RIJKSDIENST VOOR DE I JSSELMEERPOLDERS SMEDINGHUIS L E L Y S T A D Projektburo Almere
RIJKSDIZaLS7 V O O R DE
WSStLMEEHPOLDERS
WERKDOCUMENT 1975-634 B f E N I G E ASPECTEN VAN ONDERLINGE LOONVERHOUDINGEN TUSSEN BEDRIJFSKLASSEN
door D r s . J.W.F. Fels e n K.W. S t o e l
n o v e m b e r 1975
BLZ
INHOUD 1. Inleiding
2. Overzicht C.A.0.-lonen
en toelichting hierop
3. Overzicht verdiende bruto-uurlonen (C.B.S.) lichting hierop
en toe-
2
4. Sarnenvatting en conclusies
3
5. Literatuur
4
6. Bijlagen
6
1. Inleiding Deze notitie is geschreven om de volgende redenen: 1. Inzicht te verschaffen in de onderlinge loonverhoudingen tussen bedrijfsklassen. 2. Voor acquisitiedoeleinden; gepoogd is achtergrondinformatie te verschaffen, die tot zekere prioriteitsstelling aanleiding z&u kunnen geven.
I
In 1974 is de discussie over de over de gehele linie sterk gestegen arbeidskosten in Nederland op gang gekomen door een rappprt van het Centraal Planbureau (1). Tegenwoordig wordt steeds meer erkend, dat de arbeidskosten de laatste jaren uit de hand gelopen zijn. Oorzaken hiertoe zijn o.m. geweest de relatieve schaarste van de factor arbeid in de zestiger jaren en de toenemende druk van sociale lasten en belastingen, welke in de.eerste helft van de zeventiger jaren gepaard ging met een vertraging in de groei van het regle nationale inkomen ( 2 ) . Duidelijke taal hierover staat vermeld in Macro Economische Verkenning 1976 (3):-"Hoge looneisen, ver uitgaande boven de door conjuncturele oorzaken reeds grote produktiviteitsverbeteringen, leidden evenzeer' tot sterke kostenstijgingen". Deze (1oon)kostenstijging kan niet zonder meer doorberekend worden in de prijzen i.v.m. de internationale concurrentie. Dit geldt voor de export, 'het geldt ook op grote delen van de binnenlandse markt, waarde concurrerende importen een factor van grote betekenis zijn. A1 met a1 zal duidelijk zijn dat de arbeidskosten in Nederland een belangrijke rol spelen en van directe invloed zijn op investeringen en'werkgelegenheid in ons land. Een manco bij deze studies is dat er weinig cijfermateriaal beschikbaar komt dat inzicht geeft in de arbeidskosten in de bedrijfsklassen onderling. Alleen de Sociale Maandstatistiek van het C.B.S. publiceert regelmatig gegevens over lonen, die echter hoofdzakelijk betrekking hebben op de secundaire sector. In deze notitie is gepoogd m.b.v. C.A.0.-lonen over 1974 en m.b.v. verdiende bruto-uurlonen (C.B.S.) over 1972 een inzicht te geven in de loonverhoudingen in secundaire en tertiaire sector. De. C.A.0.lonen .waren in hun oorspronkelijke wijze van presentatie niet bruikbaar voor dit'doel en moesten, in overleg met het ioonbureau van het Ministerie van Sociale Zaken, anders gegroepeerd worden. Het C.B.S. was zo bereidwillig inzage te verlenen in de verdiende bruto-weeklonen volgens de S.B.I. 1970, waarin naast de secundaire sector Ook de tertiaire sector is opgenomen. De cijfers over 1972 zijn de meest recente, die beschikbaar waren bij het C.B.S. Voor de:duidelijkheid wordt,vermeld dat de C.A.0.-lonen bruto uurlonen zijn, evenals de C.B.S.-lonen bruto-uurlonen zijn. Tevens zijn vier bijlagen bijgevoegd. In bijlage '1. wordt grafisch weergegeven de verhouding tussen het relatieve aandeel van de werknemers van 15-20 jaar en hun loonaandeel per bedrijfsklasse (in procenten). In bijlage 2. wordt grafisch weergegeven de verdiende bruto uurlonen in centen van werknemers van 15-20 jaar, werknemers van 21 t/m 64 jaar en het gewogen gemiddelde van beiden. Bijlage 3. heeft betrekking op een C.B.S.-onderzoek (4) naar bedrijfstakken met de meeste minimumloontrekkenden in 1971. Bijlage 4 geeft vanaf.1964 een overzicht van het minimum-maandloon.
