Dag van de Milieufilosofie 2015 programma 9.30 – 10.00 uur
Ontvangst met koffie en thee
10.00 – 10.15 uur
Bernice Bovenkerk: Welkomstwoord
10.15 – 10.30 uur
Erik de Jong: Artis en het Groote Museum
10.30 – 11.10 uur
Dirk Sijmons: Van Nature Stedelijk
Dirk Sijmons (1949) is een van de drie grondleggers van H+N+S Landschapsarchitecten en bekleedt de Leerstoel Landschapsarchitectuur aan de TU Delft. Sijmons was Rijksadviseur voor het Landschap en curator van de zesde editie van de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam, met als titel en thema: URBAN by NATURE. Naarmate de menselijke beschaving meer een stedelijke beschaving wordt, groeit de noodzaak om ook de grote vraagstukken van de 21ste eeuw als stedelijke vraagstukken te behandelen. Het geldt voor megavraagstukken als energietransitie, klimaatverandering, biodiversiteit, de uitputting van grondstoffen, de manier waarop onze samenleving wordt georganiseerd en bestuurd, maar evenzeer voor het realiseren van ieders grondrecht op een waardig bestaan vrij van armoede en onderdrukking. Het geldt voor de elementaire levensvragen die voor ieder individueel mens net zo urgent zijn als voor de mensheid als geheel: hoe kunnen negen miljard mensen, van wie er zeven miljard in de stad zullen leven, straks duurzaam voorzien in hun behoefte aan drinkwater, voedsel, warmte, veiligheid, onderdak, werk, ontmoetingen, rust en kennis? Nu we weten dat deze wereldproblemen stedelijke problemen zijn geworden, moeten we ook de antwoorden binnen het stedelijk gebied vinden.
11.10 – 11.30 uur
Referent: Onno van Sandick + discussie
11.30 – 11.45 uur
Pauze
11.45 – 13.15 uur
Parallelle sessie 1: Natuur & Stad
A. De Stad als Grenservaring Martin Drenthen: Een kleine filosofie van de stadsrand De stad ziet zichzelf graag als centrum van de wereld. De stad vergeet al te graag de landschappelijke context die haar van voedsel, water, lucht en vrijheid voorziet. Een wandeling langs de stadsrand kan ons gevoelig maken voor de vergeten situering in ruimte en tijd, een morele ervaring die ons gevoelig kan maken voor de manier waarop de stad de niet-stedelijke wereld nodig heeft. Maar er bestaat ook een andere, verstrekkendere grenservaring van de stad, die ons beeld van de plek van de mens op aarde kan doen kantelen en de zelfgenoegzaamheid van de stad zelf ter discussie stelt. Glenn Deliege: Een apologie van de rafelrand De rafelrand verdient een apologie. Niet omdat ze in werkelijkheid toch een mooie of aangename plek zou zijn. Integendeel, in de rafelrand gebeurt iets sinister. De fatsoenlijk geordende werkelijkheid zoals wij die kennen, staat er op het punt te verwilderen. Daarom beklemt de rafelrand: ze confronteert ons met de materialiteit en dus de fragiliteit en vergankelijkheid van ons bestaan. De vraag is: kan deze confrontatie naast beklemmend ook verlossend werken?
B. Natuur in de Postmoderne Stad Michiel Korthals: Stadsnatuur en stadslandbouw Postmoderne steden halen terug wat moderne steden hebben verdrongen: natuur en voeding. Biodiversiteit en kwaliteit van voeding kunnen zo beter tot hun recht komen. Klopt dit? Is de stad niet een bedreiging voor biodiversiteit en is lokale voedselproductie niet onduurzaam omdat het opschalige efficiëntie mist? Bernice Bovenkerk: Stadsdieren In de stad komen we allerlei dieren tegen: dieren op kinderboerderijen, wilde dieren die zich het leven in de stadsomgeving eigen hebben gemaakt zoals duiven, ratten of vossen, en weggelopen en verwilderde huisdieren. Hoe dienen we ons tot deze dieren te verhouden? Hebben wij andere plichten jegens de ene categorie dan jegens de andere? Wat voor plek zouden dieren in een postmoderne stad kunnen krijgen?
C. Ruines en Parken in het Postindustriële Landschap Jozef Keulartz: Nietzsche’s postindustriële landschap De sanering van verlaten en vervallen industrieterreinen behoort momenteel in Europa en de VS tot de grootste infrastructurele opgaven. De enorme erfenis van het industriële tijdperk zadelt landschapplanners op met een veelheid van problemen. Daarbij luidt een van de voornaamste vragen: welke rol moet de geschiedenis spelen in de regeneratie en revitalisering van postindustriële landschappen? Om deze vraag te beantwoorden zal gebruikgemaakt worden van Friedrich Nietzsche’s essay Von Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben, waarin hij onderscheid maakt tussen een antiquarische, een monumentale en een kritische houding ten opzichte van de geschiedenis.
