Door: Marco Arink
1 Zandligboxen
Inhoud 1 Aanleiding ............................................................................................................................................ 4 2 Ligboxen en koecomfort ...................................................................................................................... 5 2.1 Belangen van koecomfort ............................................................................................................. 5 2.2 Ligboxen ........................................................................................................................................ 6 2.3 Koeien en zand .............................................................................................................................. 9 2.3 Soort zand.................................................................................................................................... 10 3 Consequenties voor stallenbouw ...................................................................................................... 11 3.1 Mestroutes .................................................................................................................................. 11 3.2 Type mestschuiven ...................................................................................................................... 12 3.2.1 Getrokken mest .................................................................................................................... 12 3.2.2 Robot mestschuif.................................................................................................................. 14 3.2.3 Schuif achter/voor trekker, shovel of schranklader ............................................................. 14 3.3 Inrichting ligbox ........................................................................................................................... 15 3.3.1 Type ligboxen........................................................................................................................ 15 3.3.2 Instrooidiepte en randen...................................................................................................... 15 4. Dagelijkse handelingen rond zand .................................................................................................... 16 4.1 Instrooien van zand ..................................................................................................................... 16 4.2 Schoonhouden van de boxen ...................................................................................................... 16 4.3 Werkzaamheden rond de koe ..................................................................................................... 17 4.4 Overzicht werkzaamheden .......................................................................................................... 17 Zandverwerking systemen .................................................................................................................... 18 Systeem 1: Zand uit mest spoelen .................................................................................................... 18 De stal ............................................................................................................................................ 18 Mestafvoer .................................................................................................................................... 18 2 Zandligboxen
Mestbezinking ............................................................................................................................... 19 Mestopslag .................................................................................................................................... 20 Technische gegevens ..................................................................................................................... 20 Systeem 2: Zand in de mest behouden ............................................................................................. 25 De stal ............................................................................................................................................ 25 Tijdelijke opslag ............................................................................................................................. 25 Mestopslag .................................................................................................................................... 25 Technische gegevens ..................................................................................................................... 27
3 Zandligboxen
1 Aanleiding Vanuit het praktijk netwerk zandboxen bestaande uit LTO noord en zes veehouders is een vraag gekomen richting Vetvice. De vraag aan Vetvice was of we een handleiding willen schrijven rond nieuwbouw, gebruik, problemen en oplossingen bij het gebruik van zand in ligboxen voor melkkoeien. Veel veehouders zien de voordelen van zand in ligboxen maar vinden de nadelen te zwaar mee tellen om het toe te passen omdat er in Nederland nog te weinig voorbeelden zijn. De bedoeling is om een handleiding te schrijven waarin alles beschreven staat rond het gebruik van zand in ligboxen. Ook de DO’s en DON’T’s moeten duidelijk beschreven zijn. In de laatste hoofdstukken worden twee mogelijke systemen duidelijk beschreven zodat deze eenvoudig over te nemen zijn door andere veehouders.
4 Zandligboxen
2 Ligboxen en koecomfort 2.1 Belangen van koecomfort Het welzijn van de koe is de belangrijkste basisvoorwaarde om veel problemen te voorkomen en het beste resultaat uit een koe te krijgen. In de koesignalendiamant (figuur 1) staan de zeven basisbehoeften voor het leef milieu van de koe. Een comfortabele en droge ligplaats is belangrijk voor de koe want een koe heeft minimaal 12 uur lig tijd per dag nodig. Elk uur stijging levert 0,5 tot 1 kg melk per dag op. Als een koe te weinig ligt, belast ze haar klauwen ook zwaar. Bij het te zwaar belasten van een klauw ontstaan er zoolbloedingen en chronische bevangenheid. De koe moet ook de ruimte krijgen om zonder problemen bij haar drinkplaats, vreetplaats en ligplaats te komen. Rustige koeien produceren meer melk en zijn beter te hanteren. Rustige koeien ontstaan door rustige mensen in de stal en doordat de stalinrichting de koe zekerheid geeft. Dus geen uitsteeksel aan hekwerken en dergelijke en geen gladde vloeren. Figuur 1 Koesignalendiamant
Welzijn in het belangrijkst; de koe moet minimaal 12 uur kunnen liggen; elk uur stijging geeft 0,5 tot 1 liter melk per dag; te lang staan geeft zoolbloedingen en chronische bevangenheid; een koe zonder stress geeft meer melk.
Uit een Amerikaans onderzoek (bron: Nigel B. Cook Big sand stalls: Best thing ever or bade idea) blijkt dat koeien met een ligbed van zand langer liggen dan koeien met een matras als ligbed.