T e n s l o t t e v a l t te vermelden, d a t d e z e n o t i t i e u i t e r a a r d e e n momentopname i s . B e l a n g r i j k e r dan d e a b s o l u t e hoogte van d e l o n e n z i j n voor o n s doe1 de o n d e r l i n g e loonverhoudingen t u s s e n d e b e d r i j f s k l a s s e n , de verhouding j e u g d i g e t . 0 . v . o u d e r e werknemers p e r b e d r i j f s k l a s s e e n h e t p e r c e n t a g e v r o u w e l i j k e werknemers p e r b e d r i j f s k l a s s e . 2. T o e l i c h t i n g o p h e t o v e r z i c h t van C.A.0.-lonen
(1974).
Het loonbureau van h e t M i n i s t e r i e van S o c i a l e Zaken g e e f t e l k j a a r e e n s y s t e m a t i s c h e s a m e n v a t t i n g u i t van l o n e n e n a n d e r e a r b e i d s v o o r waarden v a s t g e l e g d i n C . A . O . ' s . ~ e bte t r e f t h i e r c o l l e c t i e v e r e g e l i n g e n voor b e d r i j f s t a k k e n v a n 5000 en meer werknemers. D e C.A.0.-lonen i n d e z e p u b l i c a t i e s z i j n verwekt i n b e d r i j f s k l a s s e n of i n b e d r i j f s g r o e p e n , d.w.2. d e e n e c o l l e c t i e v e r e g e l i n g b e h a n d e l t een a a n t a l b e d r i j f s g r o e p e n verzameld i n e e n b e d r i j f s k l a s s e ( b . v . t e x t i e l i n d u s t r i e ) e n de a n d e r e r e g e l i n g b e h a n d e l t e e n b e d r i j f s g r o e p (b.v. g r o o t h a n d e l i n l e v e n s m i d d e l e n , e e n o n d e r d e e l van d e b e d r i j f s k l a s s e groothandel) D e vermelde loonbedragen z i j n , omdat h e t j a a r - , maand-, week- e n uurlonen waren, i n deze n o t i t i e omgezet i n u u r l o n e n ; d a a r b i j z i j n toes l a g e n voor p l o e g e n d i e n s t , overwerk, v a k a n t i e e . d . achterwege gelaten. D e o p z e t i s t o c h e e n r e d e l i j k e i n d r u k t e geven van d e loonverhoudingen onderling. D e volgende c a t e g o r i e s n werknemers z i j n h i e r b i j o n d e r s c h e i d e n : 1. t e c h n i s c h - e n p r o d u k t i e p e r s o n e e l 2. a d m i n i s t r a t i e f p e r s o n e e l 3. l e i d i n g g e v e n d p e r s o n e e l voor z o v e r d e z e i n de C.A.O.'s z i j n behandeld. Deze d r i e c a t e g o r i e s n z i j n weer o n d e r s c h e i d e n i n j e u g d i g e werknemers.en a n d e r e werknemers. E l k e C.A.0, b e v a t h e t a a n t a l werkuren p e r werkweek e n h e t a a n t a l werknemers, d e z e c i j f e r s z i j n e v e n e e n s i n ' h e t o v e r z i c h t opgenomen. A l s a f r o n d i n g van h e t o v e r z i c h t van C.A.0.-lonen z i j n e e n a a n t a l beroepen vermeld, t e n e i n d e e n i g i d e e te k r i j g e n van de werkzaamheden i n e e n bepaalde b e d r i j f s k l a s s e of b e d r i j f s g r o e p . Ondernemingen a l s Hoogovens, A . K . U . e . a . hebben hun e i g e n C . A . O . ' s d i t omdat de b e s t a a n d e C . A . O . ' s i n d e b e t r e f f e n d e b e d r i j f s k l a s s e t e weinig mogelijkheden b i e d e n . In d e C . A . O . ' s worden n i e t a l t i j d a l l e c a t e g o r i e s n - w e r k n e m e r s beh a n d e l d , meerdere malen o n t b r e k e n a r b e i d s v o o r w a a r d e n voor a d m i n i s t r a t i e f e n l e i d i n g g e v e n d p e r s o n e e l . Volgens mededelingen van h e t Loonbureau kunnen werkgevers e n werknemers e i g e n m a c h t i g o v e r d i t onderwerp onderhandelen.