Erik de Jong: Artis in het Antropoceen: een park in de stad, de stad in het park Amsterdammers met een belangstelling voor natuur en natuurlijke historie, in het bijzonder de zoölogie, de plantenwereld en de etnografie, stelden in 1838 de natuur als leermeesteres van kunst en wetenschap centraal in hun museale, wetenschappelijke, educatieve, sociale en architectonische initiatieven: Natura Artis Magistra. Wat betekent Natura Artis Magistra nu, 177 jaar later, in de actuele stedelijke cultuur en in de zich complicerende wereld van het Antropoceen. Welke paradigma-verandering moet de instelling ondergaan om te kunnen reageren op nieuwe inzichten in en vraagstukken omtrent de rol en samenhang van wetenschap, kunst, techniek, natuur, milieu, welzijn, gezondheid en duurzaamheid? Hoe kan Natura Artis Magistra nieuwe perspectieven openen en nieuwe inzichten aan haar bezoekers overdragen?
13.15 – 14.15 uur
Lunch
14.15 – 15.45 uur
Parallelle sessie 2: Van Exploitatie tot Bevrijding
A. Biomimicry – de natuur als leermeester? Biomimicry is een wetenschapsveld in opkomst dat belooft een nieuwe, duurzamere relatie tussen mens en natuur mogelijk te maken. Waar meer klassieke technologische benaderingen voornamelijk geïnteresseerd zijn in wat we uit de natuur kunnen halen, richt biomimicry zich op wat we van de natuur kunnen leren. Maar zijn biotechnologische innovaties waarbij oplossingen uit de natuur als voorbeeld dienen, ook automatisch duurzaam en goed voor de natuur zelf? In deze sessie gaat filosofe Sanne van der Hout in gesprek met ingenieur en biomimicry beoefenaar Danielle Davelaar over de beloften van biomimicry. De sessie start met een presentatie van Danielle, waarin zij het potentieel van biomimicry doen-en-denken zal toelichten. Vervolgens zal Sanne kritische kanttekeningen plaatsen bij de onderliggende uitgangspunten van biomimicry. Tot slot zullen Danielle en Sanne met elkaar en het publiek discussiëren over de vraag wat het betekent om de natuur als onze leermeester te aanvaarden. Hoe krijgt dit ethos vorm in een cultuur en economie die nog vooral zijn gericht op exploitatie en uitputting van de natuur? Moderator: Louke van Wensveen.
B. Hacking Habitat – bevrijding door kunst Een presentatie van projecten en een discussie over ‘bio-hacking’ o.l.v. Petran Kockelkoren, met Ine Gevers, organisatrice van kunstmanifestatie Hacking Habitat te Utrecht, en met Pieter van Boheemen, programma manager bij de Waag Society, Amsterdam, en voortrekker van de “Biohack Academy”.
HACKING HABITAT is een grootschalige kunstmanifestatie die zal worden gehouden in gevangenis Wolvenplein, Utrecht, 2015/2016. Kunstenaars doen daarin serieuze en soms humoristische voorstellen om de groeiende macht van technologische systemen ten goede te keren, en om onze leefomgeving terug te pakken: hightech control vraagt om lowlife survival tactieken. HACKING HABITAT is een initiatief van curator, schrijver en activist Ine Gevers artistiek directeur van Stichting Niet Normaal, verantwoordelijk voor tentoonstellingen/ kunstmanifestaties Niet Normaal (Beurs van Berlage, 2010), Ja Natuurlijk (Gemeentemuseum den Haag 2013). Pieter van Boheemen is programma manager van het Open Wetlab, Open Design Lab en Amsterdam FabLab. Momenteel leidt hij de “Biohack Academy” een 10 weekse cursus waarin deelnemers hun eigen biolab bouwen, oftewel hun eigen biohack habitat. Petran Kockelkoren is milieufilosoof en emeritus hoogleraar Kunst en Technologie van de Afdeling Wijsbegeerte van de Universiteit Twente.
C. Dierenwelzijn/dierenrechten versus soortbescherming Een discussie vanuit ethiek, filosofie en praktijk over dilemma’s in onze omgang met dieren en natuur; o.a. Jan van Hooff, Franck Meijboom, Erno Eskens, Jan van der Ploeg, Bram van Liere, Floris van den Berg bespreken thema’s als:
• • •
Trofeeen-jacht voor natuurbehoud? Bestrijding van invasieve soorten? Behoud van wilde dieren buiten de vrije natuur (‘ex situ’ conservation o.a. in dierentuinen)
15.45 – 16.15 uur
Pauze
16.15 – 17.00 uur
Een menagerie voor onze tijd: een serie korte presentaties over unieke dieren, een plant en een landschap
De oorsprong van de dierentuin ligt in de ‘menagerie’, een verzameling exotische dieren aan het hof van een koning of adelijke figuur. Deze menagerieen waren bedoeld om het aanzien van de eigenaar luister bij te zetten, waarbij het symbolische karakter van de dieren op hem afstraalde. Als afsluiting van de Dag vd Milieufilosofie wordt een hedendaagse menagerie voorgesteld, vol met eigenaardige dieren, planten en landschappen die iets zeggen over onze tijd, onze vaak paradoxale verhouding tot de natuur en dieren, exotisch of juist alledaags.
• • • • •
Orka Morgan – Jet Bakels Engelse Bulldog – Bernice Bovenkerk & Phil Bosch Mensendier – Ida Sabelis Prairielandschap – Erik de Jong Filipijnse Krokodil – Jan van der Ploeg
17.00 – 17.10 uur
Dankwoord en afsluiting
17.15 – 18.00 uur
Rondleiding door Artis
18.00 uur
Borrel
