Docentenhandleiding De Vriendschapsband

Docentenhandleiding De Vriendschapsband

Educatief programma Airborne Museum ‘Hartenstein’ 3/4 havo/vwo Airborne Museum ‘Hartenstein’ Utrechtseweg 232 6862 AZ Oosterbeek 2012 www.airbornemuseum.nl

Inhoudsopgave 3 Inleiding 4 Inhoud museumbezoek 5 Bijlage 1 Antwoorden Opdrachten de Vriendschapsarmband 8 Bijlage 2 Het verhaal van de Vriendschapsarmband 9 Bijlage 2 Huisregels van het Airborne Museum

Inleiding Kerndoelen:

In het educatieve programma ‘de Vriendschapsarmband’ van het Airborne Museum gaan leerlingen actief aan de slag met zelfstandig bronnenonderzoek in het museum. Aan de hand van een historisch verhaal, een film en het daarvan afgeleide storyboard komen ze meer te weten over (de persoonlijke verhalen achter) de Slag om Arnhem. Hiervoor maken ze gebruik van originele bronnen in de vorm van objecten, foto’s, documenten en interviews met ooggetuigen. Naast deze docentenhandleiding kunt u gebruik maken van een voorbereidings- en verwerkingsles die aansluiten op dit programma. Deze zijn een aanvulling op het museumbezoek maar het bezoek kan ook op zichzelf staan. U vindt de link naar deze voorbereidings- en verwerkingslessen op onze site onder ‘Lessenserie Vriendschapsarmband’. Deze lessenserie, waarvan de museumles een onderdeel uit kan maken, is ontwikkeld in samenwerking met Edu-Art in opdracht van de Liberationroute.

Nr. 43: Pluriforme samenleving. Nr. 44: Politiek systeem. Nr. 47: Het belang van mensenrechten. Nr. 44, 47: Uitoefening van macht; het belang van mensenrechten.

Geschiedenis tweede fase VO:

Dit project is bedoeld voor leerlingen van klas 3 en 4 havo en vwo.

• De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie. • Het voeren van twee wereldoorlogen. • Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme. • De crisis van het wereldkapitalisme. • Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden. • De Duitse bezetting van Nederland. • Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering. • Vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme.

Doel

Kosten

Doelgroep

De doelstellingen van het project zijn: • De leerlingen kennen de hoofdlijnen van Operatie Market Garden. • De leerlingen maken kennis met (lokale) verhalen over de bevrijding. • De leerlingen leren wat er in en om Oosterbeek en rond Hartenstein is gebeurd tijdens Operatie Market Garden. • De leerlingen denken na over de vraag ‘wat is vrijheid waard?’ • De leerlingen werken met bronnen. • De leerlingen beoordelen en waarderen de objectiviteit van bronnen.

De voorbereidings- en verwerkingsles zijn gratis te downloaden en het educatief materiaal dat in het museum wordt gebruikt is in te zien op www.airbornemuseum.nl Voor het bezoek aan het museum is entreegeld verschuldigd. Meer informatie vindt u op onze website www.airbornemuseum.nl

Boekingen

Voor het museumbezoek dient een afspraak gemaakt te worden. Maak hiervoor gebruik van het boekingsformulier op onze site, het adres [email protected] of bel met 026 333 77 10.

Kerndoelen

De lessen sluiten aan bij de volgende kerndoelen die zijn geformuleerd door het SLO:

Onderbouw VO geschiedenis en mediawijsheid: Kenmerkende aspecten: • Het racistisch en totalitair karakter van het nationaal-socialisme. • De Duitse bezetting en de Jodenvervolging. • De waarde, betekenis en verschillende invalshoek van bronnen. • Het onderscheid maken tussen feiten en meningen: tijden plaatsgebondenheid en interpretaties van personen uit het verleden en het heden, waaronder de leerling zelf.

3

Inhoud museumbezoek Duur: 90 minuten Locatie: educatieruimte en museum Inhoud van de les: • Introductie in de educatieruimte met activering voorkennis en uitleg opdracht. • Leerlingen doen in groepjes zelfstandig onderzoek in het museum. • Verwerkingsopdracht in educatieruimte met behulp van stemkastjes en storyboard.