5 Zandligboxen
2.2 Ligboxen Zoals al eerder vertelt is het belangrijk dat de koe op een droge en zachte ondergrond ligt. De ligbox moet voldoende ruimte hebben voor de koe niet alleen voor het liggen maar ook voor het opstaan. Wanneer een koe opstaat zwaait ze 50 tot 85 cm naar voren, is deze ruimte niet aanwezig gaat de koe eerder schuin liggen. In figuur 2 staat een schematische tekening van de gewichtsverplaatsing van een koe. In het figuur is duidelijk te zien dat de koe met haar volle gewicht naar voren gaat daardoor is het niet wenselijk dat er obstakels voor in de box zijn. Figuur 2 Bron: Ken Nordlund, Nigel B. “A Flowchart For Evaluating Dairy Cow Freestalls” Schematische tekening van gewichtsverdeling bij het opstaan
6 Zandligboxen
Er zijn verschillende hulpmiddelen om de koe op de juiste manier in de box te laten liggen zoals de flexibele schoftstop, schoftboom, knieboom en een keerlint. Bij het instellen van de flexibele schoftstop en of schoft boom moet de koe met alle poten vierkant in de box kunnen staan. De knieboom mag maximaal 10 cm boven het strooisel uitsteken zodat de koe niet verder in de box kan kruipen maar nog wel een poot over de knieboom kan zetten voor het opstaan.
Het is belangrijk dat de knieboom niet hoger dan 10 cm uitsteekt voor de koe
Tabel 1 Ligboxmaten op schoftmaat
Ligboxmaten uitgaande van schofthoogte van de koe Door: Neil Anderson, 2003; Ontario Ministry of Agriculture, Forestry and Rural Affairs
Meetpunt Lengte box tegen muur Dubbele rij lengte per box Kopboom Schoftboomhoogte Schoftboom tot achterrand Knieboom Boxbreedte
Voorbeeld: Berekening: Schofthoogte: Schofthoogte x 1,46 2 2,92 m 1,8 2,63 m 0,7 1,02 m 0,83 1,21 m 1,2 1,75 m 1,2 1,75 m 2 x heupbreedte 1,22 m
7 Zandligboxen
Het scheef liggen van koeien komt door het gebrek aan ruimte. In de tekening hier onder is schematisch weergegeven dat niet alleen de breedte maar ook de lengte van de box zorgen dat de koe recht gaat liggen (bron: Nigel B. Cook Big sand stalls: Best thing ever or bad idea)
Het eerste voorbeeld hierboven geeft een te kort ligbed weer waardoor de koe scheef gaat liggen in de ligbox. Door voldoende lengte te hebben kan de koe recht liggen. Wanneer alleen de breedte van het ligbed wordt aangepast heeft de koe meer ruimte wanneer ze scheef gaat liggen. Zorg er voor dat de lengte en breedte beide voldoen aan de norm zoals hierboven beschreven.
8 Zandligboxen
2.3 Koeien en zand Zand in de ligboxen heeft veel verschillende positieve eigenschappen. Wanneer zand in de ligboxen wordt toegepast geeft dit een verhoogd koecomfort omdat zand zacht ligt, koelend werkt en het vormt zich naar het lig patroon van de koeien. Voor een goed ligbed moet er met een minimale dikte van 20 cm zand gewerkt worden. Dit zorgt er voor dat de koe niet op het beton terecht komt maar zorgt ook dat het vocht in het zand kan bezinken waardoor de ligboxen sneller opdrogen. Ook een groot voordeel van zand is dat het geen organische stoffen bevat waardoor er nauwelijks bacteriën op kunnen groeien zoals bij stro of zaagsel en dergelijke. Dit heeft weer een positieve invloed op de uiergezondheid.
Zand:
Heeft een koelen de werking; houdt geen water vast (zand in de ligbox droogt snel op); bevat geen organische stof die bacteriegroei stimuleert (positief voor uiergezondheid); vormt zich naar de koe, dit verhoogt het koecomfort; zorgt voor houvast heeft zodat de koe gemakkelijk opstaat en gaat liggen; verhoogt de tractie op de loopvloer.
9 Zandligboxen
2.3 Soort zand Zand is in allerlei soorten verkrijgbaar. Het verschil zit vooral in de grote van de zandkorrels en de homogeniteit van het product. De keuze voor het soort zand is afhankelijk van de manier van verwerken. Het is belangrijk dat er geen leemkluiten, grind of stenen in het zand zitten omdat dit klauwproblemen veroorzaakt. Bovendien blijft leem in de boxen plakken en vormt zo een harde laag. Bij het bestellen van zand in de winter is het belangrijk om vers zand te laten komen wanneer het vriest. Dit zand moet dan ook direct worden in gestrooid om bevriezen te voorkomen. Links homogen zand, rechts niet. Wanneer het zand niet homogeen is vullen verschillende soorten korrelgroottes de open ruimtes op zodat water en melkresten moeilijk kunnen wegtrekken in het zand.
