docentenhandleiding Doel:
Kern:
Doelgroep: Lestijd: Vakken:
Leerlingen leren de aanleiding, impact en betekenis voor Nederland van het bombardement.
Leerjaar 2 en 3 VMBO, HAVO, VWO
Geschiedenis is mensenwerk. De insteek van de les is dan ook dat de geschiedenis bepaald wordt door de keuzes die mensen maken. 1 lesuur
Geschiedenis, maatschappijleer
Vorm / organisatie:
Klassikale online lesfilm (digibord/beamer) met lesbladen die alleen of in tweetallen ingevuld moeten worden.
Tips voor gebruik:
Test de les van tevoren in uw lokaal op het digibord of via de beamer. De lesfilm heeft internetverbinding nodig en geluid. Voor vragen of ondersteuning kunt u contact opnemen met Codename Future: 070-3024770 of
[email protected].
Lesmateriaal:
Voor het lesmateriaal heeft u een code nodig die u kunt aanvragen door u aan te melden op: http://codenamefuture.nl/bombardement. Hier staat tevens de lesfilm.
inleiding Het bombardement van 14 mei 1940 op Rotterdam is een van de grootste tragedies die Nederland en met name Rotterdam heeft getroffen. Het centrum van de stad werd met de grond gelijk gemaakt. Er kwamen 800 mensen om en 80.000 Rotterdammers werden dakloos. Bovendien had het bombardement de overgave van Nederland op nazi-Duitsland tot gevolg.
Voor het eerst is in Nederland een speelfilm gemaakt over deze gebeurtenis. Op 20 december 2012 komt de film Het Bombardement uit, over het bombardement op Rotterdam, met Jan Smit en Roos van Erkel in de hoofdrollen. In samenwerking met de producent van de film, Fu works, heeft Codename Future een les over het bombardement op Rotterdam ontwikkeld. De les gaat in op de gebeurtenissen rond het bombardement. Het laat zien wat er gebeurde in de eerste dagen van de bezetting van Nederland, tussen 10 mei en 15 mei 1940. Het is een bijzonder verhaal met grote gevolgen. In de les wordt gebruik gemaakt van historisch foto- en filmmateriaal, getuigenverslagen en fragmenten uit de film Het Bombardement. De les bestaat uit een presentatie op digibord, afgewisseld met vijf lesbladen waarin telkens een getuige van het bombardement centraal staat. Met dit lesmateriaal, naar aanleiding van de film Het Bombardement, willen we deze belangrijke gebeurtenis uit onze Nederlandse geschiedenis bij docenten en leerlingen onder de aandacht brengen.
factsheet Doel De les Het bombardement heeft als doel om kennis over te dragen over het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 en de impact die dat had op Nederland: het bombardement was de aanleiding voor de overgave van heel Nederland aan nazi-Duitsland. Door de les worden leerlingen betrokken bij de maatschappij, democratie en actief burgerschap. Kerndoelen De les sluit aan bij kerndoel 37 van het vak geschiedenis: Historische basiskennis. De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen. De leerling leert hierbij over belangrijke historische personen en gebeurtenissen en over kenmerkende aspecten van tien tijdvakken. De leerling leert daarbij in elk geval de relatie te leggen tussen de gebeurtenissen en ontwikkelingen in de 20e eeuw (waaronder de Wereldoorlogen en de Holocaust), en hedendaagse ontwikkelingen. De les Het bombardement sluit aan bij het tijdvak: tijd van wereldoorlogen (1900 - 1950).
Doelgroep en vak De les is bedoeld voor klas 2 en 3 van VMBO, HAVO en VWO en wordt ingezet bij het vak geschiedenis. De les kan ook ingezet worden bij het vak maatschappijleer of tijdens een mentoruur. Lestijd De les Het bombardement duurt 1 lesuur. Locatie De les vindt plaats in de klas.
Beschikbaarheid les en lesbladen Voor het tonen van de digitale presentatie is een internetverbinding en geluid noodzakelijk. De digitale presentatie is via internet te bekijken op het digitale schoolbord. In de plaats van een digitaal schoolbord voldoen ook een computer (met internetverbinding) en beamer. De vijf lesbladen zijn van internet te downloaden. Het is aan te raden van tevoren voor elke leerling een setje lesbladen klaar te leggen. Het internetadres is: www.codenamefuture.nl/bombardement. Daar kunt u zich aanmelden voor het lesmateriaal. Lesvorm Digitale presentatie: klassikaal Lesbladen: alleen of in tweetallen De rol van de docent is die van begeleider/verteller.