Inhoud van de museumles

In de museumles gaan de leerlingen aan de slag met bronnenonderzoek. Een belangrijk object uit de collectie staat centraal. Rond dit object is een verhaal te vertellen. Maar hoe betrouwbaar zijn de bronnen? Wat weten we zeker en hoe zijn we aan deze informatie gekomen? Wat vertellen de ooggetuigen, de foto’s en de objecten? De leerlingen merken dat ook de plaats van het museum en het museumgebouw zelf een verhaal vertellen.

Het verhaal

Het programma heeft als basis de ‘oranje’-armband die tentoongesteld is in de Hall of Fame. Achter dit voorwerp zit een verhaal. Een verhaal over twee bevriende Britse piloten, Allen en West, die tijdens de septemberdagen in 1944 hebben gevochten in Oosterbeek. Ze ontmoeten de Nederlandse burgers en bij een van deze ontmoetingen krijgt Allen de armband van een Nederlands meisje. Als West in de gevechten, waar ze spoedig in terecht komen, gewond raakt wordt hij naar Schoonoord gebracht. De armband wordt door de mannen als teken van vriendschap doormidden gesneden. Ieder neemt een helft mee om na de strijd weer samen te voegen. Zover is het nooit gekomen, West overlijdt aan zijn verwondingen en ligt begraven op de Airborne begraafplaats in Oosterbeek.

Les met een storyboard

De leerlingen bekijken een filmpje van het verhaal. Op het smartboard is een storyboard weergegeven met de verschillende scènes uit het verhaal . Aan de hand van de scènes gaan de leerlingen op onderzoek in het museum. Door analyse van verschillende bronnen in het museum proberen ze te achterhalen welke scènes hebben plaatsgevonden en hoe het ook anders zou kunnen zijn gelopen. Ze maken hiervoor onder andere gebruik van de verschillende ooggetuigenverslagen van zowel veteranen en burgers, de ‘Roll of Honour’ waar ze terugvinden waar en hoe West is overleden en begraven, vele foto’s en objecten zoals de armband. In de Airborne Experience zoeken ze de plekken waar de verschillende scènes zich kunnen hebben afgespeeld. Afsluitend wordt met de groep met behulp van de stemkastjes bepaald welke scènes aan de hand van hun onderzoek genoeg bewijs hebben opgeleverd om overeind te blijven. Op het smartboard wordt de verhaallijn opnieuw gemaakt.

4

Bijlage 1 Antwoorden Educatie Programma de Vriendschapsarmband

3Opdrachten Filmzaal

Bekijk de kaart in de zaal. Kun je de 1e Airlandings Brigade terugvinden? Waar en wanneer landde deze brigade? Landingszone S Wolfheze op 17 september 1944.

Waar bestaat het plan Market Garden uit? Market: snelle verovering van de bruggen rond Arnhem en Nijmegen door de luchtlandingstroepen. Garden: Het oprukken van de grondtroepen.

Bekijk de citaten op de grijze balk. Waar zouden de soldaten aan hebben gedacht toen ze Groot-Brittannië verlieten? Dat de aanval snel voorbij zou zijn en dat het niet moeilijk zou zijn. Ze zouden voor de kerst thuis zijn.

Wat is de reactie van de Nederlandse burgers die de troepen ontmoeten? Deze ontvangen hen als helden. Ze denken dat ze bevrijd zijn.

De bronnen: - foto’s van vliegtuigen - kaart in het museum - citaten soldaten (ooggetuigen)

Wat gaat er allemaal mis bij de uitvoering van het plan? • Er waren meer Duitse troepen dan gedacht. • Het lukte niet de bruggen te veroveren. • Voorraden werden op de verkeerde plekken (bij de vijand) gedropt. • Er waren problemen met de communicatie.

Wat weten we? Staff Sergeant P.J. Allen & Staff Sergeant Richard William West waren zweefvliegtuig piloten ingedeeld bij het F squadron. Ze landden vermoedelijk met een HORSA zweefvliegtuig (zie foto’s) met de eerste lift op zondag 17 september op het landingsterrein S. Reijerskamp, ten noorden van Wolfheze. Zij vervoerden leden van het 1e bataljon The Border regiment. (zie kaart en citaten soldaten).

