Doelgroep BABEL: derde graad secundair

Film en educatie...

Inhoudstafel

... in het vertoningscircuit van Lessen in het Donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, een workshop verzorgd door Jekino, een film in de klas... Film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, en wij zorgen graag voor een goede programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant-en-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap wordt aandacht besteed aan een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film, en leggen we de focus op één filmterm. We stimuleren jullie graag om de film met een frisse blik te bekijken.

www.lesseninhetdonker.be / www.opendoek.be / www.jekino.be Doelgroep BABEL: derde graad secundair

Feedback We horen graag je reactie op de film, bespreking en lesmap. Surf naar www.lesseninhetdonker.be om een evaluatiefiche in te vullen. Ook de leerlingen kunnen hun reactie kwijt op de pagina van de film die ze gezien hebben. Ga je de film bekijken tijdens Filmfestival Open Doek, dan kan je je mening kwijt op het kaartje dat je krijgt na de voorstelling. Alvast bedankt!

2

Filmfiche Synopsis Technische kaart Cast Festivalprijzen Uit de pers geplukt Inleiding op de film Over de regisseur en scenarist De regisseur De scenarist De productie en regie Enkele weetjes Genre Reacties verzamelen bij de leerlingen Enkele meningen over BABEL De analogieën Het scenario Een mozaïekverhaal Focus op… de film als één geheel De klankband: geluid en muziek De Toren van Babel: spraakverwarring Bronnen Fiche voor de leerlingen

3

4 4 4 4 4 5 5 6 6 8 9 10 10 11 11 12 15 15 17 22 25 29 30

Filmfiche Synopsis

Uit de pers geplukt

In de Marokkaanse woestijn testen twee broers stiekem het geweer uit van hun vader. Normaal gezien dient het om de kudde geiten te beschermen tegen hyena’s en andere roofdieren, maar ditmaal schieten de twee om beurten wildweg in het rond. Ze mikken ook al eens op een van de schaarse voertuigen die daar in de verte over de enige weg rijden. Onbewust ontketenen ze een dramatische kettingreactie die de levens van mensen op drie verschillende continenten met elkaar verbindt én voorgoed overhoop gooit.

“Apart zouden de verhalen al pareltjes zijn. De strik die hen samenbindt is echter veel meer dan een strik. Het onderlinge verband geeft BABEL zijn indringende boodschap: dat ook mensen van goede wil door egocentrisme, onvermogen tot communicatie en dom toeval in staat zijn elkaars levens te verpesten.(...) Zonder hoopvol slot zou deze hartverscheurende analyse van de toestand van de mens in deze wereld niet te dragen zijn. Absoluut niet te missen.” (Steven De Foer, De Standaard) “Volgens Van Dale betekent ‘een toren van Babel bouwen’ dat men aan iets groots begint dat niet te voltooien is. Maar deze filmtoren van Babel blijft moeiteloos overeind.” (Jan De Temmerman, De Morgen)

Technische kaart VS / 2006 / 142 min. Regie: Alejandro González Iñárritu Scenario: Guillermo Arriaga Muziek: Gustavo Santaolalla Montage: Stephen Mirrione, Douglas Crise

Inleiding op de film

Cast Brad Pitt Cate Blanchett Gael Garcia Bernal Koji Yakusho Adriana Barraza Mohammed Akhzam Rinko Kikuchi

Richard Susan Santiago Yasujiro Amelia Anwar Chieko

Festivalprijzen BABEL werd getipt als groot kanshebber voor de Gouden Palm, maar moest uiteindelijk genoegen nemen met de ‘Prijs voor beste regie’ en de ‘Prijs van Oecumenische jury’. In 2007 kreeg Gustavo Santaolalla een Oscar voor zijn originele muziekscore.

4

In BABEL past Alejandro González Iñárritu het thema van de Bijbelse spraakverwarring toe op onze maatschappij (cfr.het verhaal van de Toren van Babel!). Cultureel en menselijk onbegrip, wantrouwen en vooroordelen zorgen voor een maatschappij vol misverstanden. De film is dan ook een pleidooi voor meer menselijkheid, betere communicatie en meer inlevingsvermogen. Het onvermogen tot toenadering en de onpersoonlijke benadering van de medemens worden erin gehekeld. BABEL werd door de filmcritici en het publiek erg geapprecieerd omwille van de boeiende en betekenisvolle verhalen en ook van de filmstructuur die verhalen met een totaal verschillende inhoud tot een zinvol geheel verbindt. Voeg daarbij de knappe montage, de mooie klankband, het uitmuntend acteerwerk en de ijzersterke regie en je geniet van een uitzonderlijke filmervaring!