.
3. T o e l i c h t i n g op h e t o v e r z i c h t van d e v e r d i e n d e b r u t o - u u r l o n e n 1972).
(C.B.S-
Het d o o r h e t C.B.S. i n a u g u s t u s 1975 v e r s t r e k t e o v e r z i c h t vermeldt de v e r d i e n d e bruto-weeklonen van werknemers u i t a l l e c a t e g o r i e s n t e zamen, d.w.2. mannelijke- e n v r o u w e l i j k e werknemers. Het c i j f e r m a t e r i a a l b e t r e f f e n d e de n i j v e r h e i d i s o n t l e e n d aan h e t l o o n s t r u c t u u r onderzoek van o k t o b e r 1972 ( b e d r i j v e n met 10 of meer werknemers), de gegevens voor d e t e r t i a i r e s e c t o r z i j n a f k o m s t i g u i t b e d r i j v e n met h e t h a l f j a a r l i j k s loononderzoek van o k t o b e r 1972 minder dan 1 0 werknemers) .Na o v e r l e g Kt h e t C.B.S. i s e e n b e r e k e n i n g gemaakt van v e r d i e n d e
.
(e
.
bruto-uurlonen en het procentuele loonaandeel in de bedrijfsklassen onderling; de weeklonen zijn door de vermeide wekelijkse arbeidsduur gedeeld, waaruit het verdiende bruto-uurloon ontstond en vervolgens is elk uurloon gedeeld door 6Qn procent van de som van de uurlonen, waardoor een procentueel loonaandeel is verkregen. De uitkomsten van verdiende bruto-uurlonen en procentuele loonaandelen zijn in volgorde van laag naar hoog gegroepeerd (zie totaal-kolom). Ook is de verhouding jeugdige werknemers tot oudere werknemers weergegeven, zoals vermeld in het door het C.B.S. verstrekte overzicht. Wit een andere bron (5) is daarnaast nog het procentueel aantal vrouwepijke werknemers, ongeacht de leeftijd, vermeld. De gegevens zijn de meest recente, beschikbaar bij het C.B.S?, waarbij de dienstensector voor het eerst is opgenomen.