Wat was de functie van het gebouw ‘Hartenstein’ in deze periode? Hoofdkwartier van de Britten. Wanneer trekken de geallieerden zich terug? In de nacht van 25 op 26 september 1944. Wat is het gevolg van het mislukken van ‘Market Garden’? De opmars van de geallieerden komt tot staan en de oorlog duurt voort. De Hongerwinter vindt plaats.

3Opdrachten Scène 2

Sergeant Allen krijgt de armband

3Opdrachten Scene 1

De piloten stijgen op

Bekijk de wand direct links met de foto’s en citaten van Soldaat Sidney Elliott helemaal bovenaan. Hoe werden de geallieerden ontvangen in Oosterbeek? Ze werden als helden binnengehaald en toegejuicht. De mensen dachten dat ze nu bevrijd waren. De bronnen: - foto’s van soldaten - citaten soldaten (ooggetuigen)

Bekijk de foto’s in de zaal. Hoe konden de zweefvliegtuigen helemaal van Broadwell in Engeland naar Nederland vliegen? Ze werden getrokken door gemotoriseerde vliegtuigen, Halifax, Dacota of Stirling vliegtuigen. De zweefvliegtuigen werden vlak voor de landing afgekoppeld en de gemotoriseerde vliegtuigen vlogen verder.

Wat weten we? Burgers in Oosterbeek zagen de geallieerden als hun bevrijders. De vrijheid werd al gevierd voordat deze daadwerkelijk was aangebroken (citaten). In september 1944 ging men in opdracht van de regering in

Wat werd er met de zweefvliegtuigen vervoerd? Manschappen (zonder parachute want de zweefvliegtuigen moesten landen), voertuigen en materialen.

5

Loop naar het paneel ‘gevechten in Oosterbeek’ tegenover het beeldscherm. Waar bevonden zich de noodhospitalen? De Britse gewonden werden in noodhospitalen behandeld. Hotel Schoonoord en Hotel De Tafelberg en ook de pastorie.

Londen over tot het samenvoegen van alle verzetsgroepen in de Binnenlandse Strijdkrachten die herkenbaar zouden zijn aan een oranje armband met zwarte letters ORANJE. Het doel was om de vrijwillige burgerstrijder (als franc tireur) te beschermen tegen fusillade door de Duitsers. Maar of de band die bescherming bood was twijfelachtig. In de meeste gevallen niet. Tijdens de Slag bij Arnhem droegen de leden van het z.g. Oranjebataljon de oranje armbanden. Waarschijnlijk is de armband van de twee Britse piloten echter Hollandse huisvlijt aangezien de armband niet lijkt op de armbanden die door de Britten werden meegenomen.

De bronnen: - voorwerp (armband) - teksten in museum Wat weten we? Ergens tijdens deze dagen raakt Sergeant West gewond en wordt naar een gewondenpost gebracht. Misschien Hotel Schoonoord. Ergens tijdens de opmars vanaf het landingsterrein naar Oosterbeek of in Oosterbeek komen ze in het bezit van een armband. Deze bestaat uit een rood-wit-blauwe band met op de witte baan in Oranje letters de tekst “ORANJE” geborduurd. Of zij deze van een burger gekregen hebben is niet zeker maar wel waarschijnlijk. Ook met de 1e Britse Airborne divisie werden armbanden meegevoerd. Deze bestond uit een oranje armband met in zwarte letters het woord ORANJE. Deze band was al eerder in Engeland vervaardigd. Deze banden waren verplicht voor de leden van de Binnenlandse Strijdkrachten.

3Opdrachten Scène 3

Sergeant West raakt gewond Beschrijf aan de hand van de foto’s en citaten de gevechten die kort daarna plaatsvonden. Eigen antwoord Bekijk één interview van de Duitse veteranen en één interview van de geallieerden op de verschillende videoschermen in de gang. Welke verschillen en/of overeenkomsten hoor je in hun getuigenissen? Eigen antwoord

3Opdrachten Scène 5

Sergeant Allen trekt zich terug over de Rijn

De bronnen: - foto’s van soldaten - film interviews (ooggetuigen) - citaten soldaten (ooggetuigen) Wat weten we? Gedurende de tijd dat ze bij de Airborne eenheid op het slagveld verbleven werden de piloten ingezet als grondtroepen. Het was de enige reserve waar een Airborne divisie over beschikte. Op 19 september wordt het F squadron verplaatst naar de Stationsweg, de oostelijke zijde van de inmiddels gevormde Perimeter rond het hoofdkwartier in Hotel Hartenstein. West raakte gewond. Datum en plaats zijn onbekend.

