door Herman Vandormael Laurens De Keyzer Jos V denbreeden

door Herman Vandormael Laurens De Keyzer Jos V denbreeden

Vrienden van het Kasteel van Gaasbeek Begin 1 99 3 werd de vzw "Vrienden van het Kasteel van Gaasbeek" opgericht. De vereniging heeft tot doel het bezoek aan en de bekendheid van het kasteel van

Publikaties van het kasteel van Gaasbeek

Algemene informatie Het kasteel van Gaasbeek is toegankelijk van I april (of Pasen. indien die feestdag vóór I april valt) tot 3 I oktober, van I 0 tot 1 7 uur. Het is gesloten op maandag en

Herkomst van de illustraties Joris Luyten, Antwerpen: blz. I, 1 3 , 29 (links), 3 1 (boven), 3 3 ( l i n ks) Alain Perceval luchtfoto blz. I

Gaasbeek aan te moedigen, en

vrijdag (in juli en augustus is het ook op maandag open),

bij te dragen tot de verrijking van het patrimonium van het

maar wel open op zon- en feestdagen. Het park is open

Hugo Maertens, Musea N ostra: blz. 3 , 4, 6-7, 8-9, 1 0- 1 1 , 1 4,

museum. Ook wil de vereniging proberen d e wetenschappelijke studie van de gesch iedenis van de

van 8 tot 20 uur. De toegangsprijs bedraagt

1 5, 1 7. 1 9, 2 1 , 23, 24 (rechts). 27, 29, 3 1 (onder), 32,

I 20 fran k voor individuele volwassen bezoekers, 60 frank

3 3 (rechts), 35

heerlijkheid Gaasbeek en van de museumverzameli ngen te

voor groepen, scholen, CJ P en 60+.

Kasteel van Gaasbeek blz. 5, 1 5 , 1 8, 20, 22, 24 (links),

Een geleid bezoek, met gids. is

25, 28, 29 (onder), 30, 3 4

bevorderen.

op aanvraag mogelijk en kost De "Berichten" uit het kasteel van Gaasbeek verschijnen

Het l i d maatschap werd vastgesteld op 500 frank per

900 frank. Een gidsboekje (80 frank)

tweemaal per jaar en bevatten de aankondiging van de

jaar; steunende leden betalen 1 .000 fran k of meer, en een

bestaat in het Nederlands, Frans, Duits, Engels, Italiaans en

culturele en andere activiteiten die in het kasteel en het

gezinskaart kost 800 frank. De l i dmaatschapskaart biedt de

Spaans.

museum plaatshebben: tentoonstelli ngen, concerten, toneelopvoeringen, ... en ook meer uitgebreide artikelen en/

volgende voordelen: - 50 % korting op de toegang tot het kasteel - automatisch ontvangen van

Vormgeving

of korte mededeli ngen. Om de "Berichten" te ontvangen volstaat het uw naam en adres mee te delen.

het i nformatieblad "Berichten uit het Kasteel van Gaasbeek" - persoonlijke uitnodiging tot en korting op de activiteiten

Correctie

"GASEBECA" ( 1 4de-eeuwse en oudste benaming van

Rudy Vercruysse Marc Devos

Gaasbeek) is het tijdschrift voor documentatiemateriaal

georganiseerd door de Vriendenkring. Voor meer inlichti ngen in verlband met l i dmaatschap of

betreffende de heerlijkheid en het kasteel van Gaasbeek.

geplande activiteiten kan men zich wenden tot mevr.

Druk aflevering, Museum­ kaart en Mededelingenblad

M. Oostwoud, secretaris van

Drukkerij Lannoo N.V., Tielt

de vereniging, tel. 02/569 .63 .03 of tot Dr. Vandormael, conservator van het Kasteel

Opbergband

Tot nu toe verschenen 1 6 nummers (nummers I en 2 zijn uitverkocht).

van Gaasbeek, tel. 02/532.43.72.

Si nt- Lukasarchi ef, Brussel blz. 36-37, 3 8 , 39, 40

Rob Buytaert Annemie Vandezande

Els Peeters

Eindredactie en produktie

05 1 /42.42.99

De Vooght b.v., Montfoort

De fotogravure voor dit nummer werd vervaardigd door

Correspondentieadres: Kasteelstraat 40, 1 750 Gaasbeek Bankrekeningnummer. 439- 1 07005 1 -40

Inhoudsopgave Kasteel van Gaasbeek Herman Vandormoel

Gaasbeek, een h i storisch overzicht

Laurens De Keyzer

'Alles op sijnen tij d '

Kortrijksesteenweg I 1 4 2A 905 1 Sint-Denijs-Westrem

b lz. 3 blz. 1 2

Copyright OKV Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of

)os Vandenbreeden

' Klopt en u zal open ghedaen worden' H et verhaal van het kastee l van Gaasbeek

09/220.40.40

openbaar gemaakt door

blz. 3 6

middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Auteursidentificatie Herman Vandormael i s doctor i n d e wijsbegeerte e n d e letteren (gesch iedenis). Hij studeerde aan de Universiteit Gent en de K.U. Leuven en is conservator van het Kasteel van Gaasbeek. Laurens De Keyzer studeerde musicologie aan de Universiteit Gent. Hij is journalist voor De Standaard Magazine. jos Vandenbreeden is architect en d i recteur van het St.-Lukasarchief, Brussel.

lirelil

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

Gaasbeek, een historisch overzicht De heren van Leuven Wie vandaag het kasteel van Gaasbeek bezoekt, moet bedenken dat het nog slechts een klein stukje betreft van wat eens een van de belangrijkste heerlijkheden van Brabant was. H aar o ntstaan dankte zij aan een akkoord tussen de zonen van H end ri k I; de o udste volgde zijn vader op als H endrik 1 1 , de jongste verkreeg de heerl ijke rechten in een geb ied in het zuidwesten van het hertogdom dat het " Land van Gaasbeek" zou worden. Dat Gaasbeek het centrum werd van de nieuwe heerlijkheid valt op basis van verscheidene gegevens te verklaren. Ten eerste was Gaasbeek een goed verdedi gbare site in de Brabantse enclave tussen Vlaanderen en Henegouwen. Op de tweede pl aats kreeg de hertog hier een kans om zijn rechten te vrijwaren tegenover de abdij van N ijvel, d i e in h et geb i ed u itgestrekte domeinen bezat. En ten slotte was h et een zet om het gezag van de Brabantse opperheer d u i d e l ij k te stellen tegenover de machtige fam i l i e van Aa, d i e gronden en heerlijke rechten bezat in Lennik, Sint-Pieters-Leeuw, O . L.V.-Lombeek en enkele andere p laatsen die onder Gaasbeek ressorteerden. H et territori u m van de nieuwe heerl ij kheid omvatte van i n het begin de d orpen Gaasbeek (aanvankelijk een geh ucht van Lennik, zonder eigen kerk), S i nt-Kwi ntens- en S i nt-Martens-Lennik, Vlezenbeek, S i nt-Laureins-Berchem, O u denaken, D i l beek, Itterbeek, S i nt-Martens-Bodegem en Strijtem. Godfried van Leuven overleed i n 1 254. Zijn zoon, H endrik van Leuven, verleende zijn onderdanen i n 1 284 de zogenaamde " Ke u re van Gaasbeek". Voor de i nwoners van het gebied betekende de geschreven wettekst ongetwijfeld een vorm van bescherm i ng tegen w i l l ekeu r van gerechtsdienaars of van de heer zelf. Voor de heer hield zij echter ook een bevestiging van zijn heerlijke macht i n, niet alleen tegenover zijn onderdanen, maar ook tegenover de oude rivalen, met name de abdij van N ijvel en de heren van Aa. De keu re bevat een aantal bepal i ngen in verband met de veiligheid, de bescherming van personen en eigendom, de rechtsprocedu re en eventueel machts m i sbru i k door de justitie van de heer. Maar de klemtoon l i gt toch wel op de arti kelen die de macht van de heer verd u idel ijken. De hogere, middel bare en l agere rechtsmacht, d i e h ij onbeperkt bezat, maakten hem tot de onbetwiste heerser i n zijn gebied. De schandpaal op het Gaasbeekse dorpsplein en de galg, tussen Vlezenbeek en S i nt-Pieters-Leeuw opgesteld, waarschuwden voortaan "al die h i er storet rust ende vrede". Het volgende j aar, i n 1 28 5 , stierf H end ri k i n Spanje, i n de rangen van het Franse leger dat tegen Aragon optrok. Dat zijn zoon Jan (van Leuven) nog m i nderj ari g was, kon niet beletten dat Gaasbeekse troepen, aangevoerd door baljuw Willem Pipenpoy,

zich in 1 288 verdienste l ij k maakten i n de Slag van Woeringen, waar hertog J an I het Brabantse machtsoverwicht tu ssen M aas en Rijn bekrachtigde. Jans zuster, Beatrijs, die hem i n 1 3 25 opvolgde, stond de heerl ijkheid Gaasbeek af aan haar neef Willem van Horne.

Abcoude contra 'T Serclaes Willem van Horne kon de i nvloed van de fam i l i e van Aa wat terugdri ngen; i n 1 3 3 6 werd het akkoord gesloten waarin bepaald werd dat al leen de heer van Gaasbeek kon optreden bij een m i sd rijf dat tot de "hogere rechtsmacht" behoorde. Zijn zoon Gerard sneuvelde in 1 345 zodat Gaasbeek via zijn zuster J o h anna, gehuwd met Gijsbert van Abcoude, aan deze H o l landse edelman ging toebehoren. Een van de bekendste heren van Gaasbeek was Sweder van Abcoude. Met zijn vader en zijn broer Willem moest h ij zijn e rfenis verdedigen tegen de H ornes, die bleven vasthouden aan de trad itie van de overerving in u itslu itend mannelijke l ij n. In 1 3 57 viel het vonni s. Enkel Gaasbeek en Loon werden Sweder toegewezen, de gebieden die hem van moederszijde toekwamen (Horne, Altena, Monniklande, Heede, Leende, Mantcornet en Herstal) vielen Diederi k van H orne te beurt. In 1 3 76 vond een merkwaardige ru i l p laats. Sweder nam de heerlijkheden van zijn overleden vader, Abcoude en Wij k, i n bezit en stond Gaasbeek en Loon af aan zijn broer. Vijf jaar later werd deze ru i l weer ongedaan gemaakt. M et de bezittingen van zijn broer verwierf Sweder ook die van zijn schoonzuster, M aria van Walcou rt, laatste erfgename van de fam i l i e van Aa. H et jaar 1 3 8 1 betekende aldus het eind p u nt van de eenmaking van het Land van Gaasbeek, die met de keure van Hendrik van Leuven honderd j aar vroeger was i ngezet. Nog in hetzelfde jaar werd Gaasbeek een zelfstand ige parochie; voor de heer van Gaasbeek was het zeker niet zonder belang dat de kern van zijn gebied ook i n kerkelij k opzicht een centrum werd. Sweder zette ook een gebiedsuitbreiding i n, die echter zou u itlopen op een ramp, de verwoesting van het kasteel. H ij wilde de voogdij verwerven over bepaalde h eerlij kheden bi nnen de meierij van (Sint­ Genesius-) Rode, ondanks het verzet van de Bru sselse schepenraad die voorgezeten werd d oor Everard 'T Serclaes. Op Witte Donderdag (26 maart) 1 3 88 reed 'T Serclaes van Lenni k naar Brussel . H ij botste op de Gaasbeekse baljuw, Melys Utenenghe, en Sweders bastaardzoon Willem van Kleef, d i e hem aanvielen en vrese l ij k toetakelden.

De schandpaal op het Gaasbeekse dorpsplein, symbool van de (strenge) heerlijke macht

3

J an van Sta l le, landdeken van Halle, vond de ongel u kkige en bracht hem naar Brussel, waar het volk zich bewapende om nog dezelfde dag naar Gaasbeek op te trekken. Ook andere Brabantse steden zonden een leger om de burcht mee te belegeren. Sweder maakte zich natuu rl ij k verdacht d oo r de moordenaars in zijn kasteel te ontvangen, maar n i ets wijst erop dat h ij vooraf van de aanslag op de hoogte was. I ntegendeel, hertogin Johanna van Brabant zelf was overtuigd van zijn onsch u l d . Terwijl Sweder het kasteel verliet o m h u l p te zoeken, bood zijn echtgenote de overgave aan. Zij mocht met haar gevolg de versterki ng verlaten , maar d e vol kswoede eiste e e n tol: "Ende daer na, i n corten stont, Werp men tslot af in den gront, Ende destrueeret altemale".

Charle Albert (1825-1889) en Victor Lagye

(1825-1891)

Gaasbeek wordt door de Brusselaars belegerd

(1287)(sic) Detail

1 887/90 Doek. olieverf, 296 1 90

cm

Het volgende jaar al, in 1 3 89 , werd het kasteel hero pgebouwd. Sweder van Abcoude overleed in 1 400 i n Toscane, o p weg naar Rome voor de viering van het Hei l i g Jaar. Zijn zoon Jacob streed tegen de "Hoeke n " , d i e Jacoba v a n Beieren steunden i n haar strijd voor de opvolgi n g i n Holland en Zeeland, en verloor tijdelij k z i j n gebieden a a n haar schoonbroer, Filips v a n Saint­ Pol. Maar toen de Bourgo n d i sche hertog Filips de Schone als hertog van Brabant werd erkend, kreeg Jacob Gaasbeek terug en werd h ij een van d e raadshere n d i e Brabant bestuurden wanneer de hertog afwezig was. Toch schonk Jacob Gaasbeek aan zijn achterneef Jan van Horne en trok h ij zich terug i n zijn Hollandse bezittin gen, waar h ij i n 1 45 9 overleed. Jan v a n Horne sneuvelde b i j Oostende, vóór h ij zich als heer van Gaasbeek kon doen erkennen.

Oorlogen, restauraties... en schulden cm x

!

F i l i ps van Horne was een trouwe vazal van de hertog van Bou rgondië; i n 1452 voerde h ij een leger aan tegen de opstandige Gentenaars, in 1 46 5 versloeg h ij , als kapitein-generaal v a n het Bourgo n d i sche leger, de Luikse m i lities bij M o ntenaken. En bij de dood van Karel de Stoute, in 1 41 7, koos h ij dadelijk partij voor de n ieuwe dynastie, d i e door het h uwelijk van Karels dochter Maria met de Habsburger M ax i m i l iaan van Oostenrijk aan het bewind kwam. Aan het feit dat F i l i ps ook veel zorg besteedde aan de restaurati e van zijn kasteel , heri n nert een gedenkpl'aat op het Gaasbeekse binnenplein: "Door

mij wierdtI Gaasbeek uit puin gehoeltI Dit deedt ik van b 456 tot J. 488".

Z�]n zoon Amal d kwam in financiële moeilijkheden, misschien daar d e restau ratiekosten .. maar zeker aak daardat het land van Gaasbeek i n 1 49 1 - '9 2 gepllunderd werd d o o r Duitse soldaten d i e a a n het 4

m u iten waren geslagen. Ook Maximil iaan van H o rne, d i e zijn vader i n 1 505 o pvol gde, verfraaide zij n kasteel ondermeer met de nog bestaande prachtige trap in witte steen en rode baksteen in de zogeheten " Karel V-toren". Derhalve viel Maarten van H o rne i n 1 543 een kwalij ke erfenis ten deel, met goederen en gronden d i e met allerlei renten en hypotheken waren belast. Als vazal van Karel V was hij natuu rl ij k ook verp l i cht aan d i ens tal rijke veldtochten deel te nemen. Bovendien had h ij de bouwlust van zijn voorvaderen geërfd : "In 1543-59 onder denI Keiser Hooghe

BoorneI ermaecte en ooc verbauwdeI Sire Martin van HoorneI dees slot met: schat en kloeken moed en loosdeI erbi sin ruste ende goet".

Tevergeefs poogde h ij aan het ban kroet te ontsnappen. O p 3 maart 1 5 64 werd het Lan d van Gaasbeek, met het kasteel en zeventien dorpen, te koop gesteld. H et volgende jaar, op 4 oktober, werd het toegewezen aan Lamoraal van Egmond, p ri n s van Gave re, graaf van Egmond, heer van Fiennes en Armentières, gouverneur en kapitein-ge neraal van Vlaanderen en Artesië, ridder van het Gulden Vlies, die er 2 1 0.050 caro lu sgulden voor neertelde.

"En tout fidèle au Roy..." Lamoraal van Egmond, geboren op 1 8 november 1 5 22 i n het kasteel van La H amaide (bij Ath) , behoorde tot de hoogste adel i n de Nederlan den; toen h ij i n 1 544 met Sabina van Beieren h uwde, was de keizer i n hoogsteigen persoon op de plechtigheid aanwezig. H ij vergezelde de keizer op de expeditie naar Tu nis, en verwierf door zijn overw i n n i n gen op de Fransen bij Saint-Quentin ( 1 557) en G revel i ngen ( 1 558) een p laats onder de beroemde veldheren van zijn tij d . F i l i p s 1 1 benoemde hem i n 1 5 59 tot stadhouder van Vlaanderen en Artesië, l i d van de Raad van State en bevelhebber van de Spaanse troepen in de Nederlan den. M et Willem van Oranje en Filips van M ontmorency, graaf van H o rne, ging hij zich echter verzetten tegen kard i n aal G ranvel les strenge maatregelen tegenover de hervorm i n gsgezinden. Toch b leef h ij trouw aan de katholieke kerk en wilde h ij n i et aanslu iten bij het Eedverbond der Edelen. Toen Alva naar de N ederlanden werd gezonden, was hij er dan ook van overtu i gd dat hem niets ten l aste kon worden gelegd. Toch werd hij, samen met Horne, op 9 septembe r 1 5 67 i n Alva's won i n g te Brussel aangehouden en voor de Raad van Beroerte gebracht besc h u l d i gd van hoogverraad en majesteitsschennis. N a meer dan acht maanden gevangenschap i n het Gentse G ravensteen, werden beide graven op 5 j u n i 1 5 68 op de Brusselse G rote M arkt onthoofd. Egmonds goederen werden na zijn veroordeling

u iteraard aangeslagen. De i n boedel van zijn B russelse woning e n van het kastee l van Gaasbeek werden openbaar verkocht; Alva verwierf er zeven tapijten met een voorstel l i n g van de "Zeven h oofdzonden". Sabina van Beieren vond met haar kinderen een onderkomen in de abdij van Ter Kameren, vanwaar zij smeekbrieven naar de Spaanse koning zond, d i e echter o n beantwoord bleven . H e t was u itei n de l ij k de gehate Alva d i e ervoor zorgde dat zij het kastee l v a n Gaasbeek mocht betrekken en op een jaartoelage van 1 2.000 florijnen kon rekenen, niet eens genoeg om de schulden last te betalen die Lamoraal had nagelaten. F i l i ps van Egmond was Lamaraals oudste zoon. Toen zijn vader werd geëxecuteerd, was h ij tien jaar oud en verbleef h ij aan het hof van keizer Maxi m i l iaan 1 1 . I n 1 5 76 keerde h ij naar de Nederlanden terug om d e Spanjaarden te bestrijden. Het volgende j aar bevon d hij zich onder de hoge edelen die de p ri n s van Oranje i n Brussel verwelkomden. In 1 579 gin g hij onverwacht over naar het Spaanse kamp; met Willem van H orne ondernam h ij een pogi n g om Brussel aan het Spaanse gezag te o nderwerpen. Ingevolge zijn koerswen d ing- "// baisa la main qui avait tué son père"- werden zijn goederen in H o lland door de Staten van Hol land aangeslagen. De heerl ij kheid Gaasbeek werd door de Staten -Generaal onder sequester geplaatst. Het kastee l en het Land van Gaasbeek kregen het i n de oorlog zwaar t e verduren. De Staatsen, de Malconten ten, weer de Staatse troepen e n de S panjaarden van Farnese: een bijna onophoudende

Lamoraal van Egmond 1 6d e eeuw Savonnerie, 52

cm x

41

cm

Kapel 1 625

reeks bezetti ngen putten het land en de bevo l ki n g u it... Filips kreeg echter z i j n beloni ng. Op 7 april 1 5 86 o ntvi n g h ij i n de Bru sselse S i nt-Goedelekerk de halsketting van het Gulden Vlies uit de handen van Alexander Farnese, en i n december van hetzelfde j aar kon h ij de heerl ijkheid Gaasbeek opn ieuw in bezit nemen . Het was baljuw Thomas Spruyt die i n zijn naam de eed van trouw tegenover de kon i n g aflegde, dezelfde die in 1 602 het nog bestaande " baljuwhu i s " l i et bouwen. Op 1 4 maart 1 5 90 sneuvelde F i l i ps van Egmond bij lvry, waar h ij een h u l pleger voor de Franse Katho l i eke Liga tegen de h u genoten aanvoerde. Z ij n enige erfgename was zijn vrouw, Maria van H o rne. De erfenis werd tevergeefs betwist door Fili ps' broer, Lamoraal 1 1 . I n het laatste decen n i u m van d e I 6de eeuw werd het Land van Gaasbeek zwaar getei sterd door benden plunderaars en brandsti chters en m u itende of afgedankte soldaten van Spaanse of andere legers, zodat Maria van H orne wei n i g i n komsten u it haar domeinen kon betrekken . In 1 59 8 maakte zij Gaasbeek per testament over aan haar n icht Sabina van H orne, de dochter van M aria's broer Joris en van Eleonora van Egmond, d ochter van Lamoraal I. Weer rees er betwisti n g, zowel met de broers van Sab i na als met Lamoraal 11 en Karel van Egmond. Sab i n a verkocht Gaasbeek dan maar, met Hees en Leende, aan Renaat van Renesse, graaf van Warfusée. Weer veranderde Gaasbeek van eigenaar. . .

Warfusée, bouwer en samenzweerder Toen Renaat van Renesse in I 6 1 5 Gaasbeek kocht, was het i n de Zuidelij ke Nederlanden relatief rustig dankzij het Twaalfjarig Bestand van 1 609. Kerken , hoeven en andere gebouwen i n het Lan d v a n Gaasbeek herrezen u it h e t p u i n . Ook i n en om het kasteel l i et de nieuwe kasteel heer zijn bouwlust de vrije loop. I n het park l i et hij, ter ere van de h e i l i ge Gertru d is, een mooie barokkapel optrekken waar iedere week een m i s werd opgedragen. I n de vijvers, d i e u it de Si nt-Gertrudisbro n worden gevoed, l iet Warfusée fantasierijke gebouwtjes optrekken , "vierkante cabinetten met loopende

fonteynen, van binnen oock met kostelycke werken soa van schelpen als anderssins, ghemaeckt à la mosaicke tot in 't opperste van de daken, synde van buyten met groen bekleedt, ende heeft elck cabinet eene brugghe met hoer brost-geweir ter weder zyden, om daerinne te komen". Ook de terrastu i n werd aangelegd, en b ij

de tu i n kregen de meier, de rentmeester, de kapelaan en de tuinman hun won i ng. Het l u stpavi ljoen, "eene ovale gemetste gloriette aft somersalette" i n zuivere barokstij l , kan men tot vandaag bewondere n . Zoals de Hornes overschatte echter ook de graaf zij n financiële middelen; h ij werkte zich i n de schulden, zodat zijn goederen 6

onder seq uester werden geplaatst. Bovendien raakte Warfusée ook betrokken bij de samenzweri ng van edelen van 1 63 2. Deze opstand van de adel, met ste u n uit Fran krij k en uit de Verenigde Provinciën, zou een ei nde maken aan het S paanse regi me in de Zuidelij ke Nederlanden. Er volgde i n derdaad een i nval uit het Noorden, maar de opstand van de adel bleef u it. De Grote Raad veroordeelde Warfu sée tot eeuwige verba n n i ng, met i n beslagname van zijn goedere n . Warfusée vluchtte n a a r het pri nsbisdom Lu i k, waar h ij enige domeinen bezat. M aar ook daar kon h ij het samenzweren n i et laten. Lu i k was toen in twee vijandige partijen verdeeld: de Fransgezinde " G rignoux", de volkspartij, en de Spaansgezinde "Ch i roux", die de steu n van de bisschop hadden. Als anti-Spaans bekend staan d , won Warfusée het vertrouwen van bu rgemeester Sébastien La Ruelle. I ntussen bracht h ij echter de p ri nsbisschop op de hoogte van (echte of vermeende) plannen van La Ruelle om het prinsbisdom i n Franse handen te spelen. Op 1 6 apri l 1 63 7 o ntvi n g Warfusée de burgemeester i n zijn h u i s. Plots stormden Spaanse soldaten binnen die La Ruelle terstond om brachten. Dad e l ij k liep het vo l k te wapen; Warfu sées huis werd gep l u nderd, h ij werd ter plaatse afgemaakt en zijn l i chaam werd door de straten gesleept, aan de galg gehesen en ten slotte i n stukken gehakt, verbrand en in de Maas gegooid.

Wie biedt meer... ? Warfusées zoon Alexander slaagde erin de verkoop van zijn vaders goederen op de lange baan te schuive n . Toch decreteerde het Feodaal H of van Brabant in 1 654 de verkoop van de heerl ij kheid Gaasbeek. Als oproep tot de kandidaat-kopers werd een "Specificatie oft Perti nente Beschrijvinghe der Baenderye, Heerlyckheydt ende Kasteel van Gaesbeek" gepubliceerd. N i et m i nder dan vijftig b l adzijden waren nodig om de d i verse dorpen en heerlij kheden van het Land van Gaasbeek te besch rijve n . Gaasbeek zelf kwam n atuurlijk op de eerste p laats, met een beschrijving van het kasteel d i e de l iefhebbers moest doen watertanden:

"... het Kasteel oft out Slot van Gaesbeke, ligghende op eene hooghde, behoudelijek dat op d'een zijde voor de poorte aft ingangh is eene groote plainure, welck Kasteel light rondt-amme in sijne muren, ende omringelt met diversche torens van kareel ende witten arduyn, daer van de twee grootste zijn volbouwt, met het oudt quartier tusschen-beyden daer de Capelle inne komt, de reste zijn beghinselen van een nieuw quartier, moer onvolmaeckt, met eene groote plaetse tusschen-beyden, ende eenen diepen barre-put op de zijde van de ghevangenisse .... "

I

J. Harrewijn 'Prospectus Castelli Gaesbeke ante incendum' in J.Le Roy: Castell i et praetori nobilum Brabantiae Antwerpen 1 69 6

De eventuele koper verwierf ook heerl ijke macht over S i nt-Pieters-Leeuw, Vlezenbeek, O udenaken, E l ingen, Si nt-Laurei ns-Berchem, Si nt-Kwintens­ Len n i k, S i nt-Martens-Lenn i k, O . L.V.- Lo mbeek, Itterbeek, D i l beek, Si nt- Martens-Bodegem en de heerlijkheid Walcourt onder Anderlecht. I n Eizingen, Strijtem, Pamel en Gooik moest h ij zijn rechten met andere heren dele n . De betwistingen met schuldeisers sleepten aan. In 1 670 verscheen opn ieuw een "Pertinente Beschryvi nghe". H oewel de heerl ijkheden nu i n twaalf " l oten" werden aan geboden, kwamen er weer geen kopers opdagen. De belan grijkste reden daarvoor lag zonder twijfe l in de oorlogsperikelen i n de tweede helft van de 1 7de eeuw. I n 1 667 en 1 668 s loegen Hol landers en Fransen afwi sselend h u n kampen op i n de streek. Hoeven, hu izen en kerken werden geplu nderd en ook het kasteel viel ten prooi aan baldad i ge Franse solden iers. H et ergste werd echter de N egenjarige Oorlog, van I 689 tot 1697, voor heel Brabant één lange l ijdensweg! Voortdurend werd het Land van Gaasbeek onder de voet gelopen door Fransen, Hol landers, Spanjaarden, Engelsen en h u u rl i ngen van zowat alle E u ropese national iteiten. Weer trok de oorlog een spoor van vern i e l i ng over het hele land. Maarschalk de Vil leroi, d i e i n 1 695 voorbij kwam om Brussel te gaan besch ieten, spaarde het kasteel van Gaasbeek niet. Twee torens en de zuidelij ke wal raakten bij het bombardement zo zwaar beschad igd dat ze nadien zelfs niet meer werden herbouwd. N a de legers kwamen de zwervers, de b randstichters, de deserteurs en de plunderaars . . . Tenslotte werd de heerlij kheid toch i n afzonderlijke loten aan verscheidene gegad igden toegewezen : Strijtem e n O.L.V.-Lombeek aan Jacques Fariau ( 1 68 3 ) , S i nt-Pieters-Leeuw aan J ean-Charles Roose ( 1 687), Gaasbeek, de beide Len n i ke n , Vlezenbeek, O udenaken, E l i nge n en Si nt-Laureins-Berchem aan twee kopers, Cornelis De Man en Jan-Pieter L'Escornet ( I 688). De zware hypotheek die op het geheel rustte, samen met het leegp l u nderen v
waarnaar de vader van Lou i s Alexander zich 'seigneur de Lisbecq" gi ng noemen. Lou is Alexander begon zijn carrière als advocaat bij de Grote Raad te Mechelen, waar h ij de zaken behartigde van de Pri ns van Chimay, die door schuldeisers werd achtervolgd. Dankzij de pri n se l ij ke bescherming werd h ij balj uw van het Land van Avesnes, grootbaljuw van Bastenaken en Marche, en Raadsheer van Financiën. Van de pri n s kocht h ij de rechtsmacht over het dorpje Tirimont en voegde die naam aan de zij ne toe. In 1 690 wist h ij te verkrijgen dat D i l beek, Itterbeek en S i nt-Martens­ Bodegem, heerl ijkheden die h ij had gekocht, tot het "graafschap Tirimont" werden samengevoegd. Vooral de Negenjarige Oorlog leverde de n ieuwe graaf enorme winst op. De schade, door opeenvolgende legers toegebracht, liep hoog op, de pachters konden hun pachtgelden niet meer betalen ... en L' Escornet was verpl icht zijn gedeelte van de oude heerl ij kheid Gaasbeek ver onder de prijs aan Scockaert te verkopen. In I 697 trad Lou i s Alexander Scockaert tijdens de vredesonderhandeli ngen te Rijswijk op als gevolmachtigd m i n ister van de Spaanse kon i n g. Twee jaar later leidde h ij de Spaanse delegatie op de Limietenconferentie te Rijsel, waar over een defi nitieve grens tussen de Zuidel ijke Nederlanden en Frankrijk onderhandeld werd. Voor zichzelf slaagde h ij erin zijn eerste bezit, de kleine H enegouwse heerlij kheid Tirimont, u it de brand te slepen . . . Z i j n optreden als d i plomaat leverde h e m ook n o g enkele geschenken o p : e e n twaalfarmige zi lveren l u chter van de Staten van Luxemburg, drieduizend zeshonderd gu lden van de Staten van Vlaanderen, en twee grote schotels en kan nen, i n vergu l d zi lver, waarmee de Staten van Brabant h u n dan kbaarheid toonden.

Kan en schotel Brabant

Toen Gaasbeek Tirimont heette... Na Egmond is Loui s Alexander Scockaert de heer van Gaasbeek die de grootste rol i n onze natio nale geschiedenis heeft gespeeld. Zijn fam i l i e bezat e e n k l e i n leen i n Hove (bij E d i n gen), Lisbecq,

Einde 1 7de eeuw Verguld zilver, kan hoogte 30 cm, schotel diameter 62 cm lnv. 6 1 2

7

I n de volgende jaren maakte Tirimont han d i g gebru i k van de moge l ij kheden d ie d e wisselval l i gheden v a n de politiek hem boden. Toen onze gewesten i n handen vielen van F i l i ps (V) van Anjou, werd h ij voorzitter van de door de Fransen opgerichte Kon i n kl ij ke Raad, waar h ij dadelijk ook zijn zoon Alexander Lou i s tot eerste secretaris l i et benoemen. En na de s l ag bij Ram i l l ies ( 1 706) koos h ij even vlot de kant van de triomferende Engelsen en H o l l an ders, die hem i n de Regentieraad van State opnamen. H ij overleed op 8 mei 1 708, en werd i n de Brusselse S i nt-Goedelekerk begraven . Daar heri n n e rt n u nog e e n marmeren praal graf aan deze wat vergeten figuu r. . . D o o r de d ood v a n z i j n vader werd Alexander Louis graaf van T i ri mont, maar wat o pschepperig noemde h ij zich ook baron van Gaasbeek en heer van Vlezenbeek, Oudenaken , E l i n gen, Itterbeek, D i l beek, Bodegem, enzovoort, h oewel al die dorpen samen zijn graafschap u itmaakte n . H ij overleed i n 1 7 1 8, zesendertig jaar oud. Door de verwantschap van zijn echtgenote, Jeanne Volcaert, via de fam i l i e Boneem, met een achterklei n dochter van Pieter Paul Rubens, kwamen belan grijke documenten van de grote schilder in het arc hi ef van Gaasbeek terecht, ondermeer zijn huwe l ij kscontract met Helena Fou rment e n zijn laatste testament. Filips-Karei-Thomas Scockaert was nog geen tien jaar oud toen h ij zijn vader opvolgde. Zijn vader had al zij n bezitti ngen tot "maj o raat" verklaard, wat betekent dat het geheel van onroerende goederen bestemd was o m eeuwigd u rend als erfenis aan de eerstgeborene in mannelij ke l ij n toegewezen te worden. Dat leidde tot een reeks processen met broers en zusters, die pas in 1 74 1 h u n beslag kregen . Dat belette hem n i et als mecenas op te treden bij de restauratie van de Gaasbeekse parochiekerk, d i e in deze tijd haar h u i d i g u itzicht verkreeg. Boven de ard u i nen deurl ijst u it 1 73 7 l i et h ij dan ook zijn wapenschi l d aan b rengen. O o k de kansel, de rel i kwiekasten en de rococobiechtstoel zijn waarschijnlij k aan zijn vrijgevigheid te danken. Met hem verdwenen ook de laatste 'vreemde" h eerl ijke rechten bin nen zijn gebied; van de fam i l i e Fierlant kocht h ij de rechten d i e z i j nog i n Bodegem bezat en h ij verwierf ook een allerlaatste stukje van de h eerlijkheid Aa. H ij overleed ongehuwd in 1775. Ook zijn broer Augustijn-Justus kreeg het met broers en zusters aan de stok, maar moest de duimen leggen; het maj o raat werd beperkt tot de domeinen d i e b i n nen de grenzen van Brabant lage n , aangezien zo'n erfenissysteem el ders niet bestond. Ook deze graaf van Tiri mont had een hoge d u n k van zi chzelf en v a n z i j n " h u i s" , zodat h ij Jan-Baptist Devos de opdracht gaf de genealogie van zijn fam i l ie samen te stellen. Zijn bestel l ing, d i e in 1 779 werd voltooid, ontving h ij niet op tijd: h ij overleed het jaar voordien. De "Généalogie de I'Ancienne et Noble M aison de Scockart de Tirimont" werd dan 8

maar aan zijn zuster opgedragen, Bri gitte-Jozefa, die b l ijkbaar niet veel belangste l l i n g voor de genealogie aan de dag legde, aangezien het boek verder o nafgewerkt b leef. In zijn werk baseerde Devos zich op de fictieve adeltitels d i e Lou i s Alexander Scockaert zich in de vorige eeuw· had toegeëigend. H ij l iet de fam i l i e opklimmen tot e e n legendarische Bau d o u i n , over wie men verder n i ets weet. Diens zoon zou dan in 1 49 8 "sommelier de l a paneterie" (als h et ware h oofd van de bakkerij) aan het hof van M axim i l iaan zijn geweest, en d oo r de vorst geadeld. I n werkelijkheid werd i n dat jaar een loon u itbetaald aan een zekere Brocquart, een naam die de vervals i n g gemakkelij k maakte ! Bri gitte-jozefa, d i e haar aandeel had in het Patriotten leger van 1 790 zij stuu rde zestien kanonnen e n rustte een com pagn ie vrijwi l l i gers u it ! overleed in 1 796 en werd op het Gaasbeekse kerkhof begraven . Erfgenaam werd Paul Arconati, zoon van haar zus Hen riëtte en van G iovan n i Galeazzo Arconati Visconti, kamerheer van M aria Theresia.

maar half Elders lag één pand op de vloer en hing het andere nog aan één enkele scharnier vast... De slaapkamer van mijn gastheer... zag er precies uit als de andere kamers. Ruw, schaars en niet heel zuiver lijkend beddegoed lag in een verwarde hoop op een lage bedstede van gewoon wit hout, zonder gordijnen, met... een wankele withouten tafel en een paar oude stoelen. Geen toiletbenodigdheden... blote muren, en niets anders... ".

Veel geld besteedde de markies aan een aantal stij l loze gebouwtjes, her en der in h et park verspreid; a l leen de triomfboog b l ijft daarvan vandaag nog over. Op het einde van zijn leven werd Paul Arconati steeds wereldvreemder. H ij overleed te Brussel op 20 augustus 1 82 1 . Voor zijn merkwaard ige grafsteen op het kerkhof van Gaas beek, met opschriften in het Latij n , het Nederlands en het Frans, stelde h ij zelf de volgende tekst samen: "IK PAULUS RGBM ARCONA Tl

-

-

Pierre J.B. Le Roy ( 1 874- 1 862) Gaasbeek circa 1 8 1 5 Paneel. olieverf,

Buitengoed van Italiaanse markiezen Waren Egmond en Scockaert de belan grijkste heren van Gaasbeek, dan was Paul Arconati zeker de merkwaardigste en de meest originele ! I n 1 797 ston d hij aan het hoofd van de Brusselse "mun i c i paliteit", d i e al na een paar maanden door het D i rectoi re werd ontbonden omdat zij de republ i keinse i n stel l i n gen miskende, en o ndermeer de n i et-beëdigde priesters beschermde. N a N apoleons staatsgreep op 9 november 1 799 werd h ij "maire" van Brussel . N au welijks drie maanden later legde h ij zijn ambt neer; i n 1804 gi n g h ij opnieuw, n u als gewoon raadslid, i n de Bru sselse gemeenteraad zetelen. Paul Arconati was een vurig bewonderaar van Napoleon, voor wie h ij in het park van Gaasbeek een triomfboog liet o prichte n . Van hieruit wilde h ij een weg aanleggen naar de Bergensesteenweg, zodat Gaasbeek rechtstreeks met Brussel en Parijs zou verbonden zij n . Op het kru i s pu nt van die wegen voorzag h ij zelfs een p i ramide, nota bene in gotische stijl (!), waarop een stand beeld van de keizer zou prij ken . H e t b leef n i et b i j dat ene fantastische plan. Toen een toren van de n iet meer gebruikte Brusselse wallen afgebroken zou worden, stelde Paul Arconati voor hem te kopen o m er op e i ge n kosten een watertoren van te maken; h ij wilde zelfs Napoleon naar Warschau achterna reizen om hem zijn plannen voor te leggen ! Van zijn b u itenissig gedrag heeft men vooral onthouden dat h ij p rotesteerde o mdat h ij bij een "Te Deum" de verwachte p l aats n iet kreeg, dat de d i rectie van de o pera hem verzocht van zijn komst naar B ru ssel verwittigd te worden omdat het

17

Anoniem (getekend Cécile} Portret van Markies Giammartino Arconati Visconti 1 864 Pastel, diameter 45 cm

cm x

22.8

cm

I VERZOEKE DE BEDIENAERS DEZER KERKE ALS WANNEER DEN SONE GODSI ZAL KOMEN DAT MYN DOOD LICHAEM NAER DIT CORT STERFELYCK p u b l iek dan liever naar hem ging kijken, en dat h ij I LEVEN HIER BENEDEN TER GEWYDE AERDE onder het bewind van W i l l e m I zijn karos met vijf BEGRAfVEN ZOUDE WORDENI ENDE paarden en een m u i lezel bespande, om te ONDERTUSSCHENI BEVEELT ZIG AEN DE protesteren tegen het feit dat zes paarden het GODVRUGTIGE PROCHIANEN VAN GAESBEKEI VAN voorrecht waren geworden van de kon i nklijke MY NIET TE VERGEETEN IN HUNNE VURIGE fam i lie. Paul Arconati bereisde Fran krijk, Engeland, Ierland, GEBEDEN BIDDENDEI ZONDER OPHOUDEN GOD DEN VADER ALMACHTIG OM DOOR DE D u itslan d , Denemarken, Polen, Zweden en Lapland, VERDIENSTENI VAN ZYNEN EEN/GEN ZONE JESUS tot aan de N oord kaap toe. Zij n reis naar Turkije, i n CHRISTUS ENDE DOOR DE VOORSPRAEKEI VAN DE 1 8 1 0, moet echter onvergetelijk geweest zij n . De ALDERHEYL/GSTE MAEGD ENDE GEBENEDYDE Engelse kapite i n Mereer die in 1 8 IS Gaasbeek MOEDER GODSI MARIA VAN DE APOSTELEN bezocht. besch rijft hem als volgt: "Zijn kostuum was PETRUS ENDE PAULUS VAN MYNEN ENGELI volledig Turks. Een witte tulband van neteldoek, een beetje vuil maar rijkelijk bezet met edelstenen, bedekte BEWAERDER ENDE VAN ALLE GOD LIEVE HEYLIGEN TE MOGEN VERWERVENI GRATIE ENDE zijn hoofd. Hij droeg een ruime kaftan van blauwe stof, GENAEDE HIERNAER HET EEUWIG LEVENI AMEN. en een borstrok en broek van hetzelfde goed. De Paul Arconati had een dochter die hij als zijn " p u p i l " eerste werd over de borst vastgehouden door koorden, h a d laten opvoeden, Marie-Sophie d'Arc (onati). de tweede waren breed, helemaal geplooid en Aangezien h ij niet gehuwd was met haar moeder, onderaan in een paar uitzonderlijk korte laarzen gepropt... Een rode zijden gordel omsloot zijn leest. gi ng de hele erfenis echter naar zijn neef Giuseppe Arconati Visconti, na een lange reeks processen Er stak een oosterse dolk in, waarvan het handvat waarvoor G iuseppe zijn Italiaanse national iteit had helemaal bedekt was met kostbare stenen en een moeten opgeven. Marie-Sophie d'Arc en haar man, schede die smaakvol gezet was in zilverfiligraan. In zijn rechterhand droeg hij een korte jachtspeer en in zijn André Masso n , hadden immers als belangrij kste argu ment dat h et vreemdeli ngen verboden was een linker een kleine jachthoorn... Ik weet niet welke zijn erfenis in de Zuidelijke Nederlanden te ontvangen. godsdienstige gevoelens waren, maar in elk ander G iuseppe was betrokken bij de Lombard ische opzicht was hij een volslagen Turk geworden. " . ..