Onder zand verstaat men korrel tussen de 2 mm en 63 µm (0,063 mm). Door deze grote spreiding is kan zand in de volgende klasse worden verdeelt. Mediaan korrelgrootte voor de zandfractie Absolute grootte 1-2 mm 500-1000 µm 250-500 µm 125-250 µm 62,5-125 µm
Wentworhtklasse zeer grof zand grof zand gemiddeld zand fijn zand zeer fijn zand
Namen
vloerenzand, metselzand woudzand, voegzand, ophoogzand
(Wentworth, C.K, (1992). A scale of grade and class terms for clastic sediments -J. GeoL)
Delen kleiner dan 62,5 µm worden silt en lutum genoemd en delen groter dan 2 mm grind. Het meest geschikte heeft een korrelgrootte tussen 150 tot 180 µm zand. Dit zand werkt goed bij systemen waar het zand moet bezinken. De grovere korrels zorgen voor meer grip maar dit zorgt ook voor meer slijtage. Cycloonzand kan ook worden gebruikt het zand is iets fijner en werkt goed wanneer het zand niet mag bezinken. Het zand is zo bewerkt dat er geen leemkluiten, grind of stenen in zitten. Het is ook mogelijk om zand op korrelgrootte te laten zeven. Hiervoor is drainagezand het meest geschikt. Drainage zand is homogeen zand dat tussen de 0 en 500 µm gezeefd kan worden. Door deze extra bewerking kost drainage zand ongeveer het dubbele van woudzand. Woudzand is zand dat vlak onder het maaiveld zit. Het grote voordeel van drainage zand is dat het homogeen en schoon is. 10 Zandligboxen
3 Consequenties voor stallenbouw 3.1 Mestroutes De route van mest is erg belangrijk. Een eigenschap van zand is dat het na verloop van tijd bezinkt daarom is het belangrijk dat de mest (met zand) in de juiste put terecht komt. Zorg dat de put waarin de mest terecht komt buiten de stal ligt zodat de put eenvoudig leeg te halen is wanneer er teveel zand in de put zit. Een bijkomend voordeel van een afstort buiten de stal is dat de vloerschuif in rust stand ook buiten de stal ligt en geen obstakel meer is voor de koe. Let hierbij wel op bevriezen van de mestschuif. Omdat het in Nederland normaal gesproken niet over een langere periode vriest kan er voor gekozen worden om de rooster schuiven vaker te laten lopen. Ook kan de schuif handmatig worden verplaatst zodat de ruststand in de stal is zodat de schuif moeilijker kan bevriezen. Het is ook belangrijk dat de mest naar één kant van de stal wordt afgevoerd hierdoor ontstaat er één centraal punt waar de mest vervolgens verder getransporteerd en/of verwerkt kan worden.
Figuur 2 en 3. Zorg dat de mestschuif buiten de stal ligt en de mest naar één kant van de stal wordt geschoven zodat er maar één centrale put nodig is om de mest weg te pompen en de put eenvoudig leeg gehaald kan worden wanneer er te veel zand in zit.
11 Zandligboxen
3.2 Type mestschuiven Om alle mest te verwijderen van de dichte vloer zijn er verschillende mestschuiven. De mestschuiven kunnen in drie verschillende groepen worden verdeeld:
getrokken mestschuif met behulp van touw, staalkabel; robotmestschuif die een geprogrammeerde route volgt; schuif achter/voor een tractor,knik lader,schranklader etc.
Bij alle schuiven is het belangrijk om de tussenpaden 10 á 15 cm verhoogd aan te leggen. Hierdoor stroomt de mest bij het schuiven niet in de tussenpaden waar de mest schuif niet bij kan. 3.2.1 Getrokken mest Aan een getrokken mestschuif zitten veel verschillende voor- en nadelen. Een van de belangrijkste punten is dat de koe zo min mogelijk last heeft van de rooster-schuif. Ook is het erg belangrijk dat de mestschuif zo min mogelijk last heeft van slijtage. Koeien bij het voerhek hebben vaak last van de passerende mestschuif maar door een verhoging achter het voerhek toe te passen hoeft de koe allen de achterpoten maar over de mestschuif te zetten. Zie figuur 4. Het beste systeem dat zo min mogelijk last heeft van slijtage door zand en diervriendelijk, is een roosterschuif die getrokken wordt door een touw. Wanneer het touw aangespannen wordt om te schuiven, komt het bijna geheel vrij van de grond waardoor het touw niet in schuurt in de vloer.
Figuur 4 Voor het voerhek is een verhoging geplaatst om de hinder van de mestschuif te verminderen
Om de gangen goed schoon te houden is het belangrijk dat de mestschuif in de zomer minimaal zes maal per dag schuift en in de winter minimaal acht maal per dag. Vaste mestschuiven zijn in verschillende versies verkrijgbaar:
Opklapbaar bij het terug schuiven (figuur 5); Opvouwbaar bij het terug schuiven (figuur 6); 12 Zandligboxen
Op figuur 6 is te zien dat er ook schuiven worden gebruikt die inklappen bij het terugschuiven. Het voordeel van inklappen is dat de koeien er dan minder last van hebben. Het nadeel is dat de schuiven minimaal 2 á 3 meter nodig heeft om op volledige breedte te kunnen schuiven. De opklapbare schuif blijft zijn vorm houden alleen worden de schuifrubbers een aantal centimeter opgetild. Beide schuiven werken alle mest naar één kant van de stal.