Kosten Geen. Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het vfonds met middelen uit de BankGiro Loterij en Lotto. Uw deelname aan deze loterijen wordt daarom van harte aanbevolen.
de les Persoonlijke verhalen Het verhaal over het bombardement op Rotterdam laat zien dat de loop van de geschiedenis geen grootschalig, ingewikkeld proces is, maar het gevolg van het handelen van enkele mensen die bepaalde keuzes maken. Geschiedenis is mensenwerk. De insteek van de les is dan ook dat de geschiedenis bepaald wordt door de keuzes die mensen maken. De informatie over het bombardement en de impact ervan komt aan bod via een tijdlijn waarop de gebeurtenissen uit de eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog zijn geplaatst. Op verschillende momenten op de tijdlijn wordt stilgestaan bij mensen die het bombardement hebben meegemaakt. Zoals de kolonel die het bevel voerde over de legertroepen in Rotterdam, een bewoner die het bombardement meemaakte, een Rotterdamse brandweerman en een Duitse luchtmachtpiloot. Door te kiezen voor persoonlijke verhalen, blijven we dicht bij de belevingswereld van de leerlingen. Bij elke persoon vindt kennisoverdracht plaats. Voor de verwerking van de stof zijn lesbladen ontwikkeld.
bron: impressie van de lesfilm
Opbouw De les is opgebouwd uit twee elementen: - Een digitale presentatie op het digibord, opgebouwd rond een tijdlijn van 10 mei 1940 tot en met 15 mei 1940; - Vijf lesbladen met opdrachten over personen die vanuit verschillende perspectieven de eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog in Rotterdam hebben meegemaakt. Indeling lesfilm
Tijd 0 0-3 3-11 11-19 19-28 28-35 35-41 41-43 43-45
Onderdeel Start Introductie Hoofdstuk A Lesblad A Hoofdstuk B Lesblad B Lesblad B (D. soldaat) Hoofdstuk C Lesblad C Lesblad C (E.Rippe) Hoofdstuk D Lesblad D Lesblad D (J.Timmers) Hoofdstuk E Lesblad E Hoofdstuk F Aftiteling
Omschrijving Lesfilm staat klaar op 1e beeld Trailer film, introductie, start Setting in de klas Het ultimatum De filmstukken (hoofdstuk A, B etc.) Aftellende klok (5min.) worden klassikaal bekeken, net als Duitse luchtmachtpiloten de film-/ geluidsfragmenten. Start lesblad B Geluidsfragment bij lesblad B Bombardement De lesbladen worden individueel of Start lesblad C in tweetallen gemaakt. Filmfragment bij lesblad C Rotterdam in brand Start lesblad D Filmfragment bij lesblad D Kolonel Pieter Scharroo Start lesblad E Geluidsfragment capitulatie generaal Winkelman Afsluiting van de les
de lesbladen Lesblad A - antwoorden 1a. Wat eisen de Duitsers van de Nederlanders? Dat de weerstand tegen de Duitse troepen gestaakt wordt, oftewel dat Nederland stopt met vechten en zich overgeeft. 1b. Wat gebeurt er als Nederland deze eis niet inwilligt? De totale vernieling (vernietiging) van de stad Rotterdam.
1c. Wat vinden jullie van het aantal taalfouten in de brief? De brief is in zeer gebrekkig Nederlands geschreven. 1d. Wat is de functie van degene de brief heeft ondertekend? Commandant van de Duitse troepen. 1e. Wat is de naam van de ondertekenaar? Er staat geen naam onder de brief.
1f. Er staat geen handtekening onder de brief. Is de brief geldig? Volgens kolonel Pieter Scharroo was de brief niet geldig. Na de oorlog is uitgebreid gediscussieerd of er al dan niet een handtekening onder had moeten staan volgens het militair recht. Dat bleek niet het geval. De brief was ook zonder handtekening geldig. 2. Welke reactie kiezen jullie? Leerlingen kiezen een van de drie reacties. De keuze van kolonel Pieter Scharroo (reactie 3) komt later in de les aan bod.
de lesbladen Lesblad B - antwoorden 3. Vindt de soldaat het wel of niet goed dat de Duitse vliegtuigen onderweg zijn naar Nederland? Leg uit waarom wel/niet. De soldaat vindt het wel goed omdat de oorlog dan sneller voorbij is en hij naar huis kan, al vindt hij het heel ongemakkelijk als hij bedenkt wat de vliegtuigen aan zullen richten.