Mereer geeft i n z i j n verhaal ook e e n beschrijving van het kasteel van Gaasbeek, dat heel d u i delijk betere tijden had gekend: "Men kan zich onmogelijk iets zo

verlaten en troosteloos voorstellen. Nochtig van afmetingen en vorm, waren de vertrekken volkomen ongemeubeld en in een allertreurigste staat van verval. De schildering was vuil en vergaan, de uitvoerig gemodelleerde plafonds en kroonlijsten vielen stuk voor stuk naar beneden en bedekten de vloer met brokstukken. De vloeren zelf waren rot. Op vele plaatsen waren er gaten in. De luiken van de talrijke en hoge vensters sloten, het ene helemaal, het andere

vrij heidsstrijd en kon in 1 822 op het n i ppertje aan de aan houding ontsnappen; h ij werd bij afwezigheid ter dood veroordeeld. Met hem was ook graaf G iovanni Arrivabene ontsnapt, die in Gaasbeek een i nteressante enquête naar de levensomstandigheden van de gewone mensen u itvoerde. In 1907 geb ru i kte de social i st E m i l e Vandervelde het werk van Arrivabene voor zij n eigen studie, "Le sart des Campagnards s'améliore-t-il? U n village b rabançon en 1 83 3 . GAES B E E K. Ce qu'il est devenu". Markies Arconati en zij n echtgenote Costanza Trotti maakten van het Gaasbeekse slot een centrum waar

9

geleerden en kunstenaars elkaar ontmoetten: Fauriel, de d ichter Giovanni Berchet, Qu inet, Senior en Longfel low, Sylvain van de Weyer, Adolphe Quetelet en anderen. Toen h u n zoon Carletto i n I 839 i n Gaasbeek aan tyfus overleed, weigerden zij er nog een voet te zetten. Co stanza T rotti overleed te Wenen in 1 87 1 , G iuseppe twee jaar later i n M i laan.

Een vrijgevige markiezin G i u seppes tweede zoon, Giammartino Arconati Visconti, werd geboren i n 1 83 9 geboren. H ij was een verwoed reiziger, die zich vooral d oo r het M i d den-Oosten aangetrokken voelde. De neerslag van zijn exped ities vindt men in verscheidene p u b l i katies, die hem het lidmaatschap van de Società italiana di Stud i orienta l i en van de Royal Geographical Society in Londen opleverden. I n Parijs kwam hij i n contact met Marie-Lou ise-Jeanne Peyrat, d ochter van Alphonse Peyrat, een fel rep u b l i ke i n s en anti kleri kaal j ou rnalist d i e het later tot vice-voorzitter van de Franse senaat bracht. Voor G iuseppe en Costanza waren de versc h i l le n te groot tussen h u n o ud-ade l l ij ke, royalistische en katho l ieke familie, en vader en dochter Peyrat, even fanatiek atheïst, rep u b l i keins en " l i n ks". G iam marti no e n Marie Peyrat huwden op 29 november 1 873, acht maanden na de dood van G iammartino's vader; n iemand m i nder dan Victor H u go was een van de h uwelij ksgetu igen. M arie Peyrat bezat- zo zei zij zelf - één j u rk e n één paar schoenen: haar echtgenoot was eigenaar van een palazzo in M i laan, een ander in Firenze, een p rachtige villa aan het Comameer en u itgestrekte d omeinen i n Bel gië. Toen h ij twee jaar later overleed, werd zijn fortui n op zeventien miljoen (go u d)frank geraamd ! Wanneer zij in Parijs verbleef, hield de laatste markiezin tweemaal per week "salon". Op dinsdag vergaderden conservators van d iverse m u sea; op donderdag defi leerden de "jeudistes": de politici Jean Jaurès en Joseph Rei nach, professoren als More l Fatio, Joseph Bédier, en A b e l Lefran c v a n het Col lège de France. Ook Alfred D reyfus, die op de steun van de markiezin kon rekenen tijdens d e beruchte "affaire", behoorde tot haar getrouwen. Van 1 887 tot 1 89 8 l i et zij het kasteel van Gaasbeek grondig restaureren - voor sommige delen was het veeleer " herbouwen" - i n de geest van de toen vermaarde architect en restau rateu r Viol let-le-Duc. Het binnenplein kreeg een Frans u itzicht, deels in neogotische, deels i n neorenaissancistische stij l . De restauratie kostte niet m i n d e r d a n 1 .200.000 (goud)frank ! Het i nterieur verfraaide zij met tal rijke kunstwerken en decoratieve stukken, waarbij wel i swaar n i et altijd op de authenticiteit werd gelet. Aangezien haar huwelijk kinderloos was gebleven, wilde M arie Peyrat haar fortu i n goed besteden. 10

Aan het Collège d e France fi nancierde zij een leerstoel voor Algemene Gesch iedenis, en een voor Methodologie van de Geschiedenis. Abel Lefranc steunde zij geldelijk bij zijn kritische u itgave van de werken van Rabelais, en b i j zijn heruitgave van Calvij ns " l nstitutio c hristianae rel i gi on is". Zij stichtte d ri e geschiedenisprijzen: aan de Sorbonne, aan de Ecole des Chartes en aan de Académie des Sciences Morales et Politiques. De un iversiteit van Parijs begunstigde zij met één m i ljoen fran k, en de hele verzame l i n g middeleeuwse e n renaissancebeeldhouwwerken die zij i n haar Parijse woning bij elkaar had gebracht, schonk zij aan het Louvre. Ook op het sociale vlak toonde zij zich vrijgevig; daarvan getuigt een fonds voor politieagenten (of h u n nabestaanden) die i n functie gewond raken of het leven verl iezen. I n 1 9 1 3 kwam de markiezin voor het l aatst naar Gaasbeek. Een voorstel o m het domein aan de stad Brussel te schenken werd door b urgemeester De M ot afgewezen . Daarop dacht zij aan de Belgische staat, maar het bezoek van m i n ister Carton de Wiart aan Gaasbeek liep slecht af. De markiezin stak namelij k haar afkeer voor de "klerikale" regeri n g n i et onder stoelen of banken. Tijdens de Eerste Wereldoorlog dacht zij aan kon i n g Al bert als begunstigde, maar die verklaarde dat h ij het kastee l toch aan de staat zou overmaken. Tijdens de bezetting beschouwde de Du itse overheid het kasteel als rij ksmuseum, waar tal van vooraanstaande personen op bezoek kwamen. O p het einde van de oorlog werd het kasteel enkele dagen bezet d oo r D uitse soldaten, die er een echte v u i l n isbelt van maakten. Gelukkig had Jules Van Crom phout, bu rgemeester van Gaasbeek en rentmeester van de markiezin, de meeste kunstvoorwerpen in veil igheid gebracht. Na een grondige schoon maak kon de markiezin n u haar plan u itvoeren. D o o r tussenkomst van koning Albert e n van ... Carton de Wiart (!) werd de schenking aanvaard. De schenkingsakte vermeldt: "De schenking wordt gedaan teneinde voor België het behoud van een h i storisch domein te verzekeren en met het d oe l de voortzetti ng aan te moedigen van de artistieke e n wetenschappelijke opzoekin gen waarvan het kasteel het m iddelpunt is geweest".

De laatste markiezin Arconati Visconti overleed te Parijs op 3 mei 1 92 3 , 83 jaar oud. H et volgende jaar werd het kasteel van Gaasbeek als m useum i n gehuldigd . De eerste conservator, D r. Georges Lockem, kreeg met de moei l ij kheden van de Tweede Wereldoorlog af te rekenen. M aar, waarschij n l ij k verwijzend naar de Italiaanse naam van de laatste eigenaars, slaagde h ij erin het domein o n der de bescherm i n g van de Italiaanse ambassade te doen plaatsen. De enige schade kwam van een V-bom, d i e de meeste ramen versplinterde. Vandaag is het kasteel van Gaasbeek n iet alleen een toeristische trekpleister i n de b u u rt van de h oofdstad , maar met zij n archief, b i bl iotheek en museum ook een draaischijf van cultu u r en wetenschap. De geplande restau ratiewerken, net honderd jaar na de grootse restauratie door de laatste markiezi n, zullen de schoonheid van het geheel zeker nog vergroten en de u itstraling ervan doen toenemen.

Portret van Markiezin Arconati Visconti (geboren Marie Peyrat) 1 873 Fotografie, 66 cm

x

52 cm 11

"Alles op sijnen tijd" Een kasteelwandeling in Gaasbeek Gaasbeek is, na bij n a acht eeuwen geschiedenis, poëzie geworde n . De geschiedenis van land, d o m e i n en kasteel vi n dt u elders in d it n u m mer. Van Godfried, heer van Leuven , tot Marie Peyrat, de latere markiezin Arconati Visconti. M aar het zal, n oodgedwongen, een geschiedenis in vogelvlucht zij n . N i et alleen o mdat de aute u r zich door de ru i mte zal benepen voelen. Ook omdat de echte geschiedenis, verstoven onder de huid van de bomen en de m u re n , n iet herhaald kan worden. Hoe ze er geleefd hebben, gedacht, gevochten en bem i n d , de residenten van Gaasbeek, die geschiedenis i s o pgeslokt door tijd en ru imte. Hoe dienaars en d ienaressen , edelen en m i n n aressen, er gekomen zijn en gegaan, alleen de stenen kunnen er nog van vertellen, e n kele grafzerke n , sch i lderijen en gebruiksvoorwerpen, en onze schamele woorden. Schoonheid en wreedheid hebben er sinds circa 123 5 de dagen en nachten van o ntel bare mensen gevuld. Van bewoners en bezetters, van gasten en passanten , van decorateu rs en b randstic hters. M aar schoonheid en wreedheid, het l i gt allemaal onder het stof van de tij d , en straks ook onder het stof van deze letters. Daarom mag de bezoeker Gaasbeek n i et alleen o ntdekken uit namen en data, u it icono grafie en arc h ief. Wat de bezoeker van het verleden vooral nodig h eeft, is i n leving en verbeel d i n g. En dat is i n deze omgevi n g n i et eens zo'n bijzondere opgave. Want de mens van toen of de mens van n u , tenslotte is a l l e e n h e t vern i s erop wat bijgeschaafd. Dat heet dan ook beschaving. Wat eronder steekt, is wat wijzelf nog dage l ij ks ervaren - in de vele en n evelige velden tussen 'eros' en 'thanatos', tussen levensdrift en doodsangst. Een dage l ij kse ervari n g, voor de ene m i n , voor de andere meer. Ons collectief geheuge n , als het ware. E n daar, in dat geheuge n , regeert de poëzie als kon in gi n . Zij die, aan wie horen wil en l u i stere n , alles zeggen kan . Zelfs het onzegbare. Van daar dus: de verbeel d i n g aan de macht. I n Gaas beek. Van poëzie i s het bro n ri jke Land van Gaasbeek zwanger. Het Pajottenland is er nog verrassend ongerept, de d reigi n g van de Brusselse i n ktvlek veraf. Alleen de l i ntbebouwing Vlaanderens specifieke bijdrage tot ru i mtelij ke chaos en landschapsverm i n ki n g - zet er hier en daar een domper op het feest. H et dorp zelf (overigens rond schandpaal, baljuwshuis en gotisch kerkje een m i nzaam monument van landelij ke vrede), staat al sinds 1 3 86 als "Gasebeca" geboekstaafd . Maar zijn eige n l ij ke geschiedenis is één en o ndeel baar met die van het kasteel. In de 1 3 de eeuw gebouwd door de Graven 12

van Leuve n , om de landerijen u it de omgeving te beschermen tegen ondermeer h u n i n hal ige col lega's u it Vlaanderen en Hene gouwe n . En hoe aantrekkelijk en verstild Gaasbeek en omgeving ook mogen zij n , i n deze Brabantse poëzie zetten het kasteel en zij n domein de kroon op het vers. M i sschien wel omdat ze een ideale combi natie maken van natu u r en mensenhand, zonder één e n kele d i sson ant. Alles i s er, bij wijze van spreke n , geboren op de tekentafel. H et kasteel, u iteraard. Maar ook de lanen, de vijvers en de bomen, de kapel en de paviljoenen, ze werden over 42 hektaren aangel egd, gezaaid en gebouwd volgens mensenplan. H et resu ltaat is, hoezeer ook doorheen de eeuwen herdacht en gewijzigd, een j uweel van rust en harmonie. De Egmondlaan, zo heet de h oofddreef Ze loopt in d rie stukken en twee kn i kken van de hoofd in gang naar het kasteel en kreeg haar naam naar wel l i cht de beroemdste i n gezetene van het domein, graaf Lamoraal , 28ste heer van Egmond, pri ns van Gavere, rid der van het Gulden Vlies, en zo kunnen we nog even doorgaan -tot in 1 5 68, het jaar waarin hij op de Brusselse Grote M arkt werd o nthoofd . De Egmondlaan -in het l icht der gebeurtenissen i s het een magere troost voor LamoraaL Maar zal i g voor de wandelaar. I n zon of rege n , nergens i n de verre omtrek voeren machtige bomen zo diep naar de hemel. Wie de wan d e l i n g i n deze hoofddreef aanvat, merkt meteen l i n ks een achthoekig paviljoen u it de 1 7de eeuw. Een oud poedermagazij n , dat zo ver moge l ij k van d e woonvertrekken i s opgetrokken. Verderop, aan de rechterkant, heri n n e rt een omhei n i n g aan de gu l l e fantasie van (de later in Lu i k gelynchte) Renaat van Renesse van Warfusée, heer van Gaasbeek van 1 6 1 5 tot 1 63 3 . Want achter die m u u r l i et h ij i n vredevol l e dagen een lusttu i n aan leggen - toen had h ij nog de tijd en het geld om zich te vermeien i n l ' art pour l 'art. Uit diezelfde periode dateert overigens ook het l u stpaviljoen, l i n ks voor de i n gang van het kasteel , en de marmeren fontei n op de esplanade, een elegant werkstuk u it het atelier van Jeroom Dusquesnoy. De drie vijvers in het park hebben hardere tijden meegemaakt. Ooit behoorden ze tot de verdedigi n gsgordel van de b u rcht, maar b l oed en tranen zij n er voor altijd door het water u itgewist. Toch heeft men er oo it, in 1 8 60, een zwijgende getu ige uit kwade dagen opgevist een M ilanese helm, restant van het beleg van het kasteel door Alexander Farnese, i n 1 5 82. Van de onfortu i n l ij ke soldaat geen spoor, maar de helm kunt u nog bewonderen i n de Zaal van de Wacht. Tot i n de 1 6de eeuw waren ook de wal len rondom de burcht nog met water gevu l d . Vandaag resten al leen nog de diep gegraven, met gras begroeide kloven uit de 1 3 de en 1 4de eeuw.

Langsheen de vijvers kunt u nog naar de barokke Si nt-Gertru d iskapel wandelen -ook al op h et palmares van Renaat van Renesse -en naar een bakstenen triomfboog, die Paul Arconati Visconti in 1 803 i n een gebaar van d i plomatieke idolatrie liet optrekken tot meerdere eer en glorie van Napoleon Bonaparte. D e rest van het park is groen, b ru i n geel of d oorzichtig, naargelang van het jaargetijde. Van de etheri sche fase kunt u evenwel slechts een n i pt moment genieten. Want toen de laatste markiezin het kasteeldomein i n 1 9 2 1 "aan het Belgische volk" schonk, sti pu leerde ze in haar testament bepaald oordeelku ndig dat de tuinen i n de wi nter moesten rusten. Zodat meteen ook het kasteel ged urende enkele maanden het d ru kke zomerbezoek kan u itzweten . Alvorens de b ru g naar de burcht over te steken, nog d it. Hoewel het verleidelij k kan zijn o m het kasteel en zijn i nboedel als een samen hangend geheel te beschouwen, zou dat een vergissing zijn. H et m i ddeleeuws ogende kasteel is, sinds de grote restauratie, essentieel 1 9d e-eeuws. Men vindt er

wel i swaar nog sporen van alle vroegere bouwfasen, maar de restauratie (van 1 8 87 tot 1 898) onder markiezin Arconati Visconti was zo i n grijpend b i n nen zoveel als buiten -dat men bezwaarl ij k nog van de oude burcht kan spre ken. Een neo-kasteel dus. Zo neo dat het de genereuze marki ezin een slord i ge I ,2 m i ljoen frank heeft gekost, incluis dan wel de lambrizeri ngen, de schouwen, gestoelten en trappen, waarvoor de meer begaafde dan visionaire Franse beel d houwer en h outsnijder Malard het model tekende en deels ook voor de u itvoeri ng i n stond. Tegenover d i e grootscheepse en radicale 1 9de­ eeuwse vertekening van het middeleeuwse model, staat de sti l i stische chronologie en daardoor ook de relatieve eenheid van de i n boedel van het kasteel. De verzamel i n g kreeg haar aanzet onder graaf Lou i s Alexander Scockaert (over wie h u i d i g conservator Herman Vandormael zijn doctoraatsdi ssertatie afleverde), en zal van dan af onafgebroken bewaard en aangevuld worden - pakweg van 1 695 tot na de dood van Marie Peyrat, want ook de conservators hebben de col lectie sindsdien nog met mondjesmaat verri jkt. Volgens de studie van Herman Vandormael staat Loui s Alexander Scockaert model voor -citaat -

Binnenplein

13

"de homo n ovus van de zeventiende eeuw: de j uridisch geschoolde ambtenaar u it bourgeoi sfam ilie, die langs open bare fu n cties naar de ambtsadel opklom, om met gekochte titels en heerlijkheden de top te bereike n , en die bij dat alles de i ntrige niet schuwde". Wie zich op deze wijze naar de maatschappelij ke top opwerkt, onderschat het belang niet van referenties allerhande. Dus kocht en/of bewaarde Scockaert alles wat van pas kon zij n . U iteraard ook de fam i l iepapieren en d i e van oudere, van geboorte ade l l ijke geslachten of van aanverwante fam i l ies. Later kwam daar nog het eeuwenoude archief van een gemeente l ij ke Open bare Onderstand bij, ergens op een zolder opgediept en wijselijk in het arch ief geborgen. Ook documenten omtrent het kasteel van Beersel, en ga zo maar door. Vanzelfsprekend was Scockaert de aankoop van kunstobjecten al evenzeer aan zij n sociale status verp l i c ht. E n zo gebeurde. Zijn verzame l i n g werd in de loop van de I 8de en 1 9de eeuw genereus aangevu l d , n i et het m i nst ook door de schatrijk achtergebleven weduwe van G iammarti no Arconati Visconti, geboren Marie Peyrat, die zich daartoe graag als habituée liet zien op kunstve i l i n gen i n Parijs. En zo staan en l i ggen en hangen ze nu nog, de ku n st, de meubels en de kleinoden, goeddeels i n de s lagorde waarin de l aatste markiezin ze achterliet. Ook haar persoon l ij k archief bleef in h u i s, waaronder n i et m i n der dan 422 brieven d i e ze schreef aan haar "bon et cher ami Frans Cu mont", hoogleraar te Gent en befaamd oriëntalist. Werkjes van al te gering belang werden sindsdien op zolder gestockeerd, een paar schi lderijen werden op last van de opeenvolgende conservators naar een passender hoek of een andere kamer verwezen . Maar a l bij al bezoekt u vandaag het kasteel zoals M arie Peyrat-Arconati het i n 1 9 2 1 verliet als "la dernière dame de Gaesbeek" -want zo signeerde ze ooit een cadeau voor haar vriend Cumont. Franstalig was ze u iteraard, als dochter van een vice­ voorzitter van de Franse senaat. Maar in het Nederland s liet ze, op de keu kenschoorsteen , de spreuk n a waar we i n deze jachtige dagen nog het meeste ku nnen van lere n : "Alles op sijnen tij d " . Het weze het motto van deze wandeli n g.

De kamer met de erker Het bezoek begint op de verdieping. Daar moet u soms even ged u l d voor oefenen. Want omdat de meeste o bjecten gevaarl ijk b i nnen hand bereik zij n , de kamers vaak door een trap of een gang van elkaar gescheiden l i ggen en het museum o n mogelij k in iedere kamer een su ppoost kan voorzien, gebeurt de wandeling altijd i n kleine groepjes. Voordeel i s dan weer het gegarandeerde geze l schap van een gids. Want behalve een weli swaar n uttige maar toch erg summiere 14

omschrijvi n g i n het kasteelcataloogje, vindt u i n de kamers zelf nauwelijks e n i ge informatie over de aard en de leeftijd van de i n boedel. Een bewuste keuze, om m i n der de geu r van een museu m en meer die van een oud adellijk verbl ijf te conservere n . I n de s m a l l e gang die n a a r de eerste kamer leidt, hangen e n kele kleine, meestal fors o m l ij ste werkjes d i e het kasteel van vóór de restauratie laten zien. H et schilderijtje "Gaasbeek", van circa 1 8 1 5 , kan u daarbij even op het verkeerde been zetten .

Lustpaviljoen Ca. 1 620

Want al werd het kasteel voor zover bekend nooit door Tu rken bewoond, toch prijkt op de voorgro n d e e n Turks u itgedoste ru iter. G e e n bezoeker nochtans, maar hoogst waarsch i j n l ij k een verkleedpartijtje door kasteelheer Pau l Arconati Vi sconti h i mself - na de c h i n o i serie h i n g de aristocratie i n die tijd een wat d ichterbij exotisme aan. Sfeervol en romantisch zijn ook de twee aquarel len van de Ital iaanse landschapssc h ilder Carlo Bossol i ( 1 8 1 5-'84). De man konterfeitte de wal len, de S i nt-Pieters-Leeuwtoren en het l u stpav i lj oen vanu it een oostelijke hoek i n het park, overdag zowel als op het u u r der spoken. Alleen de maan i s s i n d s d i e n nog niet veranderd. In de eerste kamer stapt u meteen in vroeger tijden. Ze wordt "de kamer met de erker" genoemd, al zult u tij dens de wandeling wel meer kamers met erkers ontdekken. Ze schetst hoe dan ook een heel gevarieerd toneel. Meubels, schilderijen, een wandtapijt, Toscaanse lampen i n koper en kristal, een badku i p en een a l koofbed -het l ij kt wel een h u i sj e i n notedop. Maar dan wel een h u i sje van zeldzame klasse. Tussen het fraai gescul pteerde, 1 7de-eeuwse Vlaams m e u b i l a i r, staat het bed er als een d room. Hel emaal gevat in een h o uten kast, rijkelij k en smaakvol , al l een niet berekend op de iets langwerpiger mensensoort d i e we sindsdien geworden zij n. We l all icht op de gestalte van bijvoorbeeld die statige en zelfbewu ste edelman met p l u i mhoedje , u it de tweede helft van de 1 6de eeuw. Een typisch maniëristisch, overigens n i et gesi gneerd portret, dat door een aantal kunsthistorici toegeschreven wordt aan Benjami n Fou l o n , Antwerps van origi ne maar werkzaam aan het Fran se hof. Weer een maatje te krap voor de verwende moderne westerl i n g is de ovalen, trechtervormige badku ip. Een bekoorl ijk houten exemplaar u it de 1 8de eeuw, versierd met parallel lopende spiralen als watergolfjes, en zeepaardjes om de i l l u sie nog speelser te maken. En wel l i cht staat de mooie tobbe er nog niet eens zoals ze was. De kan s i s groot dat ze vroeger een baldakij n d roeg en vermoedel ij k ook een extra z i n ken ku ip. M aar dat kan j e i n een museum bezwaarl ij k experimenteren. Vooraleer we naar het wandtapijt kij ken, signaleren we nog even " D e Veldslag" van Jacques Cou rtais ( 1 62 1 -'76), j e kunt er n u eenmaal niet naastkij ken. Het grote doek werd i n 1 976 aangekocht door de Staat, maar men kan zich afvragen of de kwaliteit ervan zo een p rominente plek i n deze kasteelkamer verdient. De conservator plaatste het melige strijdtoneel gel u kkig tege n l i cht, zodat de beschouwer e r zich nauwe l ij ks kan verl ieze n i n de pathetische details. -

Van een geheel andere orde van belang is het wandtapijt dat - 3 ,45 m hoog en 3 ,20 m breed n aast het bed is opgehangen. Meteen het eerste exem pl aar in een i n d ru kwekkende reeks die u

verder nog i n de volgende en in de gotische kamer kunt samenstellen. De serie, oorspronkelij k 1 7 stuks groot, werd aanvang I 6de eeuw in wol en zijde geweven i n het Doorn i kse atelier van Arnou l d Poissonnier, alias " d e Vi sschere", op carton (patroon, zeg maar) van Anto i ne Ferret. Van deze " L ' H istoi re de Carrabarra, dit des Egyptiens" bezit Gaasbeek er vier. De zogenaamde Egyptenaren, die u op d it tapijt kleurrijk op h et voorplan bezig ziet, zijn in werke l ij kheid zigeuners die naar verl u i dt beweerden dat ze in de I S de eeuw u it Egypte verban nen werden. Voor de lokale aristocratie, zoals het knap u itgedoste paartje bovenaan rechts, vormden dergelijke troepjes nomaden u iteraard een gedroomde afleiding om (zo te zien vanu it de hoogte) even de zinnen te verzetten . Het wekt dan ook geen verbazing dat heel wat sch i lders en wevers opdracht kregen om won i n gen van gefortuneerde fam i l ies van d it soort pittoresk exotisme te voorzien. Voor ons bieden die stukken i ntussen een rijke bron aan iconografie in verband met zeden en gebru i ke n , klederdracht, architectuur, enzovoort. En dan zwijgen we nog over de stralende artistieke rij kdo m v a n de (vooral Doorn i kse en Brusselse) tapijten, en hun wonder van geweven vakmanschap. H et "Zigeunerkamp" u it deze kamer werd bovendien, tege l ij k met andere Gaasbeekse tapijten, i n 1 95 6 gerestaureerd. Si ndsdien verkeert het 1 7 stuks grote tapijtenpakket van het kasteel i n voortreffelij ke staat.

De kamer met het grote glasraam I n deze kamer met het grote glasraam springen, naast gescu lpteerde meubels in Vlaamse stij l , naast gri l l i g gevormd en dito gedecoreerd Ital iaans gleiswerk, naast een flamboyant oml ijste Ital iaanse spiegel, vooral d rie artistieke topstukken i n h e t oog. We zetten ze even in een a-b-c op een rijtje. a) " H et Hemels H of' hangt naast de deur. Een fraai m i n i atu u rschilderijtje, gevat in de letter C. Of beter gezegd: een fraaie letter C, gevu l d met een m i n iatu u rsch i lderijtje. Want eerst was er on getwijfeld d i e sierletter C. D i e erop wijst dat het m i n iatu u rblad ooit voorzichtig uit een verl u cht getijdenboek of rel i gieu s handschrift i s gescheurd, wat trouwens al zo vaak is gebeurd i n slecht bewaakte archieven. De C ston d er met andere woorden als de eerste letter van een gebedsfrase. Profane l iteratuur was het in geen geval , daartoe spreekt de afbeeld i n g voor zichzelf. Ze toont de Drievu l d i gheid, geflankeerd door de Maagd M aria, Johannes de Doper, serafijnen en patriarchen, op hun beurt i n gezelschap van een schare h e i l i gen en aanverwante u itverkorenen, van Petrus tot Barbara. B l i kken vol vroomheid en IS

Wandtapijt Het zigeunerkamp

Miniatuur Het hemels hof

Detail

Begin 1 6de eeuw

Doornik Begin I 6de eeuw

Perkament, 25,3 cm lnv. 3 78

x

25,5 cm

Wol en zijde, 345 cm

x

320 cm

lnv. 329

gl i m lachjes vol gel u kzal igheid, verzameld boven de wol ken en onder de vleuge l s van de H e i l i ge Geest. De argeloosheid van een geloof dat vandaag in o nze contreien haast n i et meer bestaat, gecomprimeerd op een strookje perkament van amper 25 x 25 centi meter. H et waren echter geen boeken voor de argelozen. Ze ware n , i n al hun schoonheid en u n i c iteit, bestemd voor de rijken en de vaderen van de Kerk. In d it geval a l l icht voor (of ter ere van) d i e geheimzi n n i ge L en A, die u als i n itialen herkent i n d e hoeken van het perkament. De L draagt een kroontje om haar tai lle, wat er- samen met de sterk aan Jean Bourd i chon verwante stijl van de m i n i atu u r- volgens ken ners op wijst dat de i n itiaal staat voor Ladewijk X I I , de A in d it geval voor zijn gemalin Anna van Bretagne. Ze huwden i n 1 499, Anna overleed i n 1 5 1 4. De realisatie van het schilderijtje situeert zich dus zeer waarschijnlijk ergens tussen beide jaartallen. Maar of het kon i n kl ijke paar ooit in het gevolg van de Drievu ldigheid mag plaatsnemen, dat l aat de anon ieme min iaturist i n dit prentje wijselijk in het midden. b) Een andere m i n i atuur, maar dan gesneden i n l i n dehout en naar o n s gevoel van een veel oprechter expressie, vormt de prachtige "Sint-An na­ ten - D rieën", aan de andere kant van de deur. Een I 6de-eeuws paneeltje van 5 5 x 48 cm, volgens sommige auteu rs u it een Zwabisch, volgens oud­ conservator Gaston Renson en kunsthistorica Marguerite Casteels u it een Brabants atel ier. Doet e r overigens n i et toe, het bl ijft een tafereeltje om te stelen. Ook al omdat het voor mensen van toen en nu zo'n herken baar, volks en huisbakken karakter d raagt, o n geacht de h e i l i ge geur van het gezelsc hap. Het beeldengroepje toont hoe Anna, de moeder van Maria, haar naakte kleinzoontje van haar e i gen dij op de knie van haar dochter laat stappen, terwijl jozef en de echtgenoten van Anna i n groepjes van twee over de ru gl e u n i n g hangen te keuvelen, net als heren aan de toog van 't café. De vrouwen i n het hart van de zaak, de mannen als wij sgerige commentatoren. Het l ij kt wel zo uit het leven gegrepen. 's Werelds meest verru kkelijke "Si nt-Anna-ten­ D rieën" (van Leonardo da Vinci) hangt in het Louvre. M aar die van Gaasbeek is, o ndanks haar artistieke onvo l komenheden, naar onze smaak toch ook een ommetje waard . c) H et meest opval lende stuk i n de kamer is, naar goede Gaasbeekse gewoonte, een wandtapijt. " H et Oordeel" verzamelt een gewemel van taferelen en gedrapeerde mensen, met op het voorplan een vrouw met ki n d , geknield voor een

rechter d i e met de staf in de hand op het p u nt schijnt te staan om een oordeel te vellen. Een lap van 3 ,45 x 4,05 meter, opnieuw u it het atelier van Arnou l d Poisson nier en naar een carton van Antoine Ferret. Doorn i ks dus, vroeg 1 6de-eeuws, een garantie voor u itzo nderl ij ke kwaliteit- al zullen de ateliers van Doorn i k in de loop van d iezelfde eeuw de kroon van de tapisserie gaandeweg aan Brussel moeten laten.

De Arrivabenekamer Deze kleine kamer bewaart de heri n nering aan de 1 9de-eeuwse Ital iaanse economist en graaf Giovan n i Arrivabene. H ij kreeg ze door zijn vriend en geestesgenoot G i useppe Arcon ati Visconti als logies aangeboden, nadat h ij uit zij n vaderland verbannen werd omwi lle van zij n combattieve engagement in het zgn . Risorgimento, de opstand van N oord-Ital ië tegen Oostenrijk. Voor z'n eigen betrokkenheid i n dat conflict werd G i useppe Arconati tro uwen s ter dood veroordeeld, waarna h ij vei l igheidshalve naar het l i berale België u itweek. De kamer d raagt nog de geest en de sporen van het verbl ij f van Arrivabene, waardoor de bezoeke r ­ m its e n i g i n levingsvermogen - terug kan in de tijd. E n zien hoe de graaf zich n a het avon dmaal aan de sch rijftafel terugtrok, terwijl al leen het kraken van de parketvloer of het kriepen van een deurscharn i er de stilte verbrak. Boven de fraaie kaarshouder b l i kkerde het l i c ht in metalen gl i n sters op de Russisch17

Byzantij n se i koon - een druk verhal end stu k i n vergu ld koper, volgens dr. Renson en Marguerite Casteels ( i n h u n in '79 gepubl iceerde overzicht van de kasteelboedel, waaruit we nog geregel d en dan kbaar materiaal zullen putten) een processiekru is, volgens de h u i d i ge conservator en andere ku n sthistori c i echter wel degel ijk een i koon. Een geschenk van de Russische Groot- Hertogi n Maria Feodorovna aan markies G i ammarti no Arconati Visconti, d i e het stic htelij ke stri pverhaal naast z'n bed ophi n g. In datzelfde d ivan bed, gegarn ierd met een kleine rechthoekige overh u ivi n g, sl iep ook Arrivabene, d romend van verre vrienden en betere tijden i n zijn vade rland. I n de andere hoe k van de kamer hangt een merkwaard ige "Gese l i n g van Chri stus" i n schil der­ email, met het effekt haast van een hol ogram i n b l auw en b ru i n . E e n kleinood van 1 5 x 20 centimeter, u it een I 6de-eeuws atelier i n Limoges, geïnspireerd op een kom positie van Al brecht D ü rer. Gesc h i l derd email vormde sedert het e i n de van de 1 5 de eeuw i n Ital ië en Frankrijk een zelfstan d i g soort schilderku n st, waarbij de koperen ondergrond 18

geheel schuilging achter een opake laag email. De achterkant van de te besc h i lderen metalen pl aat werd met een email laag bedekt om tijdens de verhitting het kromtrekken te verh i nderen . A l s emailverven gebru i kte m e n doorgaans ondoorzichtige glasmassa's d i e met een martelpenseel op de grondslag werden aangebracht en i n gebrand. De tec h n iek beleefde haar bloeitijd in het Limoges van de I 6de eeuw. Waarbij de ateli ers zich - zoals in onderhavig geval - slechts zelden op eigen artistieke creaties en meestal op reproduktieprenten naar bekende sch i lders en graveu rs baseerden. Wat overigens niet mocht beletten dat i n moderner tijden op kunstvei l i n gen heel wat vervalsingen opdoken. Lijden en dood van Christus worden i n deze kamer wel meer ten tonele gevoerd. Naast het bed hangen bijvoorbeeld e n kele b ij belse taferelen i n al bast, o.a. d e geseling en d e grafleggi n g. Al bast i s een m i neraal dat i n d e natuu r i n twee soorten aangetroffen wordt: als kalk-al bast (of onyxmarmer, vooral gebru i kt in arch itectonisch verband) en als gi ps-al bast (vanaf circa 1 400 vooral van toepassi n g in

Kruisdraging Antwerpen of Brussel Ca. 1 5 30/40 Hout, 43,3 cm lnv. 1 2 1 5

x

33

cm

beeldhouwkunst). I n N otti ngham ontwikkelde zich i n de 1 5de eeuw e e n ware i n dustrie van albasten plastiek, met het accent vooral op altaarretabels. Ook de vier stukken i n deze kamer zijn afkomstig u it de school van N otti ngham. Iconografisch heel i nteressant i s de "Calvarieberg", een olieverfschi l derij op hout, werkstuk van een anon ieme meester u it de 1 6de eeuw. Op details na i s het paneel i dentiek aan een compositie in het m u seum van Budapest, d i e op haar beu rt erkend wordt als een copie van een verlo ren gegaan werk van J an van Eyck. De ruitergroep op het sch i lderij bestaat trouwens in een tekening van Van Eyck, i n het m u seum v a n Brunswijk.

De ridderzaal Op weg naar de rid derzaal, kunt u tussen een Franse koffer en een witmarmeren medai l l o n van Karel V, even verpozen bij twee rustgevende landschappen van Theobal dus M i chau, momenten u it het rurale Vlaanderen van de 1 8de eeuw. Het mag overigens aanbevolen worden om hier even op adem te komen, want de nu volgende Ridderzaal vormt een d ru k gevarieerde wandeling apart. Ze l ij kt haast een kapel, onder de neogotische plafondsch i lderingen van Jean Van Holder - maar, i n tegenste l l i ng tot i n de vorige kamers, zijn smart en vreugde u it de Bijbel hier i ngeru i l d voor belangrijke gebe u rteni ssen en wapenfeiten u it de gesch iedenis van het kasteel zelf. Zoals de doeksch i lderi ngen tegen de muur, telkens i n de aanzet tot de gepolychromeerde spitsbogen. Circa I 00 j aar oud werk van Victor Lagye en Charle Albert , respectievelijk decorateurs uit Gent en Brusse l , u itgevoerd tijdens de omvangrijke restauratie- en verbouwingswerken van 1 887 tot 1 898. Geen artistieke hoogvliegers in hun gen re, maar ze blijven niette m i n boeiend om er als i n een belegen boek i n te s n u i steren en er de romantisch opgewarmde geur van oude h i storische heldendagen uit op te snuiven. Zoals " Le comte Lamaral d ' Egmont gagnant la bataille de Graveli nes" (dat was in 1 55 8 ) ; of " Le chasteau de Gaesbeek incendié par les Francois", de Slag van Worringen (in 1 288) en andere heroïsche momenten in Gaasbeeks voor- en tegenspoed. Op de lambrizering rondom staan vee l kleurige, in glazu u r gedecoreerde kru i ken en flacons verspreid, fraai gleiswerk (of maj o l i ca) u it de ate l i ers van Castei-Duranti . Majolica (een verbasteri ng van Mallorca) is een vorm van aardewerk met tin-emai l , i n de 1 5 de eeuw van Spanje via het eiland Mall orca naar Italië verhan deld en daar spoedig als een succesrijk zelfstandig artisanaat ontwikkeld. Tussen het gleiswerk staan enkele beeldjes i n geel koper. Vermoedelij k zijn ze geïnspireerd op de origi nele grafmonu menten van l sabella van Bourbon (vrouw van Karel de Stoute) i n de S i nt- M ich ielsabdij in Antwerpe n , zerkstukken die echter tijdens de

godsd ienstoorlogen van de 1 6de eeuw vernield werden. De haard p laat - ooit vuurp laat of schouwplaat genoemd - is gedateerd 1 5 74 en d raagt, onder een heraldisch moti ef, het opschrift: JY PARVI E N D RAI: CROY. Geen Croy mocht ooit de scepter over Gaasbeek zwaaien, maar sinds het h uwelijk in 1 53 9 van A n n e de Croy met M aarten van Horne, baron van Gaasbeek, kon d it souve n i r er wel af. De plaat werd waarschijnlijk gemaakt voor de hertog van Aarschot, Filips 1 1 1 de Croy, en belandde later i n de collectie van Louis-Alexander Scockaert. Vandaar het plekje in een open haard van zijn kasteel. De schoorsteen zelf is heraldisch aangekleed met de wapens van de opeenvolgende heren van Gaasbeek. De Ridderzaal telt d rie erkers, u itgerust als zithoek (zij het enkel om naar te kij ken), en waarin telkens een bijzonder obj ect centraal staat. - In de eerste erker staat een zon newijzer die de wapens d raagt van de Medici. De kunstig gegraveerde koperen plaat van c i rca 1 9 cm diameter werd volgens de inscri ptie gemaakt door Jacobus Lusuerg, i n Rome 1 68 3 . Onder het wapen staan enkele afgekorte gegeven s d i e samenvatten dat de wijzer bestemd was voor gebru i k i n Senigalia, een havenstad op 4 3 ° breedtel igging aan de Adriatische Zee. O m het i n strument te gebru i ken moet men de graden boog op de twee per twee gerangschikte zodiaktekens p l aatsen. De lettertekens e ronder vormen de begi n l etters van de maanden. Het stuk werd in I 893 door de laatste markiezin van Gaasbeek op een veiling aangekocht in Parijs. - Veel geco m p l i ceerder en in zijn genre een "pièce exceptionnelle, sinon u n ique" - zo liet het alvast specialist prof. Poule u it Parijs aan oud-conservator Renson weten - is het astro n o m i sch u u rwerk dat, 50 cm hoog, in de derde erker prij kt. Een kostbaar pronkstuk van het museum, u itgevoerd in verguld en geciseleerd brons, met aan de top een sfeer i n gegraveerd zi lver. Georg Kostenbader combineerde het apparaat met oneindig gedu l d en vernuft voor een gebru i kstijd van 5 1 jaar (van 1 5 88 tot I 639), maar l u i sterde n i et naar het wijze woord van Copernicus en hield h et e r nog op dat de aarde het centrum was van ons zon nestelsel. Het mechanisme bleef n iettemin goed voor heel wat p recisiewerk, af te lezen van vier wijzerplaten, die de tijd i n m iddels al ru i m 350 jaar gevangen houden. - Het tafeltje i n de middelste erker i s gedekt met een schaak- en triktakspel u it de 1 5de eeuw, vermoed e l ij k eveneens i n I 893 door markiezi n M arie Peyrat-Arconati aangekocht i n Parijs. H et schaakspel is genoegzaam bekend; tri ktrak is een soort kansspel met stenen die over pu ntige vlakken op het bord bewegen. Het exem plaar van Gaasbeek dateert u it de 1 5de eeuw en is Venetiaans of Oosters van o rigine. Te meten aan de sl ijtage van het d u bbel bord, werd er door ade l l ij ke handen menig avonduur aan gesleten. Bovendien zijn de 19

Georg Kostenbader (laatste kwart 1 6de eeuw) Astronomisch uurwerk 1 58 8 Verguld brons. hoogte 5 0 lnv.

599

cm

tri ktraksch ijven en dobbelstenen onvi n d baar, evenals een dozijn stukjes parelmoer uit het voorts nog met ivoor en oker i ngelegde houtwerk. Veel fantasie is e r echter n i et vandoen om ons i n d i t zalige hoekje, voorzien van een beker wij n, in goed gezelschap te d romen.

