*ZE9BFF0E553*
Zaaknummer: ZA.14-29937/DN.14-5854
LOGOPEDISCHE ZORG IN HET BASISONDERWIJS
Afdeling Samenleving Augustus 2014
INLEIDING In de meerjarenraming van de gemeente Vlagtwedde wordt vanaf 2017 rekening gehouden met een bezuiniging op de uitgaven voor logopedie in het basisonderwijs van 1 fte. Deze bezuiniging is gebaseerd op de verwachting dat de vraag naar logopedische zorg als gevolg van de demografische ontwikkeling (minder instroom in het basisonderwijs) zal afnemen, waardoor in 2017 minder personele inzet nodig is om aan de vraag te kunnen voldoen. (Zie bijlage 1). Bij de begrotingsbesprekingen in november 2013 hebben de partijen Pvda, CDA en Groen Links een motie ingediend die met algemene stemmen is aangenomen. Volgens deze motie werd het college gevraagd een rapport uit te brengen met betrekking tot de invulling van de logopedische zorg vanaf 2017, waarbij geen afbreuk wordt gedaan aan de kwaliteit en toegankelijkheid van het huidige aanbod aan logopedische zorg. (Zie bijlage 2) Deze notitie wil een antwoord geven op de vraag van de raad in november 2013. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de demografische ontwikkelingen, de gevolgen van de geplande bezuiniging in de praktijk, de behoefte aan logopedische zorg en de relatie tussen logopedische zorg en onderwijsachterstandenbeleid. Tot slot volgt de conclusie, die als volgt kan worden samengevat: Een bezuiniging op schoollogopedie met ingang van 2017 doet, zoals het zich nu laat aanzien, afbreuk aan de kwaliteit en toegankelijkheid van dit zorgaanbod, omdat: - de instroom in het basisonderwijs geleidelijk afneemt, maar gemeente breed, en niet op één of meerdere specifieke schoollocaties. - de behoefte aan schoollogopedie nog niet is afgenomen. Er zijn nog steeds wachtlijsten. - een bezuiniging op schoollogopedie gevolgen heeft voor alle basisscholen, zolang de vraag naar logopedie niet substantieel is verminderd. - schoollogopedie bijdraagt aan het voorkomen en bestrijden van taalachterstand. Op grond van deze conclusie verdient het aanbeveling het huidige aanbod zo mogelijk na 2017 te handhaven en te zoeken naar een alternatieve dekking van (een deel van) de kosten.
Logopedische zorg
augustus 2014
2
DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN De voorgenomen bezuiniging gaat uit van de veronderstelling dat de vraag naar logopedie in het basisonderwijs de komende jaren snel zal afnemen als gevolg van demografische ontwikkelingen. Er worden minder kinderen geboren, waardoor de instroom in het basisonderwijs afneemt en daardoor ook het aantal kinderen met een logopedisch probleem. Op grond van de geboortecijfers sinds 2010 is de verwachting dat de instroom in het basisonderwijs inderdaad afneemt realistisch. Geboren tussen 1-10-2010 - 1-10-2011 1-10-2011 - 1-102012 1-10-2012 - 1-10-2013 1-10-2013 – 12-82014 (uitdraai 12-8-2014)
Bourtange
Vlagtwedd e
Sellinge n
Ter Apelkanaal
Ter Apel
9
37
17
10
81
6 2 4
28 25 22
12 18 13
6 9 4
77 67 47
Instroom basisonderwijs 2014-2015 2015-2016 2017-2018 2018-2019
Er zijn echter wel wat kanttekeningen te maken: - De instroom neemt geleidelijk af. - De instroom neemt gemeente breed af en niet op één bepaalde schoollocatie. - Er bestaan nog geen plannen om basisscholen te sluiten. (Zie bijlage 3). Hierdoor is het niet mogelijk op dit moment één of meerdere basisscholen aan te wijzen waar de logopediste substantieel tijd over heeft, doordat er minder kinderen instromen. Een vermindering van het aantal uren logopedie zal daarom niet geruisloos kunnen worden doorgevoerd.