4. Wat vind je ervan dat de geallieerden Dresden bombarderen? De leerlingen kiezen voor 1, 2, 3 of 4. Dresden werd gebombardeerd om te zorgen dat Duitsland de oorlog zou opgeven. Achteraf is een discussie ontstaan of het bombardement wel nodig was geweest, aangezien Duitsland op het punt stond verslagen te worden door de geallieerden. De algemeen heersende mening is dat het bombardement op Dresden overbodig was en mogelijk zelfs een oorlogsmisdaad. 5. Op de Playstation of X-box kun je games spelen als Modern warfare / Call of duty. Speel je wel eens een game waarin je moet bombarderen of mensen moet uitschakelen/doodschieten? Zo ja, denk je dan wel eens aan een echte oorlog? Het antwoord verschilt per leerling.
de lesbladen Lesblad C - antwoorden 6. Was de kelder een goede plek voor Elizabeth om te schuilen? Ja, precies op het huis viel een bom. Als ze niet in de kelder had gezeten, had ze het niet overleefd.
7. De meeste woningen hebben geen kelder. Wat zou jij doen als je woning gebombardeerd dreigt te worden? Omcirkel de plekken waar je het beste kan schuilen. Volgens de overheid kun je het beste schuilen onder een tafel of bureau of onder de trap. Mochten die niet aanwezig zijn, dan is de beste plek bij een deurpost. 8. Omschrijf de gevoelens van Elizabeth tijdens het bombardement. Angst, paniek, hysterie.
9. Welke invloed heeft het bombardement op het verdere leven van Elizabeth? De invloed van het bombardement op haar leven is groot. Elizabeth denkt nog elke dag aan de oorlog en is snel bang.
10. Elizabeth neemt, als ze van huis vlucht, iets dierbaars mee, namelijk haar juwelenkistje met sieraden. Helaas raakt ze het tijdens het bombardement kwijt. Wat zou jij meenemen? Antwoord verschilt per leerling.
de lesbladen Lesblad D - antwoorden 11a. Het blussen van de branden net na het bombardement is heel lastig. Veel brandweerspuiten zijn vernietigd en er is geen waterdruk meer in de waterleidingen. Wat maakt het nog meer moeilijk om de branden te blussen? Van veel huizen staan alleen de gevels nog overeind. Die kunnen makkelijk omvallen. 11b. Wat gebeurt er met de broer van Jaap? Hij wordt bedolven onder een vallende gevel en overlijdt aan de gevolgen daarvan.
11c Waarom is Jaap na de oorlog nooit meer naar Duitsland op vakantie geweest? Zijn broer is doodgegaan tijdens het bombardement van de Duitsers op Rotterdam. Bovendien heeft hij na het bombardement als brandweerman veel nare dingen gezien toen hij aan het blussen was. Waarschijnlijk heeft hij mensen gezien die verbrand waren of op een andere manier verminkt. Door wat hij heeft meegemaakt, heeft hij een hekel gekregen aan de Duitsers. Daarom gaat hij niet naar Duitsland op vakantie. 11d. Wat vind je daarvan? Antwoord verschilt per leerling.
de lesbladen Lesblad E - antwoorden 12. Welke argumenten voor en tegen de overgave aan Duitsland zou Pieter Scharroo hebben gehad? Voor de overgave: - Als Nederland zich niet overgeeft, gaan de Duitsers ook andere Nederlandse steden bombarderen, met nog meer doden en gewonden en schade als gevolg. - De Duitsers hebben al veel grondgebied van Nederland in handen, ze zijn veel sterker. Daar kunnen we toch niet tegenop.
Tegen de overgave: - De Nederlanders zijn dan niet meer baas in eigen land. - Als Nederland zich overgeeft, zijn alle offers (doden en gewonden) bij het Nederlandse leger voor niets geweest. 13. Wat zouden jullie hebben gedaan als jullie in de schoenen van Pieter Scharroo hadden gestaan? Per leerling verschillend.
14. De Duitsers vinden dat Nederland zelf schuldig is aan het bombardement op Rotterdam. Wat had Nederland, achteraf gezien, kunnen doen om het bombardement te voorkomen? a. De Duitsers niet tegenhouden bij de bruggen over de Maas (zoals de Willemsbrug) in Rotterdam. Dan hadden de Duitsers Rotterdam sneller kunnen bezetten en hadden ze Rotterdam niet gebombardeerd. b. Al bij het eerste ultimatum had de Nederlandse legerleiding zich moeten overgeven. Dan had de Duitse legerleiding tijd genoeg gehad om de Duitse bommenwerpers terug te sturen.
over de film
Het bombardement is een zinderend liefdesdrama tussen de jonge bokser Vincent en de uit Duitsland gevluchte Eva, die verloofd is met de Nederlandse zakenman Dirk. Terwijl de oorlog in Nederland uitbreekt, ontvlamt tussen Vincent en Eva een even heftige als onmogelijke liefde. Dan breekt 14 mei 1940 aan, de dag dat het centrum van Rotterdam gebombardeerd wordt en de jonge geliefden elkaar uit het oog verliezen.