De bibliotheek De b i b l i otheekkamer is volledig neogotisch i ngericht, conform de smaak van de tijd en de i nternationale i nvloed van de Franse arch itect­ restau rateur Viol let-le-Duc. Ze pri kkelt bovendien, op een wat d u bbelzinnige wijze, de verbeeld i ng. M eer dan elders i n elk geval doet de laatste markiezin h i er rechtstreeks van zich spreken. Er was, om te beginnen, haar voor Gaasbeek toch wel ongelu kkige beslissing om het grootste deel van de omtrent 7.000 boeken u it haar collectie weg te schenken aan de Ecole N o rmale Su péri eure in Parijs. Waarna de n i euwe kastee lbeheerders van de nood een deugd maakten en een deel van het archief in de b i b l i otheekkasten onderbrachten. Toch laat M arie Peyrat de kamer niet verweesd achter. Op de tafel l igt een afgietsel van haar slanke, bekoorl ijke hand, en tegen de kast prijkt ze zowaar in vol ade l l ij k ornaat op fotopapier, geflankeerd door een portret van haar man Giam martino Arconati, die ze maar l i efst 47 jaar overleefde. Goed nieuws voor haar, maar 't bl ijft toch jammer van die boeken. 20

Afgietsel van de linkerhand van markiezin Arconati Visconti, geboren Marie Peyrat ( l 840- 1 923) G i ps

Pelgrimskruik Italiaans 1 8de eeuw H oogte 44 lnv. 1 3 8

cm

Tenslotte is de b i b l i otheekru imte, onder de ogen van M ari e Peyrat, n og aangekleed met e n kele gebru i ksvoorwerpen (een Spaanse laden koffer u it de I 6de eeuw, twee ovalen schotels en een tinnen beker) en vijf portretten van h i storische figu re n , stu k voor stu k kopieën door Charle Albert , een Antwerps schilder-arch itect en decorateu r van rond de eeuwwisse l i ng. Erasmus kreeg z'n ge laat i n email o p koper, naar een portret door Hans Holbein de J onge. De andere heren zij n de hertog van Alva, F i l i p s 11 van Spanje, kard i naal Granvelle en de maarschalk van Amboise. Ken nelijk bl eef vooral het sterke port ret van een haast emotieloze hertog van Alva lang natri l l e n in Vlaanderens geheuge n . Zelfs Willy Vandersteen tekent hem i n " H et Spaanse Spook" net zo.

De archiefzaal en van Hornetrap De p rachtige ru imte van de oude arch iefzaal slingert zich langsheen een trapmonu ment begrensd door vier in hout gescul pteerde en geciseleerde zuilen, en wordt magn ifiek om kleed door een groep reusachtige Brusselse wandtapijten u it de 1 6de eeuw. Ze ste l l en scènes voor uit de wonderbaarlijke gesch i edenis van Tobias en Sara, een sprookje dat volgens recente bevi n d i ngen n i et joods maar vermoedelij k Babylo n isch van origine zou z ij n . H o e d a n ook, d e jo nge Tobias, d i e respectievelijk met de lever en de gal van een vis zij n toekomstige vrouw Sara van bezetenheid en zijn oude vader van b l i ndheid genas, staat model voor het Ch ristus-type (die, mutatis m utandis, zijn b l i nde vol k het l icht van l iefde en geloof schenkt) - terwij l Sara een wel bijzonder u itgesproken M aria-type verbeeldt, aangezien ze na zeven mannen nog altij d maagd was. Een verhaal vol sym boliek en spectaculaire wen d i nge n , vandaar ook een u itermate geliefd thema i n de christe l ij ke ku n st - i n m i n iature n , o p kapitelen, schi lderijen, tapijte n , enzovoo rt. N iettemin b l ij kt in naslagwerken van bekende tapijt­ reeksen met religieuze of historische inslag nauwelij ks sprake van de Tobias-reeks. Zeer tot verbazing van ku n sthistoricus Wim Decoodt, h u i d ig b i b l i othecaris van het Kasteel van Gaasbeek, die i n 1 99 I omtrent d it onderwerp een i n structieve studie p u b l i ceerde i n de documentatieserie "Gasebeca", aflevering 1 5 .

H ij schrijft ondermeer: " I n onze opzoekingen komen wij tot de vastste l l i ng dat het Tobiasthema ru i mschoots aan bod komt in de I 6de-eeuwse tapijtkunst en er zodoende ook een ereplaats verd i ent. Er circuleren vier, moge l ij k vijf, versc h i llende patroon- of cartonreeksen, die de gesch iedenis van Tobias u itbeel den. Waaraan het thema zijn succes te danken heeft, is tot h i e rtoe wei n i g bestudeerd. Een nauwkeuriger onderzoek naar het tijdsbeeld is h i ervoor gewenst. Een eerste resultaat van ons zoeken n aar de rol en de beteken i s van het Tobiasthema i n de 1 6de eeuw, wijst naar de verheerl ijking van het h uwelijk en de huwel ijkstrouw. ( . . . )" En verder, meer bepaald naar aan l e i d i ng van de vijf Gaasbeekse tapijten: "De Tobiassu ite, die we in het kader van dit onderzoek bestudeerden, bestaat vermoedelijk u it acht taferelen. U itwerki ngen van de cartons vindt men te Gaasbeek, Bergen en Taragona. E n kel i n Tarago n a kan men nog acht tafere len bewonderen. ( ... ) De vijf exemplaren van Gaasbeek zijn n i et in eenmaal verworven . Slechts d rie tapijten zijn samen aangekocht, de twee andere afzon derl ij k. H et bestaan van d rie gel ij ke tapijten die het tafereel 'De terugkeer naar Ekbatana' u itbeelden (Gaasbeek, Tarragona, Bergen) laat vermoeden dat de reeks m i n stens d riemaal op het geto uw werd gelegd. " U it de stijl van de kunstwerken ku n nen wij opmaken dat de ontwerpen i n het vierde decen n i u m van de 1 6de eeuw moeten o ntstaan zij n . H et levend ige karakter van de scènes verwijst naar een renaissanceku nstenaar. Als kunstenaar worden verscheidene figuren vooropgeste l d , waaronder Barend van Orley, de Meester van de Verloren Zoon en Pieter Coecke van Aelst. ( . . . ) Einde citaten . Maar ken nelijk lang n i et het einde van het onderzoek. Want om met zekerheid de beste l ler, de ontwerper en de wever van deze monumentale Gaasbeekse tapijte n reeks aan te wijzen , is volgens Decoodt nog heel wat puzzelwerk in d iverse arch ieven noodzakelij k, hier, in Frankrijk en in Spanje. Wie ze i ntussen, na de verl e i d i ng van de vijf van Gaas beek, ook alle acht wil bewon dere n , moet - dat weet u o nderhand - n a a r Tarragona (onder Barcelona). Terzijde nog d it tussen de vensters van de archiefkamer h angen zogenaamde "grastapijten", langwerpige exem p laren i n groene en bl eke ti nten van bomen en lover. Decoratief groenwerk u it het Oudenaarde van de I 8de eeuw. De vitri nekast van deze kamer verzamelt, zoals het een arc h i efkamer past, een aantal i nteressante archivalia: zegels, bronzen geden kpen n i ngen en perkamenten documenten waaronder de h uwel ij ksvoorwaarden van de toen 5 3 -jarige Pieter Paul Rubens en z'n 1 6-jarige bruid Helena Fourment, evenals het testament van de schilder. 21

een lange aangetrouwde reis via don juan d 'Aivarado y Bracamonte (echtgenoot van een kleindochter van Rubens) en de fam i l ies Blondel, Boneem en Scockaert tenslotte i n het bezit van de Arconati Visconti 's en zodoende i n Belgisch staatsbezit zijn aangeland. M aar fraaier nog dan de klank van d it ade l l ij ke parcours, kl i n ken de d ocumenten zelf. Waarvan Gaasbeek uiteraard alleen de meest opmerkelijke tentoonstelt. Zoals het door de notaris neergepende h uwel ij kscontract van 4 december 1 630, dat begint aldus: "Inden jaerr;: ons heeren duysent sessehondert

Wandtapijt Geschiedenis van Tobias. De huwelijksnacht Brussel Detail Ca. 1 540 Wol en zijde, 390

cm x

68

cm

N aast gedenkpenni ngen voor Granvel le, Karel V en Alexander Farnese, zijn vooral de geuzenpenni ngen h i storisch u n i e k (en later dan ook in massa nagemaakt) . Ze werden namelijk exclusief geslagen ter herdenking van het aan bieden van het smeekschrift aan Filips 1 1 , in I 5 66. Aan de voorzijde dragen ze het borstbeeld van F i l i ps, aan de keerzijde i n eengeslagen handen en een bedelzak. Vaak zijn ze ook nog - zoals de exemplaren van Gaasbeek versierd met twee eraan vastgeklonken kalebasjes en een bedelnapje. Hoe het arc h iefdepot van Gaasbeek aan zijn tal rijke documenten omtrent Rubens geraakte, i s een vrij i ngewikkelde h i storie. Die begon met het huwelijk i n 1 702 van Alexander-Lou i s Scockaert met Jeanne-Marie Volcaert, d ochter van de graaf van Weidene en Cathéri n e- Françoise de Boneem - en zo kunnen we nog wel even doorgaan, maar laten we samengevat zeggen d at de betrokken stukken in

22

en dertich den vierden doch der maand decembris, voor mij Toussein Guyot openboer notaris bij den secreten Rade van syne MaQestei)t ende van Brabant geadmitteert ende geapprobeert te Antwerpen residerende ende de getuygen naergen(oemd) compareerden Heer Pietro Pau/o Ruebens Riddere Secretaris van Syne MaQestei)t secreten Raedt ende ede/man vanden huyse van haere doorluchtichste Hoocheyt als toecammende bruydegom ten eenre, ende jouffr0 He/ena Fourment geassisteert met H. Daniel Fourment ende jo0 Clara Stappoert hoeren vader ende moedere als toecammende bruyt der andere zijden, alle mij notaris bekent synde. "

I n het wederkerig testament, opgemaakt i n mei 1 640 en pas in 1 89 1 herontdekt i n het arch ief van Gaasbeek, gaat de notaris omzichtig objectief te werk. H ij signaleert bovendien d at beide echtgenoten wel i swaar "gesont van herten, hunnen sinnen memori e ende verstant overal wel machtich" zij n , maar dat de heer des h u izes toch wel "comparant sieckelyck naer den l i chaeme te bedde

Testament van P.P. Rubens en H. Fourment 1 640

Papier. 30 cm x 20,3 cm Archief Gaasbeek Ad 3 7

was l iggende". Het testament was overigens j u ridisch vrij gecompliceerd , omdat het n i et alleen bepaalde wat Rubens aan zijn jonge vrouw wilde overlaten, maar i n één adem ook wat Helena - in geval van "voorafl ijvigheid" van de meester - voor hem nog u it haar bezitti ngen i n petto had. Een nobele maar overbodige moeite, want op de voorl aatste dag van d iezelfde maand gaf Rubens de geest. H ij was b ij n a 63 j aar.

De kamer van raadsheer Scockaert

Louis Ouvry Tafelklok Parijs 1 7de eeuw Koper en schildpad. 52 cm x 3 1 cm lnv. 276

I n deze kamer prijken opn ieuw twee grote wandtapijten, in dit geval heroïsche tafe relen u it het Bru sselse weefatelier van Judocus De Vos. Er is nog altijd onzekerheid over het p reciese verhaal van beide voorste l l i ngen, maar u it een handvol deta i l s z o u m e n kunnen afleiden dat de wevers hier twee episodes u it de carrière van Alexander de Grote op het getouw hebben gezet: de veldslag bij Arbel a (waar de veldheer de weg naar Perzië fo rceerde) e n de stichting v a n de stad Alexandrië. De slag bij Arbela heeft nogal wat kunstenaars geïnspireerd. Onder hen Charles Le Bru n ( I 6 1 91 690), een weinig begenadigd sch ilder maar i nteressant decorateur, en vooral o n beperkt gezagsvol - volgens tijdgenoten zelfs d i ctatoriaal als stichter-directeur van de Parijse Académie Royale des Beaux-Arts en als d i recteur van de Manufacture Royales des Gobelins. Voor Ladewijk XIV schilderde h ij vier bekende veldslagen , waaronder die bij Arbel a. Het kunsthistorisch duo Renson/Casteels ging de betrokken schilderijen en schetsen i n het Louvre bestuderen en kwam tot de slotsom dat wever Judocus De Vos, als h ij al voor het Arbela-tapijt naar model van Le Brun h eeft gewerkt, zich dan wel beperkte tot een redelijk gelij kende hoofdfigu u r (te paard, met d rakenhelm, naast h e m d e legerstandaard) en verder slechts tot enkele l osse expressies naar schetsen en potloodtekeni ngen van de Fransman. Weinig zekerheid d u s over Alexander of niet - maar die ken n i s bl ijft tenslotte ondergesch i kt aan het toch wel i m posante visuele genot dat beide doeken schenken, terwijl het nog n i et eens de mooiste van het huis zij n . Tapijten van dergelijke afmetingen e n ensceneri ng, daar kan e e n m e n s makkelij k een tijdlang i n verdwalen. De rest van deze kamer kunt u echter i n één moeite vangen en graag zien. Bijvoorbeeld het gracieuze bed i n het stijlvolle bli nde zijkamertje. Zeer u itnodigend, maar verboden terre i n . Of die bolgebu i kte oud-Chi nese vaas, waar u om andere redenen niet te d i cht bij kan . Of d i e rijkelijke "pendule L o u i s X I V en marqueterie de cu ivre, garnie de bronze" (of: koper op schildpadschelp en gedecoreerd met verguld brons), gesigneerd Lou is Ouvry en gemaakt i n Parijs; naar ons gevoel een wat onwen nig model, meer kast dan

klok, en bovendien: ze tikt niet meer. Waarover Renson/Casteels nogal fatal istisch in h u n boek noteren: "De zijwanden van de Gaasbeekse klok zijn gesloten en laten bijgevolg n iet toe het uu rwerk te contro le ren." Of, tot slot, d i e stralend met leder en brons opgedi rkte sch rijftafel "style Régence", met daarop een imposante m i n i sterportefe u i l l e in groen marokij n . En toch, schoonheid mag geen naam hebben. Want volgens rentmeester J u les Van Cromphout en zijn associé Frans Ven nekens (in "Le Chateau de Gaesbeek", 1 93 9) zou de tafel een kopie zijn u it de peri ode van Louis- P h i l i ppe. Maar dat h i ndert n iemand. Toen de gebru i ker n i et, vandaag de kijker n i et.

De gotische kamer Gotisch of neogotisch, in architectuur zien we het doorgaans makkelijk, maar in de meube l kunst i s het l a n g n i et altijd z o vanzelfsprekend om de j u iste grens te trekken. Zo ook in deze kamer, d i e vroeger de neogotische kamer werd genoemd, vand aag kortweg de gotische. Er bevindt zich inderdaad een enig mooi gotisch koffertje met de wapens van de Franse koning erop, ook meubels en koffers met gotische panelen maar de hoge eiken nachtstoel bijvoorbeeld werd vroeger als neogotisch omschreven, vandaag als Franse renai ssance. N og eens: voor de gebru i ker deed het er ongetwijfeld n i et toe. Het i s overigens een nachtstoel om U tegen te zeggen . Haast 2,5 meter h oog pronkt hij naast de schoorsteen, slank en vol gotische rem i n i scenties i n spitsboog- en vlamwerk, i n eik gesneden roosvensters en spitse pinakels. H ij staat, zoals het een nachtstoel hoort, op twee passen van het mooie bed, waarvan het baldakij n op vier smal gedraaide ko lommen rust. I ntussen herinnert Malart ons op de eiken schoorsteen mantel i n d rie paartjes aan het beste lot dat ons kan beschoren zij n : jeugd, volwassenheid en ouderdom. Je merkt het nog het best aan de vrouwen: de jonge met de hand beschermend tegen de boezem, de volwassen vrouw zelfzeker met de hand op de heup (en haar echtgenoot met de hand op de geldbeugel !), de oude vrouw met de hand op de b u i k - alsof ze zeggen wou: alles is vol b racht. Daarboven hangt " M aria Kare l i fi l ia", een i n 1 9 68 gerestaureerd portret van Maria van Bourgondië met een rustende sperwer op de l i n kerhand. Olieverf op hout door een o nbekende Vlaamse meester, vermoedelijk te situeren i n het l aatste kwart van de I Sde eeuw. Het is één van de meest delikate werkjes u it dit kasteel . Waarover Renson en Casteels terecht opmerken : " N iet alleen l ij n en kleur, maar ook l icht­ en toonwaarden d ragen ertoe bij om van deze compositie een samenste l l i ng van l i cht, l ucht en rui mte te m aken." Beide auteurs doen de suggestie 23

Meester van de Magdalenalegende (?) Maria van Bourgondië Ca. 1 480 Paneel, olieverf, 52 cm x 32 lnv. 223

cm

om het paneel (van 5 2 x 32 cm) toe te schrijven aan een kunstenaar uit de omgeving van de I 6de-eeuwse Meester van de M agdalena-legende, maar overtu igende argumenten d ragen ze daartoe n i et aan . Boven de deur h·angen de vooral h i storisch interessante portretten van F i l i ps van Egmo n d en M aria van H o rne, o p twee jaar na de laatste 1 6de­ eeuwse residenten van het Kasteel van Gaasbeek. De meest in het oog spri ngende stukken i n deze kamer vormen, eens te meer, drie grote Doorn i kse wandtapijten. Twee ervan stam men, samen met de reeds vermelde exemp laren i n de ' kamer met de erker' en de ' kamer met het grote glasraam ', uit het weefatelier van Arnould Poissonnier. Ze sluiten de Gaasbeekse "zigeuner"-serie af met enerzij ds een amusante en d ru k bevol kte kerm isscène (waarop, als u goed toekijkt, n i et alleen gedanst en gemusiceerd wordt, maar inderhaast ook een beurs gerold), anderzijds een doek dat als "De verkoop van 24

kinderen" door de wereld gaat, al lijkt ons een dergel ij ke samenvatting - de vele l i eftallig gekoesterde en geman i p u leerde kinderen ten spijt ­ nogal specu l atief Het derde wandtapijt, precies even groot als de kerm isscène, zou - maar dan wel in Bourgondische kostuu m s - enkele episodes verbeelden u it de geschiedenis van Erechtonios (of Erechtheus), de mytische kon i ng van Atti ka die als scheidsrechter optrad in het gesch i l tussen Athena en Poseidon en d i e samen met hen i n de gedaante van een slang vereerd werd i n het Erechtheion, een van de tempels op de Acropolis. Over d it 1 6de-eeuwse Brusselse tapijt, waarvan de wever on bekend is, merken Renson en Casteels onder meer op: "De centrale com positie, voorzien van smalle boord met b loemen en vruchten, i s i n d rie afdeli ngen verdeeld, gescheiden d oo r hybri dische s m a l l e kolommen. ( . . ) Die d rieled ige com positie herinnert aan een andere kunstdiscipline, met name de retabelkunst met centrale compositie en zijdeuren. De kleurenrijkdom, de frisheid van het ·

.

Wandtapijt De kermis Detail Doornik Begin 1 6de eeuw Wol en zijde, 345 cm x 400 cm lnv. 3 3 0

coloriet, maken er een prachtig wandtapijt van . " Een identiek tapijt wordt bewaard i n M ü nchen. Petite h i stoire: van d it en ander schoons genoot ook vader Peyrat, vice-voorzitter van de Franse Senaat tel kens wanneer h ij zijn dochter en kasteelvrouwe Marie i n Gaasbeek kwam bezoeken. H ij logeerde toen namelij k i n deze kamer.

Interludium De gang en de traphal, i nterl u d i u m tussen de logeerkamer van vader Peyrat en de sl aapkamer van zijn dochter, vormen een kab i n et van de meest u iteen lopende schoonheid en grandeur. De wan d e l i ng begint aan een statige, neorenai ssancistische troonzetel van Franse origi ne, i n het midden van de rugleu n i ng versierd met een n i et geïdentificeerde baardige man en verder met een redelijk ged i sti ngeerde wirwar van fi orissante motieven en arasbesken. H ij zit bovendien verbazen d goed, de stoel; zelf u itgetest maar da's n iet voor navolging vatbaar. Vlakbij hangt een " Boerin met koeien", een kle i n o l i everfschilderijtje op koper door de 1 7de-eeuwse Antwerpse schilder jan Siebrechts. Die verliet zijn vaderstad eerst voor Ital ië, later voor Engeland, zou daar o.a. door zijn speciale weergave van het groen door i l l u stere col lega's als Gainsborough en Constabie opgemerkt zijn en special izeerde er zich vooral i n artistieke klussen voor de aristocratie. H ij hangt hier dus ongetwijfeld op zij n p laats. Voor u de trap afdaalt, valt vanop het bordes nog een en ander te beleven. Rechts aan de muur hangt een I Sde-eeuws tondo i n rooskleu rige bergsteen (wel l icht u it e e n Zwitsers beeldhouwersatel ie r) , waarop een engel, en igszins gewurmd i n de c i rkelwand, twee heral dische borden i n de handen klemt - volge n s Renson en Casteels oorspronkelij k m isschien een sierelement van een grafmon ument of een ridderl ij ke graftombe. Ernaast heeft men een prachtige "Doop van Clovis" o p een fi uweel i ngepakte drager gezet. Frans en 1 6de-eeuws, secuu r en behendig i n h out gewerkt, opvallend kle i n en toch zo krachtig en gean imeerd . Om even b i j sti l t e staan.

H. Barbara Duits Ca. 1 500 Hout, gepolychromeerd, hoogte I 20 cm lnv. 729

Veel langer nog zal de bezoeker, omwi lle van de vee l heid aan details, w i l len sti lhouden bij het grote Ital iaanse paneelsch ilderij in deze EgmondhaL In het smalle pad tussen de muur en de borstweri ng van de trap staat u er weliswaar met de neus tegenaan, maar gezien de talloze m i n iatuurscènes van feestende, m i n nekozende, rustende en al lemaal p ro n kende mensen, valt dat nog best mee. Het feest speelt zich af i n de tuinen van het kasteel van Vi nsaglia, i n Noord-Ital ië, bij de o n s zo langzamerhand bekende fam i l ie Arconati Visconti.

25

De on bekende schilder bl ijkt wel i swaar nauwelijks i n staat om d e gebe u rtenis o o k een artistie ke meerwaarde te verlenen, maar als documentair en i conografisch souve n i r bl ijft het hoe dan ook een bekoorl ijk en nieuwsgierig makend werk. Hoog tegen de wand, aan de andere kant van de hal, staat een gekroonde heil ige Barbara tentoon, met een kel k i n de hand. H et I , 2 meter hoge en gepolyc h romeerde houten beeld zou D u its van origine zijn en dateren u it de I S de eeuw. Vermoede lijk maakte deze blozende en ondanks haar kroon wel e rg vol ks ogende Barbara ooit deel u it van een altaarstuk - i n d it geval wel l i cht naar goede gewoonte i n gezelschap van de heil ige Cathari na en M agdalena, samen de personificatie van geloof, hoop en liefde. Vlakbij, i n de diepe groene nis, staat een lieftall ige M argaretha. H et I , 3 2 m hoge beeld is gekapt u it notehout, onderaan d raagt het trouwens nog de sporen van de jaarringen van de boom. Dat het o m de h e i l ige Margaretha gaat, b l ij kt u it het fe it dat ze als kon i ngsdochter een kroon d raagt en o n der de voeten de restanten van een d raak vertrapt. Even tevoren was ze namelijk door de draak (de d u ivel) verslonden, maar het teken van het kru i s volstond om de kansen te keren, een gebaar dat overigens ook onder vam p ieren danig paniek veroorzaakt. In d it 1 6de-eeuwse beeld is M argareta echter n i et door de draak, wel door de tand des tijds aangetast. Ze m i st beide handen, evenals de kru i sstaf waarmee ze de d u ivel op de knieën dwong. Prachtig, droefgeestig, haast 2 meter hoog en extreem slank, i s de Franse, I 6de-eeuwse mantel madonna (of Mater M i sericord i ae) die l i n ks tegen de bu itenm u u r verrijst. Het lichtjes heupwiegende beeld is achteraan u itgehold, well icht was het d u s bestemd om ergens op te hangen, bijvoorbeeld i n het tympanon van een kerk of kloosterportaaL De eiken Madonna werd i n '76-'77 door de Staat aangekocht. Als u tenslotte de trap afdaalt, kij kt u aan tegen een panorama van het Gaasbeek van de 1 7de eeuw. Het doek van F i l i ps l m m e n raet toont ondermeer de kerk, de dorpskom met plein en schandpaal, de Don kerstraat met thans verdwenen h u izen, brouwerij 'De M olensteen', het kasteel, het balj uws h u i s en - aan de einder - het s i l houet van Brussel. En 't is er groen tot aan de horizon, l i ntbebouwing stond toen nog niet op het programma.

De blauwe kamer Weer zo een kamer om vrije loop te geven aan de fantasie. Want hier, tussen het b lauwe zijdebehang en vanu it d rie erkers u itkijkend op water en groen, verbleef de laatste markiezin - en dat is dan ook aan heel wat i n boedel te merken. Op de eerste plaats aan het smaakvol en elegant geornamenteerde hemelbed, een nagenoeg getrouwe kopie van het bed van Antoon van Lotharingen en Renée de Bourbon, dat zich in Le M u sée Lorrain van N ancy bevindt. U iteraard ru i lden de Arcanati's de emblemen van het huis van N ancy voor hun eigen symbolen i n ; met name een serpent met een kind i n de m u i l (de betekenis van dit em bleem i s niet eend u idig achterhaald), naast de h eel wat bevattelij ker en n i et onverstandige spre u k "Souve n i r e t tai re". N aast het bed hangt een al basten topstu k u it de verzamel i ng van Gaasbeek. Het halfverheven beeldhouwwerk van 27 x 1 9 cm dateert volgens een i n scri ptie u it 1 5 26, toont de wapens van H absburg en Portugal en is d u s nagenoeg zeker ontworpen ter gelegenheid van het h uwelij k van Karel V met lsabella van Portugal. Om zijn sti l isti sche kenmerken en grote artistieke vaard igheid wordt het toegesch reven aan J ehan Mone, zowat de privé­ beel dhouwer van de keizer. Het echtpaar staat voor een fij n bewerkte portiek. Karel legt i n een l iefdevol gebaar de arm om de schouder van zij n bru i d en h oudt haar l i n kerhand i n de zij ne geklemd. Van haar kant b iedt l sabella h e m haar kleine, maar ongetwijfeld warm kloppende hart aan. H et werk i s ooit al, hoe kan het ook anders, i n T oledo tentoongesteld.

jehan Mone ( 1 480/85-ca. 1 550) Karel V en lsabella van Portugal 1 526 Al bast, vergu ld hout, 56 cm x 53,5 lnv. 707

26

cm

Op de schouwmantel beeldde M alard , althans volgens het museumcataloogje, dit keer geen d rie maar "de vijf leeftijden" u it. Zou h ij ? M isschien kan men de paartjes wel van l i n ks en van rechts tel kens naar het midden lezen, i n dit geval dan twee keer goed voor j eugd, volwassenheid en ouderdom. Misschien heeft het ook helemaal n i ets met l eeftijdsymboliek te maken en wilde Malard al leen enkele tekenen van l iefde verzamelen. I n een kamer tenslotte waar de l iefde thuis was. Wat dat betreft vreet de vitri nedoos op de tafel wel en igszins aan de verbeeldi ng. Te veel museum i neens, te weinig slaapkamer. Al d raagt de i n houd ervan - o.a. medai l les en medai llons van Marie Peyrat en haar vader - wel dege l ij k de heri n nering aan de marki ezi n . Veel d i recter echter i s z e aanwezig i n haar persoonl ijke spullen. Zoals het sch itterende wasstel op het e i ken toi letmeu bel (waarop opn ieuw het opschrift 'Souve n i r et taire'). Lampetkom en d ito kan, kom metjes voor zeep en ander to i letgerief, schoteltjes voor kam en haarborstels en drie flaconflesjes die i n de andere kast tentoon staan, alles als één zilveren ensemble o ntworpen, gemaakt en met naamstempel gemerkt door het ate l i er van goudsmid Bossard u it Luzern. De bodem van het waterbekken is gedecoreerd met het wapen van de fam i l i e Arconati Visconti . De markiezin had trouwens een voorli efde voor de Zwitserse edelsmid. Verscheidene andere stukken van Bossard schonk ze echter in 1 9 1 6 aan het Parijse M usée des Arts Décoratifs. Wil u verder weten wat Marie Peyrat zoal voor haar opsc h i k nodig had, verdwaal dan even i n de toon kast aan de deur, tussen flesjes en pincetjes. Een schatkamer voor dames. I n rel igieuze kunst tensl otte i s de slaapkamer van de markiezin, naast enkele m i n i aturen en 7 M echelse al basten, nog aangekleed met een terracotta van Andrea d e l l a Robbia (Firenze, 1 43 5- 1 525). Artistiek de m i ndere van zijn oom en leermeester Luca d e l la Robb ia, toch bekend voor zijn medai l l o ns met baby's aan het Ospedale degli l n nocenti en een prachtig lunetreliëf in de Loggia de San Pao lo, beide i n Firenze. M aar het merendeel van zijn oeuvre overstijgt nauwe l ij ks het betere atelierwerk.

Interludium Langs en o nderaan de trap, tussen de slaapkamer en de zeer museaal geconcipieerde Egmondkamer, is de weg eens te meer in hoofdzaak bestrooid met rel igieus geïnspireerde kunst. O m de hoek hangt een Brusselse " Besnijdenis" in houtscu l ptu u r u it de 1 6de eeuw, heel i ntiem en mooi i n een kastje geborgen. Over de " Kru isiging", een bas-reliëf dat wat verderop hangt, schrijven Renson & Casteels: " H et oeuvre i s zeer zwak en wijst op een tweederangswerk. De beel d houwer heeft geen notie van perspecti ef, beheerst de

rel iëftechniek niet en zet alle personages op hetzelfde plan." Tja, en precies al die ken merken resulteren naar ons gevoel in een compositorisch toch wel ongewoon origi neel en i n houdelij k expressief tafereel. ' t Is maar hoe je het bekijkt. De ook al wei n ig positieve commentaar van beide auteurs op de 1 5 de-eeuwse Madonna (op de aanzet van de trapleu n i ng) en " D e schepping van Eva" lijkt ons dan weer correct. Vooral het maniëristische schilderij - een laat 1 6de-eeuws Vlaams paneel lijkt niet van aard om de gevoelens van de toeschouwer esthetisch op te warmen. Het toont zowel de schepping van de eerste vrouw (een kindvrouwtje dan wel) als de verlei d i ngsscène en de vlucht u it het parad ijs.

Kruisiging Italiaans Ca. 1 5 1 0 Hout. gepolychromeerd,

86 cm x 76 cm lnv. 55 1

Tegen de grote m u u r naast de Egmon d kamer hangt Anna, gravin van Dorset. I ngepakt en gedrapeerd i n een verfij nd zi lverachtig coloriet, poserend in een romantisch contrasterend decor. Vermoedelij k sch i l derde Antoon van Dyck haar portret ter gelegenheid van haar h uwelijk met de graaf van Dorset. H et werk i n Gaasbeek vormt in dit geval een meer dan voortreffel ijke atel ierrepliek van Van Dycks origineel. Anna van Dorset hangt trouwens evenzo nog in twee Engelse col lecties. 27

Ring met putti Duits (Leonard Kern?) Begin 1 7de eeuw

I n de vitri nekast, onderaan de trap en naast de door Malard gedecoreerde zitbank, kan de bezoeker s n u i steren in fraai u itgedoste gebru i ksvoorwerpen ondermeer een Perzische schaar in gedamasceerd goud, een Venetiaanse bronzen i n ktpot, Spaans gleiswerk, en ook enkele I 8 de-eeuwse porseleinen borden met festoenboorden, uit de exotische handelswaar van de Verenigde Oosti ndische Compagnie. En dan is er S i nt- M i c h i e l , sch utspatroon van Bru ssel , i n deze kamer geconserveerd a l s een fragment van een groter, well icht arch itecton i sc h geheel . De aartsengel wordt afgebeeld in de traditionele scène waarin h ij de monsterachtige du ivel op de speer spiest, iets waar h ij als geprivilegieerd vertegenwoordiger van het Goede schij n baar geen enkele moeite mee heeft. Het mooie halfverheven tafereel i s in Franse zandsteen gehouwen en kan volgens sti l i stische elementen (die schijnen te kiezen tussen gotiek en renaissance) en volge n s iconografische deta i l s (het harnas bv. i n p laats van een engelengewaad) gesitueerd worden rond het einde van de 1 5de eeuw.

Ivoor, hoogte 8 cm, diameter 1 4 cm lnv. 633

Pau l . H et monogram erop verwijst naar het atelier van de Tyroler bee l d ho uwer Jakob Auer. Het bovenste, ook meest doorsch ijnende deel, stelt de hemel se regionen voor. H et gaat er bijzonder geanimeerd en muzikaal aan toe. I n het midden troont Chri stus op een wolk, kru i s i n de hand, geborgen i n een warre l i ng van engelen en putti. Onderaan tenslotte is de legende van Sauls d ramati sche bekering i n beeld gezet. "En terwijl h ij op weg was i n de omgeving van Damascus, omstraalde hem een l icht u it de hemel. En ter aarde gevallen, hoorde h ij een stem die zei: 'Sau l , Sau l , waarom vervolgt gij m ij ?' ( . . . ) '0 Heer, wat w i l t Gij dat ik doe', en de Heer sprak tot hem: 'Sta op en ga in de stad, en daar zal u gezegd worden wat ge moet doen."' Tot zover het verhaal, d at h ier amper 25 centi meter hoog als in een su rrealistisch ivoren stri pverhaal i s gesneden.

De Egmondkamer I n de Egmondkamer is de museumsfeer totaal. Ook en vooral door de relatieve eenheid van de verzame l i ng ( D u its en Vlaams rel igieus beeld h ouwwerk, vooral 1 5 de en 1 6de eeuw) . Wel wordt dat eenheidsconcept i n de toon kast heel even, maar dan wel op hoog am bachte l ij k n iveau, doorkruist met objecten van laten we zeggen z i n n e l ij ke ambiance. Een D u itse d ri n knap u it de 1 7de eeuw, een bierkru i k u it 1 646, een ivoren ri ng met putti ( 1 7de eeuw) en - toch weer bij bels - " H et visioen van Sau l " u it het I 8de-eeuwse Tirol. Dat de d ri n kbekers niet bepaald i n de keuken maar i n het salon thuishoren, dat merkt u in een oogopslag. Ze behoren allebei tot het soort van exq u i se gebru i kspracht waaruit het d ri n ken van wij n of bier m i nder u it dorst dan u it zalige geraffi neerdheid gebeu rt. De putti-ring, waarbij ru i m een dozijn m o l l ige knaapjes al stoeiend ron d de ri ngopening dansen, zou volgens Renson en Casteel s een vroeg 1 7de-eeuws werkstuk van de D u itse barokke beeldhouwe r Leonard Kern ku nnen zij n . De aute u rs gewagen over "bacchanale kinderkens", en het l ij ken inderdaad geen lieverdjes o m zonder handschoenen aan te pakken. O p de achtergrond, tegen de 8 cm h oge ringwand aangedru kt, l iggen er zelfs e n kele te bekomen van overmatig drankgeb ru i k. Waarbij een jeugd ige putto-muzikant ten overvloede via zijn tamboerijn de wijngoden tot frivole medewerking optro m melt. Een prachtig ivoorstukje, levend ig, suggestief, i nventief. Oneindig gecom p l iceerder, opgebouwd als een mensel ij ke tornado, is de ivoren scène over de metamorfoze van de heidense Saul tot de heil ige 28

Zegenende bisschop Maaslands Ca. 1 500 Hout, gepolychromeerd, hoogte 85 cm lnv. 1 2 1 8

Boven een goti sche koffer hangt i n de Egmondkamer een e i kenhouten Antwerps altaarstu k u it de 1 6de eeuw, gebouwd rond de thematiek van de kruisafneming en de grafl egging. De zij panelen zijn als gebru i ke l ij k aan de achterkant met grisai lles (van m isschien latere datu m) besch i l derd, l angs de open zijde i n kleur. De nogal theatraal o m ri ngde Christu sgroep in eik heri n nert sterk aan com posities van Rogier van der Weyden. Op het plateau achterin de kamer staat een sterk man iëristisch beeld van de heil ige Cathari na van Alexand rië. Ze glim lacht kinderl ij k gelukzalig en onverstoorbaar, de rechterhand rustend op een zwaard, de voet tegen het gebroken rad, embleem van haar legende. H et i n 1 95 7 gerestaureerde eiken beeld werd twintig j aar later door Renson en Casteels nog als D u its en 1 5de-eeuws omschreven , maar tegenwoordig h o u d e n kenners het b i j Vlaams en I 6de-eeuws. Bl ijven ten slotte nog een bescheiden, wat poppenkastachtig en vol ks ensemble van drie ru iters in gepolychromeerd hout en een bijzonder stij lvol fragment u it een ooit grotere beeldengroep, met vooraan een gekn ielde vrouw (wel l icht de schenkster - de sponsor, zeg maar - van het werk) , geruggesteu n d door twee h e i l igen.

De galerijzaal De galerijzaal, elfde kamer van o n s kasteel bezoek, heeft alvast haar naam n i et gestolen. De ru i mte, de atmosfeer tussen de e i kenhouten lambrizeri ngen, de overvloed aan ku n st en adeldom, het werkt allemaal samen tot een verbluffend spektakel van weelde en schoon heid. En al leidt de exu berantie van deze kamer de bezoeker echt n i et tot overdruk, toch d urven we de lezer van o n s verslag geen volledigheid garanderen. Er is gewoon zoveel dat een zekere sel ectie zich opdri ngt. Aan ogen en verbeel d i ng van de bezoeker om de rondgang hier en daar aan te vu llen. Die rondgang begint al boven de toegangsde u r. Daar hangt, nogal verrassend i n d it Europese i nterieur, een Arabisch u itgedoste heer o p de rug van e e n d romedaris. G e e n exotische aankoop nochtans, wel een fam i l iesouve n i r. Want de man is Giammarti no Arconati Visconti, de laatste Gaasbeekse kasteel heer van zijn geslacht en slechts d rie j aar echtgenoot van Marie Peyrat (hij h uwde haar i n 1 873 en stierf te Firenze i n 1 876). N a een veel gelauwerde loopbaan a l s officier wijdde deze Arconati zich aan archeologie en aardrij kskunde, bezigheden die hem vaak i n Egypte en het M idden-Oosten brachten. Geen amate u r overigens, want zij n p u b l i katies leverden hem o.a. het lid maatschap o p van de 'Societa italiana d i Stu d i orientali' en d i e v a n Geografi ca. O p z i j n reizen liet de stud ieuze kasteelheer zich graag vergezel len van de Franse portretti st met de D u its kl i n kende naam M et�macher - en meteen hebben we de stap naar h et ooste rse tafereel gemaakt, waarop markies Arcon ati in djellaba tu ssen de p a l m bomen figureert. De grote schoorsteen naast de deur is het werk van de Belgische beeldhouwer Victor Rousseau ( 1 8 65- 1 954), d i e vooral faam kreeg door z'n kleinere, im p ression istische beelden en portretten in marmer. De dame in d riekwart profiel, smaakvol gedecol leteerd en met de appel der wijsheid in haar (well icht door een ander schilder geretoucheerde) l i n kerhand , is Eleonora van Oostenrijk. Het frisse, sfeervolle, l ichtjes sensuele p ortret wordt door Renson en Casteels toegeschreven aan J oos van Cleef, hofsc h i l der van Frans I, de tweede man van Eleonora. Onder twee portretten die mogelijks van de hand zij n van de veelzijd ige en hoog getalenteerde H o l l andse schilder-arch itect-techno loog J an van Scorel, staan twee i nteressante ladenkasten . De d raagbare Spaanse 'varguefios' dateren u it de 1 6de eeuw en zijn sti l i stisch d u i d e l ij k schatpl ichtig aan Moorse i nvloeden. Naast de S paanse pron kstukken , die verworven werden u it een verkoop van het kasteel

Emile Metzmacher Giammartino Arcanatie Viscontie in Arabië 1 875 Paneel, olieverf, 64 cm x 54,5 cm

Chenonceaux, staat een in vier grote panelen gedecoreerde Bourgondische koffer. De u iterste panelen d ragen een lel ie, de andere een s l u ithengsel en twee gekru iste pijlen. Een klein paneeltj e in het midden toont de Madonna met Kind. Volgens de i nventaris van het kasteel is de koffer afkomstig u it de hoeve Vermoesen in S i nt-Martens-Le n n i k. Dat detail kan ons m i sschien wijzer maken over de situering van het meubel. Volgens Renson/Casteels is het een neo-gotisch, volgens conservator Vandormael een gotisch stuk. De laatste men i ng l ij kt de meest waarsch ij n l ij ke. Men kan zich inderdaad bezwaarl ijk indenken dat land bouwer Vermoesen zich voor gebru i k o p de hoeve - als kneedtrog nog wel - een kostbare neo-gotische koffer zou aanschaffe n , laat staan zich een exemplaar zou laten maken. Veel waarschij n l ij ker i s dat h ij , lichtjes oneerbiedig dan wel , van een oude koffer gebrui k maakte om er z ' n deeg i n t e kneden . O p d e kast prijkt d e zi lveren buste van lsabella de Katholieke, door de laatste markiezin van Gaasbeek vermoedelijk aangekocht b ij de veil i ngen Spitzer in Parijs. Het leuke aan deze 1 6de-eeuwse Vlaams-Spaanse realisatie i s echter dat de kon i ngin hier stiekem als j uwelenhouder poseert. De buste kan namelij k van de achtkantige basis gekantel d worden en open baart o p die manier e e n schrijn voor rel ieken of j uwe len. Er bestaat overigens een pendant van deze sieraadbuste in de gedaante van Ferd i nand van Aragon .

29

Maar dat mag de p ret b ij het aanschouwen van Karels buste u iteraard niet drukke n . Opvallend ook i n deze kamer z i j n de ru i m é é n meter hoge olieverfschilderijen op h out, met d e voorstel l i ng van twee gem ijterde heiligen. De man met de baard is kerkvader Augustinus, de wat kinderl ij k ogende heil ige is Ladewijk van T oulouse. Het verbaast overigens n i et d at hij nagenoeg de trekken d raagt van een adolescent. Want nadat h ij de troon had verzaakt voor het klooster, overleed deze Ladewijk al op amper 24-jarige leeftijd . Een Italiaans expert schreef beide - i n 1 95 5 gerestaureerde - schi lderijen toe aan d e Venetiaanse kunstenaar Miehele G iambono ( 1 4201 462), een gerenommeerd vertegenwoordiger van de i nternationale gotiek.