Logopedische zorg
augustus 2014
3
GEVOLGEN BEZUINIGING IN DE PRAKTIJK School
Aantal dagdelen logopedische zorg 2012-2013
RKBS Bonifatius RKBS H Gerardus PORK O.b.s. De Vlinder Interschool C.b.s. De Hoeksteen C.b.s. Het Gebint C.b.s. De Zaaier O.b.s. Plaggenborg O.b.s. Willem Lodewijck O.b.s. Clockeslach O.b.s. Op d’Esch O.b.s. De Klimop Totaal
1 1 3 3 1 1 1 1,5 1 1 1,5 1 1 18 dagdelen
Op dit moment zijn de logopedisten steeds gedurende een of meer dagdelen op een school aanwezig. Zij verplaatsen zich tijdens de lunchpauze. Een bezuiniging van 1 fte betekent in de praktijk 8 dagdelen minder logopedische zorg op de scholen en zo’n 40 minder behandelingen per week.1 Een vermindering van het aantal uren heeft impact op het zorgaanbod per school, zolang de vraag niet substantieel is verminderd. Een vermindering met 8 dagdelen leidt tot het delen van dagdelen door scholen (met reistijd tijdens dagdeel) of zorg één keer per twee weken. BEHOEFTE AAN LOGOPEDISCHE ZORG Uit de jaarverslagen van de logopedisten kan worden opgemaakt dat de behoefte aan logopedische zorg nog niet is afgenomen.2 -
1 2
Er worden jaarlijks ongeveer evenveel kinderen behandeld. Er zijn nog steeds wachtlijsten voor de logopedische behandeling.
Vgl. Jaarverslag schoollogopedie 2012-2013 p. 10, Uurrooster Marleen 2012-2013 Vgl. Jaarverslag schoollogopedie 2012-2013 p. 42.
Logopedische zorg
augustus 2014
4
RELATIE LOGOPEDISCHE ZORG EN ONDERWIJSACHTERSTANDENBELEID Logopedie kan worden gezien als preventieve zorg in het kader van het VVEbeleid. Een goede spraak-taalontwikkeling is essentieel voor een goede communicatie met de omgeving en daardoor van groot belang voor het verkennen van de wereld en het leer/ontwikkelingsproces van een kind. De meest gevoelige periode voor spraak-taalontwikkeling ligt tussen de twee en vijf jaar. Wanneer spraak- en taalstoornissen in de voor- en vroegschoolse periode worden aangepakt, kan onderwijsachterstand voorkomen of beperkt worden. De pedagogisch medewerkers en interne begeleiders van peuterspeelzaal en kinderopvang zijn daarom zeer alert wanneer zij constateren dat een kind zich niet of nauwelijks verstaanbaar kan maken. In het kader van het VVE-beleid stelt de gemeente Vlagtwedde een budget beschikbaar voor logopedisch advies in de voorschoolse fase om zo nodig een goede diagnose voor het probleem te kunnen stellen. Voor een individuele logopedische begeleiding in de voorschoolse fase zou de gemeentelijke logopedische zorg moeten worden uitgebreid. Dit vraagt in feite om een extra investering in plaats van een bezuiniging. Een logopedisch advies in de voorschoolse fase heeft een signaalfunctie bij de overdracht naar de basisschool (doorgaande lijn) Bij de overdracht van een kind naar de basisschool wordt aandacht besteed aan de taalontwikkeling van het kind. Wanneer de peuterspeelzaal/kinderopvang aangeeft dat een 4-jarige zich slecht verstaanbaar kan maken is dit voor de school een signaal om extra aandacht te besteden aan de logopedische zorg. Een logopedisch advies uit de voorschoolse fase versterkt dit signaal. Dit signaal moet dan wel worden opgepakt en resulteren in een behandeling in de onderbouw van de basisschool. Hiervoor is deskundige zorg in de vorm van logopedie noodzakelijk. Een leerkracht is hierin niet geschoold. Wanneer dit niet gebeurt bij gebrek aan logopedische capaciteit blijft het spraak-taalprobleem bestaan. Het kind heeft hier vervolgens zijn hele schoolloopbaan last van. In de praktijk is de vraag naar logopedie op onze basisscholen nog steeds groot. Welke kinderen voor onmiddellijke behandeling in aanmerking komen, is steeds een moeilijke afweging. Naast de ernst van het probleem speelt de leeftijd van het kind een rol. Bepaalde spraakstoornissen, zoals het niet kunnen uitspreken van een bepaalde klank, kunnen zich soms in de loop van de tijd vanzelf oplossen. Kinderen met dit soort problemen komen daarom vaak op de wachtlijst te staan. Het is echter wel belangrijk regelmatig te blijven controleren, omdat behandeling uiteindelijk noodzakelijk is als de stoornis blijft bestaan. Logopedische behandeling op school heeft voordelen boven een behandeling in een privé-praktijk (doorgaande lijn).