5

Over de regisseur en scenarist De regisseur: Alejandro González Iñárritu Regisseur Alejandro González Iñárritu (°1963, Mexico City), werkte aanvankelijk voor de radio en maakte ook een tiental publiciteitsfilmpjes. In 1991 stichtte hij de maatschappij Zeta Films, die heel wat audiovisuele programma’s verzorgde. Iñárritu experimenteerde volop en verwierf zo heel wat ervaring, ook als componist van filmmuziek. Hij voelde echter aan dat hij een doorgedreven scholing miste en besloot om in de Verenigde Staten een cursus acteursregie te volgen. In 2000 draaide Iñárritu AMORES PERROS, waarin hij een realistische dwarsdoorsnede van Mexico tekent aan de hand van het leven van een tiental mensen die door een auto-ongeval met elkaar in contact kwamen. De film werd met talrijke onderscheidingen bekroond. Over de aanslagen op het World Trade Center filmde Iñárritu een elf minuten durende episode: 11’09’’01. In 2004 volgde 21 GRAMS, zijn tweede langspeelfilm, die opviel door de krachtige regie.

aan als een noodzaak en een uitdaging. Iñárritu: “Ik verliet mijn land vijf jaar terug en heb sindsdien enorm veel gereisd. Ik merkte ontzettende verschillen en gelijkenissen op en wilde praten over mijn reflecties, belevenissen en exploraties. De film moést er komen. Het derde deel van deze triptiek die aanving met Amores Perros was een goede aanzet om opnieuw in gekruiste verhalen situaties te dissecteren, maar nu op een globale schaal. Het maakt niet uit of we leven in de stad, op het platteland of in welk land ook; alles wat we doen heeft gevolgen die op hun beurt anderen beïnvloeden. In deze tijd meer dan ooit.” De cineast koos niet voor niets (de toren van) BABEL als filmtitel. Iñárritu: “... De titel BABEL vond ik enkele maanden voor het draaien en die stemde overeen met het idee van verstoorde communicatie. Het is een oudtestamentisch verhaal over mannen die deze immense toren bouwen, proberen om de lucht in te klimmen op weg naar God, intussen zelf voor God spelen, en hem boos maken waarop hij verscheidene talen creëert. Overigens, de ratjetoe van talen is voor mij geen probleem. Taalgrenzen kunnen soepel worden doorbroken, vooroordelen niet. Die drijven pas een wig. Tegelijk wilde ik niet alleen vertellen over wat ons scheidt maar minstens evenveel over wat ons bindt. De sleutel tot de film: wat zijn de gelijkenissen in plaats van wat zijn de verschillen?”

Regisseur Iñárritu “Ondanks alle communicatiespeeltjes zijn we meer van elkaar verwijderd dan we denken. Hét probleem is: we luisteren niet, we praten alleen maar.” “Ik kan alleen maar hopen dat je de taal en nationaliteiten in de film vergeet. Zie je mensen, en geen Marokkanen, Mexicanen of Amerikanen, dan is BABEL geslaagd.”

BABEL is dus nog maar zijn derde langspeelfilm. De film, ook geschreven door scenarist Guillermo Arriaga, voelde volgens Iñárritu

6

7

Scenarist: Guillermo Arriaga

De productie en regie

Net zoals AMORES PERROS en 21 GRAMS, werd ook BABEL geschreven door scenarist Guillermo Arriaga (°1958, Mexico City). Tot 2000 was Guillermo Arriaga een universitair docent die drie romans had geschreven. Zijn derde filmscenario AMORES PERROS vestigde zijn naam en die van regisseur Iñárritu wereldwijd. Verder schreef hij het scenario van THE THREE BURIALS OF MELQUIADES ESTRADA, het regiedebuut van Tommy Lee Jones.

Tijdens een interview met Iñárritu en Cate Blanchett komen we te weten dat het ‘babelisme’ tijdens de opnames torenhoog was. Er was de smeltkroes van professionele en niet-professionele acteurs én van talen: Berbers, Arabisch, Spaans, Japans en Engels. Er waren de vele vertalingen, foute vertalingen en misverstanden. Iedereen op de set moest veel geduld uitoefenen. Maar volgens Iñárritu waren de energie, nervositeit en opwinding van stressvolle situaties eigenlijk goed voor het verhaal. Het filmproces leunde écht dicht aan bij het thema van de film.

Uitzonderlijk aan de samenwerking tussen Iñárritu en Arriaga is dat ze telkens volgens een vast stramien werkten, mozaïek- of hyperlinkfilm genoemd. Verder in deze lesmap besteden we daar uitgebreid aandacht aan.