Anoniem Filips van Montmorency, graaf van Horne 1 6de eeuw Paneel, olieverf,

27 cm x 20,5 lnv. 56 7

cm

Een ander merkwaardig stuk i n deze galerijcol lectie is het omtrent vier eeuwen oude Brusselse 'savo n neri e'-tapijt met de in pijpenkraag gevatte kop van Lamo raal van Egmond. De echte savon n erie­ i ndustrie was, sinds 1 604, een Franse aangelegenheid. De herkomst van het woord heeft te maken met het feit dat de beginfase van deze tapijti ndustrie zich ged u rende een aantal jaren afspeelde in een oude zeepfabriek in Chail lot, waar onderbetaalde weeski nderen zich i n het zweet moesten werken om de zogenaamde Saraceense knoopku nst te im iteren. iets wat u iteindelij k slechts neerkwam op het gebru i k van oosterse knooptech n ieken voor typisch Franse tapijtpatronen. O nze Lamoraal van Egmon d komt n i et u it de zeepfabriek, noch u it de latere 'Manufacture royale de tapis façon de Turquie et du Levant' van Ladewijk XIV. Maar omwi l l e van het knoopwerk en de voor savonnerie-tapijten karakteristieke fluweelachtige glans, wordt h ij al eens tot dezelfde soort gerekend. Het kl eine tapijt (52 x 4 1 cm) dateert trouwens u it de 1 6de eeuw; de Franse savon nerie was toen nog niet geboren. De bronzen buste van Karel V komt u it het atelier van Leone Leo n i (circa 1 509- 1 590), een bijzonder all-round ku n stenaar (van medai l l e u r tot bouwmeester) en zowat de belangrij kste vertegenwoordiger van de maniëristische scu l ptuur i n Lom bardije. Leven en werk van deze Leon i heri n neren op n ogal d ramatische wijze aan dat van de beroemde Florentij nse beeldhouwer Benvenuto Cel l i n i . Beide heren hebben h u n oorspro n ke l ij k beroep van goudsmid ondanks n oemenswaardige andere talenten nooit verloochend, allebei zijn ze beschul d igd van mu ntvervalsing, allebei ook van moord (in Leon i ' s geval op een Du its collega).

30

In de vitri nes van de galerijzaal sch itteren (vooral zi lveren) objecten van Du itse origine. Op de tafel bli nken twee i n zi lver vergulde schalen en bekers, de l aatste i n de vorm van een omgekeerde helm. De stukken d ragen het wapen van het Hertogdom Brabant. Ze werden namelij k door de Staten van Brabant in 1 698, na de Vrede van Rijswijk, voor bewezen diensten cadeau gedaan aan Lou i s Alexander Scockaert, heer van Gaasbeek en gevolmachtigd m i n i ster van Spanje. Prachtstukken zijn het, evenals de in zwart i ngelijste ronde schotels aan de m u u r van de galerijzaaL Twee frisse j uweeltjes van Italiaans glei swerk, met respectievel ij k d e voorstell ing van een jeugdig ventje met hoed en een steigerende centaur. Het verhoogje in de verste hoek van de kamer is een door Malard ontworpen neogotische i m itatie van de ' l it de j u stice' u it het kasteel van Argentel l e. Vanop zo'n l it de justice sprak de heer i n vroeger tijden recht over zijn o nderdanen. Dat lag u iteraard niet i n de bedoel i n g van de l aatste markiez i n , maar bij de grote 1 9de-eeuwse restauratie wilde ze nu een maal in de gedaante van sti l l e getu igen zoveel moge l ij k de geschiedenis van het kasteel reconstrueren. Aan de reconstructie van haar fam i l iegeschiedenis stak conservato r Renson later een handje toe door de aankoop, i n .M i laan 1 975, van een door M etzmacher gekonterfeit portret van haar man Giammartino Arconati Visconti. Het portret hangt tegen de smalle wand aan de u itgang van de kamer, geflankeerd door Alessand ro Trotti, neef van de l aatste kasteelheer van Gaasbeek, hier in maliënko l der als ridder van Malta opgevoerd. Een nobel duo, dat wegens aanwijsbare redenen (tot en met identieke afmetingen) zo goed als zeker door dezelfde hand i s gesc h i lderd . Waarna w e , langsheen symbolen v a n gerechtigheid en vruchtbaarheid op de gescul pteerde deur, de kamer van de wacht betreden.

De zaal van de wacht H ier wordt de bezoeker opgewacht door ruiterharnassen. Hun oorspronkelijke bewoners zijn al lang tot stof en as teruggekeerd, en toch staan de harnassen e r nog alsof ze ieder moment tot leven dreigen te komen. Kaarsrecht en fier, het vizier onheilspellend dichtgeklapt, o pgeblonken voor de strijd - de ene met een goti sch zwaard, de andere met een hellebaard b ij de hand. De man met zwaard d raagt een zogenaamd ' M aximi lienne'-harnas, daterend uit het eerste kwart van de I 6de eeuw. De naam refereert aan keizer Maxi mi l iaan I ( 1 493- 1 5 1 9) , onder wiens persoonl ijke promotie de kunst van het harnas - en vooral van het pronkharnas - tot een nationale erezaak werd verheven. Deze soort sprong i n het oog door de nogal fantastische en sterk plasti sche vormen, de vernuftige constructie en rijke decoratie. De andere soldaat d raagt een iets later te dateren Ital iaans harnas 'à p lastron', want met een kru is op de borst. De andere siermotieven werden n i et rechtstreeks op het gepolijste ijzer aangebracht. H et metaal werd eerst bedekt met een beschermende bekleding waarin men met een fijne stift de motieven graveerde, die vervolgens voor altijd i n de vergulde wapenrusting gegrift bleven. Bezoekers met en ige m i l itaire verbee l d i ng moeten we i ntussen ontgoochelen: de harnassen vormen geen d i recte getuigen van de strijd om Gaasbeek; ze werden door de laatste markiezin aangekocht op een vei l i ng in Parijs.

Jachthoorn 1 6de eeuw Hoorn en gedreven koper Lengte 76 cm, diameter min. 4,5 cm - max. I I , 5 cm

Op de tafel l igt - naast de M i lanese helm waarover we het al eerder hadden - een voor d it kasteel wel erg nostalgisch souve n i r, met name de jachthoorn van graaf Egmon d . Gemaakt u it ivoor en gedreven koper, versierd met jacht- en krijgstonelen. Wie goed toekijkt vindt op het ivoren stuk een versterkt kasteel terug, com pleet met slottoren en omwal l i ng. Het kasteel wordt belegerd; achter de pal i ssade zijn gevechten aan de gang tussen ruiterij en voetvo l k, terwijl enkele kanonnen de burcht o n der vuur nemen. Er is nog meer i n deze kamer wat herinnert aan het strijdgewoe l . Zo ondermeer een aantal stijgbeugels en sporen (waaronder een zeldzaam Mexicaans exemplaar van het eind van de 1 7de eeuw) , prachtig versierde degens in staal en ijzer, ook enkele gravures, tenslotte twee Saksische hellebaarden, naar pijnl ijke gewoonte voorzien van een

baj onetmes met bloedbaan, een scherpe S-vormige bijl en een pu ntige haak i n de vorm van een lel ie. Boven de machtige schoorsteen van de wachtzaal kijken bedachtzaam drie kasteel- en krijgsheren toe; het zijn Lamoraal van Egmond, Willem van Oranje en Fi l i p s van Horne. En achter de tafel priemt, verpakt in een 1 9de-eeuwse buste, de arend s b l i k van Keizer Karel - de m a n die de Vlami ngen de das en de Gentenaars de strop omdeed.

De eetzaal Eige n l ij k heri n neren alleen de m u ren van deze eetzaal nog aan de weldoende sfeer van de hoofse festijnen, het knippen van de l i vreien, de etiquette van de d i sgenoten, de kleuren van de wijn of de geuren van het wild. Maar het verhaal van die m u ren spreekt dan ook boekdelen. De tal loze muu rtaferelen vormen samen een zogenaamde 'moralité' , een schildering van zeden en gewoonten tot stichtend exempel voor de (kasteel) bewoners en h u n gasten. Moral iteiten had je toen, en met name a l sinds de 1 4de eeuw, i n alle den kbare toonaarden. Zo kon bv. ook de schi ldering van een Dodendans als 'moral ité' bedoeld zijn (dit wil zeggen als moraliserend signaal van de macht van de dood over de ijdelheid van het leven). Maar het kon d u s ook prettiger. Zoals deze i l l u stratie van de toen gangbare 'moral iteit' van het ban ket, i n het geval van Gaasbeek geïnspireerd op het tapijt " Le Banquet" in het M u sée de Lorraine in Nancy. Mensen met minder fraaie tafelmanieren geef je tegenwoord ig een exem plaar van "Levenskunst" of " H oe gedraag ik mij aan tafel" cadeau, maar vroeger h i ng men d i e tips in aristocratische mi lieus graag aan de m u u r. Kijk dus goed toe, het loont wel l i cht de moeite om u i n deze kamer enkele suggesties aangaande de omgangsregels eigen te maken. Een mens kan altijd leren, maar, zoal s gezegd, "alles op sij nen tij d". Een exposé over de tientallen oude mu nten die onder glas, aan de onderkant gespiegeld en i n overzichtelijke slagorde op tafel l iggen, laten we graag aan n u m ismaten over. Volgens ken ners l igt er alvast een schat aan vooral Brabantse mu nten gespre i d . W i e aan de mu nten m i nder boodschap heeft kan ru imschoots gen ieten van de zo on berispel ijke als doel matige geb ru iksvoorwerpen i n de too n kasten waaronder twee gelijkaardige 1 8de-eeuwse Zwitserse kannen in tin - of van het voortreffelij ke gleiswerk uit Castel l i op de lambrizering. Amateurs van (meubel)architectuur kunnen we de ru i m twee meter hoge kast i n gescul pteerd notehout warm aanbevelen. Twee verd iepi ngen met een doormidden gekn i pt barok fronton en een S i nt­ Miehiel d i e stoer van de toren blaast, gedragen door heuse kolommen met kapitelen en basemente n , versterkt door een fries van 31

d ru i ventrossen en beschermgeesten, de deuren tenslotte versierd met slanke muzen, de lade met marmer en engelenkop. Het tegelij k com pacte en sierl ij ke bouwwerk d ateert u it de 2de helft van de 1 6de eeuw en hoort thuis in de Franse ren aissance, meer bepaald i n de decoratieve meubelstij l periode onder Hendri k 11 en Frans 1 1 . E n opnieuw wordt het hele ensemble i n het oog gehouden door Karel V, in d it geval geportretteerd in email op koper door Charle Albert, naar een origineel portret door Titiaan, dat zich in de M ad ri l eense Prado-museum bevi n dt.

D e keuken Na de eetzaal hoort de keu ken. Ook en vooral i n een kasteellabyrint, waar een vl otte gang van zaken staat of valt met de o rganisatie van de i n frastru ctuur. Wat dat betreft b l ijkt ook de keuken zelf trouwens een too nbeeld van efficiëntie. Rui m en handig i ngericht, met breed aan recht en ru ime provisierekken, en u itgerust met het belangrijkste wat een mens vandoen heeft om zich cul inair te verwe n n e n . Daarnaast bevat de kasteel keuken ook voorwerpen die n i et echt voor dagelijks gebru i k waren bestemd. Zoals de fraaie gil debeker op drie leeuwepootjes, met een vergu lde leeuw op het deksel en onderaan een tapkraan van recenter datu m, ontspringend i n de m o n d van een maskerkop. H et S 6 cm hoge stuk is gedateerd I 6 1 7. Gewoon l ij k werden dergelijke gildebekers als pronkstuk op de gildekamers bewaard, maar doorgaans kon er wel een stevige slok af ter gelegenheid van het gildefeest De meest kostbare en vaak ook mooiste exemplaren werden uitgevoerd in zi lver, niet zelden i n de vorm van een voorwerp dat rechtstreeks te maken had met het betrokken ambacht (bijvoorbeel d een laars voor schoen makers, enzovoort) . Gilden die het m i nder breed hadden, lieten zich een pronkbeker i n tin make n . Zoals onderhavig exem p l aar. Een ander extraatje vormt een tinnen bord i n de vorm van e e n kard i naalshoed. Op de keerzijde bevi n dt zich een meesterstem pel met de beelten i s v a n aartsengel M i chaël en de letters I . B.R., wat symbool staat voor Brussels tin. De kom , d i e van recenter datum is, d raagt een deksel met dolfij nen als handgreep. Tenslotte nog signaleren dat u i n de keuken ook een azij n pisser kunt bewonderen - maar dan een echte.

Interludium I n de gang naar de Rubenskamer moet u, ter memorie van het kasteelverl eden, toch even pauzeren bij het grote doek ( 1 92 x 230 cm) dat - i n een romantisch clair-obscur e n n i et zonder een sentimentele zweem van adoratie - i n een 32

momentopname de laatste oge n b l i kken van graaf Lamoraal van Egmond vastlegt. M isschien kent u het doek trouwens wel u it de vaak afgedru kte ets die academieleraar Pau l Lauters ervan maakte. H et olieverfschilderij is het werk van de 1 9de­ eeuwse Antwerpse kunstenaar jan-Baptiste Van Rooy. H et ston d tentoon op het Salon de Bruxelles van 1 83 6, samen met andere werken d i e het toen nogal populaire Egmond-thema bespeelden. De handen gespreid, de ogen vragen d ten hemel gericht, het gelaat bleek en i ngevallen - de ter dood veroordeelde graaf maakt een haast ziekelij ke maar vooral gelaten i n d ruk. Naast hem staat de b i sschop van leper, Martinus Rithovi us. Aan de andere kant een tafeltje met een kru i sbeeld, een brief en een i n ktpot met vederpen. Op de achtergrond opent een cipier de celdeur voor de soldaten die Egmond zullen begeleiden op zijn l aatste tocht naar de Markt van Brussel, waar h ij - amper 46 jaar - op von n i s van de hertog van Alva onthoofd zal worden, ondanks zijn (wel i swaar kritische) trouw aan Spanje. Lamoraal van Egmond woonde de laatste d rie jaar van zijn leven i n het kasteel van Gaasbeek, van I S6S tot '68. O m die reden schonk de eigenaar, een fam i l i e u it Vorselaar, het doek i n 1 978 aan het kasteel .

D e Rubenskamer Al wordt deze kamer de Rubenskamer genoemd, toch spri ngt hier vóór alles de machtige 'Toren van Babel' i n het oog, een flam boyant paneelsch i lderij van de in Leuven geboren en i n Frankfu rt begraven Maarten van Valckenborch ( I S 3 S- 1 6 1 2) . E e n schi l derij dat over e e n oppervlakte van I SS x 2 1 7 cm letterl ijk kol kt van het leven en i n een gewriemel van wel I 00 I deta i l s de - zo te zien toch wel e rg vindi ngrijke - ijdelheid en overmoed van de mens verzin nebeeldt. We weten het: de toren raakte nooit af. H oger dan de wol ken zou h ij door zijn al te spitse p i ramidale vernauwing sowieso al niet geworden zij n . Maar het is de schilder e r u iteraard n i et om t e d o e n ons met de moraal van het verhaal om de oren te slaan. H ij wil ons op de eerste plaats laten meegenieten van de picturale weelde van de droom. Van Valckenborch was bovendien een gepatenteerd landschapssch i l der, en ook dat i s te merken aan de energieke wijze waarop h ij de eindeloze rui mte i n palmt en met natuurlijke elementen de centrale thematiek van de domi nante, goddeloze toren bespeelt. En tenslotte is e r het verhaal zelf. Waarbij Nemrod ( l i n ks) toekijkt hoe de ertsen worden gewonnen, naar de werkplaats gevoerd, i n h oogovens gestort en in de smi dse bewerkt; en hoe het voorts krioelt van de werkm ieren i n hun diep geaderde tore n . D i e ziet er i n z'n eerste v a n de acht of negen bedoelde bouwniveaus nog bepaald beloftevol u it, maar u weet hoe het afgelopen is. Van spraakverwarri ng

kwam bouwverwarri ng. Schuld en boete. Kleiner van formaat en alleen in grijstinten (grisaille) gesc h i lderd is h et werk met de lange naam: 'Graaf F i l i ps Eugeen van Horne biedt Aartshertog Leopold-Willem zijn thesis aan '. Over de gebeu rtenis zelf schreef kunsthistorica Van der Ven net i n 1 9 60: " N aargelang van de graad die men wenste te behalen moest men een aantal strenge proeven doorstaan, bestaande in het verdedigen van ste l l i ngen met betrekking tot de gedoceerde stof (zgn. theses) tegen om het even wie. Dit gebeurde i n twee fazen, de 'disputatie' en de 'repetitio'. Daarna diende de kand idaat een examen rigorosum te ondergaan, waarbij h ij door p rofessoren ondervraagd werd over de gehele stof en alles wat ermee verband kon houden. Slaagde h ij h ieri n , dan kreeg h ij de laurea l icentiae." M i n of meer vergelij kbaar dus met de wijze waarop ook vandaag nog toekomstige doctors h u n d issertatie i n het o pen baar v o o r een professorencorps moeten verded igen. Eén van de verschillen met vandaag echter was het gebru i k, in somm ige perioden althans i n Leuven en i n het buitenland, o m de d issertatie letterl ijk en figu u rl ij k op t e d ragen a a n e e n i l l ustere hooggeplaatste

Rubenskamer

seigneur - in onderhavig geval Leopold-Willem, broer van keizer Ferd i nand, regent van de Spaanse Nederlanden en aanzie n l ij k kunstverzamelaar. Het schi l derij van Antoon Sal laert neemt echter wel een barok loopje met de waarheid. Filips van H orne (niet te verwarren met de gel ij knamige heer van Gaasbeek in de 1 5 de eeuw) zal z'n proefschrift ongetwijfeld op een iets p rozaïscher manier aan de regent overhand igd hebben. M aar goed, het was de geste die telde, en geste had de barok i n overvloed. Ook dus Brusselaar Antoon Sallaert ( 1 590- 1 657/ 5 8 ) , een later vaak door etsers gekopieerd schilder die, benevens d it soort composities, ook faam had als rapporteur van gildefeesten en als portrettist. Een relatief recente ( 1 97 1 ) en bovendien gelukkige aanwinst voor Gaasbeek i s het wandtapijt

i n deze kamer, afkomstig u it een 1 7de-eeuws ate l i e r i n Edi ngen. H et stelt i n groene, bru i n e en beige tinten een rivierlandschap voor waarin een wi lde kat de strijd wint van een jong lam, het geheel omlijst door friezen en twee zwaar gedecoreerde Salomonszu i len. De naam van de wever, Hendri k Vander Cammen, staat onderaan rechts i n kapitalen, zijn monogram en het wapen van Edi ngen respectievelijk op de zijkant en hogerop. Een gel ij kaardig stuk wordt bewaard i n het museum van P h i ladel phia. U it de nochtans voor hun 'verdures' ( wandtapijten met overwegend groenwerk) gerenom meerde Edi ngse ateliers, zijn vandaag nog slechts een handvol stuks bekend. U iterst zeldzame kwaliteit dus, Gaasbeek deed er een verstand ige koop aan . =

33

Maarten van Valckenborch ( 1 53 5- 1 6 1 2) Toren van Babel 2de helft 1 6de eeuw Paneel. olieverf. 1 55 cm x 2 1 7 lnv. 572

34

cm

Interludium In de gang, op weg naar de laatste kamer, hangt een paneelsch ilderij (73 x I 00 cm) waarin vooral model iefhebbers graag zullen i n rondwandelen. Aan kostu ums en andere vesti mentaire details alvast geen gebrek. Het anon ieme werk, u it de tweede helft van de 1 6de eeuw, stelt een scène voor u it het h uwelij ksbal (in 1 5 8 1 ) van de Hertog van Joyeuse en zijn kersverse bruid Margaretha van Lorreinen Vendémont. Het paar viel kennelij k zeer in de smaak van de kon i ng, Hendrik 11, want die schon k hen een fortu i n a a n ponden om u it de trouwkosten t e komen. Een en ander zal de belangstel l i ng voor de gebeurtenis a l l icht n og behoorlijk aangescherpt hebben, wat men onder andere ook kan meten aan het aantal schilderkunstige replieken van het thema (o.a. te bezichtigen in het museum van Rennes, het Louvre in Parijs. in Pensh u rst en e lders). U it vergelij kend o n derzoek i s gebleken dat het exemplaar van Gaasbeek in elk geval niet tot de artistieke top van de reeks behoort. En daar kunnen we i n komen. Het ontbreekt de on bekende schilder vooral aan compositorische vindi ngrij kheid en soepe l he i d . De vele apart geportretteerde figuurtjes

maken samen een weinig coherente i n d ru k, en het feit dat de meeste ogen op het 'à la volta' dansende koppel gericht zijn doet daar nauwel ij ks wat van af. Te meer m isschien o mdat de hertog zijn bru i d wel erg onhandig optilt en zij daar bovendien eerder als een pop dan als een vrouw op reageert. Of was precies dat de fi nesse van h u n dans ? Vlakbij deze kostuum parade hangt een albasten bas-reliëf, rechtsonder gedateerd 1 642. O n der applaus van m u sicerende engelen, cheru bijnen en putti, komen Gaspar, Melchior en Balthazar het kindj e Jezus begroeten, het was e r d u i delijk e e n d ru kte van jewelste. I n prettig archaïzerend Nederlands n oteren Renson en Casteels omtrent stijl en herkomst van het rel iëf: " D e samenstel l i ng is vol allure en staat i n het teken van de toenmalige italianiserende stij l. ( ... ) D it italian iserend rel iëf. een 'retabelfragment', voorzeker afstammend van een Nederlands atelier, getuigt bovendien van een kun stvaardige techniek en is een produ kt gans i n het teken van de matige baroksculptuur, vervaard igd een weinig na het verdwij nen van de grootmeester van de Nationale Barok i n de schilderku nst: Rubens."

De Infantekamer De l n fantekamer. Zo genoemd o mwille van de meer dan 2 meter hoge, volstrekt weelderig opgeprikte I n fante lsabella, dochter van F i l i ps 1 1 , geflan keerd door het a l even reusachtige portret van (vermoedelijk) haar zus Catharina van Savoye. Statisch en majestatisch, zoals het kon i ngsdochters betaamt in het kriti sche l ic ht van de gesc h i edenis. Het i s i n deze kamer trouwens n i et het en ige doek waarop l sabella van zich laat h o ren. Ze prijkt namelij k ook - d it keer echter haast onopval lend op het schilderij met de d ru kke feeststoet aan O. L.V.-ten-Zavel, waar de Bru sselse gilde van de kru i sboogschutters jaarlijks haar schuttersfeest organ izeerde. De af te sch ieten gaai werd daarbij aangebracht op de dakruiter van de kerk. En of het nu doorgestoken kaart was of n i et, op het feest van I 6 1 5 bestond de aartshertogin het o m i n h oogste igen persoon de begeerde vogel neer te h alen - een wapenfeit dat haar meteen tot kon i ngin van de gilde promoveerde. Uit dank riep ze een j aarl ij kse processiestoet i n het leven, met vaste datum op tweede p i n ksterdag. De heuglij ke gebeu rtenis is hier door Antoon Sallaert voor het nageslacht vastgelegd. In een doek dat het, behalve door de geze l l ige atmosfeer, vooral van zij n documenta i re waarde moet hebben. De architectuur, het straten patroon, de klederdracht van notabelen en vo l ksmensen, de koetsen, de muzieki nstru menten , de hellebaardiers, het feestgedru is, het staat er a l l emaal zoals het was, als in een fotografisch document. De Infante zelf bevi n dt zich, omri ngd door haar hofhoud ing, aan de koorkant van de kerk met een kru isboog i n de hand. Aartshertog A l b recht zit erbij en kijkt ernaar. Het wemelt verder nog van p rettige en boeiende anekdotes op d it werk, dat i n 1 9 69 gerestau reerd werd. Van de in ongelij ke n i veaus opgebouwde vijfdeurskast i n deze kamer, bezit het kasteel nog twee vrij identieke exem plaren. Rij k en met een i ngewikkeld kluwen van siermotieven gescul pteerd aan de voorzijde, heel sober daarentegen aan de zijkanten. U it het Antwerpen van de 1 7de eeuw. Eveneens 1 7de-eeuws is de smalle, manshoge begij n e n kast Een zogenaamd 'schapraai', vrij eenvoudig en smaakvol u itgedost en waarin de begij nen keuze hadden tussen twee kastjes en een lade om h u n eetrantsoen in op te bergen. De 1 7de-eeuwse tafel en stoelen in deze kamer zijn van Vl aams fabri kaat en d ragen het embleem van de fam i l i e Arconati Vi sconti (zoals o.a. ook het hemelbed in de b lauwe kamer). Boven de d e u r van de I n fantekamer hangt een ' H e i l ige Fam i l i e' in haast weemoed ige doen, toegeschreven aan het atel ier van J acob Jordaens,

soms ook met nauwelij ks geargumenteerd opti m isme aan de meester zelf. Die laatste mogelij kheid is alvast tot op heden niet wetenschappelijk aangetoond. Tenslotte: Gaasbeek zou Gaasbeek niet zijn ind ien ook i n de l aatste kamer geen wandtapijt o m aandacht vroeg. Geen origi nee l , maar e e n 1 9de­ eeuwse repliek i n wol, zijde en gouddraad van een I 7 de-eeuws Engels tapijt, naar een carton van de D u itse tekenaar en graveur Frans Cleyn. H et oorspronke l ij ke tapijt werd geweven in een ate l i er in M o rtlake, nabij Londen, waar in die tijd nota bene zo'n 50 Vlaamse weefspecialisten aan de slag waren. In het Londense Victoria and Albert M u seum bevi ndt zich tro uwens eenzelfde exemplaar als dat van Gaasbeek. Het doek i l l u streert het tragische einde van de liefdeslegende van Hero en Leander. E l ke nacht zwom de j onge Griek over de Bosporus naar zijn gel i efde Hero - tot een storm het sein van het l i chtbaken doofde en h ij j ammerlijk verdronk. Wat een wever in Mortlake eeuwen later aanmoed igde tot enig pathetisch medevoelen, naar rata van een 1 2-tal ketti ngdraden per centi meter.

Epiloog Als u weet dat het Kasteel van Gaasbeek, van de zolder tot het b u reau van de conservator, ru i m 1 .300 stuks ku nst en ambacht bewaart, d a n beseft u meteen dat onze gids niet alles heeft verteld. Somm ige stukken lieten we over aan de macht van uw verbeel d i ng of het gemak van i nterpretatie (zoals zopas de schildering van de Brusselse G rote M arkt en een M aria-rel iëf die u bij het verlaten van de laatste kamer passeert); andere lonen binnen d it bestek om d i verse redenen n i et echt de moeite van een signalement; nog andere zitten veilig opgeborgen om slechts met mo ndjesmaat aan de open baarheid te worden prijsgegeven . Zoals bijvoorbeeld de 1 4 staties van de ' Kru i sweg' van Edgard Tytgat. Een merkwaardig, kinderlijk geïns p i reerd en goedgelovig ensemble, dat na een ware kru i sweg langsheen de Mechelse D iocesane Commissie voor M o n umenten i n 1 95 5 voor gebru i k i n de kerk van Gaasbeek afgeschoten werd (wegens niet i n overeenstem m i ng met "de voorsch riften over Kristel ijke Kunst d i e voor onze kerken gelden"), na vele d i p l omatieke maneuvers van conservator Maurits Roelants dan toch aangekocht werd - nog wel door de socialisti sche m i n i ster van onderwijs Collard - en n u noodgedwongen in de reserves van het kasteel tot rust is gekomen. Bij wijze van troost kunnen we u , bij voorke u r nà uw bezoek, enkele afspan n i ngen i n de omgeving van het kasteel aanbevelen. Alwaar een boterham met ham en een roemer geuze of kriek wonderen verrichten. Laurens De Keyzer. 35

"Klopt en de

u

De burcht van Pierrefonds in Frankrijk

zal open ghedaen worden"

Late 1 9de eeuw Foto Benoit Arch ief Gaasbeek

Het verhaal van het kasteel van Gaasbeek Tussen 1 869 en 1 887 bouwt architect e n decorateu r Al bert-Joseph Charle ( 1 82 1 - 1 889) - zijn artiesten naam is Charle Albert - i n de Bru sselse regio te Watermaal-Bosvoorde aan de rand van het Zoniënwou d zijn eigen woonst. waaraan h ij de naam "Vlaams H u ijs" koppelt. Wanneer we dit i m posant bouwwerk oppervlakkig bekijken denke n we aan een eeuwenoud kasteel, dat in de loop der tijden werd verbouwd, vergroot en aangepast aan de wisselende omstand igheden en dus h i storisch mag genoemd worden. H oewel het i n zijn tijd een volledig nieuw gebouw was, d ru kt de manier van bouwen zeer d u idelijk het i dee van een h i storisch kasteel u it. Zo l ij kt bijvoorbeeld de i m posante hoektoren in twee o peenvolgende periodes te zijn o pgericht. Een ronde toren werd e r tegen de vierkante toren aangebouwd; ze vormen geen echte eenheid met e lkaar. Zo schijnen ook de diverse vormen van trapgevels, pu ntgevels en vol u utgevels d i e in dit bouwwerk door e l kaar gebru i kt zijn, u it andere bouwperioden te stammen. De loggia"s e n paviljoenachtige aanbouwen zij n pittoresk, evenals het hele spel van de bedakingen. De architectuu r bekoort door haar schilderachtige effecten d i e ze teweegbrengt in relatie tot de omgevende natuur. Al de aan- en u itbouwen l ijken toegevoegd aan een oorspronkelij k rechthoekig woo n h u i s d at naarmate de macht, de u itstraling en ook de fam i l i e van de kasteel heer aangroeide, u itgeb reid werd om zo aan andere en betere omstand igheden van comfort en "grandeur" te beantwoorden. De on regelmatige verdel i ng van de ramen, de "schietgaten" en gaanderije n , vooral in de torens, versterken het effect van " h i storische" groei en vergroeiing, vanaf het stad i u m van een versterkte burc ht bij de oorsprong tot "open" kasteelwo n ing in de 1 9de eeuw. Dat effect van h i stori sche groei (in een n ieuwbouw) werd door de ontwerper welbewust nagestreefd . Charle Al bert zelf noemt zijn gebouw een "werkstuk van archaïsche renovatie", althans zo vloeien de woorden u it zijn mond i n een anoniem arti kel over " La M aison Flamande de Charle Al bert" dat in 1 887 wordt gep u b l i ceerd in het tijdschrift " L"Art Mode rne". " Renovatie" i s een en igszins m i sleidende term omdat het woord, zeker i n de betekenis die wij e r vandaag aan geven, verwijst naar h et vertrekken vanu it een bestaande situatie, een gebouw, dat aangepast wordt aan een n ieuwe toestand. In de betekeni s die Charle Albert eraan wil geven wordt dat idee gekoppeld aan het "arc h aïsche", met andere woorden het "verouderde" wordt o pzettelijk en als zodanig gebru i kt i n zijn nieuwe architectuur. 36

aan de orde met de neogotiek. Alle mogel ijke vormen van toegepaste kunsten stonden ten dienste van arch itectuu r en schoonheid (van het leven).

De stap is nu n i et v e r meer naar wat w e i n het algemeen "restauratie" noemen en h o e deze werkwijze bij het herstellen van oudere gebouwen in hun oorspro n kelij ke glorie gedu rende de 1 9de eeuw geïnterpreteerd werd. I n 1 886 kreeg Charle Al bert trouwens de opdracht o m het kasteel van Gaasbeek bewoo n baar te maken voor de markiezin Arconati Visconti, geboren Marie Peyrat.

Arch itect Charle A l bert speelt i n die stro m i ng een c ruciale rol . Twee gevolgen vloeien daaruit voort: de arch itect, de beeldhouwer en de kunstschilder, soms ook verenigd i n één persoon, werken i n n ig samen op het creatieve vlak ( i n de renaissance was dat hét streefdoel) . De ambachte l ij kheid krijgt de d i mensie van een volwaardige kunstvorm. Dat wordt maar pas d u i d e l ij k i n de rol die al de " m i ndere" kunsten als toepassing i n de arch itectuu r vervu llen.

De Ameri kaanse architectuu r-historicus Alfred Willis - d i e een l ijvig doctoraat over deze 1 9de-eeuwse "moderne" Neevlaamse renaissancestijl i n België u itwerkte - brengt het Charle-Aibertkasteel onder de noemer van het " h i stori sme" b i nnen de Neevlaamse renaissance, een van de verschi llende richtingen b i n nen deze arch itectuurstij L H ij bestem pelt het gebouw tevens als een katalysator van de heroplevende Vlaamse renaissance.

Het Charle-Aibertkasteel afschildere n als een 1 9de-eeuws curiosum of als de fantaisistische u itspatting van een kunstenaar, zoals de kunstcriticus en journalist Sander Pierren dat deed i n zijn " H isto i re i l l u strée de la forêt de Soignes", getuigt van een gebrek aan i nzicht in de waarde van de 1 9de-eeuwse architectuur. I n de eerste helft van onze eeuw werden de neostij len zo i ngeschat en m i sschien worden ze vandaag ook nog door die ideeën gehypothekeerd ... want het prachtige kastee l v a n Charle Albert i s n u n o g maar recent tot ruïne vervallen. H et is geen pittoreske ruïne zoals we d ie kennen bij h i storische kastelen, verwoest door oorlogen en revol uties, maar een bewust vern i etigd bouwwerk, dat alleen maar schaamte over ons h u idig monumente n beleid oproept.

H et i s d u i d e l ij k dat het Charle Albertkasteel een cru ciale rol h eeft gespeeld zowel in de opbloei van de Neevlaamse renaissance zelf als i n de ontwikke l i ng van ideeën omtrent restauratie van h i stori sche bouwwerken. Charle A lbert vertrok bij de nieuwbouw van zijn kastee l met een vooropgezette visie: h ij wou eigen l ij k aantonen dat de (echte) Vlaamse renaissance u it de Gouden Eeuw zich u itsteken d leende tot de e i sen van het fam i liale leven i n zij n tijd . Zo is dat gebouw geen louter decor waarin men zich alleen maar bewonderend kan bewegen , maar tevens een weers p iege l i ng van de levenswijze van een bepaalde maatschappe l ij ke klasse die i n de tweede h e lft van de vorige eeuw leefde. De arch itectu u r en ook de b i n nenafwerking ogen 1 6de-eeuws, maar de zorg voor de hygiëne, de l i c htinval, voor de functional iteit was volledig aangepast aan toen mal ige 1 9de-eeuwse noden. Dat al lemaal o p een zo vanzelfsprekende wijze alsof echte renaissancekunstenaars het zelf hadden ontworpen. "Wat ik wilde, was het bewijs leveren dat de oude en glorierij ke Vlaamse stij l zich leende tot alle eisen van een modern comfort; i k wou een nationale terugkeer u itlokken naar een u itzonderl ij ke periode, waar alles i n n i g met e l kaar verbonden was op het vlak van de kunst. De arch itect, de beeld h o uwer, de kunstschilder, de ambachtsman waren één i n gedachtengoed, ze gehoorzaamden aan de wetten van een logische harmonie ( ... )" . Zo vertelt h ij in d atzelfde anonieme artikel over zijn Vlaams H u is. Charle Al bert houdt hier ook een pleidooi voor de i ntegratie van de versc h i l lende kunsten en geeft als het ware de defi nitie van de arch itectuu r als "totaalku n stwerk", zoals dat trouwens in de rij kste perioden u it de geschiedenis steed s het geval was. De eenheid van alle kunsten waarbij de arch itectuur een overkoepelende rol speelt - kwam in d i ezelfde 1 9de eeuw ook al volop

En zo was de histori sche burcht van Gaasbeek in de 1 9de eeuw ook bijna een ruïne, d i e evenwel e e n l etterlijke getu igenis kon afleggen van haar roemrijk e n erg bewogen verleden. I n d iezelfde 1 9de eeuw werden de theorie en d e praktijk van de restau ratie en monumentenzorg geboren. Voor d it "dode" monument - het was gestorven in zijn ruïne en het had ook zij n bestemming verloren - waren er versch i l lende mogelijkheden. Men kon de natuu r haar gang laten gaan zodat ze snel de arch itectuur zou i npalmen: dat is de veeleer romantische aanpak d i e men in de vorige eeuw meer dan eens h u ld igde. Verdere aftakel i ng van het bouwwerk vertragen en het i n een welbepaalde toestand van bewaring " bevriezen": d at was i n de kaart gespeeld van de eerder conserverende tendens i n de monumentenzorg. " Restauratie", deze j onge wetenschap in de architectuur, zou echter de toekomst van het kasteel van Gaasbeek verder bepalen. Het kasteel Charle Albert in een meer glorierijke periode Stadsarchief Brussel

Eerste gevelschets voor de restauratie van het kasteel gehandtekend door Charle Albert als architect Zonder datum Potloodtekening op papier Archief Gaasbeek

"Gaasbeek - zoo wilde zij - moest heropleven in pracht en l u i ster. Daarom riep zij den raad e n de h u l p i n van vermaarde bouwmeesters e n kunstschilders", z o schreef J .- F. Vinckx over de markiezin en haar Gaasbeek in zijn "Geschiedenis van het kasteel, de kerk e n het d o rp aan het vol k

verhaald" in 1 926. "Van 1 887 tot 1 89 3 (sic) heeft de markiezin een leger ambachtslieden naar Gaasbeek ontboden, die, naar de plannen en onder de leiding van bouwmeester Kare l (sic) Albert, ongenadig afgebroken en heropgebouwd hebben ( ... ) zoo erlangde de b u rcht een middeleeuwsch u itzicht". Dat (nieuw) u itzicht, deze "reconstructie" werd ontworpen door Charle Albert e n e r werd aan gebouwd en i ngericht tot in 1 89 8 , lang na zijn dood. De beweegreden h i ervoor was, naast de wil van markiezin A rconati Visconti o m het kasteel opnieuw bewoonbaar te maken en het d u s in zijn oude luister te h erstellen, d u i delijk i ngegeven door de tijdgeest zelf. Een ruïne i s ten slotte maar een samenraapsel van l osse fragmenten zonder band . H e t is als e e n tekst d i e o nleesbaar wordt omdat e r n o g maar enkele flarden v a n woorden e n l etters overb l even. Daarom vertrok men in de 1 9de eeuw van het p rincipe dat het verstandig, kunstig, respectvol is tegenover het m o n ument zelf, en ook naar het volk toe d idactisch gezien i nteressant, o m te restau reren. Men brak overta l l ige delen af, vulde de ontbrekende stukken aan, lacunes werden weggewerkt, de arch itectuu r van het m o n ument werd o p n i euw homogeen, ze werd opn ieuw leesbaar en zijn l atente schoonheid kwam terug i n al haar glorie. Bovendien vergde het bewoonbaar maken van een geruïneerd monu ment verregaande i ngrepen, vooral in het i nterieur. De restauratie van het kasteel van Gaasbeek door Charle Albert is o p en top een "Viol let-le-Duc"­ restau ratie. Charle Albert kende de theorieën van deze Franse architect-restaurateu r en arch itectu urtheoreticus erg grondig want in zijn bibl iotheek bewaarde h ij enkele van zijn i nteressante werke n . H ij bezat o o k e n kele prenten van het kasteel van Pierrefonds dat door Eugène E. Viol let­ le-Duc vanaf 1 85 8 u it een ruïne gerestau reerd werd. In zijn tiendeling werk " D i ctionn�ire raisonné de l "architecture française d u Xle au XVIe siècle", u itgegeven tussen 1 854 en I 868 te Parijs, dat o pgevat is als een beredeneerd woordenboek over architectuu r wijdt Viollet-Le-Duc een fel u itgewerkte rubriek aan de " Restauratie". Deze ru briek wordt vlug ervaren als de nieuwe theorie over de restauratie van h i storische monumenten. Vrij snel wordt d i e tekst zelfs naar het Engels vertaald en verschijnt te Londen als een afzonderlij ke p u b l i katie in 1 87 5 o n der de titel " O n Restauration", samen met een nota over zijn werken aan de Franse h i storische monumenten. Want Viol let-le-Duc had bovendien een voorbeeld ige restau ratiepraktijk. Architectuu r restau reren beteken d e voor Viol let-le­ Duc wel iets anders dan een gebouw gewoon onderhouden, het herstellen of herbouwen. " H et terugbrengen naar een zo volledig mogelij ke toestand, d i e zelfs op een bepaald moment nooit 37

Wandtapijtimitaties in de eetkamer Detail van een van de zeven wandtapijtimitaties in de eetkamer naar een origineel wandtapijt van Maistre Nicole de la Chesnaye (Frans schrijver uit het begin van de I 6de eeuw), met als titel "La condamnation de banquets à la louange de diepte et sobresse peur Ie prouffit du corps humain". Charle Albert was bedreven in de kunst van het i miteren van wandtapijten door middel van beschildering van lij nwaad. De originelen zijn wandtapijten uit de verzameling van Karel de Stoute. bewaard in het museum van Nancy. Een van de figuren stelt de ontwerper Charle Albert voor in de persoon van "Remède".

