuet uit het Notenbüchlein Bourrée uit orkestsuite in D BWV 1068 Suite III: Visa naar Pers Erik Olsson (trad.) Koraal: Jesus bleibet meine Freude uit cantate BWV 147 Sarabande uit cellosuite in G BWV 1007 Gigue uit cellosuite in G BWV 1007 Suite IV: Gavotte I uit orkestsuite in C BWV 1066 Bourrée I & II uit orkestsuite in C BWV 1066 Passepied uit orkestsuite in C BWV 1066 Suite V: Polska naar Hinders Jerk (trad.) Bourrée uit suite voor luit in e BWV 996 Menuet in a uit het Notenbüchlein Musette uit het Notenbüchlein für Anna Magdalena Bach bewerkingen: Rydberg & Idenstam
8
Met onze klassieke opleiding als basis en onze voeten stevig in de Zweedse volksmuziektraditie nodigen we de oude Bach uit om met ons een Zweedse polska te dansen. Er zijn veel overeenkomsten tussen Bach en volksmuziek – melodielijnen, harmonieën, accenten, versieringen en ritmische variaties – die beide muzieksoorten bovendien zo aantrekkelijk maken. Tijdens de barok bestond het onderscheid dat we nu kennen tussen klassieke en volksmuziek nog niet. Er bestond een levende traditie met dansmuziek, die soms werd opgeschreven, soms mondeling overgedragen. In de 18de eeuw speelden veel Zweedse kerkorganisten ook op bruiloften en partijen. Het is een prikkelende gedachte dat deze musici, die vaak uit Duitsland afkomstig waren, bij dit soort gelegenheden ook wel eens een menuet of bourrée uit hun thuisland deelden met de volksmusici, misschien zelfs wel een stuk van Bach. Hoe zou een Zweedse fiddelaar Bach gespeeld hebben? Deze ervaring is voor ons ook persoonlijk: Lisa ontdekte eens een snel deel in een vioolpartita, dat door de driedelige maatsoort sterk leek op de Zweedse polka. Door het accent nét iets te verleggen transformeerde de dans tot traditionele Bingsjö polska, die bovendien ook op strijkinstrumenten werd gespeeld. Het harmonium bestond nog niet in Bachs tijd, maar tegenwoordig wordt het gezien als het meest traditionele Zweedse volksmuziekinstrument. Bach zelf maakte talloze bewerkingen van zijn eigen muziek voor verschillende instrumentale bezettingen. Stukken die oorspronkelijk werden geschreven voor klavecimbel of zelfs orkest, komen op viool en harmonium daarom toch natuurlijk tot hun recht. Enkele menuetten van Bach spelen we vandaag als ‘polser’, door het ritme iets te veranderen. Voor ons voelt dit heel natuurlijk, en het is een van de mogelijke uitkomsten van het experiment: wat als Bach en Zweedse volksmusici elkaar hadden ontmoet? [R & I]
20.15-22.30 UUR
CONCERTO COPENHAGEN Soli Maria Keohane, Joanne Lunn, sopraan Alex Potter, alt Jan Kobow, tenor Peter Harvey, bas Ripieni Anna Jobrant, Hanna Kappelin, sopraan Jonathan Darbourne, alt Chris Watson, tenor Matthew Baker, bas Fredrik From, Hannah Tibell, Stefanie Barner Madsen, Antina Hugosson, Gabriel Bania, Kanerva Juutilainen, viool Torbjörn Köhl, Rasto Roknic, altviool Judith-Maria Blomsterberg, cello Mattias Frostenson, contrabas Katy Bircher, Irene Spranger, traverso Antoine Torunzcyk, Per Bengtsson, Neven Lesage, hobo Jane Gower, Lisa Goldberg, fagot Bob Farley, Christopher Pigram, Howard Rowntree, trompet Teunis van der Zwart, hoorn Patrick Raab, pauken Leif Meyer, klavecimbel en orgel Lars Ulrik Mortensen, klavecimbel, orgel en muzikale leiding
BACHS HOHE MESSE Johann Sebastian Bach 1685-1750 Mis in b ‘Hohe Messe’ BWV 232