14 Mei 1940 is een dag die diep gekerfd staat in de hoofden, harten en levens van vele Rotterdammers en Nederlanders. Het bombardement op Rotterdam is één van de grootste tragedies die Nederland en bovenal Rotterdam ooit getroffen heeft. 97.000 kilo Duitse bommen richtten een onherstelbare schade aan in de Maasstad: meer dan 24.000 woningen werden verwoest en ruim 80.000 Rotterdammers werden dakloos. Ongeveer 800 mensen vonden de dood tijdens dit inferno. De impact en gevolgen van deze gebeurtenis zijn tot op vandaag de dag nog voelbaar, merkbaar en zichtbaar in Rotterdam. Er is al veel over deze zwarte bladzijde in de geschiedenis geschreven en diverse televisiereportages zijn er in de loop der jaren over gemaakt. Maar nog nooit werd er een speelfilm gemaakt over het bombardement op deze stad. Juist daarom hebben producenten FU Works en Talent United de handen ineen geslagen voor een groots opgezette speelfilm die recht doet aan deze gebeurtenis. De hoofdrollen worden gespeeld door Jan Smit (bakkersknecht en bokser Vincent), Roos van Erkel (architectuur-studente Eva), Pieter van der Sman (Dirk, verloofde van Eva), Mike Weerts (Chris, broer van Vincent) en Monic Hendrickx (moeder van Eva). Daarnaast zijn onder anderen Gerard Cox (hotelmanager) en Koos Postema (dominee) te zien in bijrollen. Meer informatie: www.bombardementdefilm.nl
extra informatie Extra informatie www.stadsarchiefrotterdam.nl Over het bombardement op Rotterdam is veel informatie te vinden in het Stadsarchief Rotterdam.
www.brandgrens.nl of www.rotterdam4045.nl Site over de oorlogsjaren in Rotterdam, met veel aandacht voor het bombardement. Er zijn veel bronnen aan gelinkt, zoals oorlogsdagboeken, foto’s, kranten, interviews met getuigen en dergelijke. www.historiemeterrotterdam.nl Tijdlijn voor scholen over de geschiedenis van Rotterdam, met onder andere het bombardement en de capitulatie.
Onder de trap: 14 mei 1940 Boek en cd met getuigenverslagen (geluidsfragmenten) van het bombardement op Rotterdam. Verzameld door Wim de Boek. ISBN: 9789081069014 (9789081069014). Uitgegeven in eigen beheer.
In Mei Film op DVD waarin elf ooggetuigen vertellen over hun herinneringen aan de eerste dagen van de oorlog in mei 1940. Regie: Marc Schmidt. ISBN: 978-94-90631-03-1. Uitgegeven door Diafragma en RTV Rijnmond. Te bestellen via www.uitgeverijdiafragma.nl en te koop bij het Oorlogsverzetsmuseum in Rotterdam.
colofon Dit lesmateriaal is gemaakt naar aanleiding van de speelfilm ‘Het Bombardement’ van Ate de Jong. (vanaf 20 december 2012 in de bioscopen)
Wij hebben zorgvuldig getracht van alle gebruikte beeldmateriaal de rechtmatige eigenaren te achterhalen en tot afspraken te komen over het gebruik van dit materiaal in het lespakket. Mocht u desondanks menen dat rechten niet gerespecteerd worden, dan verzoeken we u zo spoedig mogelijk met ons in contact te treden door een e-mail te sturen naar
[email protected]. Bronmaterialen in deze lesfilm en lesbladen zijn van o.a.: Bundesarchiv, Carel Kramer, Diafragma Films, Het Utrechts Archief, Nationaal Archief/Spaarnestad Photo/Het Leven, NIOD - Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Stadsarchief Rotterdam en Imperial War Museums. Foto’s mogen niet worden gereproduceerd zonder voorafgaande toestemming van de auteursrechthebbende. Het gebruikte bronmateriaal uit de lesfilm wordt in het document ‘Bronmaterialen lesfilm Bombardement’ vermeld met bronvermeldingen en behoort bij het lespakket. De in deze lesfilm gebruikte filmbeelden van Het Bombardement komen uit een ruwe versie van de speelfilm, beeld en geluid zijn niet definitief. Gebruik van beeld of -geluid voor commerciële doeleinden is niet toegestaan. Het is ook niet toegestaan om de filmbeelden publiekelijk te verspreiden.
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het vfonds met middelen uit de BankGiro Loterij en Lotto. Uw deelname aan deze loterijen wordt daarom van harte aanbevolen.