Figuur 3 Mestschuif klapt op bij het terugschuiven
Figuur 6 Mestschuif klapt in bij het terugschuiven
13 Zandligboxen
3.2.2 Robot mestschuif Om het mest/zand mengsel naar de centrale afvoergoot te schuiven kan er ook gebruik worden gemaakt van een automatische robotschuif. Deze schuif is in verschillende afmetingen verkrijgbaar en kan 350 tot 600 kg schuiven over een afstand van 60 tot 100 meter. Een voordeel van deze mestschuif in vergelijking met een getrokken mestschuif is dat deze schuif niet met een ketting, touw of staalkabel werkt maar met een geleide strip in de vloer en twee rubberen wielen. Een automatische robotschuif heeft ook nadelen. Door de draaicirkel van de robot is het niet tot nauwelijks mogelijk om de schuif meerdere gangen te laten schuiven.
Figuur 7 Automatische schuifrobot
3.2.3 Schuif achter/voor trekker, shovel of schranklader Een simpele en goedkope oplossing om de mest naar de centrale afvoer goot te krijgen is een schuif op een trekker, shovel of schranklader. Om de gangen snel en goed schoon te kunnen maken is het belangrijk dat de koeien weg zijn bijvoorbeeld tijdens het melken. Dit systeem wordt daarom vaak op grote bedrijven toegepast waar de koeien drie maal per dag worden gemolken. Zodat de paden schoon genoeg blijven. Het voordeel is dat er geen obstakel voor de koeien zijn, de doorsteken ook schoon gemaakt kunnen worden en de schuif vraagt een lage investering. Het systeem is ook erg flexibel. Wanneer de ene schranklader het niet doet pak je een andere. Nadelen zijn wel dat er maar 2 tot 3 keer per dag geschoven kan worden en dat het systeem niet automatisch werkt zoals de hiervoor genoemde systemen. Figuur 8 Mestschuif voor schranklader
14 Zandligboxen
3.3 Inrichting ligbox Voor dat de ligboxen worden besteld is het belangrijk na te gaan welk type ligbox het beste in de stal past. Schoftboom en knieboom zijn redelijk eenvoudig te verstellen maar problemen met de hoogte van een box of de breedte van het ligbed zijn met een stal vol koeien en boxen vol strooisel moeilijk aan te passen. In dit hoofdstuk stuk staan een aantal punten waar op gelet moet worden bij het kiezen en installeren van de ligboxen. 3.3.1 Type ligboxen In hoofdstuk 2.2 staat beschreven wat de ideale box afmeting is. Bij het gebruiken van zand is het belangrijk dat er boxen in de stal komen die in hoogte instelbaar zijn omdat het gemiddelde niveau van het zand in de ligbox van te voren moeilijk in te schatten is. Door de boxen in hoogte verstelbaar te maken kan de ideale afmeting ingesteld worden. Met deze eisen kom je terecht bij een zwevende box en bij deze box is het ook belangrijk dat de onderste buis laag door loopt naar achteren zodat de koeien bij een laag zandniveau niet klem komen te zitten of beschadigingen oplopen aan de rug. Een box die aan deze eisen voldoet is de “Space Tube” deze moet wel aangepast worden voor montage aan standpalen. Het voordeel van dit type boxafscheiding is dat de onderste buis ver doorloopt naar achteren zodat de afscheiding voldoende steun geeft aan de koe ook als het zand niveau lager is in de ligbox.
Figuur 9 Meest geschikte ligbox (Space Tube) bij het werken met zand
3.3.2 Instrooidiepte en randen Om er voor te zorgen dat er voldoende zand in de boxen ligt (minimaal 20 cm) is het belangrijk om de randen voor en achter in de box hoog genoeg te maken. De rand voor in de box moet minimaal 30 cm hoog zijn om te voorkomen dat de koeien het zand er met de voorpoten uitgooien. Om 20 cm zand in de ligboxen te houden moet de rand ook minimaal 20cm hoog zijn vergeleken met de betonvloer in de ligbox. Door de betonvloer lager te storten dan het pad achter de boxen blijft er voldoende zand in de ligboxen zonder dat de koe last heeft van een hoge achterrand. Het is dan wel belangrijk dat de achterrand water dicht is zodat er geen mest vanuit het looppad in de ligboxen kan lopen.
15 Zandligboxen
4. Dagelijkse handelingen rond zand Wanneer er voor zand gekozen is komen daar ook bepaalde dagelijkse, wekelijkse, maandelijkse werkzaamheden bij kijken. Veel handelingen zijn het zelfde als bij andere producten zoals zaagsel of compost. Het zand moet in de boxen gebracht worden, de boxen moeten schoon blijven en de koeien moeten schoon blijven.