Volgens sommigen was de Mis in b niet bedoeld voor concrete uitvoering. In lijn met andere grote werken van Bach – het Musikalisches Opfer, Die Kunst der Fuge – is het werk een geïdealiseerd concept, dat echter nog altijd een van de meest indrukwekkende voorbeelden is van de Europese cultuur. Tegelijkertijd vereist dit werk diepgaande studie en talloze praktische beslissingen. We nemen een orkestgrootte vergelijkbaar met wat Bach tot zijn beschikking had – veel kleiner dan wat tegenwoordig gebruikelijk is. Maar de meest bepalende factor is hier de bezetting van de zangers. Musicoloog Joshua Rifkin presenteerde in 1980 de verrassende theorie dat het grootste deel van Bachs vocale repertoire bestemd was voor een enkele bezetting – één zanger per stem. Dit wekte een verhitte discussie op, die nog altijd voortduurt. Persoonlijk vind ik Rifkins theorie erg overtuigend, en wij doen het nu zo. In bepaalde delen (zoals in de oerversie van het gratias/dona nobis) koos Bach voor een verdubbeling met een extra zanger per stem. De muzikale gevolgen zijn enorm. Vergeleken met de meer traditionele grotere bezettingen verandert de verhouding tussen het aantal zangers en muzikanten volledig, wat het stuk onvermijdelijk transparanter, eenvoudiger maakt. Het contrast tussen het individu en de groep is een uitermate belangrijk architecturaal aspect van Bachs muziek, en zelfs noodzakelijk om de vele details die anders verloren gaan aan het licht te brengen. Een andere, misschien verrassende keuze is de uitspraak van het Latijn. Hier gelden in het algemeen verschillende regels en conventies, afhankelijk van bijvoorbeeld nationale stijl, maar het is evident dat de klankwereld van een muziekstuk sterk wordt beïnvloed door het accent van de taal. Tot nog toe heeft de wetenschap niet kunnen reconstrueren hoe in Leipzig destijds het Latijn klonk, maar ik heb gekozen om de barokke Duitse uitspraakregels te handhaven, want het is niet ondenkbaar dat deze uitspraak hier heeft gegolden. [LUM] 9
BIOGRAFIEËN Maartje Stokkers studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en aan de Università degli Studi in Perugia. Ze liep stage bij de internetredacties van AVRO Kunst en vervolgens AVRO Klassiek. Ze presenteert voor de AVROTROS De Vrijdag van Vredenburg en Het Zondagmiddagconcert. Malgosia Fiebig werd geboren in 1975 in de Poolse stad Gdansk, waar ze aan het conservatorium orgel en koordirectie studeerde. Na een studie bij Arie Abbenes en Bernard Winsemius werd ze aldaar aangewezen als de eerste beiaardier in zestig jaar. Sinds september 2011 is ze niet alleen stadsbeiaardier in Nijmegen maar ook in Utrecht. Menno van Delft studeerde klavecimbel, orgel en muziekwetenschap aan het Sweelinck Conservatorium te Amsterdam, het Koninklijk Conservatorium Den Haag en de Universiteit Utrecht, bij onder anderen Gustav Leonhardt, Jacques van Oortmerssen en Willem Elders. Naast zijn optredens geeft Van Delft lezingen en publiceert hij over onderwerpen als het vroege klavierrepertoire, uitvoeringspraktijk, klaviertechniek en stemmen en stemmingen. Anna Enquist is het pseudoniem van de Nederlandse schrijfster en dichteres Christa WidlundBroer. Ze studeerde piano en psychologie en was lange tijd als docente verbonden aan het Sweelinck Conservatorium te Amsterdam. In 2008 verscheen haar vierde roman, Contrapunt. Deze roman vertelt het verhaal van een vrouw die de Goldbergvariaties van Bach instudeert om haar verdriet te baas te blijven. Leo Samama is een Nederlandse musicoloog en componist. Hij studeerde muziekwetenschap in Utrecht en compositie bij Rudolf Escher. Hij was onder andere docent aan het Utrechts Conservatorium en de Universiteit Utrecht, programmeur van het Residentie Orkest en directeur van het