k a n hebben bestaan", dat was zijn ideaal. U iteraard t e laten voelen. H ij bouwt als het ware een werkte Viollet-le-Duc ernstig en kreeg het h i storisch artificiële tijdsdimensie bij deze restauratie i n . en archeologisch onderzoek, het bouwfysisch e n D e eerste gevelschets van het restauratieproject structureel onderzoek van een bouwwerk, de toont ons een rijke l ij k versierd b u itendecor langs de o p l e i d i ng van bekwame arbeiders en ambachts l u i zijde van de b i n nenkoer. Er wordt vooral zorg besteed aan de ornamentiek van de torens en aan h ij d roomde van de Ate l iers u it de middeleeuwen -, een belangrijke p laats in de ontwikke l i ng van zijn de arch itectonische detai l lering zoals die trouwens restauratietheorie en -praktijk. ook aan bod kwam in Charle Al berts eigen kasteel Meermaals werden de restauraties van Viollet-lete Watermaai- Bosvoorde. O p deze schets worden ook de d iverse woonfuncties aangegeven . I n zij n Duc ten onrechte afgedaan als te hypothetisch. Vooral daar waar h ij voortgaande op authentieke restauratieconcept d raagt Charle Albert er zorg documenten zich i n beeldde wat er oorspronkelij k voor dat het stoere b u rchtkarakter v a n het kastee l gebouwd was of... h a d k u n n e n zij n. vooral bewaard bl ijft en zelfs versterkt wordt langs En h ij herbouwde, vulde aan, vond u it verfraaide, of de zijde van de hoofdgevel , terwijl de b i n n e n koergevel de bevall igheid van de woonfunctie dacht h et althans schoner te maken dan het ooit was. (Het is maar zeer recent dat zij n theoretisch zoals in een echte "heerlij kheid" weergeeft. Er ontstaat een erg groot contrast tussen beide werk en zijn uitgevoerde restauraties opn ieuw gevel partijen. De drie teke n i ngen van de hoofdgevel, volledig naar waarde geschat worden.) toestand voor restauratie, een restauratie-ontwerp Zoals Viollet-le-Duc volledig doordrongen was van de tech niek en de creativiteit van de gotische en een variante, tonen ons de graad van vrij heid d i e bouwku nst, z o zag arch itect Charle Albert een de o ntwerper zich kon veroorlove n . H ij opteert glansrijke toekomst in de toepassing van de d u idelijk voor het bu rchtkarakter, waarbij ramen worden weggewerkt tot schietgaten , antelen p ri n c i pes van deze grootmeester bij de restauratie worden toe evoegd, de ron van het kasteel van Gaasbeek. En ook h ij werd als . ge n de torenpartï an d hoofd i nga g b adrukt door een "leerli ng" van Viollet-le-Duc om zijn restauratie van Gaasbeek veroordeeld, n i et zo e rg tijdens zijn leven, u itbouw . . oor plein ev r.e'·· 'rt h-ij een tot:gj andere mos e ee . � rst kte toega maar vooral in de latere periodes. Lange tijd werd h ij zelfs als de arch itect-restau rateu r van Gaasbeek oversh . rede ko t m n i n een eerder � @1l ige en doodgezwegen . I n het boek " Le Chäteau de kleinsthal ige bmgeving terecht schil derachtig gericht rond een binnenplein met prachtig Gaesbeek", uit 1 93 9 d o o wijlen J u les Van vergezicht over de landerij en. Cromphout ( I 85 1 - 1 9 I , rentmeester an de oederen Arconati Vi�onti i België e ij len Neogotische bouw. lementen worden er afgewisseld met rena1ss c: -elementen. De renaissance r. Vennekens � 853.-..!1 93 2 p oor en lid van de ;� r mdt zich met de belangrijkste basiselementen "Sociét . alë d"Archéologie de Belgique" wordt �, uw, de gotiek i s eerder als decoratie harJe. I rt meermaals door het slijk getrokken: �.� ,, an�het g deze arbitraire restauratie zonder reke n i ng t : � · aanwezig; nder de vorm van loggia's, erkers, ouden met het verleden, noch met h�t :kt!� & �p itstor€htjes en versterkt aldus het pittoreske en het romantische karakter van deze binnengevel . de oude b u rcht was een fout op a�t'fitectqnls. vlak", "het fantaisistische .Wéj:"k �n Charle Do'or het naast e l kaar toepassen van twee "de restauratie he.!'lft de geledmg van deze vleugel belangrijke stij l ri chtingen wordt de logische "histori sche" evolutie d u idelij ker voor de kom pleet vee toord" . . . M grote zorg wordt er toeschouwer. Een gelijkaard i g effect krijgt men in de echter i n dit boek besch reven wat authentiek is en wat "fantasie" is. b u rcht van Pierrefonds, eens men de ophaal brug is ,,.. overgestoken en de binnenkoer heeft berei kt. H et strenge maakt er plaats voor het aangename en men H u n ieke van het kastee l van Gaas eek l igt j u ist in dat delicate samengaan van het a entieke voelt onmiddellij k via de arch itectuu r het met het gerestaureerde, in de hersche kasteelleven u it de late middeleeuwen p laatsgrijpen .. . totaal arch itecton i sch kunstwerk. H omogeen ridderleven, mooi en beval lig geklede jonkvrouwen .. . totaalbeeld is daarbij belangrijker deze opvatting van restauratie dan dat men h ebouw zou Architectuur en d u s ook restau ratie van n versch i l lende h i stori sche bouwwerken kan een aangenaam ervaren als een aaneen rijgen oorspro n ke l ij ke flarden to en d i sconti n u geheel . schouwtoneel suggereren. In feite ging het h ier om E e n restauratie op de wij e van Viol let-le-Duc de creatie van de o m kadering voor het rijkelij ke moest i n het gebouwe ncomplex opn ieuw eenheid leven van markiezin Arconati Visconti en haar brengen en tegelij k wou Charle Al bert de gevolg. h i storische groei en de vergroeiing van dat kasteel n iet ten ietdoen. Zo i ntegreert h ij tegelij k gotische en De zorg voor het silhouet van de architectuur, voor de volu mewerki ng en het kleine renai ssance-elementen bij de heropbouw om als het ware de evo l utie van de stij l perioden u it het detail worden in d it restauratie-ontwerp ten top verleden in deze (gedeeltelijke) n i euwbouw d u i delijk gedreven . Honderden schetsen , ontwerptekeni ngen, ·

�

� fj

·

·

'

:V

·

••

•. �

·

·

. •

·

Handtekening van Albert Charle op één van de ontwerptekeningen voor de interieurinrichting van het kasteel te Gaasbeek Verzame l i ng kasteel Gaasbeek

38

�

·

eft�

•

·

deze prent aan leiding tot het verklaren hoe er in die tijd i n bed werd gestapt, hoe de vormen van het meubel "fu n ctioneel" pasten bij zijn gebru i k en welke de slaapgewoonten waren . . . Charle Albert voert d u s u it wat Viollet-le-Duc n a h i storisch onderzoek optekent, het i s maar v o o r... een ledikant.

p laasteren modellen van architectuurdetails en u itvoeri ngsplannen werden er opgesteld. Jean Van Holder stond Charle Albert b ij en zette na zijn dood de werken verder. De hoge kwal iteit van de arch itectonische detai l lering in de tekeni ngen pleitte voor de grondige ken n i s van Charle Albert op het vlak van de beheersing van vormentaal en decoratie van gotiek en renai ssance. O p n ieuw werd er met dit bouwwerk een band gelegd tussen de versc h i l lende takken van de kunst en van het kunstambacht. De integratie van a l de ku nsten in de arch itectu u r ­ het basisconcept van de gotiek en de renaissance werd in Gaasbeek weer eens bewezen en u itgedrukt in een kwalitatief zeer hoogstaand vakmanschap, waarvoor Charle Al bert niet alleen ideeën leverde maar ook i n stond voor leiding over en u itvoering van de werken. I n 1 899 wijdt Phi logène Wytsman, lid van de "Société d 'Archéologie de Bruxelles", een platenalbum aan het gerealiseerde Gaasbeek onder de titel " Le Chateau de Gaesbeek en 1 899 appartenant à M adame La M arq uise Arconati Visconti " . N aast een h i storische beschrijving van het kasteel en van zijn opeenvolgende heren leidt h ij het p l atenalbum in met een korte omschrijving van de restauratie. De eer voor deze totale restauratie, d i e h ij nad i en bestempelt als e e n u itzonderl i j k mooie reconstructie geput u i t eeuwenoude archieven van Gaasbeek, valt te beurt aan de markiezi n , die zich liet bijstaan door de "wijze Brusselse decorateur Charle Al bert". I n 1 8 becommentarieerde platen toont Wytsman de belangrij kste i nterieurruimten met hun decoratie en meubi lair, de Keizer- Kareltrap, de beroemde ridderzaal, de Egmondtrap, de kamers van de markiezin, de Ladewijk XIV-kamer, de b i b liotheek, de gotische kamer. . . O pval lend is dat Wytsman a l l een het quasi volledig "gereconstrueerde" i nterieur toont. U it de begeleidende teksten blij kt dat heel wat elementen u it d it i nterieur getrouwe kopieën zijn naar buitenlandse origi nelen. Zo is de haard i n de galerij ru i mte "bijna identiek aan d i e wel ke de galerij van de heer Spitzer in Parijs versierde"; ze werd u itgevoerd door de bekende Brusselse o rnemanist H outstont. De schoorsteen mantel in de kamer van de m arkiezin werd ook door H o utstont gemouleerd op basis van mallen u it Parijs en is dezelfde als in het " M usée de C l u ny". In plaat 1 7 toont h ij zelfs een slaapkamer met gescu l pteerde bedstede, d i e de getrouwe u itvoering i s van een bedstede met bal dakij n, die ... Viollet-le-Duc tekent i n zijn " D icti o n n a i re Raiso nné d u M o b i l ier Français de I ' Epoque Carlovingienne à la Renaissance" (Parij s, 1 872, tome I , ru briek " Lit", p. I 6 3 ) . De bron van Viol let-le-Duc is een vignet u it een 1 3 de-eeuws manuscri pt ( n r.6767) van de "Bibl iothèq ue N ationale" te Parijs, dat h ij zeer zorgvu l d ig kop ieert. Dat verl u cht manuscri pt, vertelt onder meer het verhaal van de H e i l ige Graal . . . Voor Viollet-le-Duc i s

Gezicht in d e slaapkamer van markiezin Arconati Visconti I l lustratie uit de verzameling Sint-Lukasarchief, Brussel Vooral het (nu verdwenen) hemelbed was opmerkelijk omdat het een zeer getrouwe kopie is van een tekening die Viollet-le-Duc publiceert i n zijn "Dictionnaire Raisonné du Mobilier Français". Als commentaar belicht Viollet-le­ Duc d e man ier waarop de jonkvrouwen i n bed stapten. Tussen twee zui ltjes i n de langszijde van de bedstede konden ze zitten en met een elegante beweging van daaruit tussen de lakens glijden. Aan een smeedijzeren gestel opgehangen aan het plafond konden brokaatgord ijnen naar beneden gelaten worden zodanig dat de slapende jonkvrouw gerust was... Viollet-le-Duc beschrijft uiteraard de functionele relatie

De ridderzaal van het kasteel te Gaasbeek vertoont de grootste gelijkenis, verhoudi ngen in acht genomen, met de "kamer van de keizeri n " , een van de mooiste vertrekken i n het kasteel te Pierrefonds, ontworpen door Viollet-le-Duc. I n het lastenboek opgesteld door Charle Al bert bij zijn i n richtingsplannen voor Gaasbeek vermeldt h ij dat het grote gewelf van de zaal zal versierd worden met "gekleurde m u u rschi lderingen, arabesken, boordsc h i lderingen ( i n het genre van de schilderi ngen in het kasteel van Pierrefonds)". Maar e r is meer dan al leen de gelijkenis in het decoratief schilderwerk afgestemd op Pierrefonds: de hele ru i mte-o pvatti ng, de gewelven, l ambriseringen . . . De haard met "stamboom" en de h i storische evocatieschilderi ngen zijn logischerwijze afgestemd op Gaasbeek en zijn gesch iedenis. Overigens, tussen Gaasbeek en Pierrefonds waren er voor Arconati Visconti ook verbanden. De gelijken issen die Charle Albert verwerkt zijn dus ook histori sch gezien niet zomaar u it de l ucht gegrepen. De historische " l ook" van Gaasbeek i s n i et toevall ig, maar een welgefu ndeerde en overwogen persoo n l ij ke i nterpretatie van de ontwerper, die een zo authentiek mogelij ke historische architectuur wou creëren. " H et l ij kt dat men zich omhult, ( ... ), met kledi ngsstukken u it een andere tijd en dat men ook meteen die andere tijden met h u n andere zeden beleeft", dat was de indru k van een bezoeker u it 1 887 in het Vlaams huis van Charle Al bert. Gaasbeek, het Vlaamse Pierrefonds, straalt eenzelfde sfeer u it. Jos Vandenbreeden Sint-Lukasarch ief

tussen meubel en gebrui k ervan. D e vormentaal van zijn bedstede wordt geput uit een vignet van een 1 3de-eeuwse manuscript.

39

'

De bestaande toestand vóór de restauratie en twee alternatieven voor de heropbouw Zonder datum

Potloodtekening op papier . Archief Gaasbeek . Uiteindelijk wordt er geopteerd voor het project van voorgevel waarbij het versterkte karakter van de burcht h e t mees): tot uitdrukking komt en de meer open woongedeelten hun karaktèr pas op de binnenkoer u itstralen. De verbouwing van het rechtergedeelte naast het poortgebo.uw-en het sluiten ·van alle kruisramen is daarvan een voorbeeld. Ramen worden verbouwd. tot schietgaten. dakramen en kroonlijsten worden vervolledigd en · herbouwd tot mezekouwen (vervolkst vanuit het Franse woord machicoulis).

Verantwoordelijke u itgever: E. de Cuyper Gouvernementstraat 9000 Gent

Bijvoegsel bij OKV 1 994/ 1 OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAA N DEREN Tweeëndertigste jaargang/januari - februari - maart 1 994/nr. I driemaandelijkse periodiek voor inwijding in de beeldende kunsten door reprodukties, teksten en radiouitzendingen Uitgave van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen v.z.w. onder de auspiciën van de Vlaamse provincies en in samenwerking met de B.R.T.N.

O KV-Aan bied ing

Mededelingen Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen op BRTN-radio

Door een nieuw akkoord met de directie van de BRTN-radio zullen uw afleveringen in 1 994 besproken worden op de vier verschillende zenders. De besprekingen bestaan uit een commentaar op de editie en/of een diepergaand interview met de auteur(s). Wij menen U met deze spreiding van zenders en uitzenduren van dienst te zijn. Dank aan de BRTN-direktie en aan de verschillende programma-makers.

'Kasteel van Gaasbeek' komt aan bod:

bij Radio I in 'Eenhoorn'

op dinsdag I maart tussen 1 3 .30 u. en I S.OO u.

bij Radio 2 in 'Het Narrenschip'

op donderdag 1 7 febr. tussen 20.00 u. en 22.00 u.

bij Radio

3

in 'De Kunstberg'

op woensdag I 6 febr. tussen 1 7.00 u. en 1 8.30 u.

bij radio Donna in 'Foyer'

op maandag 1 4 febr. tussen I S.OO u. en 1 7.00 u.

Verantwoordelijke uitgever. Et. de Cuyper

Secretariaat, redactie en abonnementendienst

Kasteelstraat 97 - 8700 Tielt tel.: OS 1 /42.42.99 fax: OS I /40.84.78

Pjeero Roobjee Ets met aquarel 1 994

B.T.W.-nummer: 427. 1 90. 1 76

Bankrelaties:

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

448-00073 6 1 -87 220-0722400-77 000-0099920- 1 0 1 3S.20 (NL)

Dit Mededelingenblad werd samengesteld door Rudy Vercruysse, Marijke Declercq en Marc Devos

Een oplage van 20 etsen, alle ingekleurd tot een origineel kunstwerk

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 994 biedt I . Kasteel van Gaasbeek 2. Hans Memling 3. Provinciaal Galla-Romeins Museum Tongeren

Deze 'Mededelingen' zijn een bijvoegsel bij de OKV-aflevering nr. I van de jaargang 1 994: 'Kasteel van Gaosbeek'

Museumkaart In deze zending vindt U de Museumkaart 1 994.

4. Hedendaagse fotografie in België

Deze kaart is geldig t.e.m. febr. 1 995.

Abonnementsprijs

De kaart is een persoonlijke kaart, mogen wij u daarom

1 994: 700,- fr. of 4 1 ,5 NLG

In de abonnementsprijs voor 1 994 zijn begrepen:

24.02 The Music Box 03.03 Jacques Prévert

te vullen, en ook uw

I 0.03

abonneenummer.

1 7.03 Octave Landuyt 24.03 S. Mandelbaum

Niets is eenvoudiger dan dat U stort 700,- fr. (zonder opbergband) of 970,- fr. (mét opbergband) op rekeningnummer 448-00073 6 1 -87 van Openbaar Kunstbezit in

enveloppe. U hebt het abonneenummer dan ook bij de hand voor een

2 1 .04 Dancing 4/8 28/04 Dancing 5/8

eventueel contact met onze abonnementendienst.

05.05 1 2.05 1 9.05

Vlaanderen, Tielt. Graag vermelden: ' 1 994'.

Personenregister CjP-ers genieten een gunsttarief: 600,- fr. i.p.v. 700,- fr. Let op ! Vanuit Nederland kan U ook abonnee worden ! Uitsluitend door storting van 4 1 ,5 NLG (zonder opbergband) of 59,5 NLG (mét opbergband) op gironummer 1 35.20 van OKV in Tielt. Graag vermelden: ' 1 994'. Vanuit alle andere landen bent U eveneens welkom als abonnee ! Een abonnement kost dan 1 .000,- fr. (zonder opbergband) of 1 .320,- fr. (mét opbergband) uitsluitend te betalen op PCR 000-0099920- 1 0 van OKV in Tielt of via internationale postwissel.

Auteurs: Herman Vandormael, Laurens De Keyzer Jos Vandenbreeden Wie vandaag het kasteel van Gaasbeek bezoekt, waant zich in

Déjà Vu (Travelogue 5)

3 I .03 Dancing I /8 07.04 Dancing 2/8 1 4.04 Dancing 3/8

Uw abonneenummer vindt U op het etiket van uw

Hoe kan U zich abonneren ?

I 0.02 Jacob Jordaens ( H ) 1 7.02 Dracula

vragen om uw naam en adres in

I . vier thematische afieveringen 2. vier Mededelingenbladen 3. de OKV-Museumkaart 94

BRTN Departement Cultuur Tekens op TV2, elke donderdag om 20.30 u.

26.05 Het blauwe steentje (Portugese tegelkunst n.a.v. Lissabon, culturele hoofdstad van Europa)

Als middenkatern van dit Mededelingenblad sturen wij U het personenregister op de jaargang 1 993.

Dancing 6/8 Dancing 7/8 Dancing 8/8

02.06 Roy Rogers 09.06 Polyfonisten (H) 1 6.06 Polyfonisten (H) 23.06 Rik Wouters

Wij raden U aan om dit register

middeleeuwse tijden. Toch was

niet uit het Mededelingenblad te nemen en het volledige

dit majestatische slot, dat teruggaat tot de 1 3de eeuw, op

Mededelingenblad 94/ I te klasseren in de opbergmap 1 993.

het einde van de vorige eeuw nog net geen ruïne. De toenmalige eigenares, Markiezin Arconati Visconti

Prijswinnaars verlotingsactie 1 994

(geboren Marie Peyrat) resideerde hoofdzakelijk in Parijs en Milaan. In 1 887 besloot zij een deel van haar aanzienlijk fortuin te besteden aan de grondige restauratie - voor sommige delen was het veeleer 'herbouwen' - van het kasteel

B RTN

Departement Cultuu r

Affiche O p TV2, O p TV1 ,

elke donderdag om 22.30 u . elke zaterdag o m 1 2 .30 u . (herhaling)

Affiche bestaat u i t d e volgende delen: - Agenda: een vlugge en vlotte montage van een tiental komende of lopende tentoonstellingen, concerten , theater- en dansvoorstelli ngen - Accent een korte reportage over een actueel kunstgebeuren, waarin d e betrokken kunstenaar centraal staat. l ntervieuws door Régine Clauwaert. - Apart. nieuw of bestaand beeld materiaal over een man ifestatie in de (ruime) kunstsfeer Kortom , een actueel en informatief programma over kunst i n al haar vormen. Het programma wordt verzorgd door Jan Siondeel en Marianne Soetewey (reg ie), Régine Clauwaert (samenstelling, redactie en presentatie ) , J o han vande Loock (samenstelling en produktie), Katrien Wanten (assistentie) en Hilde de Palmenaere (g rafiek).

2

van Gaasbeek, dat eeuwen had toebehoord aan de familie van haar jong gestorven man Giammartino Arconati Visconti.

De volledige lijst van de prijswinnaars zal worden gepubliceerd in het volgende Mededelingenblad. De winnaars zullen ondertussen reeds persoonlijk vervvittigd worden en hun prijs ontvangen. Dank aan de voorintekenaars voor het vertrouwen in onze nieuwe editie.

Enkele jaren na haar laatste bezoek in 1 9 1 3 schonk zij het

Losse nummers

kasteel aan de Belgische staat Herman Vandormael, huidig conservator, neemt de lezer mee op een boeiende tocht door de

Losse nummers kosten 200,- fr. of 1 1 ,- NLG portokosten inbegrepen

geschiedenis van het kasteel van Gaasbeek Journalist Laurens De Keyzer maakt een kasteelwandeling. Samen met hem ontdekt de lezer niet alleen de talrijke

Bestellen kan door storting op rekening 448-00073 6 1 -87 (in België) of 1 35.20 (in Nederland) van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, met vermelding 'Kasteel van Gaasbeek'.

kunstschatten bewaard in de vele kamers, hij proeft ook de sfeer en de poëzie van lang vervlogen tijden. Jos Vandenbreeden, directeur van het Sint Lukasarchief Brussel, verhaalt in zijn bijdrage over de heropstanding van het kasteel van Gaasbeek, einde 1 9de eeuw. Onder leiding van architect en

Volgende editie Afievering nr.2 van de jaargang 1 994:

Hans Memling

decorateur Charle Albert 'herbouwen' honderden vaklui

door Hilde Lobelle

het bouwvallige kasteel tot een monumentale burcht

verschijnt eind opril

OKV-Aanbieding

Pjeero Roobjee Ets met aquarel 1 994

Publikaties

Zelfs al we het engagement laten voor wat het is, bieden de schilderijen en tekeningen een boeiende wirwar van lijnen en figuren. De beelden zijn herkenbaar maar ze zweven weg in kronkels, korte lijntjes, kleuren, ... Dit zien we duidelijk in de grafiek die hier wordt

ontdekken vallen. Door

generaties (de oudste is 96, de

Hostyn in 1 985 een bijdrage

kleurzetting op bepaalde lijnen en door inkleuring met

jongste 25 jaar) schilders en beeldhouwers uit drie taalgebieden.

over marineschilderkunst

achtergrond. leder ingekleurde ets wordt een avontuur op zich en biedt de aandachtige bekijker kans op een boel ontdekkingen, want de maskers van Pjeero Roobjee hebben vele gezichten.

Rudolf Broulim.

Technisch Fonmaat blad: 60 x 40 cm

20 originelen. Door een spel met de intensiteit van de kleuren en door telkens een andere partij i n t e kleuren, wordt steeds een ander element van de tekening in de ets benadrukt.

honderden kunstenaars sluit de editie af. De auteur van deze urtgave is Norbert Hostyn, conservator van de Stedelijke Musea Oostende.

ledere ets werd vervolgens door Pjeero Roobjee met aquarel ingekleurd, telkens met andere

Schilderkunst. Een lexicon van enkele

Voor Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen schreef Norbert

verschillende uitvoeringen van de oplage, naar voren of naar de

tinten. Op die manier ontstaan

kunstleven: de Europaprijs voor

kunstenaars geselecteerd en met elkaar geconfronteerd: drie

donkerder of helderder kleuren, komen deze maskers in de

Roobjee een ets op 20 exemplaren. De etsen werden gedrukt door

handelt over een belangrijke manifestatie in het Oostendse

In deze uitgave worden hedendaagse Belgische

aangeboden. De ets is een gewriemel van lijntjes en vonmpjes waarin drie maskers te

Voor Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen realiseerde Pjeero

Confrontaties door Marcel van jole (red.) 1 993, Lannoo, 2 4 x 2 6 cm, 304 blz., gebonden, I 1 5 kleurenafbeeldingen en I 1 5 zwart-witillustraties, 1 . 850,- BF. ISBN 90-209-23 1 0-2

Fonmaat ets: 23 x 30 cm Papier: Hahnemühle 300 gr. Ets: lijnets Inkleuring: aquarel Oplage: 20 exemplaren, de inkleuring is telkens verschillend

Prijs Voor abonnees: 7.000,- BF

(FL. 389,-) + eventueel

ledere kunstenaar wordt voorgesteld met een tekst over zijn werk (in het Nederlands en het Frans), enkele belangrijke biografische gegevens en een kleurenillustratie van één van zijn werken. De biografische notities zijn

Het Stadhuis van Antwerpen door jan Lampo 1 993, reeks Musea Nostra, 2 8 x 2 I cm, I 2 8 blz., genaaid, ca. 250 kleurenafbeeldingen, 596,- BF ISBN 90-5544-004-3

achterin ook in het Engels opgenomen. In 1 979 tekenden Vlaanderen en Noordrijn-Westfalen een

Beeldend Oostende 200 jaar beeldende kunsten in Oostende door Norbert Hostyn 1 993, Uitgeverij Marc van de Wiele, 32 x 25 cm, ca. 200 blz., garengenaaid, ca. 80 kleurenafbeeldingen en ca. I 00 zwart-witillustraties, 2.450,- BF.

samenwerkngsakkoord. Een invulling hiervan is een tentoonstelling "Belgische Grafik der Gegenwart" in vijf musea in Minden, Herford, Gütersloh, Detmold en Paderbom. Er werd werk getoond van I I Belgische hedendaagse kunstenaars bij grafiek in hun oeuvre een rol speelt:

250,- BF (FL. 1 5,-) verzendingskosten

Alechinsky, Belgeonne, Bury, De Keyser, Delahaut, Duchateau,

(aangetekend). Niet-abonnees: 8.000,- BF (FL. 445,-) + eventueel 250,- BF (FL. 1 5,-) verzendingskosten (aangetekend).

Hoe kan U bestellen ? Door storting of overschrijving van het nodige bedrag op rekeningnummer

448-000736 1 -87 van OKV in foto Ludo Geysels

Pjeero Roobjee werd geboren in Gent in 1 945. Hij studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Gent en aan de voorbereidende afdeling van de Rijksacademie in Amsterdam. Pjeero Roobjee rolt zijn sigaretten zelf en is bedrijvig als schilder, tekenaar, graficus, romancier, dichter, ... Door deze veelzijdigheid laten de actietenreinen zich moeilijk scheiden. Zo heeft de schilderkunst van Roobjee een uitgesproken verhalend karakter waaruit meestal een maatschappelijk engagement spreekt.

Tielt; vanuit Nederand: uitsluitend op gironummer 1 3 5.20 van OKV i n Tielt.

U kunt een exemplaar telefonisch (05 1 /42.42.99)

reserveren of per fax (OS I /40.84.78). Uw reservatie blijft 3 werk­ dagen geldig en wordt definitief bij ontvangst van uw betaling. U kunt het kunstwerk zelf afihalen in Tielt na telefonische

afspraak (05 1 /42.42.99) of het kan U aangetekend worden toegestuurd. Graag venmelden bij uw overschrijving: "afihalen" of "opsturen"; let in het laatste geval op de portkosten a.u.b.

Belgische Grafik der Gegenwart catalogus 1 99 3, Kar/ Kerber Verlag, 29, 7 x 2 1 cm, 1 20 blz., genaaid, talrijke kleuren- zwart­ witillustraties, 7 50,- BF. ISBN 3-924639-2 9-9

Het eerste deel van het boek schetst in elf hoofdstukken de krachtlijnen van 200 jaar beeldende kunst in Oostende: de protagonisten en de stromingen t.e.m. 1 993. Wij praten over Willy Finch, james Ensor, Léon Spilliaert, jan de Clerck en Constant Penmeke. Maar ook vele anderen en hedendaagse kunstenaars worden besproken. Het tweede deel is meer documentair van aard. Eerst gaat de aandacht naar de aanwezigheid van niet­ Oostendse kunstenaars in de stad. Een volgend hoofdstuk

Jan Lampo is de zoon van, maar ook joumali st, historicus en

Dewint, Hoome, Masereel (+), Panamarenko en Raveel.

Antwerpenaar en als dusdanig de aangewezen auteur voor een

Deze uitgave is de catalogus van de tentoonstellingen.

monografie over het Antwerpse stadhuis.

De inleiding bestaat uit twee interessante artikels die een

Uiteraard besteedt hij veel aandacht aan het gebouw zelf en in het bijzonder aan het vrijwel intacte 1 9de-eeuwse interieur.

overzicht geven van het grafieklandschap na 1 945 in Vlaanderen en in Wallonië, resp. door Ludo Raskin en Philippe

Het Stadhuis is evenwel geen geïsoleerd gegeven en ook zijn

Roberts-jones. Hoofdbestandeet is een

natuurlijke omgeving, de Grote Markt, komt in deze uitgave

duidende commentaar bij de I I verschillende kunstenaars.

uitvoerig aan bod. De monografie wil een breed

Telkens worden twee werken van de kunstenaar in kleur

publiek immers laten kennismaken met een getuigenis

afgebeeld en twee in zwart-wit

van de gemeentelijke cultuur die onze gewesten kenmerkt van in

Nederland, Duits en Frans. Het boek geeft een mooi (zij het

de 1 2de eeuw. De economische ontwikkeling en de politieke

selectief) overzicht van de Belgische grafiekscène.

evolutie die de stad heeft gekend, worden ruimschoots besproken.

De editie bevat teksten in het

Wie daanmee wil kennis maken kan dit boek bestellen bij Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen door storting van 750,- BF op rekeningnummer 448-000736 1 -87 met venmelding "Grafiek". Bij ontvangst van uw betaling wordt het boek toegestuurd. Verzendingskosten worden niet aangerekend.

3

Sapporo International Print Biennale

Herman Vandormael Een historicus verovert Gaasbeek

Op I december 1 983 zwaaide

In 1 99 1 werd deze Biënnale voor

de poort van het Kasteel van Gaasbeek voor Herman

de tweede maal georganiseerd in het Japanse Sapporo.

Vandormael en zijn gezin (vrouw en drie kinderen) open. Als conservator van het kasteel trad hij er in de voetsporen van

"Ik ben een gematigd optimist", zegt Herman Vandormael, conservator van het Kasteel van Gaasbeek. En hij legt uit dat de toekomst hem niet afschrikt, "al zijn er tekenen die wijzen op een langzaam sluipend gif dat zich van de mensheid meester maakt, met name: de waanzin". Die waanzin kan enorme proporties aannemen ("Sarajewo") of het dagelijkse leven infiltreren ("Lawaai"). "In beide gevallen is het waanzin en de lijn tussen groot en klein is niet zo duidelijk te trekken. Dat is werk voor de historici van later".

grafische kunstenaars.

professor Renson en dichter

Bij de tweede editie waren er

Maurice Roelandts. Toen Vandormael nog een kind was kwam hij vaak in de

3.856 inzendingen van 1 .358 kunstenaars uit 76 landen. Dit is een duidelijke groei t.o.v.

geheimzinnige bossen van Gaasbeek spoken, maar. "Ik had nee". (Lach). Met zijn aanstelling

de eerste uitgave. De inzendingen werden gejureerd in augustus van vorig jaar.

woei een frisse wind door de burcht. De slotpoort werd deze

En dit gebeurde zeer streng. Maar 3,8 % van alle inzendingen

keer van binnenuit bestormd en opengegooid. I n plaats van de

werd geselecteerd als mogelijke prijswinnaar.

traditionele inbraak in het kasteel werd het een uitbraak. Een soort

Zeefdrukkunstenaar

aanval van gastvrijheid vanwege de kasteelheer naar het grote

Marc Dejonghe uit Meulebeke won in de Biënnale de

publiek toe. In de werkkamer waar Maurice Roelandts ooit zijn

Sponsors' Prize, geschonken door de Yasuda Trust Bank.

gedichten schreef. zette historicus Vandormael zich

Hij won deze prijs met de zeefdruk Broken Dreams, die

eveneens aan het boek-werk. Zo portretteerde de conservator

bovenaan dit artikel is afgebeeld. Eigen aan het ceuvre van Marc

het Kasteel van Gaasbeek in de Musea Nostra-reeks (van het

Dejonghe is dat hij vertrekt van een fotografisch document en dit

Gemeentekrediet) en schreef de historicus aan een merkwaardig

omvormt tot een zeefdnuk met een hoog artistiek gehalte en

hoofdstuk Vlaams-sociale geschiedenis: 'Wij zijn de

waarin alle registers van de technische mogelijkheden van

fossemanen, anders niks !' (over mijnwerkers uit het

zeefdruk tot in de perfectie

toen geen veroveringsplannen,

ConseNator Herman Vandormoel bij de buste van keizer Karel V in de Galerijzaal van het Kasteel van Gaasbeek (foto -Joris Luyten)

Doel van de Biënnale is het bevorderen van een internationale uitwisseling tussen

Pajottenland).

bespeeld worden. Dat Marc Dejonghe uitblinkt tussen 1 .358 anderen is zeker geen toeval

Dat schrijven is voor Vandormael trouwens vakwerk ("Ik verfoei de

maar een verdiende internationale appreciatie.

computer"). iets dat veel concentratie vereist. Wanneer hij

Proficiat Marc !

moe wordt zoeken zijn geest en ogen vaak kortstondige verpozing in het omliggende landschap (" I k trek dikwijls het raam open om een brok onverkaveld Pajottenland binnen

Hij, Vandormael, is een historicus

verhalen voor aan mijn

van vandaag. Met erudiete academici als Emmanuel Le Roy

vriendjes". Die eigenschap om kennis met anderen te delen, die

Ladurie of een Femand Vanhemelrijck vindt hij het

zat er overigens al vroeg in: "Al

en boeken veroverden

op jonge leeftijd leek het

worden. "De modeme

onderwijs me een uitstekende kruiwagen om een boodschap

stormenderhand stoelen, bank en werktafel, de bibliotheek buigt

"Kuifjes-raket".

verleden pas echt aangrijpend geschiedschrijvers weten hun materie zoveel zuurstof toe te

uit te dragen. Ik wilde bijgevolg zo vlug mogelijk de klas in. En

door onder strakgebonden ruggen geschiedenis. Er hangt

Van deze zeefdruk zijn nog enkele exemplaren beschikbaar.

dienen dat er nieuwe fascinerende beelden ontstaan.

dus voelde ik me geroepen het regentaat geschiedenis aan te

een schetsje dat Alva voorstelt tussen tekeningen van de historie

U kunt zo een zeefdruk bestellen door storting van 3.500,- BF.

Ooit gelezen hoe Vanhemelryck misdadigers als speelballen tussen

pakken. Later ervoer ik - zonder evenwel spijt te ondervinden -

rechter en beul laat stuiteren ?". Het verleden liet hem nooit met

van Gaasbeek en uit een ets blijkt dat één der plaatselijke markiezen ooit door de woestijn zwierf "Misschien ga ik later,

op rekeningnummer 448-000736 1 -87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen in Tielt.

geweest Daarom zette ik me

rust ("Maar geschiedenis is geen veredelde nostalgie"). Als kind al

opnieuw aan het studeren. Via de Centrale Examencommissie

hoe overhaast ik te werk was

te laten"). In zijn kantoor vindt Vandormael

Ook Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen had in 1 992 de eer

minder rust: stapeltjes dossiers

om een zeefdruk van Marc Dejonghe uit te geven: de zgn.

wanneer de jaren me uit deze burcht verdrijven, wat rondtrekken in de Sahara", zegt

(+ 250.- BF. verzendingskosten)

Vanuit Nederland kunt U uitsluitend bestellen door storting van FL. 1 95,- (+ FL. I B.­

verlangde hij naar inzicht in wat

en de RUG haalde ik eerst mijn

hij. "Met mijn vrouw, ja. Want

was: "Ik verslond jeugdboeken

licentiaatsdipiama en nadien, in

die hun plot vonden op een geschiedkundige achtergrond.

1 982, doctoreerde ik aan de KUL". Zijn doctoraatstitel

vooral op haar oefent de echo van zo'n enorme lege ruimte een bijzondere aantrekkingskracht

verzendingskosten) op gironummer 1 35.20 van

uit". Hij droomt: "Misschien klinkt

Vlaanderen in Tielt.

de muziek van Schubert in die concertzaal zoals ze moet

Telkens graag met vermelding

klinken".

" Marc Dejonghe".

Met avonturen als 'De scheepsjongen van de Bontekoe' stond ik op en ging ik slapen. En nadien droeg ik die

4

veroverde hij na een persoonlijk duel met het belangrijkste personage na Egmont op Gaasbeek Scockaert ( 1 6331 708).

Paul De Moor

Openbaar Kunstbezit in

Museumnieuws

JO nieuwe en hernieuwde zalen in het Jubelpark

Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel Het Jubelparkmuseum bezit een grote rijkdom aan kunstschatten die dateren van het prehistorische tijdperk tot de twintigste eeuw. Om velerlei redenen bleef gedurende jaren een groot deel van die collectie ongezien opgestapeld in de reserves van het museum. Dit jaar opende het Koninklijk

Zaal Amerika

Museum voor Kunst en Geschiedenis 30 nieuwe zalen, met kostbaarheden waarvan velen niet eens het bestaan vermoedden. Het resultaat is verbluffend. Het betreft objecten

i:c "'CcC.r i:!

KU R H OT E L

uit de Merovingische periode (430-75 1 n.c.), Koptisch textiel

BAD EMS

(3de tot de 1 2de eeuw) afkomstig van opgravingen in

Bad Ems, nabij Koblenz, is gelegen midden in het natuurpark Nassau, aan één der meest idyllische rivieren van Duitsland: de Lahn.

Egypte, kostuums uit de 1 8de tot de 20ste eeuw, en topas of

Omgeven door het ca. 460 m hoge beboste Taunusgebergte en het Westerwald, behoort Bad Ems terecht tot één der bevoorrechte bestemmingen in Duitsland. Deze wondermooie plek geniet tevens

boombast-schilderingen uit het Stille Zuidzeegebied. Tegelijk werden een groot aantal zalen modemer en consequenter

van een mild klimaat. Mooie parken, gezellige promenades, rustige wandelwegen, sport- en ontspanningsmogelijkheden staan garant voor een aangenaam verblijf

ingericht, zoals deze voor de verzameling Nationale Archeologie, de Amerikaanse lndianenculturen, Kant en de collectie uit India en Zuidoost­ Azië. Hetzelfde geldt voor de

Het Kurhotel Bad Ems is een éénmalig gerestaureerd palace-hotel, gelegen aan de oevers van de Lahn.

Merovingische periode Graf van vooraanstaand man (einde 1 5de eeuw)

Errera-zaal: kostuum en textiel

lnfrastruktuur Gezellig ingerichte kamers, alle voorzien van kleuren-T.V., wekkerradio, telefoon, minibar en een badkamer met bad of douche en WC. • Lift • Receptie • Uitstekend restaurant 'BENEDETII'. •

opstelling van de collecties Europese keramiek, Delfts blauw

Praktische informatie:

Openingsuren: 9.30

en hedendaags aardewerk.

Jubelparkmuseum

zaterdag, zon- en feestdagen:

u.

- 1 7.00 u.,

Jubelpark I 0, I 040 Brussel,

I 0.00 u. - 1 7.00 u.

Tel: 02/74 1 .73.3 1

Gesloten op maandag, I januari, I mei, I en I I november en 25 december. Toegang: gratis

Gezellige hotelbar • Rustig café met terras 'Gemütliche' wijn- en bierstube

Gratis sport- en ontspanningsmogelijkheden in het hotel •

Overdekt thermaal zwembad

Provinciaal Diamantmuseum, Antwerpen

De presentatie blijft grotendeels behouden maar nieuwe accenten moeten de bezoekers dichter en actiever bij de bij de materie

Op de tweede verdieping wordt het huidige historische

betrekken. De meest spectaculaire

methodes.

museummateriaal aangevuld met recentere technieken en

•

dan zelf informatie opvragen over de verschil lende

het museum. Het is de bedoeling het museum een meer

ontginningslanden, de soorten mijnen en de

dynamisch elan te geven.

ontginningsmetoden.

Vele kilometers uitgestippelde wandelwegen • Fietsenverhuur Motorbotenverhuur • Ten nis (overdekt en openlucht) • •

•

Vissen

Paardrijden •

•

•

Minigolf

In Bad Ems zelf: •

Kuurhuis met de mooiste marmerzaal in Duitsland • Het casino De Romeinse bron • De Benedettisteen • De Russische kerk • Het keizerstandbeeld

sfeerscheppend decor waarin vier kleine video- en

geïnstalleerd. De bezoeker kan

Schoonheidsinstituut

Interessante niet te vergeten uitstappen

waar de bezoekers zullen doorlopen, vormt een

Provinciaal Diamantmuseum daadwerkelijk gestart met de eerste fase van de renovatie van

•

Kano- en kayakvaren

nabauwen van een heuse

ruimte worden computers

Solarium

1 8-holes golfbaan op ca. 8 km

mijnschacht door het Antwerpse Atelier De Bandt. De schacht

Vanaf begin dit jaar werd in het

Sauna

Sport- en ontspanningsmogelijkheden in de onmiddellijke omgeving

vernieuwing is ongetwijfeld het

geluidsruimtes worden i ngewerkt die met beeld en klank de ondergrondse ontginning zullen suggereren. In een aanpalende

•

Sport- en ontspanningsmogelijkheden tegen billijke vergoeding •

Een mijnschacht voor het diamantmuseum

•

Praktische informatie:

Provinciaal Diamantmuseum Jezusstraat 28, 2000 Antwerpen, Tel: 03/23 1 .86.45

Openingsuren: I 0.00 u. - 1 7.00 u. gesloten op maan- en dinsdag, I en 2 januari en 25 en 26 december Toegang: gratis

•

De Bronnentoren

•

•

De Bismarktoren

In de omgeving: •

De 'schiefes' Torenn het Zwitserse dal • De Romeinse wachttoren • Het wondermooie Westerwald • Enz., enz . . .

Alle.toeristische informatie over Duitsland kan U gratis bekomen op volgend adres: Deutsche Zentrale für Tourismus Luxemburgstraat 23 - I 040 Brussel (02) 5 1 2 77 44

Reservaties zijn mogelijk bij alle erkende reisbureaus.

5

Tentoonstellingsnieuws

Spelregels gratis tickets U kan een gratis ticket bekomen door een gele

Hessenhuis, Antwerpen Mobiele fresco's van het Noorden 5 maart - 5 juni

Noten e.a.

briefkaart te sturen naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Kasteelstraat 97, 8700 Tielt

Het laatste luik belicht de hedendaagse creaties van de

blauwe balk met het aantal ter beschikking gestelde tickets. Door loting wordt bepaald wie

Let op: I . één ticket per tentoonstelling en per persoon 2. één ticket per gele briefkaart 3. de gewenste tentoonstelling vermelden

C.C. De Werf, Aalst Kijk-Kunst 5 maart - I 7 april

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen Willem Paerels en Octave Landuyt tot 1 3 maart

Voor het eerst wordt een totaaloverzicht geboden van de evolutie van het wandtapijt geweven in legwerk (dit is tapijtwerk waarin figuren of voorstellingen zijn ingeweven) vanaf de 1 6de eeuw tot heden ! In een eerste luik presenteert het

eeuw. Ze werden geweven in bekende Vlaamse weefateliers in Brussel, Oudenaarde, Edingen en Brugge. Deze historische

22 febr. tot 1 3 maart Ter gelegenheid van de

Hessenhuis,

gehandicapten 'Monnikenheide'

Falconrui S3, 2000 Antwerpen, 03/232.84.28

wordt in het Sint-Jorispand een tentoonstelling ingericht met als

Open: dagelijks van I 0.00 u. tot 1 6.4Su. Gesloten op maandag en op I en 1 2 mei Toegang: I SO BF, I 00 BF voor -

thema 'het lelijke eendje', tevens het embleem van de instelling. Dat eendje wordt later een mooie witte zwaan: metafoor voor de problemen van de

2S, + 3 pas, groepen, 7S BF voor scholen, gratis voor - 1 2 jr. De NMBS biedt speciale trein­ ingangstickets

ouders bij het krijgen van een gehandicapt kind. Aan een aantal kunstenaars, geselecteerd door Jan Hoet,

Cataloog: 980 BF

25 ·vrijkaarten

werd gevraagd om een werk te maken vertrekkende van een Willem Paerels (Delft 1 878-

geel kermiseendje. Dertig kunstenaars (waaronder

Paudure 1 962) schilderde en tekende marines, landschappen,

Karel Dierickx, Manc Maet.

naakten, figuren in interieurs, en stillevens. Hij vestigde zich vóör

Marcel Van Maele) gingen op de uitnodiging in.