Bekijk de vitrine Waarvoor dienden de verschillende hulpmiddelen in de vitrine bij het terugtrekken van de militairen? Terugtrekken; de linten om in het donker niet te verdwalen en langs terug te trekken naar de Rijn, de lappen om de schoenen om geen geluid te maken en de kaart ter navigatie. Wanneer vond het terugtrekken plaats? In de nacht van 25 en 26 september 1944 Hoeveel mannen konden zich terugtrekken? 2.300 mannen

3Opdrachten Scène 4

Sergeant West blijft achter

Bekijk de foto ‘Overlevenden na ontsnapping over de Rijn’. Welke (verschillende) emotie(s) zie je op de gezichten van de militairen? eigen antwoord De bronnen: - voorwerpen: linten, schoen en kaart - tekst in museum - foto’s

Bekijk de vitrine met de doktersjas Welke informatie vind je over de armband die hier zichtbaar is? Maak een tekening van de armband en/of beschrijf deze. Het betreft een blauwe band met een oranje baan. Hij lijkt gedrukt te zijn.

6

Wat weten we? Op 20 september wordt de eenheid weer terug naar de westzijden van de Perimeter verplaatst. Ze nemen daar de plaats in van de 21e Independent Parachute Company aan de Graaf van Richterenweg tussen de posities van het 1e bataljon The Border Regiment en de Kings Own Scottish Borderers. Daar blijven ze tot de 25e september. In de nacht van 25 op 26 september 1944 volgt de terugtocht over de Rijn.

3Opdrachten Scene 6

West Sterft

In de Hall of Fame op het katheder vind je de ‘Roll of Honour’. Hierin staan alle namen van (geallieerde) mannen die bij de Slag om Arnhem zijn omgekomen. Zoek in de Roll of Honour naar Richard William West. Welke informatie kun je vinden? WEST, Richard W., S/Sgt; 926508: F-Sqn; age 21 + S/Sgt West died of wounds in the William III Baracks at Apeldoorn, and was buried in the local Heidehof General Cemetery, grave 335, on the same day. Oosterbeek 24.A.9 Bekijk de armband van ons verhaal in de Hall of Fame op de begane grond. Welke verschillen/overeenkomsten vind je met de armband op de 1e verdieping? Geen handwerk, andere materialen en vooral een ander verhaal! Beluister een burgerverhaal naar keuze. Richard William West kwam om het leven tijdens de Slag. Wat waren de gevolgen voor de burger in het door jou beluisterde verhaal? Verschillende antwoorden mogelijk De bronnen: - Roll of Honour - tekst in museum - vriendschapsarmband Wat weten we? West raakte gewond. De datum en plaats zijn onbekend. Hij overleed 6 oktober 1944 in een hospitaal in Apeldoorn en werd aanvankelijk begraven op de begraafplaats ’Heihof’ in Apeldoorn. Later werd hij herbegraven op de Airborne begraafplaats in Oosterbeek.

7

Bijlage 2: Aanvullende informatie bij het verhaal

De armband In september 1944 ging men in opdracht van de regering in Londen over tot het samenvoegen van alle verzetsgroepen in de Binnenlandse Strijdkrachten, die herkenbaar zouden zijn aan een oranje armband met zwarte letters ORANJE. Het doel was om de vrijwillige burgerstrijder (als franc tireur) te beschermen tegen fusillade door de Duitsers . Maar of de band die bescherming bood was twijfelachtig. In de meeste gevallen niet. Tijdens de Slag bij Arnhem droegen de leden van het z.g. Oranjebataljon de oranje armbanden. Waarschijnlijk is de armband van de twee Britse piloten echter Hollandse huisvlijt aangezien de armband niet lijkt op de armbanden die door de Britten werden meegenomen.