Nederlands Kamerkoor. Hij is medeoprichter van de Nederlandse StrijkKwartet Academie en veelgevraagd gastspreker en adviseur. Raquel Martorell Dorta begon als achtjarige aan een studie moderne dwarsfluit bij het Conservatorium van Tenerife, waar ze in 2007 cum laude afstudeerde. Ze speelde een aantal jaren in het Tenerife Symphonic Orchestra. Daarna studeerde ze dwarsfluit en piccolo in Parijs, en specialiseerde zich uiteindelijk in historische fluit in Amsterdam bij Marten Root. Ze speelde onder andere bij de Nederlandse Bachvereniging en het Orchestra of the Age of Enlightenment. Furor Musicus werd in 2008 opgericht door Antoinette Lohmann en richt zich vooral op het belichten van onbekend Nederlands repertoire uit de zeventiende- en achttiende-eeuw. De naam Furor Musicus is ontleend aan de term Furor Poeticus, een Latijnse uitdrukking die verwijst naar het fenomeen poëtische (of artistieke) inspiratie in de literatuur uit de Griekse en Romeinse Oudheid. Het woord furo(r) refereert aan een staat van intense opwinding, soms zelfs grenzend aan waanzin. Harry van der Kamp geniet wereldwijde bekendheid als baszanger in de barokwereld. Hij behoorde tot de ‘founding singers’ (in 1970) van het internationaal bekend geworden Cappella Amsterdam onder leiding van Jan Boeke, die hem op onvergetelijke wijze liet kennis maken met Jan Pieterszoon Sweelinck. Met zijn eigen ensemble Gesualdo Consort Amsterdam, dat hij oprichtte in 1984, zette Van der Kamp alle vocale werken van deze grote Nederlandse componist op cd. Gunnar Idenstam, organist, componist en folkmuzikant, staat bekend om zijn virtuoze spel, verbluffende improvisaties en zijn onorthodoxe kijk op orgelmuziek. Idenstam wil de publieke waardering voor het orgel vergroten en verbreedt
het traditionele repertoire van het instrument door het combineren van Franse kathedraalmuziektradities, symfonische rock en volksmuziek. Op vijfjarige leeftijd kwam Lisa Rydberg voor het eerst in aanraking met de viool en raakte meteen in de ban van klassieke muziek. Ze studeerde aan de Kungliga Musikhögskolan in Stockholm, waar ze de eerste studente was die zich zowel in klassieke- als volksmuziek specialiseerde. In 1999 werd ze benoemd tot Riksspelman, het hoogst haalbare in de Zweedse volksmuziek. Ook won ze de bijzondere Pekkos Gustafprijs en de Spel Stinamedaille. Concerto Copenhagen is niet alleen een van de belangsrijkste oudemuziekensembles van Scandinavië, internationaal wordt het ensemble beschouwd als een van de meest interessante en vernieuwende barokorkesten. Tot zijn handelsmerken behoren vitaliteit van musiceren, een groot stijlgevoel en een bijzonder talent voor de communicatie met het publiek. In 1999 werd Lars Ulrik Mortensen benoemd tot artistiek leider van het ensemble. Als klavecinist werd hij in 2007 onderscheiden met de Léonie Sonningprijs. De samenwerking tussen Mortensen en Concerto Copenhagen heeft geresulteerd in een spannende muzikale ontdekkingsreis, die door zowel publiek als critici met veel instemming is ontvangen. De Zweedse sopraan Maria Keohane zingt een breed repertoire met muziek van barok tot hedendaags, inclusief kamermuziek, opera’s en oratoria. Zo zong ze Melanto en Giunóne in Monteverdi’s Il Ritorno d’Ulisse in Patria en Tebaldo in Verdi’s Don Carlos. Ook zong ze de sopraanpartijen in de requiems van Brahms en Fauré. Keohane trad op bij dirigenten als Eric Ericsson, Roy Goodman, Stephen Stubbs en Jos van Veldhoven.