“Regisseur A.G. Inárritu met acteur Brad Pitt” “Alejandro González Inárritu met acteur Gael Garcia Bernal”

8

9

Reacties verzamelen bij de leerlingen Enkele weetjes

Vragen aan de leerlingen

Wanneer tijdens de opnames in het Marokkaanse dorp een helikopter kwam aangevlogen, bleek dat vele dorpsbewoners zoiets nog nooit gezien hadden. Je zou kunnen zeggen dat de fictie sterker is dan het leven zelf. Het filmen in Tokio werd sterk bemoeilijkt door de plaatselijke autoriteiten. Zo moesten ze bijvoorbeeld op de drukke autosnelwegen van de hoofdstad het verkeer zelf gaan blokkeren, met allerlei gevaarlijke situaties tot gevolg. De ouders van Michael Peña (de grensofficier in de woestijn van Arizona) hebben zelf ooit de grens tussen Mexico en de VS overgestoken. Zelf zei hij daarover op de filmset: “Als de persoon die ik nu speel mijn ouders ooit had opgepakt, zou ik hier vandaag niet staan... “.

• • • • • • • • •

•

Wat vond je van de film? Wat vond je goed en minder goed? Motiveer je antwoord. Hoe kwam je de filmzaal uit: verward, verveeld, triestig, ontroerd, blij…? Wat heb je onthouden? Welke scène is je bijgebleven? Zou je de film aanraden aan vrienden? Beantwoordde de film aan je verwachtingen? Wat heeft je getroffen? Wat heeft je gestoord? Wat vond je van het verhaal? Heb je alles begrepen? Wat vond je van de acteerprestaties? Waren ze allemaal goed of sprong er iemand uit? Welk personage in de film vond je het meest overtuigend overkomen? Geef daar twee redenen voor. Doe hetzelfde met het personage dat je het minst overtuigend vond. Verandert je kijk op de personages doorheen de film? In welke zin?

Genre Enkele meningen over BABEL

Sociaal drama

VRAGEN: • • • •

Is er al iemand op vakantie geweest in Marokko? Begrijp je dat de Amerikaanse toeristen zich er niet veilig voelen. Genre: ken je films die ook een ‘sociaal drama’ weergeven? Wanneer wordt de titel verklaard in de film? Wat betekent de titel? Vind je de titel gepast of kan je een betere bedenken?

10

Op het einde van de lesmap vind je een oefening terug waarin de leerlingen enkele opinies over de film kunnen terugvinden. Met behulp van waardeschalen kunnen ze aangeven of ze akkoord gaan met de stelling of niet. De oefening zal de leerlingen helpen om een eigen mening te vormen over de film. Het toont ze ook dat niet alle meningen over de film onverdeeld positief waren.

11

De analogieën, van de ene situatie naar de andere Een andere interessante oefening vind je eveneens achteraan terug. Doorheen de verschillende verhaallijnen van BABEL komen een aantal topics steeds terug. Laat de leerlingen het bijgevoegde schema invullen. Hieronder vind je het schema voor de leerkracht, de juiste antwoorden zijn al ingevuld. Aan de hand van deze oplossingen kun je de leerlingen eventueel wat tips geven. Geef ze bijvoorbeeld het thema op als ze vastzitten. Daarna kunnen ze het schema zelf aanvullen met voorbeelden uit de film.

Voorbeeld:

Equivalenten in andere situaties

Mike en Debbie tonen aan Amelia hoe goed de kinderen hun tanden gepoetst hebben

- Het tandartsbezoek van Chieko

Sammy, de baby van Richard en Susan, is gestorven.

- Chieko’s moeder heeft zelfmoord gepleegd

Mike en Debbie denken dat Mexico een gevaarlijk land is.

- De Amerikaanse toeristen denken dat ze grote risico’s lopen in Marokko.

De angst voor het onbekende, vooroordelen

Amelia woont in de VS, ver weg van haar zoon.

- Richard en Susan reizen zonder hun kinderen

De link tussen ouders en hun kinderen. De generatiekloof

- Chieko en haar vader hebben het contact verloren

Thema

- Wanneer bekend wordt dat Yussef zijn naakte zus bekijkt, betekent dat een breuk van de familieband.

Hygiëne, gezondheid

- De behandeling van de schotwonde van Debbie

Susan rookt hasj met een pijpje. De dood, het verlies van een dierbare

- Santiago is dronken op de bruiloft

Drugs, ontsnapping, verdoving

- Chieko neemt een XTC- pil tijdens de fuif.

- Ahmed wordt neergeschoten door de politie

Richard wil Amelia betalen zodat ze de trouw van haar zoon uitstelt.

12

13

- Richard geeft een hele stapel biljetten aan de gids die hen tijdens het incident geholpen heeft.

Geld, waarden, morele schuld

Het scenario Yussef en Ahmed schieten met een geweer in de bergen

- Tijdens de bruiloft schieten ze in de lucht.

Ongevallen, gebruik van wapens, geweld, gevaar, leven en dood.

- De moeder van Chieko schoot zichzelf door het hoofd. - Ahmed sterft na een schietpartij met de politie. Chieko, die doofstom is, heeft het moeilijk om te communiceren met anderen.

- Mike en Debbie die geen Spaans spreken, weten niet wat hen overkomt.

