1. Onterven Ik leef in onmin met mijn moeder, die een huis bezit en verscheidene bankrekeningen heeft. Kan zij bewerkstelligen dat mij helemaal niets zou toekomen? Neen. Kinderen kunnen niet volledig onterfd worden. Zij hebben altijd recht op een voorbehouden deel van de nalatenschap. Hoe groot dat deel is, hangt af van het aantal kinderen. Bent u enig kind, dan is uw voorbehouden deel de helft van de nalatenschap. Zijn er twee kinderen, dan hebben zij elk recht op minstens een derde. Zijn er drie kinderen of meer, dan komt hun drie vierde van de nalatenschap toe. Uw moeder zou het wel zo kunnen uitkienen dat er weinig of niets overblijft van de nalatenschap. Zo zou ze het huis kunnen verkopen met voorbehoud van vruchtgebruik, zodat zij erin kan blijven wonen tot aan haar overlijden, terwijl de woning geen deel meer uitmaakt van haar nalatenschap. De opbrengst van de verkoop zou ze dan kunnen opsouperen. 2. Generatiesprong Mijn vrouw en ik hebben twee kinderen (een zoon en een dochter). De dochter heeft zelf één kind, wat zo zal blijven. De vraag is hoe wij een geschrift kunnen opstellen - of moet onze dochter dat doen? - om de helft van haar erfdeel dat zij van ons erft, rechtstreeks over te maken aan haar negenjarige dochter? Tijdens uw leven met uw dochter rond de tafel zitten en een document opstellen waarin u overeenkomt dat uw dochter de helft van haar deel niet wil en dat dit rechtstreeks mag toekomen aan uw kleindochter, is verboden in België. Wat u wel kunt doen, is een ‘ik-oma-’ of ‘ik-opatestament’ opstellen. Maar een garantie biedt dat niet. Uw dochter zal na uw overlijden kunnen beslissen of zij de wil van uw testament volledig eerbiedigt, dan wel haar deel opeist. 3. Geld uit erfenis verdwenen Een maand geleden, bij het overlijden van mijn vader, hebben wij ontdekt dat er een grote som geld verdwenen is. Bij het overlijden van mijn moeder, 15 jaar geleden, was er een tamelijk groot bedrag waarvan we weet hadden, maar dat niet aangegeven werd. Nu is er geen enkel spoor meer van dat kapitaal. Via de notaris is er een testament opgesteld aan een van zijn kleinkinderen. Wij vermoeden dat die er met de rest van het geld vandoor is. Kunnen wij als erfgenamen nog aanspraak maken op geld dat zomaar weggegeven is?
En, indien ja, welke procedure moeten we dan volgen? ‘U vermoedt dat uw reserve, het minimale erfdeel waarop u als kind altijd recht hebt, is aangetast. Als dat het geval is, mag u wettelijk uw deel opeisen’, zegt notaris Carol Bohyn. ‘Dat kan via een procedure die inkorting heet.’ Alles begint met het samenstellen van de fictieve massa. Dat is hetgeen er nog in het vermogen van de overledene zat bij zijn overlijden, aangevuld met alle schenkingen die hij tijdens zijn leven heeft gedaan. De kinderen zullen op zijn minst twee dingen moeten bewijzen. Ten eerste, dat het geld er ooit was. En ten tweede, dat het geschonken is. Dat laatste impliceert drie elementen: de som is afgegeven of overgeschreven, de begunstigde heeft het bedrag ontvangen én de overdracht gebeurde uit vrijgevigheid, niet als betaling voor een prestatie. ‘Via een notariële boedelbeschrijving, die u desnoods gerechtelijk kunt afdwingen, kunt u aan de vermoedelijke begunstigde vragen waar het geld naartoe is’, aldus Bohyn. De inventaris wordt immers afgesloten met een eedaflegging. Als dat verzwegen blijft en als achteraf toch het bewijs kan worden geleverd dat er geld is geschonken, dan pleegt degene die valse verklaringen heeft afgelegd meineed. Daar kan hij strafrechtelijk voor worden veroordeeld. Bovendien kan hij de rechten in het geschonken bedrag verliezen.’ 