Joanne Lunn studeerde aan het Royal College of Music in Londen, waar ze de prestigieuze Tagore Gold Medal ontving. Ze zong in talloze opera’s, waaronder Monteverdi’s L’Incoronazione di Poppea en Purcells Dido and Aeneas. Daarnaast is Lunn regelmatig te horen in de grote oratoria en missen van Bach, Händel, Mozart en Haydn, met dirigenten als Masaaki Suzuki, Marc Minkowski en Sir John Elliot Gardiner. Contratenor Alex Potter is een van de meest gevraagde solisten voor het repertoire van de 17de en 18de eeuw. Hij trad op met dirigenten als Philippe Herreweghe, Thomas Hengelbrock en Peter Neumann. Hij zingt veel werk van grootheden als Bach en Händel maar speurt ook naar minder bekende muziek. Potter begon zijn carrière als jongenssopraan in Southwark Cathedral en studeerde in Oxford en Bazel. Jan Kobow studeerde orgel en kerkmuziek voordat hij begon aan een studie zang in Hamburg. In 1998 won hij de eerste prijs bij de Internationale Bachcompetitie in Leipzig. De tenor zong in opera’s en oratoria bij de meeste bekende oudemuziekdirigenten van nu, maar heeft ook een grote affiniteit met het liedrepertoire van de vroege negentiende eeuw. De Britse bas-bariton Peter Harvey is gespecialiseerd in barokmuziek maar zingt ook hedendaags repertoire. Hij begon als jongenssopraan van Magdalen College in Oxford en studeerde aan de Guildhall School in Londen. Harvey zong bij The Sixteen, The Academy of Ancient Music en The Gabrieli Consort en heeft meegewerkt aan meer dan 80 opnames.
11
TEKSTEN Jesu meine Freude 1. Jesu, meine Freude, Meines Herzens Weide, Jesu, meine Zier, Ach wie lang, ach lange Ist dem Herzen bange, Und verlangt nach dir! Gottes Lamm, mein Bräutigam, Außer dir soll mir auf Erden Nichts sonst Liebers werden.
7. Weg mit allen Schätzen! Du bist mein Ergötzen, Jesu, meine Lust! Weg, ihr eitlen Ehren, Ich mag euch nicht hören, Bleibt mir unbewußt! Elend, Not, Kreuz, Schmach und Tod Soll mich, ob ich viel muß leiden, Nicht von Jesu scheiden.
2. Es ist nun nichts Verdammliches an denen, die in Christo Jesu sind, die nicht nach dem Fleische wandeln, sondern nach dem Geist.
9. Gute Nacht, O Wesen, das die Welt erlesen, Mir gefällst du nicht! Gute Nacht, ihr Sünden, Bleibet weit dahinten, Kommt nicht mehr ans Licht! Gute Nacht, du Stolz und Pracht! Dir sei ganz, du Lasterleben, Gute Nacht gegeben.
3.Unter deinem Schirmen Bin ich vor den Stürmen Aller Feinde frei. Laß den Satan wittern, Laß den Feind erbittern, Mir steht Jesus bei. Ob es itzt gleich kracht und blitzt, Ob gleich Sünd und Hölle schrecken: Jesus will mich decken. 5. Trotz dem alten Drachen, Trotz des Todes Rachen, Trotz der Furcht dazu! Tobe, Welt, und springe— Ich steh hier und singe In gar sichrer Ruh. Gottes Macht hält mich in acht; Erd und Abgrund muß verstummen, Ob sie noch so brummen.
12
10. So nun der Geist des, der Jesum von den Toten auferwecket hat, in euch wohnet, so wird auch derselbige, der Christum von den Toten auferwecket hat, eure sterbliche Leiber lebendig machen, um des willen, daß sein Geist in euch wohnet. 11. Weicht, ihr Trauergeister, Denn mein Freudenmeister, Jesus, tritt herein. Denen, die Gott lieben, Muß auch ihr Betrüben Lauter Zucker sein. Duld ich schon hier Spott und Hohn, Dennoch bleibst du auch im Leide, Jesu, meine Freude.
Ps. 113, Enfans, qui le Seigneur servez Enfans, qui le Seigneur servez, Louez le, et son Nom eslevez, Louez son Nom et sa hautesse: Soit presché, soit faict solennel Le Nom du Seigneur eternel, Par tout, en ce temps, et sans cesse.
Gij, kind’ren die den Heer dient vrij, Looft ende prijst Zijnen Naam blij; Laat de hoogheid Gods zijn geprezen. Laat zeer heerlijk nu zijn verklaard Des Heeren Naam zeer wijd vermaard, En eeuwiglijk voort verhoogd wezen.