4.1 Instrooien van zand Zand is een zwaar product (1 m3 weegt al snel 1500 kg) en kan slijtage leveren wanneer er met veel draaiende delen wordt gewerkt. Belangrijke eisen voor een machine zijn dus dat hij sterk is en dat er zo min mogelijk slijtage gevoelige punten aanzitten.
Figuur 10 Zandbak met transportband voor het instrooien van het zand
Figuur 11 Door een kalkstrooier om te bouwen ontstaat er veel capaciteit voor het instrooien
Kort gezegd zijn er twee systemen die voldoen aan de eisen. Dit is de omgebouwde kalkstrooier en schepbak met afvoerband voor aan een shovel/verreiker. Beide systemen hebben hun voor- en nadelen. Een omgebouwde kalkstrooier kan meer dan vier kub per keer meenemen maar heeft meer draaiende onderdelen die slijtage gevoelig zijn dan een schepbak. Een schepbak heeft heel weinig draaien onderdelen dus is minder slijtage gevoelig maar het nadeel is dat deze bak maximaal maar één kuub zand mee kan nemen per keer, waardoor het instrooien meer tijd in beslag neemt. Fysiek is het zand instrooien niet zwaar. Beide apparaten brengen het zand voorin de box waardoor er geen handwerk aan te pas komt. De koeien verdelen het zand zelf verder in de box. De bevindingen van de veehouders zijn dat het niet nodig is om het zand elke dag mechanisch te egaliseren.
4.2 Schoonhouden van de boxen Net als bij andere types strooisel en matten is het belangrijk dat de boxen schoon worden gehouden. Bij zand hoef je alleen maar de mest er uit te harken. De mest uit de boxen halen gaat het beste met een beton hark uit de bouw. Deze hark is zwaarder uitgevoerd dan een standaard tuinhark of hooihark. De bevindingen van de veehouders in Nederland die door Vetvice benaderd zijn om hun bevindingen te vertellen zijn dat het zand niet hoeft worden verdeelt want het zand vormt zich automatisch naar de koe en bij het uitlopen van de box werkt de koe het zand los. Tijdens het liggen werkt de koe het zand in de naast gelegen boxen met haar poten het zand los. 16 Zandligboxen
4.3 Werkzaamheden rond de koe Aangezien zand net als zaagsel aan het uier blijft plakken is het belangrijk dat de uiers regelmatig worden gebrand. Door de groeisnelheid van het haar gaat dit het beste één keer per maand. Door dit regelmatig te doen blijft het uier beter schoon. Door de dichte vloer lig er meer mest achter de koe. Door de staarten op tijd te scheren blijven ze schoner en slepen de koeien geen mest en zand mee naar de melkstal. De klauwen van de koeien houden zich er goed bij het gebruik van zand. Dit komt mede doordat zand meer grip geeft tijdens het lopen over dichte vloeren. Het is wel belangrijk dat de klauwen één of twee keer per jaar bekapt worden. Om te zorgen dat alle koeien bekapt worden zijn er verschillende systemen. De klauwverzorger komt dan standaard één keer per maand en bekapt dan de probleem gevallen en de koeien die binnen één maand droog moeten. Wanneer er twee keer per jaar moet worden bekapt kunnen de koeien tussen de 60 en 90 dagen na het afkalven ook worden bekapt. Op deze manier worden alle koeien twee keer per jaar bekapt voor belangrijke periodes in de lactatie.
4.4 Overzicht werkzaamheden Om te zorgen dat alle werkzaamheden op tijd gebeuren is het handig om vaste dagen te hebben voor de verschillende werkzaamheden. De meeste werkzaamheden hebben een vast ritme. Boxen schoonmaken kan gedaan worden met het melken wanneer de koeien naar de wachtruimte worden gebracht. Zand instrooien kan een vaste dag in de week hebben bijvoorbeeld maandag. Klauwbekappen kan samen met het opscheren van de staart worden gedaan. Mest overpompen kan bijvoorbeeld op de eerst dinsdag van de maand worden gedaan. Doe dit niet op een dag voor een zon- en feestdag. Wanneer de mestpomp het dan niet doet kan dit problemen opleveren omdat er op zon- en feestdagen geen onderdelen verkrijgbaar zijn of monteurs beschikbaar zijn. Hou bij het leeghalen van de tijdelijke mestopslag rekening met de bereikbaar van de percelen voor het uitrijden van het zand mest mengsel of zorg er voor dat hier een vaste mestopslag voor is. Werkzaamheden Boxen schoonhouden Zand instrooien Uierbranden Staarten opscheren Klauwbekappen Mest verpompen Tijdelijke opslag legen
Frequentie 2x per dag 1x per week 1x per maand 2x per jaar 2x per jaar 1x per maand 4x per jaar
17 Zandligboxen
Zandverwerking systemen Om het zand na het gebruik te kunnen verwerken zijn er zwart-wit gezien twee systemen. Een systeem waarbij zoveel mogelijk zand uit de mest wordt gehaald en een systeem waarbij je het zand in de mest laat zitten. Het belangrijkste is: Hou het zo simpel mogelijk!