4. Samenvatting en Conclusies 4.1. C.A.0.-lonen Als we het overzicht van de C.A.0.-lonen bestuderen, en met name de kolom van het produktie-personeel, zien we grote schommelingen per bedrijfsklasse. Zo heeft elke bedrijfsklasse zijn eigen aard van werkzaamheden waarvoo; ongeschoolde-, geoefende- of geschoolde werkkrachten nodig zijn, die naar hun scholingsgraad gewaardeerd worden. Omdat elke bedrijfsklasse zijn eigen specifieke beroepen heeft, (m.n. technisch- en productiepersoneel) in vergelijking van bedrijfsklassen via beroepen niet mogelijk. De enige vergelijkingsbasis vormen de lonen. Uit de C.A.0.-lonen blijkt dat de zuivelindustrie, bakkers- en banketbakkersbedrijven, suikerverwerkende industrie, textielindustrie, houthandel, timmerfabrieken en grafische'industrie de laagste heloning geven, Hoogovens, woningcorporaties en architectenburo's daarentegen geven de hoogste beloning. De bedrijfsklassen, die de laagste beloning geven, hebben in het algemeen een personeelsbestand met lagere scholingsgraad, het omgekeerde doet zich voor bij de bedrijfsklassen, die de hoogste beloning geven. I
4.2. ........................ Verdiende bruto-uurlonen Het C.B.S-overzicht geeft naast de verdiende bruto-uurlonen en het procentuele loonaandeel een overzicht in de verhouding jeugdige - tot oudere werknemers. Opvallend is het hoge percentage jeugdige werknemers in de eerste vijf bedrijfsklassen, die als laagst naar voren komen in verdiende bruto-uurlonen. Het percentage jeugdige werknemers vertoont een dalende tendens naar mate het verdiende bruto-uurloon stijgt (zie bijlage 1). Grafisch wordt in bijlage 2. de verhouding tussen de verdiende brutouurlonen van werknemers van 15 tot 20 jaar en van werknemers van 21 tot 65 jaar en het gewogen gemiddelde van beiden weergegeven. Het C.B.S.-onderzoek in 1971 naar minimumloontrekkers (zie bijlagen 3 en 4) geeft aan dat in deze bedrijfstakken het aantal vrouwelijke werknemers overheersend is en deze categorie heeft het hoogste percentage minimumloontrekkenden. In dit overzicht komen als de vijf hoogst betalende bedrijfsklassen naar voren: de zeevaart, de aardolie industrie, de delfstoffenwinning, openbare nutsbedrijven en de kunstmatige en synthetische vezel- en garenindustrie, gevolg van 0.a. een in verhouding laag percentage jeugdige werknemers.
H e t i s n i e t m o g e l i j k om t u s s e n b i d e l o o n o v e r z i c h t e n , d e C.A.0.-lonen e n h e t v e r d i e n d e b r u t o - u u r l o o n , e e n l i n k te l e g g e n o f t e w e l om b e i d e o v e r z i c h t e n m e t e l k a a r te v e r g e l i j k e n . H e t o v e r z i c h t van d e C.A.0.-lonen g e e f t 'minimum- e n maximum loonbedragen a a n , t e r w i j l h e t o v e r z i c h t van de v e r d i e n d e b r u t o - u u r l o n e n 66n bedrag a a n g e e f t . . D a a r n a a s t hebben b e i d e o v e r z i c h t e n e e n a n d e r e f u n k t i e .
.
5. Geraadpleegde l i t e r a t u u r 1. I n v e s t e r i n g e n , l o n e n , p r i j z e n e n a r b e i d s p l a a t s e n , C e n t r a a l Planbureau, 1974. 2. Samenvatting Memorie van t o e l i c h t i n g , B e g r o t i n g Economische Zaken, 1976. 3. Macro Economische Verkenning, 1976, p;g. C e n t r a a l P l a n b u r e a u , September 1975.
4. H e t minimum l o o n , Drs. H.J.H. B e r i c h t e n , 27-2-1974.
Brouwers i n Economisch- S t a t i s c h e
5 . M a a n d s t a t i s t i e k van de i n d u s t r i e , mei 1975. C.B.S.
i
Enkele beroepen uit techn.
7
.'
/
-
product. personeel
,
I- ~.iachters,uitbeners, schoonmakers, stokers, machinisten, monteurs etc. 1 7 laboranten, kaasmakers, botermakers, condenseurs, chauffeurs, onderhoudmonteurs I- deegmaker, ovenist, banketbakker, machin. broodopmaker, koekbakker
/
.