Logopedische zorg
augustus 2014
5
Door een logopedische behandeling wordt het onderwijsproces slechts voor een korte tijd onderbroken. Het komt de transfer van het geleerde ten goede wanneer de logopediste in direct contact staat met de leerkracht. De leerkracht is op de hoogte van de behandeling van het kind en kan desgevraagd de oefeningen herhalen. De begeleiding van de leerkrachten zelf is ook van belang, omdat zij door hun veelvuldig contact met de kinderen vaak de eersten zijn die problemen en achterstanden kunnen signaleren. Daarnaast kunnen zij het werk van de logopediste ondersteunen door betrokken te worden bij de behandelingsplannen. Voor ouders is op school de drempel om in contact te treden met de logopediste lager. Bovendien is het belangrijk de ouders van jonge kinderen erop te wijzen dat zij een belangrijke rol vervullen in de spraak- en taalontwikkeling van hun kinderen. Deze voordelen vervallen wanneer door bezuinigingen op schoollogopedie kinderen vaker verwezen moeten worden naar een privé-praktijk. Wanneer logopedie in 2015 uit het basispakket verdwijnt, worden kinderen uit financi eel zwakkere milieus hier waarschijnlijk de dupe van, omdat ouders dan niet naar een privé-praktijk gaan op het moment dat zij dit zelf moeten betalen. Logopedische zorg draagt bij aan het bestrijden van de taalachterstand in ons gebied Als kinderen niet in staat zijn goed te communiceren met hun omgeving, dan kunnen gesprekken niet goed tot stand komen, groeit hun woordenschat onvoldoende en verlopen gesprekken steeds moeizamer. Dit belemmert hun taalontwikkeling maar ook hun leerproces op andere terreinen. Een bezuiniging op logopedische zorg op school ontneemt kinderen kansen hun taalachterstand tijdig in te lopen. Logopedische zorg draagt bij aan een goede zorgstructuur in het kader van passend onderwijs Kinderen die niet goed worden verstaan lopen de kans buitengesloten te worden door leeftijdgenoten en volwassenen. Dit kan vervolgens weer leiden tot gedragsproblemen, omdat deze kinderen hun onmacht niet kunnen verwoorden, en tot sociale problemen omdat deze kinderen niet goed in staat zijn contacten te leggen noch met andere kinderen noch met volwassenen. De zorg omtrent deze kinderen neemt dan alleen maar toe.
Logopedische zorg
augustus 2014
6
SAMENVATTING EN CONCLUSIE De voorgenomen bezuiniging gaat uit van de veronderstelling dat de vraag naar logopedie in het basisonderwijs de komende jaren snel zal afnemen als gevolg van demografische ontwikkelingen. Er worden minder kinderen geboren, waardoor de instroom in het basisonderwijs afneemt en daardoor ook het aantal kinderen met een logopedisch probleem. Een vermindering van het aantal uren logopedie zal niet geruisloos kunnen worden doorgevoerd, omdat het op dit moment niet mogelijk is één of meerdere basisscholen aan te wijzen waar de logopediste substantieel tijd over heeft, doordat de vraag is afgenomen. Een bezuiniging op schoollogopedie met ingang van 2017 doet, zoals het zich nu laat aanzien, afbreuk aan de kwaliteit en toegankelijkheid van dit zorgaanbod, omdat: - de instroom in het basisonderwijs geleidelijk afneemt, maar gemeente breed, en niet op één of meerdere specifieke schoollocaties. - de behoefte aan schoollogopedie nog niet is afgenomen. Er zijn nog steeds wachtlijsten. - een bezuiniging op schoollogopedie gevolgen heeft voor alle basisscholen, zolang de vraag naar logopedie niet substantieel is verminderd. - schoollogopedie bijdraagt aan het voorkomen en bestrijden van taalachterstand. Op grond van deze conclusie verdient het aanbeveling het huidige aanbod zo mogelijk na 2017 te handhaven en te zoeken naar een alternatieve dekking van (een deel van) de kosten.