D’Orient jusqu’en Occident Doit estre le los evident Du Seigneur et sa renommee: Sur toutes gents le Dieu des Dieux est exalté, et sur les cieux s’eleve sa gloire estimee.
Van der zonnenopgang zeer klaar Tot den ondergang moet eenpaar Geloofd wezen Uwe Naam, Heere! Die over alle volken wreed Heerset, en zo wijd en zo breed Als de hemel is, strekt Zijn ere.
Qui est pareil à nostre Dieu, Lequel fait sa demeure au lieu Le plus haut que l’on sçauroit querre. Et puis en bas veut devaller, Pour toutes choses speculer Qui se font au ciel en en terre.
Wie is onzen Heere gelijk, Die in Zijn hemels koninkrijk Zo verheven is met eerwaarde? En van daar Zijn ogen afslaat, Ziende hoe ‘t alleszins toegaat In den hemel en ook op d’ aarde?
Le povre sur terre gisant Il esleve en l’authorisant, Et le tire hors de la boue: Pour le colloquer aux honneurs Des Seigneurs du peuple, que sien il advoue.
Hij heft zeer fijn op uit den stof Den kleinen, tot Zijn eer en lof. Uit den drek verhoogt Hij den armen; Dat Hij hem bij de vorsten groot, Ja bij de vorsten Zijns volks bloot, Verheffe naar Zijn groot ontfarmen.
C’est luy qui remplit à foison De tres beaux enfants la maison De la femme, qui est sterile: Et luy fait joye recevoir, Quand d’impuissante à concevoir, Se void d’enfans mere fertile.
‘t Huis des wijfs, ‘t welk was onvruchtbaar, Geeft Hij vol kinderen eerbaar Die in ‘t huis spelen en op straten; Zodat d’ onvruchtbare veracht, Kind’ren gewint met grote macht; Dies zij verblijd wordt bovenmaten.
Clément Marot, Théodore De Bèze, het Geneefs Psalter, 1562
vertaling: Petrus Datheen, De CL Psalmen Davids, 1620
13
Mis in b ‘Hohe Messe’ Kyrie Kyrie eleison. Christe eleison. Kyrie eleison.
Heer, ontferm u over ons. Christus, ontferm u over ons. Heer, ontferm u over ons.
Gloria Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus, rex caelestis, Deus Pater omnipotens, Domine Fili unigenite, Jesu Christe, Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus. Tu solus Dominus. Tu solus altissimus, Jesu Christe. Cum Sancto Spiritu, in gloria Dei Patris. Amen.
Lof aan de allerhoogste God, en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft. Wij loven u, wij prijzen u, wij aanbidden u, wij verheerlijken u, wij danken u voor uw grote goedheid. Heer God, hemelse Koning, God, de almachtige Vader; Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus; Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader; U, die wegneemt de zonden der wereld, ontferm u over ons. U, die wegneemt de zonden der wereld, aanvaard ons gebed. U, die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm u over ons. Want U alleen bent heilig, U alleen de Heer, U alleen de Allerhoogste, Jezus Christus, met de Heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader. Amen.
Credo Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae, visibilium omnium, et invisibilium. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia saecula, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit de caelis, et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria virgine, et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus est. Et resurrexit tertia die, secundum scripturas. Et ascendit in caelum:
Ik geloof in één God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde, van al wat zichtbaar en onzichtbaar is. En in één Heer, Jezus Christus, eniggeboren Zoon van God, voor alle tijden geboren uit de Vader. God uit God, Licht uit Licht, ware God uit de ware God. Geboren, niet geschapen, één in wezen met de Vader, en door Wie alles geschapen is. Hij is voor ons, mensen, en omwille van ons heil uit de hemel neergedaald. Hij heeft het vlees aangenomen door de heilige Geest uit de Maagd Maria, en is mens geworden. Hij werd voor ons gekruisigd, Hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven. Hij is verrezen op de derde dag, volgens de Schriften. Hij is opgevaren ten hemel: zit aan de
14
sedet ad dexteram Patris. Et iterum venturus est cum gloria, iudicare vivos et mortuos: cuius regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum Dominum et vivificantem: qui ex Patre Filioque procedit, qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur: qui locutus est per prophetas. Et unam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto resurrectionem mortuorum, et vitam venturi saeculi. Amen.
rechterhand van de Vader. Hij zal wederkomen in heerlijkheid om te oordelen levenden en doden. En aan zijn rijk komt geen einde. Ik geloof in de heilige Geest, die Heer is en het leven geeft; die voortkomt uit de Vader en de Zoon; die met de Vader en de Zoon te samen wordt aanbeden en verheerlijkt; die gesproken heeft door de profeten. Ik geloof in de ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk. Ik belijd één doopsel tot vergeving van de zonden. Ik verwacht de opstanding van de doden en het leven van het komend rijk. Amen.