Jonge piloten vechten voor onze vrijheid Het is half september 1944. Als onderdeel van de Operatie Market Garden stijgen ruim duizend zweefvliegpiloten met hun toestellen op van verschillende vliegvelden in Engeland. De zweefvliegpiloten zijn vrijwilligers. Na een uitgebreide militaire training hebben ze eerst een opleiding tot piloot op een klein motorvliegtuig en daarna tot zweefvliegtuigpiloot gekregen. Hierdoor zijn ze breed inzetbaar. Na een landing moeten ze zo snel mogelijk weer naar Engeland terug om beschikbaar te zijn voor een eventuele volgende operatie. Maar gedurende de tijd dat ze bij de Airborne-eenheid op het slagveld zijn, blijven de piloten als grondtroepen beschikbaar in twee zogeheten Wings, het luchtmacht equivalent van een bataljon. Het is de enige reserve waar een Airborne-divisie over beschikt. De twee jonge zweefvliegpiloten P.J. Allen en Richard William West stijgen in september vanuit vliegveld Broadwell in Engeland op. De twee stafsergeanten zijn begin twintig. De jongens landen op de landingszone bij Wolfheze, diep in vijandelijk gebied. Aan boord zijn de soldaten van het 1e bataljon The Border Regiment. De soldaten hebben de opdracht gekregen om de brug over de Rijn te veroveren. Want als dat is gedaan, kunnen de geallieerde grondtroepen vanaf de Belgische grens oprukken naar Duitsland. Op deze manier kan de oorlog nog voor de kerst voorbij zijn. De bevriende piloten Allen en West werken gedurende de tijd dat ze bij de Airborne-eenheid zijn als infanteristen in Oosterbeek. Op 19 september hebben ze tegenover het landgoed De Dennenkamp (waar nu het gemeentehuis staat) hun positie ingenomen. Onophoudelijk gaan de beschietingen door. Ergens tussen 19 en 22 september ontmoeten beide vrienden iemand uit Oosterbeek die hen een armband geeft. Het is een armband van de Ondergrondse waarop de letters Oranje zijn genaaid. Als ze uit elkaar gaan besluiten ze deze armband doormidden te snijden en te delen. Ieder draagt een helft van de armband bij zich. Richard William West raakt in deze dagen zwaargewond en overlijdt op 6 oktober 1944. Hij ligt begraven op de Airborne begraafplaats in Oosterbeek. Zijn vriend P.J. Allen trekt in de nacht van 25 op 26 september terug over de Rijn naar veilig gebied. Hij heeft de oorlog overleefd en zijn deel van de armband is in het Airborne Museum ‘Hartenstein’ te zien.

8

Bijlage 3 Huisregels Airborne Museum

Om voor al onze gasten een prettig bezoek mogelijk te maken gelden in het museum de volgende huisregels. Wij vragen u vriendelijk tijdens uw bezoek deze regels te volgen. Wij wensen u een aangenaam verblijf in ons museum!

de eerste etage vóór de Educatieve Ruimte en beneden bij de toiletten). • Rugtassen (van ieder formaat), pakjes, tassen, en handtassen groter dan 30x35 cm en motorhelmen dienen in de lockers naast de garderobe op de eerste etage te worden achtergelaten – het gebruik hiervan is kosteloos. Indien er geen lockers beschikbaar zijn, dienen rugtassen vóór de borst gedragen te worden. Koffers en andere reisbagage worden niet aangenomen en mogen niet mee het museum in. • Paraplu’s en Nordic wandelstokken dienen in de paraplubak bij de ingang geplaatst te worden. • Airborne Museum ‘Hartenstein’ is niet aansprakelijk voor verlies of diefstal van persoonlijke eigendommen.