4. Gezamenlijk testament? Kunnen wij als echtgenoten een gezamenlijk testament opmaken dat in werking treedt na het overlijden van de laatst levende echtgenoot? De Belgische wet laat een gezamenlijk testament niet toe. En daar zijn twee redenen voor. Ten eerste moet een testament per definitie de uitdrukking zijn van een hoogstpersoonlijke wil, die niet beïnvloed mag zijn door anderen. Daar bestaat geen zekerheid over als het document door twee mensen is opgesteld. Ten tweede moet een testament op elk ogenblik herroepen kunnen worden. Als u met twee een gezamenlijk document opstelt, zou dat laatste in het gedrang kunnen komen als een van beiden het wil herroepen en de andere niet. Samen een testament opstellen kan dus niet. Maar u kunt wel elk apart een ‘spiegeltestament’ opstellen, waarin u dezelfde verdeling van de nalatenschap opneemt. U kunt bepalen dat bij uw overlijden uw nalatenschap naar uw partner gaat. En als hij al overleden zou zijn, dat uw nalatenschap dan verdeeld moet worden op een manier die u nu met uw
echtgenoot overeenkomt. 5. Nieuw samengestelde gezinnen Mijn moeder en mijn stiefvader gaan scheiden. Mijn stiefvader heeft mij nooit erkend, maar hij heeft mij wel meer dan 30 jaar opgevoed als zijn eigen dochter. Kan hij een testament opmaken waarin hij mij of mijn dochters als begunstigde opneemt? Of gaat de erfenis altijd naar zijn zussen? Uw stiefvader kan inderdaad een testament opstellen waarin hij u of uw dochters als begunstigde opneemt. Hoeveel van zijn nalatenschap hij aan u kan nalaten, hangt af van wie zijn andere erfgenamen zijn. Uit uw vraagstelling leiden we af dat uw stiefvader zelf geen kinderen heeft. Leeft een van zijn ouders nog of zijn zelfs zijn beide ouders nog in leven, dan hebben zij altijd recht op elk minstens een kwart. Hij kan u dan maximaal de rest in zijn testament nalaten. Zijn z’n beide ouders al overleden, dan zijn z’n zussen weliswaar wettelijke erfgenamen, maar omdat zij geen beschermde erfgenamen zijn, zou hij in dat geval via testament zelfs zijn volledige vermogen aan u kunnen nalaten. Een aandachtspunt daarbij is de erfbelasting die u in dat geval moet betalen. Officieel bent u geen kind van uw ex-stiefvader. Hij heeft u ook niet geadopteerd. Toch ontsnapt u aan de hoge tarieven die gelden voor ‘vreemden’ als u en uw stiefvader gedurende drie aaneensluitende jaren voor uw 21ste verjaardag in hetzelfde huis hebben gewoond en uw stiefvader u de zorgen bood die een kind normaal krijgt van zijn ouders. De inschrijving in het bevolkingsregister bewijst dat. In dat geval betaalt u de lagere tarieven in rechte lijn van 3-9-27%. 6. Schenken Hoe kan ik een schenking/erfenis doen/nalaten aan een eigen gehuwd kind met de absolute garantie dat die schenking te allen tijde in het eigen vermogen van de begunstigde blijft, los van wat er eventueel in het huwelijkscontract van de begunstigde werd of wordt bedongen? Een schenking onder last is daartoe het geschikte instrument. In dat geval moet u een ‘uitsluitingsclausule’ toevoegen aan de schenking, waardoor de begiftigde hetgeen u schenkt nooit mag inbrengen in een gemeenschappelijk vermogen, zelfs niet als er een huwelijkscontract zou zijn met algehele gemeenschap. Werkt u liever met een testament, dan is het niet helemaal duidelijk hoever u daarin kunt gaan. Sommige specialisten zijn van oordeel dat een
dergelijke uitsluitingsclausule perfect kan, anderen menen dat een last alleen maar gekoppeld kan worden aan het beschikbare deel van uw nalatenschap, niet aan de reserve.