Sanctus Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth. Pleni sunt caeli et terra gloria tua. Hosanna in excelsis.
Heilig, Heilig, Heilig, de Heer, de God der hemelse Machten. Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid. Hosanna in den hoge.
Benedictus Benedictus qui venit in nomine Domini. Hosanna in excelsis.
Gezegend is hij, die komt in de naam des Heren. Hosanna in den hoge.
Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem.
Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm u over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm u over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons vrede.
15
SEIZOEN OUDE MUZIEK 2014-2015 De mooiste muziek uit middeleeuwen, renaissance en barok, uitgevoerd door topmusici in ruim 100 concerten verspreid over heel Nederland en België: dat is het Seizoen Oude Muziek 2014-2015. In het komende voorjaar zijn publiekslievelingen Emma Kirkby en Jordi Savall erbij. Liefhebbers van middeleeuwse muziek komen ook aan hun trekken: het Tsjechische Tiburtina Ensemble brengt een prachtig programma gewijd aan Hildegard von Bingen en Ensemble Gilles Binchois komt met Marialiederen die werden verzameld door de Castiliaanse koning Alfonso el Sabio. Het jonge Clubmédieval verzamelde de mooiste liefdesliederen van (abt!) Don Paolo da Firenze en presenteert ze in ons seizoen. Bekend of onbekend, onze concerten zijn altijd van hoog internationaal niveau. En wist u dat u maar liefst 15% korting ontvangt wanneer u vier seizoenconcerten bestelt? Kijk voor een volledig overzicht van onze concerten in de concertagenda. Voor meer informatie: www.oudemuziek.nl
BACHDAG 2016 Zet alvast in uw agenda: in 2016 vindt de BachDag plaats op 30 en 31 januari, opnieuw in TivoliVredenburg en het Muziekgebouw aan ‘t IJ. Op het programma staan onder meer: ensemble Nevermind, Les Voix Humaines en Vox Luminis.
VRIENDEN MAKEN HET MOGELIJK Het Festival en het Seizoen Oude Muziek hebben meer dan ooit Vrienden nodig. Heeft u genoten van deze concerten? Word dan nu Vriend, of verhoog uw bijdrage als u al Vriend bent, zodat oude muziek een toekomst heeft in Nederland. U ontvangt bovendien korting op al onze concerten, op cd’s en andere aanbiedingen, en u ontvangt viermaal per jaar ons Tijdschrift Oude Muziek.
KOMENDE CONCERTEN Musicall Humors: Consortmuziek van Dowland en Holborne Het jonge ensemble Musicall Humors van de briljante gambist Julien Leonard speelt consortmuziek van de Engelse componisten John Dowland en Anthony Holborne. Met speelse ritmes en soms wringende harmonieën verklanken de vijf gamba’s het hele scala van menselijke affecten, van uitbundige vreugde tot diepe melancholie. za 21 feb, 20.00 - Limbricht, St.-Salviuskerkje zo 22 feb, 14.30 - ’s-Hertogenbosch, De Toonzaal di 24 feb, 20.30 - Zwolle, Lutherse Kerk wo 25 feb, 20.00 - Amsterdam, Waalse Kerk do 26 feb, 20.00 - Utrecht, Geertekerk vr 27 feb, 20.30 - Rotterdam, Laurenskerk (19.45 uur inleiding) zo 1 mrt, 15.00 - Brugge (B), Concertgebouw Brugge
oudemuziek 14/15 Organisatie Oude Muziek Postbus 19267 | 3501 DG Utrecht redactie en opmaak: Susanne Vermeulen
t. 030 23 29 000 | f. 030 23 29 001
foto voorzijde: Remke Spijkers
[email protected]
© Organisatie Oude Muziek
www.oudemuziek.nl