De taal, communicatie

- Richard die geen Arabisch spreekt, wordt niet begrepen in Marokko. De Amerikaanse autoriteiten zetten Amelia het land uit.

- De Marokkaanse politie ranselt Hassan af.

Het scenario: een mozaïekverhaal. BABEL, AMORES PERROS en 21 GRAMS, zijn alle drie mozaïek- of hyperlinkfilms. Ze presenteren een mozaïek aan uiteenlopende personages. Wat de karakters bindt, is vaak weinig meer dan dat ze (tijdelijke) inwoners van een en dezelfde omgeving zijn (in BABEL komen ze wel uit de global village), en als zodanig kunnen hun levens elkaar kruisen. Deze films hebben een verhaalstructuur die verschilt van de klassieke vertelling, omdat toeval primeert boven oorzakelijke verbanden: iets kan zomaar ‘uit het niets’ gebeuren (in BABEL is dit de verdwaalde kogel), er is geen grondig doordachte aankondiging van een actie nodig. Opvallend is dat zulke ‘van-de-hak-op-de-tak-vertellingen’ beantwoorden aan een logica die we associëren met de cyberspace hypertekst, waarbij we van de ene link doorklikken naar een volgende.

De wet, geweld, veiligheid

- De Japanse politie zoekt Mr. Wataya

14

In AMORES PERROS en 21 GRAMS was het een dodelijk verkeersongeval dat er voor zorgde dat de levens van onverwante gezinnen elkaar kruisten. In BABEL is het een Winchester .270 die een dramatische kettingreactie in gang zet. Het geweer, een klassieker onder herten- en elandenjagers, komt plompverloren bij twee Marokkaanse broertjes terecht. Yussef en Ahmed hebben nooit voordien een vuurwapen gezien, laat staan vastgehouden. Om beurten mikken de twee bijvoorbeeld op de schaarse voertuigen die kilometers verder over de enige weg rijden. Argeloos slepen ze zo een aantal mensen en families mee in dit tragisch verhaal, te beginnen met hun eigen gezin. Dan zijn er Susan en Richard, een verbitterd, van elkaar vervreemd Amerikaans echtpaar dat tijdens een reis door Marokko de scherven van hun relatie wil oprapen. We volgen de Mexicaanse Amelia, kinderoppas in San Diego, die het trouwfeest van haar zoon in Tijuana voor geen goud wil missen. Chieko ten slotte, moet midden in een bewogen adolescentie de

15

Focus op.... dood van haar moeder verbijten, ze leeft in onmin met haar vader in een hectisch Tokio dat ze kan zien, maar niet kan horen - ze is immers doofstom. De basis van een goede film is het scenario. Een slechte recensie in een krant slaat veelal op het scenario. Een gebrek aan inhoud wordt soms al te gemakkelijk opgevuld met mooie beelden. Ja, soms is alles aan een film prachtig, het acteren, de regie, camerawerk, licht, geluid, montage... maar de film boeit niet omdat de basis, het scenario, niet goed is. In een scenario staan alleen omschrijvingen van handeling en dialoog. Alleen datgene wat je in de film te zien en te horen krijgt, verder niets. Geen découpage (‘verknippen’ in standpunten, camerahoeken, scènes en sequenties, dus bepalen hoe de scène er uit moet gaan zien en hoe je dat gaat filmen), geen technische aanwijzingen, geen onzichtbare elementen zoals gedachten, en geen interpretaties van het verhaal. Na het scenario volgen de découpage, de opnames en uiteindelijk nog de montage. De drie fasen dus waarin een film telkens opnieuw wordt geconcipieerd. De film wordt nooit wat de scenarist in zijn hoofd heeft. Daar kan hij dus ook maar beter rekening mee houden.

de film als één geheel: découpage, montage en de verbanden tussen de verschillende verhalen

Een film bestaat niet uit losse shots (een shot = één enkele opname van een gebeurtenis). De shots moeten worden samengevoegd tot een betekenisvol geheel. Dit geheel of de shots en hun samenhang, heten découpage. In de découpage wordt de mise-en-scène vastgelegd (welke acteur gaat waar staan, beweegt zich waarheen en wanneer doet hij/zij dat), maar ook alle cameraposities, -instellingen en –bewegingen. Kortom: découperen is bedenken hoe de scène er moet gaan uitzien en hoe je dat alles gaat filmen. Filmen is dus niet slechts registreren. Een goede découpage kan net zo veel vertellen als de gefilmde handeling. Na de opnames komt de montage van de verschillende shots. Tijdens het monteren wordt pas echt bepaald hoe een scène er zal uitzien. Niet zelden wordt in de montagekamer de découpage van een scène helemaal veranderd of men gooit zelfs de complete structuur van de film om! Soms blijken scènes waarvan men dacht dat die aan het einde van de film tot hun recht zouden komen, beter aan het begin van de film te werken. Andere scènes eindigen in de prullenbak: ze werken niet. Montage en découpage zijn dus altijd met elkaar verbonden.