Logopedische zorg
augustus 2014
7
Bijlage 1: Programmabegroting gemeente Vlagtwedde 2014
Programmabegroting gemeente Vlagtwedde 2014, 3. Ombuigingsvoorstellen - vierde tranche pagina 14 Primair Onderwijs Ambitie: in onze (hoofd)kernen zijn scholen waar excellent onderwijs wordt gegeven zodat kinderen optimale ontwikkelingskansen krijgen Om in de (hoofd)kernen een onderwijsvoorziening overeind te houden, zouden school-besturen nauwer met elkaar moeten samenwerken dan nu het geval is. Op termijn vindt dat onderwijs dan plaats in de hoofdkernen Vlagtwedde, Sellingen en Ter Apel. Onderwerp
Toelichting
Bedrag
Jaar
Primair onderwijs
De samenwerking tussen de schoolbesturen in de komende jaren kan een vrijval van gemeenschapsmiddelen met zich meebrengen die ten goede komt aan het gehele onderwijs. Gebaseerd op resultaatcijfers 2012 wordt op dit moment een minimale taakstelling geformuleerd
40.000
20152017
Schoollogopedie
Het volume van de schoollogopedie (nu 2,1 fte.) neerwaarts bijstellen in samenhang met ontwikkelingen binnen het onderwijs (zie hiervoor ‘Primair onderwijs’). Vanuit dit vertrekpunt is de taakstelling gebaseerd op 1,0 fte. in 2017.
60.000
2017
100.000
Logopedische zorg
augustus 2014
8
Logopedische zorg
augustus 2014
9
Bijlage 2: Motie
Motie PvdA CDA GroenLinks: logopedie De motie logopedie is met algemene stemmen aangenomen, inhoudende: - nadere rapportage van het college af te wachten met betrekking tot invulling van de logopedische zorg waarbij geen afbreuk wordt gedaan aan de huidige zorg, kwaliteit en toegankelijkheid - de uitkomsten beschikbaar dienen te zijn bij de Algemene Beschouwingen 2014 Pepperflow: Nog geen stand van zaken. 5-11-2013 5-4-2014 7-2-2014 De nadere rapportage wordt vorm gegeven.
Logopedische zorg
augustus 2014
10
Bijlage 3: leerlingentellingen per 1oktober
Het Gebint (PC)
De Hoeksteen (PC)
De Zaaier (PC)
PORK (SWS)
Bonifatius (RK)
Gerhardus (RK)
Totaal
Teldata 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
De Rots (PC)
Teldata bijzondere basisscholen
35 33 34 31 27 25 27 32 29 26 33 28 32 31 27 19 0 0 0
97 97 95 86 80 84 81 83 81 75 81 84 93 90 90 84 78 71 78
98 94 96 112 113 121 122 138 142 143 140 134 116 101 108 97 85 72 60
119 116 118 128 136 138 141 138 134 145 137 141 130 129 148 155 153 155 155
189 202 208 207 206 200 205 193 199 193 201 199 209 195 194 202 210 211 224
154 158 156 153 142 162 175 182 200 211 223 215 229 226 206 191 170 147 125
97 109 114 107 112 111 105 99 92 87 91 84 97 104 97 89 68 63 63
789 809 821 824 816 841 856 865 877 880 906 885 906 876 870 837 764 719 705
Logopedische zorg
augustus 2014
11
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
58 60 53 50 51 48 48 48 44 45 54 51 56 63 67 68 76 75 65
Logopedische zorg
26 27 26 31 36 35 37 38 38 43 45 38 38 44 39 39 45 48 45
106 105 102 106 103 94 95 96 106 99 90 95 95 91 81 82 74 78 86
159 170 243 304 295 304 248 192 192 149 168 170 167 164 257 253 258 267 278
61 60 65 58 58 55 68 65 64 68 69 73 69 78 60 62 54 55 63
129 111 114 125 122 123 117 122 104 104 111 111 103 96 120 112 120 117 107
augustus 2014
Totaal
De Clockeslach
De Klimop
De Vlinder
Op d' Esch
W. Lodewijckschool Plaggenborg
Teldata openbare basisscholen
539 533 603 674 665 659 613 561 548 508 537 538 528 536 624 616 627 640 644
12
Logopedische zorg
augustus 2014
13