Schoolbezoek

• Per groep van 15 leerlingen moet minimaal 1 begeleider aanwezig zijn • Leerkrachten en begeleiders van groepen zijn te allen tijde verantwoordelijk voor en aanspreekbaar op het gedrag van door hen begeleide groepsleden. • Tijdens het bezoek dienen docenten/begeleiders bij de leerlingen te blijven. • Wilt u erop toezien dat u en uw leerlingen geen overlast bezorgen aan andere bezoekers? Wilt u er dus op letten dat de leerlingen niet te luidruchtig zijn en niet hollen in het museum? • In de museumzalen (met uitzondering van de Hall of Fame) mag niet gegeten, gedronken of gerookt worden. • Wilt u foto’s maken van de kinderen, die aan het werk zijn in de ruimte? Dat mag maar dan wel zonder flits. • Wilt u er op toezien dat er vóór en na het museumbezoek uw leerlingen niet met grint en steentjes rond de tank en artillerievoertuigen buiten het museum schoppen en gooien? We houden het mooie park rond het museum graag schoon. We verzoeken u toe te zien op het niet laten slingeren van afval door uw leerlingen. • Wilt u bij eventueel gebruik van lunchpakketten buiten het museum zo vriendelijk zijn het afval op te ruimen door in een eigen meegenomen vuilniszak te doen? U kunt een van de medewerkers van het museum vragen deze in de container te deponeren. • Airborne Museum ‘Hartenstein’ wil het museumbezoek voor alle bezoekers plezierig laten verlopen. Wanneer de huisregels niet worden nageleefd, zal één van onze medewerkers de betreffende bezoeker(s) dan ook verzoeken het museum te verlaten.

Mobiele telefoon

• Airborne Museum ‘Hartenstein’ stelt het op prijs als u uw mobiele telefoon uitzet voordat u de tentoonstellingsruimten betreedt.

Eten en drinken

• Het meenemen van dranken of etenswaren naar het museum is niet toegestaan. Consumpties zijn verkrijgbaar in de hal van de eerste etage; deze mogen uitsluitend in de ‘Hall of Fame’ genuttigd worden en niet worden meegenomen naar de overige tentoonstellingsruimten. Kauwgum is in het gehele museum niet toegestaan.

Roken

• Roken is in het museum niet toegestaan.

Cameratoezicht

• In het gehele museum en in de Airborne Experience vindt cameratoezicht plaats. De camerabeelden worden opgenomen. Hierop is de privacywetgeving van toepassing.

Algemeen

• De tentoongestelde objecten mogen niet worden aangeraakt tenzij anders aangegeven. • Aanwijzingen van het personeel dienen altijd te worden opgevolgd. • Ouders en begeleiders van kinderen zijn altijd verantwoordelijk voor en aanspreekbaar op het gedrag van door hen meegebrachte kinderen. Rennen, stoeien en schreeuwen is niet toegestaan. • Kinderen onder de 12 jaar mogen het museum niet zonder begeleiding binnen. • Buggy’s en wandelwagens met kinderen zijn toegestaan. • Rolstoelen en andere hulpmiddelen voor mindervaliden zijn toegestaan. • Er zijn 2 rolstoelen te leen bij de entree.

Fotograferen en filmen

• Het maken van foto’s en films, mits voor privé-gebruik, is toegestaan in alle tentoonstellingsruimten. Sommige tentoongestelde voorwerpen zijn echter kwetsbaar voor licht. Daarom is gebruik van flitslicht niet toegestaan. Tevens zijn statieven niet toegestaan. Er mogen geen foto-, video- en filmopnamen gemaakt worden voor commerciële doeleinden zonder vooraf verleende toestemming.

Wifi

Parkeren

• In het hele museum, inclusief in de Airborne Experience, is tijdens openingstijden gratis wifi beschikbaar. Wij vinden het leuk als u uw bezoekervaring en foto’s met anderen deelt.

• Parkeren is geheel op eigen risico en dient te geschieden op de parkeerterreinen bij het restaurant gevestigd aan de oostzijde van het museum. Hier zijn tevens speciale parkeerplaatsen voor voertuigen voor mindervalide bezoekers. Parkeren elders op het terrein en park rond Airborne Museum ‘Hartenstein’ is niet toegestaan. Bussen kunnen parkeren aan de tegenover het museum gelegen Oranjeweg.

airbornemuseum airbornemuseumhartenstein

Huisdieren

Calamiteiten

• Het meebrengen van (huis)dieren in het museum is niet toegestaan, met uitzondering van geleidehonden. Airborne Museum ‘Hartenstein’ biedt geen opvang voor de (huis)dieren.

• Blijf kalm en volg de aanwijzingen van het personeel. • In geval van een ontruimingsalarm dient u het gebouw te verlaten via de daarvoor aangewezen vluchtroutes. • Maak geen gebruik van de liften. • Bij ontruimingsalarm worden alle bezoekers verzocht zich te verzamelen bij de muziekluifel in het museumpark.

Garderobe

• Jassen dienen in de garderobe te worden opgehangen (te vinden op zowel

9