VRAGEN: Eén geheel • •

Ken je films die eveneens opgebouwd werden als een mozaïekverhaal? Wat vind je van een dergelijke opbouw? Verwarrend, tof, moeilijk, interessant…

16

Chronologisch is deze film hoegenaamd niet, maar de versplintering in tijd en scènes is al toch heel wat minder dan in de vorige films AMORES PERROS en 21 GRAMS. De regisseur en de scenarist zijn er in elk geval in geslaagd om de verschillende in elkaar hakende verhalen tot een pakkend geheel op te bouwen.

17

Soms laten ze de beelden botsen, een andere keer zappen ze subtiel tussen allerlei plekken op de wereld en tussen mensen van allerlei slag. Zo volgt bijvoorbeeld op het beeld van Susans snerpende pijnkreet de oorverdovende stilte van Chieko’s drukke leefwereld. Op de vrolijk opwindende trouwerij in Mexico volgt dat van een geruisloze, kale hut in Marokko.Van koortsachtige stadsbeelden duiken we in de verzengende woestijn. Iñárritu houdt er ook de spanning en de spankracht in, onder meer door de onderlinge link tussen de verhalen slechts bij mondjesmaat te suggereren en kenbaar te maken.

In het Japanse verhaal begrijp je bijvoorbeeld niet onmiddellijk waarom de politie de vader wil ondervragen. Na haar ervaringen uit het verleden vermoedt het meisje dat het weer zal gaan over wat er met haar moeder gebeurd is en ze tracht haar vader te beschermen. Slechts beetje bij beetje verneemt de kijker de ware toedracht.

Samenhang via... BEWEGING In het begin van de film zorgt een beweging in het beeld voor de overgang tussen twee verhalen. De twee Marokkaanse jongeren stappen uit het beeld en in de volgende opname zien we een spelend Amerikaans kind naar een andere kamer lopen: eenzelfde beweging in twee totaal verschillende scènes. BEELDASSOCIATIE Een overgang is ook mogelijk via beeldassociatie. Het Mexicaanse feest met zijn bloederig geslachte kippen, sluit bijvoorbeeld aan bij het beeld van een hevig bloedende vrouw die dringend verzorging nodig heeft.

De kijker moet ook goed luisteren: ook de klankband laat de vier verhalen meesterlijk in elkaar vloeien. Parallelle montage komt soms voor in de film. Twee of meer gelijktijdige gebeurtenissen worden afwisselend getoond. Bij het begin van de film zien we een mooi voorbeeld van een parallelstructuur: het telefoongesprek tussen de Amerikaanse vader en de Mexicaanse oppas in de VS, waarin het zoontje even aan de lijn komt en zijn verhaal kan doen. Dat verhaal komt op het einde van de film terug, maar ditmaal uit het standpunt van de vader; uiteraard met dezelfde woorden, maar van een totaal andere intensiteit.

18

ASSOCIATIEF Naar het einde van de film toe denkt Yussef, één van de Marokkaanse broers, terug aan heerlijke momenten die hij met zijn broer beleefde. Ze staan op een berg, aan de rand van een afgrond. Het waait hard; ze buigen zich gevaarlijk voorover tegen de wind in, ze spreiden de armen, hun kleren wapperen in de wind. Ze zijn gelukkig en beleven even de illusie te kunnen zweven of vliegen... Daarop komt een helikopter aangevlogen om de gewonde vrouw te evacueren.

19

FOTO’S Ook foto’s zijn middelen om een verband tussen de verhalen te leggen. Denk aan de onthullende foto’s die de Amerikaan aan zijn Berberse gids laat zien. En de foto die een Marokkaanse boer uit dankbaarheid van een Japanse jager heeft gekregen. Er zijn ook de foto’s in het appartement in Tokio. THEMA’S Soms zorgen terugkerende thema’s in de verschillende verhaallijnen voor de nodige samenhang. Bijvoorbeeld: De dood, het verlies van een bloedverwant Sammy, de baby van Richard en Susan, stierf onmiddellijk na de geboorte. De moeder van Chieko heeft zelfmoord gepleegd. Ahmed, broer van Yussef, wordt neergeschoten tijdens een vuurgevecht met de politie.

overzicht van belangrijke scènes Op onze website www.lesseninhetdonker.be vind je duiding bij enkele van de belangrijke scènes uit BABEL. Daaraan is een oefening voor de leerlingen gekoppeld. Het lijkt een hele pak tekst, maar we denken dat het handig kan zijn om bij een lange en complexe film als BABEL over een chronologische weergave te beschikken. De opsomming van de scènes toont je ook enkele motieven van de regisseur. Het is natuurlijk aan de leerkracht om te beslissen of hij deze informatie al dan niet gebruikt.