Systeem 1: Zand uit mest spoelen Een manier om zand uit mest te krijgen is de mest te spoelen met dunne mest waardoor het zand zich loslaat van de mest. Dit systeem wordt al toegepast in bijvoorbeeld Canada maar nog niet veel in Nederland. Zand scheiden van mest. Met dit systeem kan tot 80% van het zand uit de mest worden gehaald. Vetvice heeft de meeste stallen ontworpen en de veehouder begeleidt bij het in gebruik nemen. De stal Om met dit systeem te kunnen werken moet de stal in ieder geval een dichte vloer hebben. Bij dit systeem passen veel verschillende stal typen de enige voorwaarde is dat er maximaal 50 meter per mestgang in één keer in de spoelgoot wordt gestort. Mestafvoer Aan het einde van de stal moet de mest afgestort worden in een goot (doorgesneden pvc buis) met een diameter van 40 cm. Deze goot ligt op een afschot van een halve cm per meter. Wanneer de mest in de goot wordt geschoven begint er een pomp te lopen met een capaciteit van 4000 liter/minuut. De pomp spuit dunne mest door de goot waardoor de mest wordt afgevoerd. Een tijdschakelaar zorgt er voor dat de pomp begint te lopen kort voor de mest in de goot terecht komt tot dat alle mest is weg gespoten. Het is belangrijk dat de mest dun genoeg is omdat er anders kans bestaat dat de mest niet weg wil spoelen waardoor de mest goot overstroomt. De mest kan verdunt worden door spoelwater van de melkinstallatie, jongveemest en/of regenwater aan de bezinkput toe te voegen. Door een put te maken waar het spoelwater van de melkinstallatie (melkstal en/of melkrobot) in wordt opgevangen kan dit water doormiddel van een klep of pompt gecontroleerd toegevoegd worden aan de bezinkput.
Figuur 12 Mestgoot dwars achter de stal
Figuur 13 Uitloop mestgoot in bezinkput
18 Zandligboxen
Figuur 14 Verticale mengmestpomp (centrifugaal)
Mestbezinking Na dat de mest is weg gespoten in de spoelgoot komt het terecht in een bezinkput van 2,5 á 3 meter diep en 3,5 meter breed. De lengte van de put hangt af van het aantal koeien en hoelang de mest opgeslagen moet worden. In de tabel hieronder staat een indicatie van de opslag capaciteit. Hou er wel rekening mee dat de maximale lengte van mestgang 50 meter is. Naast deze bezinkput ligt een zelfde put die er voor zorgt dat er weer mest naar de mest pomp loopt. Tabel 2 Overzicht opslagcapaciteit voor tijdelijke opslag van mest
Overzicht grootte tijdelijke opslag Aantal koeien 1 maand 2 maanden 3 maanden 4 maanden 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 120 140 160 200 240 280 350 420 480 540
23 46 69 91 114 137 160 183 206 229 274 320 366 457 549 640 800 960 1.097 1.234
46 91 137 183 229 274 320 366 411 457 549 640 731 914 1.097 1.280 1.600 1.920 2.194 2.469
Figuur 15 Achter in loopt de mest dor een rooster terug naar de pomp
69 137 206 274 343 411 480 549 617 686 823 960 1.097 1.372 1.646 1.920 2.400 2.880 3.292 3.703
91 183 274 366 457 549 640 731 823 914 1.097 1.280 1.463 1.829 2.194 2.560 3.200 3.840 4.389 4.937
Figuur 16 Bezinkput met overloop naar tweede gedeelte
19 Zandligboxen
Figuur 17 Rooster tussen 1e bezinkput en 2e bezinkput
Deze put is een tijdelijke opslag en moet (afhankelijk van grootte) één keer per twee weken een meter afgepompt worden naar de mestopslag. Na het afpompen moet er dunne mest toegevoegd worden aan het systeem zodat het goed blijft werken. De hoeveelheid dunne mest die moet worden toegevoegd hangt van een aantal punten af: Hoe dun is de dunne mest (spoelwater of jongvee mest) Hoe dun is de mest in de bezinkput Hoeveel mest komt er in de bezinkput Drie tot vier keer per jaar moet de bezinkput worden leeg gehaald. Dit kan heel eenvoudig met een mobiele kraan van de plaatselijke loonwerker. Het is dan wel belangrijk dat de kraan volledig rond de put kan rijden omdat het zand vrij zwaar is en het bereik van de kraan beperkt is. Omdat het zand dat als mest wordt gezien niet het hele jaar mag/kan worden uitgereden over het land is het handig om het zand met de kraan naast de bezinkput op te slaan. Het zand bevat nog veel vocht en is moeilijk in mest wagens te transporteren. Door het zand naast de mestput op te slaan kan het vocht uit het zand zakken en terug lopen in de put. Mestopslag Na dat de mest door de bezinkput is gegaan en 80% van het zand uit de mest is gehaald kan de mest naar de opslag worden verpompt. Het is wel belangrijk dat de mest niet verder dan 60 tot 70 meter verpompt hoeft te worden door de centrifugaalpomp. Een centrifugaal pomp kan namelijk veel mest verpompen maar wel onder lage druk. Het zand dat nog in de mest zit is zo fijn dat het verder geen problemen meer oplevert. Zorg er voor dat de leiding naar de mestsilo na het verpompen van de mest weer leeg loopt. Het leeg laten lopen voorkomt dat de leiding in de wintermaanden verstopt komt te zitten. Technische gegevens Spoelgoot:
PVC buis 40 cm doorsnee; begin 60 cm onder vloer; 0,5 afschot naar bezinkput.
20 Zandligboxen
Bezinkput:
1e bak 3,5 meter breed 2 meter diep onder het peil van de spoelgoot en 20 meter lang; overloop naar 2e bak achter in de put: rooster van 1,5 meter breed en een halve meter van af de bodem van de put tot boven in de bezinkput. De openingen in het rooster zijn 1 cm breed; 2e bak 3,5 meter breed 2 meter diep onder het peil van de spoelgoot en 20 meter lang; voor in de tweede bak 380 volt krachtstroom aansluiting voor de centrifugaal mengmestpomp, aanvoerleiding spoelgoot 6” (152 mm), afvoer aansluiting naar mestopslag 6” (152 mm)
Mestpomp:
elektrisch aangedreven verticale mengmestpomp ; minimaal 18 kw (24 pk); type: centrifugaal. Een centrifugaal pomp heeft nauwelijks last van slijtage door zand maar heeft als nadeel dat het niet zoveel druk kan opbouwen als andere pompen. Het is dus belangrijk dat de mest nooit verder dan 60 meter verpompt hoeft te worden.
21 Zandligboxen
Mestopslag:
bovengrondse betonnen mestsilo; volgende mogelijkheden:
tabel met mestproductie gegevens van melkkoeien:
Overzicht benodigde opslag inclusief zandverbruik Aantal koeien Mestproductie 10 kg zand/koe/dag 15 kg zand/koe/dag m3 m3 m3 10 250 274 287 20 500 549 573 30 750 823 860 40 1.000 1.097 1.146 50 1.250 1.372 1.433 60 1.500 1.646 1.719 70 1.750 1.920 2.006 80 2.000 2.194 2.292 90 2.250 2.469 2.579 100 2.500 2.743 2.865 120 3.000 3.292 3.438 140 3.500 3.840 4.011 160 4.000 4.389 4.584 200 5.000 5.486 5.730 240 6.000 6.583 6.876 280 7.000 7.680 8.022 350 8.750 9.601 10.028 420 10.500 11.521 12.033 480 12.000 13.166 13.752 540 13.500 14.812 15.471 22 Zandligboxen
Vooraanzicht van de bezinkput met links de uitloop van de spoelgoot
23 Zandligboxen
Links zij aanzicht en rechts bovenaanzicht van de bezinkput met rechtsboven de uitloop van de spoelgoot
24 Zandligboxen
Systeem 2: Zand in de mest behouden Bij dit systeem is het de bedoeling dat het zand in de mest blijft zitten dus dat er geen aandacht wordt geschonken aan het verwijderen van zand uit de mest. De mest komt eerst wel in een tussen (tijdelijke) opslag. De stal Het gaat hierbij om een stal met dichte vloeren. Buiten de stal ligt een goot waar de mest in wordt geschoven. In deze goot ligt een schuif die de mest naar de zijkant van de stal schuift. Deze schuif is een bakschuif waarvan de aandrijfkabel boven de schuif ligt. Dit kan doordat de goot achter de stal een meter diep is. De bakschuif schuift de mest in de tijdelijke opslag. Doordat de kabel niet in de mest ligt blijft de slijtage beperkt. Wanneer de schuif terug gaat klapt deze automatisch op zodat de schuif geen mest mee neemt naar de andere kant van de goot.