,
e
I- schoonmakers, deegmakers, cacaoboterperser, candijkoker, wafelbakker, chocolatier
dekbladsorteerders, sigarensorteerder, sigarenmakers, kistjesdrukkers, timmerlieden, rncnteurs katoenwevers, linnenwevers, wolspinners 1- machin. houtbewerkers, kraandrijvers, konisch zagers, autoladers, bosarbeiders [- sjouwer, corveeer, cirkelzager, frezer, lintzager,,vlakker, monteur, chauffeur [- kussenmaker, beitser, naaister, fineerder,meubelmaker, stoffeerder, monteur, chauffeur [ - rotatiedrukker, lay-out men, lithograaf, machinezetter, fotozetter, opmakers verwerkers r [- metaal Lewerkers. electrotechnici, wals&, ~. gieters [ - benzinepompbed. monteurs voor auto,bromfiets, fiets, landbouwwerktuig, autoplaatwerker, draaier .. . ... - . 1-
I-
baggeraar, grondwerker, metselaar, opperman, timmerman, vorkheftruckbediende schoonmakers, verwarmingsmonteurs, stukadoors, metselaar, loodgieter 1- betonaanstructeur, ass. opzichter, calculator [ - molenbaas, bakschipper, dekknecht, stoker, lasser, sleephopperzuiger, kapitein [ - onderhoudsschilder, nieuwbouwschilder, glaszetter, spuiter 1- witte-sauser, stukadoors-opperman, stukadoor, bediener mortelspuit [[-
.
[-
chaufeurs, bijrijders, pakhuis/magazijn bediende, handelsreiziger idem idem
[-
winkel-filiaalhouder, winkelpersoneel
[[-
s
:- winkelpersoneel
-
idem idem idem
I-
idem
[-
[ [
:- chauffeurs, monteurs, dienstleider, werkmeester, wagenwasser idem
-
stuwer, 'winchdrijver, bootsman, havenwerker, kraandrijver, ploegleider
I- loketbediende, telefonist, telegrafist, adm. medewerker v' I- registratie brieven, tel- en rekenwerk, correspondentie,offeren . -
-
verpleegkundigen, leerlingen en vast aangestelden
-
niet verpleegkundigen, timmerlieden, loodgieter, electrici8n
-
receptionist, kamerwerkmeisje, linnenjuffrouw, keukenpersoneel
-
tumblervouwster, perster, sorteerster, strijkster
!
-
schoon,paker- treinen, bussen; schepen, vloeren etc. :dames en heren kapper/ster a
.
4
i
h
-
'
~ e d r i j f sk l a s s e i g r o b p e n
;c o d e
I
I Produktie-
leeftijd
en t e c h n i s c h personeel I verdienste l e e f t i j d verdienste l e e f t i j d
16-22 15-24 16-22 lq-24 15-22 16-22
jaar jaar jaar jaar jaar jaar
311-734 223-684 303-619 274303-703 303-644'
22-65 21-65 22-65 24-65 22-65 22-65
jaar jaar jaar jaar jaar jaar
599-771 638-722 598-666 -741..583-732 560-663
15-22 15-23 15-22 15-22 16-22 15-20
jaar jaar jaar jaar jaar jaar
266-578 224-569 199-576 200-664 244-664 244-550
22-65 23-65 22-65 22-65 22-65 20-65
jaar jaar jaar jaar jaar jaar
665-825 533-641 590-661 668-746 611-699 530-693
I
-
20/21 Vleeswaren- c o n s e r v e n e n b a c o n i n d u s . ,2,0/.21 -*Z u i v e l i n d u s t r i e 20/21 ~ Z l i k e r s b e d rjif 20/21 B a n k e t b q n k e r s b e d r i j f 20/21 S ~ i k e ~ v e r w e r k e n d e i n d u s t r i e ' 2 0 / 2 1 S u i k e n v e r k - chocoladeverwerkende'. industrie 20/21 S i g a r e n i n d u s t t i e Textielindustrie 22 Houthandelindustrie "24 Timmerfabriek 24 hleubelindustrie en rneubileringsbed. 24 27 , G r a f i , s c h b e d r ij f
i
rchitectenburo's aggerbedrij f c h i l d e r b e d r ij f tukadoorsbedrijf
utobusondernemingen, ' o e r w a g e n r i t t e n , onger@eld en roepsvervoer a v e n . v a n Rotterdam
erzekeringsbedri j f a r t i c u l i e r e verplegingsinricht.
oreca- en aanverwantbedrijf
1
15-24 ja,a
1 -'
15-22 j a a 15-23 j a a '
'
b r i r t o uurloon in c e n t ~ n
l0,oo T
15 t l m 20 j o a r + 21 t / m 64 joor totool ' g e m i d d ~ l d 0 -
21 t l m 64 joor
v ~ r d i e n db~r u t o uurlonen in centen van werknemers 15 - 2 0 joor, w e r k n e m e r s van 21 - 0 4 j o a r en het gewogen gemiddelde van beide.
BIJLAGE 3. Minimumloontrekkers p e r b e d r i j f s t a k Het CBS h e e f t p e r 3 0 n o v e m b e r l 9 7 1 nagegaan h o e v e e l minimumloontrekkenden werkzaam z i j n i n welke b e d r i j f s t a k k e n . B i j d e v e r d e l i n g van d e a a n t a l l e n e n p e r c e n t a g e s minimumloontrekkers o v e r d e b e d r i j f s t a k k e n e n ' - k l a s s e n v i e l e n d e v o l g e n d e b e d r i j f s t a k k e n e n - k l a s s e n op d o o r hun rel a t i e f hoge p e r c e n t a g e s minimumloontrekkers. T a b e l 2. A a n t a l l e n e n p e r c e n t a g e s minimumloontrekkers op 30 november, 1971 n a a r b e d r i j f s t a k e n - k l a s s e
SIB B e d r i j f s t a k - k l a s s e
Aantal personen d a t h e t minimumloon v e r d i e n t
mannen vrouwen t o t a a l
Aantal personen d a t h e t minimumloon verd i e n t i n % van de werknemers van 23 j a a r e n ouder mannen vrouwen t o t a a l
1 3 mergel- zand- e n g r i n d winning 23 t e x t i e l n i j v e r h e i d 24 s c h o e n n i j v e r h e i d 29 l e d e r f a b r i e k e n 65 k l e i n h a n d e l 8 dienstverlening 8 4 o v e r i g e maatschappel i j k e diensten 86 r e c r e a t i e b e d r i j v e n 87 h o t e l s c a f e s r e s t a u r a n t s e.d. 89 d i e n s t v e r l e n i n g n . e . g . 0.8algemeen t o t a a l a )
.............. .... .....
....... ...... .......
..........
... ........... ...
a) exclusief huiselijke diensten N . B . d o o r a f r o n d i n g e n i n de a f z o n d e r l i j k e a a n t a l l e n z i j n a f w i j k i n g e n o n t s t a a n i n de t o t a l e n . Bron: CBS, S o c i a l e m a a n d s t a t i s t i e k , o k t o b e r 1972. De b e d r i j f s t a k d i e n s t v e r l e n i n g i n h a a r g e h e e l g e e f t zowel b i j d e mannen a l s b i j de vrouwen z e e r hoge c o n c e n t r a t i e s minimumloontrekkenden te z i e n . I n de k l a s s e d i e n s t v e r l e n i n g n i e t e e r d e r genoemd v a l l e n 0 . a . de schoonmaakbedrijven. A c h t e r de term o v e r i g e m a a t s c h a p p e l i j k e d i e n s t e n g a a n 0 . a . de b e j a a r d e n t e h u i z e n s c h u i l . B u i t e n de d i e n s t v e r l e n i n g komen de h o o g s t e c o n c e n t r a t i e s minimuml o o n t r e k k e n d e n voor i n de mergel-, zand- e n g r i n d w i n n i n g , t e x t i e l n i j v e r h e i d (m.u.v. h e t r e l a t i e f l a g e p e r c e n t a g e mannen) s c h o e n n i j v e r h e i d , ~ d e k l e i n h a n d e l kol e e r f a b r i e k e n e n k l e i n h a n d e l . M e t u i t ~ o n c l e r i nvan men i n a l l e genoemde b e d r i j f s t a k k e n t e v e n s r e l a t i e f hoge c o n c e n t r a t l e s g a s t a r b e i d e r s voor.