VOOROORDELEN, SCHRIK VOOR DE ANDERE De Amerikaanse toeristen denken dat ze grote risico’s lopen in Marokko. Mike en Debbie denken dat Mexico een gevaarlijk land is. COMMUNICATIE, TALEN, VERTALINGEN Chieko heeft moeilijkheden om te communiceren omdat ze doofstom is. Mike en Debbie spreken geen Spaans, en begrijpen niet wat hen overkomt. Richard spreekt geen Arabisch en heeft moeilijkheden zich verstaanbaar te maken in Marokko.

20

21

De klankband: Goed geluid

geluid en muziek: Klankband Zoals eerder gezegd, naar BABEL moet je niet alleen kijken, maar eveneens aandachtig luisteren. Een zeer rijke klankband met allerlei geluiden, voetstappen in het zand, wind en andere geluiden in de dorre woestenij enzovoort. Er is muziek uit tal van werelddelen: uitbundige Mexicaanse klanken op het huwelijksfeest, maar ook intimistische gezangen. Het drukke technogeweld in het futuristische Tokio, de gevoelige klanken van een snaarinstrument in NoordAfrika,... Een waaier aan klanken en geluiden, expressievol aangewend. De klankwereld van het doofstomme meisje Chieko wordt bijvoorbeeld heel creatief opgeroepen en niet op een manier zoals we zouden verwachten, namelijk dat het meisje niet hoort dat iemand haar aanspreekt, maar vooral door het aanwenden van klank in de discobar, waarheen enkele jongens haar hadden meegenomen. We kennen de stemming en de verwachtingen van het meisje. Ze had voordien al een blauwtje opgelopen bij enkele vrienden en nu voelt ze zich alleen. Tijdens het dansen in de disco merkt ze dat een jongen intiem is met haar vriendin. De droom van het meisje stort in elkaar, ze is opnieuw alleen. Ook de klankband drukt dat uit. De camera heeft haar in beeld, terwijl er uitbundige lichteffecten en harde, ritmische muziek te horen is (voor de kijker). Dan neemt de camera het standpunt van het meisje in en ziet de kijker de wereld zoals zij hem ervaart: de visuele effecten blijven, maar de muziek valt weg, we horen alleen een soort van geruis en licht gekraak. Een bevreemdend beeld. Voor haar geen uitbundigheid, geen echt leven. De film verspringt herhaaldelijk van standpunt: de camera observeert haar te midden het tumult, dan krijgen we het beeld van de wereld zoals zij hem ziet en beleeft. Het objectief waarneembare en de persoonlijke beleving: we ondergaan hier een vervreemdende en krachtige filmische klankexpressie.

22

Weergave van geluid is een vak apart. Als het geluid bij een film goed is merk je dat meestal niet. Slecht geluid daarentegen maakt een film onverteerbaar. Een goede geluidsman zal dus moeten wennen aan het feit dat hij nooit in de spotlights zal staan; maar dat hij met het geluid het publiek tot intense ervaringen kan voeren, is een feit.

Onderbewust Naast het ‘directe geluid’, zoals in dialogen, is er veel filmgeluid dat allerlei emoties en associaties oproept. Spannende muziek bijvoorbeeld maakt een gevechtsscène flitsender. Vaak werkt het echter subtieler: veel geluiden werken voornamelijk op ons onderbewustzijn. Zo hebben we het niet in de gaten dat geluid een serie volkomen losstaande shots mooi aan elkaar ‘lijmt’: voor ons lijkt het één geheel.

23

De toren van Babel: spraakverwarring VRAGEN -

Probeer de functie van geluid en muziek in een film te omschrijven. Kan je omschrijven welke functie(s) muziek heeft bij deze film? Heb je op de muziek en het geluid gelet? Wat hoorde je zoal? Hoe klonk de muziek? Paste ze bij de beelden? Kan je voor de drie verhalen/landen enkele typische geluiden opnoemen? Koop je soms de soundtrack van een film? Klinkt die dan even goed als toen je naar de film keek? Zou de film dezelfde indruk nalaten als je het geluid op stil zet? Waarom? Vergelijk de ervaring van het bekijken van een film in een bioscoop en thuis. Waar zit het verschil en waar geef jij de voorkeur aan?