Tijdelijke opslag Om er voor te zorgen dat het bezonken zand in de tijdelijke opslag niet wordt verpompt naar de mestopslag is het belangrijk dat er een verhoging om de mestpomp staat. Dit kan door een betonnen duiker om de centrifugale mestpomp te zetten. Door de duiker kan de onderste meter van de tijdelijke opslag (waar veel zand in bezonken is) niet worden weggepompt. Zorg er voor dat de tijdelijke opslag net als bij het vorige systeem bestaat uit twee gangen. Hierdoor kan de mest rond worden mixt om de mest dun genoeg te krijgen om te verpompen. Omdat er met een centrifugaal pomp moet worden gebruikt, om slijtage te beperken, mag de mestopslag maximaal 50 meter van de mestpomp af staan. Mestopslag Alle het zand dat wordt verbruikt in de stal komt in de mestopslag terecht. Een gedeelte van het zand gaat bezinken in de mestopslag en kan daardoor de opslagcapaciteit verkleinen. Om voldoende opslagcapaciteit te behouden bestaat er een kans dat de mestsilo één maal twee jaar leeg worden gehaald. Dit kan op verschillende manieren worden gedaan het dak is daarbij erg belangrijk omdat de silo’s verplicht overdekt moeten zijn maar gangbare daken zijn niet eenvoudig te verwijderen. Er bestaan daken die doormiddel van een telescoopkraan binnen een half uur volledig van de mestsilo worden getild. 25 Zandligboxen
Handelsonderneming Meekes en bouwbedrijf De Driehoek uit Groenlo bouwen samen een houten dak met rvs bevestigingsmateriaal en kunststof golfplaten een dak dat tot 25 meter doorsnee in één keer verwijdert kan worden. Een met een doorsnee van 20 meter weegt 7.800 kg een dak van 25 meter ongeveer 10.000 afhankelijk hoe droog het hout is. Het dak moet verwijderd worden met behulp van een telescoopkraan. Voorwaarde is wel dat er genoeg ruimte naast de mestsilo is om het dak tijdelijk neer te leggen en dat de telescoopkraan makkelijk in de buurt van de mestsilo kan staan. Het leeghalen van de mestsilo kan worden voorkomen door de mestsilo drie tot vier keer per jaar goed te laten mixen en daarna de mest direct uit te rijden. Door verspreid over het dak van de mestsilo vier luiken te maken van twee bij twee meter heeft de mixer voldoende ruimte om de mest met het zand te mixen. Door binnen 1 á 2 dagen na het mixen de mest uit te rijden over het land voorkom je het overnieuw bezinken van het zand. Wanneer de vloer van de mestsilo een trechter vorm heeft, met in het midden een aanzuigpunt, kan de mest nog beter uit de silo worden gepompt. Bespreek de aanpassing van het dak met de silobouwer/leverancier zodat zij er rekening mee kunnen houden. Leeg halen doormiddel van een telescoopkraan
26 Zandligboxen
Technische gegevens Mestgoot:
over de gehele breedte van de stal; afmetingen: 1 meter breed en 1 meter diep; bakschuif (importeur SIM Holland)
Mestpomp:
verticale mengmestpomp elektrisch of door tractor aangedreven; minimaal 18 kw/ 24 pk; type: centrifugaal. Een centrifugaal pomp heeft nauwelijks last van slijtage door zand maar heeft als nadeel dat het niet zoveel druk kan opbouwen als andere pompen. Het is dus belangrijk dat de mest nooit verder dan 60 meter verpompt hoeft te worden.
Tijdelijke opslag:
de tijdelijke moet twee gangen hebben om de mest met een normale stal mixer rond te kunnen pompen. grote hangt af van het aantal koeien en aantal maanden opslag:
Overzicht grootte tijdelijke opslag Aantal koeien 1 maand 2 maanden 3 maanden 4 maanden 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 120 140 160 200 240 280 350 420 480 540
23 46 69 91 114 137 160 183 206 229 274 320 366 457 549 640 800 960 1.097 1.234
46 91 137 183 229 274 320 366 411 457 549 640 731 914 1.097 1.280 1.600 1.920 2.194 2.469
69 137 206 274 343 411 480 549 617 686 823 960 1.097 1.372 1.646 1.920 2.400 2.880 3.292 3.703
27 Zandligboxen
91 183 274 366 457 549 640 731 823 914 1.097 1.280 1.463 1.829 2.194 2.560 3.200 3.840 4.389 4.937
Mestopslag:
voor de grote van de silo kan de volgende tabel gehanteerd worden:
gewicht dak geheel afneembaar: Diameter 20 meter 7.800 kg, diameter 25 meter 10.000 kg. in de tabel hieronder staat de mest productie inclusief zand:
Overzicht benodigde opslag inclusief zandverbruik Aantal koeien Mestproductie 10 kg zand/koe/dag 15 kg zand/koe/dag m3 m3 m3 10 250 274 287 20 500 549 573 30 750 823 860 40 1.000 1.097 1.146 50 1.250 1.372 1.433 60 1.500 1.646 1.719 70 1.750 1.920 2.006 80 2.000 2.194 2.292 90 2.250 2.469 2.579 100 2.500 2.743 2.865 120 3.000 3.292 3.438 140 3.500 3.840 4.011 160 4.000 4.389 4.584 200 5.000 5.486 5.730 240 6.000 6.583 6.876 280 7.000 7.680 8.022 350 8.750 9.601 10.028 420 10.500 11.521 12.033 480 12.000 13.166 13.752 540 13.500 14.812 15.471 28 Zandligboxen
29 Zandligboxen