1 900 in Brussel, begon er te schilderen als autodidact,

Het Creahm (Créative et handicap mental) en het Centre

De tentoonstelling 'Mobiele fresco's van het noorden' in het

onderging de invloed van het impressionisme en ontplooide

d'Art Différencié uit Luik werden ook uitgenodigd. Zij hebben een

zich in de kring van de Brabantse fauvisten. Na WO I evolueerde

permanente artistieke werking rond personen met een mentale

Hessenhuis een vijftal schitterende reeksen met verschillende onderwerpen, daterend uit de I 6de en 1 7de

Centrum Elzenveld, Sint­ Jorispand, Antwerpen Het lelijke eendje

twintigste ve�aardag van de instelling voor mentaal

jaren 1 980 en '90.

Bij de tentoonstellingen die een gratis ticket aanbieden, vindt u onderaan het artikel een

een ticket krijgt toegestuurd.

monumentale muurtechnieken, gevolgd door verdienstelijke wandtapijtkunstenaars zoals: G. De Wit, J. Crunel Ie, J. Van

Koninklijke Manufactuur van Wandtapijten Gaspar De Wit, Mechelen

Guillaume Bijl, Dirk Braekman,

Deze expo bestaat uit twee delen: "Goed bekeken"

wandtapijten werden in bruikleen

Antwerpse Hessenhuis wordt

behandelt het onderwerp gezichtsbedrog. Men gaat er van

gekregen van het Hermitage museum in St.-Petersburg en het

gerealiseerd in samenwerkng met de Koninklijke Manufactuur

uit dat elke illusie de waarneming

Kunsthistorisches Museum in

van Wandtapijten - Gaspar De

zijn werk naar een groter classicisme. Dit komt ten volle

handicap. Uit hun vaste internationale collectie en uit

op de één of de nader manier

Wenen.

Wit, gevestigd in de Abdij van

tot uiting in de talrijke tekeningen

recente werken worden een

misleidt Dit wordt ge'lllustreerd aan de hand van wat kunstenaars

In de I 8de en 1 9de eeuw ligt de

hebben gecreëerd, aangevuld

wandtapijtproductie nagenoeg stil. Voor de wereld­

Tongerlo. Bezoekers van de tentoonstelling in het Hessenhuis kunnen met

en schilderijen, gemaakt tijdens zijn vele reizen die hij vanaf 1 920 maakte.

dertigtal deelnemers geselecteerd. Alle participanten zijn in de tentoonstelling

met een aantal boeiende bevindingen uit de waamemings­

tentoonstel lingen te Brussel ( 1 93S). Parijs ( 1 937) en

hun ingangsticket ook de Koninklijke Manufactuur

In 1 99 1 schonk Mevrouw Paerels-Moulaert

aanwezig met twee werken.

psychologie. Deze tentoon­

New York ( 1 939) werden wandtapijten geweven naar

bezoeken. Er zijn rondleidingen voorzien telkens op zaterdag,

tien tekeningen van haar echtgenoot aan het KMSK. In

ontwerpen van befaamde artiesten, door de drie grote

vanaf S maart tot I I juli, om I 0.30 u. en I S JO u.

1 993 voegde zij daar nog 34 tekeningen aan toe.

manufacturen: Braquenié, Chaudoir en De Wit De heropbouw na WO 1 1 schept een ideaal klimaat voor

In de Koninklijke Manufactuur wordt u de vaste collectie van

Deze schenking wordt met begeleidende cataloog aan het

antieke en moderne wandtapijten getoond. Tevens

publiek voorgesteld.

de promotie van monumentale Doornik het "Farces Murales"­ collectief gesticht. In Vlaanderen

krijgt u een rondleiding in het restauratieatelier en de technische ruimtes, ondergebracht in de I Sde­

Octave Landuyt (0 Gent 1 922) is een veelzijdig kunstenaar met een omvangrijk ceuvre, dat zowel schilderijen, beelden, tekeningen,

ligt Julien Van Vlasselaer ( 1 9071 982) aan de heropbloei van de

eeuwse refugie van de Abdij van Tongerlo.

grafiek als edelsmeedkunst omvat Wat hij aanraakt krijgt als

stelling is een combinatie van spel en wetenschap. Het tweede deel "The Art of Seeing" stelt werk voor van Nicolas Wade, een wetenschapper, opticus en kunstenaar. Zijn werk zal de toeschouwer de nuances van het zien leren waarderen. Het is immers verrassend hoeveel we over het "zien" kunnen leren door naar afbeeldingen te kijken én er over na te denken. "The Art of Seeing" leert ons genieten van het kijken naar kunst en leert ons wat over de processen van de kunst van het zien.

C.C. De Werf, Molenstraat S I , 9300 Aalst, OS3/76. 1 3 . 1 I Op zondag 6 maart, om I S.OO is animatie voorzien.

kunsten: in 1 947 wordt te

het ware een "surrealistisch leven", een poëtische en geheimzinnige kracht, uitgedrukt in een geraffineerde vormgeving. "Het levende wezen, niet in zijn natuurlijke werkelijkheid, maar in de aura van de verschijning, verbindt al het werk van Landuyt", schrijft Hans Van der Grinten. Zijn werk vernieuwt zich steeds onder invloed van buiten, van andere en oudere culturen.

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Plaatsnijdersstraat 2, 2000 Antwerpen, 03/238.78.09

6

Museum Maagdenhuis I Centrum Elzenveld, Sint-}orispand, Sint-Jorispoort 1 7bis, 2000 Antwerpen. 03/223.56.28

Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen Denkbeeld en werkelijkheid. Zes kunstenaars uit Antwerpen tot 20 febr.

kunstsituatie. Het is zeker geen volledig overzicht, vandaar ook de titel: " ... niet meer dan ontmoetingen". Het MUHKA is een platfonm waar ontmoeting

Museum voor Fotografie, Antwerpen jeffrey Silverthorne en François Puyplat tot 20 maart

03/2 1 6.22. I I Open: dagelijks I 0- 1 7

het werk van de Franse

gesloten op maandag

kunstenaars varieert van "cool", tot krachtige persoonlijk­ emotionele expressie; van puur

Toegang: gratis

fanmalisme tot sociologisch

Museum Vleeshuis, Antwerpen Henri Cassiers I april - I 2 juni

MUHKA, Leuvenstraat 32, 2000 Antwerpen, 03/238.59.60

De Stichting Architectuur­ museum organiseert samen met deSingel dit project over recent werk van de jongste generatie Vlaamse architecten. 24 jonge enthousiaste architectuur-ontwerpers (individueel of duo's) presenteren een veelheid aan ideeën, visies en benaderingswijzen: radicaal en controversieel, krachtig en fantasierijk. Architectuur is niet alleen het gedroomde gebouw

geboren tussen 1 950 en 1 965, zoeken hun weg tussen denkbeeld en werkelijkheid. T.o.v. het naoorlogse modemisme nemen ze een relativerende houding aan. Het werk van de artiesten Jan Fabre. Mark Luyten en Ludwig Vandevelde put uit referenties en citaten, esthetica en kunsthistorische reflectie, melancholie en mysterie, poëzie en pathos. Elk van hun kunstwerken is een denkbeeld. Bert De Beul, Denmark en Philip Huyghe vertrekken vanurt het tastbare hier en nu, het banale van alledag. Maar

bekend als aquarellist van landschappen, marines, stadsgezichten en genretaferelen. Zowel het fotografisch ceuvre van de Fransman François

Puyplat (0 1 937) als van de Amerikaan Jeffrey Silverthorne

Naar aanleiding hiervan wordt Cassiers in Antwerpen en later in Nederland (in het Katwijks

In 1 994 is het vijflhonderd jaar geleden dat Hans Memling te Bnugge gestorven is. Geen

Museum van 25 juni tot 24 sep.) eervol herdacht met een overzichtstentoonstelling. Cassiers was een veelzijdig

grootmeester van de Oud­ Vlaamse schilderkunst sprak oort

kunstenaar: hij maakte zeer indnukwekkende affiches voor de

het middeleeuwse verleden vanaf de 1 9de eeuw.

American Red Star Line, één van de grote zeevaartlijnen die

Hoogtepunt van het Memling­ jaar wordt ongetwijfeld de

Silverthorne fotografeerde juist die onderwerpen die i n de Westerse beschaving taboe zijn:

Europa destijds met Engeland en de V.S. verbond, daarnaast voor

Memling-tentoonstelling georganiseerd door de Stedelijke

diezelfde zeevaartlijn:

Musea van Bnugge. Van 1 2

dood en sexualiteit Zijn beelden zijn sereen, maar

luxetelegramkaarten,

(0

1 946) bezit een typisch reflectief karakter. De opnamen zijn geen reportages of foto's met een boodschap, maar de beelden leiden een filosofische mijmering in en getuigen van bepaalde gemoedstoestanden.

zo tot de verbeelding sinds de hernieuwde belangstelling voor

tegelijk uiterst direct, daardoor

menukaarten, prentkaarten, reistickets enz .. Als i l lustrator

augustus tot I S november zullen in het Groeninge-museum de aanwezige Memling-werken het

tastbare vonm en nuimte.

choqueren en intrigeren ze

verluchtte hij menig boek van

gezelschap krijgen van een aantal

Daartoe blijken de jonge

tegelijk "Morgue Work" is een serie portretten gerealiseerd i n

Emile Verhaeren, Stijn Streuvels en Cyriel Buysse en verscheidene tijdschriften. Ook was hij

van Memling zelf en van tijdgenoten. De werken zijn

bedrijvig als ontwerper van een "huisstijl".

afkomstig uit diverse musea en col lecties in Europa en de U.S.A

Museum Vleeshuis, Vleeshouwersstraat 38,

In de marge van de Memling­ tentoonstelling worden tal van

2000 Antwerpen, 03/233.64.04 Open: dagelijks I 0- 1 7 u., gesloten op maandag en feestdagen

aktiviteiten gepland. Er zijn Memling-voordrachten (o.a. over het leven en werk van Memling door conservator Dirk De Vos

op papier, maar moet ook geconcretiseerd worden in een

architectuurontwerpers genoodzaakt perifere paden te betreden: standenbouw, expositieconcepten, meubeldesign, scenografie, grafiek, plastische kunst, filosofie en literatuur. Hier combineren zich theoretische reflectie en

het mortuarium, van he n die i n nust zijn heengegaan en anderen die een gewelddadige dood stierven; sensualiteit staat hier in schril contrast met sporen van aggressiviteit De fotoreeksen "The Detroit Negatives" en "Boystown" zijn opgebouwd

artistieke realisatie. De ontwerpen zijn frisse, ongeziene benaderingen met stimulerende kracht Maar de droom van het

rond het controversiële thema van prostitutie: sex als koopwaar.

eigenlijke bouwen blijft fundamenteel aanwezig. deSingeL Internationaal Kunstcentnum, Desguinlei 25,

inspiratie in "een utopische visie op eenvoud en eeuwigheid". Zo

20 1 8 Antwerpen, 03/248.38.00 Open: dagelijks van 1 4.00 tot 1 8.00. Maandag gesloten

François Puyplat zoekt zijn

stelt hij: "Heeft sinds het ontstaan van de wereld, een golf niet steeds dezelfde vonm gehad ?". Het eeuwige van de

herkenning wordt ondenmijnd door een subtiel, ironisch proces

zee benadert hij vanuit een bijna minimalistische vonmgeving.

van transfonmatie, confrontatie of juxtapositie.

"Deiningen" toont de vele metamorfoses van de zee: steeds

Comme rien d'autre que des rencontres. Als het ware niet meer dan ontmoetingen. tot 20 febr.

u.,

50 jaar geleden overleed de Antwerpse kunstenaar Henri Cassiers ( 1 858- 1 944), vooral

deSingel. Internationaal Kunstcentrum, Antwerpen Mein erstes Haus tot 6 maart

inspiratiebron voor kunstenaars. Zes Antwerpse kunstenaars,

Museum voor Fotografie,

G roeningemuseum, Brugge Vooravond van het Memling-jaar

Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen,

mogelijk is op het gebied van artistieke creatie. De tendens van

onderzoek Enkele namen: Ballet, Blocher, Hybert, Joumard, Ve�ux en Vilmouth.

Idee en realiteit zijn reeds eeuwen een onuitputtelijke

contrast met het eindeloze en het zuivere.

uitzonderlijke meesterwerken

op 6, 7 en 8 maart) , Memling­ excursies, diverse publikaties en voor de fijnproevers ligt een grand cnu Memling-wijn te rijpen in de Bnugse kelders. Alle infonmatie over deze en andere aktiviteiten in het kader van het Memling-jaar kan je vernemen via de Memling-telefoon: 050/34.79.59 (tijdens de kantoonuren). Het wordt ongetwijfeld een goed Memling-jaar.

hetzelfde en toch altijd veranderend. "Banquises" zijn opnamen van de Baltische zee in bevroren toestand, eeuwigheid betekent hier stilstand van de tijd. De reeks "lcebergs" werd

Aan de hand van het werk van

gerealiseerd in het

I 5 Franse kunstenaars geeft de tentoonstelling een beeld van de

Zuidpoolgebied, een onmetelijke ijsvlakte en hemel. Onze

hedendaagse Franse

nietigheid en vergankelijkheid in

7

Wie kent de Vier Seizoenen van Vivaldi niet ? Ze zijn al even onafwend­ baar geworden als de jaargetijden zelf. Tot in verzoekprogram ma's en hitparades toe. -

Wij hebben veel meer te bieden. Wan t b ij Radio 3 is klassiek geen cliché. We hebben oog en oor voor- het boeiendste werk van �ékende én onbe­ k e n d e- grootmeesters. M a a r o o k v o o r n i e u we. m u z i ek s t rom i n gen . En voor jazz, avant-garde, filosofie, literaiu� -· ·

_ÁÁ

�� _" -

"��:.....,

_

l' L ?IA A J Vn' VV - � * � r .., -

•

""' . ·l-

Daarbij d urven we regelm�tig de begane paden te verlaten . Met de meest ervaren gidsen : toegewijde programmamaker�, stuk voor stuk experten i n hun vakgebied .

Vergee t d u s d e klassieke patronen. Luister eens wat vaker naar Radio 3. .�

-

PARTN E R S I N C U LT U U R

Hallepoortmuseum, Brussel Pop-up of het Magische Boek tot 20 maart Pop-up is een hedendaagse Angelsaksische term die letterlijk betekent: "naar buiten, omhoog springen". Als men het boek

Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel Keizer Karel-wandtapijten en wapenrustingen uit de Spaanse koninklijke verzamelingen

openvouwt, dan verrijst vanuit het horizontale vlak van de pagina een figuurtje, of diertje of een gehele architectonische constructie. Het is ontstaan door een systeem van vouwen, knippen en plakken. De tentoonstelling van "magische boeken" die ons inleiden in een sprookjeswereld, is opgebouwd aan de hand van één van de belangrijkste privé-verzamelingen in België, namelijk deze van de Heer Baudouin van Steenberghe. Ze omvat "movable books" en

Voor het eerst zijn de

"magische boeken" van 1 830 tot 1 900, verder postkaarten en

topwerken van de Koninklijke verzamelingen van Spanje hier te

voorwerpen van Walt Disney en

zien. Uit bewondering en affectie

Hergé.

voor zijn vader, Keizer Karel V,

Hallepoortmuseum, Zuidlaan, I 000 Brussel,

zorgde Filips 11 ervoor dat diens collectie wandtapijten en

02/S34.2S.52 Open: Dagelijks van I 0.00 tot

wapenrustingen samenbleef. Hij beschouwde deze erfenis als

I 6.30. Gesloten op maandag en

kroonjuwelen. De historische evolutie van het

feestdagen Toegang: I 50 BF, I 00 BF, 80 BF. Catalogus: I 00 BF, het POP UP­ boek 400 BF

wandtapijt wordt duidelijk gemaakt: de middeleeuwse wandtapijten zijn kleiner en uitgevoerd op een weefgetouw

KB-galerij, Brussel Glashelder. Tafel-en sierglas van de 1 6de tot de 1 8de eeuw 25 maart - 15 mei

met horizontale schering. Thema's waren in hoofdzaak

Uit acht privé-verzamelingen werden deze prachtige antieke

de edelen van het hof besteedden steeds meer aandacht aan uiterlijk vertoon. Daartoe behoorde aankleding

Europese glazen en sierobjecten stammend uit de 1 6de tot de I 8de eeuw geselecteerd. De tentoonstelling wil vooral de toenmalige glassoorten belichten,

religieus van aard. De opkomst van de renaissance werkte het mecenaat in de hand. Het machtige Spaanse koningshuis en

der wanden en wapenrustingen voor de strijd of voor de praal. Men bestelde de wandtapijten bij de beroemdste kunstenaars uit die tijd: de Vlamingen Bemard

Mogolminiaturen uit I ndia. Schatten uit het Nationaal Museum van New Delhi. tot 1 7 april "Mogol" of "Mogul" is de

Van Orley of Jan Comelisz. Vermeyen en liet ze uitvoeren in

Europese benaming voor de

de befaamde weefateliers van Pieter Coecke van Aelst of Jan

koningen van Delhi uit het huis Timur, maar eigenlijk is het

Ghetaels. Elf schitterende reeksen, waaronder: "De Triomf van de Moeder Gods of Gouden Weefsels", "De Deugden", "De

woord door de Indiërs ontleend aan het Perzische woord voor "Mongolen". Timurs afstammeling Babur

Verovering van Tunis", "De Geschiedenis van Scipio",. .. zijn te zien. De middeleeuwse

( 1 483- 1 530) is de stichter van het Mogulrijk in India. Hij veroverde in 1 504 Kaboel en in IS 25 de Punjab, later werden

wapenrustingen hebben een glad oppervlak. Later bezitten ze een

Delhi en Agra ingenomen. Bij Baburs dood strekte zijn rijk

ongeziene ornamentele en chromatische rijkdom in

zich uit tot de grenzen van Bi har. Akbar ( 1 556- 1 605), kleinzoon

gedreven, geciseleerde, geëtste, vergulde en gepolijste decoratie.

van Babur, was de grootste der Mogulheersers, hij heerste over

Vermaarde wapensmeden uit Italië, de gebr. Filippo en

een rijk var� Sir�d tot Bengalen, er1

Francesco Negroli, en uit Duitsland, de familie Kolman

opvolger Jahar�gir ( 1 60S- 1 628) er1 Shah Jahan ( I 628- 1 6S8)

Helmschmid werkten samen met wapendecorateurs, o.a. Ulrich Holzmann en Jorg Sigman.

hadden grote belar�gstelling voor godsdier�stige problemer1 (Moslim vs. Hindoe) en voor

27 jaar oud. Zijn talent werd

Jubelparkmuseum, Jubelpark I 0 (ingang Albert­ Eiisabeth), I 040 Brussel

bouwkur�st: denk aan de machtige marmeren graftombe, de Taj Mahal !

lessen aan de Parijse Ecole des Beaux-Arts bij Pierre-Vieter

Open: dagelijks van I 0.00 tot

Letteren en kunst bloeiden in het

Gustave Moreau. Evenepoel was

Mogulrijk waar lange tijd vrede

een eigengereid schilder, ook al bewonderde hij E. Manet, H. de Toulouse-Lautrec en E. Degas.

I 6.00, woensdag tot 22.00.

van Kaboel tot Berar. H ij er1 zijn

Gesloten op maandag. Toegang: 200 BF, I SO BF voor

en voorspoed heersten. Perzische en Indische

studenten, senioren, Permusea, CJP en groepen, 80 BF voor 6

kunstenaars verluchtten literaire werken met miniaturen.

tot 1 8 jaar en scholen.

De thema's zijn veelal var� dynastieke aard, portretten van

Info en reservaties: 02/734.46.47 De NMBS biedt een gecombineerd trein­ toegangsticket

25 vrijkaarten

de keizers, wapenfeiten, historische gebeurter�issen, daarnaast epische verhalen, natuurstudies en haremtaferelen. Ze getuigen van nauwkeurige natuurobservatie en r�aturalisme.

Jubelparkmuseum, Jubelpark I 0 (ingang Albert­ Elisabeth ), I 040 Brussel Open: dagelijks van I 0.00 tot

façon de Venise, het waldglas, het

1 6.00. Gesloten op maandag. Info: 02/74 1 .72.02

Boheemse kalkglas, het Engelse

Voor rondleidingen:

loodglas, het gegraveerde glas, het geëmailleerde glas.... Rijkelijk

02/74 1 .72. 1 4

zoals: het Venetiaanse glas, het

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Museum voor Moderne Kunst, Brussel Henri Evenepoel ( 1 872- 1 899) 1 8 maart - I 2 juni

De beloftevolle carrière van Her�ri Evenepoel werd abrupt afgebroken, hij overleed amper door de meeste kunstcritici van die tijd erkend. Eerst volgde hij

Gal land, later in het atelier van

Inderdaad ontdekken we soms lichtelijk de invloed van deze Parijse schilders op het werk van Evenepoel. Toch had hij zijr1 eigen stijl: hij was eer� aandachtig observator en bezat een i ronisch, soms bijtend scepticisme. Hij schilderde buitenfeesten, markttaferelen, de buitenwijken van Parijs, het vermaak i n herberger1 en op caféterrassen, portretten er1 herinneringen aan zijn verblijf in Algerije. Typisch is zijn begripsvolle benadering van de wereld van het kind. Zijn stijl is eenvoudig en realistisch. Zijn penseelstreek is fors er1 expressief. Samer1 met de opening var� de

aanwezig is het prachtige geslepen en gegraveerde sierglas

retrospectieve verschijnen drie publikaties: de Monografie met de

uit Bohemen en Silezië. De tentoonstelling en de cataloog

CEuvrecatalogus en de volledige

zijn het werk van glasspecialisten dr. William Welch en Marc Mees, co-auteur van "Glas in Vlaamse Musea" (zie OKV 1 9933). Marc Mees is verbonden aan

publikatie, - met commentaar en annotaties -, van de BriefWisseling

tussen Henri Evenepoel en zijn vader tijdens zijn Parijse jaren (1 892- 1 899).

Antwerpen.

KMSK van België, Museum voor Moderne Kunst, Koningspleir1 1 -2, I 000 Brussel

het Sterckshof-Zi lvermuseum te

Galerij van de Kredietbank,

Oper1 dagelijks van I 0.00 tot

Grote Markt 1 9, I 000 Brussel, 02/S 1 7.56.7 1

1 7.00 Toegang: 1 20 BF, I 00 BF voor

Open: dagelijks van I 1 .00 tot I 8.00. Gesloten op maandag

groepen volwassenen, 80 BF voor scholen

Toegang: gratis

9

Paleis voor Schone Kunsten, Brussel Hooglied. De Beeldwereld van Religieuze Vrouwen in de Zuidelijke Nederlanden, vanaf de 1 3de eeuw 25 febr. - 22 mei

Museum voor Blinden, Brussel De Samen (Lappen) tot 20 mei Deze tentoonstelling wil een bijdrage leveren aan het

BBL, Brussel De Wijze en de Goden. Boeddhistische en Hindoeïstische bronzen uit Sri Lanka 24 maart tot 23 mei

Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, Brussel Sahara-Sahel, het land van de Toeareg 3 maart tot 3 juli

een reconstructie van een Toearegkamp. Gelijk met de etnografische tentoonstelling loopt in de rotonde van het Museum een fototentoonstelling van ontwikkelingsorganisaties met projekten in de regio. In de

lntemationale jaar van de Inheemse Volkeren van de

marge van de tentoonstellingen worden kinderateliers en concerten georganiseerd. Op

Men zou het niet meteen denken. maar in vrouwen­

Verenigde Naties. De Samen

kloosters (natuurlijk ook in mannenkloosters) en

(de benaming Lappen is gebruikelijker, maar voor hen zelf

begijnhoven worden al eeuwenlang ontelbare kunstwerken bewaard. Voor deze religieuze gemeenschappen

heeft die naam een pejoratieve betekenis) zijn het enige volk in Europa dat voor het grootste

animeren meteen theeceremonie en andere

deel ten noorden van de

demonstraties.

werd een eigen godsdienstige iconografie geschapen die vorm

Poolcirkel woont. Zij zijn de meest westelijke

Koninklijk Museum voor Midden-Afrika,

kreeg in schilderijen, beelden, retabels, textiel en andere

vertegenwoordigers van de "rendiercultuur" die zich uitstrekt

kunstobjecte: een volledig eigen beeldcultuur. De expositie

over het gehele grensgebied aan de Noordelijke Ijszee in Eurazië.

geregelde tijdstippen zal een Toeareg de tentoonstelling

Leuvensesteenweg 1 3, 3080 Tervuren - tel. 02/767.02.42 Open: di-zo, tot 1 6 maart: I 0- 1 6.30 u., vanaf 1 7 maart: 9- 1 7.30 u. (gesloten op

De expositie toont nooit eerder geziene objecten uit de reserves van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis.

K.M.K.G., ingang Nerviërslaan, J ubelpark I 0, I 040 Brussel. Open: di. tot vrijd. van 9.30 tot 1 7.00. Weekend en feestdagen van I 0.00 tot 1 7.00 Toegang: gratis Geleidehonden zijn toegelaten. De rondleidingen zijn gratis voor blinden en slechtzienden Inlichtingen: 02174 1 .72. 1 4

"Hooglied" brengt voor het eerst deze onbekende beeldende

Fendation peur l'architecture, Brussel Het GewOP: een stadsproject tot 6 maart

Naar aanleiding van het VN-jaar der inheemse volkeren voltooit

maandag) Toegang: SO,- fr., 20,- fr. voor

Sinds de derde eeuw vóór Christus geldt Sri Lanka (het

het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika een tentoon­

studenten en kinderen, 30,- fr. voor groepen (minimum

voormalige Ceylon) als het centrum van het boeddhisme.

stellingsprogramma omtrent de Toeareg.

IS personen) Voor een gids betaalt u 1 200,- fr.

Voor de tentoonstelling 'De

Al eeuwen trekken de Toeareg als nomaden door de woestijnen van West-Afrika. In dit barre

per uur van dinsdag tot vrijdag en 1 400,- fr. in de weekends

milieu hebben zij een

2S personen).

dhistische en hindoeïstische bronzen kunstwerken.

merkwaardige levenswijze en kultuur ontwikkeld. De tentoonstelling geeft hiervan een

25 vrij kaarten

De beeldhouwwerken die de

breed overzicht: woestijnen met

bezoekers in de BBL kunnen bewonderen zijn topstukken,

oases en prehistorische sites; landbouw en veeteelt,

geselecteerd in de nationale musea van Sri Lanka. Heel wat

tentenkampen en

werken stammen uit de zogeheten Cultural Triangle waar

juwelen en lichaamstooi; kunstambachten en

Wijze en de Goden' put de BBL uit het rijke religieuze verleden van het paradijselijke eiland en toont een schat aan bhoed­

woonomgeving; kleding, wapens,

kunst aan het licht. Het is

De regering van het Brussels

de Unesco en de Archeologische

duidelijk dat bij deze werken niet de esthetische schoonheid, maar

Hoofdstedelijk Gewest beschikt over een nieuw beheers­

dienst van Sri Lanka reeds zeven

kamelenkaravanen; het sociale leven in familie, clans en standen.

de uitdrukkingskracht ervan een primordiale rol speelt, de diepe innerlijke betekenis van het werk dat inspireerde tot meditatie en

instrument: Het Gewestelijk Ontwikkelingsplan (GewOP).

jaar opgravingen en renovatieen restauratiewerken uitvoeren.

in de woestijn komt aan bod,

bezinning over het leven, het hiernamaals en het lijden van Christus. De teksten die deze religieuze vrouwen achterlieten

In het Fandation pour I'Architecture geeft de kunstenaar en architect Jean­ François Octave een helder · visueel beeld van de hoofddoelstellingen van het plan. De

getuigen van een "moderne" visie over het beangstigende

tentoonstelling biedt tevens een overzicht van de uitgangspunten

inzicht in de "diepten van de ziel" en over het onvatbare van

die de krachtlijnen vormen van het GewOP op materieel,

de individuele psyche en van ons bestaan. "Moderne" psycha­

stedebouwkundig, sociaal en cultureel gebied. De voorstelling

filosofie en een venrassend "modem" inzicht van het lichaam

legt de nadruk op de diverse thema's van het Gewestelijk

als drager van betekenis. "Hooglied" volgt de trend van

Ontwikkelingsplan. Deze thema's komen ook aan bod tijdens

exposities van en over vrouwelijke kunstenaars, maar gaat verder in de tijd en graaft dieper in de betekenis van het

conferentie-debatten in februari, toegankelijk voor het publiek.

onderwerp.

Open: dinsdag tot vrijdag: 1 2.30 tot 19 .00, zaterdag en zondag:

Paleis voor Schone Kunsten, Koningsstraat I 0, 02/507.84.64 Open: dagelijks van I 0.00 tot 1 7.00. Maandag gesloten. Toegang: 250 BF Catalogus: 980 BF

10

Fendation peur I'Architecture Kluisstraat SS, 02/649.02.59

I 1 .00 tot 1 9.00.

Deze activiteiten leidden tot opzienbarende ontdekkingen die een nieuw licht werpen op de kunst van Sri Lanka. De boeddhistische werken dateren uit de I ste tot de 1 4de eeuw, de hindoeïstische bronzen voorwerpen uit de I I de en 1 3de eeuw. De meesterwerken waren reeds eerder te zien in Parijs, Zurich, Washington en Leiden. Na de BBL-expostie keren ze definitief terug huiswaarts.

Bank Brussel Lambert Koningsplein 6, I 000 Brussel, 02/S47.22.92 Open: dagelijks van I 0 tot 1 8 u. (weekends en feestdagen i nbegrepen), woensdag van I 0 tot 2 1 u. Toegang: 1 50,- fr.; groepen (min. I S) , studenten en senioren: 1 20,- fr.

N iet alleen het traditionele leven maar ook het leven van vandaag: de nieuwe beroepen, het aktuele bestaan, de sedentarisatie, de steden. Dit alles wordt voorgesteld aan de hand van honderden voorwerpen, foto's, kaarten, grafieken, videofilms en

(groepen van maximum

O p e n ba a r Kunstbezit i n Vlaa nderen

1 993

Personenregister

A

Actaeon (Akteon): 1 03, 1 32 Aelst, Wi llem van: 72 Aertgen: 70

c

D

Bazel, K.P. de: 1 1 3

Cal mette: 1 42

Dael, Jan-Frans van: 69

Bell: 1 42

Calvijn: 1 8

Daenens, Lieven: 1 1 5, 1 59

Belle mans, Jozef: 47

Canova, Antonio: 46:

Dali, Salvador: 1 18

Benavides, Ladewijk van: 69

Capella, Ambrosius: 23, 25, 26, 27

Dal payrat, Pierre-Ad rien: 1 48

Baudelaire, Charles: 6 7 Baurscheit, J . P . 1 1 : 28

Berchem, Nicolaas: 72

Caravaggio: 66

Dammouse, Albert- Louis: 143, 1 47

Berchem, Willem van: 6

Catharina van Alexandrië, Heilige:

Dammouse, Edouard: 143

Berghe, Frits van den: 78, 78

4, 54, 66

Dante: 1 47, 151

Berlage, H. P.: 1 1 3, 1 51

Catteau, Charles: 1 1 3

Da Ros, Antonio: 1 15

Berré, Jan-Baptist: 69

Cauke rcken , Loys van: 1 6

Dassa, Ferdinand: 1 5 , 1 6

Cecilia, Heilige: 7

Daum, frères *: 1 09, 1 10, 1 1 1 ,

Beschey, Balthazar: 1 24 . Beuckelaer Joach i m : 64, 66, 68, 72

Cecrops: 67, 67

1 18, 1 47

Cervantes: 62

David, Gerard: 52, 62

Aerts, Leo: 1 54

Blanckefeld, Joos: 59

Chagall, Marc: 47, 1 1 4

David, Jacques-Louis: 46

Aertsen, Pieter: 64, 68

Blijck, Jacobus van den: 1 03, 1 04

Chaplet, Ernest: 143, 1 4 7

David, koni ng: 67, 1 03

Agatha, Heilige: 7

Blom, Jan: 25, 25, 30

Chevalier, Etienne: 58

De Boeck, A.: 5

Agence Maritime Gantois *: 1 24

Blondeel, Armand: 1 32

Chevrot, Jean, bisschop van

De Brauwer: 1 27

Agnes, Heilige: 69

Blondeel, Herman: 1 54

Doornik: 55

De Bruyne, Pieter: 1 32, 135, 1 54,

Albrecht: 1 8, 39

Boch *: 1 1 3

Christiaan, koning van

1 56, 1 57

Alessi *: 155

Boenders, Frans: 1 44

Denemarken: 1 5

D e Buck, Siegfried: 1 32 , 1 54

Allaert, Jan Frans: 1 27, 1 29, 1 29

Boeyermans, Theodoor: 44

Ch ristoffel , Sint-: 1 8, 22, 5 1 , 60,

Deckere, Maria de: 62

Alva: 65

Bogaert, Ludo baron van : 50

62

Décorchement, François Emile:

Amand us, Heilige: 4, 5, 27, 31 , 3 1

B o l , Ferdinand: 70

C h ristoforus: 1 8

1 1 1 , 1 1 3 , 1 09, 142

Ambrosius, Heilige: 27

Bonaparte, Napoleon: 1 40

Christus: 19, 22, 26, 28, 52, 30,

Defrance, Leonard: 69

Amphora, Tegel- en

Bonifacius, Sint-: 31

54, 58, 64, 66, 67, 68, 1 06

De Hoogh: 75

Fayencefabriek *: 151

Bonon iensis, Virgilius: 12

Christus, Petrus: 52

Delacroix: 69

Amstel, Jan van: 62

Borch, Gerard ten: 72

Clark, Kenneth: 58

Delaherche, Auguste: 1 48

Andries, Sint-: 7

Bosch , Jeroen: 62, 64, 69

Claus, Emiel: 47

Delmonte, Deodaat: 22, 60

Antonello: 52

Boudewij n, koning: 38

Clemens XIV, paus: 43

Del Rio, deken : 22, 24

Antonius, Sint-: 26, 27, 52, 62, 64,

Bouillon, Godfried van: 5, 75

Cleve, Joos van: 60, 63

Delvi n , Jean: 1 24

66

Boulenger, H i p polyte: 76

Clouet, Jean: 46

Demeter: 63

Antverpia: 66, 67

Bourgondië, Antoon van: 8

Cluysenaer * : 1 24

De Roeck, P.: 3 1

Bouts, D i rk: 51 , 52, 58, 60

Cock, Hiëronymus: 61 , 62

Der Weyden, Goeswin van: 58

Bouttats, G . : 14

Coeberger: 28

De Saedeleer, gezusters: 131, 1 48

Apollonia, Heilige: 66

Appel mans, Peeter I : 9, 1 0 Arabia *: 1 1 4

Bracq uemond, Félix: 143, 1 47

Col bert: 43

Descamps, J . B . : 43

Arad, Ron: 1 56

Braekeleer, Ferdinand de: 75

Colenbrander, Theo: 1 47

De Smet, G ust: 49, 76, 78 Dessauvage, Tsjok: 135, 1 54, 155

Argy- Roussea u : 1 1 3

Braekeleer, Henri de: 47, 47, 49,

Coli net *: 94

Arrow, Studiebureau: * : 1 22

50, 75, 78

Coninck, Ferdinand Jean de: 1 24,

Destrée, Joseph: 1 23

Assisi, Franciscus van: 66, 67

Brant, lsabella: 66

125, 1 27, 1 2 9

De Vlaminck: 47 De Weert, Maurice: 1 24

Atalanta: 67

Braun, Emile: 148

Coni nck, Kerstiaan de: 60, 62

Aubecq : 1 44

Bree, Fi lip van: 69

Cooreman, G . : 1 23

De Weert, N . : 1 5

Audoenus: 5

Breitner: 47

Copier, Andries D i rk: 1 1 3 , 1 1 4

De Witte, Vera: 1 32 , 1 38

Auguste, Jean: 1 47

Breuer: 135, 1 52 , 152

Coppens, Omer: 1 47

De Wulf, Koen raad: 1 54

Augustinus, Heilige: 66

Broeck, Crispyn van den: 1 5 , 63

Co rnette, Arth u r: 47, 49, 50, 62

D ' H uyvetter, Joan N o rbert: 1 29

Aureli us, Marcus: 67

Broodhaers, Marcel: 76

Correggio: 43

D ' H uyvetter, Norbert: 1 29

Brouwer, Adriaen: 43, 68, 70

Costant i n i , Egidio: 1 1 4

Diana: 1 03, 1 32

Brueghel de Oude, Pieter: 43, 60,

Coter, Colijn de: 59

Did erot: 68

6� 61 , 62, 64, 68, 74

Cou rbet, G ustave: 68

Didro n * : 3 1

B

Brueghel, J a n I , 6 0 , 63

Cox, Jan: 77

Didron, E.: 31 , 33

Baccarat * : 1 07

Brueghel, Pieter 1 1 : 60, 63

Coxcie, Michiel: 1 5 , 60

Dijck, Antoon van: 68, 69, 72, 75

Bacchus: 60, 63

Brugelette *: 1 24

Coymans, lsabella: 72

D i m ph na, Heilige: 3 1 , 3 1

Backer, Jacob d e : 3 0 , 4 4 , 63, 7 0

Bruggeman, August: 1 25

Craco, Arthur: 1 42 , 1 47

Donas, Marthe: 77

Baegert, Derick: 52

Bruynseraede, René: 1 30, 1 32,

Craesbeeck, Joos van: 68

Dorothea, Heilige: 69

Balen, Hendrik van: 22

1 38

Cranach: 74

Dresser, Christopher: 1 5 1

Balten, Peter: 60

Brychtova, Jaroslava: 1 1 6, 1 1 6

Crane, Walter: 1 44

D u bois, Louis: 67

Banq u e de Flandre * : 1 24

Burchard, bisschop van Kamerijk:

Crispianus, Heilige: 66

Dufy, Rao u l : 1 1 4

Barbara, Hei lige: 7, 51 , 54, 56, 58,

2, 6

Crispinus, Heilige: 66

D u mas *: 1 24

64, 74

Bürger, Wilhelm: 62, 70

Croy, Filips van: 58

D u nand, Jean: 1 48

Barbier: 43

Busschman n , Pau l : 49

Custodis, Pierken: 60

Dürer, Albrecht: 44, 59, 60, 62, 74

Barovier, Angelo: 93

Buysse, Georges: 1 47

D u rlet, Fr. : 30, 30:

E

Echnaton-Amenophis IV: 85

Fucina degli Angeli * : 1 1 4

Henderic� Geo: 1 32, 1 53

Fugger, Anton: 1 5, 59

Hendrik I, hertog van Brabant: 6

Fugger, Johann Jakob: 1 5 , 59

Hendrik 1 1 1 : 6

K

Karel I: 67

Edison: 1 42

Herbatte *: 1 07

Karel V: 1 5 , 59, 75

Edward l i l , koning van Engeland: 6

Herbouville, d': 43

Karel VI: 97, 1 02

Hercu les: 22, 45, 64

Keldermans, Rombout 1 5

Herod us: 62

Kerricx de Oude, Willem: 69

Eeckhout, Gerbrand van den: 70

G

Eetvelde, Edmond van: 1 42, 1 44 Eisch, Erwin: 1 1 4

Gallé, Emile: 1 09, 1 1 0, 1 10, 1 1 1 ,

Herreyns, Willem J . : 26, 28, 30,

Kerricx, W . I . : 25, 46

Eliaerts, Jan-Frans: 69

1 1 6, 1 45, 1 47

43, 44, 44

Key, Willem: 1 5 , 60, 72

Eligius, Heilige: 4, 5, 7, 3 1 , 31

Garibaldo: Marco Antonio: 22

Hertz: 1 42

Key, Adriaen Thomasz.: 62

Elisabeth: 22

Gassel, Lucas: 62

Hobbema, Meindert: 70, 71, 72

Keyser, Nicaise de: 49, 68

Engeland, Elisabeth van: 44

Geel, Jan-Frans van: 63, 69

Hobé, Georges: 1 42

Kill inger, Friedrich: 1 01

Engelbrechts, Cornelis: 70

Geraerdts, Stefanus: 72

Hoffmann, Josef: 1 47, 1 5 1

Kill inger, Georg : 1 01

Ensor, James: 47, 49, 50, 75, 76,

Géricault: 69

Holbein: 74

Kindt, David 't: 1 27

78

Gevartius, Gaspar: 67

Hollar, W.: 10

Kinsbergen, A.: 39

Erasmus: 65, 74

Ghysegem, Emiel van: 70

H ollein, Hans: 1 54 , 155

Kiss, August: 46

Erichthonius: 67, 67

Gidding, Jaap: 1 47

Handt, Ch ristiaan d ' : 55, 58

Ertborn, Florent van: 46, 51 , 52,

Gijselaar, C. de: 1 03

Hoogstraeten , Sam uel van: 72

57, 70

Gil liams, Maurice: 67

Horemans, vader en zoon: 69

Eyck, H u bert van: 52

G illis, Pieter: 65

Horta, Victor: 1 43, 1 44, 1 46, 1 47

Eyck, Jan van: 43, 5 1 , 52, 54, 55, 56, 58, 60, 64, 72, 74

Giotto: 52, 54

Hoste, Huib: 1 32 , 135, 1 52

G i rault: 1 42

Hulin de Loo, Georges: 1 23 , 1 24

Laet, Jan de: 49

Eysselinck, Gaston: 1 32 , 135, 1 52 ,

G o e s , H ugo van d e r : 52, 6 0

Hye-Hoys, familie: 1 27

Lalaing, de *: 1 24

152, 1 53

F

Gonzaga, hertog Vicenzo 1: 66

l

Lachenal, Raou l : 1 29, 1 48

Lalique, René: 1 1 1 , 1 13, 1 1 6 , 1 48,

G ossaert, Jan: 60

148

Goubau, fam i lie: 28

Lal ique, René *: 1 1 5 La Lys, S.A. * : 1 24

G o u py, Marcel : 1 29, 1 48, 150 Goyen, Jan van: 72

l itala * : 1 1 4

Lambrechts, Marc: 1 47, 1 48

Fabiola, koningin: :18

Grafart, Charles: 1 1 2

ljkens, Pieter: 65

Landsteiner: 1 42

Faes, Pieter: 69

G rapheus, Abraham: 46

l n g res: 46

Lannoy, Peter: 30

Farnese, Alexander: 1 8, 65

G raves, Michael : 155

lsabella: 1 8 , 39

Larock, Evert: 78

Fay d'Herbe, Lucas: 69

G reenwood, Frans: 1 03

Laurentius, Sint-: 7

Fettweiss, Henri : 1 1 6 , 1 1 8

G regorius, Sint-: 26

Lauwaert, Yvette: 1 32

Feure, de: 1 44

Gridolphi, Ph. * : 82, 94, 97, 98

Fi lips de Goede: 55

Grief genaamd De Claeuw,

Fi lips IV, koning van Spanje: 1 01

Jacques: 71

Jan de Doper (Baptist), Sint-: 22,

Le Corbusier: 135, 1 52, 152

Finch, Alfred William: 1 44, 1 4 7

G ri m mer, vader e n zoon: 6 2 , 72

44, 62

Leerdam, Glasfabriek * : 1 1 3, 1 1 4 ,

Floris, Frans: 30, 4 4 , 63, 6 4 , 65,

G root, Mieke: 1 1 6

Jan 1 1 1 , hertog van Brabant: 8

151

67

Gropius, Walter: 1 53

Jan in de o l ie, Sint-: 44

Lehmann, Caspar: 1 0 1

Floris, Cornelis 1 1 : 64

G u é ri n , Roger: 151

Jan Zonder Vrees: 55

Leirens, Leon: 1 1 5, 1 29, 1 30, 1 24,

Fontana, Lucio: 78

G uerriero, Adriana: 1 56

Janssen, D i rk: 32

124, 1 48

Fornenberg: 62

G uerriero, Alessandro: 1 56

Janssens, Abraham : 66, 67

Lemmens, Jean: 135, 1 54 , 154

Fo uquet, Jean: 46, 5 1 , 52, 58

Gysbrechts, Franciscus: 72

Jencks, Charles: 155

Lenoble, Emile: 1 48

J

Lebeau, Chris: 1 1 3, 151 Leclercq, Emile: 67

Fragonard: 69

Jespers, Oskar: 78

Lens, Andries Cornelis: 45, 69

Franck, Charles: 47

Jezus: 20, 51

Leonardo: 61

Franck, François: 47

H

Franck, Louis: 47

Joachim, meester: 60

Leopold 1 1 , ko ning: 1 42

Johannes: 63, 64, 66

Leopold Willem, aartshertog: 43 Leyden, Lucas van: 60, 70

Francken, Ambrosius: 60, 65, 66,

Haesaerts, Pau l : 1 48

Johannes (schilder): 60

67

Hal let 1 44

Jonathan: 1 03

Leys, Henri: 47, 47, 63, 74, 78

Francken, Frans: 1 8 , 20, 26, 29

Hals, Frans: 70, 72

Jongheli nck, Nicolaes: 62, 64

Libensky, Stanislav: 1 1 6, 1 1 6

Francken, Frans 1 1 : 22

Hankar, Paul: 1 42 , 1 44 , 1 47

Joos, Sint-: 7

Linossier, Claudius: 1 48

Frankfurt, de Meester van: 44, 44,

Hanneman, Adriaan: 72

Jordaens, Jacob: 43, 44, 46, 66,

Lint, Pieter van: 22, 44

5 1 , 57, 58

Havermans N . F.: 1 48

67, 67

Lion d'Or *: 1 24

Fredegand us, Sint-: 3 1 , 3 1

Haviland: 143

Jozef: 20

Littleton, Harvey: 1 1 4

& L. * : 1 08, 108

Frederik-Hendrik, prins: 99

Heemskerk, Willem Jacobszn. van:

Judith: 63:

Lobmeyer, J .

Freud, Sigmund: 1 42

99

J u no: 1 32

Loetz (Witwe) *: 1 09, 1 1 1

Friedländer, Max: 69

Heins, Armand: 1 1 3, 1 23, 1 24,

J u p iter: 1 32

Frijns, Bert: 1 18

1 25, 1 29, 1 30, 1 36, 1 38

Longinus: 67 Lorreinen, Karel van: 45

Frison: 1 44

Heller, Pau l : 1 1 3

Lot: 60

Fritz Heckert * : 1 08

Hemessen , Jan van: 43

Lotharingen, Karel van: 102, 1 03

Fromentin, Eugène: 54, 66

Hemptinne, Ferdinand de: 1 23

Louis-Ph ilippe: 1 07

2

Reynolds, Joshua: 46

Lucas, Sint-: 44, 64

Mies van der Rohe: 1 52

Oostenrijk, Margaretha van: 55

Lum ière, Auguste: 1 42

Minerva: 67

Oostzanen, Jacob Cornelisz van:

Riemerschmid, Richard: 1 47

Lum ière, Louis: 1 42

M i nton's Art Pottery Studio * : 143

70

R i etveld, Gerrit: 1 32

Luther, Maarten: 1 5 , 1 8

M

Rijn, Hendrik van: 52

Moded, prediker: 1 5

Oranje, prins van: 1 27

Moerbeke, van *: 1 24

Orley, Barend van: 63

Robrecht 1 1 , g raaf: 6

Mohn, Sam uel: 1 07

Orsini, Napoleone: 54

Rockox, Barbara: 1 5,

Molenaer, Jan Miense: 72

Ostade, Adriaan van 72, 1 03, 104

Rockox, Nicolaas: 66

16

Molière: 62

Ouen, Sint-: 5

Rode, Lambertus de 6, 7

Maagd, Heil ige: 1 5 , 54, 64

Mongardo *: 94, 99

Ovidius: 67, 67, 1 03, 1 32 , 1 38

Rodin, Auguste: 1 47

Maagd van Gent: 99, 1 01

Monod, Veronique: 1 1 9

Ozenfant, Amedée: 1 52

Roemer Visscher, Anna: 99

Mackintosch, C . R . : 1 46

Mont, Pol d e : 47, 49, 68, 69

Mad ou, Jean-Baptiste: 75

Mooleyser, Willem: 99

Maertens, Joseph: 1 24

p

Magdalena: 61

1 45, 1 47 Moore Bros * : 1 45 Moore, Sam uel: 1 45

Paelinck, Joseph: 69

Rooses, Max: 47,

Majorelle *: 1 24, 1 29

More, Thomas: 65

Palamedes: 72

Rops, Félicien:

Rossi, Aldo: 1 54, 155

Moore, Bernard:

Maes, Nicolaas: 70

Rogier: 58, 64 Rohingus: 5 Rombouts, Theodoor: 66 Röntgen: 1 42

Male, Ledewijk van: 8

Morel de Boucle St. Denis, Lucien:

Panofsky, Erwin: 58

Mand er, Karel van: 5 1 , 67

1 23

Pasquetti, Jacomo: 94, 97

Mantua, de hertog van: 43

Morel, Yolande: 49

Patinir, Joachim: 60,

Marconi: 1 42

Moretus, Balthasar 1: 22

Margareta: 8

Moretus, Jan: 19, 22

Peer den d rol: 63

Moretus, familie: 19, 30

Peeters, Jozef:

Margritte, René:

76

20, 22, 39, 5 1 , 54, 58,

61 , 62, 72

Permeke, Constant: 49,

Maria Magdalena: 7, 54, 43

Morse: 1 42

Pesaro, Jacopo: 66

Moser

& Söhne *:

151

4, 1 8 , 19, 21 , 24, 26, 24, 27, 28, 28,

29, 30, 32, 39, 43, 44, 66, 67, 67,

Pepij n , Marten : 68

45, 1 03

Rousseau, Eugène: 1 47

22, 23, 24,

Morrone de: 94

Maria-Theresia:

Rouard, Georges: 150

R u bens, Pi eter Pa ui:

77

Morris, W i l l iam: 1 09, 1 43, 1 44

63,

49, 50

Royal Gepenhagen *: 1 47

Paulus: 27

64, 66

Maria:

76

76, 78

68, 74, 75 R ud iger: 60

Petrick, Lajos: 151

Rudolf 1 1 : 1 0 1 Ruhlmann, Jacques-Emile: 1 48 R u mèbe: 1 29

Marie-Louise: 1 07

Mostaert, Frans: 62

Petrus en Pau lus, Sint-: 6, 14, 26,

Marinot, Maurice: 1 12, 1 1 3 , 1 1 6,

Mucha: 1 44

27

1 48

Mu ller, gebroeders: 1 1 0, 1 1 1 , 1 46

Philips 1 1 :

44

Rupel, D e *: 1 1 3

Marinot, Florence: 1 1 6

Picard, Edmond: 1 44

Ruskin, John: 142

Mars: 63

Picasso, Pablo: 1 1 4

Ruysdael, Jacob van: 70, 71, 72

Martina, Heilige: 22

Pictura: 44

Ruysdael, Salomon van: 72

N

Plantijn, C h ristoffel : 65

Marti n i , Si mone: 46, 52, 54, 54, 55, 67

Napoleon: 26, 28, 43, 1 07

Plantin, Martina: 19, 22

Martinus, Heilige: 60

Narcissus: 1 03

Plant i n , familie: 19, 30

Maus, Octave: 1 44

Navez, François: 69

Portaels •: 1 24

s

Mayodon, Jean: 1 29, 1 48

Neeffs, P.: 23

Portoghesi, Paolo: 155

Saint-Louis, verrerie de * : 106,

Meester van 1 499: 55

Nelis, bisschop: 24

Peurbus d e Oude, Frans: 60

1 07

Meier, Richard: 155

Nicolié, Joseph: 51

Pourbus, Pieter: 72

Sala, Jean: 1 29,

Meissen * : 1 47

Nielsen, Kai : 1 47

Powolny: 1 47

Salomo: 64

Provoost, Jan: 60, 69

Meitner, Richard: 1 1 6

Nieu lant, Catharina van: 1 01

Meleager: 67

Noort, Lambert van: 44, 60

Memling: 51 , 52

Norbertus, Sint-: 5, 6, 27, 3 1 , 3 1,

Mendini, Alessandro: 1 54, 155, 1 56

33

Mensaert, G . P . : 43

Nose, Symon: 6

Mercurius: 44, 60, 63

Nowé, Henri: 1 30, 1 32

Savonetti, Fr.: 1 01

a

Scag l ia, Caesar: 68

Quellin, Erasmus: 30

Scaldis: 66, 67

Scailmont *: 1 1 3

Quellin, Artus 1 1 : 26, 27

Messina, Antonello da: 46, 47, 52,

Ouellin de Jonge, Artus:

0

Salviati, Antonio: 1 08 Saskia: 70

Messias: 67 54

Schadow, Friedrich von: 46, 46

69

Quellinus de Oude: 46

69 69

Quellin de Oude, Artus:

Metsijs, Cornelis: 62 Odevaere, Josef: 69

Metsijs, Jan: 62, 63

44,

1 48

Quesnoy, Jeroen d u :

Schmalzigaug, Jules :

77

Schmook, Ger: 52 Schneider, Ernest en Charles • : 112

1 24,

O m meganck, Balthasar: 69

Schalt, Terese:

5 1 , 60, 62, 65, 66, 68, 74

Onze-Lieve-Vrouw: 14, 26, 31, 43

Schongauer, Martin:

Metsu: 75

Onze- L i eve-Vrouw ' i n novo

Metthey, André: 1 48

opere': 7

Meu nier, Constant: 78

Onze-Lieve-Vrouw op 't Staaksken:

Rafaël: 43

Meydam, Floris: 1 1 6

33

Rauch, Christian: 46

Schwanhardt, Georg: 1 01

Onze-Lieve-Vrouw ten Hemel

Ravenscroft, George: 1 02

Schwinger, Herman n : 1 01

Rembrandt: 67, 70

Scorel, Jan van: 70

Metsijs, Quinte n : 3 1 , 43, 44,

Meyr's Neffe *:

1 44

R

125, 1 27

64

Schrijvers, Dirk: 1 1 5 , 1 1 6 Schurman, Anna-Maria van: 99

24

Schut, Cornelis: 22, 23

Michelangelo: 60

opgenomen: 23,

Michielsen, familie: 30

Onze-Lieve-Vrouw van Antwerpen:

Renoir: 69

Scribanus, C.: 5

Miereveld, Miehiel van: 72

32

Reymerswael, Marinus van: 60, 62

Scribe, Fernand: 1 23, 1 24, 1 36

3

Sebastiaen, Sint-: 28

Tsgrooten, Antonius: 58

Volckaert, Phi lippe: 1 01

Sedmik, Joseph: 1 1 9

Tusquets, Oscar: 155

Voltaire: 1 27 Vonêche * : 1 07

Seg uso, Livio: 1 14

Voort, Miehiel van der: 26

Serrurier-Bovy, G u stave: 1 42 , 1 43, 1 44 , 1 46, 1 47, 147, 1 5 1

Vos, Cornelis de: 29, 46, 68

u

Vos, Maarten de: 1 5 , 1 8,

Servranckx, Victor: 77 Sèvres *: 143

Urbino, Rafaël van: 60

44, 44, 64, 65, 66

Shakespeare: 62

Urse l , Lancelot van: 1 5

Vrancx, Sebastiaan: 43

20, 28,

Vrel, Jacob: 72

Sibberechts, Jan: 68

Vriendt, Frans Floris de: 63

Simeon: 22 V

Simmen, Henri: 1 48 Sipek, Borek: 1 54 , 1 56 Sironi: 47

Valcken borg h , Lucas van: 62

Smedt, G i l l is d e : 62

Valkema, Sybren: 1 1 4 , 1 1 6

w

Wae l , Cornelis de: 68, 69

Smet d e Naeyer, Maurice de: 1 23

Val Saint-Lambert * : 83, 1 07, 1 1 0,

Smits, Jacob: 47, 50

1 1 1 , 1 1 2, 1 12, 1 46

Waghemakere, Domien de: 1 0, 1 5

Snijders, Frans: 43, 64

Vanbeselaere, Walther: 47, 50, 78

Waghemakere, Herman I de: 1 0

Snyers, Peeter: 44, 69

Van den Branden: 43, 63

Wal burgis, Sint-:

Vandenbroeck, Pau l : 49

Walter, Amalric:

Società Salviati

& Co *: 108

4, 31 , 3 1 1 09, 1 1 1

Soenens, J . B . : 1 27

Van den Daele, Gerard: 1 32

Wartha, Vince: 151

Salon, Marc-Lo uis: 143

Vander AA, fam i lie: 28

Watteau: 68, 69

Solvay * : 1 44

Van der Neer, J.: 28

Solvay, Ernest: 1 44

Van der Ouderaa, Pieter: 3 1 ,

West, Benjamin: 46

33

Weyden, Gaassen van der: 52, 52,

Sottsass, Ettore: 1 1 6 , 1 1 6 , 1 54 ,

Van der Stap pen, Charles: 1 42

60, 63

1 56

Van de Voorde, Oscar: 1 23

Weyden, Rogier van der: 52, 54, 55, 60

Van Dijck: 43, 66, 67

Spoorwater, Evert: 1 0

1 45 31 , 33

42, 50

St. Mary's Works, The * :

Van Dijck, architect:

Stal ins en Janssens *:

Van Dyck, Jan Peter: 24

Wi ldens, Jan: 43 W i l lem I, koning: 28, 46

Starck, Phi lippe: 1 56

Van Hecke, P . - G . : 78

Willem 1 1 , koning: 5 1 , 70

Steen, Jan: 72

Van Hecke, Norine: 78

Willems, Jan-Frans: 52

Stevens, Alfred: 75

Van Hecke-Baut de Rasmon,

Willemssens, L.: 27

Steyaert, Frank: 1 32

barones: 47, 70

Will ibrordus, Sint-: 5, 31 , 3 1

Stobbaerts, Jan: 47, 76, 78

Van huffel, Albert: 1 32 , 1 47, 1 48,

Winders:

Stockmans, Piet: 1 32

1 53

Wint, J . B . van: 5, 26, 3 1

Studio Alch imia *: 1 56

Van Lerius, Jh . : 30

Wirkkala, Tapio: 1 14

Suvée, Joseph-Benoît: 69

Van Meegeren: 52

Wolfers, Phil ippe: 1 32, 1 42, 1 46,

Swarten , Jan: 70

Van M i ldert, H . : 27

1 47, 1 48,

Van N ieuwenhuys: 5 1

Wolft, David: 1 03

Van Pelt: 5 1

Wouters, Rik: 47, 49, 50, 76, 78

42, 50

1 48

Van Reysschoot, Pieter No rbert:

T

1 29 Tanche l m : 5, 6,

y

Veen, Otto van: 22

Tac, Jan: 1 0

33

Velde, Henry van de 1 1 1 , 1 32 ,

Tency, Jean-Baptiste: 69

1 42 , 1 43, 1 44 , 1 46, 1 47, 147, 1 53,

Teniers de Jonge, David: 43, 44,

158

62, 67, 68, 70

Venturi, Roberto: 155

Ter Borch: 75

Verachter, Frederic: 59

Terne, kan unnik du: 1 5

Verachtert: 51 , 74

Yamashita, Kazumasa: 155

z

Tesschelschade, Maria: 99

Veran neman, Emiel: 1 32 , 135,

Zabro-Zanotta *: 155

Thomas: 66

1 54 , 1 56

Zad kine: 47

Thoré, Theo phile: 62, 70

Verbrugghen, Peeter: 30

Zannini, Marco: 1 1 6, 1 1 6

Thorn-Prikker: 1 44

Vercentre * : 1 1 3

Ziesel, Joris: 69

Thorvaldsen, Berthel: 46

Verloren Zoon, Meester van de: 62

Zoritchak, Yan: 1 1 9

Tiffany * : 1 1 6

Veronese: 43

Zoude et Cie, Verreries L. * : 106,

Tiffany, Louis Comfort: 1 1 1

Verroken, André: 1 54

1 07

Tigerman, Stanley: 155

Verstraelen, J . B . : 25

Zoude, Sébastien * : 1 03, 1 04

Tintoretto: 43

Verstraete, Willy: 122, 1 32 , 135

Zsolnay, Vilmos: 151

C u rsief: zwart/wit afbeel d i n g

Titiaan: 43, 66

Verstraeten, Theodoor: 78

Zsolnay *: 1 47, 151

Vet: kleurafbeeld ing

Titz: 29

Verveecke, Pieter: 26,

Toetmosis: 1 1 1 : 84 Trenck, Jan: 72

4

26

Romein: tekstvermelding

Villard de Honnecourt: 1 36

* : firma, uitgeverij, studio,

Vogels, G u i l laume: 76, 78

merknaam krant of tijdsch rift

DE GROTE MARKT VAN BRUSSEL

D E B O U R LASC H O U W B U R G

Rijkelijke ill ustraties en boeiende

Edgard Goedleven

reksten bieden de lezer een i n tri­

500 jaar boeiende geschiedenis

gerende blik achter de schermen

in een magistraal kunstboek.

van deze Antwerpse rempel

Meer dan l 00 verschillende items

der muzen.

en een 300-ral uitzonderlijke

208

blz. - 1 980ft

illustraties.

280 blz. - 2950Jr.

C O N F RO N TAT I ES

TO U LO U S E - L A U T R E C

Zijn adellijke jeugd, zijn ui tbundig

I I I Hedendaagse kunstenaars uit

leven, zij n meesterli j ke kookkunst,

België en her GH. Luxemburg in

zijn vrolijke vriendenkring, . . .

woord en beeld bieden in dit boek

Toulouse-Laurrec als levenskunste­

een representatief overzicht van hei:

naar en gastronoom.

gefragmenteerde, caleidoscopische

1 92 blz. 1595ft

met meer dan 120foto's

lannoo

kunstgebeuren van de laatste 70 jaar.

256 blz. - 1850Jr.

•

•

•

uztgeverlj

U kan deze boeken bestellen door storting van het vereiste bedrag op rekeningnummer 440-000736 1 -8 7 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, met vermelding van het verlangde boek. Voor OKV­ abonnees rekenen wij geen verzendingskosten aan.

Dit aanbod geldt uitsluitend voor nieuwe abonnees die het afgelopen jaar geen abonnee zijn geweest. Toezending van het geschenk ge­ beurt onmiddellijk na ontvangst van het abonne­ mentsgeld.

WIE ZICH NU ALS NIEUWE ABONNEE MELDT VOOR 1994, ONTVANGT GRATIS ALS WELKOMSTGESCHENK :

•

VAN NU EN 'lp EN, STAALKAART VAN ARTIKELEN UIT ONS ERFDEEL

Een unieke bloemlezing van 360 bladzijden, met artikelen uit 32 jaargangen

(1957-1989) van het algemeen-Nederlands cultureel tijdschrift Ons Erfdeel.

Stuur de bon (of een kopie) naar : Stichting Ons Erfdeel, Murissonstraat 260, B-8931 Rekkem. Fax : 056 / 41 47 07

Uit deze periode is een keuze van veertig artikelen gemaakt . Deze hebben be­ trekking op een breed scala aan onderwerpen : de kunsten, media, internationale culturele betrekkingen, geschiedenis, culturele samenwerking, taal - en cul­ tuurpolitiek en diverse algemeen� JA, NOTEER MU ALS NIEUwE ABONNEE OP ONS ERFDEEL 1994 : maatschappelijke vraagstukken. Abonnementsprij s 1.800 BEF voor 5 nummers (800 blz.) Daarmee geeft deze :;taalkaart NAAM : een adequaat beeld van de veelzijdig­ heid van Ons Erfdeel, dat door zijn STRAAT : ____________________________________________� algemeen-Nederlands karakter en

ONS ERFDEEL

cultuurpolitiek engagement een eigen plaats verwierf in het culturele leven van Nederland en Vlaanderen.

POSTCODE :

-------

PLAATS : ____________________�

D lK STORT HEDEN 1.800 BEF OP POSTREKENtNG 000-0907100.53 VAN STICHTING ONS ERFDEEL 0 lK BETAAL NA ONTVANGST VAN DE FACTUUR.

Datum :

Handtekening :

Museum van Deinze en de Leiestreek, Deinze Charles Louis Picqué 1 9 febr. tot I I april

Museum voor Sierkunst, Gent Art is Life 24 feb. - 9 april

Museum van Hedendaagse Kunst, Gent Beeld/Beeld 5 maart tot I 7 april

De titel laat het niet vermoeden

Gemeenschapsschool "De Veerman", Hamme Tiende Kunstsalon en Belgische Abstraeten rond de jaren '50 tot 20 febr.

maar deze tentoonstelling in het

Terecht werd Henri-Victor

Gentse Museum voor Sierkunst toont I SO ... motorhelmen. Geen doordeweekse motorhelmen, maar exemplaren die door evenveel kunstenaars onder handen zijn genomen en getransformeerd tot autonoom kunstwerk. De motorhelm is in de eerste plaats een functioneel gebnuiksvoorwerp dat de nodige bescherming moet geven aan de motorijder. De relatie van machine tot kunst is zonder De naam Charles Louis Picqué

meer duidelijk Sinds het begin

( 1 799- 1 869) klinkt u wellicht niet bekend in de oren. Toch was

van de produktie van voertuigen, hetzij auto's, boten, treinen,

deze schilder, geboren in Deinze, in zijn tijd een beroemd en

moto's heeft de producent oog gehad voor een aantal

succesvol kunstenaar. Het Museum van Deinze en de

estethische factoren, vooral dan in de vormgeving en de

Leiestreek verzamelde zo'n 70 portretten van zijn hand voor

decoratie. Diezelfde aandacht hebben sinds enkele decennia

een retrospectieve. Na een basisopleiding bij zijn

ook de bijhorende kleding en attributen, zoals de motorhelm

oom Pieter Cras wordt Charles Louis Picqué in 1 820 leerling aan

gekregen. Een aantal kunstenaars hebben

de Academie van Bnussel. Hij neemt deel aan de Salons in

voor deze manifestatie duidelijk ingespeeld op het gegeven van

Gent en Bnussel en wint verschillende prijzen. In 1 827

de decoratie. Anderen hebben extra-vormelijke elementen

krijgt hij een beurs om in Italië

toegevoegd zoals vleugels,

zijn schilderstudies verder te

lampjes, parels, kammen en

zetten. Tenug in België portretteert hij de negen leden

kuiven waardoor de oorspronkelijke vormgeving

van het Voorlopig Bewind van België. Dit betekent meteen de

weliswaar onveranderd is gebleven maar door de ingrepen

start van zijn succesvolle canrére als portretschilder. Zijn stijl is

volledig gedeformeerd. Nog anderen hebben de helm zelf

voornamelijk neoclassicistisch. Dat Charles Louis Picqué

getransformeerd door delen weg te halen of te verplaatsen.

vandaag bijna volkomen vergeten is heeft twee redenen: zijn

Museum voor Sierkunst, Jan

portretten worden door de nakomelingen van de bestellers

09/22S.66.76 Open: di. tot zo. 9.30- 1 7.00 u.

in de familie gehouden en de kunstmarkt heeft nauwelijks interesse voor de 1 9de eeuwse portretschilderkunst.

(maandag gesloten) Toegang: I SO fr., I 00 fr.

Breydelstraat S, 9000 Gent

Rondleidingen op aanvraag: 09/225.66.76

De tentoonstelling 'Beeld/Beeld' toont een selectie van recente videokunst en -installaties en fotografisch werk uit de collectie van het Museum van Hedendaagse, Kunst aangevuld met enkele belangrijke bnuiklenen uit binnen- en buitenland. 'Beeld/Beeld' is een materiële titel, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld 'Vierkant' die een metaforische titel was. Materieel in de zin dat de kunstwerken gebaseerd zijn op het gebnuik van technologische reproductiemiddelen waarbij de betekenis van het beeld (ikoon)

de verfmaterie te "metselen", en creëerde aldus een eigen stijl vol

maar eerder een registratie van kleur(licht) en materie. Het was hem te doen om de poëtische ontroering in de dingen-an-sich,

expressionisme". De jaren 19 SO bieden een

die hij soms door een exuberantie in kleur en techniek

boeiend podium voor de nationale kunstscéne. Zestig

bereikte. Van de expressionisten - Permeke beschouwde

kunstenaars, waaronder Bertrand, Burssens, Delahaut.

Wolvens trouwens als de enige voortzetter van het

Mara, Peire, Raveel, Servranckx, Van Lint en Wyckaert illustreren de toen dominerende abstracte stromingen: "Espace", "Réalités",

media en de diverse toepassingen door de

werkelijkheid nastreven.

Constnuit".

Bert De Beul en Siegfried De Buck tot 7 maart

Gemeenschapsschool "De Veerman", Loystraat 70,

mogelijkheid om de werkelijkheid met een onbevooroordeelde blik te registreren. Het "zien" is immers "versluierd" door ervaringen en herinneringen. Het werk van Bert De Beul is dan ook eerder een i nterpretatie van

De tentoonstelling 'Beeld/Beeld' toont o.a. werk van Gilbert & George, Günther Förg, Bnuce

de realiteit. Zijn landschappen zijn desolaat, zijn geschilderde gebouwen zielloos en zijn figuren hebben geen gezicht Ze staan

Nauman, Nam june Paik. Anne­ Mie Van Kerckhoven en Bil!

symbool voor vervreemding en anonimiteit.

Viola.

Museum van Hedendaagse Kunst

Siegfried De Buck (0 1 949) is een zeer veelzijdige juweelkunstenaar, hij is een juweeldesigner én een

Citadelpark 9000 Gent,

1 7 u. (maandag gesloten) Toegang: I SO,- fr. (reductie 7S,- fr.)

De schilder Bert De Beul (0 1 96 1 ) gelooft niet in de

kunstenaars gerealiseerd.

09/22 1 . 1 7.03 Open: alle dagen van 9.30 u. tot

expressionisme ! - leerde hij hoe verf en kleur te benutten, maar hij bleef steeds, op een intieme wijze, de juiste weergave der

"Art Abstrait", "Formes", "Nieuw Vlaamse school" en "Art

Provinciaal Instituut voor Cultuur en Sport, Dommelhof, Neerpelt Yves Halfliet tot 1 3 maart

keuze die in inzicht verschaft in de vele mogelijkheden van beide

vitalisme. Schilderen betekende voor hem geen gevoelsontlading,

A. Van Schuylenbergh. Tegelijk wordt aandacht besteed aan Maurits Verbist, de "laatste vaandeldrager van het Vlaamse

Er wordt geen historisch overzicht gegeven maar wel een

(09/227. 1 7.03), prijs: I SOO,- fr. (max. 20 personen)

3-S, 9800 Deinze, 09/386.00. I I Open: weekdagen 1 4- 1 7.30 u.; zaterdag, zon- en feestdagen:

Het zijn D. Ampe, C. jacobs,

9220 Hamme, OS2/47.72.20

Rondleidingen: op aanvraag

Museum van Deinze en Leiestreek, Lucien Matthyslaan

Wolvens ( 1 896- 1 977) de sterkste colorist van zijn generatie genoemd. Hij pleegde

kan gezien worden als 'afbeelding van' (image).

het Museum van Deinze en de Leiestreek kan u kennis maken

Onder de noemer "Een keuze... " bouwen een aantal hedendaagse kunstenaars elk een eigen nuimte. Ph. Lebeau, B. Neetens, F. Pire, R. Pringels, Reinhoud, j. Van den Driessche, R. Vandereycken en

Via de portretten van Picqué in

met de 1 9de eeuwse hogere stand.

Museum voor Moderne Kunst (PMMK), Oostende Retrospectieve Henry­ Victor Wolvens tot 7 maart

Yves Malfliet (30) is een origineel totaalkunstenaar, hij beheerst

zilversmid, die graag experimenteert met andere

installatiekunst, tekenkunst, nuimtelijke integraties van zijn

materialen dan de klassieke edele metalen goud en zilver.

kunstwerken en zelfs muziek Telkens worden zijn werken

Hij gebnuikt transparant en opaak plexiglas, nubber en olifantehaar.

projectmatig uitgewerkt. Het gegeven "Yves Malfiiet" op-zich is theatraal, narcistisch en zonder grenzen. Vanuit deze visie is te begrijpen dat zijn keramische benadering zeker niet uit de artisanale hoek komt. Het is moeilijk het ceuvre van Yves

Hij kiest het materiaal in functie van het concept. Goud gebruikt hij niet om de kostbaarheid, maar om de specifieke fysische eigenschappen van dit edelmetaal. Tegenwoordig profileert Siegfried De Buck zich meer als zilversmid en ontwerpt en

I 0- 1 2 u., 1 4 u.- 1 7 u. Gesloten op dinsdag, I januari en

Malfliet te plaatsen. Met zijn eigenzinnige figuratie geeft hij de

2S december

kunst een nieuw aanzicht.

creëert sculpturale juweelobjecten.

Provinciaal I nstituut voor Cultuur en Sport, Dommelhof,

P.M.M.K. Museum voor Moderne Kunst, Romestraat I I ,

Toekomstlaan S, 39 1 0 Neerpelt,

8400 Oostende, OS9/S0.8 1 . 1 8 of 059/50. 1 9.79

20 vrijkaarten

0 I I /64.27.05

12

Jef Verheyen, retrospectief 2 6 maart tot 13 juni De Vlaming Jef Verheyen ( 1 9321 984) was een van de eerste

ruime) leefruimtes bleven niet

"natuurlijke" astrologie die

verstoken van bourgeoistrekjes en snobisme.

verweven was met de wetenschappen, politiek,

Vorig jaar verscheen bij de Uitgeverij Loempia het boek 'Felle Hemel' met werk van

godsdienst en kunst; en de

Benoit. Ter gelegenheid van deze

astrolagio iudiciafis of de "voorspellende" astrologie die niet emstig werd genomen.

met gouden en zilveren vlakken gaat hij in de periode 1 957- 1 958

tentoonstelling komt een paperbackeditie op de markt.

In deze expositie wordt de problematiek van de astrologie

over op de monochromie. Jef Verheyen was in 1 95 8

Op 2 1 april (20u.) spreekt Pascal Comet (eindredacteur Kunst en

duidelijk gemaakt aan de hand van verschillende thema's die

betrokken bij de oprichting van G-58. Na een meningsverschil met de andere leden trok hij in

Cultuur) met Benoit.

samen de basisbestanddelen van de astrologie vormen. De vier

Stedelijk Museum, Sint­ Niklaas Sterren in Beelden. Astrologie in de eeuw van Mercator 5 maart 5 juni

elementen, de vier temperamenten, de twaalf maanden en de vier seizoenen en vooral de zeven planeten illustreren de 1 6de-eeuwse interpretatie van de astrologie.

monochrome schilders van West-Europa. Na experimenten

zijn eentje naar Milaan en had er contacten met Lucio Fontana, Piero Manzoni en Crippa. Terug

cartoonisten wordt het werk van

in Antwerpen introduceert hij de Zero-groep en werkt hij samen met andere plastische kunstenaars als Engelbert Van

Benoit van lnnis (u weet wel, de man die de affiche 'Modemism in Painting' - P.M.M.K. 1 992, ontwierp) in het Museum voor

Anderlecht en Fontana en met de auteurs Paul de Vree en Ivo Michiels. De retrospectieve in het

Modeme Kunst van Oostende getoond. Benoit werd in 1 960 in Brugge geboren. Hij studeerde

Museum voor Modeme Kunst omvat ongeveer I 00 werken en is de eerste na Verheyens

schilderkunst bij Dan van Severen. Zijn cartoons verschenen in diverse

overlijden in 1 984.

kwaliteitsbladen. De figuurtjes

Volgens de "Antieke", heidense astrologie was de aarde het centrum van het universum, omgeven door de zeven concentrische planetensferen van de Maan, Mercurius, Venus, de

strenge maatpakken. De sfeer is gereserveerd en bevreemdend.

Als eerste in een reeks van tentoonstellingen over

De Christelijke opvatting voegde daar de allesoverheersende God aan toe. Rond het midden van de I 6de

-

Zon, Mars, Jupiter en Saturnus. Hierrond bevond zich het coe/um

van Benoit zijn houterige typetjes met uitgestreken gezichten in

Benoît 26 maart tot 1 3 juni

aarde, lucht en water.

De personages zijn duidelijk van goede huize, hun (soms al te

ste/latum, het stenrenfirmament en daarrond het primum mobile, de "eerste oorzaak", dat alles in beweging zet. De verwantschap

uit de vier elementen: vuur.

eeuw ontdekte Copemicus het heliocentrisme: niet de aarde,

9 1 00 Sint-Niklaas Open: di. tot zat. van 1 4.00 tot

maar de zon stond centraal in het planetenstelsel. De aarde,

1 7.00, zon. van I 0.00 tot 1 7.00. Toegang: I 00 BF, 80 BF voor

vroeger zgn. centrum van de hemel, was in werkelijkheid

groepen en kortinghouders, 50 BF voor scholen

slechts één der planeten. Deze ontdekking won slechts

Info en reservaties: 03/777.29.42

langzaam veld, ten nadele van het geocentrisme. Het (huidige)

tussen hemel en aarde was gelegen in dezelfde samenstelling

Stedelijk Museum, Regentsiestraat 6 1 -63,

25 vrijkaarten

verschil tussen astrologie en astronomie kende men toen niet. wel onderscheidde men astrolagio natura/is, de

N O C TURN E HENRI-VICTOR WOLVENS RETROSPECTIEVE in het P . M . M . K. , Museum voor Moderne Kunst, Oostende o p 22 februari om 20 u. Een exclusief bezoek voor O.K.V.-abonnees o.l.v. conservator Willy van den Bussche, maker van de tentoonstelling. Het bezoek wordt afgesloten met een receptie. Wie deze exclusieve nocturne wil meemaken kan bellen naar

dinsdag

15 februari

en op woensdag

16 februari van

05 1/42.42.99

uitsluitend op

1 1 .30 u .- 1 3 .30 u en van 1 6.30 u. - 1 7.30 u.

Bellen buiten deze afspraak heeft geen zin. Per oproep kunnen

j maximum 2 plaatsen reserveren.

wi

Wanneer de 25 plaatsen volzet zijn moeten

wi

j

helaas afsluiten.

Uitsluitend voor abonnees

13

Fotografiecircuit

Tentoonstellingsagenda België

Aalbeke O.C. Aalbeke. Krugerstraat 9 o o

5/2-3/3: Slegers Janou 5/3-7/4: Alleyn Jean

o

9/4-5/5: Van Den Bempt Bob

o o

(*): zie tentoonstellingsnieuws

Gemeenteplein

Provincie Antwerpen

o

Antwerpen CC. Luchtbal, Columbiastraat I I 0 o

Strombeek-Bever CC. Strombeek-Bever, o o

212-28/2: Lobe Dany 213-4/4: Antkowiak Bemard 6/4-215: Stevens Michel

4/2- 1 /3 : Van Muylem Luc

Tielt CC. Tielt, St.-Michielsstraat 9

4/3-5/4: Lobe Dany 8/4-3/5: Antkowiak Bemard

o

o

5/2-3/3: Van Den Bempt Bob

o

6/4-215: Walraed Chris Elcer-lk o 7/2-28/2: Walraed Chris o 7/3-3 1 /3 : Depoorter Eva

o

o o

o

5/4-3 1 /4: Hasenbroekx Leo

o

o o

o o

o

Mechelen

Turnhout

Lange Gasthuisstraat 20,

Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen

Nationaal Museum van de Speelkaart

Leuvenstraat 32, 03/238.59.60

Druivenstraat 1 8. 0 1 4/4 1 .56.2 1

213-4/4: Walraed Chris

5/2-3/3: Driezen Comeille 5/3-7/4: Toussaint Frank 9/4-5/5: Peeters Marleen

4/2- 1 /3 : Balbao Frank 4/3-5/4: Van Muylem Luc 8/4-3/5: Lobe Dany

4/3-6/4: Balbao Frank 8/4-4/5: Van Muylem Luc

26 maart - 28 mei: Leven en

03/224.27.79 o 22 april - 29 april: 'Antwerpen

o

Cultureel Centrum Luchtbal

tot 20 febr.: "Denkbeeld en werkelijkheid", Bert De Beul, Denmark. Jan Fabre, Philip Huyghe, Mark Luyten en Ludwig

Columbiastraat I I 0. 03/542.49.40

Vandevelde illustreren kunst en realiteit (*)

na 1 993': kunstprijskamp voor olieverf. aquarellen en gemengde technieken

o I I febr. - 27 maart: Frank F. Castelyns, Paul Michiels

o tot 20 febr.: "Comme rien d'autre que des rencontres".

Centrum 't Elzenveld Lange Gasthuisstraat 45.

Als het ware niet meer dan ontmoetingen: I S Franse

03/223.56.28 o 1 8 febr. - 6 maart:

kunstenaars uitgenodigd in het MUHKA (*)

Retrospectieve Yvonne Guns. een halve eeuw exposerend

0 vanaf 1 2 maart: De verzameling

kunstenares 1 944- 1 994 (Prof.

1 2 maart - 22 mei: Dennis Adams (USA)

o

4/2-213: Van Namen Roger 4/3-6/4: Verlinden Greet

Sommézaal) o 22 febr. - 1 3 maart: Het lelijke

8/4-4/5: Balbao Frank

eendje (*) (Sint-Jorispand)

Steenplein I , 03/232.08.50

de Singel

3 maart - einde juli: Maurice en Henri Seeghers

Desguinlei 25, 03/248.38.00

Meerlaan 30A

o

Speelgoedmuseum

8 april - I S mei: lngrid

voor de "Red Star Line" (*)

Knokke-Heist CC. Knokke-Heist o

03/233.64.04

o

BBL - Brabo Hall

212-28/2: Stevens Michel

Hoeselt C.C. Hoeselt, Europalaan 2 o

Castelein, schilderkunst

0 1 5/55.70 75. Nekkerspoel 2 1 o tot 1 3 maart 1 994: Blikken

Dekenstraat 40 o 4/2-213: Verlinden Greet

o

Museum Vleeshuis Vleeshouwersstraat 3 8-40, o I april - 1 2 juni: Henri Cassiers ( 1 858- 1 944) ontwerper van de indrukwekkende affiches

Heusden-Zolder C.C. Heusden-Zolder, o

Minderbroedersstraat 22, 03/232.55.80

Bourgeois, perforaties van papier

werk van Lode Zielens (foto's. handschriften. brieven en documenten)

o 7/4-215: Depoorter Eva Wevelgem O.C. Wevelgem. Iepenstraat 20

Heist-op-den-Berg CC. Zwaneberg, Bergstraat o

o

op papier o 25 febr. - 3 april: Paul

Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven

o tot 30 april: Octave Landuyt: schilderijen, sculpturen, tekeningen, grafiek en edelsmeedkunst

Antwerpen

9:4-5/5: Verlhaeghe Sylvie

o

Turnhout CC Tumhout, Warandestraat 42

212-28/2: Antkowiak Bemard 213-4/4: Stevens Michel

o tot 20 febr.: Werken van Tjen Meylemans: diverse technieken

(*)

0

C.C Bomem,

o

0 1 4/88.04.72

5/3-7/4: Gomme Marc

St.-Amandsesteenweg 4 1 o

Nederlands schilder van marines, landschappen, naakten en figuren

5/2-3/3: Gomme Marc 5/3-7/4: Vemaeghe Sylvie 9/4-5/5: Van Namen Roger

o tot 6 maart: Architectuurtentoonstelling: "Mein erstes Haus". Recent werk van jonge Vlamingen (*)

Nationaal Scheepvaartmuseum o

speelgoed uit Spanje (Paya)

o tot 27 maart: "Abondance in strips". Strips en Speelkaarten

Wilrijk Centrum Oesterveld Groenenborgerlaan. 03/457. 1 0.55 o

1 9 - 20 maart: Zijdeschilderen

Provincie Brabant Brussel Artiscope St.-Miehielslaan 35, I 040 Brussel. 021735.52. 1 2 o tot 25 febr.: "Materie-werk" van de Genuese artieste Renata

Boero 3 maart - 1 3 mei: Realistische

o

Prov. Museum voor Fotografie

schilderkunst van de Italiaan

Waalse Kaai 47. 03/2 1 6.22. 1 I

o tot 3 april: François Puyplat: "Deiningen", en Jeffrey

Wainer Vaccari Atelier 340 de Rivierendreef 340, o

Kortrijk C.C Kortnjk..

E Artiste Preuve, grafiekgalerie Oude Kerkstraat 64,

Silverthome's foto's van 1 972 tot 1 992 (*)

Sint-Maartenskerlkhof 8

03/450.7 1 .33 of 03/237.93 .5 1 o tot 1 3 febr.: Peter Klueik

Cultureel Centrum Berchem

Toevallige combinaties van oneindige lijnen

Driekoningenstraat 1 26, 03/239.59.08

Paleizenplein 7, 0215 1 1 .44.25

0

o o

5/2-3/3: Alleyn Jean 5/3-7/4: Van Den Bempt Bob 9/4-5/5: Gomme Marc

Marke O.C. Marke, Hellestraat 6 o

o o

Lutgart Verdonck

5/2-3/3: Peeters Marleen

Hessenhuis

5/3-7/4: Slegers Janou 9/4-5/5: Alleyn Jean

Fatconrui 53. 03/232.84.28

o 5 maart - 5 juni: Mobiele fresco's van het Noorden.

Menen O.C. 't Ghelandt. Waalvest o

Galerij Brabo Desguinlei I 00 o I 2 febr. - 28 maart:

o

5/2-3/3: Toussaint Frank 5/3-7/4: Peeters Marleen

o

9/4-5/5: Slegers Janou

Berchem

o tot 20 febr.: "Zilver voor gebruik en sier". Huiszilver en

Umwertung', werk van Hans Pieler. Toni Wirthmüller, Hans Peter Klie

zilveren juwelen, 200 creaties van hedendaagse Zweedse kunstenaars

Bornem

BBL

Wandtapijten uit onze gewesten, 1 6de tot 20ste eeuw (*)

Ter Dilft

!CC/Koninklijk Paleis

Koningsplein 6, I 000 Brussel o 24 maart - 23 mei: De Wijze en de goden. Boeddhistische

Sint-Amandsesteenweg 4 1 -43.

Sint-Truiden C.C. De Bogaard,

tot 20 maart: Aspecten van de hedendaagse constructieve

Minderbroedersstraat 29

beweging 'Mesures a.i. en zijn

Marc Seis (De Standaard -

4/2-213: Vemaeghe Sylvie 4/3-6/4: Van Namen Roger

vrienden' 'Pro Verviers' (tentoonstelling ingericht door

Het Nieuwsblad)

814-4/5: Verlinden Greet

o o

Meir 50, 03/226.03.06

o

het ICC i.s.m. het Koninklijk

Kunstcentrum Hof De Bist

ambachtelijke uitgaven

Museum voor Schone Kunsten)

Veltwijcklaan 252 o tot 20 febr.: Hans Beers

o

14

Bibliotheca Wittockiana Berneistraat 2 1 , 021770.53.33

o tot 26 februari: Rougerie: 45 jaar van

Eienmarl
D E B A N K D I E VERDER D E N KT DAN E E N BANK .

en hindoëistische bronzen uit Sri lanka

Ekeren

KB-Toren, KB-Technocentrum

BBL

Bellevuemuseum

o tot 27 maart: 'Belgischer granit. Realsicht - Venmögen -

2880 Bomem. 03/889.75.63 o tot 20 febr.: De beste persfoto's van Filip Claus (freelance - De Morgen) en

o

I 090 Brussel, 021424.23.90 tot 6 maart: Bemar Venet -

tot 9 sept.: 'Lichten en

verlichten, technologie om te zien'

Geel

o I 2 maart - 23 apr.: Jakob Krause: Duitse boekbanden uit de I 6de eeuw

St.-Dimpna- en Gasthuismuseum

Espace Photographique Contretype

Gasthuisstraat I , 0 1 4/59. 1 4.43

Verbindingslaan I ,

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten

1 6 april - 1 2 juni: Glans van oud tin

o

Leopold de Waelplaats 1 -9, 03/238.78.09

Galerij 't Zand VZW

o

tot 1 3 maart: Willem Paerels,

o

Lille Balsakker 28, 2275 Lil Ie,

I 060 Sint-Gillis. 021538.42.20 tot 27 febr.: Paul Den Hollander

Fendation pour I' Architecture

uit India. Schatten uit het

o 2S febr. - 22 mei: Hooglied -

Kluisstraat SS, I OSO Brussel,

Nationaal Museum van New Delhi (*)

De Beeldwereld van de Religieuze vrouwen in de Zuidelijke Nederlanden vanaf de 1 3de eeuw (*)

021649.02.59 0 tot 6 maart: 'Het GewOP, een stadsproject' Het

o 26-27 maart: Hypnaldagen

o

I S april - I mei: Wit over

OS3f7 1 .06.46 o tot 1 2 maart: Zsigmond

Zwart

Karoly

Hasselt Cultureel Centrum

Netwerk De Ridderstraat 28, OS3f78.89.8 1

Kunstlaan S, 0 I I /22.99.3 1 o tot 20 febr.: "Madimba na

o tot 2S febr.: Pol Dereymaeker 'Leaugos'

Ditumba", muziekinstrumenten uit Centraal-Afrika

Deinze

Gewestelijk Ontwikkelingsplan voor het Brusselse

o tot 3 april: "Antichambres Oorsprong en Bestemming" van

Hoofdstedelijke Gewest o tot 6 maart: 'The Act of

Alighiero e Boetti (*)

Seeing (Urban Space)'

o

Galerie Christine et lsy Brachot

Bier- en Streekmuseum 't Nieuwhuys

Vila Hermosastraat 8,

Emest Ourystraat 2-4,

"Stenen"

0 1 6/76.62.94 o tot I maart 1 994: België Bierland

o 2S febr. - I 0 april: Fotografie van Dominique Van Huffe l o 22 april - 23 mei: Foto's van

Gaasbeek

Philippe Sohiez

o 22 april - 23 mei: Schilderijen

Kasteel van Gaasbeek

Provinciaal Museum en Actualiteitscentrum

van Suzanne Thienpont

021S I 2. 1 4. I 6 o tot S maart: Magritte, les pieds dans Ie plat 1 947- 1 948

Hoegaarden

o tot 24 april: Keizer Karel Wandtapijten en wapenrustingen

tot 20 febr.: fotografie van Roland Castro met als thema

Belliardstraat S8, Etterbeek.

uit de Spaanse koninklijke verzamelingen (*)

021230.39.70 o tot 1 9 febr.: Etsen van Max Klinger ( 1 8S7- 1 920)

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, afdeling Moderne Kunst

o 03 april - I S mei: Brabant in oude kaarten

Leuven

o

Koningsplein 1 -2, 021S08.32. I I 0 1 8 maart - 1 2 juni: Henri Evenepoel ( 1 872- 1 899 ) .

ABS-galerij

Fred Eerdekens o 1 9 febr. - 24 april:

Goethe-lnstituut

Hallepoortmuseum

Zuidlaan, 02IS34.2S.52 o

tot 20 maart: "Pop Up" of het

Hoekgebouw Diestsevest­ Diestsestraat

Zuivelmarkt 33, 0 I I /2 1 .02.66

1 9 febr.

- 24 april:

Museum van Deinze en Leiestreek Lucien Matthyslaan 3-S, 09/386.00. 1 I o 1 8 febr. - I I april: Retrospectieve tentoonstelling Charles Louis Piqué

Deurle Museum Leon De Smet Museumlaan 1 8, 09/282.30.90 o 6 maart - 3 april: Noël Van Cauwenberghe, beeldhouwer

Ton Van Summeren

o I 0 april - I mei: Gerard

Stedelijk Museum Stellingwerff­ Waerdenhof

Vakemans, kunstschilder, dichter en troubadour

Maastrichterstraat 8S, 0 1 1 /24. 1 0.70 0 tot 27 febr.: Sirnone Reynders:

o 8 mei - S juni: Jef Wouters, kunstschilder

keramiek en wandtapijten

'Hof te Puttens

1 2 maart - 2 april: Luc Steegers: grafrek

Wiehelsestraat 20-22,

Magische Boek "Movable Books" vanaf 1 830 tot 1 900 in een

Retrospectieve met 200 schilderijen, tekeningen, gravures

feeëriek decor (*)

en foto's (*)

Museum voor de Kant en het Kostuum Violetstraat 6, 021S I 2.77.09

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, afdeling Oude Kunst

Tiensevest 39, 0 1 6/22.62.44 o tot 27 febr.: David Byme:

Regentschapsstraat 3,

"Photo Works"

o

1 894- 1 994

021S08.3 2. I I o tot 27 febr.:

o

beeldende abstractie: abstracte

Johan Van Vlaenderen

objecten en fotografische beelden met de kracht van

(schilderijen) en Hugo Vander Vekens (beelden)

o tot 1 8 september: Van suffragettes tot kiesgerechtigden:

o tot 2S febr.: Gerard Thijs. "Nocturnes" (grafiek, tekeningen en illustraties)

Galerie Transit

Lede

Instrumentenmuseum

De kunstenaarskring van "Les

Provinciemuseum P. van Humbeeck - M. Piron Mechelsevest I 08, 0 1 6/22.28.93

Kleine Zavel, 021S 1 2.08.48 o tot 30 mei: De Javaanse

Vingt" en "La Libre Esthétique". Honderd jaar later, schilderijen,

Gamelan

documenten, sculpturen, tekeningen en affiches (*)

o tot 27 febr.: Kant wereldwijd o 4 maart - 3 april:

o

"Beschilderde foto's" van Carsauw Nic en "Fotografische

poëtische taal o 8 april - I mei: Hedwig

Galerie F l 7

I S maart - 24 april: Het legaat Marguerite Willaert

tekeningen" van Breekpot Danny o 8 april - I mei: Julian Key's

Pauwels: grafiek. ex-libris en juweel-objecten

Fortlaan 1 7, 09/222.00.33 o tot 27 febr.: Schilderijen van

Koninklijk Museum voor Midden-Afrika

grafische werken en Jacques Weygaerts' foto's

Galerij Kunsthuis

Walter Vopava (Oostenrijk) o tot 27 febr.: Recent werk van

Leuvense steenweg 1 3, 3080 Tervuren, 021769.52. 1 1 o tot maart 1 994: Toeareg 2:

Tienen

0 1 4/2 1 .53.30 o tot 27 febr.:

Mark Cloet Plotersgracht 7 (Patershol),

Etnografische tentoonstelling (*)

Grote Markt 6, 0 1 6/8 1 .73. 1 9

Agnes Van Ransbeek 0 S-26 maart:

Het Museum voor Blinden

tot 20 maart: Raoul De Keyser

Marie-Christine Meersschaert o 9-30 april: John Van Leemput

Japanse Toren Van Praetlaan 44. I 020 Brussel,

021268. 1 6.08 o tot 27 febr.: "Samurai" of de Magie van Japanse wapens en wapenrustingen (*) o

I I maart - I 2 mei: "De tijd

van de Shoguns". Schatten uit het Nationaal Museum van Tokyo

Stedelijk Archief en Museum, Museum Het Toreke o

Joods Museum

Jubelpark I 0, I 040 Brussel

Stalingradlaan 74, 02IS 1 2. 1 9.63 o tot I 0 april: Schatten uit het

(ingang Nerviërslaan),

o

02174 1 .72. 1 I o tot 20 mei 1 994: De Samen

Durnarais

Joodse leven, voorwerpen en etsen

KB-Galerij Grote Markt 1 9, 021S I 7.56.72

o 2S maart - I S mei: "Glashelder". Tafel- en Sierglas van de 1 6de tot de 1 8de eeuw (*)

Kindermuseum Burgemeesterstraat I S, 021640.0 I .07 o tot 30 juni: Leven vol kleur

Koninklijk I nstituut voor Natuurwetenschappen

(Lappen). Autochtonen uit Fennoscandia (*)

Paleis voor Schone Kunsten (hall) Ravensteinstraat 23 Koningsstraat I 0, 021S07.84.66

26 maart- 29 mei: Freek

o 1 2 maart- 24 apr.: De armoede in onze gewesten (i.s.m. het Algemeen Rijksarchief. Brussel)

09/233.33. 1 4 o tot 6 maart: "Barejan": Bart en Jan Slangen uit Maaseik tonen schilderijen, tekeningen, en sculpturen

Citadelpark, 09/22 1 . 1 7.03 (*) o S maart - 1 7 april: Beeld/

Vorst

Erich Kraxler

Gemeenschapcentrum Ten Weyngaert

Neerpelt

Beeld (video-installaties en fotografisch werk van diverse

Bondgenotenstraat S4,

021347. 1 6.86 0 tot I 8 febr.:

Dommelhof, Provinciaal I nstituut voor Cultuur en Sport Toekomstlaan S, 0 I I /64.27.0S

kunstenaars)

Museum voor Sierkunst

Keramiek (*)

Jan Breydelstraat S, 09/22S.66.76 o tot 20 febr.: Provinciale prijs Glas en Fotografie

studenten van de Anderlechtse

o 24 febr. - 9 april: Keramiek

Hogere Rijksschool voor Beeldende Kunsten

Provincie Oost-Vlaanderen

van Jan der Vaart en Johan van Loon

Aalst

o 24 febr. - 9 april: Glas van Floris Meydam

Beeldhouwwerken van

Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis Jubelpark I 0, I 040 Brussel,

02174 1 .72. 1 I

o S febr. - 1 3 febr.: Foto's van Marrie Bot

tot 1 7 april: Mogolminiaturen

Cultuurcentrum Heusden­ Zolder

Galerij Pluto VZW

o tot 7 maart: Karl D'Hulst, Joël Neelen, Erwin Oosterbosch,

Provincie Limburg

o

Heusden-Zolder

Gent

Museum van Hedendaagse Kunst Gent

mensen, allemaal anders, allemaal familie

In het begin van het jaar werden 30 nieuwe zalen ingehuldigd (*)

Lierseweg S3, 0 1 4/22.59.77 of

OS3/80.5 1 .30 o tot 20 febr.:

Dekenstraat 40, 0 I I /S3.33. 1 S

Vautierstraat 29, 021627.42. I I o tot 3 I aug.: Vijf miljard

o

1 2-30 maart: Poëzie tussen

o tot 1 3 maart: Yves Malniet

Molenstraat S I , OS3/76. 1 3 . I I

o 24 febr. - 9 april: Meubels van Gavina-Scarpa

Beringen

o S maart - 1 7 april: Kijk-Kunst:

o 24 febr. - 9 april: "Art is life",

Casino Beringen Kioskplein 2S, 0 I I /42. 1 S.26

"Goed bekeken", tentoonstelling

I SO motorhelmen gedecoreerd door hedendaagse kunstenaars

o 1 9 febr. - 1 3 maart: Kunstwedstrijd Lions

Leopoldsburg

C.C. De Werf

over gezichtsbedrog en de "Art of Seeing", een wetenschappelijke kijk op het zien (*)

Galerie In Situ Arbeidsstraat I 06/ I 08,

Vereniging voor het Museum van Hedendaagse Kunst Hofbouwlaan 29, 09/222.38.96 o tot 27 februari: Wolfgang Robbe

IS

Buitenland

Breda

"arbre magique": recente

De Beyerd Boschstraat 22,

aquarellen o I april - I S mei: Hans Soenen:

00-3 1 -76-22.50.2S o tot 20 febr.: Een toekomst in

"koninklijke wintertuin", een artistieke wandeling door de

de fotografie

koninklijke senres te Laken

o tot 20 febr.: Esthetica van de zinloosheid nr. 3; 'demontage van

o 23 april - 1 7 juli: "Bataven: boeren en bondgenoten", de

het lichaam' met teksten van

Maaskant in de Romeinse tijd

Elly Stegeman en Tim Flesseman o tot 20 febr.: "Vitas Luckus.

Museum Het Kruithuis, Stedelijk Museum voor Hedendaagse Kunst

Verzameld Werk

Oostende

Onderstraat 2 1 , 09/224.27. 1 2 o 1 3 febr. - I 3 maart: 'Waar

Gallerie "De Peperbusse" Prins Boudewijnstraat 7,

heb je al die tijd gezeten ?', tematentoonstelling, onderwerp

Amsterdam

OS9/70.28.80 o 1 8 maart - 10 april:

joods Historisch Museum jonas Daniël Meijerplein 2-4,

'Stoel'

Roger Cools, schilderijen o 22 april - I S mei:

00-3 1 -20-62S.42.29 o tot 1 3 maart: Modem

5 nederlandse keramisten Hamme

Monique Schatte (grafiek), WiJfried Genard (schilderijen),

ceremonieel design van Zelig Segal (0 1 933)

Gemeenschapsschool "De Veerman"

jan Hemerijckx (sculpturen)

o

tot I 0 april 1 994: lzis fotografeert Chagall.

Loystraat 70, OS2/47.72.20 o tot 20 febr.: Tiende

Vlaanderenstraat 27,

De schepping van een wereld Gemeenteanchief

The Hard Way". Fotograaf van Litouwen ( 1 943- 1 987)

vanaf 1 8 febr.: Mondriaan aan de Amstel ( 1 892- 1 9 1 2), n.a.v. het Mondriaanjaar

tot I 0 april: "Wereld op Zolder". Tekeningen van jan Roeland, Lucassen, Lucebert,

o

1 7 apr. - I S mei: 'Cheops' -

Museum Ensorhuis

059/80.53.3S o tot 3 I mei 1 994: De huizen

Nederland

o

Citadellaan 7. 00-3 1 -73- 1 2. 2 1 .88

Kunstsalon, onder de noemer "Een keuze... " met o.a. Reinhoud en Philippe Lebeau (*)

van Ensor: foto's en

Kruishoutem

documentatie over diverse huizen waar Ensor woonde

Rijksmuseum

Erik van Lieshout Ad van

o tot 1 3 maart: Benoit: tekeningen, cartoons en schilderijen o tot 1 3 maart: Daniel Kruger:

Stichting Veranneman

Museum voor Schone Kunsten

Stadhouderskade 42,

Vandevoordeweg 2,

Wapenplein, 059/80.53.35 o tot 20 maart:

00-3 1 -20-673.2 1 .2 1 o tot 7 maart 1 994: "Dageraad

Campenhout, Paul van der Eerden en joeseph van Asten

keramiek en sieraden o tot 1 3 maart: Theatrum

Charles Drybergh

der Gouden Eeuw". Noordnederlandse kunst I 580-

09 1 /83.52.87 o tot 1 9 febr.: Kunstenaars van de Stichting o S maart - 1 4 mei: Van Mechelen (schilderijen), Verroken (moderne meubelcreaties), Anatchkov (skulpturen), Tamir (schilderijen)

Oosteeklo Galerie William Wauters Antwerpse Heriweg S,

09/373.70.06 o tot 20 febr.: Camiel Van Breedam

o tot 20 maart: julius Collen-Tumer o 26 maart - 24 april: Dirk Michiels o 26 maart - 24 april: Brigitte Claeys

0

1 620

o tot I mei: Nederlandse figuurstudies 1 700- 1 8SO o 22 febr. - S juni: Aanwinsten van de afdeling kunstnijverheid

Dordrecht

Optieurn van Eric De Kuyper

Dordrechts Museum

Leiden

Museumstraat 40, 00-3 1 -78- 1 3.4 1 .00 o tot 3 april: Presentatie van

Rapenburg 28, o

National Gallery, Londen) 0 tot 1 3 maart: Het "portret

00-3 1 -7 1 -2 1 .42.24 o tot I 0 april: "Van piskijkers en

OS9/50.8 1 . 1 8, Romestraat I I o tot 7 maart 1 994:

Stedelijk Museum Paulus Potterstraat 1 3 ,

van Blussé" door jozef lsraëls en het "portret van Liebenmann"

heelmeesters". Genezen in de Gouden Eeuw

Retrospectieve Henri-Victor Wolvens ( 1 896- 1 977) (*)

00-3 1 -20-S73 .29. 1 I o vanaf 4 febr.: Couplet I :

door jan Veth o tot 1 3 maart: Zeegezichten

Rotterdam

Werken van Maria Merz. Eerste

van J.C. Schotel uit de eigen

1 8de eeuw

Stedelijk Museum

Bert De Beul en Siegfried De

overzichtstentoonstelling van de

collectie

Buck (*) o 26 maart - 1 3 juni:

Nederlandse kunstenaar Berend Strik met sculpturen, tekeningen

uit woorden. Een speurtocht

jef Verheyen, retrospectieve tentoonstelling (*)

en borduurwerken. De Weense kunstenares Maria Lassnig

naar kunst geïnspireerd op teksten

o S maart - S juni: "Stenren in Beelden" - Astrologie ten tijde

Lange Agnietenstraat,

o I maart - S juni: Kant uit de

Regentsiestraat 6 1 -63, tot febr.: Het keramisch ceuvre van Achiel Pauwels

febr.-juni: Chris van der Hoef

Museum Boerhaave

P.M.M.K. Museum voor Moderne Kunst

0

o

00-3 1 -7 1 - 1 2.07.48

"Ruïne van het kasteel Ubbergen" van Aelbert Cuyp (uit de verzameling van The

Sint-N iklaas

03/777.29.42

Koninklijk Penningkabinet

tot 7 maart 1 994:

o

o I S maart - 29 mei: Beelden

Museum Boymans-Van Beuningen Museumpark 1 8-20, 00-3 1 - 1 0-44 1 .94.00 o tot 27 febr.: Italiaanse schilderijen 1 300- I SOO o tot 27 febr.: Aanwinsten 1 98S-'93 o tot 27 febr.: Heilig en profaan:

26 maart - 1 3 juni: Benoit (*)

o

Films, video's, prenten, foto's,

Stedelijk Van Abbemuseum

van Mencator ( I S I 2- I S94) in het

Roeselare Gaselwest

objecten en rekwisieten van joan jonas. Schilderijen van Domenico

(*)

Leenstraat 72, 8800 Roeselare,

Bianchi. Foto's van Peter Hujar

Bilderdijklaan I 0, 00-3 1 -40-38.97.30 o S febr. - 1 3 maart:

religieuze en profane insignes

kader van het Mencato�aar 1 994

OS I /23.37. 1 I o 1 9 febr. - 6 maart: Aquareis

en schilderijen van Brice Marden en Robert Mangold

Nieuwe Beelden

Provincie West-Vlaanderen

en pastels van Paul Allaert

Kortrijk

o 1 9 maart - 4 april: Schi lderijen van jimmy Huys

Tropenmuseum - Koninklijk Instituut voor de Tropen

john Könmeling o 1 2 febr. - 1 7 april: Miroslaw Balka 'Laadplatfonm'

BBL Grote Markt 50, 056/23.24.42 o

vanaf 22 april: Couplet 2:

1 250- 1 550 tot I I maart:

o

Linnaeusstraat 2,

o 1 9 maart - 24 april: Karin Arink

o tot 3 I juli 1 994: Haken en ogen, kledingsaccessoires uit de periode 1 450- 1 650 uit de collectie Van Beuningen-de

00-3 1 -20-S68.82.95 o tot 28 aug.: "Lieve Lasten" ­

Helmond

Vriese

Gemeentemuseum Helmond

29 april - 28 mei: Albert Ciamberlani ( 1 864- 1 956) en

Van Gogh Museum

tijdgenoten

Paulus Potterstraat 7,

Cultureel Centrum

00-3 1 -20-S70.52.00 o tot 1 3 feb. 1 994: De schilder

Benedengalerij

Eindhoven

Hoe kinderen gedragen worden

Kasteelplein I ,

Museum voor Volkenkunde Willemskade 2S, 00-3 1 - 1 0-

00-3 1 -49-204.74.75 o tot 20 febr.: "Van

4 1 1 . 1 0.55 o tot 20 maart: Wijzen, heksen

Theetrappers en Dijkwerkers".

en heiligen: oud in Afrika

Aanwinsten collectie 'Mens en Werk'

o tot 3 I dec. '94: Leeuwen en draken: de mytische relatie

Hazelaarstraat 7, 056/22.07.68 o tot 27 febr.: Koen Wastyn en

en etser Félix Bracquemond ( 1 833- 1 9 1 4) en de fin-de-siècle

o I 6 febr. - 20 maart:

tussen mens en dier

Johan Deschuymer o tot 27 febr.:

kunstenaar Georges de Feure

"Genera! Menchandise"

Tilburg

( 1 868- 1 943) o 2S febr. - 29 mei: Pienre Puvis de Chavannes ( 1 824- 1 898).

(algemene handelswaar) van de Nederlandse kunstenaar

De Pont Stichting voor Hedendaagse Kunst

Twan janssen ( 1 968) o tot 4 april: "NY-NL-XX-" 1 3

Wilhelm i napark I , 00-3 1 - 1 3-43.83.00

Wim Vanderplaetsen o

4-27 maart: Edwin Carels 1 -24 april: Yves De Smet Loppem

tekeningen

Kunsthalle Lephem - Center for contemporary art

Vlaams Cultureel Centrum 'De Brakke Grond'

Torhoutsesteenweg S2a,

OS0/84.02.64 o tot 1 9 maart: jean-Luc

Nes 4S, 00-3 1 -20-622.78.60 o tot 1 3 maart: Schilderijen van Piet Moenman

Moulène

o 1 9 maart - 1 7 april: Joris

0

Retrospectief schilderijen en

kunstenaressen uit New Yark en Nederland

o tot I S mei: Frank Van den Braeek - tekeningen, aquarellen

's Hertogenbosch

en schilderijen

Noordbrabants Museum

Nederlands Textielmuseum

Verwersstraat 4 I ,

Goirkestraat 96,

00-3 1 -73- 1 3.38.34, o tot I 0 april 1 994: "Licht, lucht

00-3 1 - 1 3-42.22.4 1 o tot 29 mei: "Een kleurrijk

Menen

Ghekiere, schilderijen

en water". De verloren idylle van

patroon": karpetten, stoffen,

Ontmoetingscentrum 't Ghelandt

o 23 april - I S mei: Schilderijen

het rivierlandschap 1 780- 1 920,

brei- en borduurwerk van de

Waalvest, OS6/S 1 .58.9 1

van Ronny Delrue

van Romantiek tot modemisme

Amerikaan Kaffe Fassett

o

2S febr. - 6 maart: Keremiek

van Monique Mol

16

o tot 27 maart: Hans de Wit:

Ateliers, cursussen en performances

Lezingen

Wandelvoordrachten

Gent

Frankrijk

Antwerpen

Gent

Antwerpen

Li l l e

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten

Museum voor Schone Kunsten

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten

Museé de L'Hospice Comtesse

Rue de la Monnaie 32. 00-33-20.02.62 o 1 8 febr. - 1 7 april: "La Chicorée, agriculture et industrie, deux siècles d'histoire dans la région Nord-pas-de­ Calais" en "Pots de chiconèe: faiences européennes du XVe au XVIIIe siècle" Parijs lnstitut du Monde Arabe

Rue des Fossés 23 - Quai Saint­ Bernard I , 00-33- 1 -40.5 1 .38.38 o tot 28 febr.: Syrië, geheugen en civilisatie M usée Guimet PI ace d'Jéna, 00-33- 1 -47.23.6 1 .65 o tot 14 maart Schatten uit Mongolië, 1 7de tot 1 9de eeuw Pougues-les-Eaux Pare Saint Léger, Centre d'Art Contemporain

Avenue de Paris, 00-33-86.68.86.06 0 tot 27 febr.: Olivier David, Bernard Joisten, Bertrand Lamarche

Leopold de Waelplein, 03/248.08. 1 0 o Het museum organiseert een waaier van activiteiten voor scholen. jeugdverenigingen en volwassenen. Er zijn educatieve programma's voor het kleuteronderwijs, lager en algemeen secundair onderwijs, technisch en beroepsonderwijs en pedagogisch hoger onderwijs. Inlichtingen: Koninklijk Museum, d ienst pers, voorlichting en educatieve programmatie, Plaatsnijdersstraat 2, 2000 Antwerpen. Museum voor Fotografie

Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen, 03/2 1 6.22. 1 I o Foto-ateliers voor jongeren en volwassenen rond de themata "Zelf de fotografie opnieuw uitvinden" en "Fotografie verder ontdekt" telkens 4 sessies van 2 uur. Prijs: 500,- BF ( I I tot 1 8 jaar) - I 000.- BF voor volwassenen. Inlichtingen en inschrijvingen: Educatieve Dienst, Ann Van Dyck. teL: 03/2 1 6.22. 1 I .

Duitsland

Brussel

Düsseldorf

Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis

Kunstmuseum und Kunstpalast

Ehrenhof 5, 00-49-2 1 1 -899.24.60 o tot 1 9 sep.: Nieuw glas uit Japan Kassei Museum Fridericianum Friedrichplatz. 00-49-56 1 -77.00.33 o tot febr.: "De verloren toekomst". Tsjechische Modernen, 1 890- 1 9 1 8 o tot febr.: "Oppositionen & Schwesternfelder". Tentconstelling met I 0 internationale vrouwelijke kunstenaars München Alte Pinakothek Barerstrasse 2 7, 00-49-89-238.05.2 1 5 o voo�aar 1 994: Jacopo Tintoretto: "De Gonzaga-cyclus", n.a.v. de 400ste ve�aardag van zijn overlijden Staatsgalerie moderner Kunst Prinzregentenstrasse I . 00-49-89-292.27. 1 0 o tot febr.: De verzameling en galerij Otto en Etta StangL De kunstscène der 60'er jaren tussen Utopie en Traditie

18

Jubelpark I 0. I 040 Brussel. 02/74 1 .72. 1 1 o 1 6- 1 7 febr. van 9 u JO tot 1 6.30 u.: In het land van de Samen n.a.v. "De Samen/ Lappen". Voor kinderen van 5 tot I 0 jaar. Bijdrage 1 250 BF (V. ED.: I 000 BF). Inl. Educ en Cult dienst: 02/74 1 .73. 1 3 of 02177 1 .72. 1 4 o 1 6 tot 1 8 febr. van 9.30 u . tot 1 6.30 u.: Pop-up, voor jongeren van l 0 tot 1 6 jaar. Bijdrage 2000 BF (V.ED.: 1 700 BF) . Inl. Educ en Cult dienst: 02/ 74 1 .73. 1 3 of 02177 1 .72. 1 4 o 20 en 27 febr. en 6 , 1 3, 20 en 27 maart van I 0.30 u. tot 1 2.30 u.: Het hof van Keizer Karel, n.a.v. "Wandtapijten en wapenrustingen van de Kon. verzamelingen van Spanje". Voor kinderen en jongeren van 6 tot 1 6 jaar. Bijdrage: 1 30 BF (V. ED. 80 BF). Inl.: Ed. en Cult dienst: 02/74 1 .73. 1 3 of 02/77 1 .72. 1 4

Citadelpark. 09 I /22. 1 703, Tijdens het tweede en derde trimester van dit schooljaar zal de permanente collectie van het Museum voor Schone Kunsten opnieuw uitgebreid tentoongesteld worden. Dit geeft het museum de gelegenheid om de scholen opnieuw het volledige gamma van geleide bezoeken aan te bieden. Voor de basisscholen staat het leren kijken naar kunst centraal en dit via een analyse van kleur, compositie en techniek. Een ander uitgangspunt vormt het genre: portret. landschap. menselijke figuur... Dezelfde thema's, aangepast aan de leeftijd. kunnen eveneens voor het secundair onderwijs aangevraagd worden. Voor de hogere klassen is een meer historische aanpak mogelijk rond thema's als De Oude Meesters, Van Klassicisme tot Expressionisme of De Eerste en Tweede Latemse Groep. Naast de traditionele geleide bezoeken is er voor jongeren tot 1 4 jaar een beknopte rondleiding mogelijk, gevolgd door een atelier. Voor meer informatie kan u tijdens de kantooruren telefoneren naar de Educatieve Dienst. Museum voor Schone Kunsten Gent, teL 09/222. 1 703. o Ateliers voor kinderen van 6 tot I 2 jaar, telkens op zaterdag tussen I 0.00 u. - 1 2.00 u. én op woensdag tussen 1 4.00 u. en 1 6.00 u. Prijs: 1 60,- fr. per keer, telefonisch in te schrijven per trimester o Jeugdateliers tijdens de schooluren voor kinderen en jongeren van 5 tot 2 1 jaar, aangepast aan het niveau en telkens voorafgegaan door een rondleiding over een bepaald thema of een bepaalde periode Prijs per leerling: 20,- fr. (met een minimum van 2000,-fr.): gratis voor Gentenaars en Gentse scholen (behalve tijdens tentoonstellingen) Aanvragen minstens 1 4 dagen op voorhand

Leopold de Waelplaats, 03/23 8.78.09 o 20 febr. ( I I u): 'Tegenstrijdige opvattingen omtrent "origineel" en "copie" in de I Sde, 1 6de en 1 7de eeuw' door Prof Dr. HJ Van Miegroet (Hoogleraar Duke Univ. Durham, U.SA). Toegang I 00 BF. 0 6 maart ( I I u): 'Simone Martini. De Orsini-polyptiek', door Prof Dr. H.W. van Os (Algemeen directeur Rijksmuseum, Amsterdam). Toegang I 00 BF. Brussel Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België

Regentschapsstraat 3. I 000 Brussel, 02/508.32. 1 I o 1 7 febr. om 1 7.30 u.: 'Een avond rond de Nederlandse poëzie en de fin-de-siècle beeldende kunst', door Anton Cocgen en François Vaneeckhaute (300 BF). afspraak Regentschapsstraat 3, inl. 02/508.34.50 Hasselt Museum Stellingwerff­ Waerdenhoff

Maastrichterstraat 85, 0 I I /24. 1 0.70 De eerste zaterdag van elke maand, om I S u. wordt door een specialist een kunstwerk uit de museumcollectie voorgesteld: o 5 maart: 'Uurwerken van de familie Joosten, einde 1 8de­ begin 1 9de eeuw', door Lic. Walter Scheelen (Kunstpatrimonium Hasselt) 0 2 april: 'Kaart prinsbisdom Luik, Jaillot, Parijs, 1 692', door Dr. Eduard Van Ermen (KU Leuven)

Museum voor Schone Kunsten

In samenwerking met de vereniging 'De Vrienden van het Museum voor Schone Kunsten' worden van eind februari tot juli wandelvoordrachten in het Museum voor Schone Kunsten georganiseerd. De voordrachten duren telkens twee uur en zijn opgebouwd rond bepaalde thema's. De toegangsprijs bedraagt I 00,- fr. Voor leden van de vereniging zijn de voordrachten gratis. o Op 27 februari en 1 3 maart: 'Het naakt in de schilderkunst' door Stefan Van Bellingen. o Op 27 maart en 24 april: 'Franse kunst in het Museum voor Schone Kunsten' door Els Desmedt o Op 8 en 22 mei: 'Italiaanse kunst in het Museum voor Schone Kunsten' door Franceso Rossi (Frankrijk) en Lieve Campernolle (Nederland). o Op 29 mei en 1 2 juni: 'Minne en het symbolisme in België' door Lieve Compernolle. o Op 5 en 19 juni: 'Zinne- en minnebeelden in de I 6de en 1 7de eeuwse schilderkunst' door Siska Beele. Brussel Koninklijk Musea voor Kunst en Geschiedenis

Wandelvoordrachten: o 27 februari: Wandtapijten, Karl Marcelis o 27 maart: Middeleeuwse hout- en steensculptuur, Alexandra Van Puyvelde Aanvang: I 0.30 u. Bijdrage: 1 50,- fr.: studenten, CJP, 60plus, V. E.D., Per M usea: I 00,- fr. Afspraak: onthaal Albert­ Eiisabeth. Inlichtingen: Educatie en Culturele Dienst 02/74 1 .72. 1 4. Voordrachten: o 6 februari: 'Het kostuum op Brusselse wandtapijten van de eerste helft van de I 6de eeuw', door Elsje Janssens (attaché bij de K.MKG) o 1 3 februari: 'Maria van Hongarije ( 1 505- 1 558), tot plichtsbetrachting uitverkoren', door JAM. Kerlkhoff (historica) o 20 februari: 'Cyprus, tussen oost en west', door Dr. Kris Tytgat (assistente bij de K.MKG) o 6 maart: 'Keizer Karel als verzamelaar van Vlaamse

wandtapijten', door Dr. Guy Delmarcel, hoogleraar Kunstgeschiedenis aan de K.U.L. o

1 3 maart ' De mogolminiaturen. Een historische situering', door Dr. W.M. Callewaert, indoloog K.U.L. o 20 maart: 'De wapenuitrustingen uit de Real Armeria van Spanje', door Piet De Gryse, conservator bij het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis Bijdrage: I 00,- fr., studenten, CJP, 60plus, Per Musea: 80.- fr. V.E.D.: gratis. Inlichtingen: Educatieve en Culturele Dienst 02/74 1 .72. 1 4.

Op de valreep

Beurzen

Cursussen

Maastricht M ECC o 1 2-20 maart: "The European

Amarant, zij die nooit verwelkt

Fine Art Fair": Maastricht is het

Amarant is behalve een nimmer

Voor Amarant blijft de

verwelkende sierplant (fam. Amaranthus) ook de naam van het studiecentrum voor

confrontatie met de kunstwerken zelf echter essentieel. Als onmisbare aanvulling bij de

hedendaagse beeldende kunst

cursussen organiseert het

gevestigd in Gent. Dit studiecentrum organiseert tal van cursussen in diverse Vlaamse

centrum dan ook tal van kunstuitstappen en reizen. In de programmabrochure staan zowel

steden en is tevens uitgever van een tweemaandelijkse kunstkrant

daguitstappen naar Vlaamse musea, als reizen naar onze buurlanden en venre bestemmingen.

trefpunt van de internationale kunst- en antiekhandeL Deze antiekbeurs is één van de belangrijkste in de wereld. Dit jaar worden ca. I 60 Europese en Amerikaanse handelaren toegelaten die de prachtigste stukken, veelal van museale kwaliteit, uit hun collecties presenteren. Van ma. tot vrijd. van I I u. tot 20 u., weekend van I I u. tot 1 8 u. Inl. 02/2 1 8.72.4 1 o 1 5- 1 8 maart: Art Collecting & Protecting: tegelijk met de antiekbeurs leveren professionals een waardevolle bijdrage met deze tentoonstelling over conservatie, restauratie, bescherming en bewaking van kunstschatten. Inl. 02/2 1 8.72.4 1

'De Witte Raaf. Vanaf dit jaar is Amarant ook de naam van een nieuwe tweemaandelijkse programmabrochure met het overzicht van alle Amarant­ activiteiten.

periodes komen aan bod

o

(Egyptische kunst, gotiek. Italiaanse renaissance, Barok. ..).

Kunstenaarsvisie' in het

Het lidmaatschap van Amarant bedraagt 850,- fr. Uaarlijks) en betekent minstens I 0 % korting op alle Amarant-activiteiten, zes

In de praktijk gaat de werking van Amarant v.z.w. twee

nummers van De Witte Raaf en vijf programmabrochures.

richtingen uit: het centrum wil fungeren als organisator van

Amarant vzw., Hoogpoort 50,

educatieve activiteiten en als uitgever. Net als de

9000 Gent tel. 09/23 3.03.24, fax. 09/233.42.36

De tentoonstelling ' 1 4- 1 8

Koninklijk Museum van het Leger en van Krijgsgeschiedenis wordt verlengd tot 28 februari. Het museum is gelegen aan het jubelpark 3. Brussel en is elke dag, behalve op maandag,

geopend van 9 tot 1 2 u. en van 1 3 tot 1 6.30 u. De toegang is gratis.

o De tweede fase van de verbouwingswerken in het

Provinciaal Museum voor Fotografie te Antwerpen wordt gestart op 2 1 maart. Het museum zal dan ook gesloten zijn van 2 1 maart tot 1 7 juni. I n het kader van de 5de 'Zomer van de Fotografie' loopt van 1 7 juni tot I I september de tentoonstelling "Flor Garduno (Mexico); Witnesses of time". Het eigenlijke museumgedeelte blijft tijdens deze tentoonstelling

Amarantkrant vroeger, bevat de nieuwe uitgave alles over de cursussen kunstgeschiedenis, de

gesloten. Op 23 september

kunsthistorische daguitstappen,

deuren. o In de ABB-galerij,

de tentoonstellingsbezoeken en de reizen georganiseerd door Amarant. Het cursusaanbod beperkt zich geenszins tot de hedendaagse kunst, ook andere

opent een volledig vernieuwd Museum voor Fotografie de

Hoekgebouw Diestsevest­ Diestsestraat. Leuven, wordt van 1 9 maart tot 29 april werk tentoongesteld van Pol Mara.

Wilt u uw collectie Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen aanvullen ? Van volgende oude jaargangen

Volgende losse edities zijn bij ons

(in bordeaux of blauwe ringmappen) zijn nog exemplaren beschikbaar ! Het aantal is

beschikbaar. De prijs per los nummer bedraagt 200,- fr. Vanaf 4 exemplaren:

zeer beperkt. Er wordt geleverd tot uitputting van de voorraad. De prijs per jaargang bedraagt 600,- fr.

Jaargang 2 ( 1 964), jg. 3 ( l 965), jg. 6 ( 1 968), jg. 8 ( 1 970), jg. 9 ( 1 97 l ), jg. 10 ( 1 972), jg. 13 ( 1 975),jg. 14 ( 1 976),jg. 1 5 ( 1 977), jg. 16 ( l 978), jg. 17 ( 1 979), jg. 18 ( 1 980), jg. 19 ( 1 98 1 ), jg. 20 ( 1 982)

Ontbreken u nog opbergbanden ?

Volgende banden zijn nog beschikbaar: 83-84 (grijs, bevat 2 jaargangen) 85-86 ( idem) 87-88 (idem) 89-90 (idem) 9 1 -92 (idem 1 993 (wit, bevat I jaargang)

150,- fr. per nummer.

9 1/ l Het Stedelijk Museum Vanderkelen­ Menens in Leuven 91/2 Exlibris 9 1/3 1 980- 1 990 Fragmenten van architectuu•· in België 9 1/4 De Sint-Baafskathedraal in Gent Deel l : Monument en heiligdom

Hoe kunt u bestellen ?

Door storting op rekeningnummer 448-000736 1 -87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen met vermelding - gewenste jaargangen (600,- fr. per jaargang) vb. jg. 3 ( 1 965) - het nummer van de losse nummers (200,- fr. of 1 50,- fr. bij aankoop van minimum 4 exemplaren) vb. 9 1/4; 92/3 - vb. band 83-84

92/ l Sint-Baafskathedraal in Gent Deel 2: Een kunstkamer 92/2 Belgisch Ce1m·um van het Beeldverhaal, Brussel 92/3 Meestenverken op papier 92/4 Museum Planlin-Moretus, Antwerpen 93/ 1 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Antwerpen 93/2 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen 93/3 Glas in Vlaamse musea 93/4 Het Museum voor Sierkunst in Gent

19