De geschiedenis van de Toren van Babel staat in Genesis, het eerste boek van de Bijbel. Het vertelt het verhaal van de hoogmoedige mens die een toren wou bouwen die tot aan de hemel reikt; hij wilde dus een beetje god worden. Maar god keurde deze hoogmoed van de mensen af en strafte de mens. Voortaan zouden de mensen vele talen spreken en elkaar niet meer begrijpen... Niet voor niets koos de cineast BABEL als filmtitel. Zo verwijst hij naar de spraakverwarring in het Bijbelverhaal; in de film worden er vele talen gesproken: Engels, Berbers, Japans, Spaans,... Maar niet daar ligt de oorsprong van de communicatiestoornis. De oorzaak van dit moderne ‘Babel’ ligt in de mens zelf. Hij heeft het moeilijk om zich uit te drukken omdat hij zich geremd voelt: er is die onmacht om over zijn gevoelens te praten. Voor hij zich blootgeeft wil hij eerst uitzoeken in hoeverre hij de andere kan vertrouwen. Zo hengelt Susan bijvoorbeeld naar de diepste gevoelens bij haar man; hijzelf vraagt zich af wat hij kan zeggen, nooit laat hij zijn reserves varen. Soms kan of mag je niet open spreken; je wil de andere immers beschermen tegen de al te harde waarheid: Richard kan bijvoorbeeld zijn zoon over de telefoon niet inlichten over de precieze toestand van zijn moeder, net zoals hij tegen haar moet zwijgen over de ernst van haar verwondingen. De doofheid van Chieko ligt aan de basis van een andere soort gebrekkige communicatie. Ze hoort niet dat iemand haar aanspreekt, wat haar wereld enorm beperkt. Maar ook een scheefgegroeide persoonlijkheid bemoeilijkt het menselijke contact. Zowel haar handicap als de bitterheid om het bestaan zorgen voor nogal wat frustraties. Komt daarbij dat ze worstelt met een gemis aan intiem,

24

25

seksueel contact, ze komt herhaaldelijk in aanvaring met anderen en de problemen en frustraties nemen nog toe. Ook belangen van mensen botsen soms, met alle gevolgen van dien... Zo denken de Amerikaanse toeristen in de eerste plaats aan het redden van het eigen hachje en het beveiligen van hun belangen, ze hebben amper nog oog voor een mens in nood. Verkeerde communicatie zien we ook rond de omstandigheden van het ongeval. De westerse media spreken onmiddellijk van een terroristische aanslag door verzetsstrijders - veel nader onderzoek is hier blijkbaar niet nodig. De Marokkaanse overheid twijfelt sterk aan deze versie; ze schakelde immers alle terroristische groeperingen in de streek uit. De radio en televisie hebben vanzelfsprekend een vette kluif aan het incident. De internationale spanningen lopen op en iedereen wil zich profileren. Men zwaait met internationale verdragen en zwaarwichtige overeenkomsten, bv. over het gebruik van het luchtruim, waardoor de hulpverlening aan de gewonde vrouw in het gedrang komt.

26

En dan zijn er nog de vooroordelen tegenover vreemdelingen en tegenover mensen van wie men denkt dat ze zich raar gedragen. Dat blijkt duidelijk in het Mexicaanse avontuur. De oppas wil naar het huwelijksfeest van haar zoon in Mexico. Ze is de wanhoop nabij want ze vindt niemand die even op de Amerikaanse kinderen Mike en Debbie willen letten. Ze besluit dan maar de kinderen naar Mexico mee te nemen en zo maakt ze onbewust een kapitale fout. Dat gebeurt misschien uit overmoed, uit naïviteit of omdat ze de strikte grensreglementering niet kent – of misschien is het moederliefde? In het begin lijkt het allemaal nogal los te lopen. Zonder problemen geraken ze de grens over en de kinderen genieten van de andere ‘warmere’ cultuur. Ook voor hen is het huwelijksfeest een voltreffer: er heerst harmonie en iedereen geniet. Maar tijdens de terugweg loopt het volledig mis. De dronken chauffeur beslist een zijweg te nemen, dwars door onbewoond gebied, een woestijnstreek die mensensmokkelaars gebruiken als ze de Mexicaans-Amerikaanse grens clandestien willen oversteken... Ze botsen op grenswachters die niemand vertrouwen en onmiddellijk hun wapens trekken. Voor hen is iedereen een potentiële misdadiger, oppakken dus! De oppas, die de kinderen als een echte moeder beschermde, wordt rechteloos. Ze wordt zonder meer het land uitgezet. Een episode vol onvermijdelijke en onoplosbare misverstanden: rechtlijnige wetten, cultureel en menselijk onbegrip, wantrouwen, vooroordelen, kortom: Babel!

27

Bronnen Cinemagie n°259 (driemaandelijks filmtijdschrift) Filmmagie n°568 (maandblad) In deze lesmap nemen we een aantal verwerkingstips op uit het dossier van de organisatie Ecran large sur tableau noir (www. grignoux.be), zij zijn de Waalse collega’s van Lessen in het donker. Ze presenteren eveneens een filmprogramma voor scholen en de bijhorende dossiers voor de Franstalige Gemeenschap. Contact: 04 / 222 27 78 of [email protected]

Fiche voor de leerlingen Op de volgende pagina is een fiche voor de leerlingen toegevoegd. Daarop staan een aantal trefwoorden, citaten en vragen die met de film te maken hebben. Deze vormen een leidraad voor de leerlingen tijdens de verwerking.

28

Richard en Susan + Yussef en Ahmed – MAROKKO Chieko – TOKIO Amelia en Santiago + Mike en Debbie – VS/MEXICO

Prijzen: Cannes: ‘Prijs voor beste regie’ en de ‘Prijs van de Oecumenische jury’. Oscars: Beste originele muziekscore. Iñarritu: AMORES PERROS, 21 GRAMS, BABEL

BABEL = sociaal drama onvermogen tot communiceren Cultureel en menselijk onbegrip Wantrouwen Vooroordelen

Surftips : http://www.imdb.com/title/tt0449467/ http://www.paramountvantage.com/babel/ (officiële website)

Scenario = mozaïekverhaal De Toren van Babel = spraakverwarring

IF YOU WANT TO BE UNDERSTOOD… LISTEN

Wij horen graag je reactie bij deze film. Laat die achter op: www.lesseninhetdonker.be (selecteer de film op de homepage). Ga je de film bekijken tijdens Filmfestival Open Doek, dan kan je je mening kwijt op het kaartje dat je krijgt na de voorstelling.

30

31

Enkele meningen over BABEL Hieronder staan verschillende meningen over de film BABEL van regisseur Alejandro Gonzalez Iñárritu. Bij elke mening kunnen jullie aanduiden of je ermee akkoord gaat of niet. Ga vervolgens op zoek naar elementen uit de film die volgens jullie de opgegeven mening staven.

4. Iñárritu slaagt erin om een intense dramatiek mee te geven aan dagdagelijkse dingen: hij bekijkt onbelangrijke handelingen of zaken die op het eerste gezicht van secundair belang zijn, maar die ons heel diep kunnen raken. Ik ga helemaal akkoord

1. BABEL is een kunstmatige film; zijn vergezochte constructie, met flashbacks, verhalen die over drie continenten lopen, is gewoon het resultaat van een regisseur die ‘origineel wil doen’. Zoals Thomas Sotinel in een artikel in Le Monde schrijft: “De regisseur heeft voor zijn film BABEL gebruik gemaakt van kwantitatief en kwalitatief materiaal dat goed zou zijn voor enkele Gouden Palmen en Oscars, maar jammer genoeg heeft hij door zijn overdreven ambitie een film gemaakt die mismaakt én frustrerend is.” Ik ga helemaal akkoord

5. De verschillende verhalen hebben niet echt een belang of bedoeling. Sommige personages gedragen zich op een absurde manier of zelfs onbegrijpelijk. Je zit steeds te wachten tot er iets belangrijks gebeurt, maar er zijn niet echt verrassingen of sterke momenten in de film. Ik ga helemaal akkoord

1 2 3 4 5 helemaal niet akkoord

2. Dankzij de goed uitgewerkte opbouw van BABEL, toont de film op een originele en doeltreffende manier hoe een klein incident repercussies kan hebben tot aan het andere einde van de wereld. Zo verruimt Iñárritu onze horizon, hij laat ons op een globale schaal nadenken en hij doet ons stilstaan bij de consequenties van onze dagdagelijkse handelingen. Ik ga helemaal akkoord

1 2 3 4 5 helemaal niet akkoord

3. BABEL is een heel evenwichtige film: elk van de drie verhalen is even boeiend en aangrijpend als de andere. De context van de verhalen is erg verschillend: er is de stad (Tokio), daarnaast de woestijn (het Atlasgebergte) en ten slotte een mix van stad en platteland, namelijk de grensstreek tussen Amerika en Mexico. Ik ga helemaal akkoord

1 2 3 4 5 helemaal niet akkoord

32

1 2 3 4 5 helemaal niet akkoord

33

1 2 3 4 5 helemaal niet akkoord

De analogieën, van de ene intrige naar de andere We merken dat er in de verschillende verhaallijnen in BABEL - in Marokko, op het Amerikaanse continent en in Japan - ook zaken zijn die steeds terugkomen. Zoek voor elke situatie die hieronder geschetst wordt één of meerdere gelijkaardige situaties.

Voorbeeld:

Mike en Debbie tonen aan Amelia hoe goed de kinderen hun tanden gepoetst hebben

Equivalenten in andere situaties - Het tandartsbezoek van Chieko

Thema

Richard wil Amelia betalen zodat ze de trouw van haar zoon uitstelt. Yussef en Ahmed schieten met een geweer in de bergen Chieko, die doofstom is, heeft het moeilijk om te communiceren met anderen.

Hygiëne, gezondheid

- De behandeling van de schotwonde van Debbie

De Amerikaanse autoriteiten zetten Amelia het land uit.

Sammy, de baby van Richard en Susan, is gestorven. Mike en Debbie denken dat Mexico een gevaarlijk land is. Amelia woont in de VS, ver weg van haar zoon. Susan rookt hasj met een pijpje.

